This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.
It has survived long enough for the Copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to Copyright or whose legal Copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that 's often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken Steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the file s We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's System: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in Copyright varies from country to country, and we can't off er guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
any where in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Google's mission is to organize the world's Information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the füll text of this book on the web
at|http : //books . google . com/
r i
1
^p^.^try^-r ^^i-^''^'^-
Äarbarli College ILibrarg
KUOM
DENMAN W. ROSS,
OF CAMBRIDGE,
Received löjanuary, 1888.
igitized by
Google
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Digitized by
Google
^
/ V.
7f. i-z
, tf..i
Digitized by
Google
Digitized by
Google
REGEST A J I ^^
H18T0RIAE WESTFALIAE.
ACCEDIT
CODEX DIPLOMATICUS.
D i e
Quellen der Geschichte Westfalens^
in chronologisch geordneten
Nachweisungen und Auszügen,
begleitet
▼OQ einem
ü r kundenbuche*
M i t
Unterstützung des Vereins für Geschichte und Alterthumskunde Westfalens und unter Mitwirkung einzelner
Mitglieder desselben
bearbeitet und herausgegeben
▼ on
Dr. Heinrich August Erhard,
Köni{;lich - PreuMischeiD Arcfaivratb; RiUer des rothen Adler- Ordens 4. ~Kl.; Director de« Vereint für Geschichte und
Altert htttnukunde Westfalens; der Königl. Prenst. Akademie der Wissenschaften bq Erfurth, der Westfalisdicn Gesellschaft
für Taterla'odische Cultur su Minden, des Korddeutscben Apotheker -Vereins, des Thüringisch -Sächsischen Vereins fiir
Erforschung des Taterliindiscben AUerthums und Erhaltung seiner Denkmaale, der Gesellschaft für Pommersche Geschichte
und Alterthumskunde, des Vereins fiir Geschichte und Alterthumskunde au Wetslar, der Königl. Sächsischen Gesellschaft
fiir Erforschung und Erhaltung vaterländischer Alterthümer tu Dresden, der Deutschen Gesellschaft für vaterl. Sprache und
AUerfhümer au Leipxig, des Hennebergischen und des Vogtlandischen Alterthumsforschenden Vereins, des historischen
Vereins für Miedersachsen tu Hanover, des Vereins. Tür Hessische Geschichte und Landeskunde tu Cassel, der Gesellschaft
' lur Erforschung der vaterl. Denkmaale der Vorteil su Sinsheim, n. «. Ges. tbeils wirklichem, tbeik
Ehrco- und correspond. Mitgiiede.
Erster Band.
Von den ältesten geschichtlichen Nachrichten «bis zum Jahre 1125.
Mit Monogrammen- nnd Siegel- Abbildungen.
/
Münster,
gedruckt und in Commission bei Friedrich Regensberg.
Digitized by V^OOQlC
/
4>^
\
Digitized by
Google
Vorrede.
JL'as Urkundenbach, dessen erster Theil, nach Beseiti^ng mannichfaltiger Hindernisse, nunmehr der ge-
lehrten Weh übergeben wird, hat eine zweifache Bestinminng und theilt sich hiernach in zwei Sectionen.
Es soll I. in Regesten, eine chronologisch geordnete Übersicht sämmtlicher auf die Geschichte Westfalens
bezüglicher Urkunden und historischer Nachrichten, so weit die Kunde derselben zu erlangen war, und
n. in einem Codex diplomaticus, eine Sammlung von Urkunden für die Geschichte Westfalens, nach
planmässiger Auswahl, geben.
Da die Regesten alle zu erlangende historische Nachrichten über Westfalen umfassen sollten, so
mussten sie, hinsichtlich des Zeitumfanges, nothwendig mit dem ersten, in das nordwestliche Deutsch-
land hereinfallenden historischen Lichtstrahle beginnen. Die Bearbeitung des hiernach sich ergebenden
ältesten Theiles unserer Geschichte, von der Zeit Julius Gäsars bis zum historischen Auftreten der
Franken und Sachsen (Nr. \ — 60. der Regesten), hat Herr Dr. Beckel besorgt, und zwar nach dem
Grundsatze, zur Vermeidung aller snbjecüv- willkürlichen Deutungen, die betreffenden Stellen aus den
Schriften der alten griechischen und lateinischen Geschichtschreiber, nach kurzer Innhaltsangabe, voll-
ständig im Grundtexte mitzutheilen. Der Plan, nach welchem die Auswahl und Znsammenstellung gesche-
hen ist, wird aus dieser selbst einleuchten; Erläuterungen und weitere Ausfuhrungen einzelner Gegenstände,
für welche hier ohnehin der Raum nicht in Anspruch genommen werden durfte, sollen später in der Zeit-
schrift für vaterländische Geschichte und Alterthumskunde erscheinen. Der sorgfältige und umsichtige
Fleiss, mit welchem dieser TheU der Arbeit ausgeführt wurde, der Werth und die Yerdienstlichkeit der-
selben, werden ebenfalls dem Kenner sich von selbst darstellen, ohne dass es weiterer Andeutungen
hierüber bedarf, für welche dieser Ort ohnehin nicht passen wurde. Mein Antheil an dieser Partie be-
schränkt sich — einige unerhebUche Zusätze abgerechnet — auf das ganz äusserliche Geschäft, die Druck-
einrichtung in Gleichförmigkeit mit dem übrigen TheUe der Regesten zu ordnen.
Mit Nr. 64. der Regesten beginnt meine eigne Arbeit, zu welcher auch der ganze Codex diplomaticus
gehört; und über diese glaube ich hier eine ausführliche Rechenschaft schuldig zu sein.
Was zuerst die räumliche Ausdehnung des behandelten Landes betrifft, so ist der Begriff Westfalens,
von der Zeit an, wo die festere Gestaltung der Geschichte auch eine bestimmtere geographische Begren-
zung zulässt., in dem althistorischen Sinne genommen, nach welchem das Land dieses Namens die alten
Diöcesen der Bisthümer Münster, Osnabrück, Minden, Paderborn, und den Westfälischen TheQ der Erz-
bischöflich-Cölnischen Diöcese umfasst, womit, nach der jetzigen Landes-EintheUung, die drei Regierungs-
bezirke der Preuseischen Provinz Westfalen, die Hanoversche Landdrostei Osnabrück, die jetzt Oldenbur-
gischen TheUe des ehemaligen Münsterschen Niederstifts, der Hessische Antheil der Grafschaft Schauenburg,
Digitized by V^OOQIC
rV Vorrede.
und die Fürstenthümer Schauenburg, Lippe, Waldeck und Pyrmont im Ganzen übereinkommen; nur dass
von den Preussischen Landestheilen die jetzt zur Provinz Westfalen gerechneten Kreise Siegen und Witt-
genstein, als dem alten Westfalen nicht angehörig, ausgeschlossen blieben, und dagegen ein kleiner Theil
der jetzigen Rheiuprovinz herübergezogen werden musste, wie denn schon in dem vorliegenden Theile
dieses Werkes die Stifter Essen und Elten, als alte Pertinenzien Westfalens, in Berücksichtigung kamen.
Ein Überschreiten dieser Grenzen, oder ein Schwanken iu Ansehung derselben, konnte bei dem Codex
diplomaticus nicht leicht vorkommen, da jede Urkunde sich an eine bestimmt gegebene Persönlichkeit
oder örtlichkeit anschliesst, über deren Stellung ein Zweifel nicht leicht aufkommen kann. Wohl aber
ist ein solches Schwanken möglich in den Regesten, die — nach dem in den Brandenburgischen Regesten
durch G. W. von Raumer gegebenen beifallswerthen Vorbilde — nicht bloss die eigentlichen Urkunden,
sondern auch die historischen Nachrichten der Nekrologien, Annalen, Chroniken, Biographen und anderer
den Begebenheiten möglichst nahe stehender Greschichtschreiber, überhaupt so viel als möglich aller
historischen Quellenschriften , umfassen sollen. Die Besoi^iss eines Überschreitens der provinziellen Gren-
zen lag hier um so näher, als Westfalen, besonders für die ältere Periode seiner Geschichte, nur wenig
einheimische Geschichtschreiber, und auch diese — die späteren, für die ältere Zeit unzuverlässigen und
unkritischen Chroniken abgerechnet — nur für einzelne hervorragende Persönlichkeiten, besondere Ereig-
nisse und kürzere Perioden, besitzt; daher bei weitem die meisten historischen Nachrichten aus allgemei-
neren Geschichtswerken entlehnt werden müssen, wo sie mit fremdartigen Gegenständen vielfach verwebt
und oft nicht leicht von diesen zu sondern sind. Wenn es nun auch als Gesetz galt, das Übergreifen in
aligemeine und auswärtige geschichtliche Verhältnisse mit möglichster Aufmerksamkeit zu vermeiden,
so war doch, bei dem engen Zusammenhange der speciellen mit der allgemeinen Geschichte, welche so
oft die Grundlage der ersteren ist und ihr Verständniss öfihet, eine scharfgezogene Grenzlinie nicht immer
einzuhalten. Besonders aber schien eine Ausnahme in zwei vorzüglich wichtigen Perioden unerlässlich,
nehmlich in der Zeit vom historischen Auftreten der Sachsen bis zum Ausgange der Sachsenkriege Karls
des Grossen, und in der Zeit der Sachsenkriege Heinrichs IV. und V. im 44. und 42. Jahrhundert. In
jener älteren Periode sind die Bewohner Westfalens an den bekannten Kriegsereignissen und den damals
zusammengehörigen Begebenheiten meist nur in ihrem Zusammenhange mit dem Sächsischen Gesaromtvolke
betheiligt, und eigenthümliche Nachrichten in Beziehung auf Westfalen überdies nur so sparsam vorhan-
den, dass, getrennt von jenem Zasammenhange, die Geschichte Westfalens in lauter verbindungslose,
kaum noch verständliche Bruchstücke zerfallen würde. Deshalb wurde für diese Zeit nicht sowohl die
besondere Geschichte Westfalens, als die Geschichte des Sächsischen Volkes und Landes überhaupt ins
Auge gefasst, und nur specielle Geschichten ausserwestfälischer Orte und Gegenden, die mit dem ge-
schichüichen Ganzen oder den besonderen Angelegenheiten Westfalens iu keinem nothweudigen Zusam-
menhange stehen, bei Seite gelassen. — In den Zeiten Heinrichs IV. und V. verhält es sich fast in
ähnlicher Weise. An dem, wie im Allgemeinen, so auch für Westfalen insbesondere, höchst bedeutungs-
vollen Kriege, war Westfalen örtlich zwar nur wenig betheiligt, und es sind uns überhaupt nur wenige
speciell- westfälische Nachrichten aus dieser Zeit erhalten; aber Westfalen war so gut wie andere Länder
in den Kreis der allgemeinen Ereignisse mit hineingezogen ; erst durch die Kenntniss der letzteren erhalten
die sonst nur fragmentarischen Nachrichten über Westfalen Zusammenhang und Bedeutung; und eben so
werden die wesentlichen, aber unmerklich ins Leben getretenen Veränderungen, welche die westfälischen
Digitized byC^OOQlC
Vo^rrede. V
Zustände im Verlaufe jener langwierigen Kriege erfuhren , nicht anders als durch die Erwägung der auf
sie einwiricenden allgemeineren Ereignisse verständlich. Die Berücksichtigung der letzteren stellte sich
daher als nothwendig dar; jedoch geschah sie mit strengster Auswahl, und mit Ausschliessung alles Au^
wärtig*Speciellen. — Ausser diesen beiden Perioden wurden sonst überall, wo nicht in einzelnen Fällen
ein besonderer geschichtlicher Zusammenhang für eine Ausnahme sprach, die Grenzen Westfalens streng
festgehalten. Die Erwähnung der auswärtigen Besitzungen Westfälischer Stifter und der auswärtigen Yer*
hältnisse westfälischer Regenten ist als eine solche Ausnahme kaum zu betrachten, da diese Gegenstände
eineü integrirenden Theil der Geschichte dieser, Westfalen angehöriger, Personen und Stiftungen ausma-
chen, und somit in die Geschichte Westfalens, wenn diese nicht in wesentlichen Beziehungen lückenhaft
bleiben soll, nothwendig gehören. — Was insbesondere das Yerhältniss zu Friesland betrifft, so lag grund-
sätzlich die Geschichte Frieslands an sich — abgesehen von den dortigen Angelegenheiten des Bisthums
Münster — nicht im Bereich unserer Aufgabe; sie wurde daher nur berücksichtigt in der Zeit der Pflan-
zung des Christenthums, die ihren Weg über Friesland nach Westfalen nahm, und in der Zeit der Nor-
mannenkriege, die Westfalen meist von Friesland aus berührten.
Bei dieser Begrenzung nach aussen, wurde innerhalb der angenommenen Grenzen die möglichste
Vollständigkeit der historischen Notizen erstrebt, und dabei, zur Vervollständigung der für Geschichte,
Zeitrechnung und Urkundenkritik oft so wichtigen biographischen Notizen, auch nicht unterlassen, die
Theilnahme westfälischer Bischöfe und Grafen an Reichs- und Kirchenversammlungen, ihre Anwesenheit
als Zeugen bei fremden Urkunden, u. d. m. so weit die zugänglichen Quellen reichten, zu bemerken.
Doch bescheide ich mich gern, in dieser Richtung von eigentlicher Vollständigkeit noch fern gebliebeir
zu sein, da ich, auch bei dem lebhaftesten Bemühen, so viele der gedruckten Urkunden als möglich zu
benutzen, mir doch nicht alle auswärtige Urkunden -Sammlungen zu verschaffen im Stande war, und noch
weniger, in meiner beschränkten Lage, daran denken durfte,. Behufs der etwa noch ungedruckten Urkun-
den, auswärtige Archive an Ort und Stelle zu benutzen. Nicht unterlassen kann ich, der Hilfe meines
würdigen Freundes Mooyer, der mir (ausser den nachher zu erwähnenden Originalen und Kopien seiner
Sammlung) eine Übersicht der älteren Minden sehen Urkunden, und seine Notizen über die Todestage der
Westfälischen Bischöfe freundlich mittheilte, dankbar zu gedenken.
In den Regesten wurde, seit dem Aufhören der altrömischen Literatur, der Kürze wegen, die wört-
liche Mittheilung der betreffenden Stellen der Geschichtschreiber und Urkunden, wo sie nicht in einzelnen
Fällen, besonderer Umstände wegen, rathsam schien, unterlassen, und nur der Innhalt summarisch, jedoch
möglichst mit Berücksichtigung aller merkwürdigen Orts- und Personen -Namen, angegeben. — Unterge-
schobene und verfälschte Urkunden und andere in die Geschichte eingedrungene, offenbar irrige Nach-
richten, sind zwar nicht mit Stillschweigen übergangen, sondern in den Regesten, an den ihnen angeblich
zukommenden Stellen angeführt, aber durch ein besonderes Zeichen (*) bemeridich gemacht worden. —
Undatirte Urkunden und andere, ohne Zeitbestimmung gegebene Nachrichten, sind, so weit es möglich
war, nach den Jahren, zwischen welche sie fallen, berechnet, und in der Zeitfolge da, wo sie frühestens
hingehören können, eingefügt. Historische Nachrichten, die sich überhaupt nicht gut auf ein bestimmtes
Jahr zurückführen liessen, oder für die es sonst an sichern chronologischen Daten fehlte (z. B. Reg. Nr.
102, 454, 496, 520, 524, 687 u. a.), wurden dahin geordnet, wo sich ein passender sachlicher Anknü*
pfungspunkt für sie fand. — Die im Codex diplomaticus abgedruckten Urkunden sind in den Regesten
Digitized byC^OOQlC
VI Vorrede.
mittels der eingeschlossenen römischen Zahlen angegeben. Zur Vermeidung unnöthiger Wiederholungen
ist ihre Innhaltsanzeige in den Regesten kürzer gefasst, und im Cod. dipl. eine soldie gar nicht beigefügt^
'^eil die Regesten auch dafür genügen.
Bei der Auswahl der Urkunden für den Codex diplomaticus kam nothwendig die Frage in Erwägung»
wie es mit den früher schon gedruckten Urkunden zu halten sei. Dass der Wiederabdruck bereits
irgendwo gedruckter Urkunden ganz unterlassen werden müsse, wird wohl jetzt überhaupt nicht mehr
gefordert, und es ist die UnStatthaftigkeit des Verlangens, nur noch ungedruckte Urkunden neu zu publi-
ciren, verschiedentlich sowohl grundsätzlich ausgesprochen, als thatsächlich in neueren Urkundenbüchern
bewährter Meister dieses Faches, wie Hoefer, Lacomblet, u. A. zurückgewiesen worden, so dass ich
mich dabei nicht weiter aufzuhalten brauche. An eine absolut vollständige Urkundensammlung konnte
aber, aus nahe liegenden Gründen, auch nicht gedacht, und es sollte diese ja eben durch die Regesten
einigermassen ersetzt werden. Es wurde daher versucht, zwischen einer Beschränkung auf noch unge-
druckte, und einer Ausdehnung auf alle der Geschichte Westfalens angehörige Urkunden, einen ange-
messenen Mittelweg einzuschlagen, und zu dem Ende der Grundsatz befolgt: 4) nur solche Urkunden im
Abdrucke zu geben, die entweder im Originale, oder in guten archivalischen Abschriften vorlagen, und
2) auch von diesen noch diejenigen auszuschliessen, welche in neueren, allgemein zugänglichen, planmässig
und kritisch bearbeiteten Urkundensammlungen gedruckt sind. Als solche wurden die Urkundenbücher
Ton Selber tz, Lacomblet und Hoefer anerkannt; auch schien es zweckmässig, die Zeitschrift fiir
Archivkunde und die von unserm Verein herausgegebene Zeitschrift für vaterländische Geschichte und
Alterthumskunde, vorbehaltlich besonderer Ausnahmen, hieher zu rechnen; endlich wurde von den, in
der neuen Ausgabe von Mosers sämmtl. Werken, auf den Grund einer neuen Vergleichung, abgedruckten
Osnabrückischen Urkunden, von denen ich schon vor dieser neuen Herausgabe gleichfalls Abschriften ge-
nommen hatte, nur eine Auswahl der wichtiG;sten und fiir den Zusammenhang wünschenswerthesten voll-
ständig aufgenommen. Die bei andern, besonders älteren Schriftstellern gedruckten Urkunden, blieben,
theils wegen der planlosen und unkritischen Beschaffenheit und nicht selten (zumal bei Schaten und
Falke) offenbaren Verfälschung vieler jener Abdrücke, theils wegen ihrer geringen Verbreitung ausser-
halb Westfalens, nur dann vom Wiederabdruck ausgeschlossen, wenn keine handschriftliche Quelle fiir
einen zuverlässigen Text aufzufinden war. Die MittheUung nach gedruckten Werken, in Ermangelung
einer unmittelbaren handschriftlichen Quelle, unterblieb überall, weU die älteren in der Regel nicht Si-
cherheit genug gewähren, die besseren unter jenen aber (z. B. Würdtwein), so wie die neueren, ge-
nugsam verbreitet und zugänglich sind. Eine Auswahl der Urkunden nach ihrem Innhalt und ihrer rela-
tiven Bedeutsamkeit, hat, bis zum Schlüsse des 42. Jahrhunderts, noch nicht statt gefunden, sondern es
sind alle überhaupt noch auizufindenden Urkunden, unter den vorerwähnten äusseren Beschränkungen,
aufgenommen worden. Später wird, bei der wachsenden Menge der Urkunden, allerdings auch eine Be-
schränkung nach inneren Gründen erforderlich werden. — Die dem Abdrucke zum Grunde gelegten Ab-
schriften sind, mit wenigen, ihres Orts anzugebenden Ausnahmen, alle von mir selbst gefertigt, und wer-
den gesammelt in dem Königl. Provinzial- Archive zu Münster aufbewahrt Bei weitem die meisten sind
den Originalen entnommen. Wo, in Ermangelung des Originals, ein Kopialbuch oder eine andere Abschrift
benutzt werden musste, und wo das Original oder die an dessen Stelle benutzte Kopie nicht im hiesigen
Königlichen Provinzial-Archive oder einem andern Königlichen Archive beruht, da ist die Quelle jedesmal
Digitized byC^OOQlC
Vorrede. VI!
angezeigt; der Mangel einer ausdrücklichen Angabe besagt also stillschweigend , dass die Urkunde dem
Original entnommen ist, und dieses, oder die statt dessen benutzte Kopie, sich in einem Königlich -Preus*
sischen Staats* Archive befindet. Beabsichtigt wurde die möglichste Correctheit und Übereinstimmung mit
dem Originaltexte, selbst in formellen EigenthümKchkeiten; nur dass die Abkürzungen, so weit es mit
Sicherheit zulässig war, aufgelöst, und alle Eigennamen mit grossen Anfangsbuchstaben geschrieben wur-
den. Die sehr inconsequente Orthographie der Kopien wurde in der Regel nach der bekannten Schreib*
weise gleichzeitiger Originale berichtigt; nur in einzelnen wenigen Fällen ist dies — weil meine Abschriften
zum TheH, der Zeit nach, weit aus einander liegen — übersehen und die jüngere Schreibweise beibe-
halten worden. Wo in den Originalen Majuskelschrift angewandt war, ist sie auch im Abdrucke wieder-
gegeben. Die veriängerte Schrift der Monogramm* und Recognitionsformeln u. dgl. ist durch Cursiv er-
setzt; im Eingange der Urkunden zeigen zwei senkrechte Striche an, wie weit in den Originalen die ver-
längerte Schrift geht. Die in einigen Urkunden vorgefundenen tironischen Noten sind getreu nachgebildet.
Die Absicht, dies auch mit den Chrismen zu thun, wurde, der Raum- und Kostenerspamiss wegen, bei
der geringen Bedeutung dieser Zeichen, aufgegeben, und ist das lateinische Ghrismon durch C oder JC,
je nachdem die eine oder die andere Grundform darin zu bemerken war, und das griechische Ghrismon
durch XP angedeutet. Nicht unnütz schien es, den Monogrammen der Kaiser und Könige, die unter allen
Gegenständen der Urkundenwissenschaft bisher am meisten vernachlässigt wurden, eine besondere Sorg-
falt zuzuwenden; zur Schonung des Raumes sind indessen nur die ersten in den Text eingedruckt, eine
Auswahl der folgenden ist besonders beigegeben. Die Siegel -Abbildungen beschränken sich — mit Über-
gehung der kaiserlichen und sonstigen auswärtigen, von denen nur das noch ganz unbekannte Bleisiegel
Otto's ni. seiner besondern Seltenheit wegen mitgetheilt ist — auf die Westfälischen, und es wird keine
Missbilligung finden, dass auch zwei Siegel mitgetheilt wurden, die sich, beim Verlust der dazu gehörigen
Urkunden, allein erhalten haben.
Eine kritische Übersicht der bisherigen literarischen Quellen für die (xeschichte Westfalens behalte
ich mir vor, später in der Zeitschrift für vaterländische Geschichte und Alterthumskunde zu geben. Da-
gegen wird eine Nachweisung der zum Zwecke dieses Werkes benutzten Archive und Privatsammlungen
hier am rechten Orte stehen.
I. Das Königliche Geheime Staats- und Kabinets- Archiv zu Berlin enthält eine in ihrer Art einzige
Auswahl der seltensten und merkwürdigsten Urkunden aus allen Preussischen Provinzen, worunter die
Westfälischen keine der unbedeutendsten Stellen einnehmen. Die Benutzung der hieher gehörigen Urkunden
war mir, bei eigner Anwesenheit in Berlin, im Sommer 4842, so wie eine kleine Nachlese im September
1844 gestattet, und ich habe dabei die gefällige Förderung des Herrn Geheimen Archivraths Hoefer
dankbar zu rühmen.
II. Das Königliche Provinzial -Archiv zu Münster umfasst, wie leicht zu denken, bei weitem die
meisten der archivalischen Schätze Westfalens. Mit wenigen Ausnahmen sind gegenwärtig in demselben
die sämmtlichen Archive der verschiedenen, früher selbstständigen Staaten, aus welchen diese Provinz
gebildet wurde, und ihrer in Domanialbesitz übergegangenen Stiftungen vereinigt, obgleich viel längere
Zeit, als in den meisten der übrigen Provinzen, verfloss, bis diese Vereinigung vöUig zu Stande kam.
Namentlich gehört hieher:
Digitized by V^OOQIC
via Vorrede.
1. Das Archiv des vormaligen Bisthums Münster, jetzt die früher getrennten Archive des Landes*
lierm (das Landes -Archiv) und des Domkapitels, so wie der beiderseitigen Behörden, der einzelnen
Ämter und sonstigen Besitzungen derselben, gemeinschafdich umfassend; nebst den Archiven der hieher
gehörigen Medial- Stifter und Klöster, als der CoUegiatstifter im alten Dome, zu S. Mauritz, S. Ludgeri
und S. Martini, der Klöster S. Marien (Überwasser), S. Ägidü u. a., und der Deutsch - Ordens -Commende
S. Georg, zu Münster; des Collegiatstifts zu Beckum, und der Klöster Maria-Rosa zu Alen, Biumenthal zu
Beckum, Freckenhorst, Gravenhorst, Hohenholte, Liesborn, Marienfeld, Notteln, Rengering und Vinnenberg«
so vfie einem Theile des Archivs des ehemaligen Stifts Kappenberg, die kirchlichen Patronatrechte und
etnzebe, nicht an die gegenwärtige Standesherrschaft übergegangene Besitzungen desselben betreffend.
2. Das Archiv der Grafschaft Tecklenburg und des zu derselben gehörigen Klosters Leedeu.
3. Die Archive des Ftirstenthums Minden und der Grafschaft Ravensberg uno jitcr dazu gehöri-
gen Stifter und Klöster; namentlich das eigentliche Ravensbergische Urkunden- und Lehens -Archiv; die
Archive des Domstifts, der Stifter S. Johannis, S. Marien, S. Martini und S. Mauritz und Simeon zu Min-
den; S. Andreas zu Lübbecke; S. Marien zu Bielefeld; des Münster- Stifts, des Stifts auf dem Berge, des
Stifts S. Johannis und Dionysii, und der Johanniter -Commende zu Herford; dann der Stifter Levern,
Quemheim und SchUdesche.
4. Die Archive der ehemaligen landesfürstlichen Behörden und des Domstifts zu Paderborn, so
wie der dorthin gehörigen Stifter und Klöster Abdinghof, Bussdorf und Gokirchen zu Paderborn; Bödde-
ken, Dalheim, Hardehauseu, Heerse, Helmershausen, Holthausen und Marienmünster; und der ehemaligen
Herrschaft und nachherigen Jesuiten -Residenz Büren.
5. Die Archive des ehemaligen Stifts Corvey und der davon abhängigen Stifter und Klöster Mars-
berg, Kcmnade, Brenkhausen, Bursfeld und Schaken.
6. Aus dem ehemaligen Cölnischen Herzogthum Westfalen: die Archive der früheren dortigen
Landstände, der Stifter und Klöster Benninghausen, Bredelar, Brilon, Drolshagen, Eikeloh, Ewig, Galiläa,
Gesike^ Glintfcld, Grafschaft, Himmelpforten, Meschede, Nazareth, Odacker, Olinghausen, Rumbeck, We-
dinghausen, und der Deutsch -Ordens -Commende Mühlheim.
7. Aus der Grafschaft Mark: der Überrest des ehemaligen landständischen Archivs, und die Archive
der Stifter und Klöster Ciarenberg, Fröndenberg, Gevelsberg, Herdike, Kentrup, Marienborn, Rhynern,
Scheda und Welver, so wie der Stifter und Klöster zu Dortmund, Soest und Lippstadt.
Die eigentlichen landesherrlichen Archive des Herzogthums Westfalen und der Grafschaft Mark befin-
den sich, in Verbindung mit den Archiven des Erzstifts Cöln und des Herzogthums Cleve, im Königlichen
Provinzial- Archive zu Düsseldorf und sind aus diesem fiir das Lacomblet'schc Urkundenbuch zur Ge-
schichte des Niederrheins benutzt worden, das sonach auch einen Theil wesentlich westfälischer Geschichts-
quellcn in sich schliesst. Diese Überschreitung der provin?iellen Grenzen und TrennAig des Provinziell-
Zusammengehörigen, ist freilich in mancher Hinsicht unangenehm; für die Wissenschaft im Ganzen geht
indessen daraus kein Verlust hervor, indem das bedeutsamste urkundliche Material gleichzeitig — sei es
nun hier oder dort — doch ans Licht gefördert wird und unsere Urkundeubücher sich gegenseitig er-
gänzen«
8. Aus dem Vest Recklinghausen ist sowohl das ehemalige Statthalterei - als das landständische
Archiv seit kurzem in das Provinzial -Archiv übernommen«
Digitized by VjOOQIC
VorreUe. IX
Es bedarf nicht erst der Erinnerung, dass nicht alle die genannten, grossentheils erst in jüngerer Zeit
beginnenden Archive, schon Materialien für die, in diesem und dem nächstfolgenden Bande des Urkunden-
buchs bearbeitete frühere Periode liefern konnten.
Ausser den zahlreichen Original -Urkunden lieferten die genannten Special -Archive dem Königlichen
Proviiizial- Archive eine bedeutende Anzahl Kopialbücher und anderer alt-archivalischer Manuscripte, von
denen die bemerkenswerthesten hier zu nennen sind.
Das grosse Kopiarium (gewöhnlich, seiner Eintheilung wegen, Liber distinctionum genannt) des Dom-
kapitels zu Münster, in zwei starken Pergament -Bänden im grössten Folio -Format, im 14. Jahrhun-
dert begonnen, mit jüngeren Fortsetzungen und Nachträgen bis zum 46. Jahrhundert. Den einzelnen
Abschriften fehlt jedoch, wie die Yergleichung mit noch vorhandenen Originalen gelehrt hat, nicht
selten die nöthige Treue und Genauigkeit.
Das sogenannte rothe Buch des Domkapitels zu Munster, oder nach seinem Urheber, Liber Rotgeri,
auf Pergament zu Anfange des 44. Jahrhunderte geschrieben, enthält ein Verzeichniss der Güter,
Gerechtsame und Statuten des Domkapitels und seiner einzelnen Dignitäten, Obedienzen und Officien,
mit eingeschalteten Urkunden.
Das Kopialbuch des Collegiatstifts im alten Dome zu Münster; Pergament- Handschrift, im 44. Jahrhundert
angefangen und im 45. fortgesetzt, mit jüngeren Nachträgen.
Das sogenannte rothe Buch (Liber rubeus) des Collegiatstifts S. Mauritz vor Münster, eine sehr reich-
haltige Sammlung von Urkunden, Güterverzeichnissen u. d. m.; Perg.-Handschr. tun das Jahr 4492
von Bernhard Tegeder, Scholaster des genannten Stifts, gefertigt.
Überreste eines alten, im 44. Jahrhundert auf Pergament geschriebenen Kopialbuches des Ludgeri- Stifts
zu Münster.
Altes Kopialbuch des Martmi-Stifts zu Münster, aus dem 44. und 45. Jahrhundert; Pergament; — und
ein neueres, im J. 4594 ausgefertigt, in 2 Bänden; Papier.
Kopialbuch des Ägidii- Klosters zu Münster; Papier, in 2 Bänden, wovon der eine die Fundationen,
Güter -Erwerbungen u. d., der andere die Bentverschreibungen enthält, im 47. Jahrhundert von dem
Notarius Wilkinghof ausgefertigt. Der erste dieser beiden Bände wurde aus Nieserts Nachlasse
wieder erworben.
Kopialbuch der Deutsch- Ordens -Commende S. Georg zu Munster, in 3 Bänden auf Papier um das Jahr
4733 geschrieben.
Kopialbuch des Collegiatstifts zu Beckum, unter dem Titel: Liber reddituum, fundationnm, statutorum
ecclesiae Bechcmensis; Perg. Handschr. aus dem 44. Jahrhundert.
Kopialbuch des Klosters Freckenhorst; Papier -Handschr. des 45. u. 46. Jahrhunderts.
Kopialbuch des Klosters Frenswegen in der Grafschaft Bentheim; Pap. Handschr. des 45. Jahrhunderts.
Kopialbuch des Klosters Gravenhorst; Pap« Handschr. aus verschiedenen Zeiten, vom 45. bis zum 48.
Jahrh. zusammengetragen.
Vom Kloster Liesborn ist die älteste, schon im 42. Jahrhundert gefertigte Sammlung abschriftlicher Ur-
kunden unter dem Titel : Liber quorundam privilegiorum etc. , eine schon an sich sehr ausgezeichnete
Pergament -Handschrift, in das Königl. Geh. Staats- und Kab. -Archiv zu Berlin übergegangen. —
b
Digitized by V^OOQIC
Vorrede.
Von den noch hier befindlichen Kopialbüchern dieses Klosters ist das älteste auf Papier im 45. Jahr-
hundert, jedoch im Ganzen gut und richtig geschrieben; — ein jüngeres, ebenfalls Papier aus dem
17. Jahrh. in 2 Bänden; — ein noch neueres, im J. 1777 von dem Fr. Placidus Chur gesammelt,
wurde aus Kindlingers Nachlasse acquirirt.
Ältestes Kopialbuch des Klosters Marienfeld; Perg. Handschr. in Quart-Format, angefangen im 14. Jahr-
hundert und später fortgesetzt; von sehr reichem Innhalt, doch nicht selten fehlerhaft;, auch oft
durch zu sehr gehäufte Abkürzungen unverständlich.
Kopialbuch des Klosters Rengering; Pap. Handschr. im J. 1612 angef. mit späterer Fortsetzung.
Kopialbuch des Klosters Vinnenberg; Pap. Handschr. aus verschiedenen Zeiten zusammengetragen.
Drei dünne Kopiarien des Martini - Stifts zu Minden; Perg. Handschr. aus dem 15. u. 16. Jahrhundert.
Kopialbuch des Stifts S. Mauritz und Simeon zu Minden; Perg. notariell aufgenommen und beglaubigt
im J. 1532.
Zwei dünne Kopiarien des Domstifts zu Paderborn, beide Perg., das eine aus dem 14., das andere aus
dem 16. Jahrb., jenes jedoch mit jüngeren Nachträgen.
Drei Kopiarien des Stiftes Bussdorf zu Paderborn, alle auf Papier; das älteste, von beträchtlicher Stärke,
scheint noch im 14. Jahrhundert begonnen zu sein; die beiden andern sind aus jüngerer Zeit.
Älteres Kopialbuch des Klosters Dalheim; Perg. notariell beglaubigt im J. 1480; — ein jüngeres, theils
Perg. theils Pap. verschiedentlich zusammengetragen.
Drei dünne Kopiarien des Klosters Marienmünster; alle Perg. und aus jüngerer Zeit.
Evangelien -Buch des Stifts Corvey; Perg. Handschr. des 12. (theilweis vielleicht schon des 11.) Jahrh.,
in gross Oktav -Format. Voran geht ein langes Namens -Verzeichniss von Personen männlichen und
weiblichen Geschlechts, die wahrscheinlich einer gewissen geistlichen Bruderschaft angehörten. Hin
und wieder sind, auf ursprünglich leer gelassenen Blättern, Urkunden und andere historische Nach-
richten aus verschiedenen Zeiten eingeschrieben.
Bruderschafts -Buch und Rituale des Stiftes Corvey; Perg. Handschr. des 12. Jahrh. mit merkwürdigen
Gemählden und andern Verzierungen. Das erstere gibt, nach einem genauen Verzeichnisse der Äbte
von Corvey bis auf Wieb old, die Namen aller in der Bruderschaft des Stifts Verstorbenen, nach
den einzelnen Klöstern und Stiftern, denen sie angehörten, geordnet, mit vielen jüngeren Nachträgen.
Auf mehreren, ursprünglich leer gelassenen Blättern und Räumen, sind Urkunden, meist aus dem
13. Jahrh., eingeschrieben.
Das älteste eigentliche Kopialbuch des Stifts Corvey; Perg. Handschr. aus dem 15. Jahrh., sehr reich-
haltig, lässt jedoch oft die wünschenswerthe Genauigkeit vermissen. — Aus neuerer Zeit ist eine be-
trächtliche Reihe Corvey scher Kopialbücher vorhanden, die, bis auf die ersten Anfänge zurückge-
führt, im 16. und 17. Jahrh. begonnen und bis in das 18. Jahrhundert herein fortgesetzt wurden,
aber für die älteren Zeiten des kritischen Werthes entbehren.
Kleines Kopiarium des Klosters Schaken; Pap. aus dem 15. Jahrh.
Liber Privilegiorum Ecclcsiae Coloniensis. Ein Duplikat des unter dem Namen des Liber coriaceus be-
kannten, im Königlichen Provinzial- Archive zu Düsseldorf befindlichen, grossen Kopialbuches des
Erzstifts Cöln , dessen Westfälische Besitzungen mit umfassend ; Perg. Handschr. aus der Zeit des Erz-
bischofs Friedrich von Saarwerden. — An dieses Buch schliessen sich die, mit Friedrich von
Digitized by C^OOQ IC
Vorrede. ' XI
Saarwerden beginnenden, und bis in die neuere Zeit vorgesetzten, grossen Lehen- oder sogenann-
ten Mannbücher.
Kopialbuch des Klosters Bredelar; Pap. aus dem 15. Jahrh. und später. Viele der älteren lateinischen
Urkunden sind hier ins Deutsche übersetzt, und dürfen nicht etwa für deutsche Originale , aus einer
Zeit, wo diese noch höchst selten sind, gehalten werden.
Kopialbuch des Klosters Wedinghausen ; Pap. 2 Bände, aus neuerer Zeit.
Kopialbuch des Stifts S.. Patroklus zu Soest; Pap. 45. Jahrb.; — von einqm älteren, ebenfalls Papier,
Fragmente. — Ein sehr gutes Kopialbuch dieses Stifts, Perg. 44. Jahrb., besass der verstorbene
G. J. H. Gehrken zu Paderborn, und würde dessen Acquisition für das Provinzial- Archiv sehr
wünscheuswerth sein.
Kopialbuch des Barfüsser- Klosters zu Soest; Pap. 45. Jahrh.
Nekrologium des Domstifts zu Münster (3 Exemplare, alle aus dem 46. Jahrb., jedoch aus älteren
Nachrichten zusammengestellt); — des alten Domes; — ' des Stifts Überwasser, — des Klosters
S. Ägidii (letzteres sehr dürftigen Innhalts), — und des Fraterhauses daselbst; — und des Collegiat-
Stifts zu Beckum. — Das Nekrologium des Stifts S. Mauritz vor Münster befindet sich mit in dem
oben angeführten, sogenannten rothen Buche desselben.
Vitae SS. Willehadi, Ansgarii et Rimberti. Perg. Handschr. aus dem Ende des 44. oder Anfange des
42. Jahrhunderts, in gross -Oktav -Format; ursprünglich Eigenthum des heil. Yicilinus, der sie dem
Kloster Abdmghof zu Paderborn schenkte (vgl. Reg. Nr. 4440.); nach der Aufhebung dieses Klosters
im Besitz des Domherrn Meyer zu Paderborn, pnd aus dessen Nachlasse für das Archiv acquirirt
Unter andern Anhängen befindet sich dabei auch der Cölnische Landfriede von 4083 (Cod. dipl.
Nr. CLXIU.).
Endlich sind folgende Privatsammlungen jetzt dem Archive einverleibt:
4. Die Kind ling er 'sehe Sammlung; die Frucht des bewundernswürdigen, lebenslänglichen Fleisses
dieses thätigen Mannes. Sie bestand ursprünglich aus 202 Bänden, wozu noch 48 Folio- und 44 Quart-
Bände sogenannter Codices kommen; in allem also aus 234 Bänden, wovon jedoch 24 Bände schon vor
der Einverleibung in das Königliche Archiv abhanden gekommen sind. Der grössere Theil besteht in
alten, von Kindlinger gesammelten, der kleinere aus den von ihm selbst gefertigten Abschriften und
sonstigen Ausarbeitungen.
2. Die Niesert'sche Sammlung. Zwar konnte von dem urkundlichen Nachlasse dieses mehr fleissi-
gen als kritischen und geschmackvollen Sammlers nur ein Thcil, aber doch der grösste und im Ganzen
wichtigste acquirirt werden. Ausser mehr als 400 Original -Urkunden und mehreren alten Kopialbüchem,
welche an den betrefienden Orten im Archive selbst eingereihet wurden, sind die von ihm gesammelten
oder selbst gefertigten Abschriften, mit andern nicht zu den eigentlichen Urkunden ge^jiörigen Schriftstücken
und sonstigen historischen Nachrichten und Ausarbeitungen, in 64 Bände gesammelt, die theils von Niesert
selbst, nach Analogie der Kindlinger'schen Sammlung, in der vorgefundenen Weise geordnet, theils erst
nach dem Ankauf aus losen Papieren hergestellt wurden. In den von Niesert selbst angelegten Bänden
sind noch manche Original -Urkunden befindlich, die ohne Zerstörung der Bände nicht daraus getrennt
Digitized by CjOOQIC
XII Vorrede.
werden konnten. Nicht nur an Umfange, sondern auch an Werth, steht übrigens diese Sammlung der
Kindlinger sehen weit nach, weil sie vieles enthält, das erst aus dieser entlehnt ist
3. Die Wilkens'sche Sammlung, (ausser mehreren, im Archive selbst an den gehörigen Orten unter-
gebrachten Original -Urkunden) bestehend aus 44 Bänden von Wilkens selbst gefertigter Abschriften,
und einer beinahe gleichen Anzahl von ihm gesammelter Papiere von nicht ausgezeichnetem Werthe. Auch
jene Abschriften sind, theils wegen der schlechten und unleserhchen Handschrift, thcils weil ihre Quellen
sich, mit wenigen Ausnahmen, schon im Archive befinden, die mindest brauchbaren,
4. Die Meyer'sche Sammlung, bloss aus den eignen, mit vielen Urkundenabschriflen begleiteten,
leider nicht zum Abschlüsse gefahrten Arbeiten des unvergesslichen Domherrn Meyer, über die Grafen
von Arnsberg und Rittberg, die Grafschaft Pyrmont, die Herrschaft Büren, das Kloster Heerse, und andere
Gegenstände der Westfälischen Geschichte, bestehend.
HI. Das Königliche Provinzial -Archiv zu Magdeburg enthält einzelne urkundliche Materialien zur
Geschichte Westfalens, besonders in Beziehung auf das mit Corvey verbundene ehemalige Stift Groningen
im Halberstädtischen, das der Aufsicht des Erzbischofs von Magdeburg untergebene Stift Borghorst im
Münster sehen, das mit dem Bisthum Münster in geschichtlicher Verbindung stehende Kloster Gerbstädt im
Mannsfeldischcn , u. a., die mir, so weit sie für den vorliegenden Zweck dienlich und mir nicht aus frü-
herer eigner Amtsthätigkeit schon bekannt waren, durch die Gefälligkeit des Herrn Archivars Stock zur
Benutzung mitgetheilt wurden.
IV. Von den standesherrlichen Archiven der Provinz Westfalen durfte ich benutzen:
1. Das Fürstlich- Salm -Horstmar'sche Archiv zu Coesfeld, in welches die Archive der ehemaligen
Klöster Asbeck, Borghorst, Langenhorst und Metein übergegangen sind, woraus die betreffenden Urkun-
den bis zum Schlüsse des 42. Jahrhunderts, durch Vermittelung des zu früh verstorbenen Gymnasial- »
Directors Sökeland, mir bereitwillig mitgetheilt wurden.
2. Das Fürstlich -Bentheim-Tecklenburgische Archiv zu Rheda, hinsichtlich der demselben einver-
leibten Archive der Klöster Clarholt und Herzbrock, aus denen ich einen Theil der älteren Urkunden
durch gefällige Vermittelung des dortigen fürstlichen Archivars, Herrn Brand, erhielt.
3. Das sehr reichhaltige und noch in grosser Vollständigkeit erhaltene Archiv des ehemaligen Stifts
Kappenberg, zu welchem der Herr Graf von Kielmannsegge den Zutritt mir selbst eröffnet und mir
die wissenschaftliche Bearbeitung desselben anvertraut hat.
Zur Benutzung des Fürstlich Salm - Salm sehen Archivs ist, durch gütige Vermittelung des Fürstlichen
Geheimen Raths und Kammer -Directors Herrn Sarazin, Aussicht vorhanden; für die ältere Periode, bis
1200 einschliesslich, sind jedoch, eingezogenen Nachrichten tüx Folge, keine Urkunden in demselben
vorhanden.
V. Die städtischen Archive der Regierungsbezirke Münster und Arnsberg sind grösstentheils
benutzt; doch gewährten, bis zuna Ausgange des 12. Jahrhunderts, nur die Archive von Soest, Lippstadt,
Hamm und Coesfeld einige wenige Beiträge. Erst in den folgenden Jahrhunderten gewinnen die städti-
schen Archive grössere Bedeutung. Selbst das übrigens so wichtige Archiv der ehemaligen Reichsstadt
Dortmund hat, dem Vernehmen nach, keine über das 13. Jahrhundert zurückgehende Urkunde mehr auf-
Digitized by L^OOQ IC
Vorrede. XllI
zuweisen. — Von den städtischen Archiven des Regierungsbezirks Minden ist zur Zeit nur das von Wie-
denbrück mir seinem Innhalte nach bekannt geworden, die Benutzung aber für künftige Zelt vorbehalten.
VI. Das Königlich -Hanover'sche Landdrostei- Archiv zu Osnabrück. Durch Vermittelung des Herrn
Landdrosten Grafen von Wedell wurde mir von Seiten des Königlichen hohen Staats -Ministeriums zu
Hanover die Erlaubniss zu Theil, jenes Archiv für den Zweck dieses Urkundenbuches an Ort und Stelle
zu benutzen, welches im September 1843 geschah. Ich fand indessen in demselben nur die Archive des
ehemaligen Dom- und Johannis- Stifts, so wie des Klosters Gertrudenberg, nicht aber die der ausserhalb
der Stadt Osnabrück gelegenen Stifter und Klöster, welche, dem Vernehmen nach, sich noch bei den
einzelnen Ämtern befinden, und da weder die mir ertheilte Erlaubniss auf letztere sich bezog, noch meine
Zeit den Besuch derselben gestattete, so mussten diese leider von mir unbenutzt bleiben. Auch im 0&-
nabrücker Archive selbst gingen die Original -Urkunden nicht über die Zeit Bischof BeAno's II. zurück;
doch war meine Ausbeute, sowohl aus Originalen als aus Kopialbüchern, ziemlich bedeutend. Ich wusste
damals noch nichts von der Absicht eines neuen berichtigten und vermehrten Abdrucks der bei Mosers
Osnabr. Gesch. befindlichen Urkundensanunlung, in der neuen Ausgabe seiner sämmtlichen Werke, die
später mich veranlasste, nur einen Theil meiner eignen Abschriften für den nochmaligen Abdruck auszu-
wählen; indessen konnte ich doch zu manchen der vom V\^iederabdruck alisgeschlossenen, in meinen Re-
gesten einige Berichtigungen liefern.
VU. Von älteren handschriftlichen Werken, die nicht öffentlichen Archiven angehören, konnte ich
benutzen :
4. Die Hcnseler'scheu Manuscripte zu Osnabrück. Der Jesuit Henseler hatte die Absicht, in
ähnlicher Weise wie sein Ordensgenosse Sc baten Paderbornische Aunalen lieferte, Osnabrügkische An-
nalen auszuarbeiten, in denen die Geschichte des Bisthums Osnabrück zur Grundlage eines umfassenden
Geschichtswerkes dienen sollte; er hat aber dazu nur CoUectaneen hinterlassen, die jedoch sehr voluminös
und besonders reichhaltig an Urkundenabschriften sind, deren viele die später verloren gegangenen Ori-
ginale ersetzen, und die, so viel sich in Ermangelung der Originale beurtheilen lässt, sich durch Treue
empfehlen. Diese Manuscripte, welche für Mosers Osnabr. Gesch. hauptsächhch zur Grundlage dienten,
und nun der BibKothek des Rafhsgymnasium zu Osnabrück angehören, befanden sich bei meiner dortigen
Anwesenheit noch in den Händen des Herrn Bürgermeisters Dr. Stüve, von dessen Gefälligkeit ich die
Benutzung derselben erlangte.
2. Die Strunck'schen Notae criticae ad Schatenii annales. Strunck, ebenfalls Jesuit, spricht
zwar dufch diesen Titel seines Geschichtswerkes nur die Absicht aus, Schatens bekannte Annalen zu
berichtigen und zu vervollständigen; allein wie er überhaupt mehr historisch -kritische Bildung zeigt als
Schaten, so hat er auch seinem Werke nicht geringen eigenthümlichen Werth gegeben und unter den
ihm einverleibten zahlreichen Urkundenabschriften, manches schätzbare, im Originale verschwundene Denk-
maal, vor gänzlichem Untergange gerettet Auf dieses, der Gymnasial-Bibliothekzu Paderborn angehörige
Manuscript, durch den verstorbenen Geh. Justizrath Gehrken aufmerksam gemacht, erhielt ich es auch
durch seine Vermittelung zur Benutzung.
Vni. Mit dem in ihren Privatsammlungen befindlichen urkundlichen Material unterstützten mich
vornehmlich: der schon genannte Geheime Justizrath Dr. Gehrken in Paderborn, und der, durch seme
Digitized by VjOOQIC
XIV Vorrede.
eignen flcissigen und mühsamen Arbeiten längst rühmlich bekannte Geschichtforscher Mooyer in Minden.
Die Bereicherungen, welche das Urkundenbuch auf diesem Wege erhalten hat, werden sich aus diesem
selbst ergeben, da die Besitzer der zum Grunde gelegten Originale oder abschriftlichen Quellen an den
betreffenden Orten dankbar genannt sind. Die durch den. Tod des Erstcren jetzt ihres kundigen uud
liberalen Besitzers beraubte Sammlung enthält auch fiir die folgenden Zeiten noch manches schätzbare,
und es würde zu bedauern sein, wenn nicht durch Erwerb für das Königliche Provinzial- Archiv Westfa-
lens, ihre würdige Aufbewahrung und Benutzung auch der Zukunft gesichert bliebe. — Auch dem Herrn
Justiz -Commissar Weddige in Dülmen habe ich einige freundliche Mittheilungen zu danken.
Schliesslich gebe ich nun noch ein alphabetisches Yerzeichniss der gedruckten Urkundensanunlungen
oder mit Urkunden begleiteten Geschichtswerke, worin Urkunden, welche Westfalen unmittelbar oder
mittelbar angehen, enthalten oder nachgewiesen, und welche für die Regesten benutzt sind.
Bühiner (Joh. Fr.): Regesta chronologico - diplomatica Karoloruni. Die Urkunden Mimmtlicher Karolinger in kursen Aiusii-
gen. Frkf. a. M. 1S33. 4.
-^— -^-^ Regeata chronol. dipl. Regam atque Imperatoruoi Romanorum inde a Conrado I. usqoe ad Heinricom VII. Die
Urkunden der Römischen Könige and Kaiser ?oa Conrad I. bis Heinrieb Vil. 911—1313. in kurzen Ausaiigen.
Frkf a. M. 1831. 4.
Boic hörst (Alb.): Vita S. Erphonis Mimigardefordensis aut Miotigernefordensis nunc Mouasteriensis Episcopi. Monast.
Westpb. 1649. 4.
Bojrsen (Fr. Eberh.): Allgemeines historisches Magasin. 1 — 6. Stück. Halle lt€7 — tO. 8.
Codex Lauresharoeosis Abbatiae diplomaticus ez aevo mazime Carolingico. Tom. 1 — III. Manhem. 1768. 4.
Chronicon Gottwicense, seu Annales liberi et ezempti Monasterii Gottwicensis Ord. S. Bened. inferioris Austriae etc. Tomus
prodrornus, de Codicibus antiquis Mstis, de Imperatorum ac Regum Germaniae Diplomatibus etc. Tom. X — II. T|p.
monaüt. Tegerosee 1732. fol.
Dronke (F.rn. Fr. Joh.): Traditiones et Antiquitates Fuldenses. Fulda 1844. 4.
Eccard (Jn. Geo.): Historia genealogica Princtpum Sazoniae superioris. Lips. 1722. fol.
Emminghaus (Theod. Geo. Guil.): Memorabitia Susatensia. Jen. 1749. 4.
Falke (Jo. Frid.): Codez Traditionum Corbejensium , notis crit. atque histor. etc. iilustratus. Lips. et Guclpherb. 17S2. fol.
Förstemann (K. Ed.): Neue Mittbeilungen au« dem Gebiete historisch -antiquarischer Forschungen. 1 — 7. Band (jeder in
4 H«lten). Halle 1834-^46. 8.
Georgisch (Pet.): Regesta chronologico-diplomatica. Tom. I — III. et Indez. FrcF. et Lips. (deinde Hai.) 1740 — 44. fol.
Grupen (C. V.): Origines et Antiquitates Hanoferenses , oder umstiindl. Abhandlung von dem Ursprung und den Alterthü-
mern der Stadt Hanover. Gott. 1740. 4.
Origines Pjrmontanae et Swalenbergicae, worinnen die AUerlhiimer von Pyrmont nnd der dortigen Gegend,
auch des Pagi Wettago, ingleichen die Ankunft der Grafen von Schwalenberg u. s. w. erläutert werden. Gott. 1740. 4.
— Origines Germaniae, oder das älteste Deutschland unter den Römern, Sachsen und Franken. 1 — 3. Tlieil.
Lemgo 1764 — 68. 4.
Gudenus (Val. Ferd. de): Codez diplomaticus ezhtbens Anecdota Jus Germanicum et S. R. I. Historiam illustrantia. Tom.
I— -V. Goetling. (deinde Frcf. et Lips.) 1743 — 68. 4.
Günther (Wilh): Codez diplomaticus Rheno-Mosriianus. Urkunden - Samrolong sur Geschichte der Rhein« and Mosel-
lande etc. 1—5. Theil (davon der 3. in 2 Abth.). Cobl. 1822 — 26. 8.
Haeberlin (Franc. Domin.): Analecta medii aevi ad illustranda Jura et Res Germanicas. Norimb. et Lips. 1764. 8.
(Harenberg, J. C): Mooumenta historica adhuc inedita. Die aus sonst ungedruckten Schriften erläuterte Geschichte
Teutschlands und der angrentenden Reiche. 1 — -2. Stück. Braunschw. 1758 — 59. 8.
Heineccii (Jo. Mich.) Antiquitatum Guslariensium et vicinarum regiunum libri VI. Frcf. ad M. 1707. fol. — Bildet
Digitized by L^OOQ IC
Vorrede. XV
auch einen Be$tandtheil der: Scriptores Remm Germanicaram Jo. Mich. Heineccii et Jo. Geo. Lenckfeldi, in aoum Volu-
men eollecti. Frcf. ad M. ITOt. fol.
Hempel (Poljc. Gtl.): InTentarium diplomaticum Historiae Saxoniae iDferioris etc., d. i. Verxeichnist derer Urkunden der
Historie von Nieder -Sachsen und aller Chur- und Fürstl. Braunschw. Liineb. Staaten. 1 — 4. TbeÜ. Hanor. n. Lpa.
1785—98. fol.
Herrgott (Marquard): Genealogia diplgmatica augustae gentis Habsburgicae. Vol. I — Hl. aive Tom. I. et Tomi IL Pars
I— U. Vienn. 17ST. fol.
Hoefer (Lodw. Frz.): Aiuwahl der älteaten Urkunden deutscher Sprache im Königl. Geh. Staats- u.Kab.- Archiv su Berlin.
Hamb. 1835. 4.
Hontheim (Jo. Nie): Historia Trevirensis diplomatica et pragmatica. Tom. I — IIL Aug. Vindel. et Herbip. iT50. fol.
Jung (Jo. Henr.): Historiae antiquissimae Comitatus Benlbemiensis libri III. Acced. Codex Diplomatüm et Documentorum.
HanoT. et Osnabr. 1773. 4.
Kindlinger (nach seinem Klostemamen Venantius, nach seinem später wieder angenommenen Taufnamen NicoUus):
Münsterische Beiträge aur Geschichte Deutschlands , hauptsächlich Westfalens. 1 — 3. Band (der letxte in 2 Abtheilungen).
Münster 1787 — 93. 8.
Geschichte der Familie und Herrschaft von Volmestein. 1 — 2. Band. Osnabr. 18Ö1. 8. Als Fortsetzung d.
vor. SU betrachten.
— -^— - Geschichte der deutschen Hörigkeit, insbesondere der sogenannten Leibeigenschaft. Berl. 1819. 8.
k rem er (Chph. Jac): Akademische Beiträge zur GÜlch- und Bergischen Geschichte. 1 — 2. Band.- Mannh« 1769 — 16. —
3 B, herausg. v. And. Lamej. Ebd. 1781. 4.
— Historisch - diplomatische Beiträge zur Gülch- und Bergischen Geschichte. Giessen 178T. 4.
Krejrsig (Geo. Chph.): Beiträge zur Historie der Chur- und Fürstl. Sächsischen Lande. 1 — 4. TheH. Altenb. 1754 — 58.
8. _ Vgl. bei Schöttgen.
Kuchenbecker (Jo. Phil.).-^ AnalecU Hassiaca. Collectio I— XII. Marb. 1728 — 42. 8.
Lacomblet (Tlieod. Jos.): Urkuodenhuch für die Geschichte des Niederrheins, oder des Ersstifts Cöln, der Fürstenthümer
Jülich und Berg, Geldern, Meurs, Cleve und Mark, und der Reichsstifte Elten, Essen und Werden. 1 — 2. Band.
Düsseldf. 1840—46. 4.
Lamey (Andr.): Diplomatische Geschichte der alten Grafen von Ravensberg. Mannh. 1779. 4.
Lappenberg (Ji»h. Mart.): Hamburgisches Urkundenbuch. 1. Band. Hamb. 1842. 4.
Ledebur (Leop. v.): Allgemeines Archiv für die Geschichtskunde des Preussischea Staates. 1—18. Band. — Neues allg.
Archiv u. s. w. 1—3. Band. Berl. 1830—36. 8.
Leuckfeld (Joh. Geo.): Antiquitates Halberstadenses , oder historische Beschreibung des vormaligen Biscbofthums Halber-
stadt und derer darinnen gelebten Bischöfe. WolAsnb. 1714. 4.
Ladewig (Jo. Pet.): Reliquiae Manuscriptonim omnis aevt Diplomatüm ac Monumentorum ineditornm adh«c. Tom^ I— -XII.
Frcf. et Lips. (postea Hai.) 1720—41. 8.
Mabillon (Jo.): de Re diplomatica libri VI. Lnt. Paris. 1709. fol.
Meibomius (Henr.): Rerum Germanicarum Tomi III. Heimst. 1688. fol.
Mieris (Frans van): Groot Charterboek der Graaven van Holland, van Zeeland en Heeren van Vriesland. 1 — 4. Deel.
Te Leiden 1753 — 56. fol.
Miraei (Auberti) Opera diplomatica et historica. Tom. I — IV. Bruiell. 1723—48. fol.
Monumenta Paderbornensia ex historia Romana, Francica, Saxonica eruta. (Auct. Ferdinande e L. B. de Fiirstenberg,
Episc. Paderborn, et Monaster.). Lemgov. 1714. 4.
Mosers (Justus) Osnabrückische Geschichte. 1—2. Theil. (3. Aufl.) Berlin 1819. — 3. Th. herausg. aus des Vfs. haod-
schrim. Nachlasse. Ebd. 1824. 8.
— ■ säromtliche Werke, neu geordnet und aus dem Nachlasse desselben gemehrt durch B. R. Abekea. 8. Theil
(oder der Osnabr. Gesch. 4. Th. Urkunden). Berlin 1843. 8.
- Digitized by
Google
XVI Vorrede.
Niese rt (J.): Beitrage su einem Müniterischen ürkuadenbucbe. 1. Band, 1 — 2. Abth. Miinst. lö..^. 4.
Münsterische Urkunden - Sammlung. 1 — 7. Band. Coesf. 1826 — 37. 8.
Origincs Guelßcae, quibus potentissimae gentis primordia, magnitudo variaque fortuna usque ad Ottonem primum BmnsTic.
et Lüneburg, ducem deducuntur. Opus praeeunte Gdfr. Guil. Leibnitio, stiio Jo. Ge. Eccardi lit. consign., a Jo.
Dan. Grube ro no?. probat, instr. etc. jam vero in lacem emissum ed. Chr. Lud. Scheidio. Tom. I— FV« HanoT.
1750 --53. — Tom. V. ed. Jo. Heor. Jungio. 1780. fol.
Pauli in i fChr. Franc): Historia nobilis secularisque virginum collegii Visbeccensis. FrcX. ad M. 1699. 4.
Sand ho fr (Jo. Jtel.): Aotistitum Osnabrugcnsis Ecclesiae Res gestae, Origines et iDcremeota Coenobiorum dioecesis, «liaque
memorabilia quae eam cootingunt. Pars I— II. Monast. 1785. 8.
Scbannat (Jo. Frid.): Vinderoiae literariae, hoc est: veterum monumentorum ad Germaniam sacram praecipoe apectantium
CoUectio I~U. Fuld. et Lips. 1723 --24. fol.
Corpus Tradttionum Fuldensium ord. chronol. digestum. Lips. 1724. fol.
-^— — Historia episcopatus Wormatiensts. Frcf. ad M. 1724. fol.
Schalen (JHic*): Historia Westphaliae. — Annalium Paderbomensium Pars I — II. (Operum Tom. I— III.) Monast.
Westph. 1774. fol.
Seh ei dt (Chr. Ludw.}: historische und diplomatische Nachrichten von dem hoben und niedern Adel in Teutschland« Ha-
noT. 1754. — Mantissa Documentorum etc. 1755. 4.
Schoepfiin (Jo. Dan.): Alsatia diplomatica. Pars I — II. Manhem. 1772 — 75. fol.
Schöttgen (Chr.). und Krejsig (Geo. Cbph.): Diplomatische und curieuse Nachlese der Historie Ton Ober-Sachaen und
angrenzenden Ländern. 1 — 12. Theil. Dresd. 1730 — 33. 8.
Diploroataria et Scrtptores Historiae Germanicae medii M?i, Acc. praef. Chr. Gtl. Buderi. Tom.
I— m. Altenb. 1753 — 60. fol.
Schultes (Job. Adf. ▼.) Historische Schriften und Sammlungen ungedruckter Urkunden zur Erläuterung der deutschen
Geographie und Geschichte des mittlem Zeitalters. 1—2. Abth. Hildburgh. 1798 — 1801. 4.
Schultes (Ludw. Aug.): Directorium diplomaticum oder chronologisch geordnete Aussüge von sämmtlichen über die G«*
schichte Obersachseos vorhandenen Urkunden. 1 — 2. Band. Altenb. 1821 — 25. 4.
Schumacher (C. W.): Vermischte Nachrichten und Anmerkungen aur Erläuterung und Ergänaung der Sächsischen Ge-
schichte. 1 — 6. Sammlung. Eisenach 1766 — 72. 4.
Scriptores Rerum Brunsviceosium illustrationi inservientes antiqui omnes etc. cura Gdfr. Guil« Leibnitii. Tom, I — 111.
Hanov. 1707—11. fol.
Rerum Germanicarum septentrionalium vicinorumque populorum diversi, stud. atque op. Erpoldi Lindenbro*
gii* Frcf. 1609. foL
• Rerum Germanicarum aliquot insignes etc. collectore Jo. Pistorio Nidano; nunc den. recogo. etc. cor. Bure.
Gthf. StniTio. Tom. I— -IlL Ratisb. 1726. £oI. Enthält unter andern eine Sammlung Minden'acber Urkunden | deren
Originale sich verloren haben.
Setberts (Job. Suib.): Urkundenbuch sur Landes- und Rechtsgeschichte des Hertogtbums Westfalen. 1-^2. Band.
Arnsb. 1839 — 43. 8.
Spilcker (Burcb. Chr. ▼.): Beiträge zur älteren deutschen Geschichte. 1. Band. Geschichte der Grafen von Wölpe. —
2. B. Gesch. d. Grafen ▼. Everstein. Arolsen 1827—33. 8.
Steinen (Job. Dietr. ▼.): Kurze Beschreibung der hochadel. Gotteshäuser Cappenberg und Scheda^ wie auch des hochadel.
Stifts Averndorp und des Klosters Wedinghausen ; als ein Beitrag der Westphäl. Geschichte. Dortm. 1741. 8.
Westphälische Geschichte. 1—4. Theil. Lemgo 1755 — 60. 8.
(Stiive, C): (Aeschichte der Stadt Osnabrück. 1—3. Theil. Osnabr, 1816—26. 8.
TeschenmacberL (Wem.) ab Elverfeldt Anoales Cliviae, Juliae, Montium, Marcae Westphalicae, Ravensbergaef Geldriae
et Zutphaniae; quos denuo edi curavit, Codice diplomatico etc. illustr. Just. Chph. Dithmarus. Frcf. et Lips. 1721.
Digitized by
Google
Vorrede. XVll
fol. — L' vielen Fehlern leidende Cod. dipl. ist sw«r das Werk des neuen Herausgebers, pflegt aber doch gewöbn-
lich unter dem riamen Teschenmacbers, als 6ea Vfs. des Hauptwerkes, citirt zu werden.
Treuer (Gtl. Sam.): Griindlicbe Geschlechts -Historie des bochadlichen Hauses der Herren von Münchbansen. Göttingen
1T40. fol.
Trofts (Ludw.): Wochenblatt sur genaueren Kunde der westphälisch -rheinischen Geschichte. Hamm 1824. — Westpbalia.
Zeitschrift für Geschichte und Altertbumskunde Westphalens und Rheinlands. 2 — 3. Jahrgang (in Quartalheften).
Ebd. 1825 — 26. 4.
Urkuodenbuch der Stadt Lübeck; herausg. von dem Vereine für Lübeckische Geschichte. 1. Theil. Lübeck 1834. 4.
Wedekind (Änt. Chr.): üoten zu einigen Geschichtschreibern des deutschen Mittelalters. 1 — 3. Band (oder 1 — 10. Heft).
Hamb. 1821 — 3li. 8.
Wenck (Helfr. Bernh.): Hessische Landesgeschichte. 1— -3. Band, jeder mit einem Urkundenbuche. Darmst. u. Giessen
(nachher Frkf. u. Lpz.) 1783—1803. 4.
Westphalia. S. Tross.
Westphälische Provinzialblätter. Verhandlungen der Westphal. Gesellschaft Hir vaterländische Cultur. 1 — 3. Band (jeder in
4 Hefteo). Minden 1828—46. 8.
Wigand (Paul): Archiv für Geschichte und Altertbumskunde Westfalens. 1 — 8. Band (jeder in 4 Heften). Hamm (vom
3. B. an Lemgo) 1826 — 38. 8.
Das Fehmgericht Westfalens, aus den Quellen dargestellt und mit noch ungedmckten Urkunden erläutert.
Hamm 1825. 8.
Geschichte der gefursteten Reichs -Abtei Corvej und der Städte Corvej und Höxter. 1. Band (in 2 Abth.)
Höxter 1819. 8.
•— Der Corvej'sche Güterbesitz, aus den Quellen dargestellt, als Fortsetzung der Corvej'schen Geschichte
Lemgo 1831. 8.
Traditiones Corbejenses. Lpz. 1843. 8.
Würdtitrein (Stepb. Alex.): Subsidia .diplomatica ad selecta Juris ecciesiastici Germaniae et Historiarum capita elucidanda
ex originalibus aliisque autbeiiticis documentis congesta. Tom. I — XIII. Heidelb. (postea Frcf. et Lips.) 1772 — 80. 8.
Nova Subsidia diplomatica etc. Tom. I— XIV. Heidelb. 1781—92. 8.
Zeitschrift für Archivkunde, Diplomatik und Geschichte; herausg. von L. F. Hoefer, H. A. Erhard und F. L. B. v. Me«
dem. 1 — 2. Band (jeder in 3 Heften). Hamb. 1833 — 37. 8.
für vaterländische Geschichte und Altertbumskunde; herausg. von dem Verein für Geschichte und Alterthums-
künde Westfalens, durch dessen Directoren J. Mejer und H. A. Erhard. 1 — 5. Band. — H. A. Erhard und F. J.
Gehrken. 6—7. Band. — H. A. Erhard und G. J. Rosenkranz. 8—9. Band. Münster 1838—46. 8.
Einige andere Schriften, welche zwar in unsern Zweck einschlagende Urkunden enthalten, aber für
die älteste Periode unserer Geschichte noch nicht zu benutzen waren, sollen, zur Vervollständigung dieses
Vei-zeichnisses, in der Folge namhaft gemacht werden. Einer ähnlichen Übersicht der in die ältere Ge-
schichte Westfalens einschlagenden und für die Regesten benutzten Geschichtschreiber und anderer Hilfs-
mittel wird es hier nicht bedürfen, da sie im Texte selbst deutlich genug bezeichnet sind, um ohne be-
sondere Schwierigkeit oder Misverstand nachgeschlagen werden zu können, und eine besondere Abhand-
lung über die literarischen Quellen der Geschichte Westfalens künftig in der zuletzt genannten Zeitschrift
erscheinen soll.
Digitized by
Google
XVIII Vorrede.
Es war anfangs die Absicht, den ersten Band mit dem Jahre 4200 abznschliessen. Da jedoch die
Regesten, auch bei möglichst ökonomischer Dmck-Einrichtong, mehr Raum erforderten, als man früher
vermuthete, der Band also ein zu starkes Volumen erlangt haben würde, so schien es rathsam, den
Stoff zu theilen, und bei 1125, als einem für die Geschichte Deutschlands wichtigen Zeitpunkte, vorläufig
einen Abschnitt zu machen. Da das urkundliche Material bis 4200 vollständig bereit liegt, der Druck
also nur eine kurze Unterbrechung erleidet, so wird es mehr zur Erleichterung als zur Erschwerung des
Gebrauchs dienen, dass erst mit dem zweiten Bande ein möglichst vollständiges Register, den ganzen
Zeitraum bis 1200 umfassend, geliefert werden soll.
Münster.
Dr. H. A. Erhard.
Digitized by
Google
CODEX DIPLOMATICUS
HISTORIAE WESTFALIAE.
Urkundenbuch
Geschichte W estfalens.
Digitized by
Google
Digitized by
Google
I.
Hildigrimns omnipotentis Dei gratia episcopus, Reginberto preposito una cum reliqua congregalione in do-
mino salutem. Serenam inprimis caritatem uestram non ignorare optamus, quomodo prosperitatis uestr^
securitatem semper Christi in gratia poUentem ouare desideramus. Deinde quod nostri iugiter in domino
memoriam habeatis tarn ris excessibus uel infinnStatibus, quam etiam pro communibus
omnium nostronim necessitatibus siue utOitatibtis, obnixe precamnr. Proinde nuncium nostrum modo cum
Oddone ad palatium ire sciatis propter ammonitionem negotii nostri, pro cuius legatione mcnüonem uestram
coram sancto patrono nostro cotidie fieri modis onmibus persuademus, quatinus per Dei misericordiam
quandoque bonitas illius in hoc negotio nostro preualere mereatur in firmitate. Snbinde mandamus pre-
posito et Omnibus of&cialibus nostris, ui unusquisque suum ministerium ad communem fratrum utUilatem
quasi coram Deo honeste procuret Nee fratribus aliopiid ex suis necessariis uel etiam in uinali propina-
tione inrationabiliter subtrabatur, sed omnia metisurate fiant. Nam Deo fauente nobis aduenientibus mini-
steria uestra et cmictas utilitates uestras uobiscum ratiouabiliter ordinäre et utiliter constituere speramus.
Quod tamen quando fieri ualeat, redeunte prefato nuncio uobis renunciare curamus. Propterea aedificio
turris sine intermissione insistere iubemus, quatinus Deo uolente cum aliis beneficiis hoc etiam nostris tem*
poribus perficiatnr. Yalete semper herum memores IN Christo Jhesu.
Auswendig: Ragenberto ppos.
II.
i In nomine DOMINI DEI ET SALVATORIS NOSTRI JHV XPI. HLVDOWICVS DIVINA ORDINANTE
PROVIOENTIA IMPERATOR AVGVSTVS. Si sacerdotum ac seruorum Dei petitiones, quas nobis pro suis
necessitatibus innotnerint, ad effectum perducimus, Non solum imperialem exercemus consuetudinem, uerum
etiam ad beate retributionis mercedem talia nobis facta profutura confidimus. Quapropter notum sit omnium
fidelium nostrorum solertiae presentium scilicet et futurorum, quia uir uenerabilis Castus abba ecclesie
quae vocatur Fiscbechi cum subiectis aecclesiis in eodem pago Leriga et cum decima de silna ammeri et
ponte bürg, et ceteris ecclesiis in Hesiga et Fenkiga, excepta una ecciesia inSaxIinga, quam concessimus
ad porroechiam sancti Pauli reuerti ad locum qui uocatur Mimigemaford, ubi Gerfridus episcopus preesse
uidetur, Ueniens ad nos petiit celsitudinem nostram, ut ipsum sanctum locum pro mercedis nostre augmen*
to sub nostra defensione et emunitatis tuitione reciperemus. Cuius petitioni pro diuino amore adsensimus,
et ita in omnibus, quia iuste et rationabiliter petiit, per hanc nostram auctoritatem confirmare studuimtis,
Praecipientes ergo iubemus, ut nuUus iudex publicus neque quislibet ex iudiciaria potestate, seu aliquis
Digitized byL^OOQlC
4 , 821 — 832.
ex fidclibus sanctae Dei ecclesiae ac nostris, in ecclesias aut loca uel agros seu reliquas possessiones,
quas moderno tempore iuste et rationabilit-er possidere uidetor, in quibuslibet pagis et territoriis sitas, uel
quicquid etiam deinceps propter diuinum amorem conlatum fuerit, ad causas audiendas uel freda exigenda,
aut mansiones uel paratas faciendas, aut homines ipsius ecclesiae tarn ingenuos quam et seruos iniuste
distringendos , aut ullas redibitiones uel inlicitas occasiones requirendas, uUo umquam tempore ingredi
audeat uel exactare presumat. Quicquid autem de rebus praefate ecclesiae fiscus sperare poterat, totum
nos pro diuino amore concedimus» ut perennibus temporibus in alimonia pauperum et stipendia seriiorum
Dei ibidem Deo famulanUum proficiat in augmentum. Quatenus ipsis seruis Dei, qui ibi Deo famulari
uidentur, pro nobis et coniuge proleque nostra et stabilitate totius imperii nostri a Deo nobis concessi
atque conseruandi iugiter domini misericordiam exorare delectet. Praedictam uero abbatiam illius circum-
quaque per diuersos pagos sitam, Nemo fidelium nostronim ei exinde aliquid abstrahere aut prohibere
praesumat. Quin ei Uceat per hanc nostram auctoritatem uerbum praedicationis domino auxiliante exercere,
et ministerium suum pleniter peragere. Et ut haec auctoritas nostris futurisque temporibus domino pro-
tegente ualeat inconuulsa manere, manu propria subscripsimus et anuli nostri inpressione signari iussimus.
m
Signum yJ^^ X J" Bludouici Serenissimi Jmperatoris.
Durandus diaconus ad uicem Helisachar recognoui (L. S. R.)
Data y. Non. Septb. anno Imperii nostri YIII. Indictione Xu. Actum Aquisgrani palatio regio in Dei
nomine feliciter ameN.
Das Siegel, welches auf das Recognitioiuseichen aufgedruckt war, ist verloreii gegangen.
III.
v><« In nomine Domini Dei et saluatoris nostri Jhesu Christi. Hludouuicus diuina ordinante prouidentia
Imperator augustus. Si erga loca diuinis cultibus mancipata propter amorem Dei eiusque in eis locis ||
sibi famulantes beneficia potiora largimur, praemium apud Dominum aetemae remunerationis nobis rependi
non dißidimus. Igitur notum esse uolumus cunctis fidelibus nostris praesentibus scilicet et futuris, quia
uenerabilis uir Baderadus episcopus ecclesiae quae est constructa in honore sanctae Mariae semper uirgi-
nis et sancti Ciliani in loco qui dicitur Paderbrunno, missa petitione deprecatus est, ut praedictam sedem
cum umnibus ad se iuste et legaliter moderno tempore pertinentibus uel aspicientibus, sub nostra tuitione
et immunitatis defensione cum rebus et mancipiis constitueremus, quod ita et fecisse omnium fidelium no-
strorum cognoscat industria. . Praecipientes ergo iubemus , ut nullus iudex publicus uel quislibet ex iudi-
ciaria potestate in ecclesias aut loca uel agros seu reliquas possessiönes memoratae ecclesiae, quas mo-
derno tempore infra dicionem Imperii nostri legibus possidet, uel que deinceps in iure ipsius loci uoluerit
diuina pietas augeri, ad causas iudiciario more audiendas uel freda exigenda, aut mansiones uel paratas
faciendas, aut fideiussores tollendos, aut homines ipsius ecclesiae contra rationem distringendos, nee ullas
redibitiones uel inlicitas occasiones requirendas ullo umquam tempore ingredi audeat, uel ea quae supra
memorata sunt penitus exigere praesumat, sed liceat memorato episcopo suisque successoribus, res prae-
dictae ecclesiae cum omnibus quae possidet quieto ordine possidere et nostro fideliter parere Imperio.
Quicquid uero fructus exinde sperare potuerit, totum nos pro aeterna remuneratione praedictae ecclesiae
ad stipendia, pauperum et luminaria concinnanda concedimus, qualiter melius delectet clericos in eadem
sede degentes pro nobis, coniuge et prole nostra Domini misericordiam exorare. Et ut haec aucto-
Digitized byL^OOQlC
812 — 823. 5
ritas per fiitura tempora melius conseroetur, mann propria subter firmauimus et anali nostri inpressione
signari iussimus. •
C. Hirmnmaris diaconus ad utcem Fridugisi abbatts recognoui ei (L. S. R.)
Data quarto Nonas Aprilis anno VIIII. Imperii domni Hludouici piissimi augusti. Indictione XV. Actum
Aquisgrani palatio regio. In Dei nomine feliciter ameN.
Das seitwärts aurgedruckte kleine kreiilormige Siegel zeigt das ungekrönte, seitwärts sehende Brustbild des Kaisers , mit
der Umschrift: XPE PROTEGE HLVDOVVICVM IMPERATOREM.
IV.
Jv>«. In nomine Domini Dei et saluatoris nostri Ihesu Christi, Hludouuicus diuina ordinante prouidentia
Imperator augustus. Cimi petitionibus seruorum Dei iustis et rationabilibus diuini cultus amore fauemus, ||
supemi muneris donum largiri non diffidimus. Idcirco nouerit omnium fidelium nostrorum tarn praesentium
quam et futurorum sagacitas, quia adiens serenitatem culminis nostri uir reuerentissimus Adalardus abba
ex monasterio Corbeia, quod ei dudum in prouincia Saxonica ad augmentum mercedis nostrae ex nouo
construere iussimus super fluuium Uuisera iu uilla regia in loco nuncupante dudum Hucxori, dicatum in
bonore sancti Stephani protomartyris, suggessit mansuetudini nostrae, ut idem monasterium et monachos
ibidem per tempora degentes cum rebus et hominibus non solum sub nostra tuitione et defensione con-
stitueremus, uerum etiam et talem inmunitatem fieri iuberemus, qualem omues ecciesiae in Francia habent.
Cuius petitioni, dignam et proficuam iudicantes, hanc auctoritatem inmunitatis erga praedictum monaste-
rium*) Corbegiae eiusque rectores fieri iussimus, per quam decemimus atque iubemus, ut nuUus iudex
publicus uel quilibet ex iudiciaria potestate in ecclesias aut loca uel agros seu relicpias possessiones mem-
braque monasterii, quas praesenti tempore in quibuslibet pagis et territoriis habet, uel deinceps ibidem
conlatae fuerint, ad causas iudiciario more audiendas, uel freda exigenda, aut mansiones uel paratas fa-
ciendas, aut fideiussores tollendos, aut homines ipsius monasterii tam ingenuos quam et latos distringendos,
aut ullas redibitiones aut inlicitas occassiones requirendas ullo umquam tempore ingredi audeat, uel ea
quae supra memorata sunt penitus exigere praesumat, sed liceat memorato abbaü suisque successoribus,
res praedicti monasterii sub inmunitatis nostrae defensione quieto ordine uiuere ac residere. Et quicquid
exinde ius fisci exigere poterat, totum et ad integrum nos pro aetema retributione ad pauperes alendos
et luminaria eidem monasterio concinnanda concedimus, qualiter monachi ibidem degentes, pro nobis pro-
lecpic nostra atque stabilitate Imperii nobis ad regendum commisi , dominum misericordiae adtentius exorare
delcctet. Sed et hoc placuit nobis huic inserere auctoritati, ut licentiam habeant rectores huiusce mo-
nasterii, cum quibuslibet hominibus liberis**) uidelicet ut quiccpiid iuste et ra-
üonabiliter pars alteri contulerit parti, per hanc nostram auctoritatem iure firmissimo teneatur atque possi-
deant, et quicquid exinde facere uoluerint, libero in omnibus perfruantur arbitrio faciendi quicquid elege-
*) So ist die ursprüngliche Lesart; die Endung um ist aber in beiden Worten auxradirt, und o dafiir gesetzt.
**) Schaten schiebt hier die Worte ein: res et mancipia legaliter coinmutare; die Lücke der^ an dieser Stelle stark beschä-
digten Urkunde, scheint aber nicht so gross, dass diese Worte könnten da gestanden haben.
Digitized by
Google
833.
rint. Et ut haec auctoritas inmunitatis aiqae confirmationis nostrae per fatura iempora buiolabilem obti-
neat firmitatem, manu propria subter firmauimus et anuli nostri inpressione signari iussimus. A t ^
Signum ^j ^ my Bludouuici Serenissimi Imperatoris.
JC. Durandus diaconus ad uicem Fridugisi recognoui et (L. S. R.)
Data VI. Kalendas Augustas anno Christo propitio X. Imperii domni Hludouuici piissimi Augusti, In-
dictionc prima. Aotum Ingilinheim palatio feliciter AmeN.
Da« nfben dem BpcognitionsteicheD aur^edruckte und dasselbe sum Theil bedeckende Siegel kommt mit dem bei
?Ir. UI. beschriebenen überein.
V.
Aus dem ältesten Kopialbuche des Stifts Cor?ej.
In nomine Domini Dei ac saluatoris nostri Jhesu Christi. Hludouuicus diuina ordinante prouidentia
Imperator augustus. Neminem fidelium nostroram dubitare crcdimus, quam magnum quondam domnus et
«^enitor noster Karolus christianissimus Imperator cum Saxonibus subiit laborem, ut eos ad cognitionem
uerac fidei adduceret, quod et diuina cooperante gratia sicut optauit effecit. Nos uero in eins solio superni
numinis dono sublimati, Cuidam uenerabili uiro Adalhardo seni abbati ex monasterio cuius uocabulum est
Corbegia, in eadem prouincia Saxonia, ob mercedis nostrae augmentum, monasterium construere iussimus,
et ad idem cenobium dedicandum ex sacro palacio a capella nostra misimus uenerabiles ac sacrosanctas
reliquias beati Stephani prothomartiris, quod est construclum super Vuisera in uilla regia in loco nuncn-
pante dudum Hucxori. Ac quia auctore Deo praedictus diuae memoriae domnus et genitor noster in eadem
gente primum christianae religionis fidem confirmauit, ita et nos ad augmentandum solidandumque eiusdem
fidei uigorem, primum monachicae religionis ordinem illic seruandum tencndumque constituimus, quod ita,
opitulante omnipotentis gratia, ad effectum rei peruenit, et praedictum monasterium *) ideo Corbegia nomen
impositum est, eo quod de antiquo quodam monasterio Corbegia praedicto Adalhardo abbati seni, cui hanc
curam commisimus, adsumpto secum germano suo Yuidone cum ceteris quantis et quibus oportebat mo-
nachis, inIVa eandem prouinciam locum aptum et congruum eligcrent, atque ibi prout oportunius potuissent
pracfatum monasterium stabilirent atque construerent. Idcirco placuit excellentiae nostrae, ut praedictam
uillam quae dicitur Hucsori cum omnibus linibus uel terminis suis et cum terris, siluis, aquis aquaruroue
decursibus, cum omnibus adiacentiis et appendiciis suis ad idem monasterium per hanc auctoritatem iure
perpetuo conferre öt de nostro iure in Jus et dominationem praedicti mohasterii praesentialiter tradere, Nee non
et res seu possessiones quae a Deum timentibus uel Deum diligentibus Saxonibus infra ipsam Saxoniam ad hoc
opus inchoandum uel adiutorium praestandum conlatae sunt, per hanc auctoritatem confirmare, etiam et res
quae ad Corbegiam antiquiorem traditae fuerant infra ipsos supradictae Saxoniae fines, in terris, siluis, campis,
pratis, pascvis, aquis aquarumue decursibus, propriis uel communibus.domibus ac aedificiis uel prius habitis
uel postea constructis, mancipiis quoque diuersi generis uel condicionis, mobilibus et immobilibus, datum uel
tradilum fuit, cum omni integritate ad praedictum monasterium, una cum consensu praefati abbatis uel congrega-
*) Qhne Zwfirel war dieser Stelle die bei der vor. Urk. bemerkte and in dieselbe irrthümlicb eiBgeschlicfaeiie Correctur
xngedaclit.
jv.iv...-<i n^i ^Hw^tv^3*^t4mDy Google
823 — 826. 7
tionis eius celebri donatione contulimus, et perpetuo mpiiachis ibidem Deo militantibus ad possidcndum
frucndumqae concessimus atque confirmauimus. Ideo autem ita fieri debere rationabile iudicauimus, ut
qiiia constabat praedictum locum ex monasterii prioris Corbegiae monachis constructnm esse, et quia in
omni loco uni domino seruitur, uni regi militatur, dignum erat ut possessiones illae eorundem monacho*
rum obsequiis deputarenlur, qui infra ipsam prouinciam eiusdem monasterii primi aedifjcatores et perpetuo
habitatores in omnipotentis Dei seruicio sub sancta regula depatati fuisse noscunlur. Nam si forte talis
esset causa , ut idem locus ex propriis in eadera prouincia sibi conlatis nequiuisset subsistere rebus, dignmü
ut de prioris monasterii rebus benignitatis seu largitatis causa, prout ex utraque parte rationabile esse potuisset,
larga manus porrigi debuisset, quanto magis de hiis quae infra eandem prouinciam conlatae, ut dictum est, prius
fuisse noscuntur, cum omni benignitate ardentissimo caritatis affectu largiri. Statuentes etiam decei*nimus atque
per hos imperiales apices sancimus, ut quandoquidem diuina uocatione abba praedicti monasterii de hac luce
migrauerit, quam diu ipsi monachi inter se tales inuenire potuerint, cpii ipsam congregationem secundum regu*
lam sancti Benedicti regere ualeant, per hanc nostram auctoritatem et consensum licentiam habeant elegendi
abbatem, quatenus ipsos seruos Dei, qui ibidem Deo militant, pro nobis, coniuge proleque nostra et stabili-
täte totius imperii nostri iugiter Dei misericordiam exorare delectet. Sed et hoc placuit nobis huic inserere
auctoritati. Licentiam habeant rectores huiusce monasterii, cum quibuslibet hominibus liberis res et man-
cipia commutare, uidelicet quidquid iuste et rationabiliter pars alteri contulerit parti, per hanc nostram
auctoritatem iure firmissimo teneant atque possideant, et quidquid exinde facere uoluerint, libero in Omni-
bus perfruantur arbitrio faciendi quidquid elegerint. Et ut haec auctoritas lai^itionis atque confirmationis
nostrae per futura tempora iuuiolabilem obtineat firmitatem, manu propria subter firmauimus, et anuli
nostri inpressione signari iussimus.
Signum (L. M.) Bludouuici Serenissimi Imperatoris,
Durandus diaconus ad uicem Fridugisi recognoui et (L. S. R.)
Data VI. Idus Augusii, anno Christo propicio X. Imperii domni Hludouuici piissimi augusti, indictionel.
Actum Ingelinheim palacio regio in Dei nomine feliciter Amen,
VI.
In nomine domini Dei et saluatoris nostri Jhu Xpf. Hludouicus diuina ordinante pronidentia Imperator
Augustus. Baderado episcopo et misso nostro. Nosse te non dubitamus, qualiter nostra iussione Adalar-
dus quondam abba cpioddam monasterium in Saxonia a nouo opere construxit, quod nos et aliqui boni
homines de quibusdam rebus sollemni donatione dotauimus. de quibus omnibus rebus nostrae ^uctoritatis
praeceptum circa idem monasterium fieri iussimus, ut perpetua saluatione in iure eiusdem monasterii eedem
res consisterent. Sed ut relatione Unarini uenerabili eiusdem monasterii abbatis cognouimns, quidam comi^
tes memoratum praeceptum nostrum infringere et conuellere uelint, in eo uidelicet quod homines tam
liberos quam et latos, qui super terram eiusdem monasterii consistunt, in hostem ire compellant et distrin*
gere iudiciariö more uelint, quod nolumus ut faciant, et ideo per has litteras nostras tibi praecipimus, ut
tu iQud praeceptum, quod sicut diximus eidem monasterio fecimus, adsumas et in praesentia eorundem
comitum, in cuhxs ministeria res praedicti monasterii esse noscuntur, relegi facias, et ex nostra auctoritate
eis praecipias, ut ullerius nostrae auctoritatis praeceptum uiolare non praesumant, sed pocius sicut in
eodem praecepto continetur iUud conservare studeant, si gratiam nostram habere uelint
Aufwendig mit gleicher Schrift:
Ad Baderadum episcopum et missum nostrum.
Ein Siegel ist aicht Torhandeo.
Digitized by V^OOQIC
g 832 — 833.
VII.
C In nomine Domini Dei et rcdemptoris nostri Jhesu Christi. Hluthuuuicus diuina ordinante proui-
dentia Imperator augustus. Si aecclesias et loca diuino cultui dicata nostris largitionibus pro||uehere sata-
gimus, atque ibidem assidue Deo famulantibus solacia clementer inpendimus, non solum honorifica regalis
munificentiae consuetudinem exercemus, sed et temporalium erogatione donorum, perpetuae nos merccdis
premia promereri posse confidimus. Quapropter nouerit omnium fidelium nostrormn presentimn scilicet et
futurorum industria, quod pro amore diuino atque animae nostrae remedio, ad monasterium cpiod uocatur
noua Gorbeia, quod construximus in Saxonia, in honore sanetorum martyrum Stephani atque Viti, cui
modo preest fidelis et propinquus noster Uuarinus primus substitutus abbas, concessimus piscationem quan*
dam in fluuio Uuisura, in pago Uuimodia nwicupato, cui confinis est uilla Liusci uocata, in comitatu Abbo-
nis. Quae quia in similitudinem palorum, quos incolae hocas uocant, construitur, gcntilicio nomine ab
indigenis hocuuar nuncupatur, quae ad ius nostrum pertinebat, quamque idem Abbo comes hactenus in
beneficio habebat. Sed quoniam eadem piscatio absque familiis, cpiae ad eins prouisioncm deputatae
fuerant, fratribus predicti coenobii non admodum utUis esse poterat, Idcirco triginta duas familias et
quicquid ad eandem piscationem pertinens sepedictus Abbo in beneficio habuit, totum et ex integro in
proprietatem iam dicti monasterü concedimus, quatinus ibidem Domino seruientes monachos sine cessatione
diuinam clementiam pro nobis exorare delectet. Et ut haec concessionis nostrae auctoritas firmier habea-
tur,^et per futura tempora a fidelibus nostris uerius crcdatur ac diligentius obseruetur, manu nostra subter
oam firniantes, anuli nostri inpressione iussimus sigillari.
Signum (L. M.) Eluthouid Serenissimi Imperatoris]
HirminmartLS notarius ad uicem Theodonis recognom\ (L. S. R.)
Data XYI. Kai. Jul. anno Christo propitio XYIIII. imperii domni Hludouuici Serenissimi augnsti, Indi-
ctione X. actum Franconouord palatio regio, in Dei nomine feliciter. AmeN.
Dm Siegel, welches neben, und som Theil noch auf dem Recognitionsseichen anfgeditickt war, Ut ferloreo gegangen.
VIII.
In nomine Domini Dei et saluatoris nostri Jhesu Christi. Hludouuicus diuina ordiuina (sie) ordinante
prouidentia Imperator augustus. Omnibus sanctae Dei || ecclesiae nostrisque fidelibus praesentibus scilicet
atque futuris notum esse uolumus, quomodo Corbagiense monasterium in Saxonia «propiciante Domino cum
consensu fidelium nostrorum in honore sancti Stephani prptoraartyris Christi deuotissima intentione funda*
uimus, et ibi conpetentia subsidia quaeque prae manibus inuenimus debita largitate praedicto sanctifica-
tionis loco nostra in elimosina contulimus, Insuper etiam quia locum mercationis ipsa regio indigebat, mo-
netam nostrae auctoritatis publicam ultra ibi semper inessc Christo militaiitibus proficuam statuimus. Qua*
tenus cum omnitegritate {sie) absque u^ius contradictione uel impedimenti occasione locus ipse sanctitatis
omne inde reditum nostrae auctoritatis publicum possideat, et utilitatibus monasterü perpetuis temporibus
multiplicatum nostrum hoc largitatis donum proficiat. Et ut fiduciali perpetuitate haec onmia nostrae aucto-
ritatis dona sibi potiatur et teneat, anuli nostri inpressione subter roborando firnWe decreuimus.
Signum (L. M.) Hludouuici Serenissimi Imperatoris.
C. Hirminmarus notarius ad uicem Theodonis recognoui et (L. S. R.)
Data Kai. Junias anno Christo propitio XX. Imperii donmi Hludouuici piissimi augusti, Indictione XI.
Acta üuormacia ciuitate. In Dei nomine feliciter amen.
Das aargedruckte Siegel ist verloren gegangen.
Digitized by V^OOQIC
833 — 834k 9
IX.
In nomine Domini Dei et saluatoris nostri Jhesu Christi. Hludouuicus diuina ordinante prouidentia
Imperator augustus. Si liberalitatis nostrae munere de bene||ficiis a Deo nobis conlatis, locis Deo dicatis
aliquid conferimus, id nobis et ad mortalem uitam feliciter transigendam, et ad aeternam perpetoaliter
oblinendam profuturum liquido credimus. Idcirco notum fieri uolumus omnium fidelium nostronim tarn
praesentiüm quam et futurorum soUertiae, quia cum nos monasterium in Saxonia propitiante Domino cum
consensu fidelium nostronim in honore sancti Stephani protomartyris Christi deuotissima intentione funda-
tum habuissemus, nomencpie noue Corbeie aptassemus, atque ibi conpetentia subsidia quaecpie prae mani-
bus inueneramus debita largitate praedicto sanctificationis loco in nostra aelymosina contulissemus, Uuarinus
quem in eodem monasterio abbatem praefecimus suggerendo petiit celsitudini nostrae, ut in memoralo
ducatu Saxoniae locum prouideremus, ubi sal fieri ad cibos monachorum in eodem monasterio pro tem-
pore degentium saliendos atque condiendos potuisset, quod et facere curauimus, et dedimus eidem mona-
sterio per hoc nostrae auctoritatis praeceptum in ducatu Budinisuelt quantumcunque iuris nostri in illo
sale, quod est super fluuium Uuisara, erat, in pago Logni. Per quod statuentes decernimus ut sub iure
ipsius monasterii quantumcumque in eodem sale habere uisi sumus perpetuo consistat sicut diximus ad
necessitates seruorum Dei in memorato monasterio degentium fulciendas. Et ut haec nostrae largitionis
auctoritas firmier habeatur, de anulo nostro subter eam iussimus si^iilare.
C. Meginarius notarius ad vicem Theodonis recognoui et (L. S. R.)
Data VI. Id. Jun. anno Christo propitio XX. Imperii domni Hludouuici Serenissimi Imperatoris, Indi-
ctione XI ciuitate In Dei nomine feliciter Amen.
Das Siegel ist terloren gegangen and die Charte beschädigt.
X.
In nomine Domini Dei et saluatoris nostri Jhesu Christi. Hludouuicus diuina repropitiante dementia
Imperator augustus. Si hberalitatis nostrae munere de beneficiis || a Deo nobis conlatis locis Deo dicatis
quiddam conferimus, Id nobis et ad mortalem uitam feliciter transigendam, et ad aeternam perpetualiter
obtinendam profuturum liquido credinmis. Idcirco notum fieri uolumus omnium fidelium nostronim tam
praesentiüm quam et futurorum soUertiae, quia conplacuit serenitati nostrae, quasdam uillas iuris nostri sitas
in Angrariis, in Logni*), cpiarum uocabula sunt Sulbichi et HemUon, monasterio quod dicitur noua Cor-
bßia, ubi praesenti tempore Uuerinus uenerabilis abba pastor et rector esse dinoscitur, sub integritate per
haue nostram auctoritatem delegare, ut nostris et successorum nostronim temporibus in ditione eiusdem
monasterii perpetualiter consistant ad slipendia monachorum inibi constitutorum et necessitates eiusdem
monasterii procurandas atque subleuandas. Has ut diximus uillas sub integritate, cum omnibus rebus,
appendiciis et terminis, et cum omnibus ad se pertinentibus **) , id est domibus ceterisque aedificiis, terris,
pratis, siluis, campis, pascuis, aquis aquarumue dccursibus, cultis locis et incultis, mobilibus rebus ac se
ipsas mouenlibus, mancipiis diuersis sexus et aetatis, praedicto monasterio concedimus atque confirmamus,
ut ab hac die in futurum, sicut dictum est, in iure et potestate ipsius perpetuo pcrmaneant, absque cuius-
libet comitis uel publici iudicis aut cuiuslibet persone contradictione uel refragatione. Et ut haec nostrae
*) Diese beiden Worte sind mit anderer Handschrift und Tinte später eingetragen.
**) Im Originale steht aus Versehen: pertibus.
Cod. dipl. bist. WestfaL
Digitized by
Google
40 834 — 838.
donalioriis atque concessionis anctoritas inuiolabilem et inconuulsam obtineat firmitatem, manu propria
sublcr eam firmauimus et anuli nostri inpressione adsignari iussimus.
Sigmtm (L. M.) Hludouuici Serenissimi Imperatoris.
C. Birminmaris notarius ad uicetn Theodonis recognoui et (L. S. R.)
Data Id. Mai. anno Christo propitio XXI. Imperii domni Hludouuici piissimi augusti, Indictione XII.
Actum Aquis grani palatio regio, In Dei nomine feliciter amen.
Bas neben d«*m Rero{;niti<«n8seichen , nahe am Rande der Urkiin<ie aufgedruckte, noch gut erhaltene Siegel leigt daa
seitwarU sehende Brustbild des KaUers, mit der Umschria: XPE FBOTEGE HLVDOVVICVM IMP. +.
XL
v><* In nomine Domini Dei et saluatoris nostri Jhesu Christi. EQudouuicus diuina repropitiante demen-
tia Imperator augustus. Si illius amore, cuius munere ceteris mortalibus praelati sumus, loca diuino cul-
tui II consecrata congruis munüicentiae nostrae beneticiis ad diuinum cultum uberios exseqnendum sustolii-
mus, digne retributionis pracmio nos a Domino fideliter remunerari credimus. Quapropter notum esse
uolumus cunctis fidelibus sanctae Dei ecclesiae nostrisque praesenübus scilicet et fiituris, quia conplacuit
nobis ad quoddam mouasterium uocabulo Heriuurtb, quod in ducatu Saxoniae, in honore sanctae Dei
genitricis Mariae semper uirginis constat esse dicatum, quodque praesenti tempore uenerabilis Tetta abba-
tissa regere dinoscitur, quasdam res et mancipia nostrae proprietatis, sitas in memorato ducatu Saxoniae,
pro mercedis nostrae augmento delegare, ut inde uberius ancillis Christi inibi per tempora degentibus
stipendia necessaria ministrentur et necessitates eiusdem monasterii procurentur. Id est, in pago qui dici-
tur Bursibant, in uilla uocatam Reni, ecclesiam inibi constructam cum decimis et omnibus rebus ac man-
cipiis ad se luste et legaliter pertinentibus, et in pago qui dicitur Scopingus, in uilla nuncupata Uuateringas,
ecclesiam inibi fundatam cum decimis et omnibus rebus ac mancipiis ad se inste et legaliter pertinentibus,
et in eodem pago qui dicitur Scopingus, in uilla qui appellatur Stochheim, ecclesiam inibi fabricatam cum
decimis et omnibus rebus ac mancipiis ad se iusto et legaliter pertinentibus et aspicientibus. Uerum ut
eadem nostrae maiestatis largitio Aituris temporibus inuiolabilis permaneret, hanc nostrae auctoritatis con-
scriptionem circa memoratum monasterium fieri decreuimus, per quam decernimus atcpie iubemus, ut
memoratae ecclesiae cum decimis et omnibus rebus ac mancipiis ad se iuste et legaliter pertinentibus uel
aspicientibus, in iure eiusdem monasterii Heriuurth nomine perpetao consistant, et nullus ex successoribus
aut etiam ex fidelibus nostris ullo umquam tempore easdem ecclesias subripere aut inde aliquid minuero,
aut cas de iure eiusdem monasterii abstrahere praesumat, sed liceat rectricibus et ministris saepedicti
monasterii easdem ecclesias et res ac mancipia ad eas iure pertinentibus ecclesiastico ordine disponere
atque gubernare. Et ut haec auctoritas nostra firmier habeatur, manu propria subter eam firmauimus
et anuli nostri inpraessione adsignari iussimus.
Signum (L. M.) Hludouuici Serenissimi Imperatoris.
C. Hirminmaris notarius ad uirem- Hugonis recognoui et (L. S. R.)
Data VII. Id. Jun. anno Christo propitio XXV. Imperii domni Hludouuici piissimi augusti, Indictione
prima. Actum Nouiomago palatio regio, In Dei nomine feliciter amen.
Das Siegel, mit dem an der Urkunde Hr, 111. übereinstimmend, iat serbrochen.
XII.
Aus dem ältesten Kopialbuche des Stifts Corfej.
C* In nomine sancte et inuidue Trinitatis. Hludouuicus diuina ordinante prouidentia Imperator augu-
stus. Si unius fidelis nostri iustam et rationabilem petitionem libenter implemus, procul dubio reliquorum
Digitized by L^OOQ IC
838 — 841. 41
fidelium nostroram deuotionem erga nos promptiorem elBcimus. Qua propier omnium fidelium sanctae
Dei aecciesiae nostrorumque praesentium et fiitororum nouerit uniuersitas, Quia propinquus noster Warinus
abbas monasterii nouae Corbeiae, quod super Yuiseram fluuium in honore beati prothomartiris Stephani
sanctique Viti construximus in pago Augensi, cum matrona quadam Äddila nos adiit, nostram cum ea de-
precatus pietatem, ut res quas praedicta matrona pro se et remedio animae mariti sui Bunichonis ac
filiorum suorum deAinctorum, Folchmari, Bunichonis, Hemme et Berthildis, prefato monasterio contulit,
uidelicet dominicale in Osthouen et quidquid ibidem uel in oppidis hiis, Opphenheim et Vuachenheim,
possidere uidebatur, cum manso regali Tyheyle, per nostrae mansuetudinis auctoritatem ibidem confirma-
rcmos. Secundum petitionem ergo ipsorum eidem monasterio ea quae tradidit ab hodierna die et dein-
ceps in nomine Domini per hoc nostrae auctoritatis scriptum contirmamus, ut nullo inquietante, sed Deo
auxiliante et nostro imperiali decreto prospiciente , perpetuis temporibus absque ulla contradictione ibi
permaneant, quatcnus Deo ibi seruientes pro traditorum salute et regni nostri stabilitate Domini clemen-
tiam melius exorare delectet Et ut haec auctoritas nostra firmier habeatur et per futura tempora a fide-
iibus uerius credatur et diligentius obseruetur, manu propria nostra subter eam firmauimus et anuli nostri
inpressione assignari iussimus.
Signum (L. M.) doinni Hludouuici Serenissimi Imperatoris augusii.
Hrotmundus notarius ad uicem Hilduuini rccognoui.
Actum Ingelenheim XVIIl Kai. Dece^ibr. anno XXV. Imperii domui Hludouuici Imperatoris augusti.
XIIJ.
In nomine Domini Dei et saluatoris nostri Ihesu Christi. Hludouuicus diuina repropitiante dementia
Imperator augustus. Notum sit igitur omnibus fidelibus sanctae Dei ecclesiae et nostris || praesentibus
sciJicet et futuris, quia ante annos aliquod concessimus cuidam fideli nostro upcabulo Gerulfo quasdam res
proprietalis nostrae, quae sunt in ducatu Frisiae, in pago Uuestracha, in uilla Cammingehunderi et in aliis ^ /V\Mk
uillis circumquacpie se positis. Sed quia interuenientibus quibusdam turbinibus, per ipsius Gerulfi negligen- P«lv%\^\V^^*\^
tiam, ab eins potestate et dominatione eacdem res abstractae, fisco regio sociatae sunt, tandem diuinae a Jiv'u
misericordiae intuitu placuit nobis easdem res ilii restituere, et quemadmodum pridem fuerat, in eins po- ^^
testatem et dominationem transfundere. Quas ut certius firmiusque nostris futurisque temporibus possidere
ualeret, has auctoritatis nostrae litteras ei fieri iussimus, per cpias memoratas res cum his quae ad eas
iure et legaliter pertinent deinceps iure propriaetario ualeat possidere, et quicquid de eis agere uoluerit,
liberam habeat potestatem. Neque aliquam ob memoratam occasionem de eisdem rebus uUo umquam
tempore calumniam patiatur, sed quicquid sicut diximus de eis ordinäre atque disponere uoluerit, libemmo
in omnibus potiatur arbitrio. Et ut haec nostrae restitutionis auctoritas et nostris et futuris temporibus
inuiolabilem ualeat obtinere firmitatem, de anulo nostro subter eam iussimus sigillare.
C. Glorius notarius ad uicem Hugonis recognoui et (L. S. R.)
Data YUI. Id. Jul. anno Christo propitio XXVI. Imperii domni Hludouuici Serenissimi Imperatoris, In-
dictione secunda. Actum Cruciniaco palatio regio. In Dei nomine feliciter amen.
Das Deben dem Recognitionszeicben aufgedruckte, und so wie die ganse Urkunde noch gut erhaltene Siegel, ist das bei
Nr. Ili. beschriebene.
XIV.
Jyj» In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. HludoQuicus diuina fauente gratia rex. Cum in nomine
nnic^ et perpetuae Trinitatis pro regimine sanctae matris et uniuersalis ecclesiae etiam et pro statu regni
Digitized byC^OOQlC
f
^ 42 841.
C; nobis diuinitus et paiemo iure || commissi, Patherbrunnen peruenimus, aderant inter ceteros fideles nostros
quidam monachi cum uenerabili eorum praeposito nomine Uualanae ex monasterio quae noua Corbegia
nuncupatur, coramque familiaribus consiliariis nostris in praesentiam culminis nostri adducti, adtulenmt
domni ac genitoris nostri Hludouuici excellentissimi Imperatoris quoddam praeceptum , In quo continebatur,
quaiiter Idem christianissimus Imperator praefatum monasterium in honorem sancti Stephani protomartyris
Christi super fluuium Uuisera in uilla regia in loco nuncupante dudum Hucxori Adalhardo cuidam scni ab-
bati germanoque suo Uualanae construi ac fabricari praecepisset, Obsecrantes clemeiitiam serenitatis nostrae,
ut pro maiori firmitate ac certiori studio securitatis, nostrae mansuetudinis super hoc praeceptum paterno
ac regali affectu confirmari debere. Quorum petitioni iusta et rationabili aurem libenter accommodauimus,
ac praescriptam uillam Hucxori, quam Serenissimus augustus ad praefatum monasterium tradiderat, cum
Omnibus finibus uel terminis suis, terrisque, siluis, aquis aquarumue decursibus, seu cunctis adiacentiis
nee non appendiciis suis, siue res et possessiones quae a Deum timentibus uel gratiam diuinam diligentia
bus ibi conlatae sunt, etiam et res quae ad Corbcgiam antiquiorem, ex cuius uocabulo illud monasterium
nomen usurpat, traditae fuerant infra fines regni Saxoniae, terris, siluis, campis, pratis, pascuis, aquis
Vy A/vA'Ji)^^^ aquarumue decursibus, propriis uel communibus aedificiis prius habitis uel postea constructis, mancipiis
"Hv/uvil quoque diuersi generis uel condicionis, mobilibus et inmobilibus datum uel traditum erat, cum omni inte-
^ gritate, praefato monasterio et monachis ibidem Deo soli militantibus ad possidendum fruendumque per
hanc nostram auctoritatem in elemosinam praefati piissimi genitoris nostri ac nostram confirmare
atque stabilire decreuimus. Libuit etiam nostrae celsitudinis pietatem erga diuae memoriae genitoris no-
stri nobilissimi augusti institutionem, quando diuina uocatione abbas praedicli monasterii uitam finierit mor-
talem, quamdiu ipsi. monachi inter se talem inuenire huiusce uitae quiuerint, qui ipsam congregationem
secundum re;i:ulam sancti Benedicti primi instructoris illius normae regere ualeat, per hanc nostram aucto-
ritatem licentiam habeant eligendi abbatem, quatenus ipsos seruos Dei qui illic uni Deo die noctuque
seruiunt, pro nobis proleque nostra et stabilitate regni a Deo nobis conlati iugiter Domini misericordiam
exorare delectet. Illud uero inserere hoc praecepto nostrae placuit regiae auctoritati, ut licentiam ha-
beant rectores et ministri eiusdem monasterii, cum quibusHbet hominibus liberis res et mancipia legaliter
commutare, uidelicet ut quicquid pars iustc et rationabiliter alteri contulerit parti, deinceps per hanc no-
* stram auctoritatem iure firmissimo teneant atque possideant, et quicquid exinde facere uoluerint libero in
Dei nomine perfruantur arbitrio faciendi quicquid eligerint. Et ut haec auctoritas largitionis atque confir-
mationis nostrae per diutuma tempora inuiolabilem atque inconuulsam obtineat firmitatem. Manu propria
subter firmauimus et anuli nostri inpressione signari iussimus ^ ^ ^^
Signum (L. M.) Hludouuici gloriosissimi regis, ^ ' ^
JC. Dominicus notarius ad uicem Radleici recognoui ei (L S. R.)
Data lin. Id. Decembr. anno Christo propitio septimo regni domm Hludouuici regis in orientali Fran-
cia Indictione Uli. Actum Patherbrunnen in Dei nomine
Da« Siegel ist fcrloren gegangen und die Urkunde überhaupt am untern Theile sehr beschädigt. — Wegen der Zeit-
rechnung in den Urkunden Ludwigs des Deutschen, fgl. Regest, r^r. 368.
XV.
Aus dem ältesten Kopialbuche des Stifts Corfej.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. HIudouuiQus diuina fauente gratia rex. Si erga loca diui-
nis cultibus mancipata propter amorem Dei eorumque in eisdem locis sibi famulantibus beneficia oportuna
inpendimus, atque de rebus terreuis diuina miseratione nobis coulatis largitionis nostrae munere quiddam
Digitized byC^OOQlC
841 — 843. 43
conferimus, hoc nobis procul dubio non solum ad stal)ilitatem regni pertinere, ueram eiiam aeternae bca-
titudinis praemia capessendo profuturum liquido credimus. Idcirco notum fieri uolumus omni fidelium
praesentium scilicet et futuromm sagacitati, qualitcr nos ob amorem Dei et emolumentum animae nostrae,
quasdam res proprietatis nostrae concessimus ad monasterium quod dicitur noua Corbeia, quod est siUim
super fluuium Yuisera, constructum in honore sancti ac bcatissimi Stephan! prothomartiris, ubi praesenti
tempore uenerabilis uir Vuarinus auctore Deo abba praeesse uidetar. Sunt enim praedictae res in pago
Guottinga in uilla quae dicitur Amphidi, hoc est mansum dominicatum cum casis et reliquis aedificüs, ^(Aii^
cum aliis mansis uiginti ibidem aspicientibus ac deseruientibus. Has itaque res, sicut diximus, cum domibus, /^i/u^/#^«'«//
aedificiis, mancipiis utriuscpie sexus sub uariis,*) terris cultis et incultis, siluis, pratis, ^ascuis, aquis aquarumue
decursibus, adiacentiis, peruiis, exitibus et regressibus, quaesitis et adquirendis, quemadmodum Banzleibi
comes in beneficium hactenus habuit et nostri Juris atque possessionis Jure proprietatis est, toUim et ad
integrum praedicto monasterio concessimus et de nostro iure in ius et dominationem eins liberalitatis no-
strae munere contulimus, Ita uideiicet ut quidquid ab hodierno die et tempore de eisdem rebus et manci-
piis rectores et rainistri supradicti monasterii ob utilitatem et necessitalem facere, ordinäre atque disponere
uoluerint, per hanc nostrae auctoritatis largitionem libero in Dei nomine perfruantur arbitrio faciendi quid-
quid elegerint. Hanc itaque auctoritatem largitionis nostrae, ut per curricula annorum inuiolabilem atque
inconuulsam obtineat firmitatem et a fidelibus sanclae Dei ecclesiae nostriscpie uerius credatur et diligen-
tius obseruetur, manus nostrae signaculis subter eam decreuimus roborare et anuli nostri inpressione ius-
simus adsignare.
Signum (L. M.) Hludouuici gloriosissimi regis.
Adalleodus diaconus ad uicem Rathleici recognoui et (L. S. R.)
Data XVIIII. Kai. Januar, anno Christo propitio VII. regni domni Hludouuici in orientali Francia Indi-
ctione IUI. Actum Rosbah uilla in Dei nomine feliciter iVmen.
XVI.
Jv><* In nomine domini nostri Jesu Christi Dei aeterni. Hlotharius diuina ordinante prouidentia Imperator
augustus. Oportet imperialem sublimitatem ut fidelium suorum iustis ac rationabilibus petitionibus|| pieta-
üs suae aurem accommodet et efFectum concedat, quatinus id faciendo eorum animos in suo semper red-
dat promptiores obsequio Idcirco omniura fidelium sanctae Dei ecclesiae ac nostrorum presentium uide-
iicet et futurorum comperiat magniludo, quia Esich fidelis comes noster deprecatus est clementiam nostram,
ut aliquantum ex rebus iuris nostri, quibus ipse ordine possidebat beneficiario, ad proprium concederemus
ac per preceptum nostrura traderemus. Cuius deprecationem ob suae fidelitatis deuolionem libenter ad-
nuentes, hos excellentiae nostrae apices fieri decreuimus, quibus iam dicto Esichoni in pago Riboariense
in comitatu Bunnense in uilla Castenicha mansos octo ex beneficio suo cum omnibus pertinentiis eorum, ftii^vw^^^S
Id est cum terris, campis cultis et incultis, uineis, siluis, pratis, pascuis, aquis aquarumue decursibus, 0^^^
exiribus et regressibus, nee non et mancipiis utriusque sexus ibidem pertincntibus ad proprium tribuiraus
et de iure nostfo in ius ac dominationem ipsius perhenniter mansurum transfundimus, ut faciat exinde
potissima a nobis percepta licentia quicquid elegerit uel uoluerit, sicut et de reliquis proprietatis suae
rebus absque cuiuslibet potestatis contradictione uel repetitione seu cpialibet refragatione , Ita tarnen ut
nusquam a nostra discedat fidelitate, sed inmobiliter in nostris perseueret obsequiis absque aliqua tergi-
*) Für diese augenscheialicb cormmpirteo Worte setst Schalen, nach eigner Conjectur: salinarii«.
Digitized by VjOOQIC
^r
44 843 — 844.
p- . uorsntiono. Ei ut haec nostrae largitiouis auctoritas inuiölabilem obtioeat firmitatem , maua propria subter
eam firmauiinus et anuli nostri iopressione adsigoari iussimus.
Signum (L. M.) Hlofham Serenissimi augusti.
JC. Uemigius notarius ad uicem Agilmari recognoui et (L. S. R.)
Data XIII. Kai. April, anno Christo propitio Impcrii domni Hlotharü pii Iniperatoris in Italia XXIIII. et
in Francia IUI. Indictione VI. Actum Aquisgrani palatio regio. In Dei nomine.
Djs Siegel ut nebst einem Theile der Charte, welchem es aufj^ed ruckt war, herausgerissen.
XVII.
C* In nomine doroini nostri Ihcsu Christi Dei aeterni. HIotharius diuina ordinante prouidentia Impe-
rator aiigustus. Si unius fidclis nostri iustam et rationabilem potitionem libenter implemus, || procul du-
bio reliquorum fidelium nostrorum deuotionem erga nos promptiorem effieimus. Quapropter omnium Kde-
lium sanctae Dei ecclesiae nostrorumque praesentium et futurorum nouerit uniuersitas, quia Esich uir inlu-
ster comes nostram deprecatus est pietatem, ut res sibi in pago Riboariensi in comitatu Bonnensi in uilla
Chestinaeha a nostra munificentia adtributas, quas ipse pro remedium animae eius ad monasterium in Sa-
xonia situm Corbeia uocabulo, quod est construetum in honore beati Stephan! protomartyris Christi, dele-
gauit , per nostrae mansuetudinis praeeeptum ibidem confirmaremus. Cuius precibu^ libentissime amiucntes,
hos excellentiae nostrae apices fieri slatuimus, per quos memoratas res una cum mancipiis inibi pertinenti-
bus in praedicto pago et in iam dicta uilla consistentes ad praefatum monasterium Corbeiae et ecciesiam
sancti Stephani confirmamus modisque Omnibus corroboramus , quatenus sicuti a praescripto fideli comiti
nostro Esichoni tradite et delegate fuerunt, ita pars eiusdem loci sancti deinceps absque cuiuspiam pote-
Statis contradictione uel inquictudine teneat et possideat, faciatque exinde quicquid utilitas dictauerit. Et
ut haec nostrae confirmationis auctoritas inuiölabilem oblineat firmitatem, de anulo nostro subter iussimus
sigillare.
C. Hrodmundus notarius ad uicem Hilduini recognoui et (L. S. R.)
Das Siegel, welches au( das Recognitionsseicben aufgedruckt war, ist ferloren gegangen.
XVIII.
ovj* In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Hludouuicus diuina fauente gratia rex. Si liberalita-
tis nostrae munere loca Deo dicata et necessitates ecclesiasticas per petitiones pontificum atque sacerdotum
nostrorum eleuamus munimine, atque tucmur iuuamine, Id nobis et [| ad mortalem uitam temporaliter
transiendam et ad aeternam feliciter obtinendam profuturum liquido credimus. Quapropter nouerit saga-
citas seu utilitas omnium fidelium sanctae Dei ecclesiae nostrorumque tam praesentium quam et futurorum,
qualiter uenerabilis episcopus fidelisque noster Bateradus nomine ueniens in procerum nostrorum prae-
senliam, obtulit obtutibus nostris praeeeptum domni ac genitoris nostri Hludouuici uidelicel serenissimi im-
peratoris, quod ipse facere iussit per peticionem praefati uenerabilis episcopi, ad locum ^ui uocatur Pa-
derbrunno, quod est construetum in honore sanctae Mariae semper uirginis et sancti Kiliani, In quo prae-
cepto contincbatur inmunitas atque defensio seu tuicio domni imperatons genkorisque nostri supra prae-
dictum locum. Sed pro integra firmitate ac securitatis studio praefatus uenerabilis episcopus Bateradus
deprecatus est mansuetudinem nostram, ut ipsam defensionem atque tuicionem per nostrae mansuetudinis
praeeeptum renouari dignaremur. Cuius petitioni ob amorem Domini nostri Ihesu Christi et reuerentiam
praonominatj uenerabilis episcopi seu anime nostrae remedium libenti animo adsensum praebentes, Tale
auctoritatis praeeeptum. ad ipsum sanctum locum fieri decreuimus, quatinus sub quali defensione domni
Digitized byC^OOQlC
844 — 85 J. i5 S.*^ !
genitoris nostri fuit, Ita deinceps sub nostra tuitione et inmunitatis defensione cum omnibns ad se inste et
Icgaliter pertinentibus^ permaneat. Praecipientes ergo iabemus, ut nuUus iudex publicus uel quislibet ex
iudiciaria potestate in ecciesias aut loca uel agros seu reliquas possessiones memoratae ecclesiae, quas
moderno tempore infra dicionem regni nostri legibus possidet, uel quo deinceps in iure ipsius loci uolue-
rit diuina pietas augeri, ad causas iudiciario more audiendas uel freda exigenda aut mansiones uel para-
tas faciendas aut fideiussores tollendos aut homines ipsius ecciesiae contra rationem distringendos, nee
uUas redibitiones uel inlicitas occasiones requirendas ullo umquam tempore ingredi audeat, uel ea omnia
que supra memorata sunt penitus exigere praesumat. Sed Itceat memorato episcopo suisque sucessoribus,
res praedicte ecciesiae cum omnibus quae possidet quieto ordine possidere et nostro fideliter parere im-
perio. Quicquid uero fiscus exinde sperare potuerit, totum nos pro aeternae fstcj remuneratione prae-
•dictae ecciesiae ad stipendia pauperum et luminaria concinnanda concedimus, quatinus melius delectet
clericos in eadem sede degentes, pro nobis, coniuge proleque nostra, Domini misericordiam exorare.
Haec quippe auctoritas ut pleniorem in Dei nomine obtineat uigorem et a fidelibus sanctae Dei ecciesiae
ac noslris uerius credatur et diligentius obseruetur, manu propria nostra subter subter fsicj firmauimus
et anuli nostri inpressione adsiguari iussimus.
Signum domni (L. M.) Hludoumci Serenissimi regis.
Uualto subdiaconus ad uicem üuitgarii cancellarii recognoui et (L. S. R.)
Data XI. Kai. Jun. anno Christo propitio XXVII. regni Hludouuici Serenissimi regis in orientali Francia
regnante, Indictione VII. Actum Franconofurt palatio regio. In Dei nomine felicitcr amen.
Das neben dem Recognitionsxeichen aurgedrackfe Siegel xeigt den link.« (nelimlich nach der linkeii Seite des Lesers) se-
henden ungekrönten Kopf des König» (welrher aber auch, da er beträchtlich tiefer steht als die Uaischrift, der Ab*
druck einer Gemme sein könnte), mit der Umschrin: XP£ PROTEGE HLVDOfCVM REGEM, f.
XIX.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Hludouuicus diuina fauente gratia rex. Si de rebus ter-
renis, quas diuina sumus largilate consecuti, loca sanctorum || ob amorem Dei quiddam conferimus, hoc
nobis procul dubio ad aeteniae remunerationis prcmia cappessenda profuturum liquide credimus. Idcirco
nouerit omnium fidelium sanctae Dei ecciesiae nostrorumquc praesenlium scilicet et futurorum industria,
qualitcr nos concessimus quasdam res proprietatis nostrae ad monasterium quod dicitur HerifurJ, siue ad
rcliquias sanctae Marie seraperque uirginis in eodem monasterio conseruatas, In pago uidelicet Grainga in
uilla quae uocatur Kelueri. id est mansum indominicatum cum domibus, acdificiis et omnibus adiacentibus
terris cultis et incultis, siluis, pratis atque pascuis, de reliquo beneficio quod Hrodradus comes habuit
dimidiara partem, cum familiis supermanentibus utriusque sexus numero uiginfi nouem, In alio autem pago-Z1 /fl'^^'i*-"
quod dicitur Sutherbergi, in uilla quae nuncupatur Lodrc, octo familias et nouem mansos, Et in eodem r ^ i o^w1 v -t »^.
pai^o, in uilla quae uocatur Arpinä;i, unum mansum cum familia supermanente. Has itaque res, sicut su- Ic. Tj^vCt^i/j i
perius diximus, cum domibus, aedificiis, niancipiis utriusque sexus, et terris, pratis, siluis, pascuis, aquis
aquarumue decursibus, totum et integrum predicto monasterio ad proprium concessimus et confirmauimus.
Propterea hos apiccs serenitatis nostrae circa ipsum monasterium fieri decrcuimus, per quos praecipimus
atque iuberaus, ut nullus iudex publicus in homines ipsius loci aspicientibus potestatem ullo umquam tem-
pore habeat, preter aduocatum eorum, neque fideiussores illorum tollende, nee in utradiis aut publici$
placitis aliquara districtionem in eos faciendo, sed ob Dei amorem nostramque concessionem in futurum
omnes res superius insertas ad iam dictum monasterium pleniter descruiant absque alicuius contrarielate
aut inpedimento. Et ut baec auctoritas donationis seu conGrmationis nostrae firmier habeatur et per futura
Digitized by CjOOQIC
t/>v^
46 852 — 853.
tempora a cunctis fidelibus sanctae Dei ecciesiae nostrisque uerios credatur atque diligentius consehieturr
Manu propria subter eam firmauimus et anuli nostri üipressione adsignari iussimus.
Signum (L. M.) domni Hludouuici gloriosissimi regis,
Coaneatus notarius ad uicem Radleici recognoui et (L. S. R.)
Data VI. Idus Decembris anno Christo propitio XYIIII. regni domni Hludouuici gloriosissimi regis in
orientali Francia, Indictione XV. Actum in eodem monasterio Herifurd, in Dei nomine feliciter Amen.
Die Original* Charte ist sehr beachädigt und das Siegel verloren gegangen.
XX.
%ArC ..^ yUil^ In nomine saluatoris mundi et in honore eiusdem patris spiritusque sancti. Jam dudum quidam illn-
^^ stris homo nomine Sidag quandam aecciesiolam ligneam ad monasterium Paderbrunnense tradidit, simul
[liA^ *^1> ( ) cum tercia parte hereditatis eius quae ex genitoris eius iure contigit ei habere in pago quod Almango
ytxAppy*/ j^nuncupatur, cumque iam pro uetuslate slare eadem domuncula nequiret, successores alodi illius inito con-
1^ ]i\v » ^ Ir gjjj^ ^pjju uoluniate et licentia domini episcopi Liuthardi in eorum possessiua hereditate iuxta locum ubi prior
aecclesiola stetit lapideam domum Dei construxerunt. Cum uero aedificatores eiusdem domus Dei domi-
num antislitcm Liudhardum cum precibus cogerent eandem aecclesiam dedicare, et ipse eorum petitioni
faueret et in honore sancti saluatoris multorumque sanctorum eius eam consccraret, tunc predicti constru-
otores et coheredes edem eandem ad predictum Paderbrunnense monasterium tradiderunt.
Ob ein Siegel vorbanden gewesen, ist nicht au entscheiden, da am untern Rande ein Stück von der Charte wegge-
schnitten ist.
XXI.
Nach einer (aus dem ehemaligen Hervordischen Archive) im Rönigl. Geh. Staats-Archive au Berlin befindlichen, alten Abschrift.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Hludouuicus diuina fauente gratia rex. Si peticiones seruo-
fum Dei iustas et racionabiles ad cffectum perduxerimus, et ad humanam*) uitamjeliciler^) traiisigendam,
et*) perpetuam felicius*) promerendam, procul dubio nobis profuturum speramus. Qua propter*) notum
esse uolumus, quoniam uenerabilis abbas Vuarinus adiit excellentiam nostram suppliciter orans, ut nostra
munificentia prospiceremus mouasteriis illi commissis, cpiorum unum est monachorum, noua Corbeia nomi-
natum^), ubi et ille primus regulari electione abbas extitit, et alterum est sanctimonialium, Heriford di-
ctum, et proprie^ abbatisse^, cuius nomen Addila, subiectum. Scd iuxta consuetudinem, qua ancillarum
Dei congregationibus procurari solent prepositi ex '^) ecclesiastico ordine , iam diclo abbati commendauimus,
ut tam in disciplina abbatissam iuuaret, quam in cunctis negociis, que famule Christi pro sexu et profos-
sione sua exsequi non possent, ipsarum prouisor et patronus existerct. Is ergo petiit celsitudinem nostram
recordari, quod pie memorie genitgr noster Hludouuicus imperator ambo hec monasteria construi iussit ad
normam uidelicet precipuorum in Gallia monasteriorum , Nouam utique Corbeiam ad similitudinem antique
Corbeie, Herifordense uero cenobium ad oxemplum monasterii sanctimonialium in Suessionis ciuitate con-
sistentium, et ut in elemosinam suam hac^) tocius gcneris sui institutionum ^arundem profectio®) comple-
retur, cellam iuris sui que uocatur Meppia cum '^) decimis et possessionibus undique ad eam pertinentibus,
et ccclesiam Eresburg, quam auus noster Karolus primo construens in Saxonia decimis dotauit circumqua-
t|ue habitantium per duas saxonicas rastas, prefatus noster genitor^^j ad nouam Corbeiam tradidit. ^^) Ad
Abweichende Lesarten in der vita Wnttgeri: ^) hanc. ^) feliciiiA. ^ ad. *) Tacilius. ^) omnibus. ^ nuncupatum. ^ fehlt.
,*) ac. *) profecto. *<*) fehlt. ") gen. host. »»^ trad. Corb.
Digitized by
Google
853 — 855. 47
Herifordensis antem monasterii adiomentum dedit in episcopatu quidem Asnabniggensi ^^) ecclesiam Bugh-
nithi cum subiectis sibi ecclesiis, In parrochia uero Mimigemefordensi ecclesiam Hreni com his que ad
eam pertinent ecclesUs, ita sane ut decimarum aliorumque redituum prouentus omnes prefatis cederent
monasteriis, et ab ipsis uicissim procurentur subiecte plebes in baptismate, in eucharistia, in sepultoris, in
confessione peccatoram audienda, Et presbiteri qui principales ex his ecclesias tenerent, archipresbitero-
rum officio fungerentur ad agenda omnia que solent fieri ab archipresbiteris episcoporum. Cum autem
ipsi episcopi circationes suas ibi agere deberent, ad eorum mansionatica daretur, quod in capitularibus
antecessorum nostrorum prescriptum habetur. Nos igit^ir rata esse uolentes cetera omnia, tantum expen-
sas ad ministerium episcopi propter egritudinem et senectutem eius qui nunc est Gozberti, '^) augere de-
bemus. Quod iuxta peticionem sepe dicti abbatis Uuarini ita moderari placuit, ut descripto quantum satis
sit ad seruiüum episcopi, hoc nullo modo subtrahatur, et episcopus uicissim ampliora non requirat, nee
cum pluribus ueniat, quam ut^^) eis sufficere possint. In quibus satis ^^^ consensit prefatus episcopus
coram nobis et archiepiscopo uostro Hrabano ceterisque cum eo in sinodo^^) agentibus, id est ut dentur
ad singulas ecclesias porci Illl.or ualentes singuli denariis^^) XQ. et^®) octo arietes, qui eadem precii
sunmia, qua IUI. porci estimarentur, III porcelli, IUI auce, octo puUi, XX situlf de medone, XX de mel*
Uta ceruisia, XL^) de non mellita, CSX panes, C. modii de auena manipuli DO».*^) sitque in potestate
episcopi, utrum hec per singulas ecclesias ad unam mansionaticam^^) an ad duas^^) uelit habere. Ne
autem in summa debiti his plus aut minus complectatur, hoc auctoritatis nostre precepto cum consensu
synodali decemimus atque iubemus. His^) eciam adiungere placuit liberam utrique loco concessionem
eligende de propria congregatione in regimen sui per fiitura semper tempora congrue persone, et ut omnis
hinc dubietas tollatur, manu propria hec roborantes, anuli nostri impressione ea signari iussimus.
Signum (L. M.) HludouxUci Serenissimi Regis.
Aelbertus^) subdiaconus ad uicem Baldrici abhatis reeognoui.
Data XI. Kai. Jun. anno XX.mo regni gloriosissimi '^^) regis Hludouuici in orientali Francia regnante.
Indictione I. Actum m palatio regio Franconoford, in Dei nomine feliciter. Amen.
XXII.
(><• In nomine sanctae et indiuiduae Trinita tis. Hludouuicus diuina fauente gratia rex. Si liberalitatis
nostrae munere de beneficiis a Deo nobis conlatis locis Deo dicatis aliquid conferimus, id nobis et ad
mortalem uitam|| feliciter transigendam , et ad aeternam perpetualiter optinendam profuturum liquide cre-
dimus. Idcirco notum fieri uolumus omnium fidelium nostrorum tam praesentium quam et futurorum sa-
gacitati, quia potente atque suggerente Uuarino uenerabili abbate, qui monasterium quod dicitur noua
Corbeia nostra concessione in regimine habere dinoscitur, quod piae memoriae genitor noster construi
iussit in honorem Dei et sancti protomartyris Stephani , ubi et sancti Uiti martyris preciosa pignora seruari
noscuntur, complacuit celsitudini nostrae, quandam cellulam iuris nostri uocatam Fischboeki, quae est
constructa in pago Leri, memorato monasterio adiungere atque per hanc nostram auctoritatem ei tradcre,
ut perpetuo sub eius ditione cum omnibus ad se pertinentibus et aspicientibus consistat. Hanc ut diximus
coUulam sub integritate cum omnibus rebus, appendiciis et terminis suis, et cum omnibus ad se pertinen-
tibus et respicientibus, id est basilicis, domibus ceterisque edificiis, decimis, siluis, campis, pascuis, aquis
aquarumue decursil)us, cultis locis et incultis, mobilibus rebus et inmobilibus, mancipiis diuersi sexus et
etatis, memorato monasterio subditam esse facimus atque per hanc nostram auctoritatem ita condonamus
1») Otnaburg. ") Gauxbcrti. '*) non. *•) esse. *^ sjnado. *») dcnariof. i») aut. *>) LX. »>) de (offenb. Missvertt.).
^) nnum mansionaticum. ^ duo. ^*) HiU. ^} Hadebertuf. '^ glorioai.
Cod. dipl. hUt, Westfal. 3
Digitized by
Google
48 855 — 858.
atque tradimus, ut in iure eiusdem ac monachorum inibi per tempore Deo deseruientiam in diaersis ne-
cessitatibus ad diainum cultum propensius exequendum absque cuiuslibet diminoratione aut retractione
permaneat, et nullus fidclium nostronim ab eorum dominatione uel potestate eam quoquo modo auferre
aut in aliam quamlibet partem qnacumque occasione transferre preesumat Neque uUus iudex publicus
uel quilibet ex iudiciaria potestate in ecclcsias aut loca uel agros seu reliquas possessiones memoratae
cellulae quas praesenti tempore in quibuslibet pagis et territoriis habet ac deinceps ibidem conlatae fue-
rint, ad causas iudiciario more audiendas, uel freda exigenda, aut mansiones uel paratas faciendas, aut
fideiussores tollendos, aut homines ipsius cellulae tarn ingenuos quam et latos distringendos, aut ullas re-
dibitiones aut inlicitas occasiones requirendas, uUo umquam tempore ingredi audeat, uel ea que supra
memorata sunt, penitus exire praesumat, sed liceat memorato abbati sub immunitatis nostrae auctoritate,
successoribusque eins et monachis in memorato monasterio per tempora degentibus, iam dictam cellam
cum Omnibus ad se pertinentibus uel aspicientibus, ad Dci et domini nostri Jhesu Christi famulatum dili-
gentius peragendum, absque cuiusquam contrarietate uti, et quecumque ad suos in domini nostri Jhesu
Christi militia usus et necessitates pertinent, ordinäre, disponere, iusteque eßicere, quatinus pro pii geni-
toris nostri animae saluatioue, et pro nobis, coniuge proleque nostra et pace nostra ac stabilitate totius
imperii a Deo nobis commissi alacrius eos indesinenter domini misericordiam exprare delectet. Hanc quo-
que'ammonitionem subiungere curauimus, ut prefatus abbas eiusque per tempora successores prouideant
de prefata cellula, ne aliquando neglegatur in diuino cultu, neque cuilibet personcin beneficium tribuatur,
, sed potius procuretur ut ibi in perpetuum Dei cultus perseueret et ad prefati monasterii monachorumque
ibidem Deo seruientium usus et necessitates in perpetuum prospiciat. Et ut hec nostra auctoritas inuiola-
bilem et inconuulsam obtineat firmitatem, manu propria subter eam subscripsimus et anuli nostri impres-
sione assignari iussimus.
C. Signum (L M.) Hludouuici Serenissimi regis.
Badebertus subdiaconus ad uicem Baldrici abbatis recognoui et (L. S. R.)
Data Xlll. K. April, anno XXIII. serenissimi regis Hludouuici (in orientali Francia regnantis). Indictione
ni. Actum in uilla Eipilingas (in Dei nomine feliciter Amen.)
Das Siegel ist theilweis terloren gegangen und die Charte überhaupt sehr beschädigt. (Die im Datum eingeklammertea
Worte sind tbeils ausgerissen , tbeils ganz erloschen, und nach der Analogie anderer Urkunden supplirt.)
XXIIL
^^ In nomine sanclae et indiuiduae Trinilatis. Hludouuicus diuina fauente dementia rex. Si enira libera-
litatis nostrae munere loeis Deo dicatis quiddam conferimus et necessitates ecclesiasticas nostro subleuemus
iuuamine atque regali tuemur munimine, id nobis ad aeternam uitam felici||ter optinendam profuturum li-
quide credimus. Quapropter nouerit omnium fidelium nostrorum industi*ia praesentium scilicet et futuro-
rum, qualiter nos ob amorem Dei et remissionem peccatorum nostrorum, atque pro remedio animarum
antecessorum nostrorum augustissimorum Imperatorum, ad monasterium quod dicilur Heriuurt, quod est
conslructum in honore sanctae Mariae semper uirginis, situm in ducatu saxonico, ubi praesentis tempori-
bus Hadeuui abbatissa et rectrix esse uidetur, quasdam res proprietatis nostrae in pagis Dreini et Boro-
- ctra cognominantibus, et in comitatibus Burchardi et Uuariui coniacentes, id est casas dominicatas duas
cum territorio dominicali, unam scilicet in Seliheim et alteram in Slocheim, nee non et mansos triginta
pertinentes ad loca praenominata , et quicquid dici aut nominare potest, quae ad praedicta loca iure per-
tinere noscuntur, cum familiis sexaginta, quae lingua eorum lazi dicuntur, totum et integrum per hanc
nostram auctoritatem ad memoratum monasterium perpetualiter in proprium tenendum coucessimus, et de
iure nostro in ins et dominationem eiusdem monasterii transfundimus et coudonamus, ea scilicet ratione,
QiAj>tr^^ U i'^n* A\»' 0 ^CoK^i Ct^^vv Digitized by V^OOQ IC
>li^ Oll Cii^^^S ^^'i^'j fi^/fv..
858-^859. 19
ut perpetuo sanctis monialibus ibidem Domino iugiier famulantibus in cibariis et uictualibus reliquisque
usibus earum per futura tempora Christo propitio cousistant, et in benefitio res ipse nuUi concedantur,
sed solummodo absolute ad mensam eorum iugiter deseruiant, et nullus successor noster hanc auetorita-
tem largitionis nostrae aliter immutare possit, neque uUus publicus iudex aut aliqua iudiciaria potestas ^
aliquam molestiam aut contrarietatem in liis rebus illis facere praesumat, sed liceat ipsis res suas libere
et absolute, Domino adiuuante et nostra munitioue tuente possidere, omni iudiciaria remota potestate. Et
ut haec auctoritas largitionis nostrae per futura tempora firmier habeatur et a fidelibus nostris melius con-
seruetur ueriusque credatur, subter eam manu propria nostra firmauimus et impressione anuli nostri ad
signari iussimus.
C. Signum (L. M.) Hludouuid Serenissimi regis. Hadebertus subdiaconus ad uicem Uuitgarii canceüarii
recognoui et (L. S. R.)
Data Id. Junias, anno Christo propitio XXVI. Hludouuici serenissimi regis in orientali Francia regnante,
Indictione VI. Actum in uilla Franconouurt palatio regio, in Dei nomine feliciter. AmeN.
Die Schrift der Urkunde läMt keinen Verdacht gegen die Aechtheit und Originalität derselben sn; das Siegel aber ist
nicht mehr das ursprüngliche und gehört einer gaos andern Perstm an« £« ist kreisförmig, sehr dick, mit starken
Pergameotriemen an die Charte geheftet, und zeigt ein vorwärts sehendes Brustbild mit unbedecktem Kopfe; von
der Umschrift ist mit Sicherheit nur su lesen: . . dnlfus Di. Gra .... Den vorhandenen Spuren nach, muss
früher ein anderes Siegel der Urkunde aufgedruckt gewesen sein, dessen Verlust durch das gegenwärtige wilikürlich
erselEt worden ist.
XXIV.
^* In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Hludouuicus diuina fauente dementia rex. Si enim
locis Deo dicatis quiddam ex rebus quas diuüio munere possidemus largitatis gratia conferimus, hoc nobis
procul dubio ad aeternam uitam promerendam||profuturum liquido credimus. Quapropter nouerit omnium
fidelium nostrorum praesentium scilicet et futurorum industria, qualiter nos ob amorem Dei et pro abso-
lutione peccatorum antecessorum nostrorum augustissimorum Imperatorum atque pro remedio anime nostrae,
quasdam res proprietatis nostre, quas Folcheri fidelis noster actenus in beneficium tenuit, in ducatu Uuest-
falorum coniacentes in pagis Grainga et Threcuuiti, nee non et in comitatibus Burchardi, Uualtberti, et > ^..
Albrici atque Letti, id sunt mansi Xllll. cum familiis uiginti, qui lingua eorum lati dicuntur, ad monaste- A^'^^^ a^'** , -
rium quod uocatur Heriuurt, quod est constructum in honore sanctae Mariae semperuirginis, ubi HaduuuiQ :-^5*TVv
praesentis temporibus abbatissa et rectrix esse uidetur, cum omnibus appendiciis, totum et integrum ad p .^'^^/ (^/\^i^
praefatum monasterium in proprium perpetuäliter tenendum tradimus et de iure nostro in ius et domina- f .>; JifiUN
tionem ipsius monasterii sollemniter condonamus, ita uidelicet ut nullus successor noster easdem res inde />. *
ulterius subtraendi licentiam habeat, sed ab hodiemo die rectrices atque sanctae mouiales ipsius mona- '
sterii easdem res recipiant atque deinceps per hoc nostrum praeceptum data licentia Christo propitio
habeant potestatem utendi pro communi utilitate earum qualitercumque eis libuerit Et ut haec auctoritas
largitionis atque traditionis per futura tempora firmier habeatur et a cunctis fidelibus nostris melius con-
seruetur ueriusque credatur, subter eam manu propria nostra firmauimus et impressione anuli nostri robo-
rari iussimus.
Signum (L. M.) Hludouuici serenissimi regis. Hadebertus subdiaconus ad uicem Uuitgarii canceUarü
recognoui et (L. S. R.)
Data Vn. Kai. Maias, Anno XXYII. regni Hludouuici serenissimi regis in orientali Frantia regnante, Indi-
ctione VII. Actum in Franconouurt palatio regio, in Dei nomine feliciter. AmeN.
Die Charte ist sehr beschädigt nnd das Siegel veriorcn gegangen.
Digitized by
Google
20 S6S — 8t0.
XXV.
^* In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Ludthuuuicus diuina fauente gratia Rex. Si enim libera-
litatis nostre munere locis Deo dicatis quiddam conferimus, || id nobis et ad mortalem uitam temporaliter
transiendam, et aeternam felicitet obtinendam profuturum liquido credimus. Qua propter nouerit omnium
fidelium nostronim presentium scilicet et futuronim sollertia, qualiter nos ob nostre mercedis aogmentum
et pro remedio animarum nostrarum, et per interpellationem Hemme dilect^ coniugis nostr^, quasdam res
proprietatis nostrf concessimus ad monasterium Heriuordensis ad usus sanctimonialium ibidem domiuo
famulantium, quod situm est inter fluuios Uuema et Hardna, in honorem sancte^ Dei genitricis et perpetue
L/t? u/) ("f l'^ ; uirginis Marie, ubi requiescit corpus sacre^ uirginis Pusinn^, duas uidelicet casas dominicatas, Oueranberg,
iWvs ^^^^^^ L'^^^^i^^s^^o^P' ^^ P^g^ Angeresgouue super fluuium Hrenum, cum triginta mansis et omnibus suis appen-
diciis, hoc est utriusque sexus mancipiis, areis, aedificiis, terris, cultis et incultis, pratis, pascuis, aquis
aquarumque decursibus, molis, molendinis, piscatiouibus , siluis, uenationibus, exitibus et reditibus, uiis et
C: inuiis, quesitis et inqujrendis, cum decimis et omni utilitate que ullo modo inde potent prouenire. Ea
scilicet ratione, ut ab hodiema die et deinceps per hoc nostrf auctoritatis preceptum plenios in Dei
nomine confirmatum, nullo inquietante, sed domino auxiliante perpetuis temporibus ibi permaneant ad
usus sanctimonialium ibidem domino famulantium, ut nuUa abbatissa neque alia quelibet potestas audeat
Olas alicui in beueficium praestare, sed ille^ inde faciant quod eis expedit pro conununi utilitate. Uolumus
etiam atque concedimus ut potestatem habeant ex illis ipsis eligendi abbatissam. Decemimus etiam atque
iubemus, ut nuUus iudex publicus neque quislibet ex iudiciaria potestate in ecclesias seu reliquas posses-
siones aut uillas, quas memorato monasterio concessimus uel deinceps ibi uoluerit diuina pietas augeri,
ad causas audiendas uel fraeda exigenda seu mansiones uel paratas aut teloneum uel fidei iussores tollere,
aut homines predicti monasterii conmianentes distringere, nee ullas publicas functiones seu redibitiones aut
illicitas occasiones reddendas deinceps praesumat, sed liceat praedictis famulabus Christi, absque uUius
inquietudine perpetualiter et inrefragabiliter Deo seruire, quatenus pro nobis nostrisque domini clementiam
deuotius exorent, et ut hec nostra traditio ac preceptio firmier habeatur, manu propria firmauimus et
anuli nostri inpressione signari iussimus.
Signum domni Ludthuuuici (L. M.) seremssimi regis.
Euerhardus cancellarius uice Grimaldi recognaui.
Data Kai. Julii anno XXXffl. regni domini Luthuuuici Serenissimi regis in orientali Francia regnante,
indictione prima. Actum Engilahem palatio regio in Dei nomine feUciter
Das Monogramm ist nicht ▼ollständig ausgellihrt. Daa15iegel| welchea mit einem durchgesogenen Pei^gamentstreifen anf
die Charte geheftet war 9 ist lerstört.
XXVI.
v><« In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Hludouuicus diuina fauente gratia rex. Si liberalitatis
nostrae munere locis Deo dicatis quiddam conferimus beneficii et necessitates ecclesiasticas nostro || rele*
uamus iuuamine atque regali tuemur munimine, id nobis et ad mortalem uitam temporaliter transigendam,
et ad aeternam uitam feliciter obtinendam profuturum liquido credimus. Quapropter comperiat omnium
fidelium nostrorum praesentium sqilicet et futurorum sollertia, qualiter nos ob nostrae mercedis augmen-
tum et pro remedio animae domni aüi ac gcnitoris nostri nee non fratris nostri Hlotharii suique filii et
aequiuoci, concessimus quasdam res proprietatis nostrae ad monasterium situm in Saxonia, quod nuncu-
patur nouaCorbeia, id est uillam quae uocatur Lizzicha, ubi sunt homines L qui picturas^) faciunt etpic*
*) Pictara hat hier die eigenthiimliche Bedeutung einet bei Weingärten gebräuchlichen Landmaasses.
Digitized by V^OOQIC
8T0 ~ 8T1. 24
lurae uineanim II et YII paiticulae uinearam, ubi doae carradae colUgi possunt, et sunt ibi XXX feminae iO^J^^^^^^
quae dant censnm unaquaqae sex siclas uini et de Uno XII fusas, HI pullos et XV oua, et de terra ara- /Vh'^^
toria ad L modios, et de pratis ad carradas X. Has itaque praescriptas res cum omni integritate totum
et ad integrum ex iure et dominatione nostra in ius et dominationem praescripti monasterii tradimus atque
transfundimus, ea uidelicet ratione, ut ab hodierna die et deinceps per hoc nostrae auctoritatis praecep-
tum plenius in Dei nomine confirmatum, nuUo inquietante, sed Deo auxiliante, perpetuis temporibus ibi
permaneant absque ulla contradictione, ut eis pro nostra ac coniugis carissimaque prole salute domini
clementiam facilius exorare delectet. Et ut haec auctoritas largitionis nostrae firmier habeatur et per futura
tempora a fidelibus nostris uerius credatur et diligentius obseruetur, manu propria nostra subter eam fir-
mauimus et anuli nostri inpressione assignare iussimus.
Signum (L. M.) damni Hludouuici Serenissimi regis,
Hebarhardus canceüarius ad uicem Liutberti archicappellani recognoui et (L. S. R.)
Data Vn. Kai Octob. anno XXXnil. regni donmi Hludouuici serenissimi regis in orientali Francia
regnante, Indictione tercia. Actum Aquisgrani palatil In Dei nomme feliciter AMEN.
Das Siegel liegt, lerbrochen ood ▼erttfimmelt, lose bei der Urkunde.
XXVII.
Abschrift, nach dem in Mähren aufgefundenen Ortginale berichtigt, im Besiti des Bibliothekars Moojer so Minden*^).
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Hludouuicus diuina fauente dementia rex. Oportet igitur
nos qui diuino sumus munere quodammodo prae caeteris mortalibus sublimati, eius in onmibus parere
praeceptis, cuius dementia prelati sumus, ac pro suo amore loca quae fideles nostri ad laudem et glo-
riam nominis sui aedificare et construere ac consecrare uoluerint, eis ad hoc supplementum et solatium
conferre ac sub nostra defensione et tuitione suscipere, quatenus quidquid deuota mente in eisdem locis
boni conati fuerint impendere perpetualiter absque alicuius molestia et inquietudine ualeat fixum et immo-
bile permanere. Quapropter comperiat omnis fidelium nostrorum presentium .... et futurorum sollertia,
qualiter Theodericus sanctae Mindonensis ecclesiae episcopus construxit per nostram licentiam ex sua here-
ditate in honore sancti Petri ancillarum piarum monasterium quod dicitur Vuonherestorp, et ex hoc et in
omne tempus subiecit ad potestatem sui iam dicti episcopatus, largiens ex eodem episcopatu ad memo-
ratum monasterium decem mansus litorum et quinque seruos cum hoc quod habere uidentur, et ducenta
.... decimarum ad subsidium piarum ancillarum, eo quoque pacto ut sub potestate successorum suorum
uidelicet episcoporum consistat ad regendum prefatum coenobium, et habeant regulariter ipsae ancillae
piae inter se licentiam eligendi abbatissam prout oportet futuris temporibus, et omnibus annis pro institu-
tione subiectionis quinque solides pcrsoluant ad ecclesiam sui episcopatus, et deinceps maneant absc[ue
ullius inquietudine cum omnipotentis Dei seruicio sine ulla quaerela suorum propinquorum, et idcirco depre-
catus est celsitudinem nostram uenerabilis episcopus Theodericus, ut hoc nostrae auctoritatis preceptum
scribere iuberemus, per quod decernimus atque iubemus, ut, sicut superius comprehensum est de prefato
monasterio quod predictus uenerabilis episcopus construxit et ordinauit, ita deinceps per hoc nostrae aucto-
ritatis preceptum plenius in Dei nomine confirmatum, nuUo inquietante, sed Deo auxÜiante, perpetuis tem-
poribus firmum et stabile permaneat absque ullius contradicentis obstaculo et sub nostrae immunitatis tui-
tione et defensione tam igitur ancillae Domini quam et res earum perennis temporibus consistant, ut eis
pro nostra ac coniugis carissimeque prolis salute Domini clementiam delectabilius exorare delectet Et ut
*) Für die buchstäbliche Richtigkeit ist doch nicht durchgängig einsustehen.
Digitized by V^OOQIC
22 ' 871 —878.
itacpie anctoritas firmior teneatur et per futura tempora a fidelibus nostris uerius credatur et diligentius
obseruetur, manu propria nostra subter cam firmauimus et anuli nostri impressione adsignare iussimus.
Signum (L. M.) domni Hludouuici regis Serenissimi.
Euerhardus cancellarius ad uicem Liudberhti archicapellani recognoui et (L. S. R.)
Datum pridie Id. Octobr. Anno XXXIII. regni domni Hludouuici serenissimi regis in orientali Francia
regnantis, Indictione IV. Actum in Franconoford .palatio regio in Dei nomine feliciter amen.
XXVIII.
C« In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Hludouuicus diuina fauente gratia rex. Conuenit regiae
dignitati scmper studere ne ecclcsiarum Christi Status aliqua occasione labefactari incipiat. Ex hoc|| enim et
praesens uita sub maiori prosperilate transigitur, et aeternae beatitudinis merces maxima adquiritur. Qua-
propter expedit nobis sepius retractare concessiones antecessorum nostrorum, simul et nostra praecepta
de immuiiitate ecclesiarum ab exactionibus puplicis confirmare, ut et quae prius concessa sunt, numquam
infringi patiamur, et de bis quae forte minus expresse annotata sunt, et ideo in antiquis praeceptis non
contineri contenditur, per nouorum confectionem omnem in futuro dubietatem tollamus. Notum ergo esse
uolumus Omnibus tam praesentis aeui quam succedentium temporum Christi fidelibus, quia nouae Corbeiae
monasterium iussu gloriosi genitoris nostri constructum est in honorem sancti Stephan! protomartyris Christi,
atque per uoluntatem eiusdem Imperatoris corpore est beati Uiti martyris insignitum, sed et ex integre ab
Omnibus puplicae exactionis officiis et expeditione hostili tam de litis quam de ingenuis hominibus terram
eius incolentibus absolutionem promeruit, in quo et nos comprehensum existimauimus, et hactenus obser-
uatum comperimus, ut decimae de dominicatis eiusdem monasterii mansis non darentur episcopis, sed ad
portam monasterii darentur in elemosinam praefati genitoris nostri et totius prosapiae eius, ut uidelicet
esset unde ministraretur peregrinis et hospitibus qui numquam desunt monasterio. Nunc uero exorta que*
stione per quosdam episcopos, utrumnam hoc eidem monasterio genitoris nostri nostroque praecepto con-
cessum sit, quanquam ut ipsi dicunt nominatim non sit expressum, sub generali tamen concessione liberae
dispositionis rerum suarum, etiam hoc comprehensum fatemur, sicut et seuiori Corbeiae, ad cuius normam
haec noua instituta est, et praecipuis quibusque monachorum monasteriis antecessores nostros concessisse
conperimus. Et ne deinceps hinc aliqua dubietas fiat, rogatu uenerabilis uiri Adalgarii abbatis eiusdem
Monasterii per hoc nostrae potcstatis praeceptum decemimus atque iubemus, ut et omnia quae prius ha-
buit immunitatis praecepta rata et inconuulsa habeantur, et per hanc conscriptionis nostrae cartam specia-
liter ei concessum sciatur, ut de dominicatis mansis uel nunc habitis uel post adquirendis a reddendis
decimis plenam idem monasterium habeat inmiunitatem, Nisi sicut hactenus fuit, uidelicet ad portam mo-
nasterii in susceptionem hospitum et peregrinorum. His omnibus astipulari recens Adriani apostolici prae-
fato abbati collatum priuilegium cognouimus, dum huius apud nos controuersiae questio uentilaretur. Et
ut haec auctoritas nostrae largitionis firmior habeatur atque per futura tempora a fidelibus nostris uerius
credatur, manu propria subter eam firmauimus atque anuli inpressione signari iussimus.
Signum (L. M.) domni Hludouuici serenissimi regis.
Hebarhardus cancdlarius ad uicem lAudberti archicappeüani recognoui ei (L S. R.)
Data XVI. Kai. Jul. anno ab incarnatione dominica DCCCLXXIII. regni autem domni Hludouuici sere-
nissimi regis in orientali Francia regnante anno XXXVII. Indictione VI. Actum Aquisgrani Palacii in Dei
nomine feliciter. AMEN.
Das Siegel itt Terloren gegangen.
Digitized by
Google
8t». 23
XXIX.
Aas dem Kopialbuche dea Stiftes Corve/.
Adrianns episcopus seruus seniorum Dei. Adalgario rcligioso abbati uenerabilis monasterii sanctorum
martirum Stephaui atque Yiti, quod nuncupatur noua Corbeia, et per te in eodem uenerabili monasterio
in perpetuum. Conuenit apostolico moderamini pia religione pollentibus beniuola conipassione succurrere^
et poscencium animas alacri deuotione congruum impertiri assensum. Ex bis enim lucri potissimum premium
a conditore omnium Domino promeremur, dum uenerabilia loca oportune ordinata ad meliorem siue fir-
miorem fuerint sine dubio statum perducta. Et ideo cum constet religionem tuam nostrae sollicitudinis
pontificio satis humiliter suggessisse, quatinus prefatum monasterium sub perenni defensione sanctae sedis
apostolicae, cui licet indigni preesse dinoscimur, recipere dignaremur, decernentes scilicet atque apostolica
auctoritate modis omnibus statuentes, ut et idem monasterium priuilegii nostri decore iinetenus uigeat, et
monachi qui illic Domino cotidianis laudibus famulantur, de propriae congregationis collegio post tuum
decessum deinceps, quem diuinitate summa annuente omnes concorditer elegerint ordinandi abbatem ha-
beant facultatem. Et quia asseris, nuncupatum ipsum monasterium münificencia principum in prediorum
facultatibus ditatum fuisse, petis et suggeris ut tam hoc quod nunc possidet quam etiam quod a fidelibus
illic fortassis oblatum siue coUatum fuerit emissa preceptione confirmare nichilominus ' dignaremur. Super
quibus non solum in Domino gauisi sumus, uerum etiam quia pia esse conspeximus, ut moris est apostolici
ad tibi hec impendenda amore Dei illecti uotis tub fauere decreuimus. Qua propter a presenti sexta
indictione iam dictum monasterium in apostolicae auctoritatis defensionem immo perpetuam recipimus tui-
cionem, et omnia predia illius, tam ea scilicet quae a gloriosis principibus uel aliis Christi fidelibus ibi
coUata sunt et concessa, quam illa quae deinceps prestante Domino confcrri poterunt et concedi ibidem
siue mobilia siue immobilia confirmamus, et ut a quolibet non usurpentur, inuadantur aut rapiantur aucto-
ritate apostolica promulgamus, iubemus ac definimus. Nichilominus inuiolabiliter apostolica censura ad
nostrae mercedis augmentum decemimus, ut omne fas atque omnem licenciam habeant monachi eiusdem
monasterii, talem de suis semper abbatem eligere, qualem omnium uota concorditer postulaueriut et sibi
preficiendum fore uno animo gracia sancti spiritus sufFragante illic Domino famulantes uoluerint, ncc quis-
quam presumat alienum siue extraneum illic umquam abbatem constituere aut introducere, sed sicut dixi-
mus tales de ipsa congregatione^ qui eidem monasterio regulariter presint, cum uel tu de hac uita uocatus
ad Dominum demigraueris, uel tempore succedente ab unanimitate omnium eligantur' qui uitam er omnem
monasterialem ordinem teneant et cuncta cum timore Dei et reuerencia regularis disciplinae dispensare
sununopere fiant, Statuentes apostolica censura sub diuini iudicii attestatione et anathematis interdictu, ut
nulli umquam paruo uel magno homini, cuiuscumque sit dignitatis uel ordinis, liceat hanc nostrae auctori-
tatis quam pio intuitu promulgauimus sanctionem infringere aut floccipendere uel in toto siue in parte
quoquo modo uiolare, Et si, quod non credimus, temerario ausu quisquam uel nunc uel umquam trans-
gredi, contempnere, uiolare aut hanc nostram preceptionem infringere presnmpserit et non in omnibus
obseruauerit, sciat se anathematis uinculis innodandum et a regno Dei penitus sequestrandum. Qui autem
uerus custos huius apostolicae piae sanctionis Studiosus obseruator extiterit, benedictionem et misericordiam
uitamque aetemam a domino Deo nostro consequi mereatur.
Scriptum per manum Stephani notarii Camarae sanctae Romanae ecclesiae, Imperante domino nostro
piissimo perpetualitelr augusto Hluthouuico a Deo coronato magno imperatore anno uigesimo quarto, Et
post consulatum eins anno uigesimo quarto, mense Octobrio, indictione sexta. Bene nalete. Data Idos
Octobris, per mauus Sergii primicerii defensorum sanctae sedis apostolicae.
Digitized by
Google
24 891 — 88'r.
XXX.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Hludouuicus diuina fauente gratia rex. Si locis Deo di-
catis nostrae regiae potestatis beniuolentiam impenderimus, hoc nobis ad aeternae || remunerationis prae-
mia capesseuda profuturum liquide credimus. Quapropter nouent omnium fidelium nostrorum tarn prae-
sentium quam et futurorum industria, qualiter uir aenerabilis nomine Luithardus episcopus scilicet aeccie-
siae constractae in honore sanctae Mariae semper uirginis et sancti Chiliani in loco qui dicitur Paderbrunno
attulit in praesentiam nostram aui nostri piique genitoris nostri conscripta, in quibus continebatur qualiter
ipsi antccessores nostri res praefatae aecclesiae cum hominibus in ipsis rebus consistentibus sub illorum
receperunt mundcburdo et tuitione, precatusque est nostram mansuetudinem. ut hoc ipsum a nostrae re-
giae potestatis consensu fieri non recusaremus. Nos autem ob amorem Domini et ob remedium animae
pii genitoris nostri caeterorumquae antecessorum nosti*orum nee non et pro nostrae mercedis augmento
paternos mores sequentes et benignitati eins consentientes, ita fieri decreuimus. Praecipientes ergo iube-
mus, ut nullus iudex publicus uel quislibet ex iudiciaria potestate in aecclesias aut loca nel agros seu
reliquas possessiones iam dictae aecclesiae, quas nunc infra dicionem regni nostri legibus possidet, uel
quae deinceps in iura ipsius loci diuina pietas uoluerit augeri, ad causas iudiciario more audiendas uel
freda exigenda, mansiones uel paratas faciendas aut fideiussores tollendos aut homines ipsius ecclesiae
contra rationem distringendos , nee uUas reddibitiones uel inlicitas occasiones requirendas uUo umquam
tempore ingredi audeat, uel ea quae supra memorata sunt penitus exigere praesumat, hominibus quoque
famulatum eiusdem monasterii facientibus in Hursteromarku, qui saxonice Mal man dicuntur, praedictum
mundeburdum et tuitionem nostram constituimus, ut etiam coram nulla iudiciaria potestate examinentur
nisi coram episcopo aut aduocato quem eiusdem loci episcopus elegerit. Quicquid uero fiscus exinde
sperare potuerit, praedictae aecclesiae ad stipendia pauperum et luminaria concedimus. Et ipse episcopus
cum Omnibus rebus suis nostro fideliter pareat imporio et sub nostra consistat defensione, quatinus ipsum
fratresque eiusdem loci pro nobis , coniuge proleque nostra Dominum melius exorare delectet. Et ut haec
nostrae consensionis auctoritas pleniorem in Dei nomine obtineat firmitatem, manu propria nostra subter
eam firmauimus et anuli nostri impressione assignari iussimus.
Signum Hludoumci (L. M.) Serenissimi regis.
Amolfus cancellarius ad uicem Luitberti arehiqapellani recognoui.
Data Nouas Junii. Anno dominicae incarnationis DCCCLXXXI. Indictione XIIL Auno Yto regni Hludo-
uuici Serenissimi regis. Datum Franconofurt. In Dei nomine feliciter Amen.
Da« Monogramm kommt mit denen Ludwigs des Deotschen überein. — Das aufgedrackte Siegel teigt das Brustbild
des Königs.
XXXI.
XP. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Karolus diuina fauente dementia Imperator augustus. Si
peticiones seruorum Dei nostrorumque fidelium, quas pro suis necessitatibus et maxime pro ecclesiarum
Dei utilitatibus nobis || suggesserint, ad e£Pectum perducimus, non solum honorificam Imperialis liberali-
tatis exercemus consuetudinem, uerum etiam ad aeternae retributionis mercedem talia credimus nobis facta
profutura. Unde nouent omnium fidelium nostrorum praesentium scilicet et futurorum industria, quod
fidelis noster Bobo abbas monasterii quod uocatur noua Corbeia et situm est in Saxonia, dedicatum uero
in honore sanctorum martirum Stephani atque Uiti, insinuauit amplitudini nostrae, qualiter idem monaste-
rium beatae memoriae auus noster Hluduuuicus Imperator primitus inchoauerit et statim inter ipsa con-
structionis eius exordia concesserit, ut neque abbates illius loci, neque homines eorum cuiuscumque coh-
Digitized byC^OOQlC
w
88T. 25
ditioms ia expeditionem umquam ire deberent, sed liceret eis cum quiaete ac securitate praefate utilitates
ecciesiae prouidere» nee non et regiis interdum legationibus exequeiidis ubi opus esset operam dare. Quam
cpncessionem ännam in futurum esse uolumus, licet ad presens eam instantis periculi uecessitas paululum
minuere cogat. Nam propter immensam barbarorum infestationem necesse habemus cum uniuerso populo
nobis diuinitus commisso ecclaesiae Christi defensioni insistere, et ob hoc non omnes sub memorati loci
dominio consistentes a profectionibus in hostem inmunes relinquere possumus, sed quoniam eiusdem loci
abbates missaticum regium peragere soliti erant, concedimus eis ut triginta homines nobiles ab aliis pro-
fectionibus secum immunes habeant, et si extra patriam est legatio peragenda, plures nobiles ad hoc opus
parates teneant, reliqni uero cum suo populo in hostem proticiscantur, Et hoc quandiu tanta bellorum
pericula imminent. übi uero diuina pietas pacem dederit, concessionem quam temporibus gloriosae me-
nioriae aui, genitoris et germani mei habuerunt, firmam et stabilem manere uolumus. Tradimus etiam in
remedium animae nostrae et patris nostri et fratris et in elemosinam progenitorum nostrorum qnaedam
benefitia ad prefatum coenobium in propriam hereditalem, scilicet in üuehsigo quinque mansos^et IL fa- )vU^^^ .
milias quos habuit Liuduuard in benefitium, et in Hession V. mansos et duas litorum familias quas habuit lv\t'^^'^' >^'
olim Remeias in benefitium, et in Marca Asseki in uilla Etrikeshusun quicquid ad regium ins pertinet in
terris, siluis et mancipüs. Concedimus quoque partem uille quae dicitur Ouenhus, quam habuit olim
Uuihric comes in benefitium, et quatuor mansos in Sinutfeldun, quos Lantuardus habuit in benefitium. Et
ut liaec nostrae largitatis concessio pleniorem in Dei nomine obtineat firmitatem , manu propria firmauimus
et anuli nostri impressione assignari iussimus. Signum (L. M.) domni Karoli Serenissimi augusti, LitUfre-
dus notarius ad uicem lAutuuardi archicancellarii recognoui et (L. S. R.)
Data Non. Mai. Anno incarnationis Domini DCCCLXXXVII. Indictione IUI. Anno uero regni domni Ka-
roli XI. Imperii autem YII. Actum Uueibilinga uilla in Dei nomine feliciter amen.
Da« Siegel Ut ferloren gegangen.
XXXII.
^« In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Karolus diuina fauente gratia Serenissimus Imperator Au-
gustus. Si locis Deo dicatis nostrae imperiaU potestatis beniuolentiam impenderimus, hoc nobis ad aetemae
remunerationis prae|{mia capesscnda profuturum fore liquide credimus. Quapropter omniura fidelium no-
strorum praesentium scilicet et futurorum cognoscat industria, qualiter uir uenerabilis nomine Biso episcopus
scilicet aecclesiae constructae in honore sanctae Mariae semper uirginis et sancti Chiliani in loco qui dicitur
Padcrbrunno attulit in presentiam nostram beatissimorum auorum nostrorum augustorum, piique genitoris nostri
conscripta, in quibus continebatur, qualiter ipsi antecessores nostri res praefatae aecclesiae cum hominibu$
in ipsis rebus consistentibus sub illorum receperunt mundeburdo, Precatusque est mansuetudinem, ut hoc
ipsum a nostrae imperialis potestatis consensu fieri non recusaremus. Nos autem ob amorem domini et
ob remedium animae pii genitoris nostri ceterorumque antecossorum nostrorum, nee non et pro nostrae
mercedis augmento, paternos mores sequentes et benignitati eins consentientes, ita fieri decreuimus. Prae-
cipientes ergo iubemus, ut nullus iudex publicus uel quislibet ex iudiciaria potestate in ecdesias aut loca
uel agros seu reliquas possessiones iam dictae aecclesiae, quas nunc infra ditionem regni nostri legibus
possidet, uel quae deüiceps in iura ipsius loci diuina pietas uoluerit augeri, ad causas iudiciario more
audiendas, uel freda exigenda, mansiones uel paratas faciendas, aut fideiussores tollendos, aut homines
ipsius aecclesiae contra rationem distringendos, nee ullas redibitiones uel iniustas occasiones requirendas
ullo umquam tempore ingredi audeat, uel ea quae supra memorata sunt penitus exigere presunoiat. Ho-
minibus quoque famulatum eiusdem monasterii facientibus in Husteromarcu qui saxonice Malman dicuntur,
Cod. dipl. bist. Wettfal. 4
Digitized by '
\j00gle
26 887.
praedictum mundeburdum et tuitionem nostram constituimus, ut etiam coram nuUa iudiciaria «potestate
exammentur, uisi coram episcopo aut aduocato quem eiusdem loci episcopus elegerit. Quicquid ucro
fiscus exinde sperare potuerat, praedictae aecciesiae ad stipendia pauperum et luminaria concedimus. Et
ipse episcopus cum omnibus rebus suis nostro fideliter pareat imperio, et sub nostra consistat defensione.
Quatinus ipsum fratresque eiusdem loci pro nobis dominum melius iugiterque exorarc delectet. Et ut
haec nostrae consensionis auctoritas plcniorem in Dei nomine obtineat firmitatem, manu propria nostra
subter eäm confirmauimus et anuli nostri impressione assignari iussimus.
Signum domni KaroK (L. M.) Serenissimi Imperatoris Augusti,
Amalbertus cancellarius ad uicem Liutberti archicappellani recognoui et (L. S. R.)
Data XI. Kai. Octobr. Anno dominicae incamationis DCCG1XXXYII. Indiclione Y. Anno uero regni
KAROU Serenissimi Imperatoris Augusti, in Italia YII. in Francia Y. in Gallia III. Actum ad Lustinauua
curte regali in Christi nomine feliciter AMEN.
Das aurgednicLte kleine kreifförmige Siegel seigt dat rechts lebende Brustbild des Kaisers, unbärtig und mit unbedeck-
tem Haupte 9 aber mit Schild und Lanse; mit der Umschrift: Karolus Imperator.
XXXIII.
Aus dem Original- Codex der Tita Waltgeri.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Amulfus gratia Dei rex. Si seruorum Dei peticionibus quas
pro ecdesiarum sibi conmiissarum utilitatibus nobis suggesserint, clementer annuere ac pie prospicere
uolumus, et ad presentis uite cursum prospere peragendum, et ad future beatitudinis premia promerenda
id nobis profiiturum liquide credimus. Unde omnibus sancte Dei ecclesie nostrisque fidelibus notum esse
uolumus, quod fidelis noster Bouo abbas monasterii quod uocatur noua Corbeia insinuauit celsitudini nostre,
qualiter ipsuin monachorum cenobium sibi commissum, nee nou et monasterium puellarum constitutum in
loco Heriuort nuncupato, cui preest abbatissa nomine Ilatwigis, a uenerande memorie antecessore nostro
Lodowico, pro eterna ipsius omnisque gloriosissimi generis sui memoria primum constructa, ac deinde
tam illius quam filii sui Serenissimi regis Lodowici et successorum eins largitionibus illustrata, et defensione
ac tuitione actenus fuerint conseruata. Quam ob rem nostram inplorauit clementiam, ut eadem monaste- ^
ria sub nostra tuitione suscipientes, omnes donationes atque concessiones a progenitoribus ac predecesso-
ribus nostris eis coilatas nostre auctoritatis precepto firmare ac stabilire uellemus. Guius rationabili et
iuste petitioni assensum prebentes, decernimus atque iubemus in primis ut utrumque cenobium cum omni-
bus ad ea pertinentibus plenissime inmunitatis securitate fruatur, sicut ab antecessoribus nostris eis con-
cessum fuerat, et in eorum preceptis continetur, neque publicis exactionibus uel quibuscumque modis
ülorum homines a qualibet iudiciaria potestate distringantur. Sed nee prefatus abbas eiusque successores
aliquando ih hostem ire cogantur^ed sicut antea eis a predecessoribus nostris concessum Uni, onmes
suos uassallos nobiles secum in pria ab expeditionibus uacantes habcant. Inferioris uero conditionis quan-
tis opus habuerint, ad legationem nostram et ad monasterii utilitatem, prout necessitas flagitat peragendam.
Deinde supradicta monasteria cum uniuersis rebus suis ita in nostram tuitionem ac defensionem suscipimus,
Qt eorum decimas uel possessiones, siue regia donatione siue aliorum fidelium traditione adtributas uel
proprio labore acquisitas, nulia cuiuscunque ordints aut dignitatis persona quolibet modo eis auferre pre-
sumat. Sed et episcopi qui ecclesias ad ea pertinentes oßicii sui causa debent adire , non exigant maiores
sumptus ad sua mansionatica , quam primum statutum fuerat, et in capitulari libro descriptum habetur.
Preterea quod ab exordio constructionis eorundem monasteriorum a nostris antecessoribus constitutum est,
nos quoque firmiter seruari uolumus, uidelicet ut ubicumque casas uel cortes habuerint, ex rebus quas
bidem sus laböribus acquirunt, decimas dent ad portam monasterii, nee alibi eas dare cogantur, quatinus
* DigitizedbyC^OOQlC
88 7. 27
/
inde, in nostram ac totius generis nostri perennem mercedem, superuenientibus peregrinis et hospilibus
seruiatur, sicut in capitulari et in decreto sinodali pennissum est Scenodochia et reliqua fideliam paape-
rumque construi hospitalia, et mos fiiit semper in sacris concedi cenobiis. Proinde utrique congregalioni
regularis electionis potestatem concedimus, ut et monachis inter se abbatem, et sanctimonialibus similiter
abbatissam, dum ita res exigit, eligere liceat. Ad extremum quoniam superius nominatus cesar Lodowicus
gentem quam pater suus Serenissimus imperator Karolus ferro edomitam ad christianitatis fidem conuertit,
ad memoriam pateme uirtutis et religionis, monasterionim constructionibus illustrare disponens, hec duo
ad perpetuam tarn ipsius quam uniuerse ut supra dictum est gloriosissime prosapie sue elemosinam, se-
cuiidum antiquam monastice discipline rectitudinem construi et ordinari precepit. Idcirco uos ea cuncto-
rum fidelium nostrorum precipue episcoporum, in quorum parrochiis uel ipsa uel eorum res sunt posite
tuicioni ac benignitati commendamus, ut eis, ubi illorum ope indiguerint, prouidentiam et auxilium magis
exhibeant, quam molestiam ingerant, nee in ipsorum ecclesiis a suis presbiteris missarum celebrationes
fieri interdicant, sed si quid sui iuris sibi inde negari putant, ad nostram presentiam et synodalis examinis
iudicium deferant. lustum est enim ut eis prosit, quod semper sub imperiali et regia predecessorum no-
strorum tuitione fuerunt, et quod defensionem et confirmationem rerum suarum a potestate beati Petri per
precepta sedis apostolice consequi meruerunt. Yt autem omnibus innotescat, nos nichil ex hiis que ante-
cessores nostri ad eadem loca donauerunt uelle minuere, etiam ex nostro addere aliquid decreuimus, con-
ccdentes ad subsidia fratrum in prefata noua Corbeia domino seruieutium , piscationem in Medrike et in uici*
nis locis que ad nostrum ins pertinebat, atque uniuersum beneficium quod Norbertus eins prouisor habuit,
una cum omnibus mansis et familiis que ad ipsam piscationem prouidendam et ad predicti Norberti bene-
ficium perttnebanl. Hec uero auctoritatis nostre concessio, ut pleuiorem in Dei nomine optineat firmitatem,
manu propria subter eam firmauimus et anulo nostro assignari iussimus.
Engilbero notarius ad uicem Theotmari arehicappellani recognouü
Data in. Icftis Decembris anno incarnationis Domini DCCC.LXXXVII*) Indictione YI. anno I. regni donmi
Ärnulfi piissimi regis. Actum Phorpheim palatio regio in Dei nomine feliciter AMEN.
XXXIV.
Conuenit episcopali auctoritati, pie solliciteque semper cogitare, quatinus ita ecciesiarum Dei soUi-
citudincm habeant, ut sacris locis, in quibus iugi Deus famulantium sedulitate placatur, oportuna conferre
sufTragia non detrectent. Ynde ego Liudbcrhtus licet indignus Magontiacensis archiepiscopus, omnibus
sancte Dei ecciesie fidclibus suggero, quia uenerabilis fratcr noster Bouo abbas monasterii quod uocatur
noua Corbeia, attulit nobis quamplura cyrographa gloriosissimorum principum, ad cunfirmalionem priuile-
giorum eiusdem monasterii promulgata, inter qu^ proxime ei collatum, communiter et ipsius et Herifor-
dcnsis monasterii stalum confirmabat, datum scilicet a glprioso rege Arnulfo bis ipsis diebus nouiter ad
regnum prouccto. Super h^c etiam cartas duas ostendit Romanorum pontificum Adriani atque Stephani,
in ipsis carlis concedentium, ut in tuitione sancte sedis apostolice prefatum nouae Corbeiae monasterium
perpetualiter haberetur, simulque.apostolica auctoritate decernentium , ut idcm monasterium plenissimam
habeat immunitatem ab omnibus quoquo modo foris uel intus monasterium in res ad illud pertinentes sese
preter uoluntatem abbatum loci ipsius permiscere cupientibus. His igitur omnibus apud nos relectis, petiit
prefatus uenerabilis abbas, quo et ea qu^ sacris litteris piissimorum principum confirmata fuerant, nostra
quoque auctoritate roboraremus, et his que ab apostolica sede decreta sunt, nostre subscriptionis cartulam
adiungoremus. Nos itaque considerautes religiosam eins esse petitionem, pastoralisque esse officii, seruo-
*) Di« AlMchrift In der fite yitligtn hat d:e fehlerhaft« Jahnahl DCCCLXXXVL
4*
Digitized by
Google
28 88T. *
rum Dei iugiter utilitati commodisque prospicere, decemimus ut prefata dao monasteria, Corbeiense uide-
licet monachonim , atque Herifordense sanctimonialium, de omnibus rebus quae uel in communi supra
memorati principis carta, uel specialibus aliorum principum preceptis confirmate eis esse noscuntur, nihiio-
minus talcm ex ecclesiastica et episcopali sanctione obtineant iirmitatcm, ut nihil hdbeant, unde se tueri
possint, qiiicumque sibi promittunt hec aliquo modo se posse inmutare uel infringere. Habeant igitur
prefata monasteria rerum suarum liberam in omnibus disponendi regulariter potestatem, ut quecumque
eisdem monasteriis in auro uel argento, in agris et famulis seu quibuslibet rebus fuerint oblata siue in
presenti die collata esse constant, in dispositione maneant eorum qui eisdem locis prelati sunt, ut quicquid
secundum Dei timorem regulariter et canonice disposuwint ad ecclesie ipsius utilitatem, liberam in omni-
bus, cum consilio fratrum sororumue, faciendi habeant potestatem. Et ut plenius prosequamur quod san-
etos apostolicos iam dictos intendisse sentimus, atque ante eos beatum Gregorium et reuerendo memorie
Nicolaum sanxisse de statibus monasteriorum inuenimus, nos humiliter tantis auctoritatibus subscribcndo
confirmamus, ut nuUus episcopus Padrabrunnensis aliquam ex eis uel accipiat uel exposcat portionem,
neque uel in his qui regiminis locum tenent, uel in ipsis congregationibus aut in ipsis coenobiis potesta-
tem obtineat, neque ipsorum dominatione potiatur uUa, neque in clericis neque in famulis, et in omnibus
quecumque ad monasteria ipsa uidentur habere possessiones respectum, sicut ab omnibus eis hactenus
seraatum et consensum est episcopis, in quorum parroechiis res eorundem monasteriorum coniacere uiden
tur. Nee ad ipsa monasteria uel cellas eorundem uel ipse per se uel economus eins uel archipresbiter
aut archidiaconus illius seu quelibet ex cius agentibus persona potestatem habeat accedendi, nisi forte ne-
cessitatis causa uel dilectionis gratia uocatus aduenerit, ne importunitate sui ministrorumque suorum in.
quietudine, sacris locis fiat molestia, neque in ecclesiis prefatis monasteriis subiectis, uel in presbiteris
eisdem ecclesiis ordinatis, aliquam temptet facere perturbationem, noua constituendo et antiquam consti-
tutionem uiolando, sed sicut regulariter et canonice disposita sunt et longo iam tempore manentia, ita
quoque futuris temporibus maneant inconcussa. Ordinationes quae necessarie fuerint ipsis monasteriis
agere uon differat, altaris quoque et basilicarum benedictiones siue consecrationes prout neccssitas postu-
lauerit, uel in ipsis monasteriis, uel in agris eorum libcnter concedat Chrisma quoque oleumque conse-
cratum per siugulos annos prebere nqn differat, et pro his omnibus nullum munus exigat, ne Spiritus
sancti gratiam uendere conatus, Symonis quod absit damnationem incurrat. Hoc constitutum non solum
Padrabrunnensem , uerum etiam omnium locorum episcopos, ubicumque prefata monasteria uel ecciesias
uel agros uel familias habere noscuntur, obseruare sine cunctatione seu contradictione oportet, ut nullus
' potestatis iure rebus eorundem monasteriorum abutatur, sed maneant omnia in potestate eis prelatorum
[,^ ^t^( v»^ , p|. reguiari dispositione, quecumque ut diximus uel in agris, uel in familiis, uel in decimis eis constant
j^^ sCv^^y ^\ -^esse collata, sicut et apostolica et imperialia pr9cepta partim simul partim singillatim eis confirraauerunt
«* iUt^ ^*'*-^ Abbatem uero uel abbalissam in his locis eligendi semper habeant potestatem, et eam personam eligant,
*^' que propositum conuersationis in utrolibet monasterio et moribus et habitu profiteatur, non canonicum aut
laicum, neque alterius monasterii monachum. Iii quo specialiter nos audire dignetur regia dominatio, ut
nullam eisdem monasteriis preponant personam, que non ab ipsis congregationibus fuerit regulariter electa«
Debent enim mundi principes honorem prestare Deo, quem sibi uolunt prestari a Deo, uidelicet ut quem-
admodum cupiunt a Deo sibi collatum regni honorem -conseruari, sie ecclesie Christi suam non dedignentur
seruare legem. Non enim decet neque iustum uideri poterit, ut sibi militantibus de ecclesie Christi pos-
sessionibus mercedem restituant, et quod de re publica sua retribuerc dtbent, id redderc uclint de his
que collata sunt Deo. Qua de re nouerit dementia uel nunc consistenlium , uel successionis iure omnium
futurorum principum, a sede apostolica sancitum nostraque subscriptione roboratum, nee non et antece-
dentium regum preceptis cautum, ut predictis monasteriis nullas preficiant personas de quecumque ordine,
nisi qu§ per electionem probabilem sumatur. Quoniam uero multe queruntur ab importunis hominibus
malignitatis occasiones, et necesse est 'semper aduersarii tela clipeo protectionis repellere , quod apostolica
Digitized byC^OOQlC
887. 29 ^ ^
decreuit auctoritas, nos qnoque approbamus, nt qui ordinati fuerint ad regimen sepe dictoram monaste- ^6L
rionim, nuUa potestate pr^ualente deiiciantur, uisi criminis causa fuerint deprehensi , cuius merito rectorum ^
non debeant administrare officium. In fame uero maculis sine criminis alicuius denotatione si fuerint ap-
petiti, non preter canonicam et regulärem deponantur examinationem. Si quis ergo apostolice sedis de-
cretum, cui nos hanc confirmationis cartulam ueneranter subscripsimus, contempserit, procul dubio dam*
nationis censuram suscipiet, quam credimus diuino spiritn per apostolicam linguam prolatam. Nos igitur
nostram subscriptionem anuli uostri impressione signantes, obsecramus fratres et coepiscopos nostros omnes,
in quorum manus ista deuenerint, ut sua etiam auctoritate et subscriptione hec confirmare uelint, ut qui-
cunque hec temerare pr^sumpserit, generalitatis nostre sententiis ita anathematis uinculo obligetur, ut ne-
minem habeat, de cuius fauore sibi blandiatur aut se tueri posse putet a sententia damnationis. Cunctis
autem ista seruantibus sit pax domini nostri Jhesu Christi, qnatinus et hie fructum bone actionis recipiant,
et apud districtum iudicem pr^mia eterne quietis inueniant. Et quia apostolice auctoritati subscribentes
ista edidimus, iustum est ut illam sacram sedem etiam in hoc honoremus, ut appellationes ad eam fieri
liceat a predictis locis cum necessitas fuerit, Eo uidelicet tenore, ut si hoc constitutum ab aliquo fuerit
preuaricatum, mctropolitanus eorum episcopus, quo ego nunc licet indignus fungor officio, personam huius
sanctionis uiolatricem conueniat, et huius nostri decreti testificationem innotescat, utque ab eo quod praue
gessit recedere non moretur, ex communi omnium coepiscoporum auctoritate contestetur. At si ille con-
tumaciter in sui facti perpetratione perstiterit, licentia eis sit Romanam apostolicamque sedem adire et
necessitatis sue causas ante papam qui tunc fuerit urbis Rome deponere, ut per eum cognita causa reus
iuste damnationis sententia multetur.
Folco munere diuino metropolitanus eccicsie Remensis episcopus tenorem huius sanctionis perlegens
et diligenter pertractans, in omnibus eam probandam et corroborandam esse iudicaui, tarn propter
antiquum ins monastcriorum etiam his coenobiis conseruandum , quam ad precauendas nihilominus
molestias hie summatim prohibitas , que modernis temporibus contra sacra monasteria per quos*
dam episcopos recenter ordinales, nee non etiam per quorundam laicorum infestatjonem grassari
coepcinint. Ad quas inhibendas rationabilis ordo seruatus est, ut et gloriosorum principum hio
concessiones, et pontificum Romanorum priuiicgia^ et archiepiscopi eiusdem monasterit bis omni-
bus astipulatio, et ut ceteri uelint episcopi assensum prebere, nequaquam spemenda hie contineatur
petitio. Cuius gratia illectus simul et presentialiter ab eodem uenerabili archiepiscopo Liudberhto,
nee non et a Bouone religioso eiusdem monasterii abbate rogatus, hoc decretum episcopali aucto-
ritate ratum esse decemens, in nomine patris et filii et spiritus sancti confirmaui et subscripsi.
WiUiberhtus Agrippinensis ecciesie archiepiscopus huic decreto mee mediocritati recitato attestationem
et assensum prebens, quod necessario ac rite promulgatum sit, snb obtestatione nominis Domini
nostri illud confirmaui et subscripsi.
Thiadmarus ecciesie Salzburgensis archiepiscopus huic decreto consensi et subscripsi.
Redbodo Treuerensis archiepiscopus approbaui et subscripsi.
Johannes Rotomagensis archiepiscopus consensi et subscripsi.
Hildegrimus Haluerstadensis episcopus consensi et subscripsi.
Adalgarius ecciesie Hammaburgensis archiepiscopus consensi et subscripsi
Liutuuardus Uercellqnsis ecciesie episcopus consensi et subscripsL
Am. Uuirziburgensis ecciesie episcopus consensi et subscripsi.
Hrodberhtus Mettensis ecciesie episcopus consensi et subscripsL
Adalhelmus Uurmacensis episcopus consensi et subscripsi
Godethancus Spirensis episcopus consensi et sub^ripsi.
Vuicberhtus Hildineshemensis episcopus consensi et subscripsi
Deth. Uuirdinensis ecciesie episcopus consensi et subscripsL
Digitized by V^OOQIC
- 30 887^888.
Dodilo Camaracensis ecclesie episcopus consensi et subscripsi.
Honoratus Beluacensis ecclesie episcopus consensi et subscripsi.
Heidilo Nouiomagensis ecclesie episcopus consensi et subscripsi.
Balthramnus Strazburgensis episcopus consensi et subscripsi.
Yualdo Frisingeusis ecclesie episcopus consensi et subscripsi.
Thiadulfus Curacensis ecclesif episcopus consensi et subscripsi.
Die Schrift der Urkunde iit eine schöne und sehr charakteristische germanische Minnukel. Die Unterschriften der Bi-
schöfe sind in zwei Reihen, deren jede etwa ein Drittel der ganzen Breite der Urkunde einnimmt, so dass eio Drtt*
tel leer geblieben ist, und zwar sämmtlich ton einer, dem Texte der Urkunde gleichförmigen Hand, geschrieben;
nur die Unterschrift des Bischofs Hildigrim von Halberstadt, welche am Ende der ersten Reihe steht, ist too einer
besondern Handschrift. — Das unten seitwärts aufgedruckte Siegel ist zerstört, und nur noch ein formloses unkennt-
liches Bruchstück davon übrig.
XXXV.
v^« In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Arnolfus diuina fauente gratia rex. Conuenit regiae excel-
lentiae ut inter fideles suos mutuam utilitatem prouidere et de singulorum rationabilibus commodis assensum
prebere uelit. Qnapropter omnibus notum esse uolumus, || quoniam inter fideles nostros Bouonem abba-
tem et Oddonem comitem pro mutua utilitate hanc commutationem fecimus, ut res proprietatis nostre in
Godeleueshem et in pago qui dicitur Nihthersi, Oddoni beneficiatas, ad monasterium noue Corbegae, cui
prefatus preest abbas, in ius proprietatis traderemus, cum omnibus familiis. manqipiis, agris, pratis, siluis,
aquis aquarumque decursibus, et onmibus omnino rebus tarn mobilibus quam inmobilibus, quatinus ex hoc
ad predictum monasterium cum omni integritate mancipentur, e diuerso autem res eiusdem monasterii in
orientali parte ultra fluuium Ouaccram coniac^ntes in nostrum ius cum omnibus quae ad eas pertinent
receptas Oddoni in beneficium concessimus, id est in Dalhem litos XIIII. Colonum I. et sextam partem
salinarum. In Odonhem litos XIIII. Colones II. In Kikthi litos II. In Leri litos XY. Colonum I. mansos II.
et dimidium. In Lauhiugi Colonum I. In Scodersted litos II. In Mallumstedi litos III. In Sophingi mansos V.
^ In üradii litos YII. mansos XII. In Rodenesleua litos XX. mansos LX. In Dallangibudli colonos et mansos XV.
\[A.i'\^ ^ S €> In Heriuuidi colonos et mansos XVI. In Sladforde colonos VII. et octauam partem totius marcae. In bene-
()v\ iM/^ ^ ^ ^ fitio aduocati mansos VIII. In Ailmundesrothe mansos XX. Utrique ergo per hoc parti consuluiraus eo
yi/| quod utrimque maior commoditas in locorum situ habeatur, quam antea fueril, et ut firmier ista omni-
bus in futurum temporibus constent, manu propria roborata, anuli nostn impressione signari precepimus.
Signum domni Amolfi (L. M.) Serenissimi regis.
Aspertus cancellarius ad uicem Theotmari archicappeUani recognoui et (L. S, R.)
Data IUI. Id. Jun. Anno dominicae Incamationis DCCCLXXX.VIII. Indictione VI. Anno uero domni
regis ARNOLFI largissimi regis primo. Actum Franchonofurt palatio regio, in Dei*) feliciter AmeN.
Das noch gut erhaltene Siegel zeigt das seitwärts sehende Brustbild des Königs, mit Schild und Lanze, und der Um-
schrift: Arnolfus Rex.
*) nomine fehlt,
>
Digitized by
Google
:5.
88». 31 X-
XXXVI. 4
E Strnnckü aotii crit. ad Schatcnii tootles« iiMq>t.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Arnolfus diuina fauente dementia rex. Si iideliam nostro-
rum petitionibus pie annuimus, eonunque commoditatibus pro Dei amore succurrimus, sempiternae retri-
butionis compendia inde nobis impcrtiri minime dubitamus. Quapropter nouerit omnium fidelium nostro-
rum tarn presentium quam futurorum solertia, quoniam Vuolfhelmus uenerandus ac dilectus episcopus
noster, mansuetudinis nostrae dignitatem precatus est, ut quasdam iuris nostri casas sibi in proprium con--
cederemus. Cuius supplicationi libenter satisfacientes, dedimus ei in pagis qui uocantur Gifaron et Reimdi*),
inter dua loca Selihcim et Solisun, quidquid inibi fratres eins prius in beneficium habuerunt, cum omni
integritate sua perpetuo iure in proprietatem, cum curte et casa omnibusque aedificiis, familiis et manci-
piis utriusque sexus, agris, pratis, pascuis, siluis, aquis aquarumue decursibus, molendinis, piscationibus,
uiis et inuiis, accessibus et regressibus, cultis et incultis, quaesitis et^inquirendis, mobilibus et immobUibus,
et cum Omnibus iuste et legitime ad easdem hobas aspicientibus. Haec omnia supra nominato presuli
dedimus atque per hoc auctoritatis nostrae preceptum de iure et dominatione nostra sibi in ins et domi-
nium donauimus atque tradimus» eo scilicet rationis tenore, ut ab hodierna die ac deinceps perpetuis
temporibus liberam securamque habeat potestatem tenendi, donandi, uendendi, commutandi, uel quidquid
exinde in omnibus sibi placuerit faciendi, nuUo umquam tempore successore nostro irrumpente neque
immutante, sed Deo opitulante haec donatio nostra stabilis et inconcussa persistat, muniminis nostri aucto-*
ritate semper roborata. Et ut haec largitionis nostrae auctoritas inuiolabilem obtineat stabilitatem, manu
propria subtus eam firmauimus anuloque nostro assignari iussimus.
Signum domni Amolfi (L. M.) serenissimi regis.
Aspertus cancellarius ad uicem Theoimari archxcapeUani recognoui et S,
Data IL Non. Julii, anno dominicae incarnationis DCCCLXXXVIIII. Indictione VII. anno autem rcgni
domni Amolfi serenissimi regis II. Actum Franconofort.
XXXVII.
Nach deni) gegenwärtig in Privatbesitz befindlichen, Ortginale.
v><* In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Arnolfus diuina fauente gratia rex. Notum sit omnium
fidelium nostrorum praesentium scilicet et futurorum industriae, qualiter quaedam religiosa || femina
Friduuui nomine nostram adiit serenitatem, petens ut ei liceret omnem sui iuris hereditatem nostrae pote-
stati tradere, quatinus nostrae auctoritatis permissione daretur ei licentia construendi in eadem hereditate
puellaris monasterii, quod iuxtß morem aliorum caenobiorum sub nostra defensione ac tuitione susceptum
ipsi diebus uitae suae habere liceret, et quamdiu quaelibet ex ipsius prosapia in eodem monasterio aptac
ad hoc inuenirentur personae, ipsae in eins regimen sibi succedere permitterentur. Cuius pelitioni assen-
sum prebentes, omnem ipsius hereditatem in nostrum ius nostraeque protectionis munimen suscipimus, et
ut maiorem habeat quietem et securitatem ad construendum ibidem monasterium, plenissimam ipsi et
hominibus ad se pertinentibus immunitatem concedimus, per quam decemimus atque iubemus, ut nullus
iudex puplicus uel quilibet ex iudiciaria potestate, homines ipsius quibuslibet puplicis exactionibus distrin-
gcre presumat. sed liceat eis coram aduocatis ex nostra iussione constitulis iustitiam facere, et omnino
iusta conccssionem qua praedecessores nostri monasteriis in suam defensionem susceptis immunitatem dare
'^^f
*) Diese Stelle acheiat ferdorbeo su seio.
Digitized by V^OOQIC
32 »«••
consucuerant, sie memoratae sanctimoniali feminae cum omnibus ad se pertinentibus pleniter firmiterque
concedimus. Et ui haec nostra auctoritas concessio firmior habeatur, et per futura tempora melius cre-
datur, manu propia subter eam firmabimus et anuli nostri inpressione assignari iussimus.
Signum domni Arnolfi (L. M.) piissimi regis.
Asperius Cancellarius ad vicem Deolmari ArchicappeUani recognaui et (L. S. R.)
Data XVil. Kai. Sept. Anno incarnationis Domini DCCCXXXVIIII Indictione VII. Anno 11. regni Amolfi
piissimi regis, actum noua Corpeia in Dei nomine AmeN.
Das aurgedruckte, einen Tbeil des Reoogoitionixeichcnt bedeckeode Siegel kommt mit dem bei Nr. XXXV« be>
•chriebenen übereio.
XXXVIII.
v>'. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Arnolfus diuina fauente gratia rex. Notum sit onmibus
sanctae Dei aecciesiae fidelibus nostrisque, praesentibus scilicet et futuris, qualiter Bobo uen. || abba no-
stram precatus est celsitudinem , quatinus nos quasdam res proprietatis nostrae, quas quidam nobilis uir
Hohuuart nominatus prius in beneficium habuit, pro remedio animae nostrae parentumque nostrorum, ad
monasterium noua Corphea «nuncupatum , cui idem Bobo et fratribus ibidem Domino famulantibus praeesse
dinoscitur, in proprium concederemus. Cuius petitioni pro acternae felicitatis amore annuimus libenter,
Dedimusque ad idem monasterium quidquid praefatus uir Houuardus in pago Huueitago in comitattbus Ec-
perti et Reithardi et Herimanni et in locis Piringisamarca, Schidara, Adekenhusun et Muchohusun nostri
beneficii tenuil, cum consensu eius, in perpetuam proprietatem, cum omnibus rebus illuc iuste respicien-
tibus, curtilibus, aedificiis, terris cultis et incultis, agris, pratis, campis, pascuis, siluis, aquis aquarumque
decursibus, uiis et inuiis, exitibus ac reditibus, quaesitis et inquirendis, mobüibus et immobilibus, omnibus-
que appendiciis et adiacentibus finibus illuc Icgaliter pertinentibus. Haec uero omnia, hoc sunt hoba
}\J}:L)cyY ^^^- ^^' ^^^^^ ^^^^ *° *"s ^^ dominicationem praelibati monasterii in honore sancti Stephani protomartyris
fh /y-xi^^r/j Christi dicati tradidimus atque contulimus, Et iussimus inde hos praesentes regalitatis nostrae apices titu-
/avv^ lari, per quos decernimus atque iubemus ut idem Bobo egregius abba suique successores ab hodiema die
ac deinceps potestatem habeant integcrrimam, easdem res ita ordinäre atque disponere, prout usui fratrum
inibi Domino militantium necessc esse conspexerint. Et ut hoc firmum et stabile perpetualiter consistat,
idem praeceptum propria manu firmauimus anuloque nostro sigillari iussimus.
Signum domni Arnolfi (L. M.) inuictissimi regis.
Aspertus cancellarius ad uicem Deotmari archicappellani recognaui et (L. S. R.)
Data Xni. Kai. Septemp. anno incarnationis Domini DCCCLXXXVIUI. Indictione VII. anno U. regni
Arnolfi piissimi regis. Actum ad curtem quae uocatur Portanaha. In Dei nomine feliciter amen.
Das Siegel itt ▼erloren gegaogen.
XXXIX.
Aus dem Kopialbuche des DomstilU su Osoabrtick *).
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Arnolfus diuina fauente dementia ^) Serenissimus rex. Si
iiberalitatis nostrae more^ loca Deo^) dicata nostro releuamus iuuamine atque tuemar, id nobis ad tem-
*) Der Abdruck nach Henteler, in Möiers aämmtl. Werken, herauag. t. Abcken, 8. Th. S. 14. y xeigt die unten angegebenen
Varianten.
^) gratia. ^ munere. ^ domino.
Digitized by
Google
889. 33
poralem uitam feliciter deducendam et aeternae premia capessetida profuiurum esse liquido credimus.
Quapropter omnium fidelium nostrorum presenttum scilicet et futurorum^ cognoscat industria, qualitcr uir
uencrabilis episcopus atque fidelis noster nomine Egilmarus Osnebruggensis aecclesiae presul nostram adüt
serenitatem postulans ut eidem aecclesiasticae *) nostraeque libertatLs et immunitatis preceptum fieri decre-
uissemus, per quod res et potestates quae suo episcopio iure debentur firmius ac^) plenius per nostram
auctoritatem habere ualuisset. Cuius peticiouem, oh amorem domini nostri Jesu Christi assensum libenti
animo prebentes, ita fieri decreuimus. Precipientes ergo iubemus ut sicut reliquae ®) Dei aecclesiae quae
per totam Franciam et Saxoniam emunitatis tuicione ab antecessoiibus nostris regibus uidelicet et impera-
toribus consistunt, ita prefati presulis sancta sedes perpetuo per hoc nostrum preceptum domino opituiante
consistat, ita ut nuUus iudex publicus neque alia iudiciaria potestas aut comites uel missi dominici per tem-
pora discurrentes in locis illius episcopatus placita habenda uel freta exigenda uel parafreda aut paratas
faciendas uel fideiussores tollendos aut seruos et liddones et eos qui censum persoluere debent, nee pon-
tem restaurare. Et ut liceret in. eodem loco Osnabruggensi '') mercatum habere et monetam publicam^)
instituere et teoloneum*^) inde accipere omni tempore nemine ^®) contradicente, sed liceat prefato uenera-
bili episcopo suisque successoribus et suo aduocato ^^) res predicta^ aecclesiae cum omnibus quae possi-
det uel ^') deinceps adquisierit quieto ordine possidere suasque aecclesias iuste corrigere et earum **) cau-
sas absque uUa contrarietate ordinäre atque. ^^) disponere. Insuper etiam ad nostrae celsitudinis auctoris
talem idcm ^^) prefatus episcopus se reclamauit magnam sibi destitutionem habere de decimis quae ad
Osnabruggensem aecclesiam in honore sancti Petri principis apostolorum consecratam seruire debuissent.
Maximac scilicet et quantitate et numero partes ad eandem sedem ex debito pertinentes inter monachos
Huxorienses ^^) et inter puellas Herifurdenses ^'^ nostrorum antecessorum conspiramine diuisas esse , ob
hocque maxime ^^) nuUum iter exercitale extra eiusdem episcopatus confinia posse perficere, ideoque pro
hac causa eius reclamationi consensum dedimus, ita ut nisi Dani ad delendam christianitatem sui episcopii
naues ascenderent, nullum se suosque ad aliud exercitale iter debite conscensuros. Nee aliquod de regali
seruicio secum haben, sed eius solunmiodo pastoralitati christianitatis animaduersio ualida '^) persistat, ac
etiam nos nostrosque predecessores diuinae pietati eius colidiana commendet iutercessio, sicque firma
ratione stabilitum est, ut cuncti eius successores haec eadem nobis sancita pari modo sortiti fuerint, et ut
hoc uerius credatur et per futura tempora a cunctis fidelibus nostris diligentius conseruetur, manu propria
nostra subter eam confirmauimus et sigillo nostro assignari iussimus.
Signum domini Arnolfi (L. M.) piissimi regis.
A^pertus cancellarius ad uicem Theotmxiri archicapellani recognoui et S.
Data III. Id. Octobr. die anno incarnationis Domini DCCCLXXXVUII. Indict. VII. anno regni Arnolfi
regis IL Actum Franconofurt curte regia in Dei nomine feliciter Amen.
XL.
E Strunckii not. crit. mscpt. *)
In nomine JESU Christi Domini nostri. Ego Vuolfhelmus indignus Episcopus, omnibus desidero mani-
festari Episcopis et Abbatibus et cunctis sanctae Dei ecclesiae fidelibus hoc quod ad prouisionem salutis
*) ecdeciae. ^) et. ^ eingesch. sanctae. ^ Osnepr. ^ mooetum pablicani. ^ toloneom. ^^ nemioi. *^) vocato. '^ et
^ eorum. ") et. ^*) isdero. *^ hutilienses. *') herivordenses. ***) eingesch. se. *■) talide.
*) Die Urkunde erscheint hier, wahrscheinlich aus dem Originale, an Tcrschiedenen StelJea richtiger als bei Kindlinger, ob-,
wohl Strunck den Text an einigen Orten, wo er ihm su weitJaoflig schien, abgekürzt hat Die Orthographie ist so
wiederhergesteUt , wie sie sich in gleichseitigen Urkunden findet.
Cod. dipL hut. wctf... ^ 5 ^.g.^.^^^ ^y Google
'34 889.
animae nostrae perficere cogitaui et cogitatum Deo donante peregi. Cogitabam enim heredita.tem paternam
diuino famulatui dedicare, ut hoc facto animae meae et parentum germanorumque meonim redemptionem
prouidercm. Inter haec, prius quam certius deliberare possem qualiter id fierct, contigit me graui infir-
mitate acgrotare. Tunc ergo consilio habito cum fratribus meis Aldrico et Yuald et pluribus fidelibus
nostris, tradidi ipsam ecciesiam in loco qui dicitur Ulfloa et ipsam curtem cum aedificiis et terris et Omni-
bus ad eam curtem pertincntibus ad reliquias sancti Pauli ad Mimigerneford, hac duntaxat ratione, ut si
illa infirmitate prius quam aliter inde decernerem aut statuerem finis mihi eueniret uitae» tunc haec traditio
ad ecciesiam Mimigernefordensem pertincrct, si uero Deus donare mihi dignaretur spacium longioris uitae
et tempus ah'ud digcndi, haberom potestatem illam herediUitcm tradendi siue canonicis seu monachis seu
sanctimonialibus uol aliis quibuscumque uellcm, pro tuitione autcm et patrocinio census unius solidi annis
singulis ad ecciesiam Mimigernefordensem solueretur; nisi forte placeret illius fratribus, ut hie annuus cen-
sus redimcretur alia qualibet re quam eligercnt. Haec taliter dicta et gesta constant coram frequentia
populi in ecclesia sancti Yiti in die solemnitatis sanctorum Sebastian! et Fabian! , presentibus istis comitibus,
Cobbone, Thiadingo, Hroduuerco, Vuarino.
Post haec dum diuina miseratione ab hac infirmitate conualerem, prospexi quod pauperioribus locis
iustius subueniri possit, et tanto sit Deo gratior elemosina, quanto in quibus operatur maiore arctantur
paupertate. Consiliumque reperi cum germanis meis et aliis fidelibus, ut ad monasterium sancti Liudgeri
ipsam supradictam hcreditatem donarem et eius ualerem intercessionem pro meis et parentum meorum
et germanorum reatibus obtinere, et societatem fratemitatis . et recordationis in eodem monasterio prome-
reri. Tractabam quoque istud cum clero ecclesiae nostrae, cum maioribus et mediocribus atque minori-
bus, et cunctis super hoc consentientibus et comprobantibus et hortantibus, Regem gloriosissimum Amol-
fum pro hac causa adii, eunte mecum eiusdem monasterii abbate Hembile, et aperui clcmentiae eius cau-
sam, quam cum eius permissu et auctorilate perficere desiderabam. Quod cum ille pro sua dementia
suscipere dignaretur, iussit hoc in sua presentia perfici coram uenerabilibus archiepiscopis Sunderoldo et
Vuilliberto. abbate quoque uenerando Sihardo et multis aliis episcopis et abbatibus, comitibus et primati-
bus regni, tradidique ipse supradictum predium, per manum aduocati mei Vuarini, presente rege, in regio
palatio Franconoford, II. Non. Julii, sancto Liudgero ad reliquias Sancti Saluatoris in quarum honore ipsum
monasterium constructum est, quam donationem susccpit comes Ileremannus ad manus abbatis Hembil,
fitif^/ ''^' ' ^ uidelicet Ulfloa cum aedificiis et sepibus, cum terris et siluis, cum aquis et pascuis, et quidquid ad ipsum
rf l*p*^**^ mansum pertinet qui dicitur Selihoua, in culta terra seu nondum culta, quodcumque in ea litis traditum
^ K^^'(,pst uel deinceps colendum et possidendum, insuper homines XXX. cum familiis suis et terris quas tunc
3 possidebant, quorum loca et nomina subtus habentur scripta.
Pro hac ergo donatione preceptum regiae auctoritatis expetii et firmationem signaculi eius. Deinde
rediens a comitatu ego Vuolfhelmus episcopus, et abbas monasterii sancti Liudgeri, ueni ad locum eius-
dem Sancti. Ibi ergo III. Id. Julii, die dominica, coram omni populo et congregatione monachorum, ego
Vuolfhelmus et frater mens Aldric eandem traditionem denuo perfecimus ad corpus sancti Liudgeri, astan-
tibus his teslibus. Vuilheri. Helmdago. Folckero. Siuuardo. Post haec in Mimigerneford in conuentu sacrae
synodi, quam congregari feci Non. Octobris, presbyteri et diaconi et clerus omnis Mimigernefordensis eccle-
siae, coram uniuerso plebe et coram comitibus qui aderant, Herimanno, Folcberto, Hroduuerco, Thiadingo,
per ordinem interrogati a maximo usque ad minimum publice fatebantur, omnia quae in supradicta tradi-
tione gerebantur secundum suum consensum et uoluntatem ralionabilitcr gesta esse, ne cui paterc possit
ullus insidiarum locus et occasio hanc traditionem infringendi. Concesserunt etiam unanimo fauore, ut soli-
dus qui ad sanctum Paulum pro supradicta precaria solui dcbuerat, uno manso et familia semcl redimc-
retur. Atque hie mansus et familia ex parte nostra datus est in uilla nuncupata Gibonbeki per manus
aduocati nostri Bernhardi ad memoriam sancti Pauli, et susceptus ab aduocato familiae sancti Pauli Ratech,
qui in presentia totius concilii precariam aduocato nostro retradidit, ne deinceps ex illorum parte exigi
Digitized by C^OOQ IC
889 — 890. 33
debeat. Porro presbyteri qui presentes erant, fuerunt hii. Hardrat prepositus. Liudolf. Salamoa. Engel-
brath. Gislolt. *) etc. Horum omnium idem consensus et uoluntas fuit ut haec agerentur, et anathematr-
zauerant a parte Dei et Sanctorum eius aeterna separatione, si quis unquam hanc traditionem irritam
facere conatus fuerit, uel auferre et demere aliqua ex bis quae tradita sunt, nisi emendauerit se et corre-
xerit. Laici quoque qui aderant Nobiles fuerunt Comites supradicti, et Meginbard. Hardrad. Sebrath.
Thiadmar. **) etc.
Tunc uero uenimus, ego Vuolfhelmus episcopus et abbas Hembil monasterii Yuerthinensis, cupi reli-
quiis sancti martyris Apolliuaris sanctique Liudgeri, quas memoratus abbas aduexit, uenimus autem II. Id.
Octobris cum conuentu multo populorum et cum comitibus ad Ulfloam, et coram uniuersa multitudine hanc
traditionem perfeci tercio , ego Vuolfhelmus episcopus et mecum fratres mei Aldric et Yuald , ut saepedictus
locus Ulfloa sub dominio sancti Liudgeri ad usum monachorum in Werthina deseruiret cum XXX. familiis
et eonim territoriis et cum onmi integritate illius Selihoue quae ad ipsam curtem pertinet *'^'^) .... In
hac ratione suscepit introductis reliquiis hanc traditionem Hembil abbas per manum meam et Herimaimi
comitis atque possedit. Si aliquis unquam hanc traditionem infringere et reuellere uoluerit, hie et pubUcae
exactionis damnum sustineat et, nisi se correxerit, ante tribunal Christi Jesu domini nostri in die iudicii
hoc reatu ligatus appareat Actum anno dominicae incarnationis DCGCLXXXVIIII. anno uero gloriosissimi
Arnolfi regis II. Indictione VII.
Haec loca et nomina familiarum. In Ulfloa. Yuendo et Baltger. In Langonezca. Fastuuard. InRicolfesheim. Ydo
et Yuanger. In Dulmeni. Marhard et Gebbo. In Bunhlaron. Hroduuard. In Forkenbeki. Milo. In Ternezca ****)
.... In Punpon. Hasla et Abbuco. In Nethubila. Meginger. In Solison. Yualdger. Focco. Athalheri. Othelm
et Bernold. In Anrapun. Hunuuard. In Westahem. Erdag. In Nihem. Buodo. In Stunni. Yuendi. In Hramers-
thorpe. Embo. Landric et Thiedo. In Helmun. Ostuuord. Liudhard. Osico et Hoio. In Recnon. Liadgrim et
Vuido.
V
XLI.
Querimonia Egilmari Episc. Osnabrug. ad Stephanum Papam. — Accedit huius responsio.
E mscpt. Hennelcri.
Domino sanctissimo et egregiae sanctitatis apice praestantissimo, Papae Stephane, exiguos servornm
Christi servus, Egilmarus Osnaburgensis episcopus, cum omni subjectae congregationis caterva, verae
felicitalis implorat coronam. Dum orthodoxam Christi ecclesiam apostolica institutione fundatam et a sanctis
patribus firmissime roboratam, rabie persequentium et fraude iniquorum dolemus dilaniatam, ac per hoc
potius tepidam minusque in divino cultu fervidam geminus, Vestrae pietatis jura, quae peues Deum sunt
manifesta, deposcimus, ut nos, quibus ovium cura dominicarum commissa est, fulcire at adjuvare digne-
mini, quo eas ab errore devio ad viam veritatis et ad lumen de tenebris reducere quearaus, quod tunc
recte fit, si pravitas in rectitudinem convertatur, quae ideo diu apud nos per varias negligentias pullulat,
quia per multos retro annos sancta S^nodus minime congregata hanc non resecat. Unde audire dignetur
sanctissima industria vestra rationis sententiam, de cujus controversia quatitur pusillanimitas nosti*a. Primi^
*) In Kindlingers Abdrucke folgeo hier noch 48, xum Th«il wabncbeaolich falsch geschriebeoe Namen, die Stranck, der
Kürze wegen, weggelassen hat.
**) In Kindlingers Abdrucke folgen hier noch 18 Namen.
***) Bei Rindlinger findet sich hier noch die von Strunck, wahrscheinlich der Kurse wegen, weggelassene Stelle: et quod iam
in ea pos^essum est, cum omni inuestitura mobilium renim et immobilium, ut nihil inde aliquis demat uel auferaC, sed ex
tnto redeat ad sanctum Liudgenim, quodcunque et qnalecunque fuerit, dum ego ex hac oita emigrauero.
****) Ktndlinger schiebt hier den wahrscheinlich unrichtigen Namen: Salutet, ein.
Digitized by '
Google
36 890.
tus de decimis, quibus subditorum icatervam pascere debemas, contra Jus canonicum et fas ecclesiasticum
injusto ordine a nobis per vira ablatis, pro qua vero re sint ablatae, et unde processerit origo, ut deci-
marum, quibus tanturomodo cpiscopatus in Saxonia sunt constituti, non nisi quarta pars ad Osnabrugcnsem
ecelesiam in honore S. Pctri prineipis apostolorum consecratam inserviat, cujus etiam nos servitores sumus»
cum caetcrae partes majores ex quantitate et numero ad eandem sedem ex debito pertinentes, intor mo-
nachos Huxilienses, ubi noua Corbeja ab eis vocitatur, et puellas Herivordenses diuisae sint, praeter prao-
dia nonnulla, quae eis ex ipso episcopatu pertinentia subjecta sunt, et ecclesias baptismales N. quae prius
episcopatui annexae, subjugatae erant, quae jam non requirimus, sed saltem decima» tantum debite per-
tinentes ad nos reddi, qnae ablatae sunt, flagitamus. Haec veridica ratio est.
Cum dudum inquam magnus et admirabilis princeps Karolus, qui geutem Saxonicani per strenua
bellorum certamina, Deo adminiculante , ad fidem christianitatis converterit, synodalis atque canonici Juris
consultis singulos ejusdem Provinciae episcopatus ex decimarum stipendiis constituisset, quia aliis ibi paslo-
res et episcopi donariis carebant, unde paulatim roborari Christianitas potuisset, Et post ejus excessum
filius ejus bonae memoriae Hludovicus diu sanctac ecclesiae propagator viguissct, accidit ut tres filii ejus,
maligne usi consilio, eum in custodiam mitterent, cui consilio una conspiratione consensum et adjutorium
praedictae sedis nostrae in honore Sancti Petri apostoli dedicatae episcopus nomine Goswinus praebuit,
ita ut mucronem ab eo violenter ipse discingeret. Cum autem rursus ex eadem custodia, Deo volente,
per ac|jutorium filii ejus omonimi Hludovici cum honore ad regnum remeasset, praedictus episcopus suae
perfidiae et infidclitatis conscius, ad coenobium Vuldense confugiens, monasticum habitum assumpsit, et
semel in anno latenter ipsius episcopatus locum invisere solebat. Sicque episcopalis cura sine praesule
et rectore ea tempestate remanebat. Interim a multis invaditur, rapitur, dispergitur et dissipatur, donec
post mitissimi praefati Hludovici prineipis excessum, cum valida et periculosa regni disceptatio inter tres
filios immineret, et uni ex hiis, scilicet ejus aequivoco, hujus divisio in sortem cederet, quidam ejus fide-
lis comes ditissimus, Cobbo nuncupatus, de pracdicto episcopatu quidquid voluit agere adeptus, germano
ejus nomine Worin in monasterio Huxilicnsi tunc temporis abbate, et sorore ejus in puellarum coenobio
Herivordensi abbatissa degentibus, quantum voluit de decimis quae ad eundem episcopatum pertinebant
tradi fecit ad eadem monasteria, in alterius parochia alteriusque diocesi constituta, praeter synodum et
conscientiam episcoporum. Cum interim Gozbertus episcopus de gente Sueonum (quo ordinatus erat) cum
persecutione ejectus esset, necessitate compulsus praedictum Cobbonem adiit. quo impetrante et rege con-
cedente, suscepit gratulabunde eundem episcopatum, decimis, qnde solummodo constitutus est, maxima
ex parte vacuatum, eoque faveute et timente, ne forte ei, ad quod ordinatus non erat, auferretur, suo
tempore sine aliqua contradictione ita permansit. Egilbertus vero praedccessor et coepiscopus noster,
crebro pro ipso negocio Guntharium et Willibcrtum archiepiscopos interpellavit, et variis occupationibus,
quibus sancta synodus per longa transacta tempora non est congregata, obstantibus, causa finetenus non
est determinata. At vero cum mihi indigno ejusdem episcopatus cura fuisset iiguncta, et inter varias negli-
gentias, quas perlongum est enucleare, plures ecclesias inconsecratas, aliquantas etiam homicidiis perpe-
tratis infectas, variisque spurcitiis et flagitiis minime purgatas reperissem, in quibus praedictorum mona-
steriorum subjugati de plaga occidentali advenientes presbyteri ignoti, de quorum consecratione ambigi-
mus, officia celebrant, ne ibi divina mysteria ab ipsis celebrarentur inhibendo interdixi, donec Vos, vene-
rabiles patres et magistros super hac re consulerem. Quam ob causam illico praedicti monachi et puellae
ad aures prineipis Arnulfi accusationem contra canonica sancita detulerunt, deferentes praeceptum, ut
ajunt, a Hludovico rege et Rabano Magontiacense alterius pontifice diocesis, statutum, sed non certis testi-
ficationibus fidei accommodatum , quia fraudulenter dicitur ab ipsis fictum, ut ipsi sine nostra dictione vel
aliqua contradictione possideant decimas praedicti cpiscopii, contra Jus canonicum, et quod primum in
fundamento ejusdem ecclesiae a praefato magno Karolo. coepiscopis et cauonico decreto erat statutum,
ut maueret ratum, hoc miro et detestabili modo, qualiter a Magontiacense alterius diocesis praesule fore
Digitized byC^OOQlC
890. 37
f
queat inritum, ignoranras. Unde an hoc, qnod contrariiim canonicae auctoritati videtur, an illud qiiod
regulariter ex decimis priu& statntum est, restaurando roboretur, Vos judicatc, domine pater beatissime.
Interea supradicti accusatores, qui me, non tarnen in praescntia, de infidelitate regis accusaverunt, asse-
rentes me hoc velle destruere, quod priores Aagusti vel reges sanierunt, ad rationem me venire com-
pulenint, dum coram Arnulfo principe et episcopis novem, quoram haec sunt nomina, Wllliberto
Agrippinae Coloniae archiepiscopo , Am Wirciburgense , Odilbaldo Trectonse, Drogone Mindense, Godethanc
Spirense, Wicberto Hildensummense , Wiberto Ferdense, Evulfo Holraorsteddense , Bisone Patharburaense,
causam hujuscemodi negocii in niedio proferrem, obnixis prccibus in amore summi pastoris et pontificLs
Jesu Christi, cujus vicarii esse creduntur, et S. Petri apostoli omniumque Sanctorum honore postulavi, ut
secundum conscriptum, quod coran^ eis legi feci, et quod penes nos habchius, et justa judicia et canonica
scita, recte de hoc negocio respondendo decernerent. At illi scientes voluutatem Principis et quorundam
Comitum, et ne eum oflFenderent renitentes, nil de causa prolata respondere praesumpserunt, sed penitus
cum responsione canonica in amore Dei petita justicia mihi denegata est. Sicque adulando Principi, jussus
sum ab eo, si ejus gratiam vellem habere propiciam, ejusjque potestati non contrairem, ut haec in deci-
mis et rehquis hujuscemodi negociis querulosis omnia permitterem fore sicut inveni, meaque compulsa
intcrpellatio cassata est. Sed ne hoc impetrare qui vi, ut accusatores in praesentia exhiberentur et causa
recte examinaretur. Et patres benignissimi , nisi super hujus controversiae querimonia dexteram justiciae
porrigatis, ncc episcopale ministerium ad Christianitatis observantiam quiraus exercere, nee claustra mona-
sterii, quae ncc aliqua inveni propter penuriam et deciraarum ahstractionem , emendare, quae nuperrime
coepimus construere, neque clerum ad Dei servicium pascere valebimus et vestire, sed cogendum variis
aerumnis dispergi dolcbimus non posse rursus congregari. Eccc, patres egregii, tot annis transactis tem-
pore praedecessorum meorum praefatae ecclcsiae inconsecratae hactenus permanent, et contra voluntatem
nostram, quia prohibetur in Canonibus jubente lege divina, missarum officia inibi celebrantur ab hiis de
quorum ordinatione dubitatur. Deciraae a nobis tolluntur, parvitas nostra non mediocriter in omnibus quae
digna sunt emendatione contemnitur, quia ibi unum foraminis adilum inimicus invenerit intrandi offendens
ad caulas ovium hostes exhibebit. Unde vos summae sedis apostolicae auctorem, ceu totius Christianitatis
Caput invocamus, et qui coram altaribus in pavimento prostrati patrocinia Sanctorum imploramus, ut salu-
lis et sanctitatis vestrae prosperitas proteletur et in aeternum gloria et cornu vestriira dilatetur, pedibus
pietatis vestrae mente provoluti, petiraus ut super hac re quid nobis faciendum sit censeatis, aut utrura
sub taciturnitatis nodo calcare et silentio haec talia propter scandala vitanda premere debeamus, vel spem
recuperandi ex decimis habeamus, sequendumve nobis sit, ut de hac censura nobis justiciam fieri recla-
memus, in propatulo nobis enucleare certumque facere dignetur beatissima paternitas vestra, quam con-
servare dignetur ineffabilis pietas sempiterna
Responsio Slcphani.
Stephanus sanctae apostolicae et universalis Romanac Ecclesiae Episcopus, Egilmaro venerabili Osna-
burgensis Ecclesiae Episcopo in Domino salutem. Bonorum operum et spiritualium studiorum Deum aucto-
rem esse non dubium est. Unde laetari me fecerunt scripturae tuae ex bono studio et ex integritate lidei
et dcvotionis tuae, sed ex afflictione tua magna ex parte tristari, super quo tu conquestus es et crebrior
ad nos sermo commeantium perlatus est. Non oportuit quidem ab- illis quibus sustentari et portari atqiie
honorari debuisti, tot ac tantas, innocens ut credimus, oppressiones perpeti. Mandasti enim nobis Sancti-
tatem tuam a Godescalco novae Corbeiae abbale et Hervordense abbatissa ipsorumque fautoribus variis
calamitatibus vexari et dilaniari, et apud filium nostrum Arnulfum crebris accusationibus plus aequo infa-
raari, Ecclesiara tuam suis dotibus et fidelium oblationibus cxpohari. Indc, frater, noli mirari, si tc mem-
brum malivoli et impii persequuntur, cum ipsum Christum caput nostrum sint persccuti, sicut ipsa yeritas
ait: Si patrem familias Beelzebuc vocaverunt, quanto magis domesticos ejus. Noli multum vexari, noli
Digitized byC^OOQlC
38 890 — 891.
turbari, sed confortare in Domino et in potentia virtutis ejus. Nos vero ad supplementum fratres et
coepiscopos nostros amplius quam quinquaginta vocavimus, cum quibus regulariter tractando decrevimus,
quae et qualia tibi et tecum litigantibus responsa remittamus, quia una eademque die iliorum literas super
hiisdcm nogociis simd cum tuis suscepimus. Hiis enim epistolis in omnium audientia praelectis, multas ui
nosti querimonias et oppressiones super illorum temeritate tua continebat in se, sed et iliorum non minor
erat lamentatio de te. Quapropter necessarium esse duximus, ut remotis tergi versationibus , veritatis elu-
cubratione adminiculum tibi a nobis impendatur atque ab apostolica sede sufFragetur, ne in totius Eccle-
siae perturbationem haec impudens procedat intentio, et ea quae a sanctis praedecessoribus nostris dudum
prohibita fuerant, denuo reviviscant Abbati vero literas suis respondentes remisimus in haec verba. ....
XLIL
Nach einer von dem HessUchtn Bibliothekar Raspe, su Paderborn am 29. November 1T73 gefertigten und
beglaubigten Abschriil.
quod situm est in loco . . Hersi
et per te in eodem Yen. Monast. in perpetuum. Quanto nos pro piorum et venerabilium locorum statu aug-
mentando soUicitiores existimus, et ad eorum utilitates proficiendas perpetuo pastoralibus vigilüs insistimus,
tanta nobis aeterne remunerationis praemia eo largiente conquirimus, qui dixit, beatus seruus ille, quem
cum uenerit dominus inuenerit uigilantem. Et ideo omnibus sanctac Dei Ecclesiae fidelibus atque nostris
notum üeri uolumus, suggessisse nostro Apostolatui Bisonem rcuerendissimum Padrabrunnensem Episcopum,
quatenus praedictum ven. Monasterium, cui ipsa praeesse dinosceris, situm in territorio dioeceseos suae,
cum omnibus suis iustis pertinentiis et adiacentiis, huius auctoritatis*nostrae Pribilegio muniremus. Cuius
postulationi fauere nitentes, praecipue cum omnium sit Ecciesiarum cura nobis commissa, hoc apostolicum
nostrum pribilegium fieri decrebimus, per quod et id ipsum uenerandum monasterium roboramus, et apo-
stolica auctorilate iiiibi ad sustentationem ancillarum Dei confirmamus omnes res, quae a iure praedicti
Episcopi cum eodem sunt monasterio coromutatae legaliter, uel quae a fidelibus et Deum timentibus sunt
ibi collatae ad usum et utilitatem earundem Sanctimonialium, nee non et Decimas eidem praefato mona-
sterio annualiter persolui censemus, quae de statutis uillis eidem dari persoluique debent episcopali simul
et synodali decretto. Immo et consultu ut intuiti sumus statutum est et canonice ordinatum, quod si ita
res se habet, infringi non debet, ne synodalis et canonicus uigor
in praefata sancta Padrabrunnensi ecclesia, sicut statutum esse comperimus, cui de eodem uen. mon.
curam esse reperimus statuentos apostolica censura dcccrnimus, ut nuili fidelium fas sit quoquo modo
contra huius priuilegii noslrae confirmationis seriem pie et misericorditer a nobis promulgatam agere aut
temerario ausu de omnibus quae eidem mon. suaeque congregationi legaliter tradita sunt uel concessa
sibique a modo et deinceps Iradenda uel legitime iure conferenda aliquid minuere uel auferre, sibi etiam
deripere, potius autem ad utilitatem Domino illic famulantium firma potestate consistant, earum bono quae
nunc habentur uel sunt iuste conquirenda . . Nam qui timore Dei postposito huic confirmationis nostrae
priuilegio in toto uel in parte contraire repertus, illudque non integriter obseruare distulerit sancta
cito admonitus resipuerit, apostolico mucrone fcriendus .... qui autem custos fuerit et obseruator,
a iusto iudice Domino Deo nostro misericordiam consequatur. Scriptum per manum Gregorii Scriniarii
sanctae Romanae ecclesiae in mense Maio Ind. nona.
f Bene
ualetc f
Digitized by
Google
891 — 893. 39
XLiir.
E Copi« recenliori in KiodliDgeri Mu. T. XII.
Steplianus Episcopus seruus seruoram Dei. Hembil religioso abbati venerabilis monasterii S. Liudgeri
et per te eidem venerabili monasterio in perpetuum. Quoties ea a nobis concedi postulantur, quae piis
et venerabilibus locis congruunt, decet nos libenter concedere et votis religiosorum apostolica sanctione
fauere. Et ideo religiositas tua nostro suggessit apostolatui, quatcnus idem predictum venerabile monaste-
rium cum omnibus canonice et legaliter sibi pertinentibus et adiacentibus apostolica auctoritate muniremus,
quemadmodum a piis Imperaloribus, Luthouico scilicet et Carolo atque Arnulfo religiosis quondam Augustis
per augustalia eorum precepta munitum roboratumque esse dinoscitur. Huius rei gratia tuam suggestionem
congruam fore preuidentes, ratum duximus aures nostras tuis accommodare precibus, qui uniuersalem
normae curam diuina sufiFragante gratia suscepisse dinoscimur. Quapropter id ipsum sacrum monasterium
huius presentis priuilegii nostri sanctione ut prelibauimus munientes, decernimus a presenti nona Indictione
ut nulli potestati nee cuilibet magnae paruaeque personae quacumque dignitate predilae fas sit quoquo
modo illud inuadere vel alii commodare^ nee quicquam de famulis vel mansis nee non seruis et ancillis,
litis et liberis, siue quicquam de rebus mobilibus vel immobilibus deque cultis et incultis memorati mona-
sterii sibi vindicare aut alteri donare presumat, sed cum omnibus rebus et possessionibus ac oblationibus
et redditibus, quae canonice et legitime inibi data, largita sunt et donata ac deinceps donabuntur, iuri ac
utilitati crebro dicti monasterii et usibus Deo inibi famulantium perennitcr confirmamus sub tua dicione
dcgere ad regendum ac regulariter dispensandum. Imo censemus nulli fidelium licitum fore quamlibet
super eiusdcm monasterii homines dicionem habere aut ad aliquas exactiones contra rationem compellere
vel distringere, sod sicuti a prefatis Imperatoribus Deumque timentibus concessa existunt atque firmata,
ita nos cum ipsis preceptis augustalibus omnia ut ea continere videntur adscripla inuiolabiliter ab omnibus
sanctae Dei ecclcsiac fidelibus apostolica auctoritate firmata obseruanda precipimus, slatuentes decernendo
ut qui temerario ausu. quod non optamus, contra hoc nostrum apostolicum priuilegiura ire vel agere pre-
sumpserit, et in toto vel ex parte, quod nequaquam fieri mandamus, infringere temptauerit hoc quod ad
laudem Dei omnipotentis et stabilitatem eiusdem monasterii ac monachorum sustentationem ad nostrae
mercedis augmentum diuino tacti amore statuimus, nouerit se excommunicandum et nisi obediens fuerit
anathemate feriendum, qui vero custos fuerit ac obseruator benedictionem ac gratiam consequatur. Scri-
ptum per manum Gregorii scriniarii sanctae Romanae ecclesiae, in mense Maio, Indictione nona.
f Bene valete. f
Data nil. Kai. Julii per manum Stephan! secundicerii sanctae sedis apostolicae, anno Deo propicio
pontificatus domni Stephani summi pontificis et uniuersalis papae in sacratissima sede beati Petri apostoli
sexto, Indictione Villi. AMEN.
XLIV.
v^* In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Arnolfus diuina fauente dementia rex. Si seruorum uel
ancillarum Dei petitionibus, quas pro ecclesiarum sibi commissarum utilitatibus nobis || suggesserint, cle-
menter annuimus ac pie prospicimus, id nobis et ad praesentis uitae cursura salubriter transeundum, et
ad perpetuae beatitudinis praemia feliciter promerenda liquide profuturum esse cpnfidimus. Quam ob rem
nouerit omnium fidelium nostrorum praesentium scilicet atque futuronim industria, qualiter üuicpreht et
Biso venerabiles ac dilecti episcopi nostri praecati sunt, vna cum Chanrado fideli comite nostro, clemen-
tiam nostram, quatinus sororibus sanctimonialium , in monasterio Hcriford nominato sub honore sanctae
Dei genitricis Mariae constructo atque dicato Domino famulantibus, electionem suam intcr se intrinsecus ab
Digitized byC^OOQlC
40 «92 — 913.
antecessoribus nostris eis prius per praeceptales cartas concessam, pro remedio animae pü genitoris nostri
Karlomanni regis et deinde nostrae caeterorumque parentum nostronim, simili modo concedercmus, no-
straeque auctoritatis scripto eam corroboraremus. Quorum petiUonibus et salubri consultui libenter assen-
sum praebuimus, et praesens pracceptum inde conscribi iussimus, quicquid boni antecessores nostri eidem
cenobio contulerunt, et omnia priuilegia ab ipsis illuc concessa, per hoc conccdentes ac nostra auctoritatc
confirmantcs. Et iuxta illorum moiiitionem hisdem sororibus securum per hoc praeceptum concedimus
arbitrium et potestatem inter se abbatissas eligcndi, quamdiu Deus aliquam inter ilias talem praesignauerit,
ab ipso docta quae famulas Dci iuibi Domino militantes gubernare ac regere possit, nuUusque successo-
rum noslrorum hanc nostrae auctoritatis cartam potestatem habcat uiolare, ut ipsas ob hoc melius pro
uobis et praelibato genitore nostro aliisque parentibus nostris exorare delectet. Et ut praesens auctoritatis
nostrae praeceptum nulla unquam mutabilitate uioietur seu uiolari conetur, manu propria illud firmauimus
anuloque nostro assignari praecepimus.
Signum domni Arnolß (L. M.) Serenissimi regis.
Signum domni Hludouuici (L. M.) Serenissimi regis,
Aimustus notarius ad uicem Rotmari archicapeUani recognoui et (L. S. R.)
Data III. Nonarum Noucmbrium die, Anno Incarnationis Domini DCCCXCII. Indictionum X.nw Anno
regni Arnolfi regis V. Actum Franchonofurt in Dei Nomine feliciter AmeN.
Zwei aufgedruckte Siegel, ein grösseres über, ein kleineres unter der Datumsrormel , sind beide verloren gegangen, und
nur die Spuren davon noch vorhanden.
XLV.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. ARNOLFVS diuina prouidente dementia Imperator augu-
stus. Episcopis, abbatibus, comitibus, uicariis, omnibusque in sublimitate positis et natu maioribus in
Saxoniac partibus constitutis, In Christo saluatore pacem et utriusque uitae felicitatem cum salute perenni.
. Notum itaque generalitati vestre fieri uolumus, quia serenitatis nostr^ auribus innotuit, quod sint inter uos
ßflAAlf^^^ qui militiam coenobii quod uocatur noua Corbeia, id est vassallos eiusdem abbatis plus iusto in hostcm
^] Am4^^ ^^^ compellant, cum hoc auctoritate diuorum antecessorum nostrorum ipsi loco suisque concessum atqiic
' * ^ ' indultum clara luce dinoscatur. Quod et nos morem sequentes priorum, non minori deuolionis soUertia
eidem sacrosancto loco et rectoribus eins cum omnibus regimini illorum subactis, Domino propitiante, fine-
tenus confirmare studemus. Quapropter uniuersitati uestrae expresse mandamus et modis omnibus prorsus
interdicimus, ne quisquam ex uobis ipsos milites quoquo modo iniqua districtione seu in expeditionem aut
uUam exactionem huiusmodi uiolcnter reddere aut facere coartari praesumat, sed liceat praefati monasterii
abbati securc cum omnibus curao illius subiugatis degere, et sicut ab antecessoribus nostris sibi suisque
interius exteriusque concessum scriptoque roboratam constat, sine alicuius maioris minorisue ordinis personae
offendiculo frui perpetimque potiri in gloriam et laudem Dei.
Von dem aufgedruckten Siegel ist nur ein Bruchstück übrig, auf welchem das Brustbild des 'Kaisers noch tu sehen,
und zwar von den früheren Siegeln verschieden.
XLVI.
v>* In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Chuonradus diuina largiente dementia rex. Conuenit
nostrae regali celsitudini ut petitiones fidelium nostrorum, has precipue quas pro ecclesiarum sibi commis-
sarum uiilitatibus suggerunt, ad cfFectum perducamus, || quoniam hoc et ad presentem uitam prospere
peragenüam , et ad futuram beatitudinem promerendam profuturum liquide credimus. Unde nouerit omnium
{jibbi/itl (^
Digitized byC^OOQlC^
913 — 922. 44
fidclium Dostrorum tarn praesentis quam futuri temporis iodustria, quod uenientes ad monasterium sancto-
rum martyrum Stephan! atque Viti noua Corbeia nuncupatum, rogante eiusdem coenobii venerabili abbate
Buobone vna'cum fratribas sibi commissis, omnes concessiones quas prionim regum temporibus habuerunt,
firmiter eidem loco concessimus. Praecipue vi potestatem habeant inter se cum necessitas uenerit abba-
tem eligendi. Et ut a nullo episcopo de dominicalibus mansis eiusdem monasterii decimae exigantur, neque
a comite uel ex qualibet iudiciaria potestate coloni eonim et liti ad iusticiam faciendam aliquo banno con-
stringantur, sed coram aduocatis eiusdem loci iusticiam facere cogaotur, sicut anteriorum Francorum regum
temporibus praefato monasterio concessum fuisse cunctis fidelibus nostris liquido patet. Et ut haec aucto-
ritas nostrae largitionis firmiter habeatur atque per futura tempora a fidelibus nostris verius credatur,
nostra propria manu subter eam firmauimus, atque anulli {sie) nostri impressione signari iussimus.
Signum (L. M.) dofnni Chuonradi Serenissimi regis.
Salomon cancellarius ad uicem Piligrimi archicapellani recognoui et (L. S. R.)
Data in. Non. Feb. anno ab incamatione domini DGCCC.XIII. Regni autem domni Chuonradi Serenis-
simi regis anno II. Actum in ipso monasterio Corbeia in Dei nomine feliciter. Amen.
Das aufgedruckte kleioe kreisförmige Siegel seigt das seitwärts sehende Brustbild des Königs, mit der köuiglichen Stirn-
binde, einer Fahne und Schild, und mit der Umschrift: Chuonradus Rex; doch ist der grösste Theil des Randes
nebst einem kleinen Theile des Bildes und der Schrift ferloren gegangen.
XLVII.
^» In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente dementia rex. Conuenit nostrae
regali celsitudinL ut petitiones fideUum nostrorum, has praecipue quas pro aecciesiarum || sibi commissa-
rum utilitatibus suggerunt, ad effectum perducamus, quoniam hoc et ad praesentem uitam prospere per-
agendam, et ad futuram beatitudinem promerendam profuturum liquido credimus. Unde nouerit omnium
fidelium nostrorum tam praesentis quam futuri temporis industria, c[uod rogatu coniugis nostrae donuiae
reginae Mahthildis, vna cum prole et equiuoco nostro, nee non episcopi Adaluuarti, qui legatus fuit ad
nos missus ab abbate uenerabili Folcmaro fratribusque Christo in noua Corbeia militantibus, et sanctis
martiribus nostris aduocatis et intercessoribus Stephane atque Vito fideUter seruientibus, omnes concessio-
nes quas priorum regum temporibus habuerunt, firmiter eidem loco, id est praedicto abbati et fratribus
concessimus. Praecipue ut potestatem habeant inter se cum necessitas uenerit abbatem eligendi. Et ut
a nullo episcopo de dominicalibus mansis eiusdem monasterii decimae exigantur, neque a comite uel ex
qualibet iudiciaria potestate coloni eorum et liti ad iusticiam faciendam aliquo banno constringantur, sed
coram aduocatis eiusdem loci iusticiam facere cogantur, sicut anteriorum Francorum regum temporibus
praefato monasterio concessum fuisse cunctis fidelibus nostris liquido patet. Et ut haec auctoritas nostrae
largitionis firmiter habeatur atque per futura tempora a fidelibus nostris uerius credatur, et ne deinceps
hinc aliqua dubietas fiat, nostra propria manu subter eam firmauimus, et anuli nostri impressione signari
iussimus.
Signum domni Heinrici (L. M.) Serenissimi regis,
Simon notarius ad uicem Herigeri archicappeUani recognoui et (L. S. R.)
Data X. Kai. Maii anno incarnationis domini DCCCCXX.II. Indictione X. Anno autem regni gloriosis-
simi regis Heinrici III. Actum in uilla quae dicitur Quitilingaburg in Dei nomine feliciter amen.
Das aufgedruckte Siegel wird bei der gleich folgenden Urkunde beschrieben.
Cod. dipL hi.t. W..tf,l. 6 Digitized by GoOglc
42 93T — 935.
XLVIII.
^* In noraine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente dementia rex. Omnium naniquc
fidelium nostrorum petitionibus serenitatis nostrae aurem accommodare oportet» maximo tarnen eonim, qui de
sacris || mentionem faciunt coenobiis obtemperare decreuimus. Nam nostris crebrescentibus peccatis, mul-
timodas paganorum castigationes, quibus Christicolas afflixerant, sentimus. Inter quas etiam Mahthildam
dilectam coniugcm nostram, una cum Bodarbrunnensis aecciesiae episcopo uidelicet Unuuano, seu et cete-
ris fidclibus nostris, de sanctis Heriuurdensis monasterii monialibus interpellantem cognouimus, quatenus
illarum praecepta regia, quae ab ethnicorum infcstatione exusta sunt, renouari praeciperemus. Quaproptcr
nouerit omnium fidelium nostrorum industria, quia miseratione earum repleti, ob amorem Dei sanctorum-
que eins, petitionibus eorum assensum praebentes, prout ea ab antecessoribus nostris habere uidebantur,
nostrae auctoritatis renouatione praenotare iussimus, ea scilicet ratione, ut quicquid inuestilura supradicti
loci, siue de regum uel cuiuslibet personae traditione appareat, nullo iniustae contradictionis impedimento,
aeternaliter ad eiusdem congregationis nutrimina perseueret, quatenus absque alicuius secularis uexationis
conflicto, sub nostrae tuitionis munimine, dignas ac Deo placitas persoluere studeant laudes, nostrasque
nostrorumque antecessorum quam et successorum frequentent orationes. Quorundam autem locorum uo-
cabula, quae quidam falsitatis fraude abstrahere conantur, huic conscripto subnectere praecepimus. An-
geresgouue. Uuinesuualde. Oueranberh. Liuduuinesdorp. et Hunbech secus fluuium Sigina. Haec omnia
cum reliquis cunctis possessionibus, tam in agris cultis et incultis, quam et in omnibus appenditiis ad
praefatum locum respicientibus, firma stabilique statione in iam dictae familiae potestate perenni tempore
consistant. Et ut hoc nostrae confirmationis praeceptum firmum stabileque permaneat, manu nostra sub-
tus illud firmauimus, anuloque nostro sigillari praecepimus.
Signum domni Heinrici (L. M.) Serenissimi regis.
Simon notarius ad uicem Herigeri archicappellani recognoui et (L. S. R.)
Data XV. Kai. APR. Anno incamationis Domini DCCCCXXVII. Indictionum XV.o Anno uero regni glo-
riosissimi Heinrici regis YII.^ Actum Astnid in Dei nomine feliciter Amen.
Das aufgedruckte kleioe kreisförmige Siegel zeigt das rechts sehende Brustbild des Königs mit der königlichen Stirnbindey
eine Lanse in der rechten, einen Schild in der linken Hand haltend; mit der Umschrift: Heinricus Rez«
XLIX.
v>f. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente dementia rex. Nouerint fideles
nostri presentes scilicet et fiituri, qualiter nos Heinrici aequiuoci ac dilecti filii nostri, et Hadeuui filiae
nostrae rogatu, concessimus firatribus in loco || qui uocatur Paderbrunno Deo famulantibus, ut in eligendis
episcopis inter se propria electione iuxta pristinum morem fruantur, si talem inter se moribus scientiaque
probatum inuenerint, qui eidem officio aptus dignusque, quantum himaana ad hoc competit fragilitas, di-
noscatur, eorundem ergo petitione nostrae auctoritatis praeceptum eidem sancto loco fieri decreuimus,
quatenus sub quali defensione antecessorum nostrorum fuit, Ita deinceps sub nostra tuitione et immunita-
tis derensione cum omnibus ad se iuste et legaliter pertinentibus permaneant. Praecipientes * * * ») uerius
^) Die Charte hat durch Feuchtigkeit so gelitten, dass in der Blitte, durch die ganse Breite derselben, ein Stück herausgeris-
sen und verloren gegangen ist, so dass einige Zeilen fehlen. Aus den wenigen Ueberresten derselben ist, in Vergleichung
mit früheren Urkunden, i. B. Ludwigs des Frommen von 822 und Karls des Dicken von 887, lu schlie.Men, dass die aus-
gefallene Stelle die Befreiung ?on der Jurisdiction weltlicher Richter, und den Anfang der Beglaubigungsforrocl, beide
jedoch im Ausdrucke ?on den Formeln jener Urkunden etwas abweichend, enthielt.
-Digitized by
Google
935 — 986. 43
credatur et diligentius obseraetur, mana propria nostra subter notando firmauimus et anuli nostri impres-
sione eas siguari iussimus.
Signum domni Heinrici (L. M.) inuictissimi regis.
Poppo canceUarius ad uicem SiUeperti archicapellani recognoui et (L. S. R.)
Data VII. Idus Mali. Anno dominicae incarnationis DCCCC.XXX.V. Indictione YDI. Anno autem Hein-
rici regis XVI. Actum in Araeite in Dei nomine feliciter amen.
Das aufgedruckte Siegel ist forlier beschrieben«
XP. I^-
v>'. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina ^fauente dementia rex: Si loca ad Dei
seruitium mancipata in aliquibus || fulcimus beneficiis, hoc profecto ad augmentum aeternae speramus esse
remunerationis. Idcirco nouerint omnes fideles nostri praesentes scilicet et futuri, qualiter nos interuentu
Mahtildae dilectae coniugis nostrae, sanctis monialibus feminis in loco Heriuurt nominato Deo famulantibus
concessimus, ut in eligendis abbatissis propria electione fruantur. Proinde hoc nostrae auctoritatis prae-
ceptum eis inde conscribi iussimus , per quod praecipimus, quatinus ita ut praediximus permaneat, et ut
hoc verius credatur, manu nostra illud firmauimus et anulo nostro sigillari iussimus.
Signum domni Heinrici (L. M.) inuictissimi regis.
Poppo notarius ad uicem HiUiberti recognoui et (L S. R.)
Data im. Idus Octobr. Anno dominicae incarnationis DCCCCXXXV. Indictione IIII. Anno regni Hein-
rici regis XVI. Actum in Altsteti amen.
Das Siegel ist ▼erloren gegangen.
v>. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina largiente dementia rex. Conuenit nostrae
regali celsitudini, ut petitiones fidelium nostrorum, has precipue quas pro ecclesiarum sibi commissarum
utilitatibus || suggerunt*) . . . credimus. Ünde nouerit omnium fidelium nostrorum industria, quia
adiens excellentiam culminis nostri Folcmarus uenerabilis abbas nouae Corbeiae, rogauit ut eidem mona-
sterio talem concederemus Ubertatem, qualem ab antecessoribus nostris Francorum regibus accepisse di-
noscitur. Cuius petitioni assensum prebentes, interuentu coniugis nostrae reginae Eadiht simulque filii no*.
stri Liudulfi, in supradicto mouasterio fratribus Deo seruientibus eiusque martyribus Stephane atque
Vito, omnes concessiones quas anteriorum regum temporibus habuerunt concessimus. Praecipue ut pote-
statem habeant . . .**) iussimus.
Signum domni Ottonis (L. M.) Serenissimi regis.
Adaldag notarius ad uicem Hildibertti archicapellani recognoui et (L. S. R.)
Data XVI. Kai. Nouembris. Anno incarnationis domini DCCCCXXXVI. Indictione VIIIL Anno autem
Serenissimi regis Ottonis I. Actum apud Uuerla in Dei nomine feliciter Amen.
Das aufgedruckte kreisförmige mit einem dicken Rande Tersebene Siegel seigt das seitwärts sebende Brustbild des Königs
mit der königlicben Stirnbinde, mit Lanse und Schild, und mit der Umscbrift: Oddo. DT. Gra. Rex.
*) AUes ausgelassene wie in der Urkunde Heinrichs L vom J. 932.
**) Die einiige Abweichung ist: nostrae largitionis aactoritas, und manu propria nostra.
Digitized by
Google
44 »«0 — 946.
xp LH.
v>. In nomine sanctae et indiulduae Trinitatis. Otto diuina faaente dementia rex. Nouerit omnium fide-
lium nostrorum || presentium scilicet et futurorum industria, qualiter nos, Edgide dilecta coniuge nostra et
Tutone Bodarbrunnensis aecciesiae episcopo intercedentibus, de sanctis monialibus Heriuurdensis coenobii,
quatenus iHorum praecepta regia, quae a paganorum infestatione exusta sunt, renouare preciperemus, ob
Dei amorem ipsonimque petitionem, prout ea ab antecessoribus nostris habere uidebantur, hoc nostrae
auctoritatis renouatione iussimus redintegrari. Id est inprimis ut eligere inter se abbatissam quando opus
contigerit licentiam habeant. Et quicquid inuestitura supradicti loci siue monasterii nunc temporis paret,
siue de regum siue de cuiuslibct persone dono vel traditione, absque ullo iniuste contradictionis inpedi-
mento perpetualiter ad eiusdem congregationis nutrimina perseueret. Nee aliquis iudex publicus licentiam
habeat in homines ad prefatum monasterium pertinentes uUam iudiciariam exercere potestatem, sed omnis
eorum res coram aduocato ipsorum definiatur. Quam nostrae corroborationis auctoritatem , ut firma in-
conuulsaque permaneat, manu propria firmauimus et anulo nostro sigillari iussimus.
Signum domni Ottonis (L. M.) inuicttssimi regis.
Poppo ad utcem Frederici recognoui et (L. S. R.)
Data IUI. Non. Apr. Anno dominicae incamationis DCCCCXL. Indictione Xn. Anno Ottonis piissimi
regis IUI. Actum in Quitilingoburg amen.
Das aufgedruckte Siegel ist serstört.
LIII.
v>. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina fauente dementia rex. Nouerit onmium fide-
lium nostrorum tarn presentium quam et futurorum industria, qualiter nos || pro amore Dei, precatui fra-
tris nostri Brun diaconi obtemperantes, pro salute nostra, in elemosina eiusdem germani nostri, usibus
fratrum Corbeiensis monasterii, in honore beatissimorum Christi martirum Stcphani atque Yiti constructi,
proprietatis nostrae Centum XX. iugera cum XLIII. curtilibus locis in pago Hesse nominato, in uilla Kot-
mereshusun dicta, in Osterbeun marca, in coroitatu Allionis, hoc liberalilatis nostrae precepto Jure perenni
in proprium donauimus, cum omnibus quae infra eandem proprietatem continentur utilitatibus, mobilibus
et inmobilibus. Et ut haec nostrae regalis munificentiae concessio, in elemosina ante dicti germani fratris
nostri, in prelibato loco Deo seruientibus inuiolabilis perpetualiter perduret manu nostra subtus illud fir-
mauimus et anuli nostri impressione corroborari iussimus.
Signum domni Ottonis (L. M.) Serenissimi regis.
Brun cancellarius ad uicem Fridurici archicappeUani recognoui. (L. S. R.)
Data X. Kai. Jul. Anno Incamationis dommi nostri Jhesu Christi DCCCCXLII. Indictione XIII. Anno
domni Ottonis inuictissimi regis VI. Actum Inimileiba. In Dei nomine Amen.
Das aufgedruckte, gut erhaltene Siegel xeigt das Bildniss des Königs in halber Figur, seitwärts sehend, gerüstet, mit
Schild und Fahne, aber mit unbedecktem Haupte, mit der Umschrift: f Otto Di. Gra. Rex.
LIV.
v^f« In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina auxiliante dementia rex. Nouerit omnium
fidelium nostrorum sagacitas tam presentium quam etiam futurorum, || qualiter nos per interuentum di-
lecti germani nostri Brunonis et uenerabilis abbatis Bouonis ad monasterium sanctorum martirum Stephani
Digitized by
Google
946 — 948. 45
atque Yiti quod Gorbeia nominatur, bannum super duas uillas Meppian nominatas, sitas iuxta fluuium Eipisa
et Hase in pago Agrotingon in comitatu Thuringi comitis, cum moneta et theloneo, iure perenni in pro-
prium concessimus. Jussimus quoque inde hoc presens preceptum conscribi, per quod uolumus firmiter-
que iubemus, ut nullus iudex publicus in locis antedictis ullam insuper exerceat potestatem iudiciariam,
nisi prefati legitimus aduocatus abbatis. Mercatum uero constituant pubblicum in illis ubicumque abbati
placuerit locis, pacemque firmissimam teneant aggredientes et regredientes et ibi manentes, eodem modo
sicuti ab antecessoribus nostris regibus iam pridem aliis publicis mercatorum locis concessum erat. Et ut
haec auctoritas nostra firma et stabilis permaneat, manu nostra firmauimus et auulo nostro insigniri iussimus.
Signum domni (L. M.) Ottonis inuictisstmi regis,
Brun canceliarius ad uicem Fridurici archicappellani recognout, (L. S. R.)
Data ni. Kai. Junii, anno dominice incarnationis DCCGCXLVI. indictione DI. regnante pio rege Ottone
anno X. Actum Frosa in domino feliciter Amen.
Das Siegel ist ferloren gegaogen.
LV.
Aus dem ältesten Ropialbuche'des Stifts Corvey.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina fauente dementia Rex. Nouerit omnium fi-
delium nostrorum tam presentium quam futurorum industria, Qualiter nos, per iuteruentum dilecti fratris
nostri Heinrici et ueiierabilis abbatis Bouonis, ad monasterium sanctorum martirum Stephani atque Yiti
monetum atque theloneum in loco Meppia nominato, sito inter aquas Emisa et Hasa, in pago Agrotingun
in comitatu Duringi comitis, Jure perenni in proprium donauimus, iussimus quoque hoc praeceptum inde
conscribi, manu nostra subtus signato et anuli nostri inpressione roborato.
Signum domni (L. M.) Ottonis Serenissimi regis.
Brun canceliarius ad uicem Fridurici archicapellani recognoui.
Data III. Kai. Januar, anno incarnationis dominicf DCCCCXLVI. indictione m. anno autem domni Ot-
tonis X. Actum in Tulaheim.
Jvj» In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto Dei gratia rex. Quicquid locis Deo dicatis Hbera- >;^ ^*i »».«^a» J
litatis regie contulerimus, et ad presentem uitam feliciter transeundam, || et ad aetemam nobis profutu- j^ cjiij .
ram ueraciter credimus. Proinde pro remedio animae domni genitoris nostri Heinrici regis, et in elemosina /^///^'^
domnae genitricis nostrae Mahthildae et nostri coniugisque nostrae Aetigidis, ceterorumque nostri debito-
rum, ad monasterium in loco Angeri nuncupato, ab eadem domina matre nostra regina in honore sanctae
Dei genitricis semperque uirginis Mariae sanctique Laurentii martiris constructum, tradidimus proprietatem
a Dioterico nobis datam, quam idem eatenus habuit in locis subnotatis. In Selispura Y. familias, et in z:^
Burae I. famil. et in Oete I. fam. et Lutten I. fam. in Dulnme etiam II. fam. et in Halahtre I. f. in Garta
I. f. in Emphstete I. f. in Tettenbura I. f. in Driontbeim I. f. in pago Lere, in comitatu Heinrici comitis,
in pago autem Hasagovue, in comitatu Liutulfi, in Armike I. f. in Tungheim I. f., in pago Agartinga, in
comitatu Sigibcrti, in Yueres H. f. in Yuestereim I. f. in Holnidde I. f. in Anarupe I. f. in Laasdorpe L f.
Digitized by
(^oogle
46 948 — 959.
in Terseburhc. in Aromcre. In bis et prenominatis pagis quicquid idem cum omnibus adiacentiis suis.
Jussimus quoque hoc presens preceptum conscribi, manu nostra finnatum, anuloque nostro roboratam.
Signum domni Ottonis (L M.) Serenissimi regis.
Brun cancellarius ad uicem Fridurid archicapeüani recognoui, (L. S. R.)
Data II. Idus Julii, anno incarnationis Domini DCCCCXLYIU. Anno regni Ottonis regis XI. Indict. III.
Actum in Throlmannia, in Dei nomine amen.
Das au fged rockte, hier aber nicht Torxüglich erhaltene Siegel, ist anderswo beschrieben.
LVII.
Atischrift nach dem sa Fischberk aufbewahrten Originale mitgetheilt von den Bibliothekar Moojer lu Minden.
^« In nomine omnipotentis Dei et saluatoris nostri Jhesu Christi. Otto diuina fauente dementia rex.
Notum sit Omnibus fidclibus uostris tam praesentibus quam futuris, Nos tradidissc cuidam || uenerandae
matronae nomine Helemburhc predium quod nos habuimus in uilla quae dicitur Viscbike iure hereditaiio
et in aliis locis quorum nomina hie subter notata sunt. Itaque eadem uenerabilis prescripta Helmb. postea
adiit nostram serenitatem, rogans quatenus concederemus sibi ut congregationem sanctimonialium liceret
congregari in antedicta uilla Viscbike. Hanc ipsam petitionem concessimus in nomine Domini nostri Jhesu
Christi et pro amore sanctae Mariae onmiumque- Sanctorum , pro remedioque animarum Ricperhti domini
sui et Richarddi et Aelfdehc filii sui nee non et aliorum suorum proximorum. Haup etiam Ulis concedimus
potestatem, ut habeant seu inter se siue aliunde abbatissam cligendi liberam ac propriam facultatem, et
ut nulli seculari dominio sint subiectae, excepto nostro, qui earum aduocatus ac defensor Deo annuente
esse uolumus. Precipientes etiam iubemus, ut nullus iudex publicus neque quislibet ex iudiciaria potestate
homines predictae aecclesiac liberos seu Colones, litos aut seruos, in aliquo negocio iniuste distringere
presumat, nisi tan tum aduocatus loci illius. Haec sunt predia quae pertinent ad supra dictam aecclesiam
Viscbike. In illo loco sex mansi pleni. Insuper etiam in bis locis ita nominatis. Vuendredesa I. Vuigbaldes-
husun IUI. mansi. Benneshusun I. mansus. Haddeshusun I. mansus. Tiadanhusun I. mansus. Hainanhusun
II. mansi. Et in aliis locis ad ministerium aecclesiae Viscbiki XXVllII. mansi in pago Tilithi in comitatu
Herimanni comitis, iterumque in pago Mersten in comitatu eiusdcm comitis VIII. mansi, et in pago Laginga
VI. mansi in comitatu Dodican, et in pago Vuestfala in comitatu Heinrici comitis X. et VIII. mansi, et in
comitatu Hroduuerkes VI. mansi, et in uilla quae uocatur Hramnesberg II. mansi, in Flahtthorpe I. mansus,
in Anion IIII. mansi, et in comitatu Vuirinhardi curtem nomine Thuliberch V. mansi.
Signum doinni Ottonis (L. M.) Serenissimi regis.
Liutulfus notarius ad uicem Brunonis archicappellani recognouit. (L. S. R.)
Data IIII. Idus Januaiii, aimo dominicae incarnationis DCCCC.L.IIII. Indictione VII. Regnante pio rege
Ottone anno XX. Actum Brugkihem feliciter in Domino.
Das aufgedruckte Siegel Ist aur Hälfte abgefallen.
LVIII.
v>f. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto Nouerint omnes fideles nostrj presentes
sciiicet ac futuri, || qualiter nos per interuentum ADAtBERTI episcopi nostrique fidelissinu . . . HARDI,
cuidam fideli nostro RETOLT dicto quasdam nostri iuris tes in pago Hessi, in comitatu comitis qui dicitur
BERN, in loco Uuestnetri nuncupato, quicquid ibidem BRUNINC comes filiusque eius AMALUNC in benefi-
cium habere uisi sunt, nee non et omne quicquid Ulis in temporibus ad nostram regalem potestatem ibi
Digitized byC^OOQlC
959 — 9T3. 47
pertinuit, cum curtibus, Mancipiis, Edificiis, Pratis, Pascuis, Siluis, Aquis Aquarumque decursibus, Agris
cultis et incultis, Molendinis, PiscatioDibos, Mobilibus et inmobilibus, Uiis et inuiis, .... Quesitis et inqui-
rendis, omnibusque iare legitimeque ad predictum locum pertinentibus, in proprietatem . . . . Ea scilicet
ratione, quatinus praescriptus perpetualiter habeat potestatem tenendi, tradendi Et ut
hoc Dostrae largitionis cartam scribi anulique nostri
Liutholf cancellaritis ad nicem Brunonis archicancellarii recognouit et subscripsiL (L. S. R.)
Signum domni Ottonis
Data XVI. Kai. DECEMBRIS. Anno dominicae incarnationis D . . . . Anno OTTONIS Serenissimi regis
regni XXIIII. Actum in loco Dornpurc feliciter AMEN.
Die Charte ist sehr ▼erdorben, das Siegel aber noch follkommeo gut erhaltea aad wie bereits beschrieben«
LIX.
v^* In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina fauente dementia Imperator augustus. Nouerit
omnium fidelium nostrorum tarn praesentium quam futurorum || industria, qualiter nos sub optentu per*
petue remunerationis et pro statu imperii nostri quoddam nostrae proprietätis predium in comitatu fidelis
nostri Osdagi et in pago Nordagoe et in loco uidelicet subnotato situm, ad monasterium sanctae Mariae
uirginis, quod nostra genitrix uidelicet Mahthildis regina in loco qui dicitur Angeri ob memoriam domini
Heinrici regis scilicet et patris nostri construxit, ad augendum et corroborendum donauimus, curtem uide-
licet que nominatur ....*) cum omnibus appendiciis suis, mancipüs utriusque sexus, aedificiis, terris cultis
et incultis, quesitis et inquirendis, uiis et inuiis, pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, exitibus et
reditibus, molendinis, mobilibus scilicet et inmobilibus, uel quicquid utilitatis exinde haben potuerit, ad
constr ad utilitatem famulorum inibi Deo sanctaque Maria uirgine seruientium, prouisor monasterii et
congregationis sine uUius contradictione teneat etpossideat, et quatnor mansus, quas domina nostra uidelicet
Mahthildis regina cum nostra conibentia cum curtibus, locis omnibusque appendiciis suis scilicet aedificiis,
mancipiis utriusque sexus, duas in Drodminne sitas, III. in Uuinide, Uli. in Lenglere, ad predictum mona-
sterium donauit, sub ipso imperii tcnore uolentes ut per futura sfcula sine uUius contradictione perma-
neant. Et ut hec nostrae imperialis auctoritas firmiorem obtineat uigorem et a cunctis sanctae Dei aeccle-
siae fidelibus nostris melius credatur et diligentius conseruetur, hanc cartam conscribi et anuli nostri im-
pressione signari iussimus, quam et propria manu subtus firmauimus.
Signum domini Ottonis (L. M.) magni et inuictissimi Imperatoris augusti.
Liudolfus notarius ad uicem UuilUhelmi archicappellani recognoui.
Data XVI. Kai. Aug. anno dominice incarnationis DGCCCLXVI. Indictione Villi, anno uero regni Sere-
nissimi regis Ottonis Actum feliciter Amen.
Das aufgedruckte grosse und wohlerhaltene Siegel zeigt das vorwärts sehende Bildniss des Kaisers, mit einem Mantel
bekleidet, mit dem Feldherrnstab und Reichsapfel, den Kopf mit einem Helme bedeckt; darüber im Halbkreise:
-)~ Otto Imp. Aug. — • Die Charte ist sehr beschädigt.
LX.
v>f* In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina fauente dementia Imperator augustus. Nouerit
omnium fidelium nostrorum praesentium scilicet ac futurorum industria: || Qualiter quaedam venerabilis
*) Die Stelle, wo der Name gestanden hat,- ist ganz serstört; die äussere Aufschrift der Urkunde aber heisst: De curte 6e«
uerse pertinente ad Angaron.
Digitized by
Google
48 9t3-974.
abbaUssa Hefordensi (sie) monasterii nomine Imma, nobis scripta Hluthuuuici regis, de quodam mercato
cum Omnibus inde exigendi usibus, id est moneta, teloneo, vel quicquid ad publicum uidetur pertinere
mercatum, in loco Adonhusa nominato, afferens, nostramque dilectam coniugem nomine ADELHEID AM»
haec eadcm scripta nos nostri praecepto eius interuentu praefato monasterio renouari precabatur. Nos
uero pro animae nostrae remedio et aetema remuneratione, more antecessorum nostrorum regum uel
imperatorum facientes, eiusque intcrcessioni consentientes, memoratae aecclesiae Herofordensi eiusque
abbatissae Imma praedictae per futura succedentium tempora, in loco supdtius nominato, potestatem
non solum mercationis constituendum, sed etiam ad ius eiusdem praelibatae abbatissae banno nostro
imperiali exigendum, pacemque omnibus (juaerentibus. mercatum ac redeuntibus facieudum concessimus.
Et ut haec nostrae auctoritatis praeceptum cunctae sanctae Dei aecclesiae filiis nostrisque perpetuo verius
credatur fidelibus, ac firmum stabileque permaneat, manu nostra subtus propria firmauimus, anulique nostri
impressione cousigillari iussimus.
Signum domni Ottonis (L. M.) Serenissimi Impr, Aug.
VuilUgisus canceüarius ad uicem Rotberti archicapeUani recognoui.
Data y. ID. APR. Anno incarnationis Domini DCCCC.LXX.IIII. Indictione 11. Anno regni domni Ottonis
XXXnn. Imperii eius XIII. Actum Vualbech.
Das Siegel ist verloren gegaogco.
LXI.
Ex vetere manoacripto , in Struockii not. crit. mscpt. ad Schatenii annale«.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina fauente dementia Imperator augustus. Nouerit
omnium fidelium nostrorum tarn praesentium quam et futurorum industria, qualiter Folcmarus Patherbur-
nensis ecclesiae uenerabilis episcopus, et Emma Schildecensis ecciesiae uenerabilis abbatissa^ nostram
rogauere serenitatem, ut illis concederemus concambium quoddam in locis sibi commodis facere. Nos uero
quia pie rogabant, dignum duximus uoluntati illorum consentire. Praedicta uero abbatissa quoddam prae-
dium in comitatu Regenuuerchi comitis et in pago Nieherseo et in uilla Sarramanninhusen, cum omnibus
appendiciis suis, mancipiis utriusque sexus, terris cultis et incultis, pratis, siluis, aquis aquarumque dccur-
sibus, quesitis et inquirendis, exitibus et reditibus, ad haec sex equas, praelibato episcopo et suae eccle-
siae per manum aduocati sui Lutberti in perpetuam proprietatem donauit et concessit. E contra autem
episcopus similiter per manum aduocati sui Thiderici abbatissae et suae ecclesiae concessit quantum deci
mationis habuisset in suo episcopatu, uidelicet in octo uillis huiuscemodi nuncupatis, Schildece, Alden
Schildece, Burigbike, Pauenhusen, Lutbrecteshusen , Selihusen, Edishusen, Gerinctorp, et omnia quae ad
curtes eiusdem abbatissae et earum sanctimonialium pertingere uidentur, ad suum dominium et suae eccle-
siae in perpetuam proprietatem donauit, concessit et largitur, et eo tenore, ut liberam inde habeat pote-
statem dandi, uendendi, commutandi, uel quicquid sibi libuerit faciendi. Et ut hoc a sanctae Dei ecclesiae
fidelibus nostrisque melius credatur, praesens praeceptum conscribi iussimus anulique nostri impressione
sigillari, manuque propria subtus firmauimus.
Signum domni Ottonis Imperatoris augusti.
Vuillegisus canceUarius ad uicem Rotbeiii archicapeUani notaui.
Data XIII. Kai. Maii, anno dominicae incarnationis DCGCCLXXIIII. Indictione II. anno uero domni
Ottonis Regni XIII. Imperii VI. Actum Quidelingeburg.
Digitized by VjOOQIC
974. 49
LXIl.
Aos dem ältesten Corve^schen Kopialbucbe.
v>«« In Nomine sanctae et indiaiduae Trinitatk Otto diuina fauente dementia Imperator Augustus. Con-
uenit nostrae imperiali celsitudini, ut petitiones fidelium nostrorum, has praecipiie quas pro ecclesiarum
8ibi commissarum utilitatibus suggerunt, ad effectum perduöamus, quando hoc ad praesentem uitam pro-
spere peragendam et ad futuram beatitudinem promerendam profuturum liquido credimus. Vnde Douerit
omnium fidelium nostrorum industria, quia adiens excellentiam nostri culminis Liadulfus abbas uenerabilis
nouae Corbeyae rogauit ut eidem monasterio concederemus talem libertatem, qualem a patre nostro
coimperatore augusto ceterisquö antecessoribus nostris regibus uel imperatoribus accepisse dinoscitur. Cuius
petitioni assensum prebentes, interuentu matris nostrae Adalheide, in supradicto monasterio fratribus Deo seruien-
tibus eiusque martiribus Stephano atque Vito, omnes concessiones quae anteriorum regum uel imperatorum
temporibus habuerunt, concessimus nostraque auctoritate renouauimus, praecipue ut potestatem habeant inter
se cum necessitas uenerit abbatem eligendi, et ut a nullo episcopo de dominicalibus mansis eiusdem monasterii
decimae exigantur, neque a comitibus ex qualibet iudiciaria potestate coloni eorum et liti ad iusticiam facien- ::^
dam aliquo banno constringantur, Sed coram adüocatis eiusdem monasterii iusticiam facere cogantur, sicut
anteriorum regum uel imperatorum temporibus prefato loco concessum fuisse cunctis fidelibus nostris liquido
patet. Et ut haec nostrae renouationis ac firmationis auctoritas firmier stabiliorque cunctis perpetim credatur,
hanc cartam inde scribi manuque propria nostra subtus roboratam anuli nostri impressione iussimus insigniri.
Signum domni Otlonis inuictissimi Imperatoris augusti, (M.)
Vuilligisus cancellarius uice Ropbertt arcfucappellani sitbscripsi.
Data V. Kai. Junii anno dominice Incarnationis DCCCCLXXIIIF. Indict X. anno regni domni Ottonis
Xin. Imperii autem V. Actum Altera in Dei nomine feliciter Amen.
LXIII.
Aus dem Fürstlich Salm-Horstmar'scheii Archive.
Borcliardus Dei gratia Sancte Magdeburgensis Ecclesie Archiepiscopus. Vniuersis ad quos presens
scriptum peruenire contingerit, Salutem in Domino sempiternam. Ex relatione fideli quorundam nobis
iiinotuit, quod quidam Episcopi ac alii, forsan propter errorem ignorancie, ^e de luribus ac pertinentiis
cuiusdam cenobii dicti Bruchurst, Monasteriensis dyocesis, ad se tamen minime spectantibus, intromittunt,
in nostram et Ecclesie nostre, ad quam dicta iura et perlinentie spectare noscuntur, iniuriam et iacturam.
Quare tam presentibus quam fiituris per presentis scripti testimonium volumus esse notum, Quod inclite
recordationis domini Ottonis Imperatoris Augusti recepimus, uidimus ac tenemus et habemus literas super
dicto Cenobio, non cancellatas, non abolitas, sed omni suspicione carentes, in hec verba.
In nomine sancte et tndiuidue Trinitatis, Otto diuino nutu Imperator Augustus. Cum nostrum esse
sciamus, quorumcunque fidelium nostrorum honestis obsequii petitionibus, sed maxime cum de diuinis
rebus ob animarum remedia gerendis, a quibus quam nostra supplicetur serenitas, assensum prebere equum
ac condignum esse censemus. Inde cunctorum fidelium nostrorum tam presentium quam et futurorum
comperiat industria, Quia vir venerabilis Adalbertus, sancte Magdeburgensis Ecclesie Archiepiscopus, nostram
adiit serenitatem , quoddam ferens preceptum , cuius auctoritate piissimus genitor noster Imperator Augustus
Cenobium quoddam Sanctimonialium Burchurst nuncupatum, duarum Christi ancillarum, Berthe atque
Hathwige, primo labore Dei seruicio constructum, et ab ipso iam primordio ad eiusdem Archiepiscopi
Magdeburgensis ea ratione subsidium mundiburdio ditatum, quo per singulos annos decem solidi illuc inde
persoluantur, in sui tutaminis concluserit defensione, rogitans quoque iam dictus Archiepiscopus, vt idem
Cod. dipi. hut. we.tr.i. 7 ^.g.^.^^^ ^^ (^OOgle
50 974 — 980.
preccptum Maiestatis nostre auctoritate firmaretur. Cuius nos petitioni benigne consentientes , eadera scriptti
renouauimus, et idem Monasterium cum omnibus apertinentiis eius in nostrum etiam conclusimus mundi-
burdium, cum vtriusque sexus mancipiis, edißciis, terris, cultis et incultis, pratis, pascuis, siluis, aqiiis
aquarumque decursibus, molcndinis, mobilibus et inmobilibus, viis et inuiis, exitibus et reditibus, quesilis
et inquirendis, et cum omnibus ad hoc iure pcrtinentibus. Inde precipientes iubemus, vt nee eiusdem
loci Episcopus, nisi precatu abbatisse, idem monasterium, sanctimoniales velandas, cappellas dedicandas,
vel etiam Clericos ad gradus promouendos, ingredi presumat, nee Judex publicus uel exactor, seu quisli-
bet iudiciarie potestatis, illarum seruis vel lateris"^) aliquam iniuriam vel districtionem inferre, aut equos
tollere, freda inde exigere vel mansiones poscere, vel actionis vUius rationem, nisi coram illius Cenobii
adnocato, quisquam facere presumat vel potestatem habcat. Insuper etiam arbitrium illis concessimus,
abbatissas inter se eligendi, scilicet quam diu ex supradiclarum Christi ancillarum genere aliqua ibidem
tali digna officio reperiatur, communi sensu eligantur. Post autem huius generis defectum, de ceteris, si
qua probabilis ad eandem dignitatem fuerit, licenter abbatissa constituatur, Scd nulla omnino illic tiat
electio, nisi sub iam dicti Magdeburgensis Archiepiscopi conniuentia. Et vt hec nostre renouationis ac de~
fensionis auctoritas firmier stabiliorque cunctis perhenniter credatur, hanc cartam iussimus conscribi, anu-
lique nostri inpressione signalam propria manu subtus fifmauimus. Datum IIII^o Kai. Julii, Anno Domini
DCCCC9.LXXIIII. et Actum Magd. In Dei nomine Amen.
Cum igitur Cenobium et iura ipsius prefata, vt liquide apparet ex premissis, ad que etiam confir-
matio apostoiice sedis, sicut in aliis priuilegiis Magd. Ecclesie reparandis accessit, ad nos et Ecclesiam
Magd, spectare noscantur, Rogamus et hortamur vniuersos in filio Dei patris, quateuus ob apostoiice scdis
et Ecclesie Magd, reuerentiam nos sinant perfrui absque perturbatione iuribus antcdictis. In quorum etiam
possessione hactenus dicta Magd. Ecclesia fuisse dinoscitur pascifica et quieta. Datum Magd. Anno Domini
MO. CCCo Xo VR Kai. Aprilis.
LXIV.
E mffcpt. Henseleri.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina prouidcnte dementia Romanorum Imperator
augustus. Nouerint omnes fideles nostri prcsentes scilicet et futuri, quod nos in Dei nomine et dilectissi-
mae nostrae coniugis Theuphanu rogatu, talera potestatem donauimus Sigiburgae et aliis sanctis monialibus
in Hertzenbroike Deo seruientibus, ut nuUus comes aut comitis uicarius earum litos liberos uel seruos
supra dictarum sanctimonialium in publice mallo aut in alio communi coUoquio diiudicet siuc baimo con-
stringat, sed eiusdem monasterii aduocatus et congrcgalionis exinde suo proprio iudicio reü;at et secundura
qualitatem regiminis diiudicet. Concessimus etiam prediclis sanctimonialibus ex imperiali maiestate per
priuilegii huius munitionem licentiam eligendi inter se abbatissam Dei seruicio aptam ipsisque ad regendum
idoneam, et aduocatum quemcunque utilem fecerint. Et ut haec nostra imperialis auctoritatis concessio
firma permaneat, iussimus hoc priuilegium conscribi et anuli nostri impressione muniri.
Data VIL Id. Nouembr. anno dominicae incarnationis DCCCCLXXVl. Indictione IUI. anno uero rogni
domni Ottonis XV. Imperii Villi. Actum Aruita.
LXV.
^^ In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina fauente dementia imperator augustus. Omni-
bus christianae lidei religiosis cultoribus ac regiae et imperialis excellentiae magnitudi||nem fide Uebita
*) Wohl richtiger Ulis.
Digitized by
Google
9 8 0. 51
iure honorantibus astantibus et futuris adhibiti scripti per subieclioncm pateat, qualiter nos et fidelem
nostrum Liudolfum uidelicet Corbeiensis ecclesie abbatem condecuit quoddam concambium de praediis
nostris ob locorum oportunitatcm inter nos facere. Dedit igitur pracfatus Liudolfus venerabilis abbas ex
rationc suae abbatiae per inanum aduocati sui Liudolß duas marcas Meginrichesdorf et Mimilevu dictas,
in pago Hassej2:ovue et in comitatu Sigefridi comitis sitas cum omnibus rebus illuc rite pertinentibus, in
mancipiis utriusque sexus, aedificiis, areis, agris, pratis, campis, pascuis, siluis, cunctisque aliis appendicüs
que dici possunt, nobis ob nostram petitionem firmiter in proprium atque ad integrum a suo iure eteccle*
siae suae, quod voto placeat nostro inde agondum, redegit. E contra autem in recompensatione huius
traditionis abbati praedicto et ecclesie sibi commisse de portione nostrae proprietatis per manum aduocati
nostri Liutgcri dedimus quicquid visi sumus habere in uillis Budineveldon, Brungeringhuson, Lellibechi,
Rehou, Curbechi, et in Halegehuson dictis in pago Nihthei'se et in comitatu Asichonis comitis sitis cum
omnibus vtensilibus illuc iure aspicientibus, in mancipiis vtriusque sexus, aedificiis, arcis, agris, pratis,
campis, pascuis, siluis, aquis, cunctisque aliis pertinentiis que dici adhuc aliquomodo aut norainari possunt,
atque hoc a nostro iure in ecciesiae superius dictae et abbatis antefati Liudolfi successorumque illius pot«-
statem perpetualiter ibi standum omnino redegimus, et imperiali dominatione ad integrum tradidimus, sed
quia praescriptus abbas nostrae votum petitionis sequendo hanc mutuo inter nos factam commutationem
comprobauit, id propter suam dilectionem adiecimus, vt ipse suique successores in prefatis deinceps locis
quiotem habeant, atque ut nullus comes vel iudiciaria persona hanc tranquillitatem uiolare prfsumat hoc
nostri impcrii precepto firmiter interdiciraus. Ut autem huius concambii vtrimque facti traditio per futura
dehinc tempora stabilior habeatur, hoc nostrae dominationis praeceptum inde conscriptum sigilli nostri in-
pressioue signare iussimus manuque propria vt infra uidetur corroborauimus.
Signum domni Ottonis muictissimi (L. M.) imperatoris augusH,
Hildiboldus episcopus et cancellarius ad uicem Uuilligisi archicapeUani recognout.
Data XVIl. Kai. Oct. Anno dominice incarnationis DCCCCLXXX. indictione VII. Anno uero regni secundi
Ottonis XX. Imperii autem XIII. Actum Vualahuson feliciter amen.
Das durch Beschädigung der Charte verdorbene Monogramm ist dasselbe wie in der Urkunde für Herford Ton eben
diesem Jahre. — Von dem aufgedruckten grossen Siegel ist nur ein Bruchstück übrig.
LXVI.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto Imperator Augustus. Si enim liberalitatis nostrae
munore locis Deo dicatis • . . confcrimus, et ad mortalem uitam temporaliter transeundam, et ad
aoternam promeren[|dam credimus liquido profuturum. Qua propter nouerit omiiium fidelium nostrorum
prcscntium scilicet ac futurorum soUertia, qualiter nos pro remedio animae nostrae, interuentu dilectae
contccfalis nostrae Theophanu, quasdam res a Ludthuvvico rege monasterio Heriuordensi in honorem
sanctae Dci genitricis perpetuae uirginis Mariae constructo et sanctae Pusinnae, quae ibi integre tenetur
corpore, duas scilicet curtes Oueranberh et Liudvuinesthorp , in pago Angeresgauuue et in comitatu*)
sitas, in usum sanctimonialium Deo ibidem famulantium datas, nostrae auctoritatis scriptis renouare uos et
confirmare, continentes scilicet XXX. mansos cum mancipiis utriusque sexus, terris cultis et incultis, pratis,
pascuis, arcis, aedificiis, quesitis et inquirendis, siluis quoque, piscationibus , et exitibus et reditibus, et
omnibus quae in prefatis locis ad regium ius Ludthuuuici pertinere uidebantur, Ea scilicet ratione, ut per-
petualiter in usum sanctimonialium in praedicto manentium loco sine cuiusquam contradictione teneantur.
*) Hier im Original eine Lücke für den Namen des Grafen.
Digitized by V^OOQIC
52 980 — 983.
nemini in beneficium praestandae. Nee non etiam ipsius traditionem in arbitrio electionis itidem renouamus
et confirmamus, danies sanciimonialibus sanctaeque ecclesiae, sub qua ipsae regulariter uiuunt, eligendi
inter se abbatissam potestatem, cum quaelibet earum dominatus iura morte mutauerit Illud etiam a
praedicto rege datum roboramus atque sancimus, ut nulla iuriditiaria persona in his quae eadem ecclesia
continere uideatur, uel exactor, uel publicus iudex causas agere, uel freda exigere, seu ad mansiones
uel ad quodlibet ministerium compellere, nisi aduocatus quem eiusdem loci elegerit abbatissa, quia homi-
nes sub tutela eiusdem ecclesiae cuiuscumque conditionis agentes ab omni quod nobis debebatur seruitio
prorsus absoluimus, data aduocatum constituendi potestate. Et ut hec nostrae confirmationis ac traditionis
auctoritas firma in futurum stabilisque permaneat, hanc cartam nostra iussione conscriptam atque signatam
manu propria subtus firmauimus.
Signum domni Ottonis (L. M.) inuiciissimi imperatoris augu8t%.
Hildiboldus canceUarius et episcopus uice UuiUigisi archicapellani notaui.
Data autem Idus Octobris anno dominicae incarnationis DCCCCLXXX. indictione VIL anno uero regni
secundi Ottonis XX. imperii autem XIII. actum Brocsalio in Domino feliciter AMEN.
Dai aufgedrockte grosse krelsrörroige Siegel seigt das Torwarts sehende Bildoiss des Kaisers in halber Figur, gekrönt, in
der rechten Hand einen Stab, in der linken den Reirbsapfel haltend; mit der Umschrift: f Otto Imp. Aug.
LXVII.
Ez Strunckii mscpt. Not. crit. ad Schatenii Annal.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina fauente dementia Imperator Augustus. Si
sacerdotum ac seniortmi Dei petitionibus quas nobis pro suis necessitatibus insinuauerint aurem äccommo*
damus et eas ad effectum ducimus, non solum imperialem exercemus morcm, uerum etiam ad aetemae
retributionis praemia promerenda hoc nobis profuturum esse liquide credimus. Quapropter onmium fide-
lium nostrorum praesentium uidelicet et futurorum cognoscat industria, qualiter fidelis noster Gisalharius
Magathburgensis secundus et uenerabilis archiepiscopus, nee non et uenerandus abbas Yuerenbrahtus nfio>
nasterii Yuerdinensis, adierunt celsitudinem nostram, postulantes ut per omnem abbatiam antedicto abbati
a nobis concessam aduocatos illi pro monasterialis utilitatis causa disponere ex nostra permitteretur aucto-
ritate. Quorum rationabili et iustae petitioni assensum praebentes, concessimus proprietates monasterii
quod in Yuerdina situm est per aduocatos quos ipse elegerit ex hoc praeseuti auctoritatis praccepto sta-
tuere et ordinäre, et ne quaequam iudiciaria dignitas aut potestas eis iniuste obsistere ullo modo praesu-
mat. Si autem aliquis de aduocatis inutiliter res monasterii tractauerit et aliis aduocatis locum euacuare
noluerit, et ad imperialem dignitatem in longum tractando peruenerit, non solum in illius defectu occurri-
mus, uerum etiam nostrae dignitatis gratiam perdere non dubitet. Et ut haec nostrae auctoritatis largitio
cunctis retro temporibus uerius a cimctis fidelibus credatur, manu propria subtus eam firmauimus et annuli
nostri impressione signari iussimus.
Signum domni Ottonis Serenissimi et magni Imperatoris Augusti,
Hildiboldus episcopus et canceUarius uice Vuilligisi archicapellani notaui,
Data YI. Kai. Maji, anno dominicae incarnationis DCCCCLXXXllI. anno uero regni domni Ottonis XXY.
imperii autem XY. indictione XI. Actum Romae in Dei nomine feUciter Amen.
Digitized by
Google
983 — 987. 53
LXVIII.
^* In nomine sancte et indiuie (sie) Trinitatis. Otto diuina fauente dementia Imperator augustus. Omniiim
fidelium nostrorum presentium scilicet atque futurorum || pie deuocioni pateat, quomodo Liudulfus Corbe-
iensis äecclesiae uenerabilis abbas per fidelem suum legatum Aeilberhtum nomine nobis conquestus est»
quod predecessores sui eiusdem ecclesiae uidelicet abbates per neglegentiam perdidissent quandam pr^-
ceptionem quam Hludouuicus quondam rex prefato monasterio dedit, in qua continebatur, qualiter ipse
Hludouuicus rex ad monasterium iam dictum in honore sancti Stephani protomartyris*) consecratum tra-
didit quendam locum Ponteburg nominatum et omnem decimacionem in pago Ammeri in episcopatu Adal-
dagi Br^mensis ecclesiae archiepiscopi sitam, et sua preceptione traditionem ipsam confirmauit, pro rei
firmitate peciit nostram celsitudinem, ut nos omnem rem quam prefatus rex preceptione sua prelibato
monasterio tradidit, de nouo eidem ecclesiae traderemus. Nos uero ob peticionem dilectae contectalis nostrae
Theophanu üidelicet consortis imperii nostri, et interuentum fidelium nostrorum Uuilligisi scilicet Mogontine
sedis archiepiscopi et Gisilharii Magadeburgensis uenerabilis secundi archiepiscopi, piam peticionem pr^fati
abbatis Liudulfi benigne suscipientes, nostrae dominationis et preceptionis auctoritate prescriptum locum
Ponteburg uocatum omnemque decimationem in predicto pago Ammeri sitam, sicut prefatus rex Hludouui-
cus precepto suo donauit, tradidit ac confirmauit, denuo ac nouiter donamus, tradimus atque confirmamus,
et Omnibus regia et imperiali potencia, ne aliam controuersiam prefato abbati suisque successoribus in
predicto loco et decimacione faciant, pmnino interdicimus. Et ut haec nostrae donationis tradicio ac con*
firmacio per futura temporum cuiricula a cunctis fidelibus firmier habeatur, hoc nostre magnitudinis pre-
ceptum inde conscriptum sigilli nostri inpressione signare iussimus, manuque nostra ut infra uidetur
corroborauimus.
Signum domni Ottonis inuictissimi (L. M.) imperatoris augusti.
Hildibaldus episcopus et cancellarius uice Uuilligisi archicapeUani recognoui.
Data XV. Kai. Julii Anno dominicf incamationis DCCCCLXXXIII. Indictione XI. Anno uero regni se-
cundi Ottonis XXV. Imperii autem XV. Actum üerone feliciter ameN.
Die Charte, und mit derselben insbesondere das Monogramm, ist sehr beschädigt; letsteres gleicht jedoch den Monogram-
men von 980, nur ist es grösser. — Das Siegel ist verloren gegangen.
LXIX.
\j* In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina fauente dementia rex. Omnium fidelium
nostrorum tam praesentium quam et futurorum piae deuotioni pateat, quomodo uir uenerabilis || Thietma-
rus Corbeiensis äecclesiae abbas nostris obtutibus praesentauit praeceptum donmi genitoris nostri beatae
memoriae Ottonis imperatoris augusti, in quo continebatur, qualiter ipse quendam locum Ponteburg nomi-
natum a rege Hludouuico traditum ad praelibatam ecclesiam in honore sancti Stephani protomartiris con-
secratam, omnemque decimacionem in pago Ammeri dicto et in episcopatu Adaldagi Bremensis ecclesiae
archiepiscopi sitam, ab eodem rege illuc condonatam, sua praeceptione a nouo concessit ac confinnauit.
Pro rei tamen firmitate petiit celsitudinem nostram, ut nos denuo praefati regis traditionem ac genitoris
nostri confirmationem praeceptione nostra confirmaromus. Cuius vero petitionem, pro araore dilectae ge-
nitricis nostraö Theuphanu videlicet imperatricis augustae , et interuentione fidelis nostri Vvilligisi Moguntinae
sedis uenerabilis archiepiscopi, benigne suscipientes, praescriptum locum Ponteburg vocatüm omnemque
decimacionem in praedicto pago Ammeri sitam, sicut praefatus rex Hludouuicus antea praecepto suo do-
*) Hier ist von einer andern Hand darüber geschrieben und eingeschaltet: Sanctique ViTi.
Digitized by V^OOQIC
5i 987 — 989.
nauit, tradidit ac confirmauit, et postca superius iam dictus genitor noster bonae commemorationis Otto
Imperator augustus nouitcr per suam praeceplionem donauit ac corroborauit, nos hac nostrae dominationis
et praeceptionis modcrna anctoritate ad praedictam Corbeiensem ecclesiam donamus, tradimus atque con-
firmamus. ündc et regia oranibus maioribus et minoribiis firmiter interdiciraus poteritia, ut praenominato
abbati Thielmaro fideli nostro aut suis successoribus nullam in praedicto loco Ponteburg nuncupato et
decimacione supra scripta controuersiam faciant, si nostrae pietatis regio com desiderent. Et
vt hec nostro donationis traditio ac confirmatio per futura temporum curricula cunctis fidelibus firmiter ha-
beatur, hoc nostrae magnitudinis praecoptum inde conscriptum sigilli nostri impressione signare iussimus
manuque propria ut infra vidotur corroborauimus.
Sigfvim domni Ottonis (L. M.) gloriosisstmi regis.
Hildibaldus episcopus et cancellarius uice Uuilligisi archiepiscojA recognoui.
Data VI. Kai. Junii. Anno dominice incarnationis DCCCCLXXXVII. Indictione VI. Anno autem tertii
Ottonis regnantis quarto. Actum Corbeia^feliciter. Amen.
Von dem Siegel ist nur ein BraclMtUck erbalten.
LXX.
v>- In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina fauente dementia rex: Omnibus fidelibus
nostris praesentibus scilicet atque futuris notum esse uolumus quomodo quaedam nobiIis|| matrona Berhta
nominata in quodam coenobio BuFghurst dicto a Fundamente coepit aedificare aecclesiam in honore sancti
Nicomedis martiris consecratam, et illuc omnia predia sua sibi iuste inheredata cum consensu et compro-
batione coheredum suorum condonauit. Pro rei tarnen firmitate prefatam aecclesiam cum omnibus appen-
diciis suis, ne ab inuidis auclli aliquid inde possit, in ius et tuitionem bonae memoriae aui nostri Ottonis
imperaloris uidelicet augusti tradidit, deprecans illius gratiam, ut iam. dicta aecciesia et omnia illuc ab
ea tradila in mundeburdium sancle Magadaburgensis aecclesiae per eins preceptionem et priuilegium dona-
rontur. llle autem eins uotum benigne suscipiens, eandem aecclesiam cum omnibus illuc traditis uel do-
nandis, Magadaburgensi ecclesiae sui preccpti auctoritate subiugauit et confirmauit. Ea scilicet ratione ut
sub eins patrocinio perpetim consistat, et archiepiscopus parthenopolitanus , quando opus euenerit, abba-
tissam et aduocatum ibi constituat, atque a prefato monasterio census decem solidorum, sicut eadem ma-
trona statuit ac fieri rogauit, propter subiectionem ad suam ecclesiam quotannis persoluatur. Sed cum
post mortem suprascriptc Berhtae inter filiam eins Bertheidam et fidelem nostrum Gisalharium, prelibate
urbis parthenopolitane secundum archicpiscopum, altercatio quedam magna oboriretur de pr^diis quae
ipsa ecclesiae a se constructe tradidit, eo usque excreuit eadem contentio, quod finiri non potuit, nisi in
nostra presentia. Nos autem fidelium nostrorum Uuilligisi uidelicet Mogontini archiepiscopi, et Retharii
Poderbrunnensis episcopi piura consilium, aliorumque quam plurium rectas suasiones sequentes, ut lis
oborta dissolueretur et Dei seruilium non deficeret in prefato monasterio, nostra regia potestate fcciraus
inter eos reconciliationem utrimque comprobatam, ita ut archiepiscopus iam dictus Gisalharius , ob nostrum
uotum et iussum comprobaret, quod eadem Berlheid a manu aduocali eins Uuigmanni pro reconqiliatione
susciperet omnem hereditatem sui patris Liutberti in sua uestitura semper tenendam. Et e contra ut san-
ctimoniales prescripti monasterii ad Dei seniitulem prebendam deinceps haboant, per suam manum ipsa,
filiis eins Bernharde et Thuringo consentientibus , pro nostro uoto et iussu in ^cclesiae ius ad integrum
dimitteret ac redderet cunctam proprietatem uitrici eins Berenradi perpetualiter tenendam, excepto uno
loco qui dicitur Cumi, quem ipsa concedente archiepiscopo et eins aduocato iam dicto üuigmanno, cum
doc(»m mansis et familiis, pro stabilitate reconciliationis semper possidendam accepit. Hac itaque recon-
cilialione utrimque comprobata et facta, ipsius et filiorum suorum rogatu, atque predictis fidelibus nostris
Digitized byC^OOQlC
989 — 993. 55
üuilligiso archiepiscopo et Rethario episcopo ceterisque perplurim's intercedentibus, quae in ecciesiae ins
pro reconciliatione dereliquit, nos nouiter iiostra auctoritate ad eandem ecclcsiam donauimus, et tie inde
ab aliqua persona inuida, quod a nobis illuc donatum est seu ab aliis traditum siue donatam, uinquara
diuelli possit, hac nostra preceptione confirmauimus , et insuper nostro regio iussu omnino interdicimus,
lU nullus dux uel comes aut regius exactor seu alia qu^Iibet iudiciaria persona magna siue parua in agen-
dis rebus ipsius ecclesie aut prediis illuc traditis aliquam dehinc potestatem exerceat, nisi solummodo po-
testatiuus aduocalus ab archiepiscopo Magadaburgensi super idem monasterium constitutus. Et ut haec
nostrae donationis traditio et confirmatio presenti ac futuro tempore firma stabilisque permaneat, hoc pre-
ccptum inde conscriptum sigilli nostri impressione signari iussimus manuque propria ut infra uidetur cor-
roborauimus.
Signum domni Ottonis (L. M.) gloriostssinU-regis.
Hildibaldus eptscopus et cancellarius uice Uuilligisi archiepiscopi recognoui.
Data V. Idus Feb, Anno dominice incarnationis DCCCCLXXXVIIU. Indictione IL Anno autem tertii
Ottonis regnantis sexto. Actum Aruite feliciter amen.
Das aufgedruckte grosse Siegel zeigt das yorwärU sehende Brustbild des Königs mit Krone, Scepter und Reichsapfel,
und der ümschrin: Otto Di Gratis Res.
LXXI.
Nach dem, gegenwärtig in Privatbesitz befindlichen, Originale.
y^» In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina faucnte dementia rex. Notum sit omnium ||
fidelium nostrorum praesentium scilicet et futurorum industriae, quomodo sanctimoniales de loco Matellia
nominato ad nos uenerunt, nostris oblutibus premonstrantes preceptum predecessoris nostri Amolfi rcgis,
in (juo continebatur , qualiter ipse, rogatu Frideuui, prime eiusdem monasterii abbatisse, que hoc in ho-
nore sanctorum martyrum Coruelii et Cypriani cum sua licentia a fundamento construxit, suaque hereditate
ditauit, prefattim monasterium cum omni predio ab ipsa et aliis religiosis personis illuc tradito sub sue
immunitatis rcgiam tuitionem suscepit, et sanctimonialibus Deo ibi soruientibus, quando opus et usus exe-
gcrit, inter se eligendi abbatissam, sua preceptione concessit, et aduocatum super homines et loca eius-
dem monasterii, quem ipse comprobauerint, a regibus vel imperatoribus constituendum simul condonauit,
scd quia contcntio quedam inter eas et Duodonem Mimierueuurdcnsem episcopum, qui hoc sue potestati
usurpaüit, de electione abbatLsse et aduocati constitutione oborta est, rogauerunt nostram celsitudinem , vt
huic discidio nostra auctoritate finem faceremus. Quarum petitionibus, ob interuentum fidelis nostri Ever-
geri Coloniensis ecclesie venerabilis archiepiscopi, aliorumque, Berenhardi ducis et Egberti comitis, cete-
rorumque fidelium perplurium consultu, obtemperantes , secundum electionem et comprobationem earum,
communi consilio fidelium nostrorum, archiepiscoporum et episcoporum, sapientumque laicorum, abbatis-
sam Godesdiu nominatam, eis dedimus, nostraque manu in presentia omnium abbatiam ei procurandam
commendauimus, et aduocatum iuxta uotum iliarum Vuigmannum nomine super homines et loca superius
iam dicti monasterii regendum constituimus , et hac nostra preceptione electionem et omnia ab antecesso-
ribus nostris regibus vel imperatoribus aut ab aliis religiosis illuc tradita confirmamus, pr^cipientes firmiter \
regia potestate, ut nullus eas dehinc in aliquibus rebus inquietare presumat. Et hoc vt uerius credatur,
hoc preceptum inde conscriptum manuque nostra firmatum sigillo nostro signare iussimus.
Signum Domini Ottonis (L. M.) gloriosissimi regis.
Hildibaldus eptscopus et ^anceüarius uice Uuilligisi archiepiscopi recognoui.
Data Vlll. Kai. Februarii, Anno dominice incarnationis DCCCCXCIII. indictione VI. Anno autem tertii
Ottonis regnantis decimo. Actum Trotmannie feliciter amen.
Das Siegel ist zerstört.
Digitized by V^OOQIC
56 995.
LXXII.
^* In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina fauente dementia rex. Si ecclesias Dei
nostra regali potentia sublimare conamur, hoc procul dubio et ad praesentis || nostri regni statum, et ad
eterne beatitudinis proemium nobis profuturum fore credimus. Quapropter omnibus fidelibus nostris prae-
sentibus scilicet atque futuris notum esse volumus, quomodo nos cum consilio Hildibaldi Uuormaciensis
ecclesie honorandi presulis ac Bernhardi ducis aliorumque fidelium uostrorum, uota et petitiones domne
Imme Heriuortensis monasterii uenerabilis abbatissae cunctaeque congregationis sanctae Mariae sibi com-
missae sequentes, nostra regia auctoritate tres ecclesias in pagis Bursibant et Scopingon nominatis, in
uillis quoque Reini, Vuadiringus et Stochheim constructas, cum omnibus rebus et decimacionibus 'suis a
Hludouuico imperatore ob remedium anim^ suae ad prefatum Heriuurtense monasterium traditas, eidem
mouasterio more antecessorum nostronim confirmamus, eo tenore ut iam dicta domna Imma abbatissa
omnesque in eodem honore sibi succedentes cum predictis ecclesiasticis rebus aliisque omnibus a regibus
et impei atoribus per precepti paginam illuc traditis liberam dehinc potestatem habeant cum suis ministris
ecclesiastico ordine disponere atque gubemare, remota omnium hominum contradictione. Insuper sub
eadem corroboratione concludimus quicquid a religiosis et Deum timentibus personis ad saepe iam dictum
monasterium Heriuurtense in praesenti traditum est uel in futuro tradendum erit. Et ut haec nostrae
regiae donationis corroboratio ab hac hora in antea firma et inconuulsa permaneat, hanc nostrae domina-
tionis confirmationem inde conscriptam sigilli nostri impressione signare iussimus manuque propria ut infra
uidetur corroborauimus.
Signum domni Otionis (L. M.) ghriosissiini regis.
Hildibaldus episcopus et cancellarius uice üuiUigisi archiepiscopi recognovi.
Data VI. Id. Jul. Anno dominicae incamationis DCCCCXCV. Indictione VIII. Anno autem tertii Ottonis
regnantis XII. Actum Bodfeldon feliciter.
Das Siegel iit abgefallen.
LXXIII.
d* In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto diuina fauente dementia rex. Si piis petitionibus
fidelium nostrorum maximi^ quas pro ecciesiis sibi commissis auribus nostris infuderint || benignum pre-
buerimus auditum, hoc procul dubio et ad preseiitis nostri regni statum, et ad eterne beatitudinis premium
nobis profuturum fpre credimus. Unde omnium fidelium nostrorum tam presentium quam et futurorum
nouerit sollers industria, quia adiens excellentiam nostri culminis Dietmarus abbas uenerabilis noue Cor-
beiae, rogauit ut eidem monasterio concederemus talem libertatem, qualem ab auo genitoreque nostro
nee non et ceteris coimperatoribus uel regibus nos precedentibus accepisse dinoscitur. Cuius petitioni
assensum prebentes, interuentu fidelium nostrorum, üuillisi Mogontiacensis ecclesie uenerabilis archiepiscopi,
ac Hildibaldi Vvormaciensis ecclesie episcopi honorabilis, in supradicto monasterio fratribus Dco seruienti-
bus eiusque martiribus Stephane atque Vito, omnes concessiones quas anteriorum regum vel imperatorum
temporibus habuerunt, concessimus nostraque auctoritate renovauimus, precipue vt potestatem habeant,
cum necessitas venerit, abbatem elegendi, et vt a nuUo episcopo de dominicalibus mansis eiusdera mona-
sterii decime exigantur, neque a comite vel ex qualibet iudiciaria potestate goloni eorum et liti ad iusti-
ciam faciendam aliquo banno constringantur , sed coram aduocatis eiusdem monasterii iusticiam facere
cogantur, sicut anteriorum regum vel imperatorum temporibus prefato loco concessum fuisse , cunctis fidelibus
nostris liquide patet. Et vt hec nostre renouationis ac confirmacionis auctoritas firmior stabiliorque cunctis
Digitized byC^OOQlC
995 — looa. 57
perpctim credatur, hanc cartam inscribi, maDuque propria nostra subtos roboratam, anuli nostri imprcs-
sione iussimus insigniri.
Signum dotnni Ottonis (L. M.) gloriostssimi regts.
Hildibaldus episcopus et canceUarius uice Uuilligisi archiepiscopi recognoui,
Data III. Kai. Aug. anno dominicae incarnatioiiis DCCCCXCV. indict. YIII. Anno uero tertii Ottonis
regnantis XII. Actum in Gandereshem feliciter ameN.
Das Siegel ist Terloren gegangen.
LXXIV.
^» In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Otto seruus apostolonim Romanorum. Imperator augustus.
Omnium fidelium nostrorum tarn presentium||quam et futurorum nouerit uniuersitas, quod nos intenientu
ac petitione Geppe uenerabilis abbatisse, Maginuuardo nostro uenerabili capellano dedimus duos mansos
regales in uilla Lutterun in pago Ventsgoi dicta, in burguuardio quoque Dalehem atque comitatu Herieldi
comitis sitoa, Quos scilicet cum onmibus eorum utiiitatibus, areis scilicet, aedificiis, terris cultis et incultis,
agris, pratis, campis, pascuis, siluis, uenationibus, aquis aquarumue decursibus, molendinis, uiis, inuiis,
exitibus siue reditibus, tarn quaesitis quam inquirendis, sibi in proprium tradidimus, eo tenore ut idem
Maginuuardus, qui nostram ut propriam diligit uitam, de eadem proprietate modis onmibus quicquid uo-
lucrit faciat, et secundum suum uelle disponat. Et ut haec traditio firmier remaneat, hanc paginam
manu roboratam propria, ut cemitur inferius, sigillo nostro signari precepimus.
Signum domni Ottonis (L M.) caesaris augusti.
Mit schmalen ledernen Riemen ist ein Bleisiegel angehängt, welches ohngefahr einen Zoll im Durchmesser hat, und auf
der einen Seite einen Kopf mit der Umschrift : Aurea Roma ; auf der andern aber die Innschrift : Oddo iperator
Romanor. enthält.
LXXV.
In nomine domini nostri Jesu Christi. |[ Ppstulamus notum fieri cunctis fidelibus eorumque successo-
ribus in posterum affuturis, quod quidam über homo Adalbertus nomine quoddam aUodium suum uidelicet
septuaginta iugera et II. cimi domo et curte in Bedelinkthorp, collaudante berede suo Hamizone, nee non
Yerdicone et Aezone, in proprium tradidit sancto Johanni Baptiste eiusque regulari famili^ Schildecensis
cenobii, eo pacto ut ei cotidie una cotidiana prebenda unius sanctimonialis in loco supradicto deseruientis
detur^ et in singulis annis, preter dimidiam marcam tunc ad manus solutam, tres soiidi ei persoluantur.
Hec traditio exacta est consensu iusti heredis sui, ut dictum est, sub domna GEVA abbatissa supradicti
loci, et aduocato Reginaldo, atque ut in omne tempus stabilis permaneat, consolidata est regis banno.
Huius traditionis testes sunt fideles. Godescalcus. Reinbertus. Johannes. Bemingus et Meinzo presbiteri. et
Geroldus diaconus. et Rothierus acolitus. Halinkgerus. Walbertus. Bruno. Liuzico. Rethierus. laici.
Von einem Siegel leigt sich keine Spur.
LXXVI.
^« In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente dementia rex. Si aecciesias Dei
nostra regali potentia sublimare conamur, hoc procul || dubio et ad presentis nostri regni statum et
aetemae beatitudinis premium nobis profuturum esse credimus. Qua propter onmibus fidelibus nostris
presentibus scilicet atque futuris notum esse uolumus, quomodo nos per intenientom dilectf coniugis
Cod. dipl, hut. W..tf.l. 8 DigitizedbyCjOOgle
58 1003.
nostre et regine Canigunde, nna cum consilio Uuilligisi Mogontiacetisis aecclesiae archiepiscopi honorandi,
ac Bcrenhardi ducis aliorumque fidelium nostrorum, uota et petitiones dorane Godesdhiui Herifurdensis
inonai>terii uenerabilis abbatissac cuncteqiie congregationis sanctae Mariae sibi commissae sequentes, nostra
regia auctorilate trcs aecclesias in pagis Bureibant et Scopingon nominatis, in uillis quoque Hreini, Uuadi-
ringas et Stochheim constructas, cum omuibus rebus et decimationibus suis a Hludouuico imperatore ob
remedium aniraae suae ad prefatum Herifurlense monasterium traditis, eidem monasterio more antece^o-
rum nostrorum confirmamus, eo tenore ut iam dicla domna Godesdhu abbatissa omnesque in eodera ho-
nore sibi succedcntes cum predictis aecclesiaslicis rebus aliisquc omnibus a regibus et imperatoribus per
precepti paginam illuc traditis liberam dehinc potestatem haheant cum suis ministris aecclesiastico ordine
disponere atcjue gubernare, remota omnium horainura contradiclione. Insuper sub eadem corroboratione
concludimus quicquid a religiosis et Deum timenlibus personis ad sepe iam dictum monasterium Herifur
tense in preseiiti traditum est uel in futuro tradendum erit. Et ut haec nostrae rogiae donationis corro-
boratio ab hac hora in antea firma et inconuulsa permaneat, haue nostrae dominationis confirmationem
inde conscriptam sigilli nostri inpressione signare iussimus manuque propria ut infra uidetur corroborauimus.
Signum domni Heinrici (L. M.) regis inuictissimi.
Egilbertus canceUarius uice Uuilligisi archicapellani recog.
Data II. Id. Aug. Anno dominicae incarnationis MII. Indict. XV. Anno uero domni Heinrici regis t.
Actum Aruitdi.
Das aufgedruckte Siegel ist swar abgefallen, Hegt aber noch lose bei der Urlcuode, und es ist nur wenig davon verloren
* gegangen. Es teigt den König, sitzend auf einem Stuhle ohne Lehne, aber mit einem Pc»lslcr bedeckt, das su den
Seiten des Königs xwci dicke, fast kugelfurmige Wulste bildet. Das Haupt des Königs ist mit einer flachen Krone
bedrckt ; seine Hände hoch aufgehoben ; in der rechten hält er einen kurxen, in ein Doppelkreuz geendigten Zepter,
in der linken eine Kugel mit einem Kreua« (den Reichsapfel). Von der Umschrift ist noch su leaeo: Heinricbua
D a Rex. f.
LXXVII.
^* In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente dementia rex. Notum sit omnibus
fidelibus nostris presentibus scilicet et futuris, qualiter uenerabilis abbas nomine Hosat || nostram adiit
excellentiam, suppliciter orans ut nostra magnifica munificentia prospiceremus monasterio cui presidere
uideretur, quod est constructum super fluuium Vuiscra in loco qui dicitur noua Corbeia in honorem Dei
et sancti protomartyris Stephani , ubi et sancti Viti martyris pretiosa pignora seruari noscuntur. Cuius petitioni
rationabili propter diuinum amorem et ueuerationem beatorum martyrum assensum prebentes, hos apices
serenitatis nostrae circa ipsum monasterium fieri iussimus, per quos decernimus atque iubemus, ut nuUus
iudex publicus uel quilibet ex iudiciaria potestate, nisi solus illius loci prouisor et aduocatus predicti mo-
nasterii in ecciesias aut loca uel agros seu reliquas possessiones prefati monasterii , quas modemo tempore
iuste et rationabiliter possidere uidetur, in quibuslibet episcopiis, pagis uel territoriis, uel quicquid ibidem
propter diuinum amorem et illius sancti loci uenerationem coUatum fuerit, ad causas audiendas uel freda
exigenda aut mansiones uel paratas faciendas aut (ideiussores tollendos, aut ullas reddibitiones uel illicitas
occasiones requirendas, aut homines ipsius monasterii tam ingenuos quam et seruos uel latos iniuste di-
stringendos, ullo umquam tempore iugrcdi audeat, uel ea que supra memorata sunt penitus exigcre aut
exactitare presumat, sed liceat ibidem Deo famulantibus, sub nostrae immunitatis tuitione quieto ordine
uiuere ac residere, quatinus melius illos delectet omni tempore pro nobis et coniuge nostra atque stabih-
tata toüus regni a Deo nobis coUati, domini misericordiam attentius exorare. fnsuper etiam decimas uel
decimales ecciesias in quibuscpe episcopüs ita teneant atque disponant, sicut sub anticessoribus nostris
TOgibus ujdelicet et imperatoribus tenere per precepta uisi sunt atque disponere. Episcopis uero quibus
Digitized byC^OOQlC
1002 — i003. 69
seruitium . et mansionatica debent tempore circuitus sui, sccundum scripta sua singulis annis persoluant.
Et ut haec auctoritas concessionis atque confirmationis nostrae firtnior habeatur, et per futura tempora a
cunctis fidelibus sanctae Dci ecolesiae nostrisque presentibus et futuris melius credatur atque diligentius
conseruetur, manu propria subter eam firmauimus et sigilli nostri inpressione assignari iussimus.
Signum domni Heinrici (L. M.) regis inuictissimi,
Egilbertus cancellarius vice Uuilligisi archicapeüani recogn,
Data Villi. Kai. Sept. Anno dominicae incarnationis MII. Indictione XV. Anno uero donmi Heinrici
regis 1. Actum Nouiomago.
Von dem au r{;ed rockten Siegel ist zwar ein grosser Theil des ganzen Umfanges abgebrochen, doch ist die Figur des
Königs, aur einem eiofacben, mit einem Polster bedeckten Stuhle sitzend, den Kopf mit einer niedrigen Krone be-
deckt, die Hände hoch aurgehoben und in der linken den Reichsapfel haltend (die rechte ist grösstentheils mit ab«
gebrochen] noch deutlich zu sehen.
LXXVIII.
Aua dem Kopialbuche des Domstifls zu Paderborn.
^* In. nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente dementia rex. Notum sit Omni-
bus fidelibus nostris presentibus scilicet et futuris, qualiter nos incendio Paderbumensis ecclesie miserabili
condolentes, peticionique nostri fidelis Retharü uenerabilis episcopi, qui eidem sedi modo preesse uidetur,
ut oportuit annuentes , in subplementum iam dicte ecclesie iu ius concedimus et per hoc regale preceptum
corroboramus forestum quod incipit de Luthera flumine et tendit per Osnig et Sinidi usqde in uiam que
ducit ad Horohuscn , et de hominibus predicti episcopi tarn liberis quam et seruis nulia iudiciaria potestate
constringendis , nisi coram aduocato quem ipse episcopus elegerit, nostra omniumque nostrorum successo-
.rum et omnium mortalium contradictione remota. Et ut haec confirmatio stabilior cunctis permaneat
temporibus, hanc paginam manu propria corroborauimus et sigilli nostri impressione insigniri precepimus.
Signum domni Heinrici (L. M.) regis inuictissimi.
Egilbertv;s cancellarius uice Willigisi archicapellani recognoui.
Data XVII. Kai. Octobr. auno incarnationis dominicae lAPAl^. Indictione I. anno uero domni H. re*
giiantis I. Actum Bochbardon.
LXXIX.
^* In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus superna fauente dementia rex. Si locum diuino
cullui mancipatum igneque subitaneo cum ornatu et corroborationum paginis concrematum restaurare, ||
ornare et iterum sublimare uidebimur, scimus et certi sumus, id non solum laude humana predicandum,
uerum etiam diuina mercedo remunerandum. Cunctis igitur aecciesiae Dei fidelibus nostrisque astantibus
et succedentibus compertum fore uolumus, quod de incendio Paterbrunnensis aecciesiae nimium condolen-
tes, precepta antecessorum nostrorum et oblationes fidelium memorate sedi hac preceptali pagina renoua-
mus iterumque confirmamus, de quibus unum est de episcopatus statu, dehinc de tuitione atque mundi-
burdio eiusdem aecciesiae, et de omni proprielate ad eandem aecclesiam pertinenti, et de eins hominibus
tarn liberis quam et seruis nuUa iudiciaria persona constringendis, nisi coram aduocato, quam ipse episco-
pus elegerit. Insuper renouamus et confirmamus iam habitae sedi comitatus super pagos Paterga, Aga,
Threueresga, Auga, Sorehtfeld, datos pro decimis noue Corbeie ad monasterium pertinentibus , et de pro-
prietate clericorum, si quis sine berede illorum abierit, eidem aecciesiae concessa, et de tribus mansis in
Tuisburcg et in Trutmannia, et de foresto quod incipit de Delhna flumine et tendit per Ardenaam et Si-
Digitized byi^^OOQlC
60 i003 — 1004.
nedi usqoe in uiam quae dncit ad Herisi. Haec igitur omnia quae supra scripta habentur, et qu^ illa
die tenere et possidere uidebatur quando combusta fuit, sepe nominate sedi Paterbninnensi in ius pro-
prietarium donamus et firmissima traditione restauramus, Ea scilicet serie, ut domnus Retharius memoratae
sedis uenerabilis antistes omnesque sui successores uniuersa que ad episcopium aliqua legali datione per-
tinent, securiter obtineant nostra omniumque nostrorum successonim et omnium mortalium contradictione
remota. Et ut haec renouatio et confirmatio stabilior cunctis permaneat temporibus, hanc paginam manu
propria roboramus et sigilli nostri inpressione insigniri precepimus.
Signum domni Heinrici (L. M.) regis inuictissimi.
Egilbertus cancellarius uice Umlligisi archicapellani recog.
Data Uli. Non. April. Anno dominicae incamationis MIII. Indictione I. Anno uero donmi Heinrici re-
gis I. Actum Quidilingaburc.
Das grosse, den «uf dem Throne sitzenden König darstellende Siegel ist der Urkunde seitwärts aufgedruckt. — Am
äussersten Rande der Charte steht mit sehr feiner, aber viel jüngerer Schrill: Hoc non est legendum nisi comuio*
nicato consilio.
LXXX.
y^* In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Heinricus diuina fauento dementia rex. Omnium sancte Dei
aecclesiae nostrorumque fidelium presencium ac futuronim comperiat || uuiuersitas, Qualiter domna Fredc-
runa uenerabilis abbatissa eiusque soror Imma comitissa Gerone comite adiuuante construcserunt quoddam
monasterium ad honorem sancte Dei genitricis et perpetue uirginis Marie dedicQtum, ad quod omnem hc-
reditatem, hoc est Keminetan, Hegen, Barigi, Tundiriun, Othere, hec sunt in Tilithi, Uarstan in Auga,
Rothe in Uuikanauelde, Bardenuuic, Hotmannessun , Uuitthorp, Britlingi, Biangibudiburg, Addunesthorp,
Hatherbiki, Bodanhuson, Sutherburg, in Bardanga, Cianiki, in Dreuani, Uuigmannesburstal, Bennedesthorp,
in Mosidi, Uuidila, Uualdersidi, Kokcrbiki, in Heilanga, Holana, Aun, Setila, in Hogtrunga, Hepstidi, Sini-
gas, cunctaque earum hie prememorata prcdia gratissima uoluntate tradiderunt, que uero sita sunt in
comitatu Bernhardi ducis, unde nostram regalem aggresse maiestatem, suplices rogauerunt, ut ipsum mo-
nasterium in nostri mundiburdio susciperemus, talisquc libertatis ac legis prima tum concederemus , qualem
Gandesheim, Quitilinburg, Heriuurti tenere uidentur. Quod nos petitione Theodrici Mimidonensis episcopi
fecisse, omnium noscat uniuersitas fidelium. Ad hec statuimus ut in prefate abbatisse sueque sororis comi-
tisse potestate predictum monasterium et abbacia nostro persistat concessu diebus uite earum, post obitum
uero utrarumque earum ad nostrum publicum eadem abbacia ius in perpetuum pertineat. Insuper autem
uolumus ut nulla maior sine minor regni nostri persona in eadem abbacia placitum facere aut aliquam
sibi molestiam inferre uel publicam funccionem exercere, nisi aduocatus abbatisse sanctarumque monialium.
Hoc etiam nostra regali auctoritate eidem concedimus abbacie, ut sanctg moniales eiusdem monasterii ab-
batissa defuncta licenciam habeant eligendi aliam ad hoc idoneam. Et ut huius nostre auctontatis prc-
ceptum firmius omni tempore perseueret, hanc paginam manu propria roborantes, sigillo nostro iussimus
insigniri.
Signum domni Heinrici (L. M.) regis inuictissimi.
Egilbertus cancellarius uice Uuilligisi archicappellani notaui,
Data nil. Non. Nouembr. Anno dominice incamationis M.IIII. Indiccione H. Anno uero domni Hein-
rici n. regis ni. Actum Magadeburc.
Die Charte ist sehr beschädigt, und vom Siegel nur ein BruchstUck übrig, auf welchem jedoch der Zepter in der rech-
ten Hand des Königs noch sehr deutlich zu erkennen. — Die im Originale Tcrschwundcne Angabe des Regicrungs*
Jahres ist aus dem Correjf'schen Kopialbucfae ergänst.
Digitized by
Google
1006 — 1011. 61
LXXXI.
i Johannes episcopus seruus seraorum Dei. Dilecto filio Ratario Paterbrunensi uenerabili
episcopo snisqne successoribus In perpetuum. Sacrosancta apostolica sedes dum materne pietatis et regi-,
minis uniuersalis in ecciesiis Christi optinet officium corroborationis doctrine et auctoritatis impendere in-
cessanter eisdem debet suffragium. Quocirca tue postulationi , karissime fili, in concedendo tibi tueque
sedis ecciesie apostolice auctoritatis priuilegio, et libenti animo anbuimus et gratissima animi indulgentia
concedimus. Ita enim caput gaudere poterit, si membra integra stabilito robore se habere senserit. Igi-
tur ut ab antiquis sancte Paterbrunnensis ecciesie sedes, cui Deo auctore presides, fundata ac rebus
diuersi generis dotata est, ut que bonorum uirorum ac fidelium Christi coUatione actenus copiis diuitiarum
possessionumque accreuisse uisa est, ita eam perpetuo apostoKci iuris precepto tibi tuisque successoribus
in perpetuum manere decemimius. Sintque a prauorum incursione, dolo et direptione tuta quecumque
predicta ecciesia immo sedes episcopalis posscdisse actenus uidetur, uel quecumque acquirere fidelium
Christi coUatione acquirere potuerit, id est uicos, possessiones, curtes, dioceses diocesensiumque territoria
sibi pertinentia. Item domos, castella, agros, uineta,.flumina, lacus cum omnibus que in eis fiunt instru-
mentis, seruos etiain et ancillas, itemque colonos, census seu reditus, aut etiam pensiones. Ista omnia et
sicut supra dictum est quorumcumque possessionem predicta ecciesia habere uisa est aut uidebitur, aucto-
ritate apostolica eidem confirmamus et corroboramus, et in perpetuum ualere decernimus, ut nuUa uio*
lentia aut iiigenio ab ea subripiantur aut alienentur. Item decernimus beati PETRI apostoli auctoritate, ut
nuUa ordinatio ibi episcopalis existat, id est nullus consecretur episcopus in predicta ecciesia, nisi electione
filiorum eiusdem ecciesie approbatus. Si quis autem insanus aut presumtor res eiusdem ecciesie deua-
Stande aut diripiendo itemque minuendo contra hoc nostre auctoritatis priuilegium uenire temtauerit aut
obseruare despexerit, nisi condigna emenda t . . . e resipucrit, excommunicationi subiaceat anathematis
uinculo innodatus, maledictione eterna damnatus sit et cum reprobis poenis subiaceat perpetuis.
f BENE VALETE.
Datum et scriptum per manus Petri abbatis et cancellarii sacri palatii in mense Decembrio indictione
quarta, Anno Deo propitio domni Johannis XVIII. pape tertio.
Das Siegel iU Tcrloren gegangen.
LXXXII.
C In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina ordinante prouidentia rex. Diuinae pie-
tatis dementia || quae Nos ad cülmen regiae maiestatis perduxit, ad hoc uoluit regnare, ut ecclesiarum
ordini firmando atque corroborando subueniamus. His autem raaxime locis, quae ab antecessoribus nostris
regibus imperatoribus fundata, sed iam peccatis exigentibus p^ne uidebantur annuUata. Quapropter omnium
fidelium nostrorum presentium scilicet ac futurorum industriae notum esse volumus, qualiter Nos diuini
amoris instinctu, pro remedio animae Nostrae seu parentum nostrorum, Nee non et tercii Ottonis bonae
memoriae imperatoris, dilecteque coniugis nostre CVNIGVNDAE reginae interuentu, atque Meginvvero sanctae
Podrebronnensis §cclesiae venerabilis episcopi rogatu, sibi sanctaeque suae ecdesiae a Karolo magno im-
peratore olim fundatae, nostris vero temporibus incendium passae, in honore enim sanctae Dei genitricis
semperque virginis MARIAE et sancti Kiliani martiris LIBORIIque confessoris dedicatae, comitatum quem
Hahold comes dum vixit tenuit, situm scilicet in locis Hauerga, Limga, Thiatmalli, Aga, Patherga, Treue-
resga, Langaneka, Erpesfeld, Silbiki, Matfeld, Nihterga, Sinatfeld. Balleuan prope Spriada, Lambiki, Les-
sion, Seuuardeshusun, cum omni legalitate in proprium concedimus atque largimur per hanc nosU^m
Digitized by
(^oogle
62 lotl — 1013.
regalcm paginam, eo videlicet ratioiiis tenore, vt prefatus episcopus Meginvverc suique successores prae-
scriptac aecclesiac presidentes dehinc liberam habeant potestatem , de eodem comitatu eiusque utUitalibus
quicquid eis placuerit faciendi, ad eorum tarnen utilitatcm ecclesiae, omni videlicet inquietudine remota.
Et ut haec nostre traditionis seu confirmationis auctoritas stabilis et inconuulsa omni, habeatur tempore,
hoc preceptum inde coiiscriptum manu propria firmare curauimus, et sigillo nostro insigniri iussimos.
Signum domm Beinrici (L- M.) regis inuictissimi.
Gunthenus canceUarius ad uicem Erkambaldi archicappellani recognoui,
Datum IUI. Idus April. Indictione Villi. Anno dominicae incarnationis millesimo \l^<> Anno vero domni
secundi Heinrici regnantis Villi. Actum Tribura regia villa FELICITER AMEN.
Das seitwärts dicht neben der Monngrarom* und Recognitions«Formel •ur};edrttckte , grosse kreisförmige Siegel, seigt
dfn König, mit einer niedrigen Krone bedeckt, beide HÜnde hoch aufgehoben, in der rechten einen in eine Lilie
ausgehenden Stab, in der linken eine Kugel haltend, auf einem niedrigen, yerzierten Stuhle ohne Lehne, ond auf
einem Kissen sitxend, das tu beiden Seiten des Königs xwei dicke Wulste bildet; die Umschrift heisC: Heinricus Di.
Gratia Rez. f.
LXXXIII.
v>i« In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente dementia rex. Quoniam diuinae
disposilionls prouidentia nos ad summum rei publicac culmen regendum prouexit || et uniuersitati multo-
rum, quamuis merito inferiores, tarnen eminentiore quadam nominis prcrogatiua preesse disposuit, eius,
cuius misericordia suraus sublimati, in omnibus oportet obedire preceptis, vt ulililati subditorum proui-
dentes, quanto plus pre ceteris sub specie honoris ascendisso cernimur, tanto magis interius humiliati, bis
qui sub umbra regiminis deseruiunt, dcbitum retributionis exhibendo familiari conpassione condescendamus.
Nam si qualitates seruicntium nobis piae discrecionis intuitu examinantes unicuiquc pro qualitate meritorum
recompensare studuerimus, debitum persoluendo dominicum preceptum implemus, et excellcntiam regiac
dignitatis * *^ * ^)
^studere uidimus,^) quandam cortem nostrae proprietatis Berneshuson dictam, in pago Lisga, in comi-
tatu Vdonis sitam, quam ab Vnevvano Bremonense archicpiscopo donante per aduocatum suum Ydonem
absque omni contradictione *) legitima traditione accepimus, sanctae Paderbrunnensi aecclesiae in honore
sanctae Dei genitricis Mariae sanctorumque Kiliani martiris et Liborii confessoris consecratae,*) pro reme-
dio animarum diu^ memoriae Ottonis imperatoris. tercii senioris scilicet nostri omniumque parentum nostro-
>) Da die Charte sehr yerdorben und in twei SlUrke zerrissen ist, so ist in der Mitte, durch die ganze Breite derselben, ein
Theil verloren gegangen. Auf den ungleich hervorstehenden Riindern »ind von zwei Zeilen noch einzelne unzasammeuhan-
gende Worte lesbar, aus denen sich schliessen lässt, dass in dem Fehlenden die Personen genannt waren, auf deren Ver-
wendung die Schenkung geschah.
') In einer andern, gleichzeiligefi, aber ebenfalls nur fragmentarisch erhaltenen Ausfertigung derselben Urkunde, findet sich,
anstatt der obigen Einleitung (Qucmiam — uidimus), die folgende: Tribunal animae dilatamus, si aecclesias Christi cum
sibi subiertis amptiamus. Qua de re fidelium Dei uniuersitati pateat, quod hac intentione, interuentu dilectissimae con-
tectalis nostrae Cunigundae reginae, nee mm et Heriberti archiepiscopi Coloniensis, Adalbaldi Traiectensis , Theoderici
Mimegardeourdensis , Theoderici Metensis, Bernuuardi Hildeneshemenüis, Thietroari Osnebrugensis , Erici llauelbergensis,
sanctae Paterbrunnensi aecclesiae in honorem sanctae Dei genitricis Mariae sanctique Kiliani martiris et sancti Liborii
confessoris consecratae, cui etiam Meinuuercus venerabilis episcopus presidet,
^ Die drei letzten Worte fehlen in der zweiten Ausfertigung.
^) In der 2. Ausf. fehlen die Worte sanctae — cooaecr. weil sie schon früher eingeschaltet tiod.
Digitized by
Google
1013 — 1014. 63
rum simul ac dilectissiine coniugis nostrae et stabilitatc regni , *) proprietario iure concedimus cum omnibus
appertinentiis, rebus, territoriis, uillis, maucipiis utriusque scxus, siluis, uenationibus , aquis aquarumue
decursibus, molendinis, piscationibus, uiis et inuiis, evitibus et redilibus, pralis et pascuis, et cum omni*
bus acquisitis uel inquirendis, Ea ratione vt prcnominatus episcopus eiusque successores liberam potesta-
tom in eiusdem äecclesiae utüitatem uertendi habeant. Si quis autcm in postcrum, quod absit, prefatam
aecciesiam inquietare contendat de eisdem prediis, perpetuo anathemate condemnetur. Insuper C. libras
auri optimi componat, dimidictatem regiae camere, et reliquam partcm^) eidem äecclesiae quam inquietare
presumpsit. Et ut haec nostrae tradicionis auctoritas stabilis"') permaneat, hanc®) regalis precepti paginam
conscribi ac manu propria confirmantes sigillo noslro iussimus insigniri.
Signum domni Heinrid secundi i^egis (L. M.) inuictissimi,
Guntherius cancellarius uice Ercambaldi archicappellani . . .•)
Von dem aurgedruckten Siegel ist noch ein Bruchstück vorhanden.
LXXXIV.
Aufl dem jüngeren Kopialbuche des Domstifls sn Paderborn.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente dementia Romanorum Imperator
augustus. Quoniam diuinae dispositionis prouidentia nos ad regendum tocius reipublicae monarchiam apo-
stolica benedictione prouexit, ante omnia autem hoc laborare dcbemus, ut qui coronam terreui imperü
concessit, post emensum huius uitae spacium ea etiam coronari permittat, quae non auferatur in aeternum.
Quod potissimum fieri decernimus, si loca ecciesiasticis obsequiis deputala nostra auctoritate corroborentur,
ut omni exteriore inquietudine remota in tranquilitate permaneant, quatinus eorum precibus adiuuemur,
(jui ibi die noctuque orationibus in Dei seruicio uacare debentur, et quod per nos, utputo consciencia
trepidi, querere non presumimus, sanctae Dei ecclesiae seruienlium pia intercessione impetremus. Qua-
propter uniuersilati fidelium nostrorura patere uolumus, qualiter Megenuuercus Paterbrunnensis ecclesiae
ucncrabilis Episcopus, pro ecclesiastica utililate arduum laborem aggressus, nobiscum limina beatorum
apostolorum Petri et Pauli pia intentione quesiuit, dpuote supplicaturus , ut ecciesia cui ipse pastorali cura
presidet, in prirais apostolica, deinde nostra imperiali auctoritate corroboretur, pro eo maxime, quia,
quando ecciesia fuit concremata, omnia eiusdem ecclesiae precepta atque priuilegia incendio perierunt.
Cuius peticioni, quia rationabilis uidelur, gratuilo adsentientes, quicquid eadem ecciesia per iusticiam ob-
tinere debet antecessorum nostrorum uel nostra oblatione, ceterisque iidelibus ibi collatum in rebus, tcrri-
toriis, uel in comitatibus ac districtu, uel quibuscumque utensilibus, ac quicquid ipse Episcopus predictus
Megenuuercus de sua hereditate ibi contulit, uel aliunde per coramutationem aut precanam legaliter ad-
quisiuit, denuo stabili dono concedimus et imperiali auctoritate confirmamus. Si quis autem nostrae con-
firraationis edictum ulterius aliqua prcsumptione infringere temptauerit, Centum librarum auri ad nostrum
pondus compositione multetur, ac dimidium camerae nostrae persoluat, reliquum uero eidem ecclesiae,
quam temerarie inquietare presumpsit. Et ut haec conlirmatio per successiones temporum stabilis et in-
*} Anstatt der Stelle omniumque — regni, hat die 2. Ausf.: et incolomitate uitae nostrae utriusque presentis uidelicel et
futurae, coniugisque nostrae dilectissimae, nee minus pro stabililate regni,
^ Anstatt dimid. — partem, heisst es: L. reg. cam. et L.
^ Die 2. Ausf. schiebt ein: et incoauolsa
^ Von hier an ist in der »weiten Ausf. der übrige Theil des Textes, nebst Monogramm, Datum und Siegel yerloren gegangen.
•) Das übrige, nebst der gansen Datums-Formel, ist weggerissen. -^ Eine dritte, über dieselbe Schenkung von Heinrich als
Kaiser ausgefertigte Urkunde, die am meisten mit der aweiten Ausfertigung übereinstimmt, wird weiter unten vorkommen.
Digitized by.L^OOQlC
64 1014 — 1015.
i^onuulsa permaneat, hanc imperialis precepti paginam inde coiiscribi ac manu propria confirmantes Sigillo
nostro iussimus insigniri.
Signum domni Heinrici sereinssimi et inuicHssimi Imperatorts. (L. M.)
Gunterius Cancellarius uice Ercanbaldi Archicapellani recognoui,
Data Indictione XI. anno dominicae Incarnationis M. XIIII. anno uero domni Heinrici secondi regnan-
tis XII. Iinperii uero L Actutn Papiae feliciter Amen.
LXXXV. *)
C. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente dementia Romanonim Imperator
augustus. Necesse est utcum res bona agilur, prius eius ... || ...**) in corde uincatur. Ne si a ra-
dice misere intentionis prodeat, amaros nequiciae fructus producat. Ea propter non surdi auditores euan-
£ielicae Marthae, cuius more Meinuuercus episcopus nobis frequenti ministerio satagit deseruire, ob inter-
uentum Cunigundae imperatricis augustae contectalis uidelieet nostrae, nee non Euerhardi sanctae Baben-
bergensis sedis episcopi, sed et Egilberti Frisingensis ecclesie pontificis, sacrosanctae Patherbrunnensi eccle-
siae in honore S. Mariae mundi dominae sanctique Kyliani martyris atque Lyborii confessoris Domini con-
secratae, curtem Honstede dictam cum omnibus pertinentiis, terris uidelieet cultis et incultis, mancipiis
utriusque sexus, molendinis, piscationibus, aquis aquarumue decursibus, quibus scilicet archiepiscopus
Onvvan eam possedit nobisque legaJiter tradidit, in pago Rittiga, in comitatu Bernhardi comitis, perpetuo
iure possidendam tradidimus. Et ut haec nostrae imperialis traditionis auctoritas firma et inconuuLsa per-
maneat, sigilli nostri impressionc hanc paginam manu propria corroborando supter bullari iussimus.
Signum domni Heinrici (L. M.) imperatoris inuicHssimi,
Gunterius cancellarius uice Erchanbaldi archicapellani notaui,
Data X\1II. Kai. Febr. Anno dominicae incarnationis Mill. XV. Indictione XIII. Anno autem domni
Heinrici secundi regnantis XIII. Imperii uero primo. Aotum Mulinhusen feliciter AMEN.
Das Siegel war mit einer rotben Schnur, yon welcher noch ein XJeberreat forhanden iit| angehängt, also wahrachein-
licb ein Metallsiegel.
LXXXVl.
Aus dem Kopialbuche des Domstifls sa Paderborn.
Anno dominice incarnacionis Millesimo XV®. Mainuuerco uenerabili episcopo Paterbrunnense cenobium
digne Deo laudabiliterque mundo regente et custodiente, quidam miles Mainheri nominatus, diuina ut cre-
dimus ammonicione compunctus, qualiter se aeternae hereditati adsociaret atque inextinguibiles flammas
euaderet, quicquid uUius habuit proprietatis in Burgnun et in Balhomun et in Scharhem ad monasterium
a prefato episcopo nouiter constructum et ad ministerium fratrum et utilitatem ibidem famulantium, , omni-
bus altercationibus amissis, Amulungo eiusdem' monasterii aduocato accipiente, in proprium tradidit et
amisit, Ea uidelieet ratione addicta, ut post huius suae uitae cursum unusquisque fratrum prenominatorum
^] Das Original dieser Urkunde ist sehr beschädigt, der. Text musste daher grossentheils aus dem Kopialbuche ergäntt werden.
Dieses gibt der Urkunde die Jabnahl 1012 ; auch im Originale scheint die Zahl ursprünglich XU. gewesen, und erst später
in XV. verändert zu sein. Der in der Urkunde gebrauchte Imperator -Titel, und die angegebenen Regierungs- und
Kaisertbums- Jahre seigen indessen unwidersprechlich , dass die Urkunde nur in das Jahr 1015 gehören kann.
^) Im Kopialbuche steht an dieser Stelle: elatio; im Originale ist indessen der Baum des Ausgefallenea so groasi dass man
mehr als ein Wort vermuthen muss. ^^
Google
Digitized by
1015. 65
per anniuersarios eiusdem dies unum panem et unam camem et eminam mediam pro commemoratione
ipsius animae accipiat. His uidelicet firmiter peractis, predictus Mainuuercus episcopus superna compun-
ctione ammonitus, qualiter omnibus quibus hoc foret compertum , ad diuini cultus aucmentacionem cor
promtius adtraheret suaeque uoluntati animum uniuscuiusque deuotiorcm subnecteret, unam curtem Suli-
chem nominatam cum omnibus utilitatibus ad eandem curtem perlinentibus, et triginta aratrorum decimas
eidem iMainhario, cum suo aduocato Ämulungo, non in precariam sed in beneficium ad suae uitae tempus
prestiiit, et si aliquis sui successorum prescripti beneficii aliquid infringendo minuerit, sua accipiendi licen
ciam habere sibi promisit. Huius tradicionis testes introducamus. Dodica comes. Brun. Amulung. Ecbehrt.
Vuikin. Tamma. Rediald. Engiimar. Thiadric. Othelric. Alfric. Iba. Brunhard. Buna. Isger. Thiatmar. Sicca.
Liücika. Aciiin. Eza.
LXXXVII.
Überreste der Urkunden über die, durc|;j den Bischof Meinwerk, für die Kirche zu
Paderborn, von verschiedenen Personen erworbenen Besitzungen.
I. Quidam nobilis qui uocabatur iunior Meinheri, human^ fragilitatis memor, quoddam predium
nomipe Hengilderi ad dominium sanct^ Dei genitricis Marie et sancti Kiliani martyris sanctique Liborii con-
fessoris, cum consensu uxoris sue Hunime et filie eius Ode, iuslissime heredis sue, pro remedio anime
sue in proprium tradidit. Vnde episcopus Meinuuercus presul Patherbrunertsis , Dei misericordia motus, XX.
aratra et C. maldra annone, quamdiu ipse Mainhcrius uiueret, omni anno concessit. Vxori uero suf in
presentia Ekkihardi et Liudulfi comitum, ut hoc laudaret, IUI. libras denaiiorum misit.
IL Diuina gratia ammonente, Yolcmarus cum assentatu suorum fratrum nomine Nithig et Warinherd,
duo predia Holthem et Aslan, in sancto die Lamberti martyris, in quodam loco qui uocatur Ringhelmi, ad
sedem Patherbrunnensis ecclesie in honore Kiliani martyris et Liborii confessoris, cum omni utilitate eius-
dem predü, Eilberto id accipiente, omni contradictione procul remota, in proprium tradidit. Huius tradi-
tionis fuerunt testes. Liudulf comes, et Erpo Qomes, et ipse episcopus Machinuuardus, et Benna comes,
et Ekkico comes, et Eilbracht et Tiada milites Liudulfi comitis.
III. Quidam uoster fidelis frater nomine Nithing, mcmor humane fragilitatis, quedam loca Holthem et
Buronan, cum omnibus appendiciis, mancipiis utriusque sexus, in uillis, in agris cultis et incultis, in pratis,
in siluis, in piscationibus , pro remedio anim^ sue suorumque parentum, per aduocatum suum nomine
Uucrinhardum, ad dominium sancte Mari^ matris domini nostri Jesu Christi et sancti Kiliani martyris Libo-
riique confessoris in proprium tradidit Quo facto Paterbrunnensis ecclesie uenerabilis presul nomine
Meinuuercus bannum super Horohusun et quendam locum Uuaueri nominatum atque Bokinauurdi usque in
exitum sue uite eidem concessit, ea uidelicet ratione, si predictus domnus Nithing uitam imperatoris Hein^
rici superuiueret, ut anniuersarium eius sicut unius episcopi Paterbrunnensis de sola curte Bokinauurdi
faceret, et CCC. elemosinas pro anima eius daret, et in eadem die exitus eius et anniuersarii unum pau-
perem cum I. camisia et I. bracca et L cotte et I. tunica, duabus hosan et untiunculis et caltiamcntis et
cirotecis et pilleo et cingulo uestiret, et in natali sancti Kiliani martyris plenum conuiuium ecciesiasticis
fratribus, sicut in natali sancti Liborii confessoris, de prcnominata curte Bokinauurdi similiter pcrsolueret.
Post- uitam domni Nithinches, si quis confratrum eandem curtem Bokinauurdi tenuerit, anniuersarium impe-
ratoris et conuiuium in natali sancti Kiliani, sicut prenominatus domnus pleniter faciat.
Hoc cirograuum ideo scriptum est, si ipse episcopus Meinuuercus aut aliquis eius successorum domno
Nithinche aliquid de his subtrahere uoluerit, ut ei intra episcopatum I. uorouuerc cum XX. litis et XII.
aratris concedatur. Super hec omnia üuerinhardo heredi suo I. crusinam marthrinam et 111. uncias auri
pro mercede dedit. II. Non. Novembr. actum in Paterbrunnen.
Cod. dipl. bist. Westfal. 9
Digitized by
Google
66 1015.
IV. Quidam presbyter nomine VVlfdagus quicqnid proprietatis habuit in Baddudhuson , domno Main-
uuerco episcopo ad dominium sancte Dei genitricis Marie sanctique Kiliani atcpie sancti Liborii per suum
tutorem cum uolunlale sui heredis iustissimi, Paterbrnnnensis cenobii aduocado Ymmido id accipienle, in
proprium tradidil, Ea uidelicet ratione, ut a domno Mainuuerco qiiedam ecclesia in oppido Pumissun sita
cum Omnibus ad eam pertincntibus, et pars ecclesie in uilla Baldereshusun site, que ad episcopum Pater-
brunnensem pertinet, supradicto presbytero usque in finem uite sue in beneficium concederetur, et post
eiusdem presbyteri obitum sue matri ex parte episcopi in Pumissun omnibus ^iebus uite su^ detur annona.
At si istud beneficium ab eodem episcopo aut eius successore uel minuitur uel abstrahitur omnino, pre-
dictus presbyter suum predium liberara habeat potestatem accipiendi.
V. Quedam sancte monialcs Imize et Imuke, etiam sorores, per suum aduocatum, totum quod habe-
baut predium in Karalasthorp cum omnibus appendiciis ad dominium sancte Dei genitricis Marie perpetue
uirginis et sancti Kiliani märtyris sanctique Liborii confessoris in proprium tradidcrunt. Hac uidelicet tra~
ditione firmiter peracta, uenerabilissimus Paterbrunensis ecclesie prcsul Meinuuercus pia misericordia motus,
eis duo talenta pro illo predio dedit, et insuper decem maldra, et I. baconem ') cum intestinis, uel I.
saginatum porcum, et XXX.VI. modios brasii quotannis se daturum eis promisit, Ea ratione, si ipse uel
aliquis eius successor illud infringere studuerit, quod ipse prenominate sorores libere sua reciperent predia.
De testibus. Amulunc comes. Ekibracht. Tfaietmer. Thiedric. Imuca. Liudbran. Eppa. Rotbald. Hosadus
prepositus. Hecil capcUanus.
VI. Quidam miles nomine Brun, huius uite fragilitatis memor, pro grauedine suorum peccaminum,
et pro anim9 remedio sui fratris Thiadmari, ad dominium sanctf Marie et sancti Kiliani martyris et sancti
Liborii, quicquid habuit proprietatis in Bctanun et in Uualdenstidi , in mancipiis utriusque sexus, in areis,
in agris, in pratis, in aqnis, in siluis, cum consensu sue heredis Idae, in proprium tradidit, Eo uidelicet
pacto, ut quamdiu uiueret hoc beneficium quod ei Mainuuercus Paterbrunnensis ecclesie episcopus con-
cessit, hoc est Boffessun et Hemmedesun cum omnibus appendiciis in integrum ad suos usus possideret, et
si uel isle uenerabilis episcopus M. uel alius eius successor inde quid eripcret, tum potestatem suum habe-
ret iterum recipere. Huius tradicionis hos inlroducimus testes. Dodican comitem. Ymmiden comitem. Volc-
bald comitem Gerbard. Amulung. Triadric. Sicca. Benna. Benneka. Mainuuerc. Egia. Bosa. Ysica. Azilin.
Thiadric. Adalbert. Adulf. Bernhard.
VII nomine Alfric dedit episcopo Meinuuerco XX. agros et I. aream in Aldunthorpe. Ob
hoc dabantur sibi et uxori eius L caballus, et XII. solidi denariorum, et II. panni lanei, et II. bacones ^),
et VI. maldra frumenti. '
Ob quoddam predium quod Hidda dcdit in Burchhusun, dabantur sibi II. caballi et II. boues, et I.
crusina grisea, et III. bacones, et IL panni lanei, et VIII. solidi denariorum et III. solidi frumenti.
Wicil de quodam loco qui uocatur Uuittisungan dedit episcopo Meinuuerco predium quod iacet in
Othihem, heredibus eius annuentibus. Ob hoc accepit I. marthrinum roc'^) pro L solidis, et insuper IIII.
talenta denariorum et X. solides.
Heriman de Holthusun accepit in Paterbmnuen XXX. solides, cuidam uiro qui uocatur Tada pro una
domo ad dandum.
Quidam uir nomine Amulung accepit de episcopo Meinuuerco X. solides et L mulierem ad deferen-
dam cuidam sanctimoniali in M^sscethi pro duobus pueris.
') Die vitft Meiow. setzt dafür anain pernam.
*) Auch hier hat die Tita Meiow. duas pemaa, «o wie in ferneren ähnlichen Fallen.
^ Die Vita Meinw. setst dafür tunicam.
Google
Digitized by
1015, 67
VIII. Quidam miles Bruno uocatus, diuina inspiratione instinctus, cum consensu Weudilburge coniu-
gis sue, quicquid habuit in marca que uocatur Ananroth,'in ^luis, in aquis, in mancipiis utriusque sexus^
ad dominium sancte Dei genitricis Marie et sancti Kiliani martyris et sancti Liborii confessoris in proprium
tradidit. Cunctorum notitie fidelium innotescimus, quam benigne qui tunc preerat Patherbrunensi sedi
Meinuuercus episcopus susceperat, IUI. aratra quamdiu uiueret in beneficium ei concessil. Huius traditio-
nis testes introducimus. Hosadum prepositum. Raetluf. Benno. Vito. Sicco. Hizil.
IX. Isti omnes uiderunt, quando domnus episcopus M. I. libram denariorum misit Beuoui per suum
nuncium Thrudbertum. Benna comes. Amulung comes. Erp. Heriman. Alfrid. Godica. Meinuuerc. Cathol.
Volchcrd. Ecilin, Widula. Helmier. Rodherd. VflFa.
X. Diuina fauente dementia quidam nobilis nomine Ecilin cum suo filio Meinhardo iusUssimo berede,
quicquid habuit hereditatis in Hamm cum VIII. mancipiis et omnibus illuc pertinentibus ad altare sancte
Dei genitricis Marie et sancti Kiliani martyris Liboriique confessoris in proprium tradidit. Episcopus uero
Meinuuercus' illius traditionis memor, prenarrato Ecilino quotannis XL. maldra frumenti^ IUI. bacones sine
minutiis, V. oues de episcopali substantia dari constituit. Vnusquisque meorum successorum quotannis hec
persoluat, aut predium sibi restituat. Filio autem Ecilini in mercedem I. caballus, et I. lineus pannus, et
X. maldra frumenti, et II. bacones dabantur.
XI. Notum sit omnibus fidelibus presentibus scilicet ac futuris, qualiter quidam nobilis Richardus
nomine, pro remedio anime sue parentumque snorum, quicquid hereditatis uel proprielatis habuit in uillis
ac mercan Gledabiki, Hiridechessun , Hemmanhusun, Heristi, Perranhusun, BuUanhusun, aut in omni orien-
tali exercitu, cum consensu ac peticione sui iustissimi heredis Wiris, cum omnibus appendiciis illuc perti-
nentibus, edificiis, areis, terris cultis et incultis, pratis, pascuis, siluis, uenationibus, aquis aquarumue
dccursibus, molendinis, piscationibus, mancipiis utriusque sexus, et cum omni utilitate que inde fieri potest^
ad dominium sancte Dei genitricis Marie, Kiliani martyris Liboriique confessoris, omni contradictione remota,*
in proprium tradidit, delegauit atque concessit. Vnde episcopus Meinuuercus, qui tunc Patcrbrunnensi
ecclesie presidebat, hoc pie perpendens, unam curtim que uocatur Betanun cum XVI. familiis et XX. ara-
tra decimacionum predicto Richardo usque ad terminum uite sue concessit.
Hec autem eo tenore facta sunt, si ipse episcopus aut aliquis eius successorum hoc pactum infrin<yere
uoluerit, tunc habeat Richardus potestatem reducere sua. Huius traditionis testes sunt. Bernhardus dux.
Conradus comes. Amulunc comes. Thiedric comes. VflFa. Thiedric. Eppa. Hemma. Thiedric. Thietmer. Ercun-
brecht. Thiedric. Liudbran. Benni. Rodbai. Alamer. Wicilin. Cristin. Vda. Berda. Gazuuin. Liudric. Ernast. Reinza.
Alauuich. Aethelherd. Wickier. Poppa. Tiamma. Thiaduuard. Azzaca. Eiza. Gela. Wlfherd. Hilliuuard. Liuza.
XU. Vestra fidelitas nouerit, quendam de numero fidelium nomine Ricmarum, cum consensu iustis-
simi heredis atque fratris stii Hrohtuuard uocitati, quicquid hereditatis habuit in üolkiereshusun cum omni-
bus illuc pertinentibus, in uillis, in siluis, in agris cultis et incultis, in pascöis et in aquis et in mancipiis
utriusque sexus, ad dominium sancte Marie genitricis Dei et perpetue uirginis et sancti Kiliani martyris
sanctique Liborii confessoris pro remedio anime sue in proprium tradidisse, ut in aliquo sua peccata dele-
ret. Quod uidelicet Paterbrunnensis ecclesi^ uenerabilis presul nomine Meinuuercus pie perpendens, eidem
quendam locum cum quattuor mansis Niganbrunnun uocitatum, et decimacionem super quandam uillam
noraine Doddanhusun, excepta curte, quamdiu uiueret, tribuit, et unum caballum, et I. unciam auri, et
I. scutum et I. lanceam illi et fratri suo super hec dedit. Hoc cyrographum idcirco scriptum est, si ali-
quis successor prefati episcopi hec infringere studuerit, ut ille habeat licentiam reducere sua.
Xni. v>i. In Christi nomine notum sit omnibus fidelibus, qualiter ego Bernuuardus *) pro remedio
anime mee animarumque predecessorum successorumque meorum, coessentibus et consentientibus cohere-
*) Die Tita Meiaw. schreibt den Namen Bennaka.
Digitized by
Google
68 1015.
dibus meis, fratre meo scilicet Goddescaico ^) et filio meo Goddescalco, tradidi ecciesie sancte Marie geni-
tricis Dei, sanctorumque Kiliani martyris et S. LiEorii confessoris, quoddam predium in uilla Wiriesi cum
Omnibus appendiciis eins, situm in pago Äuga et in comitatu Bennonis comitis. Ynde episcopus Meinuuer-
GUS eiusdem sedis honorandus antistes eins rei gratia dedit mihi in uita XI. aratra in Baddanhusun, et in
Ahusun Villi, aratra®), et II. talenta denarionim, et III. ceruisias, et IUI. bacones, et XX. maldra annone.
Actum in üuardbergi, presente predicto episcopo, et testibus hiis. Erp. Hunald. Godefrith. Raedulf. Bacca.
Dodapa. Volcmer. Daia. Poppica. Thiaduuard. Brun. Poppa. Eica. Eppa. Gela. Hoica. Worad. Wlfheri. . . rza.
Azzaca. Euuriza. Ika pbr. Otic pbr. Poppa pbr. Eclef. pbr. Ika pbr. Tiaza diaconus.
XIV. Notum fore uohimus, qualiter quidam uir nomine Randuuard, cum laudatione fratrum suonim
VoIckieres et Ekkionis, quoddam predium in Bikihusun in proprium tradidit ad Paterbr. Episcopus uero
Meinuuercus ob hoc illis donauit I. equum et II. bonos et IUI. solides denariorum. Huius cause testes sunt
Amulunc comes. Gerbracht comes. Ekkica comes. Herdrad. Reinfriht.
XV. Notum sit omnibus, quendam ex numero fidelium, Ethilierum nominatum, cum sue uxoris uolun-
täte Wicsuithae, quicquid proprietatis in Diesna habuerat, cum omnibus appendiciis illuc pertinentibus, in
edificiis, areis, agris cultis et incultis, pascuis et in siluis, ad dominium sancte Dei gcnitricis et perpetuc
xiirginis Marie et sancti Kiliani martyris sanctique Liborii confessoris, omni contradictione remota, in pro-
prium tradidisse. Vnde Paterbrunnensis ecciesie uenerabilis episcopus Meginuuercus , misericordia motus,
eisdem I. pallium pro VII. libris, et VI. unicas auri et XVII. libras argenti et IUI. solides denariorum pro
mercede restituit. Huius traditionis testes sunt. Amulunc comes. Brun. Thidier. Hiliuuard. Thancbern. Vnuca.
Alfric. Ekuuard. Actum Ekuuardinchusun.
XVI. Notum sit omnibus fidelibus, qualiter duo fratres Liudric et Becilinus cum Wicilino, quicquid
proprietatis habuerunt in Halogokircan , per uoluntatem domne Helmburga instissime heredis, ad dominium
sancte Dei gcnitricis Marie et S. Kiliani martyris Liboriique confessoris in proprium tradiderunt. Episcopus
uero Meinuuercus pro mercede illis restituit IUI. libras denariorum.
XVII. Notum sit omnibus fidelibus ppcsentibus scilicet atque futuris, qualiter quidam bonus christia-
nus FertImmunt uocatus, cum uoluntate filii sui Alfdeches iustissimi heredis, ad dominium S. Dei gcnitricis
Marie et S. Kiliani martyris et S. Liborii confessoris, XXIII. agros et I. aream in marca Calriki in proprium
tradidit. Episcopus Meinuuercus, qui tunc Palerbrunnensi sedi preerat, ad uitam illorum duorum I. man-
sum in Ouoran Duergian, ea uidelicet ratione, quatinus in natali S. Liborii III. denarios persoluerent, illis
concessit. Huius rei testes sunt. Amulunc comes. Thiedric. Sicca. Bennaca. Godica. Volcherd. Sicca. Poppo.
Ekkica. Liudbran. Rotbald.
XVIU. Notum sit omnibus, quendam fidelem Aethelherd nominatum, cum sui iustissimi heredis Liu-
cican assentatu et uoluntate, L houam in marca Listungun cum omnibus appendiciis illuc pertinentibus, in
edificiis, areis, agris cultis et incultis, pascuis et in siluis, ad dominium sancte Dei gcnitricis Marie et S.
Kiliani martyris Liboriique confessoris in proprium tradidisse. Vnde Paterbrunnensis ecciesie episcopus
Meginuuercus, misericordia motus, eidem W. maerc pro Uli. libris pro mercede restituit. Huius traditionis
testes sunt. Amulunc comes. Erp. Hosadus prepositus. Mercred. V^aldbem. Vnumer. Wenna. Thiaduuard.
Hizza.
&) Die Tita Meinw. schreibt diesen Namen Godica.
*) Die Tita Meinw. schaltet hier noch ein: in Heieck ieressun X. aratra, in ßadoellun V. et diroid. in Bodckerlthorpe VIII. in
Cuadian X. in Geradessan VII. Es scheint also dem Vf. eine andere als die jetst noch Torhandcne Urkunde vorgelegen
SU haben.
•Digitized by L^OOQ IC
1015. 69
XIX. Quidam uir nomine Wlfheri, XV. agros in loco qui dicitur Wlfliereshusun cum uxore suimot
possedit Qui uidelicet uir, paupertatis nimietate constrictus, illos predictos agros, ad honorem sancte
Marie sanctique Kiliani martyris et sancti Liborii confessoris, cum consilio et uoluntate iuste heredis suimet
uxoris, absque ulla contradictione in proprium tradidit. Tunc episcopus Meinuuercus, per amorem Christi,
pro illis XV. agris pr^nominato uiro I. libram denariorum persoluit.
Huius rei testes sunt. Reinoldus. Tiazo. Becilin. Tadico. Wicil. Disizo. Wino. Luicico. Erp. Osdag.
XX. In istius mundi procellis, Quidam senior nomine Thiatmarus non minimum superbiens, sese
cum Omnibus humanis quibus potuit omare non tardauit honoribus. Quodam uidelicet tunc tempore ille
predictus iter suimet ad quoddam monasterium Heriuorde nuncupatum dirigens, ibi magnam fecit iniquita-
tem, sanctorumque ibi requiescentium, sueque sororis abbatisse nomine Godesthi nee non et congregatio-
nis sancte Marie thesaurum confregit, et inde plus iusto furauit pecunie. Tunc non post longum tempus
secundum canonicam constitutionem in synodum ille prefatus uocatus, qualiter apud Deum et apud omnes
sanctos suos sese agnosceret, et ut iusta faceret et iniusta derelinqueret ammonitus est. Ista uidelicet
ammonitione nimis corde Dei gratia commotus, omnia que eidem essent constituenda libentissime sese pre-
dixit adimplere. Nam illi tunc constitutum est episcopo dare XXX. talenta denariorum illud capitale
crimen ad emendandum profecto. Uli siquidem tantum peccunie non habente, omne predium quod habuit .
in Brunincthorpe cum omnibus appendiciis illuc pertinentibus, in mancipiis, in siluis, in aquis, in agris
cultis et incultis, cum consensu et uoluntate iustissimi heredis sui Bernhardi ducis atque fratris sui, ad do-
minium sancte Dei genitricis Marie, sanctique Liborii confessoris et sancti Kiliani martyris, pro reconcilia-
tione illius peccunie in proprium tradidit.
Si hanc traditionem quisquam studeat infringere, ante conspectum §temi iudicis in die iudicii red-
dat rationem.
Illius traditionis testium nomina introducimus. Eins miles. Vda. Heriman comes. Heinric. Rothulf.
Engilmer. Vuicman. Nithard. Bernhard comes. Rocilin. Liudier comes. Alfric. Vuega.
XXI. Episcopus Meinuuercus dedit in reconciliationem cuidam uiro nomine Reinharde et sue conte-
ctali Ricmode, de quodam predio in Sidiginchr Hl. libras denariorum et I. familiam in Suinuellun.
Hoc uidebat Gerbrach comes. Ekbracht. Erp. Mercrad. Ecilin. Bennaca. Alfric. Tiamma. Thiaduuard.
Hosadus prepositus.
(Auf der Rückseite:) Adhuc autem debet episcopus XXIIII. sol.
XXII. Notum Sit omnibus fidelibus, quandam domnam e± numero fidelium, Geppe nominatam, de
Halthorpe, quicquid hereditatis in Forsti habuit cum omnibus appenditiis illuc pertinentibus, in edifitiis,
areis, agris cultis et incultis, pascuis et in siluis, ad dominium sanct^ Dei genitricis et perpetue uirgini^'
Marie et sancti Kiliani martyris sanctique Liborii confessoris, cum consensu suorum heredum, omni con-
tradictione remota, in proprium tradidisse. Vnde Patherbr. ecciesie uenerabilis episcopus Meginuuercus
misericordia motus eidem domne XXV. libras denariorum pro mercede dedit.
Huius traditionis testes sunt. Amulung comes. Erp comes- Godica. Azaca. Volcherd. Liuda.
XXIII. Quedam mulier nomine Mirihild, per suum aduocatum atque heredem Auican, quicquid he-
redis in Heringi possedit, Mainuuerco uenerabili episcopo et suo aduocato in proprium tradidit, pro Xlt
siclis nummorum et una libra, quod est talentum. Huiusv tradicionis testes sunt Dodica comes, Ymmid.
Brun comes. Benneca. Reinhald. Acca.
XXIV. Isti fuerunt presentes, quando tradidit ad Paterbruif. Oda, quicquid habuit in Siuuardessun.
Cunrad comes. Amulungc comes. Erp comes. Thiedric comes. Franca. V^ikin. VflFa. Hemmi. Ekbi'ect. Thie-
dric. Thiatuuard. Haica. Waldric.
Episcopus Meinuuercus dedit illi XX. solidos denariorum. ^
Digitized by ViiOOQlC
70 «015.
XXV. In natali sanctorum martirum Abdonis et Sennetis dedit episcopus Meinuuercus, Bosan et Crir
sfine et Ebbican sororibus, ob illud predium quod uocatur Thesli. Sidessun. Yffanhusmi. Essiberch. Anan-
roth, Walieressun. Suthem. Erpessun. I. marthririum pelliz pro VI. tal. et L zebelinum roc'') pro VI. tal. et
insuper ioter aurum et argentum et inter eaballos XVIII. talenta.
Istud prescriptum predium Dux Bernhardus, annuentibus et postulantibus duabus prenominatis soro-
ribns, ad altare Saiicte Marie et sancti Kiliani martiris Liboriique confessoris, omni contradictione procul
remota, in proprium tradidit Illius traditionis sunt testes. Amulung comes. Bernhafdus comes. Ekkica
comes. Prepositus Nithing. Decanus Ilaica. Werinza presbiter. Tamma. Heriman. Item Heriman. Item Heri-
man. Tiamma comes et eius miles Godiea. Bennaca. Prepositus Ramuuard. Wacilin. Meinuuerc. Brun. Erp.
Cona. Hunald. Godefrid. Osuuald. Geba. Meinza. Volcherd. Tianmia. Yda comes. Benna comes. Heriman
comes. Reinuuard. Wega. Frederic. Berding. Gerbracht.
Qucdam domna norainata Oda,®) cum assentatu sue matris Bechtbildae et suimet filii Gerhard! et
Thietbaldi, I. familiam et LX. agros ad altare sancte Dci genitricis Marie et sancti Kiliani martiris Liborii-
que confessoris in Asopo proprio tradidit. Episcopus autem Meinuuercus, non inmcmor illius traditionis,
II. plena talenta et dimidium tal. dedit Uli, et ad finem sue uite et filiorum eius Gerhardi et Thietbaldi,
in Paterbrunnen unam domum cum XXX. agris eis tribuit.
Hoc autem traditio in natali Jacobi apostoli in Paterbrunnen facta est
XXVI. Episcopus Meinuuercus dedit cuidam mulieri nomine Wennikin, et matri eius Hamoda, et
aduocato earum Tadican, I. caballum et II. boues et I. uaccam et II. libras lane, pro XXIIII. iägris et pro
I. area in Hilimeri.
XXVII. Episcopus comparauit ad Tiedricum et ad suam vxorem Geppam in Gosleri IL familias in
Lanchel, cum VII. unciis auri et III. libris denariorum. Amulunc fecit traditioncm. Hoc uidebat Benna
comes. Vda comes. Hecil caluus.
(Auf der Rückseite:) De predio Tiedrici et V^^iciles.
o
XXVIII.*) Notum sit omnibus tam futuris quam presentibus, quod quidam Cuno Patherbrunnensis
ecclesic ministerialis pro decima sui predii in Adanun, preposito Winone et ceteris fratribus maioris ecclesie
consenticntibus, annis singulis decem malder in uillicationem Silikensothe , fidelium amicorum suorum ro-
gatu pprsoluere promisit, promittendo confirmauit. Hec autem acta sunt coram bis testibus. Winone pre-
posito. Bernharde decano. Godescalco. Reinberto. Esico. Cunrado preposito cum reliquis fratribus et mini-
sterialibus ecclesie. Vffone. Hugone. Manegoldo. Heinrico. Volberto. Altmanno. Adelberono. cum aliis multis.
XXXIX. Notum sit omnibus tam futuris quam presentibus, quaUter Digga, quicquid proprietatis ha-
buit in . . durpe, cum coniuge sua, sancte Marie uirgini et sancto Kiliano martyri sanctoque Liborio con-
fessoria ad prebendam fratrum in Paterbrunnun, per suum aduocatum Widikin, in manum nostri aduocati
Theoderici tradidit, et ipse hoc modo sue utilitati consuluit, ut per singulos annos duas fersingas porcinas
et X. maldra ... de parte prepositi sibi darentur. Quod huiusmodi ratum esse stabiliuit, ut si quis hec
infringere uoluerit, per annum habeat liceutiam proclamandi, et post annuqa si auditus hon fuerit, sua
recipiendi. Cuius rei testes infra notamus. Widikin comes. Thiederic comes. Hildelec comes Aesic.
Annica. Mainwerc. Poppa. Reinhard. Poppa. Sihard. Reinmar. Wil. . . Aebbic. Hunika. Wiza. Liuthard.
Rotdag. Eilhard. W^alika. Mila. Heriman. . . . Wiga. Waldbreth. Thiederic. Aescolf. Bernhard. Fritheric.
Ramward.
^ Die Vita Meinw. hat dafür tunicam.
^ Diese, auf die Rückseite der Torigen geschriebene Tradition, wird in der vita Meinw. der folgeodeo Dachgesetst.
*) Diese und die folgende Tradition sind in diir vita Meinwerci nicht erwähnt; es ist daher ungewiss, ob sie in diese Zeit,
oder in welche Zeit sie gehören.
Digitized by
Google
1015 — 1016. 71
XXX. ^^) Notum sit omnibus tarn futuris quam presentibns, qualiter Cunigunda per aduocatum snura
Gisibertum cum consensu et laude sororis et iustissime heredis sue Berte quicquid in pao;o Almanga et ia
uilla Brenkiun et in Vuithi et in Spurca hereditario iure possedit, sancte Dei ecciesie in Patherbrunnon ad
prebendam fratrum tradidit, legauit, concessit, in agris cultis et incultis, mancipiis nuptis et innuptis, pra-
tis, pascuis, aquis aquarumue decursibus, molis, molendinis, piscationibus , siluis, uiis et inuiis, quesitis et
inquirendis, exitibus et reditibus, et cum omnibus iure ibi pertinentibus, ea uidelicet ralione, ut sibi suo-
que aduocato XV. libre in precariam quamdiu uiuerent concederentur in decimis' et mansis. Insuper etiam
duos mansos in Humbergehusun eidem ecciesie contulit pro sua suorumque memoria, eo pacto ut frater-
nitas et prebenda iugiter ei concederentur habenda. Pepigit quoque eadem Cunigunda cum hec nobis
tradidisset, ut Radulff beneficium suum in Staipo et Wisil suum per totam uitam suam secundum morem
et consuetudinem familie nostre ecciesie obtinerent, nisi forte pro peccato aliquo iure in iudicio familie
amitterent. Idem ius in reliquis ministris quos ipsa dedit habealur. Quod si hec pactio fuerit fracta, ipsa
toUat sua et nobis reddantur nostra. Huius rei testes sunt hi. Bernhard comes. Meinbold. Albo. Azo. Thiat-
mar. Thiathard. Reinfrid. Waltere. Alueric. Frethebolt. Hizil. Meinhard. Ruothulf. Helmdag. Wizil. Walderic.
Bodo. Vdo. Heinric. Helmeric. Wicman. Worin. Werinheri. Hoico. Hamuco. Admund. Heio. Tammo. Godefrit,
Adclgar. Heinric. Hunico. Beringer. Benno. Walbrahl. Hunir. Abichin. Acelin. Arnust. Abbelin. Niso. Poppo»
Wilbraht. Thiaza. Tiemma. Wichart. Asceco. Aica. Boso. Rantwic. Racico. Rodbraht. Bernhart. Wemizo.
Thiadbolt. Meinbold. Fdcmar. Thiederic. Rocbraht. Adechin. Azechin. Haico. Dodicho. Eppo. Aluico. Menger.
Ticderic. Hibo. Liudbrath. Tiaza. Wezil. Tiaza. Hamiza.
LXXXVIII.
y^* In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus Dei gratia Romanorum Imperator augustus. Si
aecclesiarum Dei sublimationibus omni studio |I inseruimus, aeternae retributionis premia nobis affutnra
esse speramus. Quapropter omnium fidelium Christi presentium scilicet ac futurorum nouerit uniuersitas,
qualiter Meinuuerccus sanctae Paterbrunnensis aecclcsiae venerabilis episcopus, omnia predia quae here-
ditario iure possederat matri suae Adalae contradidit. Dehinc ipsa cum manu mariti et aduocati sui Bal-
derici comitis, consensu etiam heredum, eadem predia potestatiue nobis donauit. At nos perpetuae bea-
titudinis spe ac pia prefati episcopi dilectique nepotis nostri, qui se omniaque sua diuino seruicio manci-
pare gaudet prece et deuocione commoniti, predia eadem legitime nobis tradita, inter quae principales
Cortes sunt iste. Immideshusun. Walmonthem. Hauurlon. Hukilhem. Mandelbiki. Golthbiki. Doddonhusun.
Hokinnesleuo. Wakeresleuo. Cum appertinentibus uillis, mancipiis utriusque sexus, siluis, uiis et inuiis,
exitibus et reditibus, molendinis, piscationibus, pascuis, uenationibus . quesitis et inquirendis, omnibnsque
utensilibus quae quolibet modo dici uel nominari possunt, sanctae Paterbrunnensi aecclesiae in honorem
sanctae Dei genitricis Mariae sanctique Kiliäni martiris ac beati Liborii confessoris constructae, per hanc
imperialem paginam largimur, omnium hominum contradictione remota. Insuper etiam imperiali auctoritate
precipimus, ut nulla maior minorue persona aliqua iudiciaria potestate in eisdem prediis se intromittat,
nisi aduocatus quem eiusdem aecclesiae episcopus sibi eligat. Si quis autem, quod absit, hoc nostrae
donacionis preceptum infringere ausus fuerit, centum libras auri persoluat, L, eidem aecclesiae, et L.
1^ Die^e, in der vita Meinw. nicht erwähnte Tradition, findet lich in dem älteren Copiario dea Dom&tiO« za Paderborn^ Nr. L.,
Bwischen Urkunden aus der Zeit des Bischofs Meiuwerk, und wird deshalb hier angeschlossen, obgleich der Name dieses
Bischofs in derselben nicht genannt wird.
Digitized by
Google
72 1016.
nostre camerc. Et ut haec nostrae largicionis auctoritas firtba et inconuulsa permaneat^ hoc preceptum
indc coiiscriptum manu propria corroborantes sigillo nostro iussimus insigniri.
Signum Heinrici Romanorum inutctissimi (L. M.) imperatoris.
Guntherius cancellarius uice Ercambaldi archicappellani recognouiL
Data IUI. Idus Jan. Indictione XIII. Anno dominicae incarnationis M**XVI. Anno uero domni Heinrici
secundi regnantis XIIII. Irpperü autem U^. Actum DRODMANNIA. FEUCITER. AMEN.
£« fiodea sieb noch Ueberreste tod scbmaleo Lederriemen , mit welcbeo das Siegel , wabracbeinlicfa also ein Metallsiegely
aogebäogt gewesen.
LXXXIX.
Aus dem Kopialbuche des Domstifts su Paderborn.
C In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente dementia Romanorum Imperator
augustus. Ecclesias Christi ampliare seruorumque eius necessitatibus pie ac clementer subuenire imperialis
promotionis ordo deposcit. Proinde fidelium Christi noucrit industria, qualiter diuino instinctu ammoniti,
et interuentu dilectissimae coniugis nostrae Cunigundae imperatricis augustae, in id ipsum fratema caritate
collaborantibus Heriberte Coloniensi archiepiscopo , Theodcrico Mimegardeuordensi, Adelbaldo Traiectensi,
Theoderico Metensi, Wiggero Verdensi, Thietmaro Ossenbrugensi , Erico Hauelbergensi, sanctae Pather-
bumcnsi aecclesiae in honorem sanctae Dei genitricis Mariae sanctique Kiliani martyris et sancti Liborii
confessoris constructae, cui etiam Meinuuerchi^ß uenerabilis episcopus presidet, quandam nostram curtem
Moronga dictam, in pago Morongano in comitatu Bennonis comitis sitam, quam nobis Ynouuanus Bremo-
nensis archiepiscopus cum manu aduocati sui Vdonis tradidit, omnium hominum contradictione remota, pro
remedio animae senioris nostri tercii Ottonis diuae scilicct merooriae imperatoris augusti, et incolumitate
uitae nostrae praesentis ac spe futurae, per hanc imperialem paginam concedimus atque largimur, cum
Omnibus appendiciis, areis, uillis, pascuis, aquis aquarumue decursibus, piscationibus , molendinis, siluis,
ncnationibus, cunctisquc qualicunque modo nominari possint utensilibus, ea uidelicet ratione utpredictus
Meinuuerchus episcopus eandem curtem quamdiu uiuat in usus proprios potestatiue possideat, post finem
uero uitae suae ad uestitum canonicorum in eadem Dco sanctaeque genitrici eius Mariae nee non beatis
Kiliano ac Liborio seruientium annuatim meliorandum pertineat. Si quis uero hanc nostram donationem
infringere presumpserit, centum libras auri persoluat, L eidem aecclesiae, L. uero nostrae camerae. Et
ut haec nostrae liberaUtatis auctoritas stabilis et inconuulsa permaneat, hanc cartam inde conscriptam
manu propria roborantes, sigillo nostro iussimus insigniri.
Signum domni Heinrici imperatoris inuictissimi, (L. M.)
Guntherit^ cancellarius uice Erchanbaldi archicapellani recognoui,
Data IUI. Id. Januar. Indictione XIH. anno dominicae incarnationis M^.XVIo anno uero donmi Heinrici
secundi regnantis XIIII. Imperii äutem IL Actum Drodmannia feliciter AmeN.
xc.
Aus dem Kopialbuche des Domstifts zu Paderborn.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente dementia Romanorum Imperator
augustus. Tribunal animae dilatamus, si ecclesias Christi cum sibi subiectis ampliamus. Qua de re fide-
lium Dei uniuersitati pateat, quod hac intentione, interuentu dilectissimae contectalis nostrae Cunigundae
imperatricis augustae, nee non et Heriberü archiepiscopi Coloniensis, Adalbaldi Traiectensis, Theoderici
Digitized byC^OOQlC
1016. 73
Mimigardeuurdeo^is, Theoderici Metensis, Wiggeri Verdeosis, ThieQn^ri Osenburgensiai Erici Banelbergensis»
sanctae Paderburnensi aecclesiae , in honore sanctae Dei genitricis Mariae sanctique Kyliani marlyris et sanoti
Liborii consecratae, cui etiam Meinuuercus uenerandus episcopus presidet, quandam curtem nostrae proprietatis
Berneshusen dictam, in pago Lisga in comitatu Vdonis sitara, quam ab Vnuuano Bremonense archicpiscopo
donante, et per aduocatum suum Ydonem legitima traditione accepimus, pro remedio animarum diuae memoriae
Ottonis imperatoris lercii, senioris scilicet nostri, et incolomitate uitae nostrae utriusque presentis uidelicet
ac futurae, coniugisque nostrae dilectissimae, nee minus pro stabflitate regni, proprietario iure concedimus,
cum Omnibus appertineneiis, rebus, territoriis, uillis, mancipiis utriusque sexus, siluis, uenationibus,
aquis aquarumue decursibus, molendinis, piscationibus, uiis et inuiis, exitibus et reditibus, pratis et pascuis,
et cum Omnibus acquisitis uel inquirendis, Ea ratione ut prenominatus episcopus eiusque successores libe-
ram potestatem in eiusdem aecclesiae utilitatem uertendi habeant. Si quis autem in posterum , quod absit,
prefatam aecclesiam inquietare contendat de eisdem prediis, perpetuo anathemate condempnetur. Insuper
C. libras auri optimi componat, dimidietatem regiae camcrae, et reliquam partem eidem aecclesiae quam
inquietare presumpsit. Et ut haec nostrae traditionis auctoritas stabilis et inconuulsa permaneat, hanc
cartam inde conscriptam manu propria roborantes, sigillo nostro iussimus insigniri.
Signum domni Heinriei imperatoris augusti, (L. M.)
Gunthcrius cancellarius uice Erkenbaldi archicapellani recognouiL
Data XVDII. Kai. Febr. Indictione XIH. Anno domin. incarn. M<».XVI*. anno uero domni Heinriei se-
cundi regnantis XIIII. Imperii autem secundo. Actum Drodmanniae.
XCI.
Aas dem Kopialbucbo des Domstids zu Paderborn.'^)
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus Dci gracia Romanorum Imperator augustus.
Diuinae pietatis clemencia quae nos ad culmen Imperialis maiestatis perduxit, ad hoc uoluit regnare, ut
aecclcsiarum ordini firmando atque corroborando subueniamus, hiis autem maxime locis, quae ab ante-
cessoribus nostris regibus uel imperatoribus fundata, sed iam peccatis exigentibus pene m'debantur annul-
lata. Qua propter omnium fidelium nostrorum presentium scilicet ac futurorum industriae notum esse
uolumus, qualiter nos diuini amoris instinctu, pro remedio animae nostrae seu parentum nostrorum, nee
non et tercii Ottonis bonae memoriae imperatoris, dilectaeque coniugis nostrae Cunigundae imperatricis
augustae interuentu, atque Meginuuerc sanctae Padrebronnensis aecclesiae uenerabilis episcopi rogatu,
sibi sanctaeque suae aecclesiae a Karolo magno imperatore olim fundatae, nostris uero t^mporibus in-
cendftim passae, in honore enim sanctae Dei genitricis semperque uirginis Mariae et sancti Kiliani martiris
IJboriique confessoris dedicatae, Comitatum quem Hahold comes dum uixit tenuit, situm scilicet in locis
Hauerga, Limga, Thiatmalli, Aga, Patherga, Treueresga, Langaneka, Erpesfeld, Silbike, Matfelt, Nihterga,
Sinatfelt, Balleuan prope Spriada, Bambiki, Gession, Seuuardeshuson , cum omni legalitate in proprium
coucedimus atque largimur per hanc nostram imperialem paginam, eo uidelicet racionis tenore, ut pre-
fatus episcopus Meginuuerc snique successores prescriptae aecclesiae Presidenten dehinc ' liberam habeant
potestatem de eodem comitatu eiusque utilitatibus quicquid eis placuerit faciendi ad eorum tarnen utilita-
tem aecclesiae, Onmium uidelicet inquietudine remota. Et ut haec nostrae tradicionis seu confirmacionis
*) Von dem Originale sind nur noch Brocbstücke übrig.
Cod. dipl, bUt. Westfal. 10
Digitized by
Google
74 1016 — 1017.
aucioritas stabilis et inconcnssa omni babeatur tempore, boc preceptom inde oonocriptsm mann propra
firmare curanimus et »gillo nostro iiisignire iussimus«
Signum domni Heinrici Imperatoris augtisti (L M.)
Guntherius cancellarius uice Erkinbaldi archicapeMam recognoui,
Data XYIin. KaL Febr. Indict. XIII. Anno dominicae incarnationis MUlesimo XVI. anno nero domni
Heinrici secundi regnanüs XIIL Imperii II.
XCII.
Aas dem Kopialbuclie det DonstifU so Paderborn.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus Dei gracia Romanomm Imperator angustus.
Omnium Cbristifidelinm industria nouerit, qualitcr nos diuini amoris respectu, et dilectissimae coniugis
noßtrae, qni doo sumus in carne.una, Cunigundae uidelicet imperatricis augustae rogatu et inslinctn, san-
ctae Paterbrunnensi aecclesiae in honore sanctae Dei genitricis Mariae et sancti Kiliani martiris sanctique
Liborii ter beati confessoris dedicatae» tale predium proprietauimus , quäle nobis omnium hominum con-
tradictione remota tradidit Helmicus, uidelicet in comitatu Herimanni comitis in Dulipine mansum unum,
in Nienhem mansum I., in Situnne mansum I., Haiostron mansum I., in Berthaiostron mansum I., in Le-
hembeke mansuni I., in Horion mansum L, in comitatu Ottonis comitis in Eluepo mansum L, in Ricoldino
huson mansum I. cum L. mancipiis utriusque sexus, areis, uillis, pascuis, aquis aquarumue decursibus, pisca*
tionibus, molendinis, siluis, uenationibus et omnibus appendiciis cunctisque qualicumque modo nominari
possint utensilibus, Ea scilicet ratione, ut uterque nostrum tam uestitura quam uictu stipendialem amodo
ab episcopo sedis subscriptae, nunc uero a domno Meginuuerco presule et post a successoribus ipsius,
communi canonicorum consensu, cum perpetua orationum participatione , plenarie inibi sicut unus fratrnm
accipiat et potestatiue possideat. Et ut hacc traditio nostrae liberalilatis stabilis et inconcnssa permaneat,
hanc cartam inde conscriptam manu propria roborantes, sigillo nostro subter bullari iussimus.
Signum domni Heinrici Romanorum inuictissimi Imperaloris augusti. (L. M.)
Guntherius canceüarius uice Archanbaldi archicapellani recognouit,
Data IUI. Id. Junii, ludictione XII. anno dominicae incarnationis M.XVII. anno uero domni Heinrici
secundi regnautis XYI. Imperii UH. Actum Patherbrunnon.
XCIII.
Aas dem Knpialbache des Bisthums Paderborn.
In nomine Sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus Dei gratia Romanomm Imperator Augustus. Ca-
nouum statuta non ore hominum sed spiritu Dei condita precipiunt, ut Episcopi frequenter claustra mona*
chorum uisitent, et si qua extra regulam illic inuenerint, abscidant et corrigani Haec uigilanter int^rius
contemplantes, et in huius uitae iünere onera nostra episcopis imponendo leuigantes, caritatis causa, sine
qua diues pauper est» cum interuentu amantissimae coniugis nostrae Cunigundae nidelioet Imperatricis augustae»
cum archiepiscoporum Erchanbaldi Moguntinensis , Popponis Treuerensis , Gcronis Hagedeburgensis, Unwani
Bremensis, et episcoporum Arnoldi Haluei-stadensis, Epponis Babenbergensis, Theoderici Mettensis, Heinrici
Wirceburgensis, Theoderici Mimigardeuurdensis, Heinrici Parmensis, Theoderici Mindensis, Thiemonis Mcrs-
burgensis, Erici Hauelbergensis , Laicorum quoque, Bernhardi ducis, Sigifridi atque Ezziconis comitum,
Abbatiam nomine Helmwardeshusen , cum omnibus suis appendiciis mobilibus et immobilibu»» sedi Pader-
Jbornensi in honore sanctae Mariae sanctorumque Kyliani atque Liborii constructae , cui iiisignii$ acquisitionis
Digitized byC^OOQlC
1017 — 1018. 75
presul Meynwerchus in presentianim preest, in proprium dedimus, nostroque iure et dominio in ios et
dominium ipsius amodo potestatiue et iuxta regulam sancti Benedicti episcopaliter disponendam atque pos«
sidendam tradidimDS. Et ut haec nostrae traditionis pagina firma et inconnulsa pennaneat, mann propria
corroborantes atque oonfirmantes, sigilli nostri impressione subter eam sigillari iussimus.
Signum domni Heinrici inuicttssim iMomanorum Imperatoris AugusH, (L. M.)
Guntherius cancellarius uice Erchanbaldi archicapellani notauit,
Data V. Idus Juiii, Indictione XIL anno dominicae incarnationis M^.XVII^. anno uero donani Heinrici
secundi rcgnantis XVI®. Imperii IHR Actum Lietzo.
Wabrscbeiolich auf diese oder eine verwandte Angelegenheit, bezieht sich folgende, im Original auf einen schmalea Peiy»-
mentstreif geschriebene Notiz :
Hi sunt testes. Thietmer. Ekkica. Ludier. Ekkica. Raedig. Yualhem. Yuidukin. Benna. Kiza. Amulag.
Volcbal. Thietmer. Immed. Gerbraht Vuiking. Thiedric. Ibo. Aeica. Heriuuard. Burchard. Dodica. Tiaza.
Vretheric. Leftierd. Eschulf. Oua. Uuidula. Fronca. Heriman. Thiaza. Boua.
Episcopus Thieodericus.
Dux Bernhardus.
De abbatia Helmuuardesh*«
XCIV.
v^* In nomine sauctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente dementia Romanorum Imperator
Äugustus. II Nouerit omnium Dei fidelium nostrorumque tam presentium quam subsequentium industria^^
qualiter nos interuentu dilectae coniugis nostrae CVNIGVNDAE uidelicet imperatricis augustae, fideliumque
nostrorum, Popponis Treuerensis archiepiscopi, Erkanbaldi Mogontini archiepiscopi, Eberhard! Babenber^
gensis episcopi^ Adelbaldi Trajectensis episcopi, item Popponis abbatis Vultensis, Godefridi ducis« Bem-
hardi ducis, Becelini comitis, aecclesiae Paterbrunnensi» cui venerandus episcopus Meinwercus nostrae
uidelicet seruituUs paratissimus presidet, sub honore agiae Dei genitricis Mariae sanctique martiris Kiliani
nee non et beatissimi confessorum sancti Liborii episcopi constnictae atque dedicatae, tale predium quäle
Willa per manum nobis dedit et consensum coniugis et aduocati sui Ottonis, in loco Siburgohusun nomi*
nato, in comitatu Vdonis comitis, in pago Henunerueldun , cum omnibus pertinentüs suis» possessionibus,
mancipiis utriusque sexus» agris» aedificiis, terris cultis et incultis, aquis aquarumque decursibus, pratis,
pascuis siue compascuis, molendinis, piscationibus, siluis, uiis et inuiis, cunctisque quesitis uel inquirendis»
in proprium iure perenni tradidimus. Et ut haec tradicio precepti nostri firma et inconuulsa permaneat,
hanc paginam inde conscriptam manu propria roborantes sigilli nostri subterbuUari iussimus impressione.
Signum domm Heinrici Romanorum (L. M.) imiictissimi Imperatoris Augusti,
Guntherius cancellarius uice Ercambaldi ardiicappellani recognouit.
Data I. Id. Apr. Indictione I. Anno dominicae incarnationis Millesimo XVIII^. anno uero domni Heinrici
secundi regnantis XVI. Imperii autem Y. Actum Nouiomago.''*)
Der Urkunde war, mit ledernen Riemen, wahrscheinlich ein Bleisiegel angehängt, das aber verloren gegangen.
^) Der Monatstag und Ausstellaogsort sind später mit anderer Tinte eingetragen. Zwischen den beiden leisten Worten war
«rsprunglich ein grosser Zwischenraum, welchen eine viel jüngere Hftnd mit dem unverständlichen Worte TRITILE aus*
gcfiilH hat.
Digitized by V^OOQIC
76 1018.
xcv.
In nomine patris et filii et Spiritus sancti. Dodico comes peccaminum suorain atque homanae fra-
gilitatis memor, ac diuina ammonicione conpunctus, pro remedio et conunemoradone animae suae, ad altare
et ad seruicium sanctae Dei .genitricis Mariae et sancti Kiliani m^iris et sancti Liborii eonfessoris, cum
consensu matris suae uidelicet Hildigundae heredis suae primitiuae, fratrisque sui Sigobodonis assensu et
asstipulacione, suum predium tradidit in proprium in bis loeis quorum nomina bic subsequuntur. Vuari-
berhgi. Rainlefcssun. JErungun. Radi. Radi in superiori Vuurmlahun. Rohthem. Garametti. Roduuardesbusun.
niandebusun. Silibem. cum agris cultis et incultis, siluis, aquis aquarumue decursibus, pratis, pascuis, nee
non cum utriusque sexus mancipiis et cum omnibus ad haec loca pertinentibus appendiciis^ uidelicet octo
molendinisy ceterisque quae adhuc nominari queunt uel nequeunt et tarnen in eis sunt uel fieri possunt
utilitatibus, exceptis ministerialibus eius hominibus, Eilbchrt, Randuuihg, Äcilin, Gela, Doda, Hoika, Mainza,
Tamma, Hibuke, Hizule, ceterisque mulieribus iam ad geniceum eius assumptis non ulterius assumendis.
Ea racione atque paccione interposita, ut dum Deo iubente monosterium Paterbrunncnse maueret inco-
Inme, pro eodem Dodicone sacerdoti atque diacono et subdiacono cotidie publicam missam celcbrantibus
Stipendialis refocilacio quae conuenit uni eiusdem ecclesiae fratri constipendiali dari daretur. Sin autem
ab episcopo uel preposito pubblica missa celebraretur, eadem eius Stipendialis refocilacio pro animae
eius remedio inter duodecim egenos diuideretur. Cum uero idem comes Dodico, diuina sie disponente
prouidencia, huius uitae terminum transiret, in omnigena recommemoracione quam pro eiusdem mouosterii
episcopo agere consuetudo est, pro eodem comite Dodicone celebrari debere. Yidelicet in missarum et
salmorum celebracionibus, luminoinimque incendiis, eulogiarumque donacionibus, centenorumque pauperum
refocilationibus, et in omnibus quae in episcopi eiusdem loci annuali dcposicionis die conuenit facere.
Rac tradicione et paccione peracta ante altare sanctae Dei genitricis Mariae, domii^us episcopus Mainuuercus
cum suo aduocato Ämulungo pro eodem predio in precariam eidem Dodiconi prestitit quicquid in Desburg,
Astnederi, Vuestnederi, Dalpanhusun, Dueriun, Vflahun, Rasbiki, Silihem, Vuepplithi, ad ecclesiam Pater-
brunncnsem proprietatis pertinebat, atque eandem tradicionem, quam idem comes Dodico ad altare sanctae
Mariae tradidit, ut utrumque, dum ipse uiucret, tradicionis atque precariae usu fmctus uterelur, illo autem
mortem obeunte, in integrum precaria et tradicio ad supradictam Paterbrunnensem ecclesiam restitueretur,
similiter exceptis tribus ministerialibus uiris, Tiazone, Bennone, Mainzoue, ac duabus familiis in Vuepplithi
habitantibus et ad Hcristelli pertinentibus, quas ei in precariam non concessit. Haec autem tradicio tali
tenore atque interdictione facta est, ut si isdem episcopus uel aliquis eius successor de precaria jiel pac-
cione, eodem Dodicone uiuente, infringere uoluerit, isdem Dodico supradictum predium recipiendi licenciam
habeat. Huius rei testes sunt. Sibodo. Immed, Sibehrt. Thiatmar. Bernhard. Amulung. Bernhard. Erp.
Ailbrat. Volcpold. Kono. Roduuard. Haika. Hagervuored. Helmuure. Alfric. Mainheri. Ratheri. Vuiking. Adal-
bart. Imuka. Asman. Folcmar. Hiddi. Becilin. Vual. Vuidier. Vffa. Hunald. Thiadmar. Hiriman. Frithuric.
Rainhald. Hiriman. Redald. Hildiuuard. Asdag. Acca. Bacca. Vnaca. Aica. Asic. Redig. Imuca. Mainbald.
Duda. Tamma. Thiadmar. Isger. Hardered. Mainuuerc. Hiriman. Oua. Hamaca. Heiluuard. Frithuric. Godes-
scalc. Vuluered. Vualdhard.
Das aufgedracktef'ldeioe, runde Siegel zeigt ein weibliches Tertcbleiertes Bnistbild mit der Umichrift: Soa. Di. Genetrix
Maria, f (Es scheint das, sonst weiter nicht bekannte, Siegel des Bischofs Meinwerk tu sein.}
XCVI.
Aus dem Kopialbuche des Domstifts tu Paderborn.
Quidam comes nomine Sygobodo suaquc contectalis Windilmod nuncupata, peccaminum suorum
atque humanae fragilitatis non immemores ac diuina iuspiratione ammoniti^ pro remedio et suarum com-
Digitized byC^OOQlC
1018 --.1019. 77
memoratione animaram nee non suorum parentum, ad altare sanctae Dei genitricis Mariae et sancti Ki-
liani sanctique Liborii coufessoris, cam consensu iustissima^ heredis Hiidigundae, unam curtem quae nomi-
natur Liudoluingerod cum omnibus utilitatibus ad prenominatam curtem pertinentibus, mancipiis utriusque
sexus, agris cultis et incultis, pascuis, praüs^ siluis, aquis aquarumue decursibus, omnibusque utensilibus
quae nominari queunt uel nequeunt \u proprium tradiderunt, Hac uidelicet tradicione in presencia Impcratoris
Heinrici firmiter peracta atque ante altare Dei geuitricis cognoscendo reiterata, domnus Meinuuercus epi-
scopus cum suo aduocato Amulungo quoddam predium quod nominatur Curbiki cum sedecim familiis et
una molendina pro eadem curte eidem Sygobodoni atque Wendilmodi in precariam prestitit, ut quamdiu
ulerque uiueret, precariae usu fructus uteretur. Ulis autem obeuntibus, in integrum precaria ad prenota«
tum altare restitueretur. Haec itaque tradicio tali tenore atque interdictione facta est, ut si isdem episco-
pus uel aliquis sui successor de precaria eisdem uiuentibus infringere uoluerit, supradictam curtem rcci-
piendi licenciam habeant Huius tradicionis paucos ex pluribus testes introducamus. Dodico comes. Bern-
hart. Brun. Amulung. Asic. Becilin. Kono. Imuka. Sicca. Sicca. Hemuca. Dodica. Oua. Alfric. Meinhere.
Thiatmar. EngUmar. Hiriman. Kräht. Hiriman. Ricdag. Kobbo. Erdag. Waldric* Wikinc Bette. Brun. Wicman.
Isger. Thiadric. Ecbehrt. Brunhart. Bona. Hiridag. Eika.
XCVII.
Aus dem Liber quAniDdam priTilegioruin etc. des Klostert Liesboro.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Heinricus diuina faueute dementia Romanorum imperator
augustus. Ubi ecclesiarum uenerabilia loca a nostris predecessoribus nobiliter adaucta, ut in suo uigore
persistant, nostra auctoritate sanccimus, ab omnipotente Deo, quem in suis sanctis honoramus, eterne
retributionis prcmium recipere fideliter et ueraciter speramus. Quocirca sancte Dei ecclesie omniumque
fidelium nostrorum presentium uidelicet et futurorum uniuersitati uolumus pateat, qualiter Thiedericus
sancte Mimigardeuordensis ecclesie uenerabilis episcopus, nostre celsitudinis adiit clementiam, petens ut
sue ecclesie per nostri precepti paginam concederemus et confirmaremus unam abbatiam Liesbern nomi-
natam, quam antea prefata Mimigardeuordensis ecciesia habere uidebatur etsi sine scripto, sitam m pago
Drcni ac in comitatu Herimanni comitis. Cuius peticionibus ut iustum est annuentes, interuentu etiam ac
petitione Cunigunde imperatricis auguste nosti^que contectalis dilectissim^, aliorumque fidelium nostrorum
c|ui inibi presentes fuerunt, Euerhardi Bauenbergensis et Meinwerki Podilbrunnensis, Adalboldi Traiectensis
episcoporum, ducisque Godefridi, per hanc nostri precepü paginam, prelibate sedi episcopali sibique suis-
qne successoribus in perpetuum confirmamus et corroboramus, ut in prescripto loco liesbem diclo nostra
imperiali auctoritate dehinc liberam habeant facultatem seruitium Dei ordinandi penes diuinum amorem
atque timorem. Preter hec etiam de aduocatis in predicto loco episcopis liceat agere et ordinäre secun-
dum eorum uoluntatem aduocationem in ipsonun militia, iuxta quod illis melius uisum fuerit ad utilrtatem
ecclesie pretitulate. Et ut h^c nostre preceptiunis auctoritas onmi tempore stabilis et inconuulsa permaueat,
hanc paginam manu propria confirmantes, sigilli nostri impressione iussimus insigniri.
Signum domm Heinrici Serenissimi et (L. M.) Guntarius canceUarius uice Arckenbaldi
inuictissimi imperatoris augusti, archiepiscopi et archicapellani recognouit.
Datum anno dominice incamationis M.XIX.*) indictione ü. anno domni Heinrici regnantis XVIII.**)
Imperii uero eius VI. XVII. Kai. Aprilis. Actum Goslarif feliciter.
*) Urspffinglidi bat da gestaadeo: H. VII. es ist aber auf obige Weise oorrigirt
**) Das letste 1. in dieser Zahl scbeiat too jüngerer Hand beigefügt.
Digitized by V^OOQIC
78 ""•
XCVllI.
(>'• In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus Dei graiia Romanonim Imperator angustus,
Quoniam predecessores nostros reges uel imperatores operatos || esse in suramo capite quod est Christus
non ignoramus, quos scimus in eins membris per fidem operatos haben augmentando aecclesias Deo vel
sanctis sacratas, et pro ea ipsa re aeternae recompensationis premia adeptos fore, non secus si sanctam
Dei aecciesiam ad honorem sanctorum suorum crescere et multiplicare donis uel augmentis studuerimus,
perpetuae remuneratiouis exultationem nos nancisci speramus. Quapropter vniuersali ecciesiae praesenti
videiicet et futurae manifestum esse optando desideraraus, qualiter Mcginuuerchus Paterbrunnensis episco-
pu8, nostrae imperiali excellentiae dilectissimus , - sublimitatem nostram conuenit, postulans aecclesiae suae
vnam Äbbatiam Sceldice vocatam dari, cuius continuis petitionibus non inmerito fauentes, interuentu Chu-
nigunde imperatricis nostrae videiicet dilectissime coniugis, episcoporum quoque Geronis, Unuani, Amoldi,
Dietrici, HÜtiuuardi et Erici, optimatumque nostri regni, Pernhardi duet«;, Sigifridi comitis, Herimanni et
Eggihardi consilii ventflatione , supradictam äbbatiam sitam in pago Wessaga et in comitatu Friderici comi-
tis sibi nee non suae aecclesie Paterbrunnensi suisque successoribus omni concedimus iure deinceps pos-
sidendam. Ut uero haec precepti pagina stabilis et inconuulsa futuris vel presentibus temporibus perma-
nere ualeat, propriae manus cautione firmamus, et nostri sigilii impressione ratum ducentes siguari iussimus.
Signum damni Heinrici serefiissind (L. M.) et inuktissimi imperaioris,
Gunffierius canceUarius mce Erchanbaldi archicapeUani recognouiL
Datum anno dominicae incamationis M^XVIin. Indictione II. anno domni Heinrici regnantis XYII.
Imperii uero eins VI. XIII. Kai. Apr. Actum ad Gosilare feliciter Amen.
Dm Siegel ist spurlos Terloren gegangeo.
xcix.*)
i^* In nomine sanctae el indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente dementia Romanomm Imperator
augustus. Ubicunque sancta Dei loca bonis nobis || a Deo donatis extollimus, non solum uitae nostrae
longanimitatem , uerum etiam regni nos prosperitatem augere speramus. Quapropter nouerit omnium
Christi nostroramque fideiium uniuersitas, qualiter nos pro remedio animae nostrae antecessormnque no-
strpnim, nee non pro salute dilectae coniugis nostrae CVNIGVNDAE imperatricis uidelicet augustae, atque
per interuentum Geronis Magedeburgensis archiepiscopi , Dotichonisque comitis, quandam nostrae propric-
tatis forestim in comitatu eiusdem Dotichonis sitam , quae terminum iuxta fluuiolum Fulda nominatnm sumens
prope Reginhereshuson et Utenhuson atque Biberbach et Rotbrehteshuson in quoddam flumen Vvisera
uocatum usque protenditur, inde sursum directa quandam uillam nomine Gimundin attingit, abinde circulum
prosecuta iterum in Fuldam et sie sursum usque iam predictam uillam scilicet Reginhereshuson pergiratur,
sanctae Paderbrunnensi aecclesiae, cui uenerabilis et nobis dilectus presul Meinuuercus preesse uidetur,
ad altare et reliquias sanctae Dei genitricis Hariae, sanctique martiris et episcopi Kiliani et sancti Liborii
confessoris, cum onmi utilitate quae ab eadcm prouenire ullatenus possit, firmiter et perpetuo habendam
*) Die Charte hat siemlich in der Mitte des Textes ein grosses Loch. Die dadarrli ▼erlorea gegaogeaea Worte iifid aas
dem alteoy sehr genauen Cupiariam ergäott, so wie dasselbe auch in einigen spälereo öhftlicheo Fittleo geicbihcn.
Digitized by
(^oogle
1019 — 1090. * 70
tradimos atqae concedimus. Et ut haec nostra auctoritas stabUis et inconuulsa permaneat, eaiii mann
propria roborantes, sigilli nostri impressioiie iussimus insigniri.
Signum domni Heinrici Romanorum (L. M.) inuictissimi imperatoris augusti.
GufUherius canceUarius vice Erchembaldi archiepiscopi ac archicappeUani recognouit.
Anno dominicae incarnationis mUIesimo XYIIIImo Indictione W^ Anno uero domni Heinrici Romano
rum imperatoris augnsti secmidi regnantis XYIIIfno Imperii autem VIto Actum XVIII. Kai. Januvarii Mulin
huson feliciter AmeN.
Da« groaie, sor Seite der Moaa(raniii*Foniiel auf die Charte aofgednickte Siegel seigl den siUeades Kaiaer, wie auf
detaen kÖniKlicben Siegeln, mit der Umachrift: Heioricbna Di. Gra. Ronoanoru. Imp. Aug. f.
c.
^« In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente dementia Romanorum Imperator
Augustus. Saluberrimis sacri eloquii institutionibüs erudimur, || exemplisque religiosoram excellentissimis
admonemur, ut temporaiia et terrena pro Dei amore donantes commoda, aetema et sine fine manentia
studeamus adipisci bona. Quapropter nouerint omnes Christi fideles presentes scilicet atque futuri, qualiter
nos per interuentum spiritalis patris nostri domni uidelicet pape BBNEDICTI, dilectissimeque coniugis nostrae
Chunigundae, nee non uenerabilis Mogontinensis aecciesiae archiepiscopi Erchanbaldi, dilectissimique nostri
Babenbergensis episcopi Eberhardi, Frisingensis quoque episcopi Egilberti, maximeque ob iuge et inde-«
fessum seruicium venerandi Meginuuerchi episcopi, ut ille nullius aemuli obprobriis subiaceat, quin plus
Omnibus nobis seruiens, premia honoresque plures a nobis accipiat, exemplisque nostri emolumenti, alios
ad nostrum fidele prouocet seruicium, ad Paderburnensem aecclesiam in honore sanctae Dei genitricis
Mariae sanctique Kiliani martyris, nee non sancti Uborii confessoris constructae, cui predictus uenerabilis
Mechinuuerchus episcopus preesse dinoscitur, quandam nostri iuris curtem Hammonstedi dictam, in pago
Rittega et in comitatu Ytonis comitis sitam, una cum omnibus eius pertinentiis siue adherentiis, in quo-
cunque pago uel comitatu sita sint, uidelicet cum uicis, uillis, ecclesiis, seruis et ancillis, areis, aedificiis»
terris cultis et incultis, uiis, inuiis, exitibus et reditibus, quesitis et inquirendis, siluis, forestibus, uenatio-
nibus, aquis, piscationibus, molis, molendinis, rebus mobilibus et inmobilibus, ac ceteris onmibus quae
rite scribi uei quoquolibet modo dici possunt utilitatibus, hac nostrae auctoritatis imperiali pagina donamus
ac omnium contradictione remota proprietamus, precipientes ut in Deo dilectus nobis sepe dictus M. epi-
scopus liberam dehinc habeat potestatem, suique successores, eandem curtem Hammonstedi cum omnibüs
appendiciis suis tenendi, possidendi, seu quicquid sibi inde iibeat iu usum episcopatus faciendi. Et ut
haec traditio nostra ab omnibus incorrupta permaneat, hanc cartam inde conscriptam manu propria con-
firmantes, sigilli nostri impressione insigniri iussimus.
Signum domni Heinrici Romanorum (L. M.) imperatoris augusti.
Guntherius canceUarius ad uicem Erdianbaidi archicapeüani recognoui.
Data Yini. Kai. Maii, in festiuitate sancti Georgii martiris, Indictione HI. Anno dominicae incarnationis
M^.XX^. Anno uero domni Heinrici secundi regnantis XVIIIF. Imperii autem VH^. Actum BABENBERC
Daa Siegel war mit achmaleo ledernen Riemen augeba'ngt, wahrscheinlich alao ein MeUUsiegd; iat aber verloren
gegangen.
Digitized by
Google
80 toao — toai.
CI.
Aus den beiden Paderbornischen Kopialb üchem.
v><« In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente dementia Romanonim Imperator
augustus. Si sanctarum Dei aecclesiarum loca bonis nobis a Deo donatis ditando extoUimus, non solum
uitae nostrae longanimitatem, uerum etiam regni nos prosperitatem augere speramoss. Quapropter nouerit
omnium sanctae Dei aecclesiae fidelium nostrorumque uniuersitas presentium scilicet ac futurorum, qualiter
nos pro animae nostrae remedio nostrorumque antecessorum, nee non et pro salute dilectae coniugis
nostrae Cunigundae imperatricis uidelicet augustae, atque per interuentum Geronis Magedeburgensis archie-
piscbpi Dulichonisque comitis, quandam nostrae proprietatis forestim in comitatu eiusdem Dutichonis sitam,
quae inicium sumit de Rothalmingahusun , rectoque tramite protenditur in Vuisaram fluuium, sicque ascen-
sum ducit in fluuium Fulda dictum,^) inde uero continuatim serüat sui ascensus tenorem iuxta eundem
fluuium Fulde usque in riuum qui dicitur Grumelbichi, nee non ad oppidum quod Holthusun uocatur
uiam tendit, simul graditur in Othilanham et in Rcchinherishusun atque ad Rothiereshusun, mox pergit
ad Rikillahusun atque ad Beuerbiki, sicque protenditur in uiam quae tendit^) ad Vulfredeskirchun, itemque
ia alteram uiam quae extenditur ad Gunnesburin et ad Vuicmonncshusun, sicque girando circuit quandam
uiam quae peruenit usque ad predictum oppidum Rothalmingahusun, sanctae Paderbrunnensi aecclesiae,
cui uenerabilis nobisque dilectus presul Meinuuerchus preesse uidetur, ad altare et reliquias sanctae Dei
genitricis Mariae sanctique martyris et episcopi Kiliani ac sancti Liborü confessoris, cum omni utilitate
quae ab eadem ullatenus prouenire possit, firmiter et perpetuo habendam tradimus atque concedimus,
ac de nostro iure et dominio in eiusdem sanctae Paderbninnensis aecclesiae ius et dominium transfundi-
mus et delegamus, eo uidelicet ordine, ut nuUus episcopum iam dictae aecclesiae eiusque successores de
predicta foresti disuestire uel inquietare presumat. Et ut haec nostrae auctoritatis pagina stabilis ei ia-
conuulsa permaneat, eam manu propria roborantes sigilli nostri impressione insigniri iussimus.
Signum domni Heinrici Serenissimi et inuictissimi Romanorum Imperatoris augusti. (L. M.)
Guniarius cancellarius uice Ercumbaldi archiepiscopi et ardiicaneellarii recognouiL
Anno dominicae incarnationis Millesirao XX^. Indictione III. anno uero domni Heinricr imperatoris
augusti secundi regnanlis XVIIII. imperii autem VII. Actum XI. Kai. Junii Chofunga feliciter Amen.
CIL
AJr • In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina gratia Romanorum Imperator augustus. ||
Diuinae pietatis clemencia, quae nos ad culmen imperatoriae maiestalis perduxit, ad hoc uoluit imperare,
ut ecclesiarum ordini firmando atque corroborando subueniamus. Hiis autem maxime locis, quae ab ante-
cessoribus nostris regibus et imperatoribus fundata, sed iam peccatis exigentibus pene uidebantur annullata.
Quapropter omnium fidelium nostrorum presentium scilicet ac futurorum industriae notum esse uolumus,
qualiter nos diuini amoris iijslinclu, pi*o remedio animae nostrae seu parentum nostrorum, nee non et
tercii Ottonis bonae memoriae Imperatoris, dilectaeque coniugis nostrae CHVNIGVNDE augustae interuentu,
utque Meginuuerc sanctae Padrebrunnensis ecclesiae uenerabilis episcopi rogatu , sibi sancteque suae eccle-
siae a Karolo magno Imperatore olim fundatae, nostris uero temporibus incendium passae, inhonore enim
sanctc Dei genitricis Mariae semper uirginis et sancti Kyh'ani martiris Liboriique confessoris dedicatae,
comitatum quem D5dico comes dum uixit tenuit, situm scilicet in locis Hessiga, Netga, Nihterga, cum
1) Das zweite Copiar.: in flouium qui uocatur Fulda. ^) ducitur.
Digitized by V^OOQIC
1021 — 1022. 81
omni legaliiate in proprium concedimus atque largimur per hanc nostram imperialem paginam, eo uideEcet
tenore rationis, ut prefatus episcopus M. suique successores prescriptae ecciesiae presidentes dehinc libe-
ram habeant potestatem de eodem comiiatu eiusque utilitatibus quicquid eis placuerit faciendi, ad eorum
tamen utilitatem ecciesiae, omnium uidelicet inquietudine remota. Et ut haec nostrae traditionis seu con-
firmationis auctoritas stabilis et inconuulsa omni habeatur tempore, hoc preceptum inde conscriptum manu
propria firmauimos et nostro sigillo repercusso insigniri iussimus.
Signum domni ffeinrici uictoriosissimi (L. M.) Imperatoris augusti,
Guntherius cancellarius ad uicem Herkembaldi Mogontini archtepiscopi et archicapellam recognouit,
DATA XIIII. KAL. MARCH, INDICTIONE IUI. ANNO DOMINICAE INCARNATIONIS MILLESMO XXI«
ANNO VERO DOMNI HEINRICI SECUNDI REGNANTIS XVIffl«. IMPERII AUTEM Vffl. ACTUM PODREBRüN
FELICITER AMEN.
Das Siegel war mit schmalen ledernen Kiemen angehängt, also wahrscheinlich ein Metallsiegel.
cm.
Aus dem Fürstlich -Bentheim-Tecklenburgischen Archive.
Nouerit omnium fidelium presentium scilicet ac futurorum industria, Qualiter Nithardus Mimigerne-
fordensis aecclesiae humilis antistes, ob peticionem fidelis sui Bruningi, dedicauit basilicam que sita est
in pago Belaun iuxta fluuium Acarse nominatum, in honore sanctf Mariae semper uirginis, cuique talem
condonauit libertatem, ut presbiter illius loci sine censu degeat, nihilque aliud episcopus prefate aecclesiae
inde accipiat, nisi congruentibus synodum temporibus illic habeat, et que corrigenda sint corrigat, et ut
hec plenius stabilitentur, ipse Bruningus tradidit episcopo familiam unam in pago Scopingun, Adalbemum
cum cunctis suae possessioni accidentibus, terris, siluis, pratis, aquis, aquarumue decursibus. Quis pera-
ctis, talem predicto potestatem Bruningo episcopus dedit, aecclesiae suisque perpetuo posteris possidendam,
ut sine molestiarum turbatione quasi iure dominarentur hereditario.
Post multorum uero discessus temporum, Domnus Sigifridus supradictae aecclesiae sedem suscipiens
ad regendum, hanc eandem traditionem in commuui synodo Engilberhto successori eiusdem Bruningi con-
cedens firmauit, et hanc cartam sigillo sancti Pauli imprcssam scribi precepit
Die Charte ist sehr beschädigt, doch ohne bedeutenden Verlust des Textes, in welchem das wenige AusgefaUene leicht
und sicher zu ergänzen war. Die Schrift ist eine schöne germanische Minuskel. Das Siegel ist unten seitwärts auf
einem von der Schrift frei gelassenen Räume, durch zwei, in das Pergament gemachte, lange, parallel laufende
Querschnitte aufgedruckt; zwar ist davon nur noch ein Bruchstück übrig, man erkennt daran aber deutlich das
Brustbild des Apostels Paulus, wie auf dem bekannten Domkapitularischen Siegel, von welchem also hier der älteste
Abdruck vorliegt.
cm''.
Aus Kindlingers Handschriften -Sammlung, Bd. 12. u. 19.
In nomine Sanctae Trinitatis. Sigifridus Dei gratia Episcopus. Gratia et pax a Deo patre et a Do-
mino Jesu Christo et a Spiritu Sancto paraclito omnibus qui parati sunt testimonium perhibere ueritati et
non erubescunt ueritatem quando fuerint interrogati. Domnus Sigifridus tercius et decimus a sancto Liud-
gcro Mimigardeuordensis ciuitatis episcopus, primum in contemplatiua uita sub nomine abbatis profectus,
postea ad gubemationem actiue presul a Deo electus, cum magnum Studium haberet totius Dei famulami-
nis, inuenit in parochia sua quandam matronam genere et moribus claram, diuiciis et possessione latissi-
mam, Reinmod appellatam, cum unica fiUa Yrederuna, cuius tam magna uoluntas fuit nouas basilicas con^
struendi, sicot episcopo consecrandi, cuius consilio atque permissu Septem elaborauit monasteria in locis
Cod. dipi. hut. w«..f... 11 ^.g.^.^^^ ^y (^oogle
82 1023 — 102S.
quibus permaxime erant necessaria. Ynum in loco qui dicitur Farlari. alterum in Oppenhulisa. tercium in
Buntlagi. quartum in Curithi. quintum in Ihtari. sextum in Honthorpa. septimum in Ynkingthorpa. Haec
Septem loca nobiiiter consummata, ans et reliquiis Sanctorum ornata et caeteris suffulta quibus indigent
sacerdotes, cum magna laude et deuotione unumquodque in suo tempore predictus dedicauit antistes, qui
noiens se tam boui operis expertem esse, de domibus et uillis adiacentibus quod sibi uidebatur adunam-
quamque deputauit ecciesiam, ut esset locus idoneus uisitare infirmos, sepelire mortuos, et illa implere
quae ad Dei seruitutem et ad fidelis populi tam uiui quam defuncti pertinent salutem. Si quis ex nostris
successoribus surrexerit et hanc conscriptionem iostigante diabolo dissipare presumpserit, sciat' se episco-
pali bauno in die iudicii obligatum et obstrictum, si quicquam euacuauerit quod hie habetur scriptum.
Ideo ne periculum faciat animae suae, sit ei haec charta pro testimonio Sancti PauH apostoli patroni
hostri impressa sigillo, nee dubitet quod si spernit episcopum, spernit apostolum, si spernit apostolum,
spernit filium Dei unigenitum, qui est testis fidelis primogenitus mortuorum ct4)rinceps Regum terrae, cui
honor, gloria et imperium in saecula saeculorum. Hae sunt uillae quae tradente episcopo Sigifrido ad
Farlari pertinebunt ad ecciesiam ibi constitutam. De Billarbeki. Gardiuelt. Vuesthelnon. De his uillis
XXX. domus. De Cosuelda. Hamim. Mottonhem. Gapion. Suthuuick. Herabruggion. Hiidiuuordinghuson. Quin
quaginta et quatuor domos. Ostaruuik omnis. Farlari usque ad domum Geliconis in Kurtbeki. Bardarnaras-
uuick. Holtuuik. Liudbeki. Bermothem. Segmeri. Septuaginta et quatuor domus de Gascheri. Burion uiginti
et quatuor domus. Hae uillae ad Hoentorp pertinebunt. Wersethorp. Aldenthorp. Hoenthorp tota.
Blasheri. Hauokhurst Weppenthorp. Hae pertinebunt ad Buntlagi. VSenhem. Sueduuinkila. Harhem.
Suthreni. Waathhalhem. Landrikashem, Honhurst. Stokhem. Buntlagi. Oldenhreni. tres domos in foresto.
Hae uillae pertinebunt ad Ihtari. De ecclesia Wemon. ipsa curtis Ihtari et uilla Simanningtharp. I^ngi.
Westhomon. Wigeringthorp. De his uillis uiginti et septem domus. De ecclesia Ihtari quae Suthkirike
uocatur undecim domus de uilla Ledscipi in qua sedent Gelo, Woldahre etAneke. De Northkirken. Ihtari.
Hathouuorkingthorp. Hildingthorp. et omnis Pikenbrok. De his uillis uiginti quinque domus. De ecclesia
Ascasbergh. Westeringen et Ostaringen et tres curtes et una domus Razonis et Garikingthorp. De his uülis
uiginti quatuor domus. Westsmithikingthorp. Paringthorp dimidia. Ad Vnkingthorp pertinebit quicquid
trans Lippiam flnuium est ex integre. Ad Curithi pertinebit Ybbenbergh omnis. Curithi ex integre, duo
Sandontliorp. Sprakenlo. Hemmonhem. Getillingthorp. duo Galmeri. Frigicsthorp. Bettisthorp. Lengriki. Leg-
setin. Hae sunt uillae quae ad Oppenhulisa pertinebunt Omnis Alfstedi. Papingthorp. Fronothorp. Bre-
denbeki. Holtebures. Gerlinkingthorp. Frilingthorp. Hanguni tota. Werilhon. Appenhulis. Haec sunt nomina
testium qui his interfuerunt et haec audierunt. Odo prepositus. Werni uicedominus. De kappalanis. Hatte.
Grothuuerk. Hripo. Yko. Benno. Walh. Gerfrid. Radlef. Guncilin. De laicis. Godefrid. Heriman frater eins.
Lefgard. Item Godefrid et Heriman fratres. Ezo. Berte. Geto. Scripturam istam iubente episcopo Godescal-
cus decanus dictauit, Adalhard diaconus scripsit, ipse domnus episcopus nomine et effigie sancti Pauli
signauit, signatam domnae Reinmod et eius filiae tradidit et secundo ac tercio diuinae authoritatis malleo
solidauit.
civ.*)
v>. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente dementia Romanorum Imperator
augustus. Si uenerabilia aecclesiarum Dei loca ditare ac sublimare studuerimus, nobis id animaeque nostrae
remedio parentumque nostrorum nee non regni nostri || statui profuturum esse minime dubitamus. Qua-
*) Mit dieser TTrkuDde stimmt die, nur noch abschriftlich erhaltene Urkunde von gleichem Datum, wegen dea Gutes Hohunseh',
bis auf die nothwendige Verschiedenheit der Ortsangabe, wörtlich iibereio.
Digitized by
Google
1033. 83
propter nouerit omnium Christi fidelium nostrorumque uniuersitas, qualitcr nos inspicientes interucntum
dilectissimae coniugis nostrae CYNIGVNDAE imperatricis augustae, assidue monentis atque incessabiliter
nobis in memoriam reducentis, quod Meinuuercus Paderbrunnensis aecclesiae venerabilis episcopus plus
caeteris fidelibus nostris in seruitute nostra iugi deuotione sudauit, eidem Paderbrunnensi aecclesiae in
honorem sanctae Dei genitricis Mariae sanctique Kiliani martiris nee non preciosi confessoris Liborii dedi-
catae, cui idem nobis dilectus antistes preesse uidetur, quoddam predium nostrum Steini dictum, situm
in pago Westfalon, in comitatu uero Bernhardi comitis,*) cum omnibus eiusdem predii pertinentiis, terris
uidelicet cullis etincultis, curtificiis, areis, edificiis, mancipiis utriusque sexus, pratis, pascuis, siluis, uena-
tionibus, aquis aquarumque decursibus, piscationibus, molendinis, uiis et inuiis, exitibus et reditibus, que-
sitis uel inquirendis, ceterisque omnibus quae quomodocunque dici siue scribi aut nominari possunt utili-
tatibus ad ipsum predium pertinentibus, per hanc nostram imperialem paginam concedimus atc[ue largimur,
et de nostro iure ac dominio in eins ius et dominium omnino transfundimus. Ea uidelicet ratione, ut pre-
dictus M. episcopus sibique posthinc succedentes liberam habeant de eodem predio eiusque pertinentiis
potestatem quicquid eis placuerit ad usum aecclesiae faciendi, omnium hominum regni uostri contradictione
remota. Et ut haec nostrae ingenuitatis auctoritas stabilis et inconuulsa omni posthinc permaneat tempore,
hoc imperiale preceptum inde conscriptum manu propria confirmantes, sigilli nostri impressione iussimus
insigniri.
Signum domni Heinrici Romanorum inuictissimi (L. M.) imperatoris augusti.
Guntherius canceUarius uice Aribonis archicappellani recognouiL
Data XVIin. Kai. Febr. Indictione VI. Anno dominicae incamationis Millesimo XXIII. Anno uero domni
Heinrici secundi regnantis XXI. Imperii autem YIIIP. Actum Poderbrunnon feliciter amen.
Das aufgedruckte grosse kaiserliche Siegel ist das bereits beschriebene«
cv.
v><* In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente dementia Romanorum Imperator
augustus. Quoniam diuine dignationis dementia || ad regendum totius rei publicae statum nos prouexit suae
immense pietatis magnificentia, ante omnia ad hoc laborare debemus, ut qui Corona terreni imperii glo-
riamur, illa inestimabilis gaudii gloria non priuemur. Quod certissime posse fieri creditur, si loca aeccle-
siasticis obsequiis a christianis uiris deputata, nostra auctoritate confirmentur et corroborentur, ut onmi
exteriori inquietudine remota, diuinis laudibus in eis mancipati in pace et quiete domino seruire delecten-
tur, et qui curis et negociis secularibus grauamur, eorum qui in lege eins die ac nocte meditantur preci-
bus a peccatorum nostrorum nexibus liberemur. Qua propter omnium fidelium Christi nostrorumque
nouerit uniuersitas, qualiter dilectus nobis uenerabilisque MEGINWERCYS Potherbrunnensis aecclesiae anti-
stes, celsitudinem nostram adiit, suppliciter exorans, ut Monasterium in occidentali parte Potherbrunnensis
suburbii ab eo in honore sancte Dei genitricis et perpetue uirginis MARie bmniumque sanctorum fundatum
nostra imperiali auctoritate confirmaretur , quatinus fratres ipsius Monasterii in diuino seruitio iugiter per-
mansuri, ab omni s^culari uiolentia et molcstia remoti et muniti, tanto expeditius uiam mandatorum Dei
currerent, quanto eis terren^ incommoditatis impedimenta nulla obstarent. Cuius laudabilis studii intentione
congaudentes, et per interuentum dilectissime coniugis nostrae Cunigunde uidelicet imperatricis auguste,
aliorumque fidelium nostrorum iustis petitionibus gratuito assentientes, imperiali auctoritate decreuimus, ut
onmia a nobis uel ab ipso uenerabili episcopo de sua hereditate uel aliunde per commutationem aut pre-
*) quoddam predium Dostrum Hohunseli dictum^ situm In pago Westfalon, in comitatu uero Bernhardi oomitis,
11*
Digitized by
Google
84 1023.
cariam uel ab aliis Dei cultoribus eidem Monasterio collata, uidelicet in territoriis, nillis, areis, curtis,
aedificiis, mancipiis utriusque sexus, terris cultis et incultis, pratis, pascuis, campis, aquis aquarumque
decursibus, molis, molendinis, piscationibus , siluis, uenationibus , exitibus et reditibus, iiiis et inuiis, que-
sitis et inquirendis, cum omni utilitate et integritate qu^ ullo modo ex eis prouenire potent, ipsius Mona-
steril abbas cum suis fratribus proprietario iure potestatiuae habeat atque possideat, et cum episcopi
Hcentia quicquid Ulis placuerit ad communem usum aecclesiae faciat. Insuper eciam firmiter et stabile
perpetuo iure sanctimus, ut nuUus dux aut comes aut aliqua persona pania uel magna quemlibet abbatum
ipsius Monasterii cum suis fratribus super eisdem bonis inquietare, molestare aut diuestire, aut aliqua lu-
diciaria potestate se intromittere presumat, nisi aduocatus aecclesiae ab abbate et fratribus in defensorem
electus et ab episcopo constitutus, eo uidelicet tenore, ut iure contentus ecclesiae cum precepto et con-
silio abbatis omnia faciat atque disponat. Si quis autem hoc nostrae imperialis confirmationis edictum
aliqua presumptione infringere temptauerit, centum librarum examinati auri ad nostrum pondus composi-
tione multetur, ut quinquaginta nostr^ camere persoluat, quinquaginta eidem ecclesie quam, ausu temerario
inquietare presumpsit. Et ut h^c confirmatio uerius credatur stabilisque et inconuulsa omni tempore ha-
beatur, hanc imperialis edicti paginam inde conscribi, et manu propria confirmantes , sigillo nostro in-
signiri IVSSIMVS.
Signum domni Heinrici Romanorum inuictissimi Imperaioris augustu
Guntherius cancellarius uice Aribonis archicappellani recognouit. (L M.) Datum XVini. Kai. Feb. IndicU
VI«. Anno dominicae incarnationis Millesimo XXIIP. Anno uero domni Heinrici secundi regnantis XXI<*.
Imperii autem eius YIIII. Actum Paderbrunnon feliciter amen.
Das aufgedruckte Siegel Ut das bereits beschriebene«
GVL
v>*. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente dementia Romanorum Imperator
augustus. Si uenerabilia aecclesiarum Dei loca ditare ac sublimare studuerimus, nobis idregnique nostri||
statui profuturum esse minime dubitamus. Quapropter nouerit omnium Christi fidelium nostrorumque uni-
uersitas, qualiter nos pro remedio animae nostrae dilectissimaeque coniugis nostrae Cmiigundae uideHcet
imperatricis augustae atque pareutum nostrorum nee non pro animabus fidelium nostrorum quorum ibi
Corpora requiescunt, Erphonis scilicet comitis atque Cononis, monasterio nostro Cofunga nominato, in
honorem domini saluatoris sanctaeque eins genitricis, nee non uictoriosissimae crucis atque beati Petri apo-
stolorum principis constructo, ad usum sanctimonialium ibidem Deo seruientium, quoddam nostri iuris pre-
dium Hardinghusbn dictum, situm in Pago in comitatu uero comitis,*) cum omnibus eins--
dem predii pertinentiis, terris uidelicet cultis et incultis, curtificiis, areis, acdificiis, mancipiis utriusque
sexus, pratis, pascuis, siluis, uenationibus , aquis aquarumque decursibus, piscationibus, molendinis, uiis
et inuiis, exitibus et reditibus, quesitis uel inquirendis, ceterisque omnibus quae quomodocumque dici
siue scribi possunt utilitatibus ad ipsum predium pertinentibus, per hanc nostram imperialem paginam con-
cedimus atque largimur, et de nostro iure ac dominio in^eius ius et dominium omnino transfundimus, Ea
uidelicet ratione ut ipsius aecclesiae uenerabilis abbatissa Ota sibique posthinc succedentes Hberam habeant
de eadem proprietate eiusque pertinentiis quicquid eis placuerit ad usum aecclesiae faciendi potestatem,
*) Im Originale sind die Stellen für den Namen des Ganes und des Grafen leer gelassen.
Digitized by VjOOQIC
1033 — 1025. 85
omnium hominum regni nostri contradictione remota. Et ut haec nostrae ingenuitatis auctoritas slabilis ac
inconuulsa omni posthinc permaneat tempore, hoc imperiale preceptum inde cooscriptum manu propria
confirmantes, sigilli nostri »impressione iussimus insigniri.
Signum domm Beinrici Romanorum inuictissimi (L. M.) Imperatoris Augusti.
Guntherius canceüariu^ uice Aribonis archicappellani recognouit.
Datum XVIIII. Kai. Febr. Indict. VI. Anno dominicae incarnationis Millesimo XXIU^. Anno uero domni
Heinrici secondi regnantis XXP. Imperii autem eins YIIII^. Actum Paderbrunnon feliciter amen.
Dm aufgednidLte Siegel ist das bereits beschriebene.
CVII.
Quidam diis. nomine Brun, cum nepte sua Idae uocitata, ad dominium sancte Dei genitricis Marie et
sancti Kiliani martiris Liboriique confessoris sua predia in Sutdesburch et Betanum, Wallanstedi, cum
Omnibus illuc pertinentibus in proprium tradidit. Interea post quinquennium obitu imperatoris secundi Hein-
rici adueniente, predicta Ide cum uiro suo Brunone has omnes traditiones iniuste rennuere uolcbat Epi-
scopus uero Meinuuercus tanta predia quasi sapiens noiens perdere, donme Idan usqpie ad exilum sue
uite LXXX aratra ad reconciliationem tribuit, ea uideiicet ratione, si ipse aut aliquis eins successorum
abstrahere uoluerit presignata aratra, quatinus hcc predia eidem penitus restituat. XVIII. Kai. Octobr. actum
in Hirutueldun.
Huius reconciliationis sunt testes. Bemhardus dux. Heriman comes et filii eins. Heinric. Conrad. Adal-
bracht. Bernhard. Ekkica comes de Aslan. Bernhard comes. Erp comes. Tiedric comes Fresonie. Widukin
comes. Amulungo comes et frater eins Ekbracht. Ekkica comes. Geba et filii eius. Heinric. Cona. Volcherd.
Benna et frater eius. Godica. VflFa. Beua. Eppa. Ricdach. Engiza. Viza. Hildilin. Tamma. Rothard. Ekkica.
Tiedric miles Ekkiconis. Bennaca et frater eius Tiaza. Reinald. Godikin. Wizuca. Gela. Droga. Thiapbalt.
Tiamma comes et frater eius. Esic. Iringe. Oua. Ecilin. Tiedric. Meinhard. Tiedric.
Ein Siegel war aafgedrucktf ist aber irerloren gegangen.
CVIII.
Aas dem Ropialbuche des Domstifts so Paderborn.
Notum sit Omnibus fidelibus presentibus scilicet et futuris, quod quidam fidelis nomine Hildelin, per
consensum sue contectalis Ode et iustissimi heredis ipsius Arnaldi, unam aream et XL. iugera cum Omni-
bus appendiciis, in pago Nihterga, in uilla qu^ dicitur Holthusen, et Amaldus scilicet cum consensu su^
matris eiusdem Od^ et predicti Hildelini unum litum in pago Almunga in uilla que uocatur Barghusun cum
sua uxore et filio et cum omnibus que tuuc habuit in area quoque et predio et omnibus eiusdem predii
appendicüs, ad dominium sancte Dei genitricis Marie et sancti Kiliani martiris sanctique Liborii confessoris
atque pontificis, pro decimatione super uillam Emiggarothun acquirenda, in proprium tradidit. Quod uero
Meinuuercus episcopus pie perpendens, predicto Hildelino et sue contectali Ode et Amaldo omnibusque
posteris eius eandem decimationem super uillam qu^ uocatur Emiggarothun pro predicto predio per suum
aduocatum Amulung in proprium dedit. Hec itaque traditio III. Non. Nouembris primum facta, IUI. Non.
Januar, in Paterb. iterata atque confirmata est, consedentibus ibidem archiepiscopo Hunfritho et episcopo
Siberhto et Hildiuuardo atque Liuzone episcopis, et adstantibus Fritherico, Gerberto, Thiaderico comitibus.
Brun. Godebald. Erp. Rathuboda. Ecbert Vuikin. Thiaderic. Haold. Uffa. Haold. Godescalc. Bennaka« Folchard.
Digitized by
(^oogle
86 1035.
CIX.
^» In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Chuonradas diuina fauente cleitientia rex. Si seruonim
Dei pelicionibus faciiem aurem accommodantes, locis diuino cultui manci{|patis aliquam munificentia nostra
adicit immunitatenoi, unde comnnorantes inibi securius et commodius uitae ceiestis quietudini ualeant inseniire,
existimamus hinc presentibus uti felicius ac mansuris perfrui beatius. Quocirca nouerit omnium Christi
nostrique fidelium caulela, tarn presentium quam succedentmm , qualiter nos pro remedio anime nosir^
parentumque nostrorum, nee non intenientu ac peticione dilecte coniugis nostre GISEL£ regin^ et uene-
rabiiium Archipresulum Aribonis Mogontini atque Piligrimi Coloniensis, traditionem Hluduwici imperatoris,
quam tradidit ad monasteria quorum unum est monachorum noua Corbeia nuncupatum, aliud est sancti-
monialium Heriuordi nominatum, quae pie memoria genitor illius Hluduuuicus imperator ad normam pre-
cipuorum in Gallia monasterionim construxit, Corbeiense uidelicet ad similitudinem antique Corbeie, He-
riuordense uero ad Suessionis similitudinem, abbati Corbeiensi commeudauimus, ut iuxta consuetudinem
qua ancillarum Dei congregationibus procurari solent prepositi ex ecclesiastico ordine, tarn in disciplina
quam in cunclis negociis qu^ famule Christi pro sexu et professione sua exequi non possent, ipsarum pro-
uisor et patronus existeret. Pro elemosina autem generis sui tradidit cellam que uocatur Meppia cum
decimis et possessionibus undique ad eam pertinentibus, et ecclesiam Heresburc circumquaque per duas
saxonicas rastas ad nouam Corbeiam, ad Heriuordense uero monasterium in episcopatu Asnabruggensi
ecclesiam Biunidi cum subiectis sibi ecclesiis, in parroechia Mimierneuordi ecclesiam Reni cum his quae
ad eam pertinent ecclesiis^ ita sane ut decimarum aliorumque redituum prouentus omnes prefatis cederent
monasterüs, et ab ipsis uicissim procurentur subiecte plebes, in baptismate, in eucharistia, in sepulturis,
in oonfessione peccatorum audienda, et presbiteri qui principales ecclesias tenerent archipresbiterorum
officio fungerentur, ad agenda omnia que solent fieri ab archipresbiteris episcoporum, et cum ipsi episcopi
circationes suas ibi agere deberent, ad eorum mansionem daretur ut in capitularibus antecessorum nostro-
rum prescrip tum habetur, uidelicet quantum satis sit eis dari, et episcopi non plus querant, nee cum
pluribus ueniant, quam ut eis sufficere possint. Ne autem in summa debiti episcoporum seruitii plus exi-
geretur quam opus sit, statuerunt predictarum ecclesiarum episcopi cum consensu synodali coram ante-
cessore nostro Ottone imperatore et archiepiscopo Rhabano ceterisque cum eo in synodo agentibus, ut
dentur ad singulas ecclesias porci IUI. ualentes singuli denarios XII. aut arietes YIII. tantundem ualentes,
porcelli IUI. auce IUI. pulli VIII. Situle XX. de medone, de mellita ceruisia XX. de non mellita LX. panes
CXX. de auena modii C. manipuli DC. essetque in potestate episcoporum, utrum h§c per singulas ecclesias
ad unum mansionaticum an ad dua uellent habere. Statuit ergo prefatus antecessor noster Otto imperator
Uberam utrique loco concessionem eligend^ de propria congregatione in regimen sui per futura semper
tempora congrue personae, et ut nullus iudex publicus licentiam in homines ad prefatum monasterium
Heriuordense pcrtinentes uUam iudiciariam habeat exercere potestatem, sed omnis eorum res coram ad-
uocato ipsorum definiatur. Quam constitutionem antecessorum nnstrorum iustam et raüonabilem, nos quo-
que prcdicto monasterio Heriuordensi precepto nostro regali confirmamus atque corroboramus. Et ut hec
confirmationis nostre auctoritas stabilis et inconuulsa omni permaneat oeuo , haue paginam inde conscriptam
manu propria roborantes, sigilii nostri impressione iussimus insigniri.
Signum domni Chuonradi (L. M.) regis inuictissimi.
Odalricus canceüarixis uice Aribonis archicapellani recognoui.
Data IUI. Id. Januar. Indictione VUI. Anno dominice incamationis M.XXV**. Anno uero donmi Kuon-
radi secundi regnantis I«. CORBEIE.
Das Siegel Ut terloren gegaogen.
Digitized by
Google
loas. 87
CX.
Absdirift nach dem %u Fiicbbeck aufbewahrten Originale mitgetheilt ▼om Bibliothekar Moojer su Mindeq.
v>* In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Chuonradus diuina fauente dementia rex. Notum sit
Omnibus fidelibus nostris tarn praesentibus quam futuris, qualiter quaedam uenerabilis || abbatissa nomine
Abug, antecessorum nostrorum regum scilicet uel imperatorum scripta , suae aecclesiae quae est in
Vuiscbiki coUocata, tradita, in nostram presentiam contulit, eademque ex nostra regali potestate confirmari
ac corroborari quam humillime rogitauit. Cuius petitioui ita ut dignum est assensum prebentes, ob amo-
rem Dei nostraeque remedium animae scilicet et per interuentum SIGEBERTI sanctae Mindensis aecclesiae
uenerandi presulis nee non et Berinhardi ducis ceterorumque nostrorum fidelium, iam dictam abbatissam
una cum congregatione sibi subiecta omnibusque illuc rite pertinentibus, in nostrum mundiburdium ac
defensionem ex integro suscepimus. Precipientes igitur iubemus ut nuUus iudex publicus neque aliquis
ex iudiciaria potestate homines praedictae aecclesiae liberos seu colonos, litos aut seruos, in aliquo nego-
cio distringere presumat, nisi tantum aduocatus loci illius, habeantque sanctimoniales illae liberam pote-
statem per successionem temporis inter se siue aliunde abbatissam eÜgendi» nullius seculari dominio sub-
iectae, excepto nostro, qui earum defensor Deo annuente esse uolumus.
Haec sunt predia quae pertinent ad supra dictam aecclesiam Yiscbiki. In illo loco VI. mansi pleni.
Insuper etiam in bis locis ita uominatis. Vuendredesa L Yuigbaldeshusun IUI. mansi. Benneshusun I. mansus.
Haddeshusun I. mansus. Tiadanhusun I. mansus. Hainanhusun II. mansi. Et in aliis locis ad ministerium
aecclesiae Yiscbiki XXYIIII. mansi in pago Tilithi in comitatu Herimanni comitis, iterumqne in pago Mer-
stem in comitatu eiusdem comitis YIII. mansi, et in pago Laginga YI. mansi in comitatu Dodican, in pago
Y^estfala in comitatu Heinrici comitis X et YIII. mansi, et in comitatu Hroduuerkes YI. mansi. Et in uilla
quae uocatur Hramnesberg II. mansi, Fiahtthorpe I. mansus, in Anion IUI. mansi, et in comitatu Wirin-
hardi öurtem nomine Thuliberh Y. mansi. In Tundirin YII. mansi. In Hartingehusun uilla integra. Et ut
haec nostra confirmatio stabilis et inconuulsa permaneat, haue nostri precepti paginam inde conscriptam
manu propria roborantes sigilli nostri inpressione insigniri iussimus.
Signum domni Chuonradi (L M.) gloriosissimi regis.
Odalricus canceUarius uice Aribonis archicapellani recognoui.
Data II. Id. Januar. Indictione YIU. Anno dominicae iucamationis H^.XXY^. Anno autem domni Kuon-
radi secundi regnantis P. Actum Corbeie. *
Dem Originale lag daa Siegel abgefallen beL
CXI.
^* In nomine sanctae et indiuidu^ Trinitatis. Chuonradus diuina fauente dementia rex. Notum sit
Omnibus Christi nostrique fidelibus praesentibus scilicet atque futuris, qualiter uenerabilis abbas nomine
Truchtmarus nostram adiit excellentiam || suppheiter orans, ut nostra magnifica munificentia prospiccremus
monasterio cui preesse uideretur, quod est constructum super fluuium WISERA in loco qui dicitur noua
CORBEIA in honorem Dei et sancti STEPHANI protomartyris, ubi et beati YITI martyris preciosa pignera
seruari noscuntur. Cuius peticioni rationabili propter diuinum amorem et uenerationem beatorum marty-
rum assensum prebentes, hos apices serenitatis nostrae circa ipsum monasterium fieri iussimus, per quos
decemimus atque iubemus, precipue ut potestatem monachi, si necessitas uenerit, habeant, abbatem
Digitized byC^OOQlC
88 i025.
cligendi de fratribus suis, et ut nullus episcopus aut iudex publicus uel quilibet ex iudiciaria potestate,
nisi solus illius loci prouisor et aduocatus predicti monasterii, in ecciesias aut loca uel agros seu reliquas
possessiones prefati monasterii quas modemo tempore iuste et racionabiliter possidere uidetur, ad causas
audiendas uel freda exigenda aut mansiones uel paratas faciendas aut fideiussores toUeudos, aut ullas
redibitiones uel illicitas occasiones requirendas, aut homines ipsius monasterii tarn ingenuos quam et senios
uel litos iniuste distringendos ullo umquam tempore audeat ingredi, uel ea que supra memorata sunt pe-
nitus exigere aut actitare presumat. Sed et de dominicatis mansis uel nunc habitis uel post acquirendis»
a reddendis decimis plenam idem monasterium habeat immunitatem, et sicut hactenus fuit, ut dentnr ad
portam in susceptionem hospitum et peregrinorum , in quibuslibet episcopiis, pagis uel territoriis, uel
Omnibus que ibidem propter diuinum amorem et illius sancti loci uenerationem collata fuerint, ut liceai
ibidem Deo famulantibus sub nosti^ immunitatis tuitione quieto ordine uiuere ac residere, et melius illos
delectct omni tempore pro nobis et coniuge nostra atque stabilitate regni a Deo nobis coUati, domini mi-
sericordiam attentius exorare. Insuper etiam decimas uel decimales ecciesias in quibusque episcopiis ita
teneant atque disponant, sicut sub antecessoribus nostris regibus uidelicet et imperatoribus teuere per
precepta uisi sunt atque disponere. Episcopis uero, quibus seruitium et mansionatica debent tempore
circuitus sui, secundum scripta sua singulis annis persoluant. Et ut haec auctoritas concessionis atque
confirmationis nostre firmier habeatur et per futura tempora a cunctis fidelibus sancte Dei ecclesie nostris-
que presentibus et futuris melius credatur diligentiusque obseruetur, manu propria subter eam finnauimus
et sigilli nostri impressione assignari iussimus.
Signum domni Chuonradi (L M.) regis itmictissimi.
Odalricus cancellarius uice Aribqnis archicapeUani recognoui.
Data XI. Kai. Febr. Indictione VIII.* Anno dominicae incamationis MXXV.*^ Anno uero domni KVON-
RADI secundi regnantis L® Actum GOSLARE.
Das Siegel ist verloren gegaogen.
CXII.
C<« In nomiue sanctae et indiuidue Trinitatis. Giuonradus Dei donante dementia rex. Omniam sancte
Dei ecclesie nostrorumque fidelium presentium ac futurorum comperiat uniuersitas, qualiter domna Fride-
runa |l uenerabilis abbatissa eiusque soror Imma cometissa, Gerone comite adiuuante construxerunt quod-
dam monasterium in uilla Keminata dicta, in pago Tilithi, in comitatu Bernhardi ducis situm, in honore
Dei genitricis sancte Marie uirginis dedicatum, ad quod omnem hereditatem suam, curtes scilicet ac uillas
infra nominatas, Keminata, Heigen, Bogen, Tundiriun, Othere, Varstan, Rothe, Bardeuuic, Hotmannessun,
Witthorp, Britlingi, Biangibudiburg, Addunesthorp , Hatherbiki, Bodanhuson, Suotherburg, Cianiki, Wig-
mannesburgstal , Bennedestorp , Vuidiia, Vualdersidi, Kokerbiki, Holana, Ann, Setila, Hepstidi, Sinigas,
gratissima uoluntate tradiderunt. Ynde nostram maiestatem regiam aggresse supplices rogauerunt, ut ipsum
monasterium in nostri mundiburdio susciperemus. Quod nos peticione Gisle scilicet regin^ dilectissim^
coniugis nostre, sed et interuentu Sigebrahdi Mindonensis episcopi fecisse cognoscat uniuersitas fidelium.
Ad hec statuimus, ut eiusdem monasterii abbatisse talis libertatis, legis ac regule primatu fruerentur, quali
cetere sancte moniales in regno nostro sub regula sancti Benedicti iuste uiuentes utantur. Insuper conce-
dimus eidem abbatie, ut nullus marchio, nullus comes, nullaque nostri imperii magna uel parua persona,
in ea placitum facere, uel publicam functionem exire, nisi aduocatus quem abbatissa qu^ tunc temporis
fuerit cum sanctimonialium consensu eligere uoluerit. In obitu uero abbatiss^ eiusdem monasterii liberum
Digitized byC^OOQlC
1025 - 1027. 89
habeant arbitrium aliam digendi iuxta regulam sancti Benedict!. Et ut huius nostre auctorltatis priuilegiam
pcrseueret, haue paginam mana propria roborantes, sigiilo nostro iussimus insigniri.
Signum domni Chuonradi (L. M.) regis inuictissimi.
Odalricus cancdlarius uice Aribonis archicapellani recognoui.
Anno dominice incarnationis M. 7LXIIII. Indictione YII. VI. Id. Febr. Data est in Merseburg. Anno autem
domni Kuonradi secundi regnantis I. Actom;;
Das Siegel ist terloren gegangen.
CXIII.
Quando domnus episcopus Maeginuuercos suimet iter ad Romam direxerit, pro hereditate Hatheburge, .
Alhulfo et Hicile XV. ta]enta dedit, et IUI. mansos cum XX. mancipiis. Unusquisque eorum soluere debet
V. siclos argenti.
Postquam episcopus Meinuuercus de Roma ueniebat, tunc iterum prenominatLs in reconciliationem
dedit I. crusinam marthrinam et X. solides denariorum.
CXIV.
Aus dem Kopialbucbe des Domstifts su Paderborn.
o
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Cunradus diuina gratia Romanorum Imperator augustus.
Perpendimus atque considerauimus animas nostras peccatorum maculis obfuscatas hoc multum posse iuuare,
nos ad diuini honoris et gloriae maiostatem ecclesias Christi sublimare, aedificare, et de nostris rebus
ditaro, pariterque nouimus ad nostrae imperialis potenciae dignitatem pertinere. eis qui nobis domi uel
miliciae bene seruierint condignam seruitutis remunerationem exhibere. Proiude nouerint Christi nostrique
fideles uniuersi, qualiter nos per interuentum dilectissimae coniugis nostrae Gislae, nee non filii nostri
Ileinrici regis et Brunonis Augustensis episcopi et Herimanni raarchionis et Eggilhardi fratris sui, ad diui-
nam gratiam et gloriam, pro remedio nostrae animae, Paderbrunnensi ecclesiae in honorem sanctae Mariae
Bei genitricis et sancti Kyliani martiris et sancti Liborii confessoris consecratae, eiusque prouisori Mein-
uuerco, qui nobis sepe et multum frequenter et fideliter seruiuit, quandam curtem nomine Eruitte ad no-
strum imperiale ius pertinentem, in pago Engere, in comitatu autem Marcuuardi sitam, perpetualiter ha-
bcndam tradidimus, cum mancipiis utriusque sexus omnibus ad hanc iure pertinentibus, cum ceteris quo-
quc uniuersis appendiciis, scilicet areis, aedificiis, terris cultis et incultis, pratis, pascuis, siluis, uenationi-
bus, uiis et inuiis, exitibus et reditibus, aquis aquarumue decursibus, piscationibus, molendinis, quesitis
et inquirendis, cum banno et mercato etiam quod apud candem curtem solet haben, et cum omni utiiitate
quac inde poterit peruenire. Et ut haec nostrae traditionis auctoritas firma omni permaneat aeuo, hanc
paginam inde conscriptam manu propria roborantes iussimus insigniri sigiilo.
Signum domni Chuonradi inuictissimi Romanorum imperatoris augusti, (L M.)
Odalricus canceUarius recognomt.
Data VII. Idus Aprilis, Indictione X«. anno dominicae Incamationis M^.XXVU^^. anno autem domni
Cunradi secundi regnantis III®. Impeni uero R Actum Romae.
Cod. dipl. hUt. Westfal. 12
Digitized by VjOOQIC
90 1028 — 1029
cxv.
v>* In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Chuonradus diuina fauente dementia Romanorum Impe-
rator Augustus. II Si piis petitionibus fidelium nostrorum, maxime quas pro ecclesiis sibi commissis auribus
nostris infuderint, benignum prebuerimus audituro, hoc procul dubio et ad prOsentis inperii nostri statum,
et ad aeternae beatitudinis premium profuturum credimus. Unde omnium fidelium nostrorum tarn presen-
tium quam et futurorum noucrit sollcrs industria, quia adions excellentiam nostri culminis, Druthmanis
uenerabilis nouae Corbeiae abbas curtem quandam Godeleuesheim nuncupatam anteriori tempore eidem
monasterio questus est iniuste fore sublatam. Detulit preterea secum Amolfi diui progenitoris nostri inpe-
riale decretum, cui eiusdem curtis inerat concambia, inter eundem inperatorcm atque Bouonem predicti
monasterii patrem peracta. Cuius suggestioni fidero accommodantes, matronam quandam Aluered uocatam,
cpiae ipsam curtem uelut hereditario iure tunc temporis possedit, ad palacium nostrum euocari precepimus.
Quae dum prolata refellere nequiuisset, prefatam curtem cum omnibus appendiciis, adnitentibus sibi filio
Osdago patronoque suo comite Frithericho, predicto uenerabili abbati absque uHa controuersia reddidit,
atque hanc Hiddi monasterii aduocatus iussu nostro recepit. Post uero abbas dementia nostra prouocalus
eidem matronac sepedictam curtem alteramque Gimundian uocatam ac familias quasdam in uilla Brumc-
rinchthorp ea condicione beneficiauit, ut si quid post obitum eins in hisdem possessionibus repperiatiir,
abbatis arbitrio disponatur. Fiiio uero eins curtem nomine Imminghusun eo pacto concessit , quatinus dum
uiuat hanc teneat, nisi hunc munificentia nostra aKcubi prius promoueri contingat. Post uero in ius mo-
nasterii redeat. Et ut huius restitutionis auctoritas firmior perpetim credalur, manu propria subtus robo-
ratam si.^illi nostri inpressionc iussimus insii^niri.
TESTES. Hunfridus archicpiscopus. Meinuuercus episcopus. Godehardus episcopus. Sigifridus episcopus.
Odalricus cancellarius. Asculfus. Sigibcrtus. Bernhardus dux. Adalbero dux. Ernastus dux. Liudulfus comes
et priuignus imperaloris. Hiddi. Amulungus conics, et frater eins Ecbertus. Wigger. Gerlo. Vffo. Tiammo.
Poppe. Bern. Thiathard, Brun. Gebe.
Signum domni Chuonradi inuicHssimi Romanorum (L. M.) imperatoris augustL
Odalricus cancellarius uice Aribonis archicancellarii recognouiL
Data Kai. Jul. Indictione XI. Anno dominice incarnationis Millesimo XXVIII. Anno autem domni Chuon-
radi secundi regnantis IUI. Imperii uero L Actum Magdeburch felicitcr AMEN.
Das Siegel ist terloreo gegangen.
CXVI.
v>i» In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Chuonradus dementia diuina fauente Romanorum Impera-
tor Augustus. II Nouerit omnium sanctae Dei aecclcsiae fidehum nostrorumque prosentium scih'cet ac futu
rorum industria, qualitcr nos ob interuentum ac petitionem dilectae coniugis nostrae GISILAE imperatricis
augustae, et amantissimae nostrae prolis Heinrici rcgis, nee non Brunonis Augustensis venerabilis episcopi,
fidoli nostro Sigiberto Mindensi episcopo et accclesiae cui ipse Deo donanto presidet, in honore sancli
PETRI principis apostolorum et sancti GORGOMI martyris Christi constructae, quandam sihiam sitam
singulariter in proprietate prcdiorum eiusdem Mindensis aecclcsiae, et in pago Entcrgouui, in comitatu
uero Bernhardi ducis, cum consensu et conlaudatione prefati ducis B. et sui fratris Detmari, cetcrorum<]ue
ciuium in eadem siiua usque modo communionem venandi habentium, in sihiis, campis etpaludibus, inter
flumina Ossenbeke et Alerbeke, usque in medium flumen Wermonon, et inde usque ad Northsulerecam-
pon, ad Cortem pcrtinens Sulegon nominatam forestari concessimus et banni nostri districtu circumuallaui-
Digitized byC^OOQlC
1029 --1031. 91
inus, ea uidclicet ratione, ut nemo ulterius in oodem foresto absque prelibali episcopi suoruülque succes-
sorum liccntia potestatem habeat uenandi, sagittandi, retia aut laqucos ponendi, aut ullo ingenio feras
dccipiendi, ({uae merito sub iure banni continentur. Si quis autem huius uostri imperialis precepti teme*
rarius uiolator extiterit, sciat se episcopo et suo aduocato banni nostri summam compositurum. Et ut
hoc uerius credatur diligentiusque per futura annorum curricula obseruetur, hanc kartam inde conscriptam
subtusque manu propria roboratam sigilli nostri impressione iussimus insigniri.
Signum domni Chuonradi inuictissim Romanorum imperatoris (L. M.) augusti.
Odalricus cancellartus uice Aribonis archicapellani recognouit,
Data IIL Kai. Apr. Indictione XII. Anno dominice ineamationis Millesimo XXVIIII. Anno autem domni
Chuonradi secuudi regnantis Y. Iropcrii uero II. Actum Ratispone.
Das Siegel Ut terloren gegangen.
CXVIL
v^« In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Chuonradus diuiua fauente dementia Romanonim Impe-
rator augustus. II Notum sit omnibus Christi fidelibus presentibus scilicct atque futuris, qualiter nos ob in-
tcruentum ac peticionem nostrae dilectae coniugis GISALAE imperatricis uidelicet augustae, et amanlissimae
nostrae prolis HEINRICI regis, nee non Meinuuerchi Paterbrunuensis aecclesiae episcopi, quoddam Beren-
hardi comitis predium, Badperch dictum, cum mansis decem circa eundem montem adiacentibus, In pago
Nichterga et in comitatu Hahoidi comitis situm, quod ideo hereditario iure in nostram potestatem successit,
quia idem ipse B. comes spurius erat, quod uulgo Wanburtich dicunt, ad Paterbrunne prescripti epi-
scopi monasterium in honore Sanctae Mariae et Sancti Chiliani martyris sanctique Liborii confessoris con-
secratum tradidimus, cum manclpüs utriusque sexus, uillis, areis, aedificiis, agris, terris cultis et incultis,
uiis et inuiis, pratis, pascuis, siluis, uenationibus, aquis aquarumue decursibus, piscationibus, molendinis,
exitibus et reditibus, quesitis et inquirendis, nee non cum omnibus appendiciis ad idem predium iure per-
tinentibus, ea uidelicet ratione, ut in prescripti monasterii potestate perpetualiter existat. Et ut haec
nostra traditio stabilis et inconuulsa omni permaneat aeuo, hanc paginam inde conscriptam propriaque
manu subtus roboratam sigilli nostri inpressione iussimus insigniri.
V (
Signum domni Chonradi Romanorum imperatoris (L. M.) inuictissimi.
i»
Odalricus cancellartus uice Aribonis archicapellani recognoui.
Data Kai. Junii, Anno dominicae ineamationis M.XXX. Indictione XIII. Anno domni Chuonradi regnan-
tis VI. Imperii uero IUI. Actum Mcrsiburch feliciter amen.
Das aurged rockte, grosse und noch siemlich gut erhaltene Siegel zeigt den Kaiser, auf einem niedrigen Throne sitzend,
die Hände hoch aufgehoben, und in der rechten einen Stab, auf dessen Spitze ein Adler, in der linken den Reichs»
apfel mit einem Kreuze haltend; mit der Umschrift: Chuonradus Di. Gra. Romanows. Imp. Aug. -]-. — Die Figur dea
Kaisers ist sehr zusammengedrückt und der Kopf desselben unlormlich gross, mit einem langen Rarte.
CXVIII.
^* In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Chuonradus diuina disponente gratia Romanorum Impe-
rator augustus. Omnium Dei noslrique fidelium uniuersitati notum || esse uolumus, qualiter nos propter
amorem caelestis palri^, atque ob iuteruentum ac peticionem dilectae coniugis nostrae GISILAE imperatrts ^)
0 sie
12*
Digitized by
Google
92 iosi.
augustae, nee non kari filii nostri HEINRICI regis, et propter iage deuotumque nobis seruitiom MEGIN-
WERCHI sanctae Paderbrunnensis sedis uenerabilis episcopi, ecciesiae cui ipse Deo donante presidet, in
honore sanctae Dei genitricis MARIE, beatique Kyliani martyris, nee non confessoris Christi Liborii con-
struetae, illa predia que habuerunt Bernhart et soror eins Hazecha in locis Alflaan et Etlinun sita, in pago
Paderga, in comitatu Amulungi, eum aliis omnibus illuc pertinentibus, et cum omni uülitate que uel seribi
aut nominari ullo modo ualet, cum mancipiis utriusque sexus, cum areis, aedificiis, agris, campis, terris
eultis et incultis, pratis, pascuis, siluis, ucnationibus, aquis aquarumue decursibus, piscationibus, molis,
molendinis, uiis et inuiis» exitibus et reditibus, quesitis et inquirendis, perpetualiter habenda donauimus,
ea ratione ut prefatus episcopus suique suecessores de eisdem prediis nobis imperial! iure hereditatis libe-
ram dehinc habeant potestatcm, quicquid sibi placuerit faciendi, ad utih'tatem tarnen eeclesi^ sue, omnium
eontradictione remota. Et ut hec nostre traditionis auctoritas stabilis et inconuulsa omni permaneat oeuo,
hanc paginam iude eonscriptam manu propria roborantes, sigillo nostro insigniri iussimus.
Signum domni Chuonradi inuictissimi Romanorum (L. M.) Imperatoris augu8ii,
Odalricus canceUarius uice Aribonis archicapellani recognomL
Data XIII. Kai. FEBR. Indictione XIIII^. Anno dominicae ineamationis M.XXXI®. anno uero domni
Kuonradi secundi regnant VIF. Imperii autem 1111® Actum ALTSTETE.
Das Siegel Ut das bereits beschriebene*
cxix/)
^ In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Chuonradus Dei ordinante dementia Romanorum Impera-
tor augustus. Omnium Dei nostrique fidelium uniuersitati notum esse || uolumus, qualiter nos diuinae mer-
cedis ob intuitum, nee non^) per intei*uentum ^) dilectissimae contectalis nostrae GiSeLae imperatricis au-
gustae simul etiam dilecti filii nostri regis Heinrici,^) et iuge seruicium Mcginuuerchi Patherburnensis aec-
clesiae episcopi sepissime nobis fideliter impensum, eidem aeeclesiae in honore sanctae Dei genitricis
Mariae ac saneti Kyliani martyris et sancti Liborii episcopi et confessoris constructae, predium Bennanhu-
sun, Uaiabroch, Dadanbroch, situm in pagis Wetiga et Tilithi in comitatu Widukindi,^) cum omnibus ad
ipsum predium iure ac legaliter pertinentibus,^ cum mancipiis utriusque sexus, cum areis, aedificiis, agris,
campis, terris eultis et incultis, pratis, pascuis, siluis, uenationibus, aquis aquarumue decursibus, piscatio-
nibus, molis, molendinis, uiis et inuiis, exitibus et reditibus, quesitis et incfuirendis , seu cum omni utilitate,
quae uel seribi aut nominari ullo modo potest, in proprietatem condonauimus, et de nostro iure ac do-
minio in eiusdem aeeclesiae ius ac dominium omnino transfundimus, ea uidelicet ratione, ut prenominatus^
episcopus eiusque suecessores de eodem predio liberam posthae potestatem habeant tenendi, commutandi
uel quicquid sibi utilitatis aeeclesiae placuerit faciendi, onmium hominum eontradictione remota. Et ut
1} Die nur abschriniich noch erhaltene Schenkungsurkunde über Heinhusen o. s. w. von gleichem Datam, kommt mit der
▼erliegenden in der Fassung grössteniheils überein, und seigt nur die unten ang^ebenen Verschiedenheiten.
^ diuinae — non fehlt.
^ ob interu. et peticionem
*) nee non et Heinr. reg. dil. filii nostri
' o o -
*) pred. Heinhasen, Winiden, Windelmuderode, Aldendorp, Rudbertesseii, 'SnnderesseOy rfisa^ Hameressen, situm in pago Auga
in comitatu Cunradi,
*) hier ist eingeschaltet; Haikonem et Ricbaldum cum suis omnibus.
^ idem
Google
Digitized by
1031. 93
nostrae traditionis aactoritas stabflis et inconuulsa per antiqua seculorum curricula permaneat, hanc pagi-
nam inde conscriptam manu propria ro^orantes, sigilli nostri impressione iussimus sigillari.
Signum domni Chuonradi inuictissimi Romanorum Imperatoris (L M.) augusti.
Odalricus canceUarius uice Aribonis archicapellani recognoui.
Data XI. Kai. Marcii, Indict. XIUI. Anno dominicae incarnationis M^XXXF. anno uero domni Chuon-
radi secundi regnantis VIP. Imperii autem lUF. Actum Goslare.
Das Siegel i&t irerloreD gegaogen.
cxx.
Ans dem Kopialbuche det Dornst ift« su PaderiH>ra.
o
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis« Cunradus diuina fauente dementia .Romanorum Impera^
tor augustus. Si ulli ex uostris pontificibus sui fidolis seruicii non immemores aliquid ex hiis quae nostri
iuris deputantur benigne animo inpendimus, eum postea in nostro oramine et seruimine promtiorem et
multo studiosiorem existere procul dubio credimus. Quapropter omnibus Christi nostrique amatoribus
presentibus sciiicet ac futuris perspicuum esse uolumus, qualiter Wicilo nostram adiit serenilatem, numiiiter
rogans ut predium Sannanabiki dictum, in istis uillis. Horiian. Frodinctorp. Yinesbiki. Rafseti. Knechtahusen.
Buckinhusen. Bennanhusen. Scuni. Berchem. Homan. Holthusen. situm, sua uxorisque suae Odae fiiiaeque
suae Ceciliae nee non Gerburch filiique eins Hodonis peticione ac collaudatione , ad nostram imperialem
manum recipere curaremus, predium Zurici quod nostrae fuit proprietatis illorum econtra subiugantes di-
cioni. Horum igitur desiderio primatum nostrorum satisfacientes consilio, id quod illorum ins quod nostri
erat iuris amicabiliter remisimus. Transactis autem ita hiis omnibus, predictum predium Sannanabiki, quod
tunc nostrae iudicabatur esse proprietatis, in comitatu Widukini in pago Wetiga situm, cum omnibus uti-
litatibus ad idem pertinentibus, arcis, aedificiis, agris, terris cultis et incultis, pratis, pascuis, campis, siluis,
uenatibus, aquis aquarumue decursibus, piscationibus, molis, molendinis, uiis et inuiis, exitibus etreditibus,
quesiüs et inquirendis, ob amabilem coniugis nostrae Gislae imperatricis augustae interuentum, et ob mi-
nime denegandam dilectissimae prolis nostrae Heinrici regis peticionem, nee non Herimanni marchionis,
Mcinuuerco uenerabilis uitae episcopo suaeque aecclesiae in sanctissimae Dei genitricis Mariae et precio-
sissimi martyris Kyliani nee non gloriosissimi confessoris Liborii honorem constructae, eo tenore in pro-
prium tradidimus, ut ipse suique successores de eodem liberam deiuceps babeant poteslatem tenendi,
tradendi, uendendi, conmiutandi, uel quicquid placuerit sibi faciendi, ad utilitatem tarnen predictorum
sanctorum aecclesiae. Recordati sumus namque non in hoc tantum, sed in aliis sibi adhuc Deo uolente
a nobis tradendis prediis, quod suum assiduum seruicium deuotius et ceteris nostris pontificibus frequentius,
non quasi uno, sed fere in omni tempore certum habuimus. Et ut haec nostrae tradicionis auctoritas
stabilis et inconuulsa per labentia temporum curricula obsenietur, hoc preceptum inde conscriptum subtus
manu propria confirmauimus et corroborauimus ac sigilU npistri impressione diligentius insigniri precepimus.
Signum domni Cunradi inuictissimi Romanorum Imperatoris augusti. (L H.)
Odalricus CanceUarius recognouit,
Data III. Non. Augusti, Indictione XIIII. Anno dominicae incarnationis M^.XXXI®. anno autem domni
Cunradi secundi regnantis YII^ Imperii uero Y^ Actum bnmeteshusun.
Digitized by
Google
94 103 2.
CXXI.
Aus dem Kopialbuche des Dom&tifts zu Paderborn.
In nomine sanclae et indiuiduae Trinitatis. Chtionradus diuina fauente dementia Roraanorum Impe-
rator anjj;iistus. Nouerit omnium Dei nostrique lidelium presentium scilicet ac futurorum industria, qualiler
nos fideii nostro Meginuuerco Paderburnensi episcopo et aecclesiae cui ipse Deo donante presidet, ob in-
teruentiim et peticionem dilectae coniugis nostrae Gislae Imperatricis augustae et amantissimae nostrae
prolis Hcinrici regis et Egilberti Frisingensis aecclesiae uenerabilis episcopi, nee non ob suum frequens et
deuotum scruiciuro, quandam nostrae proprietatis curtem Gardenebiki nominatam, situm in pago Lacni in
comitatu Herimanni comitis, cuni omni sua integritate, uel quicquid predii habuimus in uillis Huuinadal,
Molduggane, Liudulueshusun , situm in eodem pago et in comitatu prenominati H. comitis, cum omnibus
ad idem pertinentibus, cum areis, aedificiis, mancipiis utriusque sexus inibi habitantibus, agris, terris cultis
et incultis, pratis, pascuis, campis, siluis, uenationibus, aquis aquarumue dccursibus, piscationibus, molis,
roolendinis, uiis et inuiis, exitibus et reditibus, quesitis et inquirendis, seu cum omni utilitate , quae aut
scribi aut nominari potest, in proprium tradidimus et de nostro iure ac dominio in suum ius atque domi-
nium omnino transfiindimus, co quoque tenore, ut prcdictus fidelis noster M. episcopus, siue longe siue
prope sit, nos suae seruitutis non immemores esse recognoscat, et ut ipse suique successores de supra-
nominatis prediis liberam deinceps potestatem habeant tenendi , tradendi, uendendi, commutandi, uel quic-
quid placuerit faciendi ad usum tamen prenominatae suae aecclesiae in honore sancti Liborii constructac
et consecratae. Et ut haec nostrae tradicionis auctoritas stabilis et inconuulsa omni tempore perseueret,
hoc prcceptum inde conscriptum subtusque manu propria roboratum sigilli nostri impressione insigniri
iussimus.
Signum domni Chuonradi inuictissimi Romanorum Imperatoris augusti, (L. M.)
Odalricus cancellarms ad uicem Bardonis archiepiscopi recognouit.
Data XV. Kai. Febr. Indictione XV. Anno dominicae incarnationis Millesimo XXXIP. anno autem domni
Chuonradi secundi rcgnantis VIII. Imperii uero V. Actum Hiltiuuardeshusun feliciter Amen.
cxxii.*)
^* In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Chuonradus diuina fauente dementia Romanorum Impera-
tor augustus. II Quia nos diuina disponente dementia ceteris supereminemus mortalibus» oportet vt euius
munere precellimus, eius quoque uoiuntati omnibus modis parere studeamus. Quapropter omnibus Christi
nostrique fidelibus presentibus scilicet ac futuris notum esse uolumus, qualiter nos ob intenientum ac pe-
tilionem dilectae coniugis nostrae Gislae imperatricis augustae et filii nostri Heinrici regis, et Egilberti Fri-
singensis aecclesiae episcopi, fideli nostro Meginuuercho Bodrebrunnensi uenerabili episcopo, et ecclesiae
in honore sanctae Dei genitricis MARIE et sancti Kiliani martiris et sancti Liborii confessoris construclc et
consecrate, cui ipse Deo donante presidet, omnem potestatem comitatus, quam Herimannus comes iii istis
tribus pagis, Auga, Netega, Hessiga, habet, cum omni iure ad eundem comitatuia iuste ac legaliter per-
tinenlc, et omnia predia in eisdem pagLs ad nostras manus habita et postmodum acquirenda, cum omnibus
ad eadem merito aspicientibus, cum areis, edificiis, mancipiis, agris, terris cultis et incultis, pratis, pascuis,
campis, siluis, uenationibus, aquis aquarumue decursibus, piscationibus, molis, molendinis, uiis et inuil^s
exitibus et reditibus, quesitis et inquirendis, seu cum omni utilitate quae ullo modo inde prouenire poterit»
*) Dm sehr beschädigte und ▼crstümmelte Original ist mit Hilfe einer alten Abschrift ergänzt. ^^
Digitized by V^OOQIC
1032 — 1033. 95
per hoc nostrum imperiale preceptum in proprium donäuimus atque largiti sumns, omnium hominum con-
Iradictione remota, eo quoque tenore vt predictus fidelis nostcr M. episcopus, siue longe siue prope sit,
nos sue seruitutis non immemores esse recognoscat, et ut ipse suique successorcs de cisdem prediis libe-
ram deinceps potestatem habeat tenendi, tradetidi, uendendi, commutandi, uel quicquid placuerit faciendi,
ad iisum tarnen prenominatae aecclesiae. Haec uero donationis auctoritas vt in Dci nomine pleniores ob-
tineat firmitates, manu propria subtus eam firmauimus, sigilloque nostro insigniri iussimus.
Signum domni Chuonradi inuictissimi Eomanoi^m imperaiorts (L. M.) axigusii,
Odalricus cancellartus ad uicem Bardonis archiepiscopi recognouit.
Data XV. Kai. Feb. Indictione XV. Anno dominicae incarnationis Millesimo XXX. IL Amio autem domni
Chuonradi secundi regnantis VIII. imperii uero V. Actum Fritislare feliciter amen.
Das Siegel ist verloren gegaogeo.
CXXIIL
^« In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis, Chonradus diuinli fauente dementia Romanorum Impcra-
tor augustus. || Sicut nos ex promptis et assiduis seruiciis fidelium nostrorum gaudemus, ita quoque dignum
et iustum esse nobis uidetur, vt eos de condignis suis premiis gaudere faciamus. Quapropter comperiat
omnium Dei nostrique fidelium presentium scilicet ac futurorum industria, qualiter nos ob interventura ac
petitionem dilecte coniugis nostrae Gislae imperatricis augustac, et karissimi filii nostri Heinrici regis, fideli
nostro Meginuuercho vencrabili episcopo et aecclesiae cui ipse Deo donante prcsidet in lionore sanctae
Dei genitricis Mariac et sancti Kiliani martyris sanctique Liborii egregii confessoris constructe, sex mancipia,
quorum haec sunt nomina. Thiethardns pbr. Liuza. Ileregrim. Ethilier. Atlialuuard. Wicburch. cum omnibus
suis substantiis per hoc nostrum imperiale preceptum perpetualiter in proprium tradidimus et de nostro
iure ac dominio in suum ius atque dominium omnino transfudimus atque largiti sumus, eo quoque tenore,
vt predictus fidelis noster Meginuuerchus episcopus suique successores de eisdem mancipiis liberam dein-
ceps potestatom habeant uendendi, tradendi, coramutandi, uel quicquid sibi placuerit faciendi, ad usum
tamen sue ecclesiae Bodrabrunncnsi nominatae. Et ut haec nostrae traditionis auctoritas plenas in Dei
nomine habeat firmitates, hanc cartam inde conscriptam subtusque manu propria roboratam, sigillo nostro
insigniri iussimus.
Signum domni Chonradi inuictissimi Romanorum imperatoris (L. M.) augusti.
Odalricus cancellarius uice Bardonis archyepiscopi recognouit.
Data XII. Kai. Sept. Indictione XV. Anno dominicae incarnationis Millesimo XXXIP. Anno autem domni
Chonradi secundi regnantis \1II. Imperii uero VI. actum Magadcburc.
Das Siegel ist das schon beschriebene, aber zerbrochen.
CXXIV.
Aas dem Kopialbuche des Domstifts zu Paderborn.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Chuonradus diuina fauente dementia Romanorum Impera-
tor augustus. • Omnibus Christi nostrique fidelium uniuersitati notum esse uolumus, qualiter nos ob inter-
uentum ac poticionem carac coniugis nostrae Gizalae uidelicet Imperatricis augustae nee non et dilecti filii
nostri Heinrici regis, et Meinuuerci Paderbrumiensis aecclesiae episcopi fidele seruicium nobis secundum
nostrum uotum frequeutissime impensum, quoddam nostri iuris prediam in Marsuelde in pago Rietcga et
Digitized by
(^oogle
96 1033.
in comitatu Udonis comitis situm, cum mancipiis utriusque sexus, quorum haec sunt nomina. Wiga et uxor
eius Olika et filius eius Albern et soror eins Athelhilt. Volclach et filius eins Buua et soror eius Gele, et
cum omni lege ad idem predium iure pertinente, areis, aedificiis, agris, pratis, terris cultis et incultis,
pascuis, siluis, uenationibus, uüs et inuiis, aquis aquarumue decursibus, piscationibus, molendinis, quesitis
et inquirendis, omnique utilitate quae scribi aut nominari potest, ad monasterium sanctae Mariae et saneti
Chiliani sanctique Liborii tradidimus in proprium perpetualiterque ibi existendum, eo uidelicet tenore ut
eiusdem sacrae sedis episcopus suique successores liberam inde habeant potestatem tenendi, tradeudi,
uendendi, commutandi, uel quicquid sibi placuerit faciendi, ad usum tarnen eiusdem aecciesiae. Ad haec
sub eadem precepti auctoritatc tria mancipia, q[uorum haec sunt nomina. Emma. Sicca. Vorthubreht, ad
predictum monasterium in proprium tradidimus. Et ut haec nostrae tradicionis auctoritas stabilis et in-
conuulsa per omnium curricula annorum permancat, hoc preceptum inde conscriptum subtusque propria
manu nostra confirmatum, sigilli nostri impressione iussimus insigniri.
Signum domni Chuonradi Romanorum Imperatoris inuicdssimi, (L. M.)
Burchardus cancellarius uice Bardonis archicapellani recognouit.
Data III. Id. Maii, anno dominicae incamationis Millesimo XXX® IIP. Indictione I. anno autem domni
Chuonradi secundi regnantis Villi. Imperii VI. Actum Nouiomago feliciter amen.
cxxv.
Vi. In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Chuonradus diuina fauentc dementia Romanorum Impe-
rator Augustus. II Si in monasteriis construendis Studium habuerimus aut aliis in idem conspiranübus uotum
prebuerimus assensum, uon solum ad temporalis uerum etiam ad aetemi regni commodum hoc nobis pro-
futurum esse non ambigimus. Qua propter notum sit omnibus Christianae religionis presentibus scilicet
atque futuris, qualiter nos ob interuentum ac petitionem dilecte coniugis nostrae GISELAE imperatricis
uidelicet augustae, et amantissimae nostrae prolis HEINRICI regis, nee non ARIBONIS Mogonlinensis aecciesiae
archiepiscopi et PILIGRIMI Coloniensis aecciesiae archiepiscopi , simul etiam cum consensu omnium nostro-
rum fidelium qui tunc temporis ibi affuerunt, SIGEBERTO Minduncnsis ecclesie episcopo inibi construendi
monasterii in honore saneti MARTINI licentiam concessimus. Insuper omnium nouerit industria, qualiter
eiusdem sedis episcopus curtiferum I. in quo idem monasterium et claustrum cimiteriumque sunt constructa,
et curtifera VI. ex ulraque parte monasterii, et salice telluris III. mansos cum sui iuris predio id est man-
feis XII. de monasterii saneti PETRI proprietate in istius saneti MARTINI monasterii ius ac potestatem cora-
mutauerat. In loco enim Hildiuuardingahusun dicto et in aliis uillis ad eundem locum iure pertinentibus
VIII. pro commulatione dedit mansos, et in Chizzindorf II. mansos. In Lohe I. m. In Westirbracha I. m.
Et in his IUI. locis XXV. mancipia. Fratribus autem ad idem sepedictum monasterium Deo seruientibus in
utilitatem tradidit quoddam predium Chemmin dictum, quod ob interuentum nostre dilecte coniugis G. no-
streque prolis H. regis de nostro iure in suum ius atque poteslatem suscepit. Insuper etiam ad Rothcris-
dorfa uini decimationem, quam de nobis acquisiuit, in eorundem fratrum usum concessit.*) Aliud autem
in eodem loco uinetum suis in utilitatem decreuit successoribus, ea uidelicet racione , vt in vini decimatione
nullam iniustitiam aut molestiam inferant fratribus, et quando de illo bibant uino hoc intendant, quia prius
ad omnem episcopatum suum tantum non habucrunt uini quantum sciphus capere potest, ideoquc fre-
quentiores sint ad Deum intercessores nostri dilecteque coniugis nostrae G. et prolis nostrae H. regis,
quorum petitione hec ipsa uineta S. prelibate sedis episcopo in proprietatem tradidimus. Quin etiam idem
«) Vgl. die Urkunde des Bischoi« Siward, b. Wurdtw. T. VI. p. 332.
Digitized by VjOOQIC
1«33. 97
cpi5»copus ad prescriptum sancti Martini monasterium alia que sui iuris erant loca tradidit, id est Egisberun,
Wolgatingahusun , In Diotanhusun I. mansum et utilitatem siluae, et tale predium quäle habuit ad Nianbui^.
Insuper etiam ad Ybhusen III. m. In Lolia I. m. In pago etiam Lainga in uillis Triburin, Stocheim, Helin-
gaburstalla, Holinbeke, VI. m. In pago quoque Marstem in uiiia que dicitur Brunhildisdorf II. m. et in Hu-
pida I. m. et in Oride II. m. et in Yolkeressun II. m. In pago Cizide. In uilla Herisiqroda II. m. In Mun-
ncre I. m. cum utilitat« salis. Item in Munnere curtiferum I. cum utilitate salis. In Bodukun I. m. In Bed-
debure I. m. lu Hemezungahusun I. m. In Helan Y. m. In Uanebeke I. m. In Fridegerssun I. m. In Nisinun
IL m. In Lierbeke I. m. Ad Folchardesdorf utilitatem silue cum tribus curtiferis. In Heruide I. m. In Hern-
mincburun IUI. m. In Uuoluaradingahusun curtiferum L cum utilitate siluae. In Eildissun curtiferum I. cum
utilitate siluae. In Haddenhusun dimidium mansum. In Ekishusun II. m. In Nitalstete I. m. In Rodun I. m.
In Holzhusun III. m. In Lippeke curtiferum I. cum utilitate silue. In Retbere dimidium m. In Sueuerdun
IUI. m. et salice telluris II. m. et dimid. In Honredere YI. m. et dimid. In Eddorunhusun II. m. In Morsilea
unum mansum. In Nitalstet« X. m. cum omni utilitate illuc pertinenti. In Weluen IUI. m. Ad hec prenotata
loca omnia predia que tunc temporis sub suo iure habuit aut postea adquisiuit, vel etiam iusto concambio
horum predictorum locorum commutatione, vel alia iuris ordiuatione . recepit preter illa que ad alia
delegauerat monasteria, ad prefatum sancti M. monasterium, cum mancipiis, villis, areis, aedificüs, agris,
terris cultis et incultis, uiis et inuiis, exitibus et reditibus, quesitis et inquirendis, pratis, pascuis, siluis,
uenationibus , aquis aquarumue decursibus, piscationibus, molendinis et utilitate siluarum, nee non cum
Omnibus appendiciis que dici aut uominari possunt, tradidit perpetualiter ibi existenda. Sed ut idem mo-
nastenum in maiori securitate esset positum, et ut bona illuc data minus ab eins successoribus uel ab
aliis dissiparentur, in mundiburdio monasterii sancti PETRI collocauit, et ut per singulos annos cidem mo>
nasterio censum id est Y. solides soluat decreuit. Quin etiam constituit ut semper in festiuitate sancti M.
eiusdem sedis episcopus cum fratribus monasterii sancti P. ad predictum monasterium ueniat ut soliemnia
missarum celebret et alia ostendendo caritatem adimpleat. At si aliquid aliud ipsum adesse impediat, fra-*
tres ibi conueniant et eadem simul faciant, ut hoc modo concordia et amicitia inter illos solidetur. Et per
haue mutu^ caritatis exhibitionem in Dei seruitio unanimes coapteutur. Ad hec notum sit omnibus , qualiter
id ipsum sancti M. monasterium et fratres inibi Deo seruientes sub nostra imperial! filiique nostri H. alio-
rumque nostrorum successorum tuitione defendi uolumus, sie scilicet ut nuUus eins successor potestatem
habeat, bona eiusdem monasterii aliquo modo destruere aut aliquid de bonis eisdem auferre, quia pre-
scriptus episcopus S. idem monasterium a fundamento edificare cepit et nuUa alia predia illuc tradidit, nisi
que de nostro dono in suum ius acquisiuit aut per se absque ulla contradictione proprietatis iure tenuit.
Idcirco si quis eiusdem destructor est monasterii aut predictorum dissipator bonorum, uere sciat quia ei-
dem monasterio fratribusque ibidem Deo seruientibus in nobis nostrisque successoribus certum est inde
refugium. . Et ut hoc nostre concessiouis preceptum per omne tempus stabile permaneat et inconuulsum,
hanc paginam inde conscriptam subtusque manu propria corroboratam, sigilli nostri impressione iussimus
insigniri.
Signum domni Chuonradi Romanorum Imperatoris (L. M.) inuictissimi
Burchardus cancellarius vice Pardonis archicapellani recognouit
Data YI. Non. Jul. Anno dominicae incamationis M.XXX.IU. Indictione I. Anno autem domni Chuon-
radi secundi regnantis YUU. Imperantis uero YI. Actum Mersiburch feliciter amen.';.
Dm Siegel ist swar abgefalleo, liegt aber loie und fast noch nnyersehrt bei der Urkunde. Es ist das schon beschriebene.
Cod. dipl. bist. West&l. 13
Digitized by
Google
98- 1033 — 103«.
CXXVI.
1 v^* In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Chuonradus diuina fauente dementia Romanorum
Imperator augustus. || Notum sit omnibus Christi nostrique fidelibus, presentibus ac futuris, qualiter ante-
cessor Tioster beatae memoriae Heinricus imperator, cuius semper animus in Dei ecciesiis meliorandis et
amplificandis inuigilauit, Paderbrunnensis paupertatem miseratus ecclesiae, multa ei bona tam in prediis
quam in aliis facultatibus larga manu pro Dei amoro dilectique sibi presulis Meginwerci assiduo et deuo-
tissimo obsequio contulit. Inter quae etiam comitatum Duodiconis quondam comitis eidem ecciesiae impe-
riaK munificcntia legitime donauit, tradidit, delegauit. Ulo autem antecessore nostro defuncto, nos qui loco
illius in regnum surreximus, per suggestionem Magontini presulis, eundem comitatum a prefata ecclesia
talimus, et in ius Magontine ^cclesiae, rüdes adhuc in regno, iniusto persuasi consilio irratioiiabiliter trans-
tulimus et transmutauimus. Imperiali autem nostra potestate Dei gratia magis magisque in regno confirmata
et corroborata, ^eginwercus presul imperatorum deuotissimus seruitor et amator, Marthae sedulis satagens
obsequiis, non cessauit, non quieuit, supplicando, seniiendo, quoadusque nos, omnipotentis Dei in cuius
manu corda sunt regum commoniti instiactu, dilectaeque coniugis nostrae Gisele nee non Heinrici filii nostri
magnifici regis interuentu, ecciesiae suae scilicet Paderbninnensi, totum Bernhardi comitis quondam comi-
tatum, qui Situs est in locis Hesse, Nitergo, Netgo, Ohteresgo, legitima traditione reddidimus, restituimus,
redonauimus. Precauentes autem nos et precogitantes, ne aliqua postmodum inter ipsas qcclesias de hac
re controuersia fieret et discordia, Magontinae fcclesie comitatum qui situs est. in Cluuinga propter pacis
confirmationem imperiali nostro iure conccssimus, et hoc nostra parte ita est conpactum sicque definitum,
ut neutra ecclesiarum illarum aliquod de predictis rebus sibi inquisitis aliquomodo patiatur detrimentum.
Si quis autem diabolica suasione seductus, haue nostram traditionem in aliquo infringerit, sciat se odium
Dei sanctorumque eins habiturum, et M. Üb. auri puri compositurum , medietatem camerae nostrae, et
medietatem predicte Paderbrunnensis ecciesiae rectori. Quod ut uerius credatur et diligentissime ab omni-
bus in perpetuum seruetur, preceptum hoc inde conscriptum manu propria subtus firmauimus et sigillo
nostro insigniri iussimus.
Signum domni Chuonradi Romanorum imperatoris (L. M.) inuictissimi,
Burchardus cancellarius vice Bardonis archicapeUani recognouit.
Datum IUI. Non. Aug. Indictione I. anno dominice incamationis M.XXX.UI. anno autem donmi CHuon-
radi secundi regnantis VIIU. imperantis VII. actum Lintburg feliciter. Amen.
Dm Siegel war mit schmalen ledernen Riemen angehängt, ohne Zweifel also ein MeUillsiegel ; ist aber verloren gegangen.
CXXVII.
Aas einem alten Güter -Verzeichnisse, Terglichen mit dem Kopialbuche des Stiftes Bussdorf.
IN HONORE SANCTAE TRINITATIS ET INDIVIDVAE VNITATIS. Notum sit regiae potestati omnique
pontificali dignitati cunctoque ecclesiastico ordini uniuersoque populo christianae fidei signato, Quod ego
Meinuuercus peccator, anno ab incarnatione Domini Millesimo Trigesimo sexto, licentia Serenissimi Impe-
ratoris Cunradi, ac consensu Maguntini archiepiscopi Bardonis, Coloniensis archiepiscopi Herimanni , Werce-
burgensis episcopi Brunonis, cepi construere ecclesiam extra Patherbumensem ciuitatem in orientali parte
positam, ad similitudinem sanctae Iherosolimitanae ecciesiae , et ob honorem sanctae Dei genitricis et per-
petue uirginis MARIAE ac beatorum apostolorum Petri et Andreae, pro illa obtinenda celesti Iherusalem.
In hac autem ecclesia canonicos Deo seruientes congregaui, quibus uictum et uestitum de propriis bonis
ministraui. . In die autem sanctificationis ecciesiae , benedictione peracta, ante missarum soUempnia, sermone
Digitized byC^OOQlC
1036. 99
ad populum finito, more aliarum ecclesiarum Deo consecratarum dotaui eam. dans cartem uiiam in Thel-
dcn, quam ex hereditate paierna possedi , duas precarie acquisitas, unam in Wellethe, alteramin Esbike, et
uniim voruuerc in Essike, unam cartem in Yalle. Quia uero de predio in confinio tantum non habebam, ut
sußicere posset ad usus ecciesiae ac Deo seruientium in ea, consilio fideiium meorum accepto, decimas
subtcr scriptas de dominicalibus curtibas ad me pertinentibus eidem ecciesiae dedi. Quarum prima est Euenhus
et tredecim voreuuerc ad eam pertinentes. Stidenen. Bencdcslo. Colstide. Dedinchusen. Heddinchusen. Dalen.
Henkeid ere. Hylamare. Suaueren. Barchusen. Brochusen. Balhonien. Patherburna. Suthem et tres voruuerc ad
eam pertinentes. Kerecthorp. Holthem. Syuuardissen. Nyenhus et quatuor voruuerc ad eam pertinentes. Elesen.
Ascha. Burch. Tune. Bekena et quatuor voruuerc ad eam pertinentes. Henke. Eluere. Brochusen. Asien. Barchusen
et quinque voruuerc ad eam pertinentes. Orlinchusen. Meginchusen. Burchusen. Hepyn. Ykamannincthorp. Byke-
soteu *) et tres voruuerc ad eam pertinentes. Hyse. Vnrikissen. Ekama. Heligenkerken et duo voruuerc ad eam
pertinentes. Aldenthorp. Bardincthorp. Lugethe et duo voruuerc ad eam pertinentes. Dodenbroke. Breca. Hegen-
husen et quatuor voruuerc ad eam pertinentes. Rothbagtissen. Berga. Holtisminne duo. Ogenhusen et sex vor-
uuerc ad eam pertinentes. Sendenebyke. ^) Homa. Sastincthorp. Stenhem. Bardincthorp. Lo. Nyhem et quatuor
voruuerc ad eam pertinentes. Malride. Leuerincthorp. Pumesen. Baddenhusen. Herstelle et quinque voruuerc
ad eam pertinentes. Wergis. Thesle. Brecal. Heinriadassen. Buffesen. Dasburch et duo voruuerc ad eam
pertinentes. Dasburch. Ostnedere. Vuartberch et tres voruuerc ad eam pertinentes. unum in ipsa uilla.
Westnedere. Ostdagesen. Culete et tres voruuerc ad eam pertinentes. unum in ipsa uilla. Vorste. Rothen
Hci*suithehusen et tres voruuerc ad eam pertinentes. Asle. Bylinchusen. Teninchusen. Curbyke ^) et quatuor
voruuerc ad eam pertinentes. Daluuic. Enshe. Item Eushe. Lenkeuolde. Vilese et unum voruuerc ad eam
pertinentem. Vernethe. Ebike qu^ est iuxta Horste. Ipsis autem uillicis qui domos has predictas inhabitant,
uel hiis qui post eos ponendi sunt, uichil omnino prelermittentes» nisi Quindecim lugera pro uestitu, alia
uero que laborauerint in agro uel nutrierint in domibus, tarn propria sua que habent aut postea Deo an*
nuente possessuri sunt, quam ad nostram potestatem pertinentes, quadrupedia siue pennata, more solito
absque ulla contradictione addecimarent. Yt ergo nulla ex hiis pretermitterem,^) que mihi a Deo data
eraut, dedi etiam decimam in Synatha super armenta mea et super examina apum, fideliter Deo et do-
mino Ihesu Christo sauctoque spiritui offerens uota mea. Si quis auteni eorum qui uidentur hiis omnibus
preesse, presumptuose hanc« nostram tradicionem per malam uoluntatem aut propter nequiciam cordis sui
irritauerit, et secundum nostram dispositionem decimam non dederit, diceiis se non iuste daturum, et hoc
a procuratore fratrum, uel ab ipso preposito loci, uel quod maius est a communi fratrum querimonia
proclamatum fuerit, si ministerialis noster huius rei rector est, iuramento se in reliquiis nostris purgabit,
si lito, iudicio ferri igniti synodali sentencia se liberabit. Ne uero alicui successorum meorum non bonae
uoluntatis uiro, neque amorem Dei in corde suo retinens, mensae suae stipendia diminuisse uidear, sciat
has decimas me et de hereditariis et de acquisitis bonis centies restituisse. Ponebam etiam termiimm ut
unaquaeque solet habere ecclesia, andiente clero meo cunctoque populo congregato, nullo contradicente
sed magis uoluntati mee in omnibus consentiente , confitente uniuerso clero haee omnia sine ulla contra-
dictione posse fieri, in primis uillam hanc que dicitur Aspethera, aliam queuocatur Hildelinchusun, terciam
que uocatur Haxsuithehusun, Quartam HohensUe qu^ uulgari uerbo dicitur Quedun, Quintam Esbegtinchusun.
Super haec omnia cum non possent habere utilitatem uUam siluarum, potestate episcopali dedi eis in Benedeslo,
et in Marchiis Thomethorum, Rentinchusorum, Hildelinchusorum , Aspetharorum, in una quaeque ebdomada
pondera sex plaustrorum. Dedi etiam ad honorem et utilitatem ecciesiae partem Sunderae mee in orientali
plaga uiae quae uadit ab urbe ista usque in Esbegtinchusun. Sciat namque fidelis in Domino frater nostri
ordinis locum nostrum possessurus onmisque ecclesia catholica, hiis literis jj]^ et ^J^ a me priuflegium
Google
1) Daf Co|i. tchreibt BeluMcten. ^ Saodeoebeke. *) Curbeke. *) premiiterem.
Digitized by
400 los« -- 1039.
hoc signatum, propriis manibus meis sigillatum, peractaque benedictione sepulchri et altaris antepositi,
Octauo Kai. Jauü, missa celebrata, filiis ecciesiae traditum, ea uidelicet ratione, ut si quando tribulacio-
nem seu cootradictionem harum rerum prenominatarum ab aliquo patiantur, scripturaram testimonio ueri-
tas approbetur. Tradicionem autem hanc si quis successorum meorum aut consanguineorum seu posierorum
eoinim a quibus precario partem quandam acquisieram infringere uoluerit, Beatorum apostolonim Petri et
Audreae, et episcoporum Bardonis, Herimanni, Bninonis, quorum testimonium priori introduximus loco,
nostroque banno et omnium animarum Deo consecratarum in secundo, cum uenerit Dominus unicuique ope-
rum suorum premia redditurus, cum Juda traditore anathemate feriatur perpetuo. Qui autem post insün-
ctum Dei patris omnipotentis ex nostris interfuere, quorum consilio auxilioque haec omnia perfecerim,
paucis notabo nominibus. Sigehardus abbas Patherburnensis. Vuino abbas Helmuuordishusensis, qui men-
suras ecciesiae et sepulchri de Iherusalem apportauit. Hosadus prepositus matris ecciesiae, et frater eius
Vffo. Dodico decanus. Bouo prepositus loci istius. Becelinus camerarius. Eppo dapifer. Eizo. Geylo. fratres
et pinceme. Eue et filii eius. Landico et Eue. Dudo. Tydman de Euenhus. Aldericus de Nyenhus.
CXXVIII.
E Strunckii not. crit. mscpt. ad Schatenii annale«.
In nomine Jesu Christi Domini nostri. Ego indignus seruus Dei Herimannus episcopus ecclesiam que
est in Ludinghuson, anno dominice incarnalionis M^. XXX**. VIP. Indiclione V*. Y. Idus Julii, in honorem
Domini nostri Jesu Christi et sancte eius genitricis perpetue uirginis Marie et sancti Stephani protomartyris
et sancte Felicitatis matris et Septem filiorum eius dedicaui. Et cum ipse uenerabilis abbas Geroldus de
monasterio sancti Liudgeri, ad quod pertinet h§c ecclesia, presens adesset, et propter fratemitatem nostram
me rogaret, ul predict^ ecclesie et bonis eius firmissimam pacem metuendo anathemate facerem, hoc etiam
rogauit, ut ita liberam dimitterem de decimis, sicut dimissa fuit ab omnibus antecessoribus meis, ita uide-
licet ut quoscunque mansos uel agros in hoc episcopatu tunc haberet uel post habitura esset, libere et
sine omnibus decimis possideret. Cuius petitioni ego in primis per.aroorem sancti Liudgeri, deinde per
honorem nostre fraternitatis libenter satisfacicns , eodemmodo prefate ecclesie concessi, et forti anathemate
confirmaui, ut nullus, quod omnino absit, de successoribus nostris uel aliis quibuslibet personis hoc im-
mutet uel infringat. Quod ego, quamuis peccator, exemplum bonorum qui hoc prius concesserant secutus
renouaui, et hoc presens manuscriptum abbati et ecclesie sancti patris nostri Liudgeri coram omni' populo
tradidi.
CXXIX.
IN NOMINE SANCTE ET INDlülDüE TRINITATIS. ROTHO DEI GRATIA PATHERBRÜNNENSIS ECCLE-
SIE EPISCOPUS. II Pastoralis officii cura nos anmionet, de subiectorum quiete et salute soUicite cogitare,
et ^cclesiarum commissarum profectui, augmento honestatis, prospectu utilitatis, sollerter inuigilare. Ynde
omnium fidelium Christi tam presentium quam futurorum nouerit uniuersitas, qualiter domnus Meinwercus
uenerabilis huius Sancte sedis episcopus predecessor mens, se suaque omnia diuino seruitio pro eternitatis
amore mancipare gaudens, inter multimoda pi^ deuotionis et intentionis opera, auctoritate, consilio, auxilio
gloriosissimi imperatoris Heinrici secundi, monasterium in suburbio ciuitatis huius construxit, quod in ho-
nore beate MARIE perpetue uirginis sanctorumque APOSTOLORÜM PETRI et PAVLI et omnium Sanctorum
consecranSy et fratres sub beati Benedicti regula domino famulantes in eo coadunans, in dotem et mundi-
burdium jpsius bona qu^ hereditario iure possederat, uel aliunde sua instantia legitime obtinuerat, solemp-
niter tradidit, delegauit, concessit Cuius laudabile Studium ut numero et merito omni tempore habeat
augmentum et ecciesiastice defensionis firmamentum, onmia eidem monasterio canouice coUocata et firmata,
Digitized byC^OOQlC
1039. 401
in thesauro, ornatu, ecclesüs, bannis, decimis, curtis, mansis, areis, edificiis, mancipiis utriusque sexus,
cum Omnibus ad hec legaliier pertinentibus, mobilibus et immobilibus, licentiam quoque liberam secundum
Dei timorem eligendi abbatem, tarn regulari quam episcopali auctoritaie ipsius monasterii fratribus con-
cessam, animarumque curam et sepulturam in hominibus dumtaxat ad ipsum monasterium pertineiitibus
siue eciam in possessione eins degentibus, nostra pontificali auctoritate et banno confirmamus et corrobo-
ramus, quatinus fratres inibi sub regulari norma domino seruientes, omnium hominum exactione et inua-
sione remota, communi hec usui et honori profutura possideant, et nostri nostrorumque successorum in
orationibus suis memores existant. Guiuscunque ergo condicionis uel religioois persona quolibet modo uel
ingenio hec uiolare uel annullare presumpserit, anathema sit, et cum suis fautoribus, auctoribus, sequaci-
bus, a liminibus sanct^ ecciesie tamquam sacrilegus, inuasor ac destructor segregatus, omnipotentis Dei,
patris scilicet et filii et Spiritus sancti, iram et ofFensam contra se sentiat, et beate MARIE perpetue uir*
ginis sancUNPumque Apostolorum PETRI et PAYLI et omnium Sanctorum, quorum presumit confundere
ecciesiam, in hac uita et in futura, si non uelociter resipuerit, furorem repperiat. Omnes autem decreti
huius fautores et prefäti monasterii defensores et tutores, omnipotens dominus sua gratia benedicat, et
meritis omnium sanctorum a peccatorum uinculis absolutes, ad ^tema gaudia perducat. Cunctis eciam in
eodem loco pro eterne beatitudinis desiderio militantibus, ueniat a Deo patre salus et protectio, et labo-
rum suorum eterna remuneratio.
Huius confirmationis testes sunt. Hosadus prepositus. Dodica decanus. Yffo. Becelin. Heriman« We-
rinza. Tamma. et ceteri fratres omnes tam canonici quam monachi nostr^ sedis. Laici uero. Heinric. Erp
comites. Heriman tnbunus. Bernhard. Hunald. Heriman. Sibrath. Hiddi. Guntheri. Thiathard. Ekkihard. Eze*
lin. Athalbrath. Hoika. Hemuka. Azoko. Bennic. Wicil. Hathawerc. Widier. Tadika. Hoika. Ecelin. Hillin. Ger-
rad. Eiia. Dudi. Eppo. Thiederic. Haald et frater eins Gerald. Wicman. et alii plures.
Data Patherbruimon VIIL Id. Jan. in Sancta die Epiphanie Domini. Anno ab incamatione eius
MXXXVIIII. Indictione VII. Regnante Conrado Romanorum imperatore, regni eius XV. Imperii uero XH.
Episcopatus autem nostri HI.
Das aufgedruckte |[rosse kreislbrmige Siegel teigt das vorwärts sehende Brustbild des Bischofs mit nnbedecktem Haupte»
in der rechten Hand den Bischofsstab haltend. Sowohl Bild als Umschrift ist sehr verwischt, daher die letatere
nicht genau ansugeben.
cxxx.
v<« In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauenie dementia rex. Notum sit Omni-
bus Christi nostrique fidelibus presentibus scilicet atque futuris || qualiter uenerabilis abbas nomine TRVCHT-
MARVS nostram adiit excelleutiam suppliciter orans etc. (alles wörtlich wie in der gleichartigen Urkunde
Conrads IL von 4025, bis:) et melius illos delectet omni tempore pro uite animaeque nostrae perpetua
felicitate, et pro remedio pie memorie genitoris nostri CHVONRADI Romanorum uidelicet imperatoris au-
gusti, atque pro stabilitate regni a Deo nobis collati, domini misericordiam attentius exorare. (Das Fol-
gende wieder gleichlautend biä zum Schlüsse.)
Signum domni Heinrici tercii (L. M.) regis inuictissimi,
Theodericus canceUarius uice Bardonis arducappellani recognouit.
Data ni. NON. SEPT. Indictione VII. Anno dominic^ incarnationis Mo.XXX.VniI. Amio autem domni
HEINRICI tercii ordinationis XH. regni uero 1. Actum GOSLARE feliciter AMEN.;
Das Siegel ist veriorea gegangen.
Digitized by V^OOQIC
402 *ö3»-
CXXXI*>.
C In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente dementia rex. Si petiliones
seruorum Dei iustas et rationabiles ad eiFectum perduxerimus, et ad hanc uitam || felicius transigen-
dam, et ad perpetuam facilius promerendam procul dubio nobis profuturum speramus. Quapropter
notum esse uolumus, quoniam uenerabilis abbas TRVCHTMARVS adiit excellentiam nostram suppliciter
orans, ut nostra munificentia prospiceremus monasteriis sibi commissis, quorum uhum est noua COR-
SEIA nuncupatum, ubi et iile rcgulari . constitutione abbas extitit, et alterum est sanctimonialium HERI-
FORT dictum, et propric abbatisse, cuius nomen GOTESDIV, subiectum, sed iuxta consuetudinem qua
ancillarum Dei congregationibus procurari solent prepositi, ex ecclesiastico ordine, lam dicio abbati
commendauimus, ut tarn in disciplina abbatissam loci iuuet, quam in cunctis negotiis, que famulc
Christi (pro sexu et) professione sua exequi non posscnt, ipsarum prouisor et patronus existeret Is ergo
petiit celsitudinem nostram, (recordari) quod pie memorie antecessor noster Hludowicus imperator ambo
haec monasteria construi iussit ad normam uidelicet precipuorum in Gallia monasteriorum, nouam scilicct
Corbeiam ad similitudinem antique Corbeic, Herifordense uero coenobium ad exemplum monasterii sancti-
monialium in Su(essionense ciuitate constructi), et ut in elemosinam suam ac totius gcneris sui insütutionum
earundem perfectio compl(eretur), ecclesiam iuris sui que uocatur Meppia, cum decimis et possessionibus
aliisque ad eam pertincntibus, et eccjesiam Eresburc, quam Karolus primo construens in Saxonia decimis
dotauit circumquaque habitantium per duas Saxonicas rastas, prefatus (Hludowicus) ad nouam tradidit Cor-
beiam. Ad Herifordensis autem monasterii adiumentum dedit in episcopatu Asnabruggensi ^cclesiam Bugi-
nithi cum subiectis sibi ecclesiis], in parrochia uero Mimigernafordensi ecclesiam Hreni cum bis que ad eam
pertinent ecclesiis, ita sane, ut decimarum (aliorumque) redituum prouentus omnes prefatis cederent mo-
nasteriis, et ab his uicissim procurarentur subiecte plebes in baptismate, in eucharistia, in sepultura, in
confessione peccatorum audienda, et presbiteri qui principales ex his ecclesias tenerent, archipresbiterorum
officio fungerentur, ad (omnia facienda) que solent fieri ab archipresbiteris episcoporum. Cum autem ipsi
episcopi circatioues suas ibi agere deberent, ad eorum mansionatica daretur quod in capitularibus ante-
cessorum nostrorum prescriptum habetur. Ule igitur rata esse uolens cetera omnia, tantum expensas ad
ministerium episcopi propter egritudinem et senectutem eins qui tunc fuit Gauzbcrti augere debuit, qaod
iuxta petitionem primi eiusdem loci abbatis Warini ita moderari placuit, ut descripto quantum satis sit ad
seruitium episcopi hoc nullo modo subtrahatur, et episcopus uicissim ampliora non querat, nee cum plu-
ribus ueniat quam ut eis sufficere possint. In quibus satis esse consensit prefatus episcopus coram anle-
cessore nostro Hludowico et archiepiscopo Hrabano, ceterisque cum eo in synodo agentibus, id est, ut
dentur ad singulas ecclesias porci IUI. ualentes singuli denarios XII. aut VIII. arietes tantundem ualcntes.
porcelli IUI. auce IUI. pulli VIII. situle XX. de medone. de mellita ceruisia XX. de non mellita . .**) panes
CXX. de auena modii C. manipuli DC. sitque in potestate episcopi utrum haec per singulas ecclesias ad
unum mansionaticum an ad duo uelit habere. Ne autem in summa debiti his plus minus compleretur, hoc
auctoritatis sue decreuit atquc iussit. (His etiam) adiungere placuit liberam utrique loco concessionem eli-
gende de propria congregatione in regimen sui per futura semper tempora congrue persone, quod et nos
^ Die aus der febr beschädigen Ortgioal-TIrkunde Tcrschwan denen, hier nach Huthmassung und Analogie anderer Urkunden
ergänzten Worte iind in Klamnern eingeschlossen.
**) Gleichartige Urkundeni s. B. Nr. CXXXill. haben hier die Zahl LX.
Digitized by
Google
1039 — 1040. 403
confirmamns et corroboramus. Et ut omnis hinc dubietas toUatar, manu propria corroborantes, sigUli
nostri impressione ea signari iussimus.
Signum domni Heinrici tercü (L. M.) regis inuictissimi.
Theodericus canceUarius uice Bardonis aacMcapellani recognouiL
Data III. Non. Sept. Indictione VII. Anno dominice incarnationis M®. XXX. Villi. Anno autem domni
Heinrici tercü ordinatioms^ XII. regni uero 1. Actom GOSLARE Feliciter AMEN.
Das Siegel ist verloren gegangen.
CXXXII.
^* In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Reinricus diuina fauente dementia rex. Quoniam diuinae
dispositionis prouidentia ad regeudam totius rei publicae || monarchiam su^ immense pietatis magnificentia
nos prouexit, ante omnia autem hoc laborare debemus, ut qui coronam terreni rcgni concessit, post
emensum huius uite spacium, ea eliam coronari permittat, que non auferatur in aet^rnum. Quod potissi-
mum fieri posse decernimus, si loca aecclesiasticis obsequiis deputata nostra auctoritate corroborentur, ut
omni exteriore inquietudine remola in tranquillitate permaneant, quatinus eorum precibus adiuuemur, cpii
ibi die noctuque orationibus in Dei seruicio uacare debentur, et quod per nos utpote conscientia trepidi
querere non presumimus, sanctae Dei aecclesiae seruientium pia intercessione impetremus. Quapropter
uniuersitati fidelium nostrofum patere uolumus, qualiter RVODOLFVS sanctae Paterbrunnensis ecclesiae
ucnerabilis episcopus, pro ecciesie sue honore, immo maxima utilitate, pie intentionis deuotione nos sup-
pliciler aditurus exorauit, ut ecciesia cui ipse pastorali cura presidet, nostra regali auctoritate corrobora-
rctnr. Cuius petitioni quia rationabiiis uidetur gratuito assentientes, quicquid eadem ecciesia per iusticiam
obtinere debet antecessorum nostrorum regum uel imperatorum uel nostra oblatione ceterisque fidelibus
ibi collatum, in rebus, territoriis, uel in comitatibus ac districtu, uel quibuscumque utensilibus, ac quic-
quid MEGENWERCVS episcopus, antecessor scilicet prelibati Ruodolfi episcopi, de sua hereditate ibi con-
tulit, uel aliunde per commutationem aut precariam legaliter adquisiuit, denuo stabil! dono concedimus et
regali auctoritate confirniamus. Si quis autem nostre confirmationis edictum ullerius aliqua presumptione
infringere temptauerit, centum librarum auri ad nostrum pondus compositione multetur, vt dimidium ca-
mere nostre persoluat, reliquum uero eidem ecciesie quam temerarie inquietare presumpsit. Et ut haec
confirmatio per successiones temporum stabilis et inconuulsa permaneat, hanc regalis precepti paginam
inde conscribi ac manu propria confirmantes sigillo nostro iussimus insigniri.
Signum domni Heinrici tercii (L. M.) regis inuictissimi.
Theodericus canceUarius uice Pardonis archicanceUarii recognouiL
Data XIII. Kai. Oct. Indict. VII. Anno dominice incarnationis M*^. XXX. Villi, anno autem domni HEIN-
RICI tercii XII. regni I. Actum Bohtfelht feliciter AMEN.
Das grosse aufgeditickte Siegel seigt den König auf dem Throne* sitsend nnd is der rechten Hand einen Stab haltend,
mit einem Vogel (Adler) auf der Spitae.
CXXXIII-
C« In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. HEINRIcus diuina fauente dementia rex. Si locis diuino
cultui roancipatis aliquam munificentia nostra adicit immunitatem, unde commorantes inibi || securius et
Digitized byC^OOQlC
404 i040.
commodius uitae celestis quietudini ualeant inseruire, existimamus hinc presentibus uti felicius ac mansuris
perfrui beaiius. Quo circa nouerit omnium Christi nostrique fidelium cautela, tarn preseaiium quam suc-
ccdeutium, qualiter nos pro remedio animae nostrae parentumque nostronim, nee non pro petitione HE-
REVORTENSIS aeclesiae abbatiss^ GOTESDIEnominate nostri dilecle, tradilionem HLVODEWICI impera-
toris quam tradidit ad monasteria quorum unum est monachorum noua CORBEIA nuncupatum. Aliud est
saactimonialium HERIVORTI nominatum , quae piae roemorie genitor illius HLYDUWICüS imperator ad nor-
roam precipuorum in Gallia monasteriorum construxit, CORBIENSE uidelicet ad simiiitudinem antique
CORBEIJ^, HERIVORTENSE uero ad SVESSIONIS simiiitudinem, abbati CORBEIENSI commendauimus, ut
iuxta consuetudinem, qua ancillarum Dei congregationibus procurari solent prepositi ex eclesiastico ordine,
tarn in disciplina quam in cunctis negociis, que famul^ Christi pro sexu et professione sua exequi non
possent, ipsarum prouisor et patronus existeret. Pro elemosina autem generis sui tradidit cellam que
uocatur MEPPIA, cum decimis et possessionibus undique ad eam pertineutibus , et eclesiam HERESBVRC
circumquaque per duas saxonicas rastas, ad nouam CORBEIAH. Ad HERIVORTENSE uero monasterium
in episcopatu ASNABRVGENSI eclesiam BVINIDI cum subiectis sibi eclesiis, in barrochia MIMIERNEYORDI
eclesiam RENI cum his qu^ ad eam pertinent eclesüs, ita sane ut decimarum aliorumque redituum pro-
uentus omnes prefatis cederent monasteriis, et ab ipsis uicissim procurarentur subiecte plebes, in baptis-
mate, in eucharistia, in sepulturis, in confessione peccatorum audienda, et prespiteri qui principales ^cle-
sias tenerent archiprespiterorum officio fungerentur, Ad agenda omnia qu^ solent fieri ab archiprespiteris
episcoporum. Et cum ipsi episcopi circationes suas ibi agere deberent, ad eorum mansionatica daretur
ut in capitularibus antecessorum nostrorum prescriptum habetur, uidelicet quantum satis sit eis dari, et
episcopi non plus querant, nee cum pluribus ueniant quam ut eis sufficere possint. Ne autem in summa
debiti episcoporum seruitii plus exigeretur quam opus sit, statuerunt predictarum eclesiarum episcopi cum
consensu synodali coram antecessore nostro OTTONE imperatore et archiepiscopo RABANO c^terisque
cum eo in synodo agentibus, ut dentur ad singulas eclesias porci IIII. ualentes singuli denarios XII. aut
arictes VIII. tantundem ualentes, porcelli IIII. aucae IUI. pulli VIII. situlae XX. de medone, de mellicia
eeruisa XX. de non mellita LX. panes CXX. de auena modii C. manipuli DC. essctque in potestate episco-
porum, utrum haec per singulas eclesias ad unum mansionaticum an ad duo uellcnt habere. Statuit ergo
prefatus antecessor noster OTTO imperator liberam utrique loco concessionem et potestatem eligende de
propria congregatione in regimen sui per futura semper tempora congru^ persone, et ut nuUus iudex
publicus licentiam in homines- ad prefatum monasterium HERIVORTENSE pertiuentes ullam iudiciariam ha-
beat exercere potestatem. Sed omnis eorum res coram aduocato ipsorum definiatur, quam constitutioncm
antecessorum nostrorum iustam et rationabilem nos quoque predicto monasterio HERIVORTENSI precepto
nostro regali confirmamus atque corroboramus. Et ut haec confirmationis nostrae auctoritas stabilis et
inconuulsa omni permaneat aeüo, hanc paginam inde conscriptam manu propria ut infra uidetur corrobo-
rantes, sigilli nostri impressione iussimus insigniri.
Signum domni Heinrtci tercii (L. M.) regis inuictissimi.
Eberhardus cancellarius uice Bardonis archicancellarii recognouit.
Data XI. Kai. Januar. Indictione VIII. Anno domiuicae incamationis Millesimo XL. Anno autem domoi
HEINRICI tercii ordinationis eins XIU. Regni uero IL Actum HERIVORTE feliciter amen.
Das aurgedmckte^ den König auf dem Throne tiUend yontellende Siegel ut sehr beichadigt.
Digitized by
Google
1040. 405
CXXXIV.
Älteste urkundliche Nachrichten zur Geschichte des Stifts Überwasser.
Eiaem su Ende des 11. oder Anr«oge des 12. Jahrhunderts geschriebenen, ehemals cum Archive des gedachten Klosters gehörigen
ETangelien-Codex, gleichseitig beigefügt.
Anno ab incarnatione Domini Millesimo XLl. Indictione Villi. IUI. Kai. Januarii, regnante et astante
imperatore Heinrico tercio, in monasterio sancte Marie, quod est in Miraigardevvord, consecratum est
principale altare a uenerabili Agrippinensis ecclesie archiepiscopo Herimanno, administrantibus Bremensi
archiepiscopo Alebrando et Mindensi episcopo Brunone, In honore sancte crucis et sancte Dei genitricis
et plurimorum sanctorum.
Meridianum altare a Magociacensi archiepiscopo, sancto scilicet Bardoue, assistentibus sibi Bauen-
bergensi episcopo, Svithgero, qui postea Rome papa ordinatus est, et Thietmaro episcopo Hildine^eimensi,
In honore sancti Johanuis Baptiste et omnium sanctorum martirum.
Aquilonare altare consecratum est a Parthenoponensi*) archiepiscopo Hunfrido, iuuantibus Gazzone
episcopo de Cizce, et Osneburgensi episcopo Aluerico, In honore sancti Johannis euuangeliste et omnium
sanctorum confessorum.
Occidentalis arra dedicata est a patre nostro domno HERIHANNO episcopo, huius loci fundatore et
structore, fauentibus Leodicensi* episcopo Nithardo, et Scelsvuiccensi episcopo HRvotholfo, In honore san-
ctorum apostolorum PETRI et Pavli, et aliorum plurimorum sanctorum, quorum nomina scripta sunt
in celis.
Hanc Dei sponsam, ipse qui affuit imperator augustus Heinricus, quadam sue proprietatis dotauit
curte, Haruia dicta, que sita est in pago Liuegovve, astantibus pene tocius regni primatibus, et presente
felicis memorie prima domna ac matre nostra spiritali, abbatissa BERTHEITHE, ipsius domni et patris
nostri Herimani sorore, qu^ ab infancia sua nee cum mundo flere, nee cum mundo umquam uisa est
gaudere, sed super gregem sibi creditum cura peruigili studuit excubare, que monachice rellionis sub
obscuritate quanti apud Deum in uita sua fulgeret meriti, testantur nonnuUi, qui quacumque ex causa an-
gustiaii, ad sepulcrum eins confugientes receduut consolati.
Tricesimo primo quidem tam gloriose et memoria dign§ consecrationis anno, scilicet incamationis
Domini MLXXI. Nonas Aprilis, peccatis nostris uere /exigentibus, tota hec dedicatio, tot Deo electorum
sacerdotum confirmatio, igne deuorante, in momento est euacuata, omnisque edificiorum honorabilis stru-
ctura ad nihilum pene redacta. Ex quo graui merore affecta est huius loci tunc temporis abbatissa IDA,
uere ut speramus beata, secundum nominis sui interpretationem, mente et corpore valde speciosa, que
prime domne nostre cognata, eins in laribus teuere educata, et ut preciosus lapis multiplicibus polita ar-
gumentis, pluribus uirtutum resplenduit ornamentis, qua tante excellentie filia, talis matris successor efiß-
ceretur emerita« Erat enim ad omnem Dei gloriam studiosissima, ad ömnem cultum studii relligionis et
edificii inuigilantissima , quodque rarissimum habetur in sanctorum moribus, diuine miserationi multis sepe
commendauit obsecrationibus, salubri prosperitate nos iocundari, suis non sohim temporibus, sed et si
pösset fieri, usque ad consummationem seculi, utque breuiter omuia concludam, rectricem tam soUicitam
ea superstite nee qutsquam comperit, nee in tota huius mundi latitudine deinceps inuenit, cuius laudi me-
rito asscnbitur in secula, quecunque hoc in loco Deo digna resonat gloria« H^c tanta ac talis matrona in
Omnibus uüs suis laudabilis et gloriosa, timoris Domini thesaurum mente recondens, non ex quanto, sed
*) Darüber geschrieben: Magetbeburg.
Cod. dipl. bist. WestfaL 14
, Digitized by VjOOQIC
406 1040.
diuin^ benignitatis quanta sit habundantia perpeiidens, ad reedificandum toto nisu consurrexit, quod opifice
summo cooperante ad perfoctionis lirnam pene nsque perduxit. Nam cum hanc Dei spousam multo appa-
ratu iam perornasset undique, occulto Dei iudicio heu preuenta mortalitate, uno tantum anno ante huius
aulc consccraiionem, sine dubio celcstem intrauit ad Jherusalem, ubi felici commercio pro perituris eterno
potitur gaudio. Sed incoromutabili Deitatis dispositione, quod non licuit per se, ipsius reseruatum est
consobrine, nostre scilicet domne abbatisse CRISTINE, bene quidem et perfecte Christian^, que omnes ma-
terterf sue probitatis semitas argumentose instrucla, locum hunc et congregationem summa electione, quod
uere scimus, strennue regit tercia, et qucmcunque cordis sui, dum adhuc uiueret, sensit affectum, infati-
gabili studio perducere non cessat ad effectum. Est enim ad uniuersa quo optima sunt studiosa, pronam
humilitatis et compassionis scalam condescendere admodum perita, in commisso fidelis, orationis contem-
platione stabilis, compunctione facilis, omnibus affabilis, et totam Dei glorie structuram, quam precessores
eius supra lirmam fundauerunt petram, suis temporibus per neglegentiam ne difluat, multis lacrimis san-
Ctorum suffragiis non solum attentius commendat, sed et ipsa cotidie super edificare non cessat, ut talium
matrum competit proli, quarum si radix sancta et rami. Huius instanti peticione, immo diuina preucniente
inspiratione, anno M.LXXXV. indictione YIII. regnante imperatore Hcinrico llll^o. m. Idus Januarii, iterum
dedicata est occidentalis plaga monasterii nostri a uenerabili ERPHONE, huius sedis antistite, presulatus
sublimitate meritis decorato ut nomine, In honore Domini nostri Jhesu Christi, et uictoriosissime crucis, et
sancte Marie perpetue uirginis, et sancti Michahelis archangeli, omniumque celestium uirtutum, et specialiter
. sancli Pelri apostoli, sanctorumque apostolorum Pauli, Andree et omnium sanctorum, in quo altari conti-
nentur relliquie apostolorum Phiiippi et Bartholomei et aliorum plurimorum sanctorum« Eodem anno idem
bone uoluntatis episcopus, VIII. Kai. Aprilis, consecrauit aram in capella que uocatur Iherusalem, In ho-
nore Domini nostri Ihesu Christi et omnium sacramentorum «ius, sancte annunciationis, natiuitatis, passio-
nis, sepulture, sancte crucis, resurrectionis , ascensionis, et in honore aduentus spiritus sancti, et sancte
Marie matris Domini, et sancti Thomc apostoli, Quirini, Hermetis, et omnium sanctorum. In quo conti-
nentur relliqui^ de sepulchro Domini, de ligno Domini, de mensa Domini, de lapide super quem sedebat
angelus Domini, Andree, Johannis, Jacobi, Thome, Mathei, Quirini, Victorini, Hermetis, Alexandri, Oswaldi,
Gregorii, Nicolai, Seuerini, Cuniberti, Alexis, Leonis, Cecilie, Petronillc, Marie magdalene et Marie
egiptiace.
Ab incamatione Domini anno M^.LXXXVI. indictione Vlllla. IUI. Kai. Januarii, consecratum est prin-
cipale altare a glorioso presule nostro ERPHONE, In honore Domini nostri Ihesu Christi, et sancte crucis,
et sancte Dei genitricis, et sancti Michahelis archangeli, et omnium colestium uirtutum, Sancti Petri, Pauli
et onmium sanctorum. In quo continentur relliquie de ligno Domini, de ueste sancte Mari^, Pauli, Bar-
tholomei, Pantaleonis, Nerei, Achillei, Prisce, Aquilo, Quintini martirum, Benedicti abbatis, Gerthrudis vir-
ginis, Genofeue, Vereng, Serene, et sanctarum XI. milium uirginum, et plurimorum sanctorum. Meridianum
altare consecrauit idem noster domnus, In honore sancti Johannis bapliste. In quo continentur relliquie
sancti Stephani protomartiris, sanctorum innocentum, Sancti Ciriaci martiris, Sancti Sebastiani, Fabiani,
Gratiani, Quintini, Pantaleonis, Abundantii et aliorum sanctorum. Aquilonare altare. In honore sancti Jo-
hannis euuangeliste, Martini, Abundantii, Pancratii, Benedicti, Brictii, Nicolai, Seruatii, V^Ticberti et aliorum
sanctorum.
Anno ab incarnatione Domini M<*.LXXXVII. indictione X. Villi. Kai. Februarii, dedicata est Meridiana
• capella, a uenerabili huius sedis episcopo ERPHONE, In honore Sancti Pauli apostoli, Sancti Miniatis mar-
tiris, Ambrosii, Egidii, Iimocentii, Sancte Marie Magdalene, Afre et omnium sanctorum; In quo continentur
relliquie Sancti Pauli apostoli, Miniatis, Ambrosii, Egidii, Marie Magdalene, Agathe et aliorum sanctorum.
Anno ab incarnatione Domini M^.LXXXVIII. Kai. Februarii, Indictione XI. Idem domnus noster ERPHO
dedicauit aquilonarem capellam. In honore Sancte et indiuidue Trinitatis, et victoriosissim^ crucis, et sancte
Marie perpetue uirginis, et sancti Raphahelis archangeli, et Jacobi fratris Domini, et Jacobi fratris Joban-
Digitized byC^OOQlC
1040. ^o^
n\s, Symonis ei Jude, et sanctorum martirum Cosme et Damiani, Dionisii, Processi, Martiniani, et specia-
liier Sancii Benedict!, Amati, Romarici, Columbani, Galli, Adelfi, Maurini, Seueri, Scolasiice, Brigid^,
Sophie, Spei, fidei, kariiatis, et omnium sanctorum. In quo coniinentur relliquie sanctorum, de fibra
sancii Jacobi fratris Domini, Cosme et Damiani, Processi et Mariiniani, Quirini, Dionisii, Rustici et Eleu-
therii, Nicomedis, Materniani, Lambert!, Maurini, Benedicii abbatis, Scolasiice virginis.
Eodem anno, XVII. Kai. Sepiembris, Idem ipse episcopus nosier ERPHO chorum nostrum consecra-
uit, In honore Domini nosiri Ihesu Christi, et sancte Marie, et sancii Michahelis archangeli, et sanctorum
apostolorum Petri et Pauli, Gereonis sociorumque eins, Viciorini et omnium sanctorum. In quo coniinentur
relliquie S. Victorini, Dionisii, Floriani, Scucrini, Liudgeri, Vualdburgis, Gerlhrudis, et Sancte Ide, ei alio-
nim plurimorum sanctorum. Eodem die consecrata est occidentalis ara ipsius chori, In honore Dominj
nostri Ihesu Christi, et Sancte Dci genitricis, S. Michahelis, Gabrihelis et neuem ordinum angelorum, An-
drce apostoli, Valeniini, Mauricii ei sociorum eins, Basilii, Simphorose et omnium sanctorum. In quo con-
iinentur relliquie de sacorphago fsicj Sanctf Marie, sancti Andree, Mauricii, Marcellini et Peiri, Laureniii,
Yiii, Gregorii Pape, Remigii, Agathe, Druihildis virginis.
Omne debitum seruicii, quod in hac dedicatione nosiro exhibendum erat aniisiiti, et omnia genera
donorum, regine iam reseruauit polorum, que ut seiet cunciis sibi deuotis, ceniuplicaia ilU recompenset
hie et in celis. Landes referimus benigniiati diuine, que nos huius consecrationis iocundauit reparatione,
ipsum incessabili prece rogiiantes, qui non dormitat neque dormiet, ut super hanc domum patema pro-
teciione uigilet, nosque habitanies in ea nunc et in cuum letificet AMEN.
cxxxv.
v>c In nomine sanciae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauenie dementia rex. Omnium fidelium
nostrorum iam presentium quam et || futurorum sollers nouerit indusiria, Qualiier nos diuina ammoniiione
compuncii, nee non fidelissimo ac frequentissimo seruitio HEREMANNI MIMIGARDEVVRDENSIS ecclesi§
uenerabilis episcopi non parumper incitaii, quandam curtem nosirae proprieiatis HARVIA dictam, in pago
LIVEGOWE et in comiiatu DIETBALDI comitis silam, pro rcmedio animae dileciissimi genitoris nosiri
CHVONRADI uidelicet imperatoris augusti, ac pro pia recordatione anime coniugis nosirae CHVNEHILDIS
reginc, simulque pro stabilitate uilae nosire, nosireque matris GISILE imperairicis auguste, aique pro
desiderio diuine. retributionis, ad hanc ^cclesiam, quam predicius HEREMANNVS episcopus in MIMIGAR-
TE\TRTENSI loco a fundamenio incepit, eamque ad finem perdueiam , nobis asiantibus, in honorem sancte
Dei genitricis MARIae honorifice consecrauit, cum omnibus suis periinentiis, hoc est utriusque sexus man-
cipiis, areis, edificiis, terris cultis et inculiis, agris, praiis, pascuis, campis, siluis, uenationibus, aquis
aquarumque decursibus, molis, molendinis, piscaiionibus, exitibus ei reditibus, uiis et inuiis, quesitis et
inquirendis, seu cum omni uiiliiaie qu§ scribi aut dici poierit, Eo tenore in proprium dedimus atque tra-
didimus, ut eiusdem ecclesi^ abbatissa ceier^que raoniales Dei sancteque genitricis MARIE seruiiium abhinc
die noctuque in commemorationem nostri parentumque nostrorum copiosius possint adimplere. Firmissime
autem in eadem facienda iraditione hoc excepimus, ui neque presens HEREMANNVS episcopus neque
futuri successores sui deinceps prefatam curtem ullam poiestatcm habeant de eadem ecclesia reirahendi
uel in suos usus uendicaudi, nisi eo concambio aut ea restituiione, que eiusdem ecclesic abbaiisse dmni-
busque suis monialibus aut ex uicinitale aut ex utiliiaiis magnitudine commodior uel utilior esse uideatur.
Et ut haec nosirae traditionis aique largitionis aucioritas nunc et per succedentia temporum curricula
14*
Digitized by
Google
408 1040 — 1043.
stabOis et inconuulsa permaneat, hanc paginam inde conscribi eamque manu nostra ut sobtus uidetar cor-
roborantes, sigilli nostri impressione precepimus insigniri.
Signum damni Heinrici tercü (L. M.) regis inuictissimi,
Eberhardus cancellarius uice Bardonis archicancellarii recognoui.
Acta im. Kai. Januar. Indictione YIIII. Anno dominicae incarnationis M.XL.I. anno autem domni
HEINRICI tercii ordinationis eins XIII. Regni uero II. Actum MIMIGARTEVVRTE. AMEN.
Vom Siegel ist keine Spur tu eotdecken; dagegen ist auf dem leeren Räume der Charte, wo sich das Siegel befinden
sollte, eine verschoben vierseitige Schleife von gelbseidenen Schnuren angeheftet. (Wahrscheinlich war an dieser
das Siegel, ohne Zweifel von Blei, dergleichen von Heinrich II. und III., jedoch auiserst selten, vorkommen, so
angehängt, dass es cur Seite der Urkunde herabhing, und ist davon abgeschnitten worden. Gans auf ähnliche Weise
ist die Bleibulle an einer Urkunde Papst Leo's IX. im Königl. Provintial*Archive tu Diisseldorf befestigt.)
cxxxvi.
In nomine sanctf et indiuidue Trinitatis. || Nota sint omnibus fidelibus tarn presentibus quam faturis
ea que in bis intitulauimus litteris. Sicut imperatoria dignitas omnes in hoc mundo antecedit honores cum
magna uirtutum excellentia, ita nimirum necesse est ipsius gesta cum maxima obseruari diligentia, ut non
sit quisquam ubiuis gentium, qui ulla presumptuosa temeritate audeat regale infringere sacramentum.
HERIMANNVS igitur uenerande memorie Mimigardefordensis episcopus, peracta edificatione templi in honore
uidelicet sanct^ et perpetue uirginis MARIE, ad dedicationem ipsius ecclesie domnum suum HEINRICVM
piissimum ac inuictissimum imperatorem inuitauit, et reuerentissima ut talem decuit uirum accuratione cum
multorum episcoporum nee non et principum nobilium comitatu sustentauit. Sed predictus imperator ob
premerendam Dei omnipotentis sueque sacratissime matris gratiam, consentiente et coUaudante regni sui
principatu, eandem ecclesiam nobilissimo dotauit munere, eo sciiicet, ut decima que in Frisia dari debet
ex debito quod regium dicitur, eidcm ecclesie pro sui memoria annuatim fideli persoluatur amministratione.
Vnde quidem sanctorum patrum uerissima difSnitum est auctoritate, hunc fuisse reum maiestatis illius
summi et eterni imperatoris, quicunque huiusmodi largitionem irritam fecerit, uel aliquid ab ea iniuste
subtraxerit, ipsumque indissolubili obligari examinatione , nisi digna resipuerit emendatione. Acta uero est
hec consecratio et traditio anno dominice incarnationis millesimo. XL.I. Indictione Villi. IIII. Kai. Januar,
regnante domino nostro Ihesu Christo, cui laus et gloria per cuacta secula AMEN.
Weder ein Siegel noch eine andere äussere Beglaubigung ist vorhanden, am untern Rande der Charte aber eine kleine
Schleife von gelbseidenen Schnuren angeheftet. (Vgl. die Bemerkung tu der vor. Urk.)
CXXXVII.
Ans dem im Jahre 1533 aufgenommenen nnd gerichtlich beglaubigten Ropialbuche der Kirche St. Hauricii su Minden.
In nomine patris et filii et spiritus sancti. Bruno Mindensis ecclesie solo nomine episcopus, Dei
tarnen gracia quicquid est, successori suo*cunctisque suis successoribus diuina ordinatione futuris, presentis
vite securitatem et eteme beatitudinis certitudiuem. Quantum diuine seruitutis obsequiis antecessorum
meorum Studium semper fuerit, vestre sanctitati notum erit, qui hac vita positi, omni qua potuerunt deuo-
tione solummodo nitebantur, ecclesie sibi a Deo commisse aliquam religionis vtilitatem conferre, quatinus
mundauo cursu peracto noue resiurectionis cum bonis consortio et perpetue vite cum electis premio
mererentur obtinere. Quorum ordinis vicem cum ego quoque humilimus et nullo merito sed sola Dei
gracia susciperem locum hunc quem pro salute sua vnusquisque eorundem et de propriis et diuinitus sibi
collatis beneficiis benigne amplicauerunt affectu, ad exemplum ipsorum pro modulo meo adaugere etiam
Digitized by C^OOQ IC
1043. 409
postmodom'desideraoiy sperans certissime me aliquem eiusdem vite fore participeni, si in diuinis ministe-
riis eorum actus aliquatenus imitari inciperem. Ynde cum tarn venerabilium patrum strennuos actus ex
integro coequare non possem, saltem vt in aliquo amabile eorum exemplum prosequerer, monasteriis loci
huius que de labore eorum fundata et de beneuolentie ipsorum collatione postea sunt adaucta, ego etiam
queque Ali eisdem contulerant, meo tempore inuiolata corroboraui, et pro possibilitate de propriis here-
ditatis mee bonis et parte decimarum quas extra vsum necessarium seruicii mei coUectas in potestate
habere potui, ibidem Deo famulantium prandia augmentaui, quatinus eorundem intercessionibus largiter
fretus, si de labore meo aliquid deuotionis munus Deo placabile inciperem, ipsi maiori animi fiducia ofiFerre
valerem. Hac ergo fiducia in solo spem habiturus domino, hanc pauperculam et adhuc rudern ecclesiam
voto magis quam ex posse fundare cepi ad laudem et honorem domini nostri Jesu Christi eiusdemque
genitricis gloriosissime et semper virginis Marie et victoriosissime sancte crucis, sanctique Michaelis archan-
geli et totius celestis milicie, sanctique Petri nostri patroni et sancti Gorgofiii martyris, et speciali sancti
Mauricii sociorumque suorum commendatam priuilegio, et sanctorum martirum Fabiani et Sebastiani, Ci-
riaci, Lambefti, Georgii, Blasii venerationi construendam destinaui, pro salute videlicet animarum eorundem
antecessorum meorum et cunctorum subsequentium communi prouectu, et pro parentum meorum seu et
propria recordatione id agens, et in quantum potui tum de propriis iuris hereditarii bonis dotaui, tum de
substantie mee collectiuis et acquisitis vtilitatibus augmentaui. In qua uidelicet deuoUone si qua est ad
sanctitatis vestre iudicium confugio, obsecrans vos per nomen domini sanctorumque simul quorum meritis
hanc ecclesiam destinaueram , quatinus sortis mee vestreque conditionis, qua omnis caro post mortem in
suam transit originem, non immemores, bona que eidem ecclesie contuli, non. solum ad meam salutem
sed ad prouectum vestrum perpetuo profutura, eo tenore stabilire velitis, vt si humane fragilitatis impe-
dientibus negociis de vestra parte plura non addantur, saltem hec inuiolata permanere patiamini, et sub
manu vestre potestatis corroboranda et firmanda preualeant, quatinus predictorum sanctorum martirum
interuentu apud Christum subleuati, pariter cum ipsis eterne vite regno participemini. Ad hec, o vene-
rabilis ordinis mei Deo disponente successor, me indignum et peccatorem specialiter tue sanctitati com-
mendo, vt si quid negligentius circa preceptum domini et in commissi cura gregis humane fragilitatis tor-
pore commiserim, tue sanctitatis apud dominum experiar medicinam, quatinus et post sortis tue terminum
tibi succedentium certius et eificacius persentias patrocinium, si oneris mei molestüs tue sanctitatis oratione
aUquatinus dignaberis supponere. Hec autem ex mea paruitudine huic contuleram ecclesie. De propria
hereditate mea in Lecha et in Berka quecumque ego uel mater mea possidere videbamur, videlicet tri-
ginta et quattuor mansos, excepto predio ibidem posite familie, cum mancipiis cunctis ad eadem loca
determinatis, vno scilicet excepto clerico meo cui nomen est Bruno, aliisque vtilitatibus, villis, areis, edi-
ficüs, agris, terris cultis et incultis, viis et inuiis, exitibus et reditibus, quesitis et inquirendis, pratis,
pascuis, siluis, venationibus, aquis aquarumue decursibus, piscationibus, molendinis et vtilitate siiue cuius-
dam, in qua duas portiones habuimus, et cum vtilitate salis, nee non cum omnibus appendiciis que dici
aut uominari possunt. Mundiburdio eiusdem ecclesie tradidimus, In AfiForde decem mansos quos Mein-
wardus dedit, in Gegonhuson vnum mansum quem Liutbureh dedit, in Wederbergon quinque mansos
quos HUdiboldus frater noster dedit. In Ridanthorpe quecunque Helmburg sanctimonialis possidere vide-
batur, queque ab ipsa cum patroni sui traditione in proprium suscepi, et ducentis talentis comparaui# In
Lerbiki quecunque Hemuko frater noster in beneficium habuiC, et mansum vnum in AUerikheshusun quem
Abbiko habuit, et sex mansos quos Thiatmarus Comes pro se et Widikindo comite eidem ecclesie tradidit^
et duos mansos quos Abbik et Erp dederunt in Aidanthorppe, et in Thumethe decem mansos, etpredium
quodcumque Widikindus Comes in Buttingthorppe habuit, et quodcunque Alfkier in Trato in beneficium
habuit.
Digitized by
Google
410 1042 — 1043.
CXXXVIII.
Cum iam fidei et ueritatis regnantibus pcccatis rara usqnam terranim habeantur uestigia, aequum
censemus ea que nostra modcrnitas utilitatibus ecciesiarum Dei contulerit, süb scriptione determinare
firmissima, ui si quis succedentium , quod minas cupimus, uesania instigante, irritare disposuerit modum
nostrae tradilionis, hac testimoniali cartula conuictus, se certo obnoxium recognoscat aeterne ultionis.
Nouerit uniuersa prcsentium futurorumque in Christo uobis cara dilectio, qualiter ego BENNO Mimigeme-
fordensis uicedominus gratia Dci indigcns, utriusque uitae mee statum commendare satagens Sancte Dei
genilricis presidio, conductus assuasu et admonitione pii patris nostri scilicet RODPERTI episcopi, tradidi
per manum aduocati mei RODVVARDI in ius et dominium eiusdem sancte Mariae quoddam predium in
Walthorpe situm Hoanasche nuncupatum cum omnigenarum adiaccntia utilitatum, ut et nostrae caritatis
memoria inibi perpelualiter scribatur, et palrum nostrorum episcoporum HERIMANNI scilicet SIGIFRIDI
dilectio per huiusmodi traditionis nostrae intenientum etema bcatitudine felicius perfruatur. Vt autem no-
strae traditionis nulla sit dubietas, quicquid ibi possidere uidebar integre modo tradidimus donatumque
esse uolumus, cum mansis et mancipiis, pratis, pascuis, piscinis aquarumque dccursibus. Domnus uero
episcopus RODPERTVS ad presens unum mansum in Ihtere situm sua industria acquisitum sanct^ Marie
donauit, quem pro precario iure, addito alio quodam sue proprietatis manso in Risonbeke, michi eiusdem
loci abbatissa per manum aduocati sui LIVPONIS concessit, ea ratione, ut quamdiu aduixero et precario
et predicte traditionis utar predio, annisque singulis duos denarios sancte Marie pro recognitione traditionis
habeam exoluere, postquam me uiam uniuerse camis ingresso precarium et predium in usum redeat in-
tegre. Hec sunt mancipia ad supradictam traditionem pertinentia. Adelword presbiter. Volcmar. Abbaco.
Tiedo. Wiuekin. Rozeia. Meresuind. Folcsit. Betteka. Benna. Wcnnikin. Ecsuit. Euekin. Testes autem huius
rei sunt. Arnold prepositus. HRipo decanus. Helmerik diaconus. Nithing diaconus. Suetger subdiaconus.
Heinrik subdiaconus. Rothulf presbiter. Hereman miles. Gisolbraht. Etzo. Sigewin. Engizo uillicus. Item En-
gezo. Ricbraht. Liupraht. Thiedrik. Godescalc. Et ut hec traditio stabilis et inconuulsa permaneat, sigillo
domni nostri RODPERTI iussu ipsius insigniuimus.
Vun dem aurgednickteo , der zurückgelasseoen Spar ooch, kreisförmigen Siegel, dem eintigen, welches tod Biscfaor
Ruodpert bekannt, ist nur noch ein Bruchstück torbanden, auf welchem ein TheU von dem Bildnisse des Bischofs
zu erkennen ist.
CXXXIX.
Aus dem gericbtUch beglaubigten Kopialbuche des Stilles S. Maaricii zu Minden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Hinricus diuina fauente dementia rex. Si in monasteriis
construendis Studium habuerimus aut aliis nostris fidelibus idem volentibus assensum prebuerimus, non
solum ad temporalis verum etiam ad eterni regni commodum hoc nobis profuturum esse non ambigimus.
Quapropter notum sit omnibus Christiane religionis cultoribus presentibus videlicet et futuris, qualiter Bruno
Mindensis episcopus nos adiit, et monasterium ex propriis hereditatis sue bonis, in insula quadam Wisare
flumtnis iuxta Mindun posita, et sub potestate sancti Petri apostoli constituta, in honore sancti Mauricii
martiris sociorumque eins et aliorum sanctopum, et pro nostri patris Chonradi imperatoris memoria, qui
eundem pontificali dignitate sublimauit, et pro nostra sospitate et regni nostri stabilitate, et pro se suisque
antecessoribus siue successoribus suisque etiam parentibus, a nobis licentiam construere impetrauit, quo
in loco vitam monachorum constituere, eisdemque abbatem se licenter ordinäre nos postulauit. Et quia
vllam in hac re nouitatem incipere vel nos aliquid exiude postulare antea non presumpsit, quam mona-
steriis suis que inuenit aliquod supplementum adderet, locumque hunc sub nostram defensionem suscipere
^os rogauit. Cuius petitioni quia iusta ac religiosa fuerat, nequaquam contrarii, ob interuentum videlicet
Digitized byC^OOQlC
1043-^1044. 411
familiarium nostrorum Hirimanni Coloniensis Archiepiscopi et Hunfridi Magdeburgensis episcopi, simul etiam
cum consoDSu ceteronim nostrorum fidelium qui tunc temporis presentes affuerunt, prefatum monasterium
construere et monasticam vitam abbatemque inibi constituere illi permisimus. Quod cupi merito eius de-
sidcrio permitteremus, eo tamen maiori fiducia voto ipsius consensimus, quia sicut prediximus idem epi-
scopus in primis sedis sue primatem ecclesiam fratrumque suorum prandium ibidem Deo sanctoque Petro
famulantium de hereditariis suis bonis benigne adauxit. Et duo monasteria, sancte Marie videlicet et sancti
Martini, ab antecessore suo Sigeberto episcopo incepta, iste alterum eorundem quod est sancte Marie et
opere et consecratioiie consummauit, alterum sancti Martini vero ex parte deuote augmentauerat, aliaque
monasteria que in episcopatu eius sub suo iure erant, et prandia ibi Deo seruientium fideli charitate sup-
pleuit, quatinus votum suum in hoc quoque monasterio eo maiori fiducia postmodum expedire posset,
quo ecclesiis suis quas inuenit vtilitatibus antea prodesset. Ad idem vero monasterium ex proprio here-
ditatis sue bonis siue et ex aliis quecunque acquirere potuit coUationibus octoginta mansos cum mancipüs,
villis, areis, edificiis, agris, terris cultis et incultis, viis et inuiis, exitibus et reditibus, quesitis et inqui-
rendis, pratis, pascuis, siluis, aquis aquarumue decursibus, piscalionibus , molendinis et vtilitate siluarum.
Nee non cum omnibus appendiciis que dict aut nominari possunt, tradidit perpetualiter ibi permaneuda,
exceptis bis que vel ipse Deo opitulante postea acquirere poterit, vel coUatione fidelium huic prouenire
possint ecclesie, quin etiam triginta mansos et octoginta aratra decimationum de monasterii sancti Petri
bonis ad supplementum eidem monasterio condonauit. Constituit quoque vt per singulos annos in festiui-
täte sancti Mauricii eiusdem sedis episcopus cum fratribus monasterii sancti Petri ad supradictum mona-
sterium veniat ac missarum solemnia celebret ibique prandendo charitatem adimpleat. Et si episcopum
adesse aliquid impediat, fratres tamen ibi eadem charitatis vocalione conueniaut, vt per hanc concordiam
et dilectionem in Dei seruicio deuotiores coadunentur. Atque vt eadem ecclesia cum bonis suis nunc ab-
ipso ei collatis vel postmodum conferendis ab eius successoribus vel ab aliis magis secura consisteret,
in mundiburdium sancti Petri et tuitionem nostram et sub potestatem episcopi loci illius coUocauit. Idcirco
notum sit omnibus, qualiter id ipsum monasterium eiusdemque abbatem et fratres inibi manentes sub nostra
regali siue imperiali successorumque nostrorum tuitione defendi volumus, sie scilicet ut nuUus eiusdem
episcopi successor potestatem habeat bona eiusdem monasterii aliquo modo destruere aut minuere. Quace
si vel ille vel alius aliquis huius destructor et monasterii bonorumque suorum dissipator vere sciat, quia
abbati fratribusque ibidem Deo seruientibus in nobis nostrisque successoribus certum est inde refugium.
Et vt hoc nostre concessionis preceptum per omne tempus stabile permaneat et inconuulsum, hanc pagi-
nam inde conscriptam subtusque manu propria corroboratam sigilli nostri impressione iussimus insigniri.
Datum decimo kalendas Februarii, anno dominice incarnationis millesimo quadragesimo tercio, Indictione
vndecima, Anno autem dni. Hinrici ordinationis XV. Regni vero quarto. Actum Goslare in Dei nomine
feliciter Amen. Adelgerus Cancellarius vice Bardonis Archicapellani recognouit
CXL.
v>'» In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente dementia rex. Si regiae übe-
ralitatis munificentia locis Deo dicatis quiddam conferimus, || et ad temporalem uitam et aeternam nobis
profuturum esse liquide confidimus. Quapropter omnium Christi nostrique fideUum tam futurorum quam
presentium soUercia nouerit, qualiter nos precipue pro amore diuino et animae nostrae remedio, tum ob
interuentum dilectae contectalis nostrae AGNETIS reginae, quasdam res ab antecessoribus nostris regibus
uel imperatoribus monasterio Heriuordensi in honorem sanctae Dei genitricis perpetuae uirginis MARIAE
constructo, et beatae BOSINNE corporaliter inibi quiescenti, duas scilicet curtes OVERANBERH et LIVT-
WINESDORF, in usum sanctimonialium Deo ibidem famulantium datas, nostrae auctoritatis renouare scri-
ptis et confirmare uoluimus, sitas in pago Anger esgauwe et in comitatu WIIECHINDI comitis, cum omnir
Digitized by
(^oogle
412 1044^1047.
bus suis appendiciis, hoc est utriusque sexus mancipiis, areis, aedificiis, terris ciüiis et incultis, pratis»
pascuis, aquis aquanimque decursibus, molis, molendinis, piscationibas, siluis, uenationibus, exitibus et
reditibus, uüs et inuiis, quaesitis et inquirendis, cum omni utilitate quae uUo modo inde poterit prouenire.
Ea uidelicet ratione, ut predicta loca in usum sauctimonialium inibi onmium remota contradictione perpe-
tualiter teneantur, nuUi in beneficium prestanda. Illud etiam cum antecessorum nostrorum traditione et
astipülatione benigne concedimus et confirmamus, ut sanctimoniales inibi Deo famulantes arbitrium et po-
testatem habeant eligendi abbatissam, cum quaelibet earum locum morte intercidente mutauerit, et ut
nulla iudiciaria persona in bis quae eandem ecclesiam continere uideatur, uel exactor, uel publicus iadex
causas agere uel freda exigere, seu ad mansiones uel ad quodlibet ministerium compellere presumat, nisi
aduocatus quem eiusdem loci elegerit abbatissa, locorum quidem herum homines a coeterorum omniom
districtu sint liberi. Et ut haec regiae nostrae traditionis et confirmationis auctoritas stabilis et inconuulsa
onuii aeuo permaneat, hanc cartam inde conscriptam manu propria ut infra uidetur corroborantes sigilli
nostri iussimus inpressione signiri.
Signum domni Heinrici tercii (L. M.) regis inuiclissimi, f CR. -•
t
Theodericus cancellarius uice Bardoms archicanceUarii recognouit.
Data VII. Kai. Oct. Anno dominicae incarnationis M^. XL. IUI. Indictione XII. Anno autem domni Hein-
rici tercii ordinationis eins XVII. regni uero VI. actum Aquisgrani in Dei nomine feliciter AMEN.
Das Siegel ist serstört.
CXLI.
v>(* In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente dementia Romanorum Imperator
augustus. II Nouerint omnes fideles nostri tarn futuri quam presentes, qualiter nos ob diuinum amorem et
ob remedium anime nostre ac fidelis nostri Adalhardi, ad ecclesiam sanctae Dei genitricis MARIAE semper
uirginis, et saucti Kiliani martiris sanctique Liborii confessoris et sancte Brigide uirginis, in elemosinam
fratrum inibi Deo sub canonica regula seruientium, tale predtum quäle nos habuimus in Euerschutte dicto
in pago HESSI, in comitatu Bennonis comitis, cum omnibus ad idem pertmentibus, scilicet areis, manci-
piis utriusque sexus, edificiis, agris, terris cultis et incultis, pascuis, campis, sUnis, uenationibus, aquis
aquarumue decursibus, piscationibus, molis, molendinis, uiis et inuiis, exitibus et reditibus, quesitis et
inquirendis, seu cum omni utilitate que uUo modo inde prouenire poterit, per hoc nostrum imperiale pre>
ceptum in proprium concessimus atque condonauimus , et iUuc perpetualiter existendum tradidimus, eo
quoque tenore ut nuUus rex, dux, comes, uel ulla alia magna paruaque persona id ipsum inde alienare
uel auferre presumat. Si quis autem huius nostrae kartae temerarius uiolator extiterit, diuinae senteutiae
periculum incurrat, et in die iudicii inde reddere se sciat. Et ut haec nostrae traditionis auctoritas sta-
bilis et inconuulsa omni tempore permaneat, Hanc kartam inde conscriptam subtusque manu propria cor-
roboratam, sigilli nostri impressione iussimus insigniri.
Signum domni Heinrici inuictissimi Romanorum imperatoris (L. M.) augusti.
Hartuuicus cancellarius uice Bardonis archiepiscopi et archicanceUarii recognoui.
Data nil. Non. SEPT. anno dominice incarnationis M.XLVII. Indictione XV. anno autem donmi Hein-
rici tercii ordinationis eins XNW?. regnantis Villi**, imperantis F. Actum in SOSAEI feliciter AMEN.
Das aurgedruckte Siegel seigt den Kaiser auf einem Stuhle sitzend, in der rechten emporgehobenen Hand den Reichs-
apfel mit einem grossen Kreuxe, in der linken einen langen Stab mit grossem rändern Knopfe haltend ; mit der Um-
schrift: Heinricus Di. Gra. Romano^. Imper. Aug. f.
Digitized by
Google
1048 — 1052. 413
CXLII.
In nomine saucte et indiaidof Trinitatis. Rotho Dei gratia Patherbninnensis ecclesie episcopns. || Quia
saluatore nostro attesiante, qui recipit prophetam in nomine prophete, seu justum in nomine justi, merce-
dem prophete' uel justi accipiet, expedit onmibus fidelibus obtemperare monitissalutaribus, rebusque trans-
itoriis acquirere sibi requiem celestis mansionis. Ynde nouerint omnes fideles Christi tarn presentes quam
fuluri, qualiter nos diuini amoris instinctu, pro remedio anime nostre predecessorisque nostri venerabilis
domni Meinwerci episcopi, monasterio ab ipso in saburbio huius nostre sedis in honore Sancte Dei geni-
tricis MARIE perpetue uirginis, Sanctorumque Apostolorum PETRI et PAVLI constructo, cui Wolfgangus
venerabilis abbas preest, territorium quoddam in Folcbettinchuson ad amminiculum probende fratrum con-
Uilimus, quod cum omnibus suis appenditiis viginti marcis a quodam libero homine Bernhardo nomine
suisque heredibus legaliter proprietario jure acquisiuimus. Dedimus preter hec locum salis in Yflon, uas
argenteum, de decimis episcopii nostri in Wilgodessun triginta solidos singulis in posterum annjs, de qui-
bus continuum lumen ad sepulchrum predicti domni Meinwerci episcopi prouideatur et in anniuersario de-
positionis eins et nostro fratribus in refectorio karitas in nosti*e commcmorationis memoriam amministretur.
Hoc Deo sanctisque eius tali tenore ut predictum est deuota mente oblata, banni nostri auctoritate confir-
mauimus , per terribile nomen Dei qui judicaturus est uiuos et mortuos et seculum per ignem contestantes,
ut nulla persona magna uel parua, domestica uel extranea, conjtra huius rei seriem uenire agereue pre-
sumens, prefati monasterii fratribus quamlibet injuriam uel molcstiam inferat. Quod si quis presumptuose
atteraptaucrit, damnationem et ultionem inuasoribus ecclesiarum predestinatam a Deo incurrat, et cum
diabolo et angelis eins sempitem^ maledictioni, nisi resipuerit, subiaceat. Vt ergo tarn predictarum rerum
oblatio» quam nostri episcopalis banni confirmatio ueraciter credatur, stabilisque et inconuulsa omni tem-
pore habeatur) paginam hanc in testimonium ueritatis conscribi jussimus, et eam impressione sigilli nostri
signauimus. Huius rei testes sunt tam canonici quam Monachi nostr^ ciuitatis. Laici uero. Erp comes. Esic.
Heinric comes. Eppa. Eckiliard. Thiederic. Engilmer. Athalbald. Heriman. Godika. Hunald. Godefrid. Warmon.
Iba. Ethelric. Ezilin. Ynumer. Tiaza. Wicman. Wicker. Azaka. Tiaza. Eiza. Hiza. Liuza. Eika. Gela. Sicca.
Tiemma. Ezika. Ynuka. Ennika. Benuika. Emmica. Azaka. Item Azaka. Willika. Alabrant. Gerald. Becelin.
Ebbika. Esic. Tiezeliu. Helmier. Bernheri. Wirinbrath. Gezelin.
Data Patherbrunnon. Y. Id. April. Anno ab incamatione Domini M.XLYIII. Indictione I. Regnante rege
HEIXRICO tercio.
Von dem anrgedruckten Siegel sind nur noch Sparen Torbanden«
CXLIII.
In nomine sancte et indiuidu^ Trinitatis. Immadus Dei gratia Patherbninnensis ecclesie humilis mi-
nister. II Officii nostri est et desiderii, paci ecclesiarum nobis commissarum inuigilare, et earum utilitatibus
in futurum Dei cooperante adiutorio paterna sollicitudine prouidere. Ynde nouerint omnes fideles Christi
tam presentes quam futuri, qualiter domnus Wolfgangus uonerabilis nostr^ ciuitatis abbas iugi uigilautia
sie subditorum profectibus prospiciens» ut internorum curam in exteriorum occupatione non minuat, exte-
rorumque prouidentiam in internorum sollicitudme non relinquat, fratern^ unanimitatis consensu et consilio,
prcdium quoddam in Sturibrock, a quodam uiro Ricberto nomine suisque legitimis heredibus in comitatu
Erponis comitis legali iure triginta marcis acquisiuit, quod pro spe salutis sue et incolumitatis augmento
communis utüitatis rebus monasterii cui hactenus laudabiliter prefuit, utiliter adiecit, cuius suorumque fra-
trum supplici rogatu, tum etiam dilecti nobis auunculi nostri domni Meinwerci uenerabilis episcopi ipsius
ecclesie fundatoris intuitu, ipsum predium cum omnibus suis appendiciis, hoc est utriosque sexus mancipiis,
Cod. dipl. hUt. Westfal. 15
Digitized by '
\j00gle
4U 1053.
terris cultis et incultis, pratis, pascuis, siluis, uiis et inaiis, ceterisque rebus que in eo sunt uel deinceps
fieri possunt, nostra pontificali auctoritate confirmauimus, et omnem hominem qui contra huius rei tenorein
uenire agereue temptauerit, anathematis innodari uinculo quoadusque resipiscat censuimus. Yt autem hoc
nostr^ pontificalis confirmationis auctoritas stabilis et inconuulsa a generatione in generationem iugiter per-
maneat, banc paginam conscribi et sigilli nostri impressione signari, testesque qui affuerunt fecimus assi-
gnari. Sunt autenä hi. Erp comes. Heremannus tribunus. Godica. liamma. Azala. Gela. Eiza. Meinza. Eica.
Azaka. Thiaza. Poppo. Waza. Afric. Esic. Waidric. Godefrid. Hunald. Ezelin. Yolckerd. Vnumer. Godescaic.
Eza. Ebbica. Wicman. Sibal. Wigunc. Germer. Hager. Becelin. Liudric. Thiethard. Heimdach. Hunald iunior.
Waidric. Actum Patherbrunnon 111. Non. Febr. Anno ab incarnatione Domini M.Lil. Anno autem domni
Heinrici tercii regis, imperatoris autem secundi, ordinatiouis eins uigesimo quarto, Regni quidem XUI>n<».
Imperii uero V. Episcopatus autem nostri primo.
Dm aufgedrackU» kreisförmige Siegel zeigt daa vorwärU fehende firostbild des Bischofs, mit entblömlem Haapte, in der
rechten Hand den Bischofsstab, in der linken ein geschlossenes Buch haltend; mit der Umschrift: Immad. Gra. Di.
Paderbron. Ep-s. f.
CXLIV.
Nouerint omnes tarn futuri quam presentes, qualiter Sicco quicquid proprietatis in Nauilgowe in uilla
Ruoleichesdorf uel Builo in comitatu Herimanni ex dono Conradi imperatoris possedit, sancte ecclcsi^ Pa-
terbrunnensi iure Francorura, concedente et simul tradente uxore sua Azelon, cui idem Sicco predium hoc
in dotem dederat» in proprium tradidit et Icgauit, ea uidelicet ratione ut sibi ad exitum uite sue in pre-
caria sine seruitio Y. libre in decimationibus et XV. in debitis litarum uectigalibus concederentur, uxori
uero ipsius, si forte post mortem eius superstes foret, tantum Y. ille decimarum libre ad obitum uite sue
prcstarentur. Quibus utrisquc defunctis episcopus sua reciperet, et quod sibi placuerit inde disponeret
Ad hoc idem Sicco feras IUI. in foresto Reingereshusun singulis annis concedi postulauit, que omnia uene-
rabilis IMMAD YS episcopus concessit, laudauit, et manuscripto confirmauit. Si uero dominus Immadus
episcopus uel successorum eius quisquam pactum hoc infregerit, Sicco liberam habeat potestatem sua
recipiendi et quod uoluerit inde faciendi. Huius rei testes sunt, tam clerici quam laici, tam nobiles quam
ignobiles. Winbrat. Adelo. Thiattoduard. Gerold. Hezo. Thiederic. Bernhard. Wulfer.
Ein Siegel scheint nicht vorhanden gewesen au sein.
CXLV.
Notum sit Omnibus tam futuris quam presentibus, qualiter Wirinbertus, cum consensu et laude filii
et iustissimi heredis sui Bouonis, duo curtilia in pago Thictmelli et in uilla Aldenthorpo, et XL. iugera
et X. iugera in Remikenhusun et insuper medietatem cuiusdam siluul^ in Bennenberge, sancte Patherbrun-
nensi ecclesie et domino ac uenerabili IMMADO eiusdem sedis episcopo in proprium tradidit, legauit, con-
cessit. Ea uidelicet ratione ut prefatus episcopus I. Tres uillas. Odisthorp. Lauenhusun. Thesperi. ad
ecclesiam que in Odisthorpe sita et consecrata est terminaret, et terminationem episcopali banno firmaret.
Quod ut firmius ac magis ratum inconuulsumque permaneat, idem Wirinbertus ecclesie que est in Liuithi,
et Widikindo presbytero, de cuius parrochia tres prefate uiU^ sumpto sunt, ipso annuente et conlaudante.
unum mansum in Ubbcnbrocke in proprium tradidit ac donauit Quod si prefatus episcopus I. uel aliquis
successorum eius terminationem haue infringere, et predictas uiilas auferre uoluerit, liberam habeat pote-
statem Y^irinbertus uel heres eius sua recipidiendi et quod uoluerit inde faciendi. Hi sunt testes. Bern-
hard. Ibo. Benno. Bernhard. Wiribraht Thiammo. Wirinzo. Bescelin. Acelin Brunig. Uocil. Ermundag. Ekbraht
Ein Siegel scheint nicht vorhanden gewesen an sein.
Digitized by
Google
1093 — lOSS. 4/|5
CXLVI.
Avw dem Paderbornuchea Kopialbuche.
In nomine sancte et indiuidne Trinitatis. Nouerint omnes tarn futuri quam presentes, qualiter Asculff
cum consensu et laude fratrum suorum Burghardi, Fretherici, iustissimorum heredum quicquid proprietatis
in pago Rittiga et in uilla Ascoluingerothe in comitatu Theoderici coraitis heredilario iure possedit, sancte
Patherbrunnensi ecclesie in proprium tradidit, legauit, concessit, in agris cultis et incultis, siluis, pratis,
pascuis, aquis aquarumue decursibus^ piscationibus, molis, molendinis, quesitis et inquirendis, exitibus et
reditibus, et omnibus iure ibi periinentibus , ea uidelicet ratione, ut unum foreuuerc in Daslingerothe cum
Omnibus suis appendiciis et insuper VI. lile concedantur ei in precariam ad exilum uite sue, et pro ipsius
scruicio libra denariorum detur ei omni anno, conlaudante et corroborante hoc domno et uenerabili Im-
mado eiusdem sedis episcopo. Si uero aliquis uenturus episcopus constitutum hoc infringere et concessa
sibi tollere uoluerit, liberam habeat potestatem Ascolf sua recipiendi et quod libitum ei fuerit inde fa-
ciendi. Huius rei testes sunt. Ekkibraht. Fretheric. Reinold. Oddo. Helmdag. Cono. Ekbraht. Ricuual. Hoico.
Aluolf. Iciko. Sibraht. Azo. Ascolf. Reinmar. Reinmar. Meingrim. Hozico. Erpo. Heio. Thammo. Thiathard.
Hamaca. Yneca. Athelbarn.
CXLVII.
Aus eiaem Kopialbuche des MartinUStins.
Ego Egilbertus Dei gratia Mindensis episcopus. In nomine Domini nostri Jesu Christi aecciesiae sancti
Martini ad prebendam fratrum, Almagehuson, Bodinga burstal, quae acquisieram ab quadam matrona cui
nomen Helmburch, in Adelberinghuson cpioque tale predium qualecumque mihi dederat Godefridus filius
Bardonis comitis, et decimationem in eodem loco. Insuper unam decimacionem in Yanredere XXX. soli*
dorum, et unum moleudinum Mindae. Ex hiis constitui singulis diebus unicuique fratrum album panem
dari trium librarum pondere, quibus non dabatur prius nisi dominicis et paucis festis diebus. Dedi quo-
que duo aratra in Egisbergun ad concinnandum lumen in dormitorio fratrum quod prius non habebant
Insuper dedi sancto Martine predium in ManninchufTen, quod antecessores mei ab quadam matrona Hizuka
tribus decimationibus precariando acquisierant, et uuam decimationem Lutteron. Preterea cum consensu
et collaudatione clericorum et laicorum bannum super ciuitatem Mindam, ad aedificandum et meliorandum
claustrum, ad preposituram sancti Martini perpetualiter constitui. Ego Egilbertus Mindensis episcopus haec
propria manu scripsi, et ut sciatur eum esse inbannitum, quicumque ex hiis donationibus minimam partem
usurpauerit, tam futuris quam presentibus, sigilii officio assignaui.
Ego Egilbertus Mindensis episcopus haec propria manu scripsi et sigillaui.
CXLVIII.
In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Egilbertus humillimus Mindensis aecciesiae Deo annuente
episcopus. II Omnibus suis successoribus diuina ordinatione futuris post huius uitae longitudinem aetemam
beatitudinem. Quam uana et quam instabilis huius mundi gloria sit omnibus quae uelut umbra pertransit»
cuius memoria amplius nulla erit, beatae memoriae antecessor meus, huius Mindensis sedis antistes Bruno,
rite pertractans» quicquit de propriis hereditario iure sibi successis, et de eiusdem sibi commissae aeccie-
siae beneficiis extra usum necessarium habere potuit, ibidem Deo famulantium ad sustentationem , pro
Chonradi imperatoris memoria, suique filii Heinrici tercii regis sospitate, et regni eiusdem stabilitate, nee
non pro se suorumque antecessorum et cunctorum se posi subsequentium, seu pro omnium fidetium tam
Digitized by LjOOQIC
116 1055 — 1059.
defunctonim quam uiuentium requie fideliter contulit, quatinus pro his transitoriis aeterna beatitudine per-
fnii mererentur in caelis. Huius pie deuotionis conceptum diuinae miserationis indeficiens dementia, quae
semper quod bonum est inspirando praeuenit, dedit etiam perficere, quod se inspirando excogitauit Loci
igitur eiusdem monasteria quae antecessorum suorum industria inuenit constructa et iusta eoram collatione
adaucta non solum mihi sua soUicitudine reliquid inuiolata, sed de propriis hereditatis suae bonis satis
ample et magnifice in prandiis fratrum et sororum ibidem in Dei seruitio manentium augmentata. His
uirtutum gradibus predictus Dei famulus ad alta proficiscens, coepit in insula quadam Wisarae fluminis
iuxta Mindon posita aecclesiam fundare ad laudem et honorem doinini nostri Jesu Christi sanctique Petri
patroni nostri et sancti Gorgonii martiris, et speciali sancti MAVRITII sociorumque suorum commendatam
priuilegio, in qua religiöses monachos congregauit, quatinus in sancto proposito tanto liberius ibidem
Deo seruirent, quatinus a secularibus longius distarent. Verum haec in Deo rite administrata, uti per
omne tempus inconuulsa permaneant, sapienti usus consilio sub tuitionem Heinrici inperatoris suorumqoe
successorum in perpetuum defendendam ipsam aecclesiam cbUocauit. Huius uenerabilis patris tarn egrcgia
facta quotiens ego indignus et omnium minimus mecum reuoluo, illius uicem suscepisse ualde erubesco,
qui in nuUo opere actus eius prosequi ualeo. Sed haec mihi sepius cogitanti occurrit illa sancta uidua,
quae pro duobus minutis recepta est iu aeterna tabernacula , et quod prius paniitas mihi hereditatis ne-
gauit, bona uoluntas postmodum habundanter subministrauit. Tradidi uero ad idem monasterium quod
Bruno antecessor meus construxit, ex his quae ad ins meum proprie pertinebant, nee quisquam mihi con-
tradicere habebat, LVI. mansos et XXVIIU. mancipia utriusque sexus. In RETERESTHORPE per singulos
annos II. carrata uini. In Lindungou HI. mansos. In WETBERGA III. mansos. In AMANHVSON X. mansos
cum V. mancipiis. In HEVERICSTIDE III. mansos cum IUI. mancipiis. In HVMENHEIM X. mansos cum
I. prato, et cum V. mancipiis. In WEHCBIKAE XIIII. mansos cum X. mancipiis et I. molendinum. In ALES-
BIKE Vlin. mansos. Et decimacionera in VALETHORPE, et in VNHVSON, et in HOLTHVSON, et in HIL-
DINESFELDA decimalionem trium aratrorum. In HOLTHVSON U. mansos et l mancipium. In OTHERON
II. mansos et V. mancipia. In WICBOLESSON H. mansos. In HATDISSON II. mansos. In PAPINGOHVSON
I. mansum et I. aream. In DIDINGOHVSON I. mansum et I. aream. Et aream I. in ipsa ripa fluminis Wi-^
sarae iuxta Scalcaburg ad acquirenda ligna in silua uicina. Et hortum I. in Mindon iuxta curtim episco-
palem. Haec pro nostra mediocritate huic contuUmus aecciesiae, et uti perpetualiter inuiolata et incon-
uulsa permaneant, ex auctoritate sanctae et indiuiduae Trinitatis et principiaii potestate beati Petri apo-
stoli, cuius vicem ego indignus gero, quisquis ea infregerit aut ulla fraude minuerit, nisi cum satisfactione
redeat, in perpetuum excommunico, nee sit ei pars in terra uiuentium, sed corpore et anima descendat
in infernum.
Das Siegel hi ferloren gegangen«
CXLIX.
y^* In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente dementia rex. |I
Nouerint omnes Christi nostrique fideles tam futuri quam presentes« qualiter antecessor noster et •
amabilis pater dignissimae memoriae Heinricus tercius rex et secundus imperator augustus predium quod>
dam dedit in concambium sanctae Patherbrunnensis aecciesiae uenerabili episcopo Rodolfo pro uno foresto
Reginherishusun dicto eidem aecciesiae pertinenti. Et hoc concambium quamdiu uterque uixit tamdiu
ratum permansit. Sed post patris nostri semper lamentandum obitum nos pro animae illius aeterna re-
quie et per interuentum dilectissimae matris nostrae Agnetis imperatricis augustae, nee non ob deuotum
ac fidele seruicium Immadi prefatae aecciesiae post Rodolfum digni presulis, forestum reddidimus, atque
ad altare sanctae Mariae matris Domini, et sancti Kiliani martyris sanctique Liborii confessoris ipsum pre-
dium scilicet curtim unam domiiiicalem Puningun dictam cum tribus minoribus, Sumerseli, Bettesdorf,
lulinbichi, quae uulgo dicuntur Forauuerch, cum uiginti Septem mansis ad easdem curtes pertinentes, in
Digitized byC^OOQlC
1059. 417
pagis Weslnalun et Treine situm et in comitatibus Bernhardi ducis et Rotgeri atqae Bernhardi comitum,
cum Omnibus suis appendiciis, hoc est utriusque sexus maneipiis, areis, aedificiis, terris cultis et incultis,
agris, pratis, pascuis, campis, siluis, uenationibus, aquis aquarumque decursibus, piscationibus, molis,
molendinis, exitibus et reditibus, uüs et inuiis, quesitis et inquirendis, et cum omni Jure et ulilitate quae
ullo modo inde potent prouenire, in proprium dedimus atque tradidimus» Ea scilicet ratione ut iam dictus
Immadus Patherbrunnensis sedis uenerabilis antistes suique successores de prenominato predto liberam dein-
ceps potestatem habeant tenendi, commutandi, precariandi, uel quicquid sibimet tantum in usum aecciesiae
placuerit inde faciendi. Et ut haec nostra regalis traditio stabilis et inconuulsa omni permancat aeuo,
hanc cartam inde conscriptam manu propria corroborantes sigilli nostri impressione ut subtus cernitur
iussimus insigniri.
Signum domni Heinrici quarti regis. (L. M.)
Gebehardus canceUarius uice Liutpoldi archicappellani recognoui.
Data est YII. Id. Apr. Anno dominicae incamationis M. L. YIUI. Indictione XII. Anno autem ordinationis
donmi Heinrici quarti regis Y. regni uero III. Actum apud Traiectum in Dei nomine feliciter Amen.
Du Siegel, welches oeben dem Monogramm aurgednickt war, ist terloren gegangen.
CL.
Original im Besitz des Bibliothekars Moojer in Minden.
v><* In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauente dementia rex. || Omnibus
Christi nostrique fidelibus tam futuris quam prcsentibus notum esse uolumus» qualiter Egilbertus episcopus
sanctae Mindonensis aecciesiae in honore sancti Petri apostolorum principis constructae in nostram attulit
prcsentiam piissimi nostri genitoris Heinrici imperatoris augusti ceterorumque antecessorum nostrorum regum
uel imperatorum scripta, in quibus continebatur, qualiter ipsius prefatae aecciesiae res cum omnibus in
ipsis rebus consistentibus in illorum receperunt mundiburdium ac defensionenl, precatusque est serenitatem
nostram, ut hoc ipsum a nostre imperialis potestatis conseiisu fieri non recusaremus. Nos autem ob amo-
rem Dei nostreque animae remedium nee non pro regnorum nostrorum stabilitate, predecessorum nostro-
rum et paternos mores sequentes et eius benignitati assentientes, ita fieri decreuimus, precipientes ut
nuUus iudex publicus uel quilibet ex iudiciaria potestate in aecclesias aut loca uel agros seu reliquas pos-
sessiones iam dictae aecciesiae, quas nunc infra ditionem regni nostri legibus possidet uel quae deinceps
in iura eius diuina pietas uoluerit augeri, ad causas audiendas, uel freda exigenda, mausiones uel paradas
faciendas, aut fideiussores tollendos, aut homines ipsius aecciesiae, francos liberos et aecclesiasticos litones
maalman uel seruos cuiuslibet conditionis seu colonos contra rationem distriugendos, nee uUas redibitiones
uel inlicitas occasiones requirendas ullo unquam tempore ingredi audeat, aut bannum siue heribannum
seu ea quae supra memorata sunt ab Ulis penitus exigere presumat. Hominibus quoque eidem aecciesiae
famulantibus predictum mundiburdium constituimus, ut etiam coram nulla iudiciaria potestate examinentur,
nisi coram episcopo et aduocatis eius, quos eiusdem aecciesiae episcopus elegerit. Insuper etiam bannum
nostrum et monetam teloneumque siue macellum publicum ibi constmi licere, et quicquid ad nostram
potestatem pertinere uidebatur, eidem aecciesiae donauimus, quicquid uero fiscus exinde sperare potuerit,
pro aetema remuneratione predictae aecciesiae ad stipendia pauperum et luminaria concinnanda concessi-
mus, et per se episcopus cum omnibus rebus suis nostro fideliter pareat imperio, et sub nostra constet
defensione, uti c^tcrae regnorum nostrorum aecciesiae et episcopi, quatenus ipsum fratresque eiusdem
loci pro nobis dominum melius et iugiter orare del^cteU Concessimus quoque eisdem fratribus licentiam
eUgendi inter se pastorem dignum et idoneum, saluo tarnen regis siue imperatoris consensu. Et ut haec
Digitized by CjOOQIC
448 1059 — 1064.
nostra regalis confirmatio stabilis et inconuulsa omni permaaeal aeuo, haue cartam inde couscribi manuque
propria corroborantes sigilli nostri impressione iussimus insigniri.
Signum domni Heinrici quarti regts. (L. M.)
Gebehardus cancellarius uice Liutpaldi archicancellarii recognoui,
Data est VI. Kai. Aug. Anno dominicae incaraationis IM. L. Villi. Indictione XII. Anno autem ordinationis
domni H. quarti regis VI. Regni uero III. Actum Polide in Dei nomine faeliciter amen.
Das Siegel, welche« aufgedruckt war, ist herausgeschnitten.
CLL
Notum sit Omnibus tarn presentibus quam futuris, qualiter Imadus episcopus curtim que est Uesper-
don, que in pago qui dicitur Sinehtueld sitä est, cum omnibus suis appendiciis, tum in pratis, tum in
campis, tum in siluis, tum in aquis, Paterbrunuensi hierosolimitane ecciesie in die consecrationis eiusdem
ecciesie donauit ad laudem et gloriam beatorum apostolorum Petri et Andree, tum pro se, tum pro auon-
culi sui Meinwerci episcopi memoria, qui huius ecciesie fundator exstitit. Hoc autem insuper constituit,
ut in festo sancti Andree fratres de matrice ecclesia illuc quot annis conuenirent et Dei seruitio deuote
Interessent, peractisque missarum sollempniis, communem de eadem quam dixi curti refectionem ibidem
perciperent, et in cathedra sancti Petri in utraque congregatione dari unicuiquc fratri duospanes, I. album
et I. nigrum, et II. cames et 1. assaturam, et I. eminam ceruise et dimid. et I. hendilingum medönis. Si
uero in XLma ipsa dies euoniret, daretur unicuique caseus integer et dimid. Hec autem traditio banno
Sifrithi archiepiscopi Mogonlini, et Ricberti üerdensis episcopi, et ipsius christianissimi pastoris Immadi
scilicet sanccita est, ut si quis , . . e hoc uel alia que prius a Meginwerco episcopo ecciesie donata erant,
infringere presumpsisset, ab illa celesti Hierusalem per municatione cum Juda traditore secluderetur
Huic traditioni interfuerunt . . . s abbas loci istius. Tammo abbas de ... . huson. Werinhari camerarius
Corbeigcnsis. Winotus prepositus. Hezelinus decanus omnisque clcrus matris ecciesie. Prepositus . . gico.
Decanus noster Puluerel, nostreque congregationis fratres. Cinoman prepositus emensis archiepi-
scopi. Egico et Wulfhard de Hiriuordi. Bernhardus aduocatus. Rcmbertus et Witherald de D . . . Conradus
de Burin. Cobbo. et alii multi nobiles et ignobiles, omnes ministri ad episcopatum pertinentes, canctusque
populus ad benedictionem congregatus.
Das Siegel, welches auf die Charte geheftet war, ist verloren gegangen.
CLIL
C In nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis. Heinricus diuina fauenta dementia rex. Quantum regie
liberalitatis est || ad usus ecciesie res uel hereditates donare, tantum regie dignitatis et beniuolentie esse
consistit, donata perpetua pace stabilique iure confirmarc, ne quibus gaudet bene partis, unquam doleat
peius amissis. Vnde omnibus Christi nostrique fidelibus tam futuris quam presentibus^ notum esse uolumos,
qualiter nos X. mansos in uilla Ersten dicta, in pago Engeren, in comitatu autem OSOLT comitis sitos,
quos dilectissima mater nostra AGNES imperatrix augusta ob remedium anime su^ et anim^ patris nostri
pie memorie HEINRICI imperatoris augusti, nee noh ob longeuam uitam nostram uit^que tranquilla tempora,
fratribus PODELBRVNNEN Deo in ^cclesia sancte MARIE sanctique LIBORII confessoris seruientibus, cum
omnibus appendiciis, hoc est utriusque sexus mancipiis, agris, pratis, pascuis, siiuis» ueuationibus, molis,
molendinis, terris cultis et incultis, uiis et inuiis, exitibus et reditibus, quesitis et inquirendis, in proprium
tradidit, nos inquam eidem sanct^ Dei congregationi perpetuaUter confirmauimus, et in ^temum cootra-
Digitized byC^OOQlC
1064 — 1068. 419
diclione remota omniam possidendos concessimns, Ea nidelicet ratione» üt predicti fratres liberam inde
potestatem .habeant tenendi, in melius commutandi, uel quicquid ad communem illorum utilitatem uolueriht
faciendi. Et ut hec nostra regalis confirmatio sine traditio stabilis et inconuulsa omni permaneat tempore,
hanc cartam inde conscribi, manuque propria corroborantes , sigilli nostri impressione iussimus insigniri.
Signum domni Heinrici quarti regis. (L. M.)
Sigehardus cancellartus*J uice Sigefridi archicanceHarii recognoui.
Data XIII. Kai. Augusti . . .
(Daa übrige des Datums ist, durch Verrooderung des untern Theiles der Urkunde, verloren gegangen.)
Das aufgedruckte kreisförmige Siegel zeigt den Könige in sehr jugendlicher Gestalt, auf einem Stuhle sitsend, in der
rechten Hand einen Stab, auf dessen Spitze ein Vogel, in der linken den Reichsapfel mit einem grossen Kreuse
haltend; mit der Umschrift: Heiuricus Di. Gra. Rex. f
CLIII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Immadus Dei Gratia Patherbninnensis ecclesie episcopus. ||
Quocienscunque religiosorum uirorum in suis oportunitatibus preces exaudientes, quieti et utilitati eorum
pateruo affectu prouiderous, ab omnipotente Deo, quem in suis membris honoramus, premium laboris nos
recepturos fideliter et ueraeiter speramus. Vnde omnium fidelium Christi presenüum ac futurorum nouerit
deuotio, qualiter domnus Hubertus venerabilis abbas ecclesie beatorum apostolorum PETRI et PauLi, quam
in occidentali parte suburbii ciuitatis nostre domnus MEINWERCVS digne et laudabiliter memorandus epi-
scopus auunculus noster deuotissime construxit, nos suppliciter adiit, et ut predium quoddam in comitatu
Bernhardi ducis in uilia que Hallo dicitur, quod a quodam uiro Thancmaro nomine suisque heredibus
uiginti marcis comparauit, episcopalis auctoritatis confirmatione corroboraremus , humiliter petiiU Cuius
iustis precibus gratuito annuentes, ipsum predium cum uniuersis ad h^c legaliter pertinentibus, suis suo-
rumque fratrum presentium ac futurorum usibus banni nostri munimine confirmauimus et presentis scripti
paginam in monimentum et munimentum perpetuum sigilli nostri impressione insigniri mandauimus. Huius
rei testes sunt. Adelbertus comes. Ekkibertus comes. Fritheric. Oddo. Cono. Erpo. Hoico. Azo. Iciko. Hociko,
Heio. Tanamo. Hamaka. Vnika. Reinmar. Item Reinmar. Meingrim. Thiathard. Adelbrand. Ascolf. Aluold.
Sibrath. Ricwald. Ecbrath. Helmdag. Reinold. Ekkibrath. Bninhard. Becelin. Weliko. Brun. Widelo. Liefdach.
Wlfberi. Thancmar. Acta sunt hec Patherbrunnon. Kai. Aug. Anno ab incarnatione dom. M.LXyi. Ind. IUI.
Regnante Heinrico rege IUI.
Das aufgedruckte Siegel ist das bereits beschriebene.
CLIV.
Nach dem Original im ArchiTe su Osnabrück. **)
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Notum sit omnibus fidelibus (tam presentibus quam) futuris,
qualiter domnus Gisilbertus et domna Cuniza, preseute scilicct sorore sua et collaudante» duo loca (uide-
Ucet) Essene et Bamuuide cum familiis et mancipiis nee non et aliis utilitatibus ad illa iure pertinentibus,
*) Da dieser Kanzler sich in Urkunden von 1064 — 1069 findet, so lasst sich hiemach die Zeit dieser Urkoode aaniihenid
bestimmen.
**) Die eingeklammerten Worte sind, durch Beschädigung des Original!, Tcrloren gegangen, nnd hier nach Wahrscheinlich-
keit ergänst.
Digitized by
(^oogle
420 1068 — 1073.
domno (Bennoni) episcopo superstite eiusque aduocato Euerhardo ad Osnabniggensem aecclesiam saocto
Petro apostolo in haec uerba .... tradiderunt» ut quot annis uite su^ econtra in beneficium Illlor. libras
decimacionis ei lUIor. feras, id est duos porcos et duas ceruas Uli utrique ad nsque finem oit^ sue ha-
berent. Isti sunt testes qui hoc uiderunt et audierunt. Canonici. Eilhard. Fobrath. Eiluuord. Athalbrath.
Liuzico. Alfuuord. Nobiles laici. Otto prefecti Godescalci filius. Haolt Amulung. Yueriu. Ezo. Benniko.
Hrolhulf. Hezil. Godebold. Thiederic. Thiedo. Vuidilo. Liudolf. Celico. Ricfrith. Ratolf. Vdo. Vuerinheri. Azo.
Odo. Bcrnold. et alii multi, nee non et omnes eines. Haec sunt loca in quibus decimatio sita est. Bam-
üuida. Vuernapi. Nimodon.
Von dem unteo seitwärts mit Pergamentstreiren angehefteten Siegel ist noch ein grosses Stiick erhalten and auf dem-
selben das vorwärts sehende bischöfliche Brustbild kenntlich.
CLV.
Aus dem Kopialbuche des Johannis-Stifts su Osnabrück.
Prebenda fratrum constituta est maxime ex istis villis. Hengerinehusen. Thiedenhusen. Dodishusen.
Gretanescha. Aldontorpa. Heslim. Burcia. Hramasithi. Haren. Gerithi.
Dei gratia B. Episcopus. Successoribus suis episcopis sempitenjam salutem in Christo. Nouerit Cari-
tas uestra ymo diligenter attendat que in hac pagina dicturus sum de Prepositura ad sanctum Johannem
Osnabr Sancte memorie domnus Tbetmarus Episcopus congregationeih canonicorum ibi primus instituit.
Post illum Meginherus pie memorie cum suis denariis locum ampliauit atque regulariter ordinanit. Pnoii
prepositi res ecciesie diligenter seruabant, cenobiales diuinis secularibusque alimentis sapienter pascebanL
Deinde inprudenti consilio constitutus est in prepositum quidam nomine Tiho. Propter illius negligentiam,
desidiam, ignauiam, honor claustri penitus defeciu Ministri deputati super decimas et uillas bona fratrum
ad se trahebant, tanta fraudulentia ut de libris Triginta duabus non amplius profitercntur quam tredecim
libras. Et nepharium illud furtum stabat fere XL. annis. Tarn scelerati sacrilegü princeps erat quidam
Hartericus archidiaboli signifer ad destrueudum Dei seruicium. Ad ultimum Deo nostro summas grates
atque gratias agamus, quod tam diu opertum erat reuelatum est. Deinde prout uisum est meis fidelibus
distribut singulis officiis quantum euenire potuit sicut infra uidebitur, ad mensam fratrum viginti quatuor
libras, ad uinum emendum UI. libras, adauxi beneficium prepositi cum duabus libris, ad ecciesie tectum
unam libram ad emendum scindulas. Insuper remanent U. librepreter frisgingas et pingues porcos, preter
conuiuia, preter uestimenta fratrum atque beneficia, et quidquid potest fieri de ociosis aruis. Nam Dcus
dixit, Ego sum uia, ueritas et uita«
CLVI.
Original im Besitze des Bibliothekars Moojer in Minden«
Notum esse cupimus omnibus fidelibus tam futuris quam presentibus, qualiter E. Mindensis episcopus
et dux scilicet MAGNVS conuenerunt in capella que est in uilla Runiberc, et fide data dextras inuiccm
acceperunt, ea quidem conditione, ut ipse dux fidelissimus tutor et defensor sit Mindensis ecciesie in
omnibus quidem rebus et bonis, famiIHs atque libertis, et ubicunque ins et ratio ualent tueatur firmissime,
si autem ius et ratio uacillent, consilio iuuet fidelissime. Ipse autem dux decimarum quas auus suus dux
B. felicis memoria habuit super curtes suas ex predicti Mindensis episcopi concessione eam tantum partem
babeat, que eum attinet in particione locorum cum patruo suo. Namreliquam partem ipse comes H. prius
est in beneficium consecutus. Et ipsa quidem decimarum loca iuferius sunt subscripta.
(Hier hört aber die Urkunde aur, und zwar mitten in einer Zeile, woraus um so deutlicher erheUet, dass auf der klei-
nen Charte nie mehr geschrieben stand, wie denn auch unter der Schrift noch für mehr als eine Zeile leerer Raum
übrig ist. Ein Siegel scheint nicht vorhanden gewesen zu sein.}
Digitized by
Google
1075 - 10T9. 42t
t
CLVII.
Aus dem Kopialbuche des Domstifls su Paderborn.
Notum sit Omnibus tum futuris quam presentibus, qualiter Immadus Paderburnensis Ecclesie Episco-
pus, memor humane fragilitatis et eterne in Christo retributionis , pro anime sue suorumque predecessorum
Meinwerchi scilicet et Ruodonis Episcoporum remedio , nee non et pro diue memorie Heinrici secundi regis
et primi imperatoris pie recordationis affectu, curtem Moronga in pago Moronga sitam et ab ipso Heinrico
imperatore eidem Paderbumensi Ecclesie ad uestitum fratrum iam traditam, a Meinwerco episcopo reten-
tam, a Ruodone uero episcopo eiusdem successore postea fratribus redditam, ab ipso autem hac usque
iniuste possessam, patris et filii et spiritus sancii tactus miseratione et fraterna ammonitus caritate, salubri
penitencia ductus, fratribus suis ipsius Ecclesie canonicis ad uestitus sui supplementum absque omni con-
tradictione reddidit, ea uidelicet ralione, ut unus fratrum preter Episcopum ei prepositum eligatur, cui
cum fraterna electione et episcopali consensu huius obediencie cura ingeratur, qui fideli dispensatione
fratrum commodilati preuideat et bene administrando eterne retributionis premium acquirat. Quod ut in-
conuulsum et stabile iugiter permaneat, bannis episcopalibus confirmauit et manu propria subscripsit, ut
si quis umquam hanc ratam confirmationem uoluerit infringere, perpetuo cum Juda proditore feriatur
anathemate.
Ego Immadus diuina fauente clemencia episcopus manu propria subscripsi.
Actum dominice incarnationis anno M*^LXXV<>. Indictione XIII». Regni autem Heinrici llllti. XVIII®. Epi-
scopatus uero Immadi XXIIIP. XV. Kai. Sept. in cripta Paderburnensis monasterii iuxta sepulchrum episco-
porum, coram omni cleri et populi conuentu et presencia feliciter ameN.
CLVIII.
E Mss. Henseleri.
In nomine sancte et indiuidu^ Trinitatis. Heinricus diuina fauente dementia rex. Justicia est qua
suum cuique ius tribuimus, qua uia si incesserimus uiam regiam sub duce magno IHCV in terram pro-
missionis ingredimur. At si forte fragilitate humana rectis gressibus aliquando exorbitauerimus, legibus
ecclesiasticis salubriter admonemur, ut ad uiam reuertamur iusticie, emendemus in melius quod per ne-
gligenliam aut maliciose peccauimus. Quam ob rem in omne tempus notum esse uolumus, quatinus fidelis
noster BENNO secundus, uenerabilis sancte Osnebruggensis ecclesie episcopus, nostr§ celsitudinis clemen-
üam adiit, coepiscoporum suorum frequentia stipatus, ac ueterem super ecclesie sue decimis querimoniam
lacrimabiliter in aures nostras effudit. Idem uero cum per omnem uitam suam a nobis optirae meruisset,
tum ea de causa dignior erat audiri, quod in omnibus necessitatibus nostris fideliler nobis et inreraotus
comes adhesit. Talis autem eiusdem fidelis nostri proclamatio fuit, quod antecessor noster uir diue et
imperialis memorie KAROLVS ecclesiam sibi commissam a primis fundamentis condiderat et decimas in
episcopio circumquaque terminatas eidem ecclesie in dolem contulerat, eo quod in prediis aut regalibus
reditibus donaria ad manus in primiciis fidei et nouelle planlationis tecbpore illis in partibus nulla habebat.
Quas donaliones iuste a prefato principe eidem ecclesie datas et manuscripto regio sub impressione anuli
ex more confirmatas, ad multum tempus aiebat ecclesi§ mansisse, usque dum bellicis perturbationibus
pars earundem decimarum sub Ludeuuico secundo per manus Copponis ab eadem scinderelur. Ea de
causa cum per episcopos eiusdem ciuitatis actio et discussio iii audientia principum atque antecessorum
nostrorum regum et imperatorum sepius haberetur, diiudicata est iustior pars episcoporum, intustior
aduersariorum. Equidem prefatus Coppo primus Usurpator earundem decimarum cum totum occasione
Cod. dipl. bUt. Westfdl. 16
Digitized by '
\j00gle
422 1079.
bellorum iniusta dominatione suos in usus raperet, partem Warino fratri suo germano Corbeicnsi abbali,
parlem abbatisse Adele Hercfurdensi gormane sue concessit. Ilaqae episcopi causam haue in curia agentes
manifestis comprobationibus euicerunt, dccimas ad sese legitima donatione redire debere. Ventilala est
res in conciliis qualuor, primo Rome sub papa Stephano, secundo Tribüne sub Arnolfo imperatore, tercio
Bunne, quarlo Ingelinheim. Vt in omnibus possessio decimarum communi sentencia episcopis adiudicare-
tur. In ultimo cliara presentibus fcre omnibus Teutonicarum partium episcopis, mediantibus Legatis Roma-
nis, Rub Johanne papa, cum XXX. librarum auri compositione restitueretur. Verum ut semper dominatur
iniqiiitas iniustis, res superius cmendata et correcta rursus corrupla est. Huiuscemodi uero causam cum
fidclis nosler prefatus Osnebruggensis eccicsie episcopus ad aures nostras sepius referret atque emendari
et corrigi postularet, nos et elatis imbecillitate detenti et aduersariorum eins precibus exorati, multo tem-
pore facere negleximus. Tandem assiduis eius et coepiscoporum suorum ius suum agnoscentium admo-
nitionibus deuicti, locum et diem statuimus, ad quem episcopus et aduersarii eius cum manuscriptis utrim-
que uenirent. Aderant XX. aut plures episcopi, tum principes regni atque aliorum fidelium nostrorum
numerosa multitudo. Lecta sunt in auribus omnium amborum cyrografa, dicta atque acta sunt diligentius
omnia. Acclamatum est ab omnibus iustas esse partes episcopi, aduersariorum iniustas, atque ut eidem
episcopo sueque ecclesie iusticiam faceremus studiosius omnes instabant. Quam ob rem iniustum putanles
equitatem negligere et iusticie diutius obnili, peticioni fidelium nostrorum et consiliis acquieuimus. Proinde
auctorilate huius precepti nostri statuentes statuimus, ut eaedem decirae ad dominium episcopi eiusque
dispositionem, uti KAROLVS instituit, reuertantur. Neque sit aduocatus aliquis aut alia maior ucl minor
persona, qui episcopos eiusdem ciuitatis hac in re amplius inquietare audeat, sed episcopi easdem decinias
quieto ordine et pace perpetua teneant, possideant, disponant, ea spe et in diuine pictatis confidentia,
ut hoc decimarum iusta restitutio animabus parentum nostrorum, id est aui, auie, matrisque nostre impe-
ratricis A. et cari patris nostri H. imperatoris augusti, fiat peccatorum remissio et negligcncie quam ipse
in hac causa commisit apud Deum fiat obliuio, et ut in singulis diebus et in anniuersario eorum qui in
belle contra Saxones corruerunt ibidem memoria fiat et specialis oratio anime Sigfridi in eodem hello
occisi ordinetur et fiat, ita ut sibi cottidie specialis missa et omni 111«. feria communiter a fratribus in
choro una missa pro omnibus interfectis nostris et omnibus fidelibus decantetur, et ad cursus horarum
Ps. P. Prebenda quoque detur ei clerico, qui hec qu§ Sigfrido debent diligenter obseruet. Conuenimus
etiam cum episcopo collaudatione clericorum suorum pro salute corporis et anime nostre omni ebdomada
XXX. misse pro uiuis et defunctis ibidem decantentur. Post obitum autem nostrum specialiter pro anime
nostre et parentum nostrorum remedio misse et totidem psalteria ibidem decantentur nunc et in omne
tempus futurum. Talia enim optantes credimus apud misericordem Deum et nostram deleri negligentiam
et antecessorum delicta redimi, qui hac in causa negligenter et maliciose egerunt. Et ut huius precepti
nostri auctoritas omni euo maneat stabilis et inconuulsa, kartam hanc scribi precepimus et manu nostra
ut est consuetudo regum et imperatorum corroborauimus et sigillo nostro signari iussimus.
Signum domni Beinrici regis quarii inuictissimu (L. M.)
Gebehardus cancellarius uice Sigefridi archiepiscopi recognouiL
Data VI. Kai. Febr. Indict. II. Anno dominice incamationis M^LXX^VIII^ Anno autem regni domni
Heinrici regis quarti XX^IIF. Actum Moguncie feliciter AMEN.
CLIX.
E Mss. Heoseleri.
In nomine sancto et indiuidu^ Trinitatis. Heinricus diuina fäuente dementia rex. Si querimonias
sacerdotuin, quas nobis de necessitatibus ecciesiarum sibi commissarum obiulerunt, adtenterimus, et
Digitized byC^OOQlC
10T9. 423
iusticiam misericorditer Ulis impcndeudo ad finem pcrduxerimus, prescntis scilicet et etcrne felicitatis pre-
mia exinde mercari liquido confidimus. Idcirco notum esse uolumus omnibus sancte Dei ecciesie nostrisque
fidelibus presentibus scilicet et futuris, qualiter fidclis noster OSNENBRVGGENSIS episcopus secundus
BENNO in nostro seniicio longo tempore deuotissimus, serenitatis nostre clementiam adiit, apostoli pre-
ceptum sequens, arguendo, increpando, obsecrando et iuuentutem noslram incusando , querimoniam faciens,
se suosquc antecessores nostrorum antecessorum scilicet aui nostri KtNRADI et cari patris nostri bone
memorie HEINRICI imperatorum forsitan in hac causa ignoranter delinquentium temporibus multas iniu-
rias et uarias oppressiones de potentibus illius regionis, maxime autem a Corbeiense abbate et Herifar-
dense abbatissa Uionimque fautoribus, in decimarum direptione ad suam ecclesiam debite pertinentiom
iam diu miseVabiliter sustinuisse. Cuius prociaroationi quamuis sepius iterate diutius quam felicius assentire
renuentes, etatis teneritate ac quorundam consiliariorum nostrorum tunc temporis iuuentuti nostre proui-
dentium dissuasione ad hec determinanda uariis occasionibus prefixis nos excusauimus. Sed tandera cre-
bris et infinitis etiam pro Christianitatis miserabili defectu queriraoniis et multorum clericorum et laicorum
ius suum agnoscentium rogatu et consilio deuicti, WORMACIAM eidem episcopo suisque aduersariis^ ubi
principibus nostris pro ceteris regni negociis conuenire statutum est, ut et ipsi uenirent preccpimus. Ibi
uero X. episcopis X. abbatibus ceterisque quam plurimis clericis ac laicis presentibus utriusque partis
scripta episcopus et sui aduersarii in medium proferebant. Episcopi uero scriptis lectis et intellectis Osne-
bruggensem ecclesiam Adriani pape consilio et consensu a magno et illustri uiro KAROLO primitus in
prouincia WESTFALA fundatam et a uenerabili Egilfrido Leodicensi episcopo consecratam, et quia sibi tunc
temporis predia uei alia in illa regione non erant donaria, unde episcopus uei clerici ibi Deo militantes
sustentarentur, decimis cunctorum infra terminos eiusdem episcopatus degentium et nouiter ad Christiani-
tatem conuersorum consccrationis eius die dotatam, et postea IUI. apostolicorum uironim priuilegiis, scili-
cet Leonis, Paschalis, Eugenii et Gregorü, slabilitam esse, et omnem hominem eisdem priuilegiis ante nos
rclectis, qui hec sancita aliquo modo irrilauerit, anathematizatum constare, absque ulla ambiguitate didi-
cimus. Ex abbatis autem scripto quod attulit regali auctoritate confirmato iuniorem Ludeuuicum quandam
cellam Corbeiensi ecciesie nomine MEPPIAM, Herifurdensi autem ecclesiam nomine BVNEDE cum decimis
sibi pertinentibus in episcopatu OSNEBR. concessisse intelleximus. Ad hec infringenda et adnihilanda eius-
dem iunioris Ludeuuici cartam ipsius propria manu roboratam et sigillo eius assignatam episcopus in pa-
Iam proferebat, in qua idem Ludeuuicus aui patrisque sui statuta super eisdem decimis prefale Osnabrug-
gensi ecciesie stabiliuit et in earundem decimarum traditionibus quicquam derogasse, ut abbatis scripta
referunt, denegauit. Abbate autem et abbatissa propter hoc solum quod ibi uidebatur ficticium aliquid
quo inniti possent non habentibus, episcopus plurimorum antecessorum nostrorum regum et imperatorum,
scilicet ARNOLFI filiique eius LVDEVVICI, HEINRICI primi, trium OTTONVM cartas ipsorum manibus ro-
boratas et sigillis assignatas, ecciesie sue easdem decimas stabilientes prescntauit legendas. Ibi uero utro-
ruraque sentenciis auditis et subtiliter diiudicatis, archiepiscopi , episcopi cum omni clero , duces et coraites,
etiam ipsis prius fauentes, peticionibus episcopi oonsentire debere iusticia exigente unanimi concordia
omnes affirmabant. Promisit etiam nobis prefatus episcopus, decano ceterisque eiusdem ecciesie clericis
adstipulantibus, dum locus maueret integer et indesiructus, pro uita nostra statuque regni dum uiueremus,
pöst obitum autem pro nostri et cari patris nostri HEINRICI imperatoris augusti, matrisque nostre AGNETIS
imperatricis, aui, auieque animarum remedio XXX. missas totidemque psalteria per singulas ebdomadas
ibidem deuote decantari, et ad omnes cursus horarum psalmum unum. Insuper statutum est, ut in ^uum
omni tercia feria communiter a fratribus in choro pro anima Sigefridi cari seruientis nostri ceterorumque
qui pro nostro honore defendendo in publice hello comierunt, specialis missa decantetur. Qua propter
Domini nostri Jesu Christi et beati Petri principis apostolorum et preciosissimorum martyrum Crispini et
Crispiniani, nee non pro ueneratione KAROLI imperatoris augusti magni et pacifici et eiusdem ecclesi§
fundatoris deuotissimi et ceterorum antecessorum nostrorum eandem ecclesiam suis scriptis et preceptis
16* Digitizedby Google
424 iOT9 — 1083.
roborantium, nee non aui patrisque nostri atque nostra ceterorumque uidelicet regum qui in eandem
ecclesiam iusticiam sibi denegando peccauerunt animarum remedio et liberatione, et eiusdem episeopi
sedula et diuturna proclaniatione, nostre immunitatis et libertatis preceptum super eisdem decimis episcopo
sueque ecclesie stabiliendis fieri decreuimus. Precipientes ergo iubemus ut sicut relique in regno nostro
sancte Dei ecclesie ab antecessorum nostrorum regum et imperatorum preeeptis et scriptis stabilite consi*
slunt, ita et hec OSNEBR. ecclesia per hoc nostrum preceptum Domino opitulante stabilita consistat. Con-
cedimus etiam eidem episcopo et licentiam damus imo precipimus, secundum Karoli institutionem decimas
cunctorum infra sui episcopatus terminos habitantium, quibus iam diu iniuste caruit, in suam episcopalem
potestatem recipere nemine contradicente. Sed liceat prefato episcopo easdem decimas ceterascpie res
sue ecclesie quas modo possidet uel dcinceps acquisierit quieto ordine possidere, suasque ecciesias sicuti
ceterorum ius est episcoporum corrigere et earum causas absque ulla contradictione disponere, Sicque
firmiter stabilitum est, ut cuncti eins successores h^c eadem a nobis sancita pari modo sortiantur. Ei ut
hec auctoritas nostra firmiorem in Dei nomine habeat stabilitatem, manu nostra propria ut subtus uidetar
hanc cartam roborantes sigillo nostro iussimus assignari.
Signum domni regis Heinrid quarti inuictissimi. (L M.)
Gebehardus canceüarius uice Sigefridi archicanceUarii recognovi.
Data in. Kai. April. Indict II. Anno dominice incarnat. M^LXX^ Villi®. Anno autem regnl domni regis
Heinrici quarti XXIIF. Actum Ratispone in Dei nomine feUciter AMEN.
(Nach StruDck Mscpt. p. 329. war das Original dieser Urkunde mit Goldschrifl geschrieben und hatte eine goldene
Bolle, auf deren einer Seite sich das Bild des Königs befand, mit der Umschrift: Heinricus Bex; auf der andern
Seite die Stadt Bom, mit der XJmschrill: Borna caput mundi regit orbis frena rutundi.)
CLX.
Duo fratres Hezel et Einelen de Westheim tradiderunt quandam ancillam suam Thietburgam sorori
sue Ibikin uxori cuiusdam Rödegeri de uilla Durpethe, quam matertera ipsius Thietburg^, Ebbescin uxor
Hameconis pistoris de Horehuson, XIIII. solidis a domina sua et uiro ipsius redemit et Sancto PETRO io
Eresberg ad persoluendum annuum censum II«»*- nummorum tradidit. Quod actum est sub Marquardo
abbate et Hiddicone comite, cuius rei testes sunt hi. Hiddico comes. Sinicho presbiter qui traditionem
ipsam banno firmauit. Volcsuit uxor Hezelini, et fratres eins. Immo et Bemhardus. Eluenis caluus. Re-
there. Rathebodo. Thidericus. Wlfnot. Eluerus albus. Heio. aliique quam plures.
Et ut hec traditio firma et inconuulsa permaneat, sigillo Sancti YITI signata est et corroborata.
Das Siegel ist Terloren gegangen und die Charte beschädigt; das wenige am Schlüsse gans Ausgerissene aber aus dem
ältesten Corve^f'schen Kopialbuche ergänzt.
CLXI.
Ans dem ältesten Kopialbuche des Stifts Conrej.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Herimannus diuina fauente dementia rex. Nouerint t)mnes
sancte Dei ecclesi^ atque fideles regiii tam futuri quam presentes, Quod uenerabilis abbas Corbeyensis
Marchwardus exorauit clementiam nostram, ut cyrographa predecessonim nostrorum duobus cenobiis sibi
commissis iam olim collata nostra quoque auctoritate firmaremus, nostreque illis confirmationis cartulam
adiungeremus. Cuius rationabili et iuste petitioni coram episcopis ceterisque principibus nostris assencien-
tes, sicut in apostolicis et imperialibus assignatis scriptis concessum eis et confirmatum est, decemimus
atque iubemus, ut utrumque cenobium, Corbeyense uidelicet monachorum atque Herefordense sanctimo-
Digitized by L^OOQ IC
1082. 425
nialium, cum omnibus ad ea pertinentibus sub apostolica et imperiali tuitione nostra plenissiiue libertatis
iure fruatur. Volumus enim, ipso donante quo fauente regni gubernacula suscepimus, omnium ecclcsiarum
iura infra regna nostra firmiter stabilire, concessiones antccessorum nostrorum singulis ecclesiis suas con-
firmare, omnibusque Deo famulantibus, maxime monachis, ad diuinum cultum debita solatia clementer
impendi. Habeant igitur prefata monasteria eandem quam actenus et deinceps libertatem, ut nuUus suc-
cessorum nostrorum ipsa uel res eorum aut in beneficia dare aut alio iniuste uertere presumat, sed liceat
prelatis res suas intus uel foris cum consilio fratrum sororumue regulariter et canonice disponere et sine
cuiuslibet contrarietate uel contradictione liberaliter possidere, decimas uel decimales ecclesias immo uni-
uersas possessiones suas in quibuslibet episcopiis, precipue in Bremensi, Osnaburgensi et Paderburnensi,
ubi plurimos habent, et res aut decimas ita iutegerrime teneant atque possideant, sicut ab antecessoribus
nostris, regibus uidelicet uel imperatoribus hactenus habuerunt atque possiderunt. Aliter enim in Dei
seruicio persistere non poterunt, cum prebenda eorum ex maiori parte de decimis constituta sit. Episco-
pis uero, quibus seruicium et mansionatica debent tempore circuitus sui, secundum scripta sua singulis
annis persoluant Proinde utrique congregationi regularis electionis potestatem concedimus, et qui ordinati
fuerunt, si forte, quod absit, in aliquo deliquerunt, non preter canonicam et regulärem deponantur exa-
minationem. Et ut hec auctoritas concessionis atque contirmationis nostre firmier habeatur et per futora
tempora a cunctis fidelibus sancte Dei ecclesie nostrisque presentibus et futuris melius credatur diligentias-
que seruetur, manu propria subter eam firmauimus, sigilli nostri impressione assignari iussimus.
Signum domni Herimanni (L. }I.) regis inuictissimi.
Brun canceliarius uice Sigefridi archicancellarii recognoui.
Data III. Non. Aug. anno dominice incarnationis M^LXXX^II^. donmi Herimanni regis I. Indictione V.
Actum coram multis principibus in palacio regio Goslare in Dei nomine feliciter Amen.
CLXII.
Notum Sit omnibus uere Deum diligentibus ac fidem in proximos conseruantibus, quod quidam libere
natus Hunika nomine, filius Hassis de Binnetuelde, propriam anciliam suam Haburgam sibi jsociauit coniugio,
quam emerat X. solidis a Habone et filio eins Ebbi de Ingheradinghusan. Quam postea interueniente
necessitate, si preoccupatus morte teneretur, ne heredes sui inter se certando eam addicerent seruituti,
consilio aliquorum sibi consanguinitate adherentium accepto, ne eam sine consolatore relinqueret, tributa-
riam dedit ad duos denarios per singulos annos persoluendos super altare Sanctorum apostolorum Petri
et Andree, quod consecratum habetur a uenerabili Immado episcopo in ecclesia que dicitur Hierusalem,
ad orientem posita ciuitatis Patherbronnense, quamdiu uiueret, Si filium procrearet aut filiam, cum quo
in partu eadem hora adgrauata apparebat, post mortem noatris si quis prior esset ^tatis, eundem persol-
ueret tributum, et filii eorum a generatione usque in generationem postmodum seruarent Traditio uero
ista eo tempore facta est, quo princeps Herimannus Westfalos cum exercitu adiit, anno quoque Popponis
episcopi VIto. teste ipsa congregatione ac familia ad eam pertinentem. Traditionem hanc si quis causa
pecuni^ uel malo consilio irrumpere nititur, simul cum Juda traditore pereat, anathema sit a Jesu XPYCto
domino nostro, et omnia que possidet Ab apostolis vero eins P. et A. T. B. ac martiribus sanctis quo-
rum reliquie in hoc altari continentur, in die iudicii ab bis qui promissam dexteräm Dei tenent separentur.
His adsocientur quibus dicetur, Ite maledicti in ignem ^temum qui paratos est diabolo et angelis eins,
ibi sine intermissione semper manentes. Omnis ergo quicunque legertt hoc manuscriptum, uel legentem
audierit, respondeat dicens, AMEN. Qui autem in testimonio ex progenie eorum erant, recitanda sunt
nomina. Aelueric frater Hassis et filii eius. Yaderikin. Hassi. Alueric. Hugh.
Von einem Siegel leigt sieb keine Spar, ^^
Digitized by VjOOQIC
126 1083.
CLXIII.
Aus einf*r alten Abschrift am Ende eines, ehemals dem Kloster Abdinghof lu Paderborn gehörigen, und demselben durch den
beil. Vicelinus geschenkten, zu Ende des 11. oder im Anfange des 12. Jahrhunderts geschriebenen Codex, dessen Hauptinhalt
die Geschichten der Heiligen Willehadus, Ansgarius und Rimbertus bilden.
Siguuinus sancte Coloniensis ecclesie solo nomine episcopus, FRitherico confratri et coepiscopo,
uoluntariam tarn deuotissimi oraminis quam seruimiuis sui exhibitionem. Cum nostris temporibus ultra
modum tribulationibus uariisque angustiis sancta ecciesia in suis mcmbris aflligeretur, adeo ut tranquillitas
et pax ex inlegro desperaretur, compatiendo tot pressuris totque periculis subuenire illi Deo propitiante
tractauimus, et hoc tandom illi remcdium consilio nosirorum fidelium prouidimus, ut pacem quam peccatis
nostris exigcntibus continuare non potuimus, intermissis saltem diebus, quantum nostri iuris fuit, aliquatenus
recuperarcmus. Feeimus enim hoc et perfecimus. Conuocatis igitur parrochianis nostris ad legitime con-
ductum concilium, quod Colonio in sancti Petri matrice ecciesia, anno dominice incarnationis millesimo
LXXXIII. indictione VI. XII. Kai. Maii habitum est, ordinatis aliis, quod de his facerc disposuimus, in
publice recitari feeimus. Quod postquam ab omnibus aliquamdiu diuerso modo tractatum est et retraeta-
tum, Deo mediante in unum tandem conuentum est, et tam clero quam populo pari uolo consentienlibus,
quo modo et quibus per annum spaciis obseruari debeat edocuiraus, uidelicet ut a primo die aduentus
Domini usque ad exactum Epyphanie, et ab intrante sepluagesima usque in octäuas Pentecostes, et per
tolam illam diem, et per annum omni die dominica, feriaque VI. et in Sabbalo, addita llllor. temporum
feria, omniumcjue apostolorum uigilia cum die subsecula, insuper indifferenter omni die canonice ad iciu-
nandum uel feriandum statuta ucl statuenda, hoc pacis decretum teneatur, ut itinerantibus domique ma-
nentibus securitalis et quietis tutissima sit traditio, ut cedes et incendia, prodas et assultus nemo faciat,
nemo fuste et gladio aut aliquo armorum genere quemquam Icdat, et ut nemo, quauis culpa faicosus, ab
aduenlu domini usque in octauas epiphanie et a septuagesima usque in octauas pentecostes tollere presu-
mat arma, scutum, gladium aut lanceam, uel cuiuscunque prorsus armature sarcinam. In reliquis uero
diebus, id est in dominicis et sextis feriis, omnique apostolorum uigilia cum die subsecuta, et omni die
ad ieiunandum uel feriandum statuta uel statuenda, arma illis ferro licebit, ea tamen conditione, ut nulli
quolibet modo losionem inferant. Si necesse fuerit alicui intra spacium condite pacis, id est ab aduentu
Domini usque ad octauas epiphanie, et a septuagesima usque in octauas pentecostes exire de nostro
episcopatu in alium^ quo ista pax non tenetur, arma ferat, ita tamen, ne alicui noccat, nisi impugnetur,
ut sc defendat. Reuersus aulem in episcopatum nostrum, statim arma deponat. Si contigerit, ut debeat
obsideri castellum aliquod per dies qui infra pacem comprehensi sunt, ab inipugnatione cessent, nisi ab
obsessis impugncntur et repugnare cogantur. Et ne hec pacis statuta traditio a quauis persona temerc et
impune uioletur, huiusmodi uiolatoribus in commune ab omnibus est dictata senteutia. Si liber uel nobilis
eam uiolauerit, uel quolibet alio modo defectauerit , absque omni sumptuum aut amicorum interuentione
a finibus confinium suorum expellatur, totumque predium eins heredes sui tollant, et si beneficium habuit,
dominus ad quem pertinet illud recipiat. Si uero heredes aliquod illi, postquam expulsus fuerit, susten-
taculum uel solatium impendisse inucnti fuerint et conuicti, predium illis auferatur et regie ditioni manci-
pelur. Quod si se purgare de obiectis uoluerint, cum XII. qui eque nobiles uel eque liberi fuerint,
iurent. Si seruum occiderit hominem, decolletur. Si uulnerauerit, manu puniatur. Si alio modo, uel
pugno, siue fuste uel lapide percutiendo defectauerit, detondeatur et excorietur. Si autem, cui imputa-
bitur, se innocentem probare uoluerll, iudicio aque frigide se expurget, ita tamen ut ipse et nuUus alius
pro eo in aquam mittatur. Si autem timens uindictam, que in eum dictata est, aufugerit, perpetue ex-
commanicationi subiacebit, et in quocunque loco auditus fuerit, mittantur illuc littere, per quas denuncietur
omnibus, qOod excommunicatus est, et quod cum eo communicare nulli licitum est. Non debet truncatio
nianuum in pucris fieri qui nondum XII annorum etatcm impleuerunt, sed in illis qui ab etate id est a
Digitized byC^OOQlC
1083. 427
XII. annis ad maiorem peruenerunt. Pueri tarnen si pugnauerunt, uerberibus castigentur et a pugnando
deterreantur. Non ledit pacem, si quis delinqiientem seruum suum uel discipulum uel quolibet modo
sibi subditum scopis uel fustibus cedi iusserit. Excipitur etiam ab hac pacis conslitutione, si dominus rex
publice expeditionem fieri iusserit, propter appetendos regni inimicos, uel concilium sibi habere placuerit
propter diiudicandos iustieie aduersarios. Non uiolatur pax, si interim dux uel alii comites, uel aduocati,
uel qui uice illorum funguntur, placita habuerint, et seeundum quod lex habet in fures et predones et
alios nocentes iudicia exercuerint. Securitatis gratia omnibus precipue faicosis huius dominic^ pacis statuta
traditio est, sed non ut post expletam pacem rapere et predari per uillas et per domos audeant, quia
que in illos antequam ista pax statueretur lex et sententia diclata est, legitime tenebitur, ut ab iniquitate
prohibeantur , quia predatores et grassatores ab hac diuina et ab omni prorsus pace excipiuntur. Si quis
huic pie institutioni contra ire nititur, ut nee pacem cum aliis Deo permittere, nee etiam obseruare uolue-
rit, missam illi nuUus presbiterorum in nostro episcopatu cantare presumat et nullam salutis curam im-
pendat, et si infirmatur, nuUus eum Christianorum uisitare audeat, et uiatico etiam in fine, si non resi-
piscit, careat. Summa uero Deo promisse pacis et communiter collaudate ista erit, ut solummodo non
nostris temporibus, sed in perpetuum apud posteros nostros obseruetur, quia si quis eam irritare uel
destruere aut uiolare presumpserit, siue hoc tempore seu qui post mukös annos circa finem seculi nasci-
turus erit, a nobis inrecuperabiliter excommunicatus est. Non magis in comitum aut tribunorum uel po-
tentum, quam in totius communiter populi potestate et arbitrio constabit, ut uindictas superius dictatas
uiolatoribus sancte pacis inferant, et hoc diligentissime caueant, ne in puniendis amiciciam- uel odium uel
aliud quod iustieie contrarium sit exerceant, ne si abscondi possunt delicta aliquorum abscondant, sed
potius in publicum deferant. Nullus pro redimendis qui in culpa deprehensi fuerint pecuniam accipiat,
nee fauore quopiam culpabiles adiuuare contendat, quia qui fecerit, intolerabile anime sue iudicium incur-
rit, ac per omnes fideles meminisse oportet, non homini sed soli Deo hanc pacem promissam fuisse, et
tanto tenacius firmiusque obseruandam esse. Quo circa uniuersos obsecramus in Christo, ut ista pacis
necessaria taxatio inuiolabiliter custodiatur, ut si quis eam deinceps uiolare presumpserit, omnino a sancte
ecclesie filiis sequestretur, et banno excommunicationis inrecuperabilis et anathemate mansure perditionis
dampnetur. In ecclesiis uero et ecclesiarum cimiteriis honor et reuerentia Deo prebeatur, ut si illuc con-
fugerit raptor uel für, minime interficiatur uel capiatur, sed tamdiu inibi obsideatur, donec fame urguente
ad deditionem cogatur. Si aliqua persona reo arma, uictum uel fugam moliri presumpserit, equalem
penam sicut reus sustinebit. Clericos uero et omnes sub hoc ordine uitam degentes banno nostro inter-
dicimus laicali uindicta puniri, sed manifesto crimine deprehensi, episcopo ipsorum presententur. Cnde
laici decollentur, inde clerici degradentur, unde laici detruncentur, inde clerici ab officiis suspendantur, et
cum consensu laicorum crebris ieiuniis et uerberibus usque ad satisfactionem aiBigantur.
JVRAMENTVM PACIS DEL Ab aduentu Domini usque ad proximam diemlune post epyphaniara, item
a LXXmt usque ad octauam pentecostes, item in omnibus uigiliis et ferialibus festis, et tribus diebus in
omni septimana, scilicet a uespera V. ferie usque ad diluculum II. ferie pax sit ubique, ita ut nemo ledat
inimicum suum. Qui occiderit, capitalem subeat sententiam. Qui uulnerauerit, manum perdat. vQui pugno
percusserit, si nobilis est, libram componat. Si liber aut rainisterialis , X. solidis, si seruus, cute et ca-
pillis. Omnis domus, omnis area pacem infra septa sua habeat firmam. Nullus inuadat, nullus eflFringat,
nullus infra positos temere inquirere aut uiolenter opprimere presumat. Qui presumpserit, cuiuscunque
sit conditionis, capite plectatur. Si fugiens aliquis inimicum, uel suum uel cuiuslibet septum intrauerit,
securus inibi sit Quilibet hastam uel quidlibet armorum ultra sepem post eum immiserit, manum perdat.
Cuicumque uero uiolatio huius pacis imposita fuerit et ipse negauerit, si ingenuus est aut liber. XIl. pro-
batis se expurget. Si seruus, tam lito quam ministerialis, iudicio aque frigide, ita scilicet ut ipsemet in
aquam -mittatur. Si furtum acciderit aut rapina, aut bellum patrie mgruerit, etclamormore patri^ exortus
Digitized by
Google
428 10S3 — 1085.
faerit, annati omnes insequantur, et in eundo et redeundo pacem unusquisque habeat. Qui uero absque
ineuitabili necessitate se subtraxerit, si principum terre aliquis est, X. libras, si nobilis Y., si über aut
ministerialis II., si lito aut seruus V. solides persobiat, aut cutem et capillos perdat. Qui excommunicatum
uel quibaslibet sceleribus dampnatum sciens receperit, et contra leges uel diuinas uel humanas defenderit»
sententiam dampnati defensor subeat. Yiatori hospitium nemo deneget. Necessaria si habet ^quo sibi
precio ucndat, si non habet, a uicinis qui habent eadem conuentione acquirat. Si hospitium negauerit.
et necessaria uendere uel acquirerc neglexerit, magistrum uille uiator appellat, qui conuocatis ciuibus suis
rogata ncgantem ad presens decapillatum excoriet. Viator si importunus extiterit et uioientiam in hospitio
exercuerit, uicinoS'Suos hospes conuocet, iniuriam denunciet, quorum consilio. satisfactionem exigat et re-
cipiat. Quibus si uiator non aequieucrit, ut raptor dampnetur. Viatur si necesse habuerit, IIos. in agro
roanipulos, aut si multum tres equis suis tollat, quos iu eodem agro aut in proxima uilla depascat. Pascua
pratonim et poma nuUus prohibeat. Qui defenderit, poenam fugitiui subeat. Qui conuicia in alium
dixerit, si miles, baculis multetur, si rusticus, scopulis excorietur. Hie FIMS JVRAMENTI. Que uero sc-
quuntur, ore omnium laudata et in manus episcoporum promissa et bauno roborata sunt. In omni pacis
tempore predicto nuUus arma ferat, nisi illa quam prescripsimus neccssitas exigat.
CLXIV.
Ad omnium qui in presenti subsistunt uel in futuro successerint fidelium noticiam peruenire deside-
ramus, qualiter ego Erpho septimus decimus sancte Mimigardeuordensis ecciesie diuina miserante dementia
Episcopus, fidelium in quantum potui petitionibus assensum prebendo, oppressis subuenire, afflictis parcere«
confractos soluere, animum induxi, cum solum placeant omnipotenti, qui misericordie sunt dediti, uec
inuident aliene felicitati. Igitur Domina Adalheiht Fricconhorstcnsis Dei gratia Abbatissa, pietatis amore et
salute ulriusque uite, ministris qui ad eandem abbatiam pertinebant, ius aliquante melius et clementius
quam prius haberent constituere dispositum habens, assumptis secum sue prouisionis filiabus, eiusdem
scilicet Fricconhorstcnsis coenobii sororibus, domina preposita IDA , decana EILA, custode Gerburga, aliis-
que quarum nomina inscripta sunt, Thicdhilda, Suanihilda, Gerthrude, adiit Serenitatcm nostram cum
fidelibus nostris, summa deuotione et humilitate supplicans et deprecans, ut pro diuini timoris et amoris
ueneratione, suique fidclis seruicii, ac oratione et deuotione totius iilius congregationis , cum qua prius de
Omnibus negociis egerat, que et illi in omnibus consenserat, et que uoluit uoluerat, optauerat, petiuerat,
ut ministris supra memoratis, quia non melius fere ius quam liti et qui cotidie ad curtes seruiunt habue-
rant, unde et plurimum grauabantur, quale habent qui ad episcopatqm pertinent, quale et domnus meus
Frithericus pro sua dementia ministris qui ad preposituram pertinent, me rogante et impetrante, consen-
tiente fratrum Mimigardeuordensium unanimilate, ius dederat, cohcoederetur, et pep omnia illis similes in
lege, iure, iusticia facerem. Quod ego. habito cum fidelibus* meis, tarn de clero quam de militibus et
ecciesie ministris consilio, cum placeret omnibus, omnesque, quia bonum illis uideretur, acclamarent, uel-
lent, peterent. facere non rennui, et ad presens cum plurimi tam de clero quam de militibus et ministris
ecciesie adessent, tale ius, legem, iusticiam, qualem episcopales et qui ad preposituram pertinent ministri
habere uidentur, concessi, dedi, concoedendo dandoque subscripsi, confirmaui, et per omnia illis similes,
uolente rogante domina eorum uidelicct abbatissa Fricconhorstensi A., consentiente etiam ac dcprecantc
unanimiter tota illa congregatione, feci et testamentum scribendo contradidi, et ne quis in posterum temc-
raria persona irritare rata hec et certa abolere ullo pacto presumat, bannum episcopalem superimposui,
quo cuncta Ulis firma redderem, confirmarem, corrobarem. Est ius constitutum, quid a uiuentibus, quid
(i dcfunctis exigatur, quid oportet ab omnibus teneri, ac propterea necesse est doceri et ab omnibus
diliirentissime obseruari.
llQV
Digitized by
Google
1089 — 1090. 429
Huius constitQtioms, traditionis, immo et laudationis testes inscribuntar, ut omnia cerliora reddaoUir.
De Clero intererant. Raodolfus decanus. Godascalcus oicedominus. Herimannus custos. Suehtgerus. Adulfus.
Liudbertus. Gerbertus. Rato. Döring. Franco. Herimannus. Uuerinherus. UuacUinus. Gisilberius. et molti
alii clericL
De militibus uero aderant Lambertus comes. Conradus longus. Liuppoldus. Godefridus comes. Bern-
hardus. Gerhardus de Laon. Godascalcus filius eius. Ruocgerus. Eilbertus. Hatheuuercus. Ruobertus. Folc-
bertus. Thiedmar. Adalbertus. Wicbem. Meinhard. et alii multi.
De ministris ecclesi^ hi fuerunt. Wecil. Suehtger. Liudbraht. Liuppo. Ricbraht. Eilbraht. Ruocger.
Meinhard. Arnold. Adalbraht. Hugbold. Liudger. Atcilin. Walcono. Engilbraht. Werinbraht. Altman. Heriman.
Ado. Odo. Harbraht. Hiddo. Thiedric. Hetcil. Burchard. Liuzo. Berhtold. Gerbraht. Suehtger. Ricbraht. Wet-
cil. Watcilin. Atcikin. Godefnd. Gerhard, et alii quam plurimi.
Actum Mimigardeford in camera episcopi. Anno dominice incamationis millesimo octogesimo VI<^. Indi^
ctione VUIIa. III. Kai. Januarii. Anno uero ordinationis domni Erphonis episcopi primo. Feliciter. Amen.
Von dem, der UrkaDde aufgedruckt geweseoeo Siegel Ut nur ein Brncbatück übrig.
CLXV.
•
In nomine sanct^ et indiuidu^ Trinitatis. ERPHO diuina miserante dementia Mimigardefordensis etsi
solo nomine episcopus. Si quid sancte Dei ecclesie ministrantibus utilitatis pio affectu impendere curamus,
retribui nobis apud Dei misericordiam speramus, maxime cum iuxta preceptum apostoli, operamur bonum
apud doraesticos fidei. Quo circa notum fieri cunctis Dei fidelibus cupimus, quaUter cum fidelium nostro*-
rum consilio prebendam FRICCONHORSTENSIS cenobii, qu^ aut uix, aut male dabatur, aut eciam impor-
tune subtrahebatur, nee post subtractionem resütuebatur, ita ut VI. ebdomadibus inter IVLIVM et AVGV-
STVM mensem nee potus eis, nee panis daretur, in cfteris autem temporibus confus^ et iudisposite et
contra aliarum consuetudines ^cclesiarum inutiliter qu^ iuste danda erant et incaute ministrabantur, ratis
temporibus cautius et plenius dari constituimus, quia si in afflictione positis non subueniremus, iram diuin^
ultionis procul dubio incurreremus. Panes qui dabantur, quamuis modius bonus esset, parm tamen et
uiles erant, quod in melius commutauimus, constituentes ut de modio siguli, de quo ante duodecim fie-
bant, decem panes bene boni fierent, et de modio tritici, uti prius abbatissa scilicet ADALHEIT disposue-
rat, quatuordecim panes parari iussimus, excepto quod de ipsis panibus tres qui singulis dominicis diebus
supersunt, in suos usus dispensaus accipiet, eä uidelicet ratione, ut semper in quadragesima Villi m^ tri*
tici pro eis reddat, unde omnibus in commune a quinta FERIA post caput ieiunii, TERCIA. ET SEXTA.
ET SABBATO, usque in terciam feriam ante pascha, panis nouos in modum lune formatus detur, et in
iisdem supradictis FERIIS duo becarii de meliori ceruisia singulis propinentur, in diebus uero dominicis
per singulas duo becarii et panis de siligine, qui uulgariter roggo subtilis dicitur, continue detur, et quia
carnes prebendarie, siue de porcis, siue de ouibus, siue de uaccis essent, adeo uiles propter macredinem
et paruitatem erant, ut aliquotiens ferculum non longius quam est minimus digitus alicuius adulti hominis
esset, decreuimus oues et porcos meliorari, et porcum qui prius in triginta neuem fercula diuidebatur,
per uiginti quattuor secari, et singulis duo fercula, siue porcina, siue ouina uel bouina fuerit caro, bene
et iuste secundum illas carnes que Monasteriensibus fratribus in maiori monasterio dantur, et inter duas
unam assaturam dari. Conuiuia dabantur prout placuit, non ut decuit, quia pars aliqua dabatur, plurima
subtrahebatur, quia nihil cerli, nihil temperati exhibebatur. Vnde inilo in commune consilio tempora con-
sütuiraus, uidelicet in Aduentu, in NATIVITATE DOMINI, JOHANNIS EVVANGELISTE, In OCTAVA, In EPI-
PHANIA DOMINI, in anniuersario abbatisse THIEDHILDIS, in purificatione SANCTE MARIE, In PASCHA,
in inuentione SANCTE CRVQS, In ASCENSIONE DOMINI, In PENTEOSTE, BONIFATII, JOHANNIS BAPT.,
Cod. dipl. hiit. WetlTal. 17 ^ j
Digitized by VjOOQIC
430 1090.
aposlolorum PETRI et PAVLI, assumptionis et natiuitatis SANCTE MÄRIae, MICHAHELIS, EONIl et ANTO-
Nll, COSME et DAMIANI, MAXLMI, OiMNIVM SAiNCTORVM, MARTINI, ANDREE, cum plenum datnr serui-
dum Septem fercula, cum pleniter non datur quinque darf, ad cenam uero genus cibi quod uulgo struua
dicitur, et assaturam binis et binis. A Pascha usque Pentecosten, SECVNDA et quarta FERIA, de porcis
giandibus siue frumento pastis lardum, nisi festiuitas interuenerit, iuxta prius constitutum, donari constitui-
mus. Pisces non dabantur in quadragesima , preter unum Salmonem, qui in cena Domini dabatur, ceteram
legunHina et fabe uiliter et incongrue cocte donabantuf, nee erat Ulis aliquod soiatium, unde possent, cum
Deo seruirent, habere spstentaculum. Qua propter diuini timoris pariter et amoris non inmemores, cum
fidelioribus nostris accepto consilio, triginta solides in quadragesima disposuimus, uidelicet decem de man-
sis quos dederat domnus FRITHERICVS EPSr, decem de decimis quas ego peccator ERPHO, etsi indignus
successor eins, in DEDICATIONE EIVSDEM ECCLESIE tradidi, quinque de GASGARE, duo de VELON,
tres de VVAMALO, ut a capite ieiunii usque in PASCHA quattuor allecia singulis, ut pro loco sanctisque
Dei ^cclesiis attentius exorent, quanto meliora emi potuerint, donentur, et ut huiusmodi emptio alicui fideli
laico uel clerico committatur. Viuum dabatur eis, sed indiscrete et minus quam indigerent, unde consulto
opus esse uidimus, et quia idem uinum de cellario abbatisse dabatur, uisum est nobis et fidelibus nostris,
ut abbatisse per se, sanctimoniales suum proprium separatim haberent uinum, ac propterea ad compara-
tionem uini sororum ibidem Deo famulantium, qUod sui iuris sit, in suum cellarium deferatur, libram
unam VVARTANHORST, unam marcham de adipibus porcorum et de bouinis coriis, unam marcham de
pellibus ouinis, quattuor solides de BALOHORNON, computauimus, ut non grauetur abbatissa, et earum
cesset querimonia. In diebus dominicis et in omnibus festiuitatibus becarium uini quelibet, et in conuiniis,
si in dominica euenerint, duos accipiant. A festiuitate omnium Sanctorum usque in Pascha uetus ceruisia
dabitur et medo defecatus propinabitur. Antiquitus uilissima ceruisia nulli fere nisi indigentissimo potabilis
dabatur, quod a supradicta abbatissa uidelicet ADALHEIT, sicut de triticeo pane bene et honeste et uli-
liter commutabatur , ut omni die quinque becarii bone ceruisie, abnegato pristine constitutionis incommodo,
unicuique siue domi fuerit uel exierit, tribuantur. Hanc constitutionem eins utpote bonam laudamus, ad-
iuuamus, et eidem sancte congregationi permanere et non deficere, banno nostro confirmamus. Benedicta
sit que in melius auxit uel auxerit, maledicta que in peius mutauerit, contriuerit, diminuerit. Oblationes
pro fidelium memoria collatas iuxta pristinum seruari, dari, impendi eciam placuit. Pecunia ad compa-
randum uestitum parua erat, nee ad dimidium alicui earum sufSciebat, unde inquisitione facta, de curti
Uuartanhorst XIII. libras persoluendas iure inuenimus, et de ipsis Sanctimonialibus ad uestitum cuilibet,
siue in denariis, siue in pannis, siue in frumento X. solidos dari constituto die, uidelicet in feste aposlo-
lorum Symonis et Jude, disposuimus, preter libram que Abbatisse et que ad comparandum uinum dabitur.
Consuetudo ibi erat aliis sanctis Dei ecciesiis contraria, ut quotcpiot Sanctimonialium defunctarum prebende
uacue fierent, quoadusque a succedentibus aliis recuperarentur, sub iure essent abbatisse, in quos uellet
eas usus conuertere. Vnde minui uidentes illarum que supefstites fuerint tam uictum quam uestitum,
quia paucas inuenimus et indigentes, communi consilio et affectus pietate condiximus, ut cuiuslibet de-
functe Sanctimonialis prebenda post obitum eius per annum donetur, et postea subtrahatur, ut uiuentium
et Deo ibidem seruientium uictus et uestitus tanto melius et commodius impendatur. H^c inprimis cum
agerem contraria fuerant abbatisse prenominat^, que postea per fideles nostros submonita, sponte consen-
sit, bene laudauit, et ut hec stabilia et inconuulsa permanerent, per omnia se adiuturam promisit. Cui
eciam que ad se pertineant in suos usus separatim discreta sunt, separatim Sanctimonialibus attinentia
disposuimus, ut utrique parti sua constent et neutra alteram incuset, omni abolita iniuria, et cessante in
futurum querela.
Igitur cum hec omnia multotiens in Capitolio Fricconhorstensi, presente supradicta abbatissa et con-
sororibus et clericis et familia eiusdem ecclesie, nee non presentibus de clero S. Pauli quam plurimis,
cum multis nobilibus tam militibus meis quam aliis et nostre ecclesie seruientibus agerem ad altare sancte
Digitized by L^OOQ IC
1090 — 1092. 131
Crucis missam celebrans IUI. N. SEPT. astante turba innumerabili, hec decrela, hec disposita, hec consti-
tula banno episcopali, ul perpetuo maneaiit, in eternum consislant, perseuerent, confirmauiraus, corrobo-
rauimus, consolidauimus. Secundo in dedicatione maioris ecclesie Monasteriensis IUI. M. NOVB. peracta,
eundem bannum domnus Coloniensis archiepiscopus Herimannus, et Leodiensis episcopus Heinricus, et ego
Monasteriensis opilio uideücet ERPHO, astante, andiente infinita tarn cleri quam populi qui ad dedicationem
conuonerat multitudine fecimus, et qui ex bis quicquam, que supra scripta sunt, irritum fecerit, perpetuo
anathemate excommunicando condempnauimus. Tercia uice 111. IDVS FEB. cum in maiori ecclesia Mona-
steriensi altare in honorem Sancti JOHANNIS BAPT. consecrarem, quo eciam die penitcntes in ecclesiam
induxi, et reconciliationem et indulgentinm totis uotis totisque animis quoad poteram facere institi, utpote
insequenti die Iherosolimam iturus, eundem bannum repetiui, non tacui, omnibus indicaui. Contestamur
omnes, conuenimus cunctos, monemus uniuersos qui hec audierant uel in futuro rescierint, ne anime sue
periculum de bis tacendo iiicurrant, quin eciam quod omnis persona hec infringens uel irritans uel ad-
nihilare uolens, iudicium diuine ultionis incurrit, sciat, dicat, contestetur, admoneat, in Christi nomine
AMEN.
Actum Fricconhorst Anno dominice incamationis Millesimo nonagesimo, Indictione XIII. IUI. Noo.
Soptcmb. Anno Ordinationis mef quinto. Feliciter. AMEN.
Da« aufgedruckte und zugleich mit Pergamentslreifen festgeheftete Siegel int nur noch zum Theil erhalten. Man sieht
noch das bischöfliche Brustbild (von dem Siegel der folgenden Urkunde verschieden) mit dem Bischofsstäbe in der
rechten und einem geschlossenen Buche in der linken Hand ; von der Umscbriffc ist noch zu lesen : S. ERP. DT,
GRÄ. M. . . . ERINE
CLXVI.
In nomine sanct^ et indiuidue Trinitatis. || Sciant fideles tarn presentes quam futuri, quia ego Erpho
Dei gratia sancte Monasteriensis ecclesie prelatus allodium Ocelini Were consensu sui heredis Lieuechini
sepibus e,t edificiis ab eo libere conquisiui, sibi autera ego suoque heredi decimas de eodem allodio usque
ad exitum uit^ sue concessi. Hoc itaque primum in curti mea Hasbcche coUaudatum est, secundo iure
Westpbalico confirmatum in placito comitis Dodechini presentibus bis. Walone albo qui aduocationem de
eodem allodio suscepit. Biso de Lecdene presens. Odo. Anno. Lucechin. Rocelo. Abacho. Godeschaicus de
Lon. Liberi omnes. Ministri autem Hermannus de Lare. Bernardus. Godeschaicus. Odelricus de Darenuelde
et frater eins Walthardus. Mazo de Were. Teodericus de Bilribechi et filius eins Hadoardus. Rodulfus
de Lon. Wezelo. Ego igitur deinde hoc ipsum allodium pro salute anime mee in usum ^cclesie beat^ Marie
Monasterii donaui, ut tamen Ocelinus et filius eins reddidus de eodem allodio usque ad exitum uite sue
habcret, sed tantum duos nummos in tributum super altare beate Marie quoque anno persolueret. Post
mortem uero eins filiique sui ecclesia beate Mari§ libere obtineret, exceptis septem partibus Fredenensis
ecclesie, que sunt segregate in presentia Weremboldi eiusdem ecclesie aduocati. Eppo uillicus presens et
Rodericus frater eins. Hyeric. Lubertus. Odo filius Suegeri, Suegerus de Wilne. Anno millesimo nonage-
simo IF. dominice incamationis, indictione XX.m* Hec stabilita sunt in ecclesia beat« Marie Monasterii.
Testes igitur tarn clerici quam laici hi sunt. Ludolfus prepositus. Suegerus decanus. Adolfus de Lon. We-
zelo presbiter. Landduuardus presbiter. Hoico presbiter. Themo. Lambertus de Dale, qui aduocationem de
eodem allodio a Walone albo, qui antea eam habuerat, suscepit. Haceco. Robertus. Eilbertus.
Das unten seitwärts aufgedruckte Siegel ist kreisförmig und seigt den Bischof in halber Figur, mit unbedecktem Hraptey
übrigens im Ornate, mit der Umschrift: f Erpho. Di, Gra. Mimigardefurdensis Eps.
47*
Digitized by
Google
132 ie»6 — io»T.
CLXVII.
In nomine sancte et indiuidu^ Trinitatis. Odalricus fauente dementia diuina Mindensis episcopus. ||
Notum esse cupimus tam successure posteritati quam presentis temporis aetati , qualiter uenerabilis matrona
MERESVID predia sua XI. scilicel Vorewerc in pago qui dicitur Angeri in comitatu MAGNI ducis, collau-
dante et confirmante filio suo GERHARDO mundibulo et berede legiümo, ecclesie nostre absque omni
interdictione et conditione (delegaue)rit. Anno ab incarnatione domini M* XCVI. indictione IUI. V Id. Febr.
ordinationis autem nostre anuo primo, quorum nomina hec sunt. IL in Volchrisson, unam in Frithegotessin,
unum in (Wegerden, unum) in Wermerinchuson, unum in Hohinchuson, II. in Hemeuhuson, unum in Rio-
denithe, unum in Hiluise, unum in Aesdorpe, et unum in Richildesbiuthle, quod situm est iuxta iluuium
(Alara), cum omnibus appendiciis, id est areis, edificiis, agris, pratis, pascuis, terris cultis et inculüs,
aquis aquarumque decursibus, molendenis, molis, piscationibus , siluis, uenationibus, uiis et inuiis/exitibus
et reditibusy quesitis et inquirendis, cum omni utilitate que uel scribi uel nominari potest, et CG. utriusqne
sexus mancipia. Nos autem consilio familiarium nostrorum admoniti, eadem predia, exceptis duobus
Voreuuerc Riudenithe et Frithegotessun , eidem matrone ex parte nostri quamdiu ipsa quidem uixerit, pro
annuo ccnsu, quem in placito soluit, uno uidelicet denario, concessimus. Insuper utrisque pariter, ei filio-
que supradicto, XII. libras decimarum in beneficium dedimus, ea interposita ratione, ut si ipsa superuixe-
rit, beneficia cum prediis retineat, sin autem, ipse quidem beneficia habeat, predia uero in usum ecclesie
cedant. Hoc ut ratum et omni tempore inconuulsum permaneat, testibus confirmauimus, scriptis insigni-
uimus, sigilli nostri inpressione roborauimus. Nomina autem testium tam liberorum quam ingenuorum
subscripta sunt. Thetric. Reginbreht. Volcwin. Bodo. Heriman. Fritheric. Landward. Widikin aduocatus.
Atholf. Aerp. Volmar. Helmwerc. Ascholf. Kerstin. Thancbreht. Aeicco. Aelo, Dudo. Fritheger. Asbodo.
Godefrith. Marcward. Retherd. Aethelwic. Meinward. Aethelger. Tanuno. Windilbern. Liuthard. Thiederic.
Aegiibreht. Thietmar. Liudolf.
Das Siegel, welches aaf der Charte^ an einer von Schrift leer gelaisenen Stelle, mit iichmalen Pergamentstreifen ange-
heftet war, Ut ferloren gegangen. — Die Charte ist sehr beschädigt, doch nur wenige Worte gans Terloren gegan-
gen, welche oben aus dem Abdrucke bei Würdtwein ergäntt und eingeklammert sind.
CtXVIII.
Aus dem Archife des Domstiftes so Osnabrück.
In nomine Domini nostri IHU XPI. || Notum facimus et notum esse uolumus omnibus tam nostri
quam futuri temporis fidelibus, RVOTHWARDVM nobilem nos WIDONEM sanct§ Osnanbruggensis ecclesie
episcopum adisse, et consensu et coUaudatione ADALDRYD sororis et legiptime heredis su§ absque omni
conditione in placito FOLCMARI comitis in ins et proprictatem perpetu^ possessionis §cclesif Sancti Petri
Osnanbruggeusi et nobis ad manum aduocati nostri AMVLVNGI tradidisse duas curias, unam LINE etaliam
HEMBEKE cum quadraginta nominatis mancipiis, et cum omnibus iure ad predictas duas curias pertinenti-
bus tam in mansis possessis et non possessis, quam in c^teris omnibus rebus, que in Ulis uel in quibus-
cunque aliis pagis habentur. Insuper in predicti comitis placito dedit nobis et ecclesi9 nostre in parrochia
HAGEN duos mansos possessos, et in parrochia BRAMEZCHE unum mansum uastum, et filium suum HIL-
DEBRANDÜM in proprietatem coUaudatione predict§ heredis sue. Et quia in his omnibus nobiscum bene
et fideliter egit, easdem curias, quas nobis dedit, cum omnibus ad ipsas attinentibus , preter illos duos
mansos qui HAGE siti sunt, et unum uastum qui est BRAMEZCHE, ei et uxori su^ in beneficium prestiti-
mus. Insuper ubi ipse uoluit et elegit, ad pr^dictum beneficium tres libras in decimacione minus uno
solide addidimuS; ita ut si alter eorum alten superstes fuerit, utrumque, id est predium quod dedit et
Digitized byL^OOQlC
109T — iioo. 433
decimatio quam prestitimus, iu beneficiom in uita habeat. Post obitum vero eorum sine onüii contradi-
ctione et pr^dium et decimatio ex toto in usum predicte ecclesie redeat. Si quis autem ex^successoribus
iiostris, quod absit, hoc quod nos fecimus infringere uoluerit, potestatem habeat predictus ROTHWARDVS
ad se predia que dedit recipiendi. Vt autem hec pagina firmitudiuem habeat, sigilli nostri expressione
signauimus. Acta sunt ista SINECL4 in prenominati comitis placito, Idus Junii anno millesimo nonagesimo
septimo, Indictione V. Presentibus testibus ex nobilibus. FÖLKER. GOZWIN. ADALBER. GODESCALC.
THIDRIC. HATHEBRAND. TIEMO. Ex liberis autem. FORMVND. WALDMAR. et bergildi ad predictum
placitum pertinentes.
Das Siegel, welches aufgedruckt war, ist Terloreu gegangen. — Die Urkunde ist sehr sauber und charakteristisch ge-
schrieben«
CLXIX.
Aus dem Fürstlich« Salm -Horstmar'schen Archire.
Notum Sit Omnibus fidelibus, qualiter domnus BYRGHARDVS Dei gratia Monasteriensis episcopus,
semper inopum et oppressorum pius miserator, Gerharde de Graz, eorum quibus decimas suas debuit
inclementia oppresso, sua miseratione subuenit. Statuit enim sua auctoritate, ut de domo et agricultura
suo annuatim tres solidi et XYI. modii siliginis persoluantur, nullusque episcopalis debiti exactor ab eo
uel successoribus suis amplius exigere habeat. Huius pacti testes adhibiti sunt. Herimannus camerarius.
Amoldus dapifer. Engilbertus pincema. Bernhardus de Chemene. Ricbertus de Lon.
Ein grosses kreisförmiges Siegel (wahrscheinlich das des Bischofs) war aufgedruckt; es ist aber der obere, Dild und
Umschrift enthaltende Theil, ganz Terloren gegangen, wahrend das untere, durchgedruckte Stück a'o-der Rückseite
der Charte sitien geblieben ist.
CLXX.
IN NOMINE DOMINI. Notum sit omnibus fidelibus tarn presentibus quam futuris, quod temporibus
regis Heinrici quarti, Domnus Gumpertus venerabilis abbas Patherbrunnensis cenobii, predium quoddam
cum uniuersis que in eo erant mancipiis, iumentis et utensilibus, in pago Ossenthorp, in aduocatia Heinrici
comitis de Rietbike, a quodam Godicone XX. marcis comparauit, expendens ad coemptionem illius calicem
argenteum de sua ecciesia cum communi fratrum consilio, certe satis utili et fructuosa commutatione.
Que coemptio postea apud Thuneresberg in placito Erphonis presidis regali banno confirmata est. Ego vero
Heinricus Dei gratia Patherbrunnensis sedis episcopus decimationem de eodem predio iUi monasterio per-
petualiter delegaui, tam pro remedio anime mee, quam interuentu prefati Godiconis, qui eam in benefi-
cium eatenus possederat, sicque rogatu predicti abbatis et fratrum eius iam dictam coemptionem et huius
decimationis traditionem nostra pontificali auctoritate et banno stabih're, firmare et roborare curaui, et
istam cartam hanc constitutionem scriptam continentem sigilli nostri impressione iusigniri feci, etemaferiens
maledictione omnes qui hanc constitutionem ullo modo infringere presumpserint.
Huius traditionis et confirmationis testes sunt, tam canonici quam monachi huius nostre principalis
sedis. Laici vero. Elver. Gerhard. Egbreth. Hugo. üflFo. Liudold. Eizo. Essiko. Herebold. et alii multi.
Acta Patherbrunnon XI. Kai. Septemb. Anno ab incarnatione Domini M.C. Indictione YIH.
Das aufgedruckte grosse kreisförmige Siegel ist swar serbrochen, doch erkennt man darauf noch das Bild des sitsenden
Bischofs mit dem Bischof^tstabe in der rechten und einem Buche in der linken Hand; mit der Umschrift: Heinricn«
Gra. DL Patherbrunnensis Epc« f.
Digitized by
Google
134 **o*-
CLXXI.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Heinricus Dei gratia Patherbrunnensis ecclesie episcopus. ||
Quotiens a nobis subiccti ea postulant, que sie eorum profectui conucniunt, ut racioni per onauia compe-
tant, non solum quesita uUro oiFerre, sed et que proficua sunt eis paterna nos dilectione decet exhibere.
Vnde oranium fidelium Christi tarn presentium quam futurorum cognoscat industria, qualiter domnus Gum-
pertus uenerabilis abbas huius ciuitatis cum suis fcatribus nos adiit, et ecclesie commisse calamitates, super
incensis eius edificiis, distractis prcdiis, aduocatorum exactione, uiolentonim inuasione conquerens, qua-
rundam rerum a nobis in presentiarum canonicam correctionera et ^cclesiastice defensionis in futurum
tuicionem racionabiliter et suppliciter expetiit. Nos autem ob honorem et amorem Dei , quo ecciesiam eius
tuendam gubernandamque suscepimus, et licet multo labore optate pacis et quiclis in litore coUocauimus,
racionabili peticioni benignum assensum prebuimus, et primitus que militcs et homines nostn iuri suo et
beneficio uendicauerant, plenarie restitucntes, hec cum aliis omnibus que eadcm ecclesia eatenus possede-
rat uel deinceps possessura est confirmantes et corroborantes, presentis scripti auctoritate et banno sta-
biliuimus et communiuimus, sub anathematis iuterminatione statuentes, ut nuUa persona parua uel magna,
domestica uel extrauea, contra Dei ecclesias seuiens, quemlibet abbatem et fratres prefate ecclesie super
bonis concessis uel concedendis, mobilibus uel immobilibus, inquietare, molestare aut diuestire presumat.
Quod si quis ausu temerario attemptauerit, et quicquam ipsius ecclesie iuris aut honoris, siue in abbatis
regulari electione seu in quacumque ecclesiastice dignitatis et utilitatis prouisione et dispositione imminuere
uel infringere presumpserit, anathematis uinculo, nisi uelociter cum condigna satisfactione resipuerit, inno-
detur, honorisque ac dignitatis sue periculum patiatur. Obseruantes autem eidem et in eodem loco que
sua sunt, misericordia diuina custodiat et post hanc uitam ad eternam feliciter peruenire concedat. Testes
huius confirmationis sunt. Thietmarus abbas de Helmwardeshuson. Roggerus prepositus. Reinboldus decanus.
Conradus prepositus. Beruhardus cellerarius. Heinric. Godescalcus* Hizel. Folcbrath. et ceteri omnes canonici.
Laici uero. Karolus filius regis Danorum. Erpho comes. Liuppold comes. Conrad. Burghardus. Tiemmo.
Gumpratb. Walo. Heinric. Heinric. Bernhard. Thietmar. Liberi homines. Ministeriales autem. Einer. Ecbertiis.
Athelwort. Eizo. Item Eizo. Manegold. Hildebold. Herebold. VflFo. Hugo. Adelbrath. Godika. Sibreth. Code-
scalc. Radolf. Brun. Heriman. et alii multi.
Data Patherbrunnon Kai. Nouemb. Anno dominice incarnationis M.CL Indictione VIIH. Regnaate Hein-
rico rege HU.
Das zur Seite aafgedruckte grntse kreisförmige Siegel xeigt den Bischof (in ziemlich roher Figur) mit unbedecktem
Haupte, in der rechten Hand den Bischofsstab, in der linken ein offenes Buch haltend, und auf einem breiten Stuhle
sitaend; mit der Umschrift: Heinricus Gra. Di. Patherbrunnensia Epc. f. H£ ist jedesmal in einen Buchstaben
susammengesogea.
CLXXII.
E Strunckii mscpt. not. crit.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Adelbertus Moguntine sedis archiepiscopus. Quoniam uni-
uersis ecclesiis et monasteriis in nostro archiepiscopatu constitutis debito karitatis affectu quantum possu-
mus consulere et prouidere tenemur, et eorum iustis et honestis precibus non contraire, pro deuota pe-
ticione dilectorum in Christo filiorum Thietmari abbatis et fratrum Helmuuardeshusensis coenobii, sub im-
pressione sigilli nostri, scripto commendari iussimus, qualiter fidelis amicus nostcr Comes Dedo de Zygen-
berch et uxor eius Helburga nomine, sue proprietatis unum mansum in Ghuthingen ab eisdem quondara
prefato coenobio pro octo marcis argenti temporibus predicti abbatis impignoratum, tandem acceplis aliis
octo marcis argenti ab illo abbate et monasterio, consentientibus heredibus suis Hermanno uidelicet ac
Digitized byC^OOQlC
1101 ~- 1103. 135
Sigebodone, lam sepe dicto coenobio Helmuuardeshusen la proprietatem tradidcrunt, in kastello quod
dicitur Burcgrona, Comite Hermanno ibidem in comiciali iudicio pr^sidente et uenditionem siue traditionem
istam regio banno sentencialiter confirmante. Acta sunt h^c anno dominic^ incarnationis M^\C<'.P. Indi-
ctione Villi.
CLXXIII.
In nomine sancte et indiuidae Trinitatis. Heinricus Dei gratia Patherbrunnensis ecclesie episcopas. ||
Qnod ad multorum noticiam peruenire congruum duximus, litterarum monimentis mandare prouida deli-
beratione curauimus. Presens ergo etas omnisque subsecutura nouerit posteritas, qualiter due sorores
secundum carnem libere Hertha et Waltburg nominale, cum consensu tutoris sui Fritheboldi suorumque
heredum Bernhard! et Fritherici, quinque mansos'in uilla Suiuuelde; quos hereditario iure possederant,
ad Patherbrunnense cenobium in honore Sanctorum apostolorum PETRI et Pauli constructum, tradiderunt»
ut non solum beneficium necessari^ consolationis, sed eciam auxilium oportune experirentur defensionis.
Hec traditio primo facta est in placito Walonis presidis loco qui dicitur Dure, coram muititudine
que ad tribunal eins conuenerat, quam ipse regali banno confirmauit et roborauit. Secundo coram prin-
cipali altari Sanctorum apostolorum PETRI et Pauli presente domno Gumperto abbate cum omni congre-
gatione laicorumque muititudine, ubi et Heinricus nostre ecclesie aduocatus predictam traditionem de altari
suscepit, regieque potestatis banno postmodum in placito aduocatie sue stabiliuit. Postea prenorainate
sorores ab amicis suis ammonite se ipsas in proprietatem predicte ecclesie dederunt, et prefatos mansos
cum uno qui erat ecclesie in eadem uilla, usibus suis quamdiu uiuerent profuturos in beneficium recepe-
runt Hanc traditionem tam legitime factam bannique nostri auctoritate firmatam, si quis, quod absit,
infringere temptauerit, uel aliquam lesionem seu iniuriam prefati cenobii fralribus inferre presumserit, iram
et oiTensam Dei Sanctonumque eins incurrat, de libro uiuentium memoria illius pereat, eterne maledictioni
cum diabolo et angelis eins subiaceat. Que ne forte attemptare quis audeat, et ut memoriale in genera-
lionc generationum permaneat, paginam hanc inde scribi iussimus et eam impressione sigilli nostri subter
consignatis idoneis testibus signauimus. Quorum uomina hec sunt. Rockerus prepositus. Reinholdus deca-
nus. Conradus prepositus. Godescalcus. Reinbertus. Folcbcrtus. canonici. Liuppoldus comes qui ad placitum
Walonis presidis presens erat. Worad uicedominus. Eizo. Ecbrath. Monegold. Item Eizo. Rado de Brenken.
Bernhardus causidicus. Frithebold. Meingoz. Sifridus. Adelbero. Folcbrath. Cono. Vdo. VflFo. Hugo. Adelbralh.
HiJdebold. Heribold. Godescalc. Sibrath. Brun. Richard. Radolf. Becelin, Eckehard. Ernest. Frithemar. Thie-
deric. Walebrun. Widelo. Welziko. Wizo. Et plures alii studio breuitatis omissi.
Hec traditio et confirmatio facta est anno incarnationis dominice M. CIL Indictione X. Regnante rege
Heinrico IUI.
Die Charte ist sehr beschädigt uod das Siegel serbrocbco.
CLXXIV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Heinricus Dei GRatia PATHerbrunnensis ecclesie humilis
minister. || Si specialibus cuiusque fidelium nostrorum necessitatibus perspectis succurrendum et consulen-
dum fore pastoralis soUicitudinis officium exigit, multo amplius et dignius ecclesiarum Dei profectui uel
exaltationi cohgruam diligentiam exhiberi, nouis ad eins necessitatem et utilitatem atque dignitatem perti-
nentibus rebus, noua immo necessaria et utilia instituta prouideri, auctoritas et ratio deposcit. Qua re
debitam ecclesiis nobis commissis diligentiam impendentes, omnibus Christi fidelibus tam futuris quam
presentibus notum esse uolumus, qualiter uir quidam Wlfheri nomine a domno Gumperto abbate ecclesie
Digitized byC^OOQlC
436 1108 — lio«.
beatorum ÄPostolorum PETRI et PAVU, que in presenti ciuitate sita est, unum Vorwerc Qaallenstide
dictum, pertinens in curiam prefate ecclesie Withun, Jure beneficii accepit, et competentis seruitti eque ut
alii ministeriales iidelitatem exhibens, aliquamdiu possedit. Vir autem quidam ingenuus nomine Wort,
sedens Herekenthorpe, habebat in comitatu Magni ducis in pago Hallo Nouem mansos paterne hereditatis,
quos usu fructuario minus sibi commodos, prefato abbati Gumperto offerens, eos in dominium ecclesie
suscipi, et Qualienstide in ius sue redigi postulabat proprietatis. Cuius desiderio abbas suorum fidelium
satisfacicns consiiio, Qualienstide a Wlfliero accipiens, consensu ipsius illi proprietario iure possidendum
contradidit, et ab eo, heredibus suis fauentibus et predicto duce, bona sua in Hallo Wlfhero iure bene-
ficii profutura in dicionem ecclesi^ recepit. H^c nostra licentia et presentia facta, banno nostre pontificalis
auctoritatis confirmauimus, et omnes qui hec infringere et annullare absque iusta et utili commutatione . . .
sunt, perpetui anathematis uinculo innodauimus. Quf eciam ut per successiones temporum rata et incon-
uulsa permaneant, litteris ea mandari, testibus comprobari, impressione sigilli nostri fecimus roborarL
Testes huius rei sunt. Eluer comes. Worad uicedominus. YfFo. Ecbrath. Essiko. Eizo. Ydo. Cono. Gerhard.
Herebold. Hildebold. Altman. Adelbrath. Beruhard. Waltgot. Sigebodo. Widelo. Brun. Frithemar. Thancmar.
Walebrun. Aethelger Liefdach. Wlfinund. Becelin. et alii multi.
Actum Patherbumon XII. Kai. Septembr. Anno dominic^ incarnationis M.C.in. Indictione XI. regnante
Heinrico rege Uli*©.
Die Charte Ut, so wie das aari^ed ruckte Siegel, sehr beschädigt.
CLXXV.
IN NOMINE SANCTE ET INDIVmVE TRINITATIS. Ego Gumpertus DEI GRATIA Patherbrunnensis
cenobii humilis prouisor. Notum fieri cupio posteris nostris, quod quidam ministerialis principalis ^cclesie
nostre nomine Godiko, propter multimoda sue fidelitatis et dilectionis erga locum nostrum obsequia, man-
sum unum in Vsne cum molendino, pertinentem in curiam nostram Wanbeke, tali iure a nobis accepit,
ut omni anno in Dominica medie Quadragesime unum Salmonem fratribus nostris persoluat Quod si die
ipsa uel precedenti sabbato non persoluerit, eodem iure et sententia quo aliquis ministerialium nostrorum
statuta sibi transgrediens componat, uel si hoc facere recusauerit, manso perpetualiter careat. Si autem
uel ipse uel post mortem suam quisquam heredum eins uiolenter eundem mansum retinere uoluerit, ex-
communicationi et maledictioni a beate memorie Meinwerco episcopo inuasoribus nostr^ . ecclesie imprecate
subiaceat. Ad huius rei memoriale monimentum, cartam hanc conscriptam sigillo nostro signauimus, et
nomina testium de pluribus hie affiximus. Vffo. Hugo. Ecbrath. Heinric. Folcbrath. Altman. Adelbrath. Albern.
Waltgot. Hildebold. Herebold. Aelbing. Adelbero. Sibrath. Godescalc. Walebrun. Becelin. Ekkihard. Thiederic.
Liefdag. Riehard. Rethard. Radolf. Hartman, et alii multi.
Actum Patherbruunon Kai. April, anno dominice incarnationis M.C.Y. Indictione Xül. Regnante Hein-
rico IUI*« rege.
Das aufgedruckte Siegel ist gänzlich zerstört.
CLXXVI.
y^* In nomine domini nostri Christi. Ego Erkenbertus Corbeiensis abbas || hanc kartam iussi conscribi
et conseruari, vt sciant tam presentes quam futuri, qualiter Heithenrichus et Conradus filii Thiethardi,
cum essent homines liberi, in nostre ecclesie se mancipauerunt seruitium. Dederunt enim X\^"^ mansos
in uiila que uocatur Eilinstidi^ et se ipsos ecclesie, ut mererentur accipere beneficium et aedificium patris
Digitized by L^OOQ IC
1106 — 1107. . 437
sui, excepta uillicatione in GRONigge, Croppensiidi, Hammenlhoqj, et omni utilitate qu§ pertinet ad ser-
uitium abbatis, hoc firma sponsione coUaudantes, ut nunquam super hoc negotio aliquam inquietudinem
ecclesie facerent. Hec autem acta sunt Corbeie, Sub aduocato comite SIGEFRIDO, coram omni congre-
gatione aliisque testibus , Scilicet Heinrico preposito. Wemhero. Adelberone. ac Hugone. Rotperto. monachis.
Eikone patruo eorum. Adelrado Comite. Roderico. Anshelmo. Liudolfo. Heremanno. Odone. Waldrico pin-
cerna. Immone. Annone. Item Annone. Redingo. Radolfo. Hilderico. Erph. Wolmanno. Rotmundo. Brungero
pincerna. Heriboldo vrbano pretore. Godescaico dapifero. Item Godefrido. Godescalco.*} Walberto. Wagone.
Thiederico. Gerberto. Eberhardo. Conrado. Waldriko Camerario. Godefrido. Christino, et aliis multis. Horom
etiam in presentia Reding filium suum Albericum cum consensu attaui sui Alberici et auunculorum eius
Alberici et Adelberti in seruitutem sancto Vito tradidit cum Illlor. mansis et dimidio in Dalethorph, vt
quod habuit pater eius in Horslevi ab abbate consequeretur beneficium. Que ne vel obliuione aut aliqua
occasione vel ex nostra vel illorum parte immutentur, et ne pars alterutra amodo post coram probabilibus
testibus factam conuentionem inquietetur, hec conuentionis karta patroni nostri Sancti VITI sigillo corrobo-
retur, cui a nomine fidelium tum pro honoris sui gratia, tum pro etemi iudicii vindicta contemptoribos
preparata contradici debetur.
Actum Corbeie coram altario sancti STEPHANI protomartiris, anno incamationis M.C.VI. imperante
Heinrico Vio.
T
Signum Sei Viti Mris.
Das Siegel, welches anfgedrackt war, ist Terloreo gegangen.
CLXXVII.
IN NOMINE SANCTE ET INDIVIDVE TRINITATIS. Quia nonnunquam accidit, ut renim gestaram
homines obliuiscantur , aut si forte sciant non fateantur, iccirco notum sit uniuersis posteris nostris, quod
ego Gumpertus Dei gratia Patherbrunnensis cenobii humilis prouisor, mansum unum in Hilasan a quodam
canonico matris nostre principalis ecclesie Reinboldo nominato, prcsentibus et ^auentibus beredibus eius,
tribus marcis comparaui. Mansum istum postmodum cuidam aurifici nomine Reinboldo, fratrum aiiorumque
fidelium nostrorum consilio in beneficium dedi, tum pro seruitio artis sue quo nobis fideliter et utiliter
seruiuit, tum quia ipse tres predictas marcas super altare Sanctorum apostolorum PETRI et PAVLI ad
coemptionem eius obtulit. Tali autem conditione illi eum dedimus, ut quoad uixerit ipse eo usu fructuario
iitatur, post mortem uero eius sit nobis über ab omnibus filiis et cognatis eius, et nostris usibus seruiat.
Hac de causa cartam hanc conscriptam et sigillo nostro immo Sanctorum apostolorum PETRI et PAVLI
signatam, predicto Reinboldo dedimus, ut sit tam ipsi quam nobis in testimonium.
Iluius rei testes sunt Frithericus prepositus. et ipse Reinböldus factus decanus. Heinricus. Folcbertus.
Gornandus. Hizelinus. Imgram. Bernhardus. canonici. De fratribus nostris. Lentfridus prior. Becelin. Bernhard.
Johannes. Geueko. Aelbing. Meinwerc. Werinher. Adelger. Rothard. Albern. Laici uero. Einer. WIFo. Hugo»
Ilildebold. Herebold. Adelbero. Ecbrath. Folcbrath. Waltgot. Sibrath. Bruno. Godescalc. Frithemar. Liefdag.
Ekkihard. Becelin. et alii multi.
Datum Patherbrunnon VI. Kai. April. Anno dominice Incarnationis M.C.VII. Indictione XV. Regnante
Heinrico rege V.
Das sar Seite aufgedruckte Siegel ist serstÖrt.
*) Von einer jüngeren Hand ist über diesen Namen geschrieben: De Holdesson.
Cod. dipi. hu.. wcfi. 18 ^.g.^.^^^ ^y Google
438 - 1107 — 110».
CLXXVIII.
Aus dem Kopialbuche des Stifts Cor^ej.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Heinricns diuina fauente dementia quintus Romanorani
Rex. Auctoritate sanctarum scripturarum et maxime ex diuersis uerbis in euangelio didicimus, quod do-
mum Dei, que ipso testante domus orationis uocatur, nunc hilariter dando, nunc uota persoluendo, nunc
iusticiam faciendo debemus Honorare atque sublimare, ut hoc modo Deum creatorcm nostrum hie et in
futuro propicium habere mereamur, cui seruire uere regnare est. Cuius rei consideratione, nostram pen-
santes salutem et successorum nostrorum, ecclesie Corbeiensi snbuenire in hiis que necessario postulauit
decreuimus. Qua propter omnibus Christi nostrique fidelibus nunc et semper notum fieri uolumus, qualiter
nos causa Dei et beatorum martirum Stephani, Viti et Justini et aliorum sanctorum, ob salutem nostram
nostrorumque parentum, digno interuentu Fritherici Coloniensis archiepiscopi , Burchardi Mimigardeuorden-
sis episcopi, Euerhardi Eistadensis episcopi, Benedicti Mutinensis episcopi, Heremanni comitis, Godefridi
comitis, Sigefridi aduocati, Luduuici comitis, Wieberti et aliorum nostrorum fidelium, et precipue digna
peticione uenerabilis Erkenberti abbatis, Officium quod quidam Escelinus sibi pro hereditario beneficio
uendicabat, iudicio contubemalium suorum ei ablatum, congregationi remisimus, et nisi predictus abbas
cum fratribus suis intercessisset, digna ipsum ultione pro iniusticia ei illata punissemus. Quam abhomina-
bili enim iniusticia hoc non dico beneficium sed maleficium sibi uendicauerit , ipsius rei agnitio probabit,
omnem quippe annonam fratrum extra canonice addecimatam suscipiens adhuc decimabat, et quod scele-
stius est etiam septimabat, et hoc suum beneficium nefarie affirmabat. Omnibus igitur nostris fidelibus
idem iniastum et sacrilegum acciamantibus et probaotibus, ipsum ex toto officium congregationi remisimus
et confirmauimus ut prepositus loci iussu et consensu abbatis qui pro tempore fuerit prouisorem annone
fratrum quem cautiorem iudicauerit habeat, nee ipsi abbati uel cuiquam successorum eins seu alicui po-
testati magne uel parue idem commutare liceat, qui uero hoc temerauerit pro contemptu regie maiestatis
fisco nostro CCC»« talenta persoluat. Vt autem hec nostre pietatis concessio omni euo inconcussa perma-
neat, h^nc cartam inde conscriptam inpressione nostn sigilli iussimus insigniri.
Signum donini Hdnrici quinti regis inuictissimi. (L M.)
Adelbertus cancellarius uice Rothardi Moguniini archiepiscopi et archicanceUarii recognoui,
Data IL Kai. Octobr. Indictione XV. anno dominice incamationis M.C^.VII. Regnante Heinrico V«» Rege
Romanorum anno II. Ordinationis eis VIII<>. Actum est Corbeie in Christo feliciter amen.
CLXXIX.
IN NOMINE SANCTE ET INDIVIDVE TRINITATIS. Notum sit cunctis ecclesie fidelibus, qualiter comes
ciuitatis istius Elferus nomine, pie recor commemorationem anim^ sup coniugis Regeliiidis,
mansum unum in Othihcm quadraginta iugerum, consentientibus heredibus' eius , cum uno mancipio Tammo
nomine, ad altare Sanctorum apostolorum Petri et PauU hac sub peticione obtulit, ut idem mansus custo-
dis prouidentia sanctorum usibus pro requie anime eius deseruiens, eiusdem concessionis obtentu, futuro-
rumque annue commemorationis interuentu, a peccatorum nexibus absoluta, iustorum congregetnr consortio,
et que procella tempestatis exorta, tonitru et fulmine percussa subito miser precibus etern^ lucis
mereatur pcrfrui solacio. Ego Gumpertus Dei gratia Patherbrunnensis cenobii humiiis prouisor, hec nola
et rata apud posteros nostros fieri cupiens, hanc paginam inde conscribi et eam sigillo Sanctorum apo-
stoloi-um PETRI et PAVU et nostro insignire mandaui. Testimonium perhibent huic rei uiri idonei. Vffo.
Digitized by L^OOQ IC
1109 - 1110. 439
Hugo. Ecbrath. Hildebold. Adelbero. Eizo. Adelbrath. Folcbrath. Essiko« Gerhard. Godescalc. Sibrath. Fri-
themar. Radolf. Embrico. Meinger. Richard. Liefdagh. Ekkihard. Weliko. et alii multl
Actum anno dominice incarnationis M^CVIIH. Indictione H. Regnante rege Heinrico Y.
Die Charte Ut sehr leratört, und das Siegel, welche« derselben mit schmalen Pergamentstreifen aufgeheftet war, ver*
loren gegangen.
CLXXX.
Aus dem grossen Kopialbuche des Domstirts zu Münster.
in nomine sancte- et indiuidue Trinitatis.^ Ad omnium noticiam peruenire desideramus, qualiter dorn-
nus Borghardus Mimigardefordensis episcopus, ob piam peticionem ac deuotum seruicium Herimanni came-
rarü et su^ religiöse uxoris Athelindis, et omnium fratrum consensuac rogatu, talentum decime fratribus
pie ac benigne dedit, ea uidelicet condicione, ut eidem domn^ Athelind^ fratemitas et integra sicut uni
fratrum prebenda quousque uiueret daretur, et si ipsa absente maritus suus H. domi esset, ipse pleuam
prebendam acciperet, si uero neuter illorum, sicuti fratri absenti domne A. daretur, hac autem defuucta,
eius prebenda sicut domne Emme indesinenter tam minoribus quam maioribus distribuatur , sed tarnen
magis plenarie, scilicet cum pane albo et nigro, came, lardo, et aliis utilitatibus que dantur ad prebeiidas
episcoporum Sigifridi, Thiedrici et Frederici. Preterea idem Herimannus unum mansum in Dorouelde Y.
sol. persoluentem cum quinque mancipiis, filiis suis YV^etzelino, Ernestone, Herimanno benigne ac ultro
consentientibus, ad usum fratrum tradidit, quatinus in suo anniuersario utriusque simul sui scilicet et uxoris
sue memoria celebretur. Hec autem sunt loca de quibus decimarum debita soluuntur. De Westbinnethem.
Geko II. sol. de eadem uilla Hamako II. sol Lanzo de Myddelwic I. sol. Hetzel de Steinberghe U. sol.
Adolf de Samaron II. sol. de dotali manso ecclesi^ den. IL sol. de curia dn. sex sol. de domo Bernhardi
dn. II. sol. de quodam in Stathede quod iacet sub aratro Hatewordi decem et octo numi. de quodam
aruo sub aratris Gerhardi Sueui in Humelinctorpe octo numi. Hoc quoque stabilissime determinatum est»
ut idem predictus mansus Dorouelde, atque predicte decime in custodia celerarii permaneant, quicumque
cclerarius fueril, ut inde prebenda quotidiana administretur. Facta sunt hec et confirmata banno episcopali
anno dominice incarnationis M^.C^.X®. Indictione Illa. anuo uero ordinationis Burghardi episcopi XIP. in
ydoneorum testium presencia, quorum nomina subter notauimus. Canonici. Thidericus. Thuringhus. Burg-
hardus. Gerhardus scolarum magister. Symundus. Gerbertus. Godefridus. BetzeUnus. Helmwördus. Adeigotus.
Norbertus. Herolinghus. Item BetzeUnus. Yolcbertus. Amulricus. Engilbertus. Guntramnus« Liberi. Godescalcus.
Bernhardus. Ludbertus. Lantfridus. Herimannus frater suus. Reyinfridus. Ruotdolfus. Adalbertus. Ministeriales.
Godescalcus. tilii sui. Godescalcus. Reynwardus. Wlfhardus. Engilbertus. Amoldus. Y^erenzo. Herimannus.
Wetzelinus. Adalbero. Bernhardus. Ruothardus. Wlfhardus. Etzelinus. Brünsten. Bernhardus. Weringis. He-
mezo. Herimannus. Kristianus. Gerbertus. Thiedericus. Godescalcus. Hathewordus. Data YUI^. Idus Augusti
Mimigardeforde feliciter.
CLXXXL
IN nomine sanct^ Trinitatis et individu^ Unilatis. Antecessores nostri uiri moribus et uita religiosi
per omnia sue posteritati prouidentes, benignitatis opera, deuota mentis intentione, litterarum consignabant
testimonio, ut si forte mentem humanam ceperit preteritarum rerum obliuio, statim ueneranda priorum
memoria redeat ad cor, presentato simulque recitato peracti operis priuilegio. Igitur Mimigardefordensis
ecclesie canonicus Godescalcus nomine, presbiter in ordiue, precedentium patrum uestigia fideliter incedens»
tradidit ^ancto PAYLO ob remedium anime sue, ad usum regularium Deo seruientium, quoddam predium
Digitized byC^OOQlC
UO 1110 — 1113.
in Telgoht situm, firmissima subnectens ratione, ut illud idem predium semper sub manu decani fratnimque
consonsu contineatur, et annuatim in uigilia omnium Sanctorum oblatio LX«. panum et totidem caseorum
cum candcla fratribus in commune deuotissime tribuatur. Hac uero traditione coram multis testibus ido-
neis tarn clericis quam laiois legitime et canonice peracta, impetrauit ille frater Godescalcus presbiter a
decano Helmeriko eundem mansum prestari cuidam Hezelino eiusque filio Walthardo post illum, ut dum
ipsi uiuercnt, colercnt et possiderent, predictam oblationem determinate persoluendo. Sed Walthardus
filium non habens iniit consilium, ut unam de filiabus suis Ibikin nomine redimeret cum duobus mancipiis
erga uillicum Godescalcum, consiliante et collaudante familia, et sie ab omni coactione seruitutis aliena
facta, copulata est homini libero nomine Eilberto in coniugium. Qui postea utrique et uir et mulier cum
Walthardo aliisque amicis uenientes in capitolium, coram decano Thiederiko et fratribus dederunt se in
proprium cum iuramento sancto PAVLO sueque familie regulari, ad eandem iusticiam obtinendam, quam
habent pertinentes ad preposituram, ea uidelicet conditione, ut hoc supradictum predium , iam a Vualthardo
redditum decano, prestaretur ipsis uiuentibus et filiis suis de se forte uenturis, cum ipsa ut dictum est
danda oblaüone. Hoc totum cum utique omnibus qui aderaut in commune placeret, decanus Thiedericos,
cum uoluntate fratrum, ipsum predium commisit Eilberto et uxori sue Ibikin iure claustrali, ut dum Uli
uiuant et filii sui post eos illud sepe memoratum studiose persoluant debitum cum cura officiali. Huius
ergo conuenlionis testes sunt. Thiedericus Decanus. Betzelinus. Gerbertus. Godefridus. Gerhardus. Helmor-
dus. Ruotbertus. Uorolingus. Herimannus. Guntramnus. Amulricus. Adalgotus prepositus. Herimannus. Adal-
bertus. Rothericus. Wicbertus. Meinricus. Hermodus, et de ministris ^cclesie. Herimannus camerarius. Gode-
scalcus uillicus. Engilbertus. Bernhardus. Liutbertus. Rohthardus. Euerhardus. Harteuuigus. Walthardus. Ric-
bertus. Eilbertus. aliique quam plures, quorum noroina notare longum est. Sed largiente gratia Dei, et
clericorum et laicorum ita stabilitum est testimonio, ut a nullo possit infringi sine animarum periculo.
Viuat et regnat Dominus per omnia benedictus Deus. AMEN.
Die Schrift der Urkunde ift ausgezeichnet schon unc) chiraktertstiscb. — Das aufgedruckte Siegel zeigt das seitwiirts
sehende Brustbild des heil. Paulus, eben »o wie es bei den spateren Dooikapitulariscben Urkunden ▼orkomnit, und
ist am Bande bedeutend beschädigt.
CLXXXII.
Aus dem Kopialbuche des Stiftes Conrej.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Nouerit omnis etas et sexus tarn presentium quam futurorum,
qualiter Erkenbertus uenerabilis abbas Corbeie ob remedium anime su§ et utilitatem successorum suorum
acquisierit allodium Sigiberti cuiusdam liberi et honesti uiri, sciUcet quidquid habuit in episcopatu Mogun-
tinensi et Potherburnensi, in hiis uillis. Grene. Siboldessen. Item Wulfringhusen. Salla. Andepen. Infemisi.
Saermergerinchusen. cum ministerialibus uiris et aliis mancipiis utriusque sexus, edificüs, areis, agris, pra-
tis, campis, pascuis, siluis, aquis aquarumque decursibus et omnibus utensilibus ad eas iure aspicientibus,
coUaudantibus filiabus suis, Machthilde, Volcwiga, Aluerada, que iusta successione heredes eins exstiterant.
Concessit hie uenerabilis abbas predicto uiro Sigiberto iusta precaria curiam que dicitur Huldessen cum
omni utilitate ad se pertinente et duas decimas in uillis nuncupatis Caphlike et Nanni. ea condicione ut
si quis de hiis prediis a prefato Sigiberto in beneficio aliquis susceperit, post mortem ipsius irritum fiat.
Et si quis minus accepit ex hiis tredecim talentis, abbas id supplebit, insuper pellicium et pelles tali uiro
conuenientes uel tres marcas et dimidiam quoadusque uiuat singulis annis intra festum sancti Martini et
sancti Thome persoluet, de piredicta autem precaria Sigibertus dabit uni filiarum suarum nomine Machildi
sanctimouiali quamdiu uiuit duo talenta, mortuo uero eo eadem pecunia ex precaria restabit filie usque
ad exitum uite. Haue autem donationem fecit idem nobilis uir Sigibertus primum ad altare sanctorum
martirum Stephani et Yiti pro se et pro anima filii sui Sigiberti coram omni congregatione monachorum
Digitized byC^OOQlC
1113 -- 1114. 4il
a quibus et in fraternitatem susceptus est, et aliis multis inspicientibus. Postea ipsam tradicionem confir-
mans collaudatione heredum suarum in concilio Gerhard! comitis, suscipiente eodem Gcrhardo ipso ab
abhate aduocato super ea que sibi adiacent constituto. Que item confirmatio ab heredibus facta est in
concilio Reinholdi comitis ipso recipiente et aduocato super sibi uicina constituto. Si quis autem ex suc-
ccssoribus nostris ei infringere uoluerit, ipse liberam disponendarum rerum suarum habeat facultatem. Et
ut hec Uli rata permaneant, sigillo patroni nostri insignari prccipimus.
Isti sunt testes tradicionis que facta est Corbeie ad altare sanctorum martirum Stephani et Viti.
Hurapertus qui uice aduocati eam recepit. Sigifridus et Thietmarus cognati ipsius Sigiberti. Volcnand. Ans-
helm. Wortwin. Adelrad. Aler. Gerbert. Heribold. Baldo. Godescalc. Hereman. Lenciko. Hildibern. Cunrad.
et alii quam plures. Hü autem afFuerunt confirmationi facte in concilio Gerhardi comitis. Godefridus prepo-
situs. Ropertus portarius. Gebehard capellanus. Adelbertus canonicus. Folcmarus comes. Gumbertus et
frater eins Reimboldus. Wortwin. Fritherich. Benno. Reimbold. Hicel. Reinhard. Walthric. Rolhard. Tucelin
et frater eins Ruthulf. Hicel. Thietmar. Aluer. Calud. Hildeward. Reimbert. Hartman. Thiedric. Hartman.
Gcrlag. Thiedric. Vnico. Iko. Wolbrath. Witeko. Aldwin. Alberich. Willico. Thietmar. Hü omnes sunt liberi.
Isti autem ministeriales. Bodo comes. Godescalc dapifer. Liudolf et frater eins Heribold. Volcbert et frater
eins Godescalcus. Godescalcus de Hotepe. Herinold et frater eins Humpertus. Rudwin. Wernhard. et
alii multi interfuerunt ubi hec acta sunt secundum legem et iusticiam Angariorum. Item testes con-
lirmationis que facta est in concüio Reinboldi comitis. Ipse Rcinboldus qui ea recepit aduocatus super
sibi adiacentia conslitutus. Otto. Tedi. cognati ipsius Reinboldi. Liudolf. Hildebrecht. Thetwin. Sare-
word et filius eius Johannes. Adelward. Meinger. Euerhard. Brun et frater eins Godescalc. Bodo.
Hager. Reinhard. Ricker. Isiko. Aldrich et filius eius Reinhert. Thieder. Marcward. Meinhere. Thieder.
Bemhart. Liuthere. Joseph. Johannes. Atbercht. Aisward. Raso. Volcmar. Raben. Stephan. Walbrecht.
Thiedrich. Gerbrecht. Wago. Brun. Berthold. Helmwig. Eberhard. Odo. Waldrik. Marcward. Reinbert de
Aldenthorp. Haelt de cadem uilla. Otto. Ruthcre de Holthusen cum filio suo eiusdem nominis. Reinger.
et alü complures comprouinciales eorum. Acta sunt autem hec secundum ritum Ostersahson herescaph
in pago Sulbirgowe. Anno dominice incarnationis M^.C^.XIIlo. Regnante Heinrico Vto. Ordinationis uene-
rabilis abbatis Erkenberti abbatis anno octauo in Christo feliciter A.M.E.N.
CLXXXIII.
Notum esse uolumus tarn presentis quam futuri euifidelibus, quod ego HEINRICVS gratiaDei ecciesie
Patberbrunnensis episcopus, rogatu uenerabilis ERKENBERTI Corbeiensis abbaiis et fratrum eius, tradidi
ipsis in utilitatem specialiter fratrum decimas de noualibus qu^ fiunt supra uillam Huxeri, in Bilenberg,
in Rokesberg, in Frithebugil, in omnibus que uel modo extirpata sunt, uel post hac extirpari poterunt,
pro remedio anime mee ceterorumque episcoporum Patherbrunnensis ecciesie. Traditiones etiam antiquas
et consensum antecessorum meorum confirmo in ceteris decimis omnibus quas in Patherbrunnensi episco-
patu possidere noscuntur, ne quis futurorum terminos antiquos quos statuerunt patres nostri transgredi
moliatur. Et ut hanc traditionem nostram et confirmationem nemo conuellat, set in f ternum eis rata per*
mancat, has lilteras ipsis conscribi fecimus, quas etiam in testimonium inpressione sigiUi nostri roborari
precepimus. Actum Corbeie anno dominic^ incarnationis Millesimo centesimo quarto,*) imperante Romanis
HEINRICO quinto, presidente Corbeüs abbate ERKENBERTO. Data XVI. Kai. Martü.
Von dem aurged ruckten Siegel ist nur ein Bruchstück übrig, auf welchem man noch einen Theil von dem Bilde eines
sitienden Bischofs sieht.
*) So liest ftwar das Original; da aber im Jahre 1104 weder Kaiser Heinrich V. noch der Abt Erkenbert an der Regie-
rung waren, so ist zu vermuthen, dass bei der Jahnabi aus Versehen das Wort decimo ausgefallen ist«
Digitized by
Google
U2 ins.
CLXXXIV.
Auf einem Codex des Stiftet Corvejr. Handfchrift des zwölften JahrhuaderU.
Sancte huic Corbeiensi fcciesie consulere cupiens ego ERkenbertus gratia Dei abbas, sed nihil utili-
tatis considcrans esse in foro quod adiacet ponti in Hugseli, consilio fratrum et ministerialium atque alio-
rum fidelium nostrorum id exegi, ut singulis annis de singulis maccllis uel locis in quibus cum mercimo-
niis consistuiit mercatores, Illh^^'. nummi kamere nostre persoluantur in cathedra Sancti Petri, sicut mos
est et consuetudo in omuibus locis in quibus mercatus regio priuilegio firmati sunt. Quod ne forte graue
sit alicui eorum qni h^c soluunt, damus illis potestatem, ut eadem lociuendant, et pro uadimonio utlibue-
rit ponant ut ante consueuerant. Comes etiam qui nostra dispensatione uille prefuerit, accipiat quod ab
illis dicitur Vorhure, ubi locus hereditario iure uacuatus fuerit. De ipsa autem pecunia constituimus X.
solides dari ad altare Sancti Viti, ut per tbtam XL«»»"» cerea ibi candela pro nostra et dantium salut«
iugiter ardeat. Hec pro loci utilitate nos statuisse quisque fidelis perpendat, qui autem neglexerit uel
infregerit, eterni iudicii sibi dampnationem adducit Huius statuti testes sunt. Gerbertus camerarius noster.
Godefridus prepositus. Ropertus portarius. Ex laicis vero Widikindus. Thietmarus. Thiederic. Hildibem.
Christianus. Eilharrd. Roger. Horic. Tudico. Egono. Folcmar. Ecelin. Helmdag. Adalrad comitis et filii eins
IF. Thiederic et Adalrad. Waldric pincerna. Waldric camerarius. Waldric item pincema. Gerbertus. Anno.
Liudolf. Adelbreth. Wern. Presente Sigefrido aduocato. attestante omni nostra congregatione et cunctis Hug-
seliensibus conciuibus. Quc ut rata ecclesie nostre maneant, auctoritas sacratissimi Viti ipsiusque sigQli
inmunitas hec scripta corroborat. Actum apud eandem uillam anno incarnationis Domini M.C.XV. Regnante
Heinrico V". imperatore augusto. HR Idus Junii.
Isdcm ucnerabilis Erkenbertus abbas utilitati fratrum et suf saluti consulens, statuit nobis ex quibus-
dam prediis que ipse adquisiuit vel redemit karitates in anno. Vnde sicut Uli pro bis eternam deprecamur
requiem, sie infringenti eternam imprecamur ultionem. Statuit primum in anniuersario precessoris sui
Marcwardi abbatis V. solides fratribus de manso uno in Choten. Redemit etiam a quodam Wernhero III^-
talentis et dimidio mansum I. in Wcllethe soluentem X. sol. de quibus fratribus statuit V. in anniuersario
patris sui X. Kai. Aprilis, V. in anniuei*sario matris XL Kai. Nouembr.^^ Concessit etiam fratribus molendinum
adiacens sub monte aqu^i que preterfluit Albahtessen , quod soluit X. sol. precatu Godefridi prepositi, qui
ipsum molendinum redemit ab Ezzelino XXIIb. sol. ut fratribus in anniuersario Titonis inclusi, qui eundem
prepositum ad conuersionem perduxit, V. sol. inde persoluantur, V. reliqui in sanctarum virginum, qaarum
reliquias ipse prepositus nostro monasterio inuexit. Vnam quoque mansum redemit ab supradicto Ezzelino,
qui iacet in Erclon. Hunc commisit custodi ^cclesi^, ut in anniuersario sui VIII. sol. fratribus inde persoluat.
Remisit quoque fratribus XII. iugera, quod uocatur campus gallinarum, unde substituit eis in anniuersario
suo ceruisiam XC. modiorum. Redemit etiam a quodam Aldolfo beneficium suum, dimidiam scilicet carra-
dam vini, nude fratribus ad anniuersarium suum statuit semei propinari, reliqua preposito dedit ad hospites
sttscipiendos, ne uinum fratrum in aliquo minueretur. *)
*) Dieser, mit der obigen Ürkonde in keiner fachlichen Verbindung ftehende Anhang, iat offenbar nar ein wHIkitrlicber Za«
•atz des Abtchreibert und konnte erst nach- Erkenberts Tode gemadit werden ; durfte aber hier doch weder wegbIcibeOt
noch TOQ der ihm einmal, wenngleich nur lufaUigf angewiesenen Stelle entfernt werden.
Digitized by
Google
1116 — 1118. 443
CLXXXV.
Aus dem Kopialbucbe des Sliftef Corvey.
Erkenbertus Dei gratia Corbeiensis abbas, praesentibus atque futuris, etate futura supenienturis,
notum esse uolumus, quomodo temporibus nostris per uicarium meum Christinum elemosinam monasterii
adauxi. Emit itaque ipse Chrislinus quatuor talenlis a quatuor fratribus, Reimberto, Eremfrido, Bertholdo,
Radolfo, assentientibus iustis eorura heredibus, in Crymmenhuseu aream unam XL. iugera cum omni
utilitate, edificiis, pascuis, siluis, aquis aquarumque decursibus, unde prefati fralres consensu heredum
suorum III. Nou. Maii tradicionem manu sua more saxonico iu presencia nostri et aduoeati fideliumque
nostrorum coram omni congregaHone fecerunt in monasterio nosiro ad reliquias sanctorum marlirum Ste-
phani, Viti et Justini. Et ego firmaui iure meo ad domum elemosinariam coram hiis testibus. Sigifrido
comite et aduocato. Widikindo uice aduocato. Thietmaro libero. Adelrado. Gerberto. Ecelino. Annone. Erp.
Ilaeldo. Habone. Waldrico camerario. Waldrico pincerna. Item Waldrico pincerna. Godescalco dapifero.
Heriboldo pretore urbis. Horico. aliisque quam plurimis. Anno Domini M° C^.XVI. actum et confirmatum.
Tradidit quoque hortatu prefati Christini quedam nobilis femina Hoburc ad altare sanctorum marlirum
predictorum pro salute sua omnisque sue parentele, collaudantibus berede eins Reinharde et vormundo
suo Ortomaro, In Crymmenhusen areas II. mansos III. in Eilenhusen areas II. mansos II. in Regildinchusen
aream I. mansum I. cum omni uUlitate in edificiis, agris, pratis, aquis aquarumque decursibus, et medie-
täte molendini in Crymmenhusen, que predia sicut priora concessi ad elemosinam monasterii, et domne
Hoburge prebcndam omni tempore uite sue donaui. Anno domini M^.C^.XVIIII. II. Kai. Januarii, coram
hiis testibus. Sifrido aduocato. Adelrado. Heriboldo. Hildeberno. Gerberto. Horiko. Sahsone. Wem. Eilhardo.
Christino. Ecelino. Reinhero. Hobone. Godescalco. et prenominatis Reinhero. Ortomaro. Hugone. Confirma-
tum in placito Roinholdi, in cuius comilatu eadem predia sita sunt, primo iuxta Olberg coram hiis testi-
bus. Vnicone. Heremanno. Wazzone. Ecelino. Barawardo. Haeldo. Reinggero. Walberto. Wagone. Helmwigo.
Wigmanno. aliisque innumeris diuerse condicionis et elatis. Item quoque ipse comes secundo ipsam tradi-
cionem regio banno confirmauit in quodam placito ubi omnes sui comitatus homines auditores et testes
orant. Ilec ut inconuulsa omni tempore maneant, has testamentales literas sigillo Sancti Viti patroni nostri
muniuimus.
CLXXXVI.
Aus dem Archive des Fürsten too Salm-Horstmar.
Lodewicus Dei gratia Monasteriensis Ecclesie Episcopus, Vniuersis Christi fidelibus ad quos presentes
liiere peruenerint, Salutem cum noticia veritatis. Noueritis quod constitutus in nostra ac testium infra-
scriplorum'presentia Hermannus Rost, Canonicus Monasterii Varlarensis, iiobis quasdam lit«ras venerabilis
in Christo patris domini Theoderici, nostri quondam predecessoris, eins uero sigillo ut prima facie
apparuit sigillatas, sigilloque huiusmodi afßxo a tergo inferius eisdom lileris more veterum, omni ut appa-
ruit suspicione carentes, presentauit, supplicans nobis, ut easdem literas transcribi et sigilli nostri appen-
sione inuniri faceremus, quarum literarum tenor sequitur in hec uerba.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Theodericus Dei gratia Mimigardeuordensis Episcopus.
Quia boni pastoris est, utilitati sibi commissi gregis in omnibus prouidere, rem memoria dignam, ne eam
annosa vetustas obscuret, literis nobis placuit auribus posterorum commendare. Notum itaque esse volu-
mus tam futuris quam presentibus Christi fidelibus, quod lacrimabilibns querelis omninm marke que Gopien
vocatur in parochia Cosfeldensi inhabitantium interpellati, ob deuastaUonem eiusdem marke, que in succi-
sione pulcherrimorum in ea lignorum ab hominibus Cappenbergensium Comitum fiebat, scilicet a Gurte
Digitized by
(^oogle
U4 11".
Varlarensi nee non et a Gurte Gosfeldensi, Illustrissimos comites et fratres Godefridum et Ottonem atque
nepotem eorum opliroe indolis iuuenem Henricum , multis nobilibus personis adhibitis , ad communem vtilita-
tem euocauimus et amica ammonitione, ut ab intolerabili tyrannide homines suos inhiberent, commouimus,
qui Nobilissimi Comites Godefridus et Otto atque Nepos ipsorum Henricus, quando iam conceperant mente
yoluntariam pro Christo paupertatem velle subire, siluam que vocatur Northolt, que in ipsorum predio
succreuerat, nobis persuadentibus, ad dilatandos eiusdem marke terminos in reconsiliationem preteriti
facti, simul etiam et vltronei aliam siluam que Rette vocatur in augmentationem Yarlarensis marke contu-
lerunt, ea videlicet conditione, vt Yarlarensis curtis per circulum anni in eandem siluam Jus habeat omni
die cum duabus tantum securibus indifferenter ligna succidendi, et cum duobus curribus et non pluribus
euehendi. lusuper et sorlem vnius Curtis in Jam predicta marka adeo plenarie ac si in ea sita esset
oblineat. Dccretum est etiam, ut si homines eandem marke Gopleu inhabitantes, maliciosa intentione
ipsam siluam Northolt penitus deuastando succiderint, seu per se ligna defeccrint, curtis Yarlarensis Jus
ipsum quod in hac silua habuerat in reliquis ipsius marke lignis obtineat. Sane et hoc determinatum est,
vt Curtis in Cosfelt omnes eandem villam in Cosfelt tam inhabitantes quam adhuc inhabitaturos aqua et
pascuis et lignorum sarmentis süa licentia tueatur, et sua sorte contenta nullam violentiam ipsam marke
inhabitantibus in succisione lignorum inferat Yt igitur hec compositio utrique parti stabilis in euam
permaneat, eam contra omnium machinamenta fraudium et priuilegii nostri auctoritate roboramus et sigilli
impressione communimus. Testes sunt hü. Wescelinus, Renoldus, Capellani. Herimannus, Otto, Comites.
Nithinc, Franco, liberi. Robertus, Herimannus, Bernardus, Ämoldus, Walterus, Svetherus, Godescalcus,
ministeriales. Acta sunt hec dominice Incarnationis Anno H^.C^XYIII. Indictione quinta.
Nos igitur Lodewicus Episcopus prefatus, examinatis literis huiusmodi, vna cum testibus infrascriptis,
easdem transcribi fecimus et sigilli nostri appensione muniri. Actum Horstmare, presentibus ibidem NobiG
\\vo domino Giselberto de Brunchorst, nee non venerabilibus viris Rodolpho Decano Ecclesie saneti Lud-
geri Monasteriensis, et Nicoiao scolastico Horstmariensi, ac Lamberto nostro Capellano, nee non streoub
viris Bernardo de Drulshaghene milite, Johanne Maleman, Bertoldo de Langhen, aliisque quam pluribus
fide dignis ad premissa couuocatis. Datum anno Domini M^. CCC^. XLIIII. Ipsa die beati Jacobi apostoji.
Von dem angehängten Siegel tind nur noch Bruchstücke vorhanden.
CLXXXII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Conradus diuina fauente dementia Marchio Misnensis. Omni-
bus Christi fidelibus notum esse uolo et perpetue memorie commendari desidero, qualiter uir ecclesiasticus
Monasteriensis ecclesie antistes Fridericus, conscnsu uenerabilium uirorum fratrum suofum, meorum pa-
rentum, uidelicet marchionis Dedonis, Geronis, Conradi comitum, patris quoque mei Thietmonis, celero-
rumque alio consanguinitatis articulo mihi coniunctorum , et consilio et hcentia uenerabilis uiri Bucconis
Haluerstadensis episcopi, ecclesiam que dicitur Gerbestcde, pro honore saneti Johannis Baptiste, cuius
reliquie ibidem continentur» ex patrimonio predictorum principun) ditatam consummauit, canonicam-
que uitam sanctimonialium , quam in eodem loco incoptam repererat, eorundem dominorum licet
laicorum iuuamine, ut bene nouerat, canonicc et regularitcr ordinauit. Instituerunt enim hü omnes
prenominati uiri in eadem ecclesta more totius Romane ecclesie abbatissam, que claustraliter uiuens sue
spiritualiter preesset congregationi , eidemque abbatisse suam singularem partem de prediis predicte
ecclesie ad suam procurationem decreuerunt. Alia uero ad uiginti quatuor prebendas sanctimonia-
lium et sustentationem sex presbyterorum et unius diaeoni et unius subdiaconi dari iusserunt. Quf
uero supcrerant, ipsis laicis qui dicebantur ministeriales ecclesi^ ad mandatum solius abbatisse seruirc
Digitized byC^OOQlC
1118. 44S
debentes, cuique ut dignas erat impeudernnt. Hoc etiam, ut his*) qui prouectioris etatis inter eosdem
cognatos esset adaocatiam haberet, et quod nullus ex ipsis eandem aduocatiam aliquo modo alienaret
coUaudauerunt. Ipsi etiam statuerunt dari seraicium aduocato ter in anno, dum presidere debet iudicio,
primo uidelicet post Epiphaniam, tres plenos porcos, tres modiolos et dimidium salis, tria maldra et di-
midium farine, triginta caseos, dimidiam sexagenam scutellarum, quindccim bicaria, quinque galliuas,
quinquaginta oua, Septem sexagenas auenf, uiginti urnas ceruise, quinque ollas, tria plaustra lignorum.
In ebdomada post pascba dandi sunt tres porci, quorum quilibet ualeat quatuor solidos, bernam cum
interioribus, excepta aruina, capite et pedibus ac sulta, reliqua sicut in Epiphania. Item proxima die
dedicationis dabuntur sex ones et reliqua omnia sicut in pascha, sed sine porcis et berna. Hec ideo sta-
tuerunt, ne aduocatus grauis esset hominibus ecclesie, sed eos defensaret. Quicquid etiam de iustis cau-
sis in placito suo ab hominibus ecclesie obtineret, tercia pars sua esset, et due partes ecciesie cederent.
Hoc etiam de communi consilio omnium cognatorum, cum opus fieret,. ut abbatissa eligeretur, constitue-
runt. Bis uero hoc modo ordinatis predicti principes, suasu fratris sui episcopi Friderici, et ob hoc quia
melius sciunt clerici regere ecclesiasticos ordines quam laici, eandem abbatiam Monasteriensi ecclesie hac
condicioue obtulerunt, ut quicunque Monasteriensis esset episcopus in eodem loco unam curiam cum bonis
ad illam determinatis haberet, ipseque cum illuc causa dandi abbatissam, quod tamen sine predictorum
heredum consensu nunquam fieri debet, uel pro aliqua alia causa eiusdem ecclesie dispositione necessaria
ueniret, seruicium sibi fieret, et si ultra eiusdem ecclesie bonis ... sie immitteret, quod aliqua sine tribus
causis faceret quas determinauerant, si uel quod abbatiam sine predictorum heredum consensu uel con-
gregationis alicui daret, uel de bonis ad prebendas sanctimonialium pertinentibus sue mensc assumeret,
uel etiam eiusdem ecclesie bona beneficiali iure liberis uiris prestaret, que etiam ad loci et ad huins in-
stitutionis destructionem pertinerent, per hoc sibi et omnibus successoribus suis predicti loci potestatem
perderet. Hac igitur re tam honeste ordinata, quam diu idem F. episcopus uixit, Status eiusdem ecclesie
securus penoansit, nee aliquis pactum ullo modo infregit. Sed mortuo illo, Erpo subsequens Monasterien-
sis episcopus predictum pactum uiolauit, nam bona eiusdem ecclesie beneficiali iure liberis uiris cognatis
suis porrexit. Quo facto comes Thiemmo pater meus, unus de predictis fratribus, qui tunc superstes more
instituto eiusdem ecclesie aduocatiam tenuit, cum marchione H. et cum fratre suo comite C. et cum co-
mite W. et fratre suo comite D. ac cum ceteris cognatis suis iniit consilium quid faceret, cum pactum a
se et a patribus illorum firmatum ruptum esse uiderent, omnes pariter commoti, legatione facta episco-
pum Erponem in ipsum locum Gerbestede uocauerunt, ut de hoc facto secum tractarent Ipse autem
uocatus uenit et uix de predicte potestatis ablalione, quf pro ruplo pacto fieri debuit, inter se et eosdem
principes pace composita, bonis ecclesie redditis, priorem pacti condicionem reiterauit communique con-
silio eara deinceps ratam esse collaudauit. Reiterato igitur paclo predicto res tota tranquilla sine motu
pcrmansit quam diu idem Erpo episcopus uixit. Sed eo fideliter in domino defuncto, Burchardus eiusdem
Monasteriensis ecclesie dictus episcopus superuenit et rem hoc predicto modo ordinatam inuenicns non ex
parte sed omnino destruxit. Nam defuncta eiusdem ecclesie abbatissa, nullam aliam, ut regula sanctimo-
nialium exigit, ipsis prefecit, sed partem allodionim quo abbatissc pertinuit, cum aliis plurimis bonis que
pro animabus predictorum principum et cognatorura illorum, quorum omnium Corpora ibidem sepulta sunt,
in anniuersariis eorum ad dandas oblationes fratribus et sororibus, et ad dandas elemosinas pauperibus
in altari sancti Johannis Baptiste oblata et banno Haluerstadensis episcopi confirmata fuerunt, mense su^
assumpsit. Sanctimoniales etiam quas ibi meliores inuenerat et quendam canonicum, quia obedientes erant
Romane ecclesiie eiecit, et quatuor sue assentantes uoluntati retinuit, bona etiam ad earum prebendas per-
tinentia sibi usurpauit, quedam insuper eiusdem ecclesie bona militibus dedit, comiti H., domino Wiberto,
♦) für if.
Cod. dipl. hist. Westfol. 19
Digitized by
Google
U6 1118 — 1120.
domino H. domino B. domino S. domino M. et ceieris multis quibus uoluit, et sie seruicium Dei quod in
illo clausti'o fieri debebat cottidie prorsus destruxit. Moi'tuo uero illo destructore ecclesie, uenerabilis
dominus mcus böne memorie R. Haluerstadensis episcopue egre ferens tantam loci destruetionem, commu-
nicato consilio totius ecclesie, dignum duxit ad bonum statum prestante Domino reformare. Ego uero,
quia locus ille ad mcam speclabat tutelam et defensionem, quamuis in ecclesiasticis rebus adhuc essem
teuer et fatuus, tarnen multorum uenerabilium uirorum, episcoporum, abbatum ceterorumque fidelium
Christi preceptis et monitis iustructus, libenter ex habundanti rerum mearum copia ad eterne beatitudinis
uitam obtinendam et ad temporalem feliciter transigendam , diuina auxiliante gratia, quod mee felicitati
aptissimum fidelium . . . auxilio incipere et in Domino perficcre constanter elaboraui. Quid plura?
Sanctimoniales ille uioleuter exstruse in locum suum reducte sunt, et ipsarum petitione ordo ille antiquior
(in S. Benedict! regulam)*) et in seraturas transmutatus est. Dominus autem meus R. episcopus ex regula
S. Augustini, communicato consilio ecclesie et meo assensu, patrem spiritalem eis preesse instituit, qui in
spiritalibus necessitatibus .... tamen pater nunquam nisi per spontancam et liberam electionem eis pre-
poneretur. His uero ita beue ordinatis et dispositis superuenit T. Monasteriensis episcopus, qui omne
quod ad honoreni ecclesi^ .... destniere et adnichillare conatus est, Deo tamen opitulante nichil profecit,
nisi hoc solum quod de bonis ecclesie quinquaginta mansos qui ad prebendas sanctimonialium pro anima
roarchionis H inde abstulit, per quod etiam ipse condicionem ab antecessoribus meis factara in-
fregit. Supplicaui etiam domino Pape, quatenus bona ecclesi^ que beneficiali iure liberis uiris tradita
fuerant, uidelicet coipiti H. et . . . de . . . ingrothe et ceteris quos tedium est numerare, bona quoque
que prefatus T. episcopus su§ mense est ausus usurpare, sua auctoritate congregationi , que Deo gratias
numero ad Ceutnm uiginti monialcs sub sancta professione scraturis subdita manet, reddi faceret, omnia-
que que ad honorem Dei et ecclesie predicte ordinata fuerant, uetus quoque pactum a parentibus meis
condicionaliter factum, et cetera omnia que ad statum eiusdem loci pertinent, ipsius auctoritate roborari
ac priuilegio consigniri impetraui. Tali modo, ut supradictum est, Gerbestcde locus a parentibus meis
institutus est, taliter est per me reformatus, presentibus domino Cardinali qui tunc mecum fuit, ac domino
meo R. Haluerstadensi episcopo, et ceteris episcopis, abbatibus, clericis ac laicis multis presentibus. Anno
dominice incarnationis Millesimo centesimo oclauo decimo, in ipso loco Gerbestedc, in nomine Doraini
feliciter. Amen.
Das Siegel ist verloren gegangen.
CLXXXVIII.
v>'. In noraine sancte et indiuidue Trinilatis. Erkeuberlus Corbeiensis abbas presentibus atque fuluris. ||
Placuit nostre humilitali omnibus notum facere in quibus tempore nostro pro posse ecclesie nobis commisse
prouidimus, et quanto labore que inutilitcr emergebant resecare studuiraus. Ea uidelicet intentione, ut
successoribus nostris, si qua super causis per nos quoquo modo finitis inquietudo mota fuerit, dum qua-
litcr composita sint nouerint, defensionem certissimam liec nostra scripta proferant, loco autem prodesse
nolcntes obprobrium sue desidie habeant, si non soluni ipsi pro se non laborare, sed nee aliorum labo-
ribus prouisa curauerint conseruare. Fuit igitur in diebus nostris quidam FSUEOPH^OTC ,**) qui magi-
, ♦) Die eingeschloMcnen, im Originale ▼orloren gegangenen Wprte, find ans der alten Aufschrift der Urkunde zu ergänzen.
**) Dass der Schreiher des a'lteslrn , aus dem 15. Jahrhundert herrührenden, CorvejrWhen Kopialbuches , die ungewöhnliche
grierhiM'be Maju«kel, mit welcher dieser ^ame im Originale geschrieben ist, nirht verstand, und indem er sie mit ähnlich
gestalteten lateinischen Buchstaben verwechselte, den unerhörten tarnen Twaeolihaoc herausbrachte, ist weiter nicht tu
verwundern. Kaum traut man aber seinen Augen, wenn Falke, der das Original vor sich hatte, ohne alle Ahnung,
dass er es mit griechischen Schrinztigen zu thun habe, den ffamen Twaetihao^c schreibt, und eine gelehrte Anmerkung
darüber macht, wo er unter andern aus der letzten Hälfte, haojc, den Namen des Gaues Ahugo herausfinden will.
Digitized byC^OOQlC
1120 — iiai. • 447
Stratum sibi et dominatum super has curtes uendicabat. Gudelmon. Ouenhuson. Hestinon. Ziatesson. Ikken-
huson. Munichuson. Hedesthorp. Sologon. Bramhomon. Fridderun. Visbike. Bernesthorp. Sutholu et per
hoc prebendam fratrum sibi non fratribus utiliter usurpare inteudebat. Officium autem ipsum-sibi here-
ditarium affirmabat, unde res ita se habet. Pater eius Reinfridus de ipsis curiis annuatim solebat ad ma~
nus prepositi reditus colligere, post hoc ausus est dicere sui iuris esse, inibi uillicos statuere, pro libitu
cuncta disponere. Manifeste autem Dei iudicio eo Morsacio interfecto, precessor meus beat^ memorie
Marcwardus filio eius adhuc ad mamillas posito officium et beneficium patris concessit, sed puer paulo
post obiit» officium autem et beneficium in potestatem abbatis rediiU Tum mater cum hoc Godefrido
adhuc perparuo, adiutorio eorum quos adtrahere putuit, beneficium uix hac condicione optinuit, ut offi-
cium coram abbate multisque qui affuerant perpetim abdicaret Hoc pacto mater conticuit cum filio. A
me quoque officium non quesiuit, cum beneficium suum suscepit. Post autem quam nupsit, ininstis suis
fautoribus fretus, pro quo XXX. iam annis conticuerat» officium requisiuit. Vnde cum me nunc per priu-
cipes et c^teros liberos homines meos, nunc per ministcriales meos nimium soUicitaret, premio ab hac
sentencia eum reuocare contendi, sed non recepit. Judicio igitur quesito, cum iam lege ministerialium
partcm suam uideret infirmari, quod prius obtuleram recipere tandem consensit, quia officium remanere
sibi non posse persensit Dedi itaque ipsi YIl. marcas, et coram subscriptis testibus officium uoluntarie
abdicauit. Gerberto decano. Wulframno camerario. Godefrido preposito. Hugone preposito omnique con-
grcgatione. Sigifrido comile et aduocato. Widikindo uice aduocato. Conrado de Euerstein. Sigeberto nobili.
Reinoldo uassallo. Gumberto de Wartberg. Reinboldo firatre eius de Koanstein. Bemhardo de Waldekke.
Folcmaro de Ittera. Folcnando. Conrado de Euerskute. Heinrico Olepe. Thicdrico. Bern. Thietmaro. mini-
sterialibus. Adelrado. Godescalco et fratre eius Annone« Heriboldo. Liudolfo. Waldrico camerario. Item
Waldrico pincerna. Item Waldrico iuniore. Godeskalco paruo. Gerberto. Reinhero. Annone. Wernhardo.
Walone. Karolo. Altolfo. Widolone. Odone. Wazone. Thiedrico. Helmwigo. Wagone. Waltberto. Folcberto.
Godescalco. Albwino. socero Godefrido de quo racio est. Skerpoldo« Conrado. Reinboldo.
Actum Corbeie anno Domini M.CXX. Regnante Heinrico Vto. Idus Maii. H^c ut nulli sint in dubio
firmamus domini nostri sancti Viti sigillo.
Signum sancii \i/ ^•^* *'*^-
Das auf die Schlasfforrael durch einen Kreuiscbnitt aufgedruckte Siegel ist ▼erloren gegangen.
CLXXXVIIIb.
In nomine domini nostri Ihesu Christi, ego Rocherus Magedeburgensis ecclesif archiepiscopus, sub
presenti pagina notum facio omnibus Christi fidelibus tam futuris quam presentibus» quod litem et discor-
diam diu inter canonicos Angarenses suumque prepositum Othelricum diu de prebendali dispositione habi-
tam, pacis et concordi^ cupidus, tandem communicato consilio decani prefatf ^cclesi^ quondam preposito
ceterorumque reltgiosorum virorum tam laicorum quam clericorum subscripta conditione sedaui, et ut in
posterum inuiolabiliter permancret, firmiter stabiliui. Summa autem eorum querimoni^ specialiter fuit de
curte quadam in pago Heildageshem sita, quam a uenerabili nostro archiepiscopo Hartwige ^cclesie An-
49*
Digitized by
y Google
US iiJi.
gareDsi traditam *) eiasdem eccicsie canonicis in , . propalad^runt, Huiusque ueritatis testimonium
manifesta sigillati uerint, sed predictum prepositum eandem curtem sibi usurpasse, et sub
priua redegisse proclamauerunt. Ad sedandam huius disceptationis controueraam ego ... tum
ponens, et utrique parti prout habilis potui consulens, statui quatinus seruitia ad priuatum usum prepositi
pertinentia duarum marcarum precio inminucrentur, et usui fratrum restituerentur, ita uidelicet qüod de
curte H.i.ga. dimidia marca. De SUiburin dimidia marca. De SiboUinghusun dimid. M. De Angarensi ucro
curte, unde prius XIUL dierum eidem preposito seruitiura persoluebatur, uel marca argenti, Septem io
usus fratrum remissis, VII. alios in proprio usu ipse prepositus sub precio dimidio marce obtineret. Additis
insuper preposito in proprium usum Heildageshem. Bedingthorpe. ceteris omnibus ex integre in prebendaro
fratrum dispensandis. Huius autem pacis et concordie testes sunt. Decanus Hathuwardus. Gezo camerarius.
Frethericus custos. Johannes. Ekehardus. Guntramnus prepositus. Fredericus. Purichardus. ecciesie nostre
maiores. Angarenses autem ecciesie canonici tres. Aezelinus decanus. Theodericus. Hucbertus. Laici quattuor
Yolcmarus. ' Fredericus. Meinricus. Widulo. et alii plures. Facta sunt autem hec anno ab incarna(ione
Domini M.C.XXI.
Das aurgedruckte grosse kreisförmige Siegel zeigt den EnbischoF, mit anbedecktem Haupte, auf einem mit Stufen Ter*
sehenen Stuhle sitzend, in der rechten Hand den Dischorsstab, in der linken ein öifenes Buch haltend; mit der Dm-
sclirift: Roggerus Dei Gra. Magutheburgensis Ecciesie Archieps. f
CLXXXIX.
In nomine sanct^ et indiuidue Trinitatis. || S. Dei gratia Mindensis episcopus. Pro omnibus que cole-
stis nobis retribuit misericordia , nichil digne retributionis humanus inuenit defectus, nunquam tarnen a
iuste quantum possumus uicissitudinis debito nostre deuotionis auertetur afFectus. A parentibus enim in
hac ecclesia, cui indigne presideo, adhuc pucr oblatus, eadem Dei aspirante misericordia , cum maxima
caritatis et dilectionis abundantia ab omnibus canonicis in consortium fratemitatis eorum sum receptus, et
ita mecum per omnes etatum uices omnium perseuerante gi*atia, per diuersa bencficiorum et dignitatum
incremenla promotus, nullis ut dictum est precedeiitibus meritis, communi tarnen consensu, uoluntate et
peticione, prouisor ecciesie sum constitutus. Unde notum esse desideramus tam futurorum quam presen-
tium ecciesie nostre nostrique fidelium dilectioni, quod pro his tantis diuine pietatis et eccicsie nostre ab
ineunle etate in nos respectibus, et maximc pro spe eterne retributionis, liec hereditatis nostre predia in
occidentali parte fluminis quod Leina dicitur sita, unum Vorewerc in Sutrem, unum in Bedebure, unum
in Idanhusen, unum in Westrem, unum in Wechertheren , unum in Elmenhurst, cum omnibus ad bec ea-
dem Vorewerc iure pertinentibus, uidelicet mancipiis utriusque sexus, areis, edificiis, terris cultis et in-
cultis, siluis, pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, molendinis, piscationibus, uenationibus, que-
sitis et adquirendis, cum omnibus uUatenus usui aptis, hec inquam omnia cum consensu et coUaudatione
cognate et legitime heredis mee Berte, laudante etiam dno. Brunone eiusdem Berte marito et mundiburdo,
consentiente etiam in id ipsum et adstipulante fidelissimo amico et cognato eodemque mundiburdo meo
dno. Adolfe comite sene de Scoamburg, hec inquam uniuersa ecciesie Mindensi eiusque patronis beato
Petro apostolorum principi sanctoque Gorgonio precioso martyri, in pago Mersteine, in mallo Gerberli
comitis, fratris comitis Erponis, iuxta uillam Runeberchen, in orientali parte, perpetuo iure possidenda
tradidi. Sed unum Vorewerc ex supradictis in Sutherem, ob recordationem anime mee, in usum fratrum
meorum incommutabili firmitate donaui. Ecclesiam etiam in Idanhusen ab episcopo nuUi concedcndam nisi
*) Die Urkunde des Erzbischofs Hartwig Sber diese Schenkung, vom Jahre 1094, ist noch vorbanden, aber ao zerrissen und
verdorben, dass von dem Innhalte nut noch wenig herauszufinden ist, und eine Abschrift der vorhandenen Fragmente
unnütz sein würde.
Digitized by
Google
Itat--ii22. 449
sacerdoü qui ibidem stabiliter habitare Deoque fideliter seruire studuerit, conslitui. Et ut hec nostre tra-
ditioDis et coDstitutionis deuotio nunquam in irritum ducatur, hanc cartam conscribi iussimus, sigilli nostri
impressione signauimus, banni nostri ^firmamento stabiliuimus , testibus idoneis corroborauimus. Hi sunt
tostes. Nobiles. Adolfus comes predictus. Eberhardus uicedominus. Bernhardus et frater eins Cono. Ministri
occlesie. Gerbertus, Egilwardus. Herewardus. Liudolfus. Vastmarus. Preterea alii quidara liberi homines.
Meinfrith. Athelbern. Hoico. Rothward. Athelhelm. Ido. Eilbold. Thancward. Eico, Meinhard. Dodilo. Egilhard.
Da« Siegel, welches auf die Charte, an einem von der Schrilt leer gelassenen Räume, mit schmalen Pergamentstreifen
angebeAet war, ist verloren gegangen.
cxc.
Kach einer im ehemaligen Miinsterschen Landes-Archive aufbewahrten, neueren Abschrift.
In nomine Sancte et indiuidue Trinitatis. Theodcricus Monasteriensis Ecclesie Dei gratia Episcopus.
Notum fieri volumus tarn presentibus quam futuris Christi fidclibus, quod Comites Gpdefridus et Otto fra-
trcs pro salute animarum suarum obtulerunt se et sua quedam Deo et beat'c Marie semper virgini et
bcatorum apostolorum choro omnibusque Sanctis, vidclicet Capenbergh quod iure allodii possidebant, cum
aliis allodiis, curiis et mansis, Werne, Nette, Alsteden, Heile, Capenbergh, cum uiiiuersis usibus earum,
scilicet pratis, pascuis, viis et inviis, et irriguis, molendinis, nemorosis et campestribus , tradentes hec in
manus fratris Norberti ad usum et necessitatem fratrum tarn presentium quam futurorum ibidem Deo
seruientium sectmdum apostolica instituta et secuudum regulam beati Augustini , sub disciplina et magisterio
prcnominati fratris Norberti. Ego vero Theodericus supradictus Monasteriensis episcopus, rogatus a Colo-
niensi Archiepiscopo et a supranominatis fratribus Ottone et Godefrido et ab uniuerso Canonicorum ibidem
degentium collegio, X^.VIIP. Kalend. Septembris, in die scilicet Assumptionis Sancte Dei genitricis semper
virginis Marie, per pontificale officium, habentes cooperatorem Spiritum Sanctum, castrum et eiusdem
castri ambitum solemni consecratione vertimus et immuta;iimus, ut exinde esset, sit atque permaneat im-
munitas atque cimiterium, iacientes in eodem ecclesie fundamentum, assignantes eidem ecclesie predicta
allodia in dotem perpetuam. Post hec autem brevis elapso temporis intcruallo, et aucto fratrum ibidem
collegio, Godefridus et Otto supra dicti germani, adhuc in habitu positi militari, de allodiis que tunc he-
reditario iure possederunt, Mencgede, Curete, Sorbecke, Wisele, Wesheim, cum mansis et mansionariis,
YÜs et inviis, pratis et pascuis, nemoribus et campestribus, et cum uniuersis usibus et appcndiciis suis et
iusliciis earum, supradicte ecclesie Capenbergh, seruisque et ancillis Dei ibidem constitutis, coram tribunis
in statutis placitis in usus perpetuos contradiderunt et transfuderunt, suasque dationes et oblationes in
synodo nostra renouauerunt et banno nostro sibi firmari postulauerunt. Ea autem que Deo oblata sunt,
sacrorum attestatione canonum sacra esse perhibentur, unde qui ea Deo auferre et ad suum usum retincre
presumunt, sacrilegii et etern§ damnationis rei esse conuincuntur. Ea propter quicunque temerario ausu
Deo et fratribus iam dictam ecclesiam et curtes vel aliquid de supradictis possessionibus auferre presum-
pserit, cum fratribus nostns ecclesie nostre prelatis et sacerdotibus, in presentia nobilium et ecclesie mini-
strorum, vinculo anathematis usque quo rcsipiscat innodauimus. Vt aulem hec tam a futuris quam a pre-
sentibus rata habeantur, et hoc ordine legitime gesta et firmata esse credantur, bulla nostra assignauimus,
et in virtute Spiritus Sancti, ut perpetuo inconuulsa permancant, vinculo banni nostri firmauimus. Actum
vero est Anno incamationis Domini Millesimo Centesimo vigesimo secundo. Confirmatum vero Anno eius-
dem incamationis Millesimo Centesimo vigesimo quinto.
Testes prime traditionis. Adolphus comes de Altena. Wigboldus. Bruno tribunus. Wenierus. Emunt.
Franco. Lambertus. Reginbolt. Bertholf. Confirmationis vero que facta est in synodo testes. Bruno prepositus.
Rutbertus decanus. Engelbertus custos. Gerardus magister. Helmwardus. Guntramus. Folcmarus de Sancto
Mauricio, et omnes canonici et sacerdotes qui sacr^ synodo tunc interfueruut. Nobiles vero. Rudolphus et
frater eins Bernardus. Wem. Bemardus. Hereman. Ministeriales vero. Walterus. Thietmarus. Bruno.
Digitized byL^OOQlC
450 it>3.
CXCI.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Helmburch humilis ancilla Dei. Notum esse uolo tarn futuris
quam presenlibus, quod pro remedio animae meae, || collaudatione BERNHARDI de Lippe, in cuius eram
tutela et mundiburdio, consensuque aliorum coheredum meorum, tradidi perpetualiter in proprium sanctae
MARIAE Dei geuitrici reliquisque sanctis in ecciesia Herisiensi quatuor mansos cum omnibus suis pertinen-
tiis, hoc est animatis et inanimatis, mobilibus et inmobilibus, sitos in uilla OVERIDE nominata» in panro-
chia LOVENE, in comitatu FRIDERICI comitis ad Thuneresberhc. Fecimus autem hoc ea uidelicet ratione,
ut deinceps omni tempore, remota omnium hominum contradictione . pertineant in perpetuum ad preben-
dam sanctimonialium ibidem Deo sueque sanctissim^ genitrici sancteque SATYRNINAE uirgini seruientium.
Et ut hoc in futurum iugiter firmum perseueret et inconuulsum, uenerabilis eiusdem loci abbatissa BEA-
TRIX nobis petentibus hoc inde iussit fieri scriptum, sigilli sui inpressione roboratum et insignitum. Inter-
fuerunt autem huic traditioni fideles isti. Venerabilis predicta BEATRIX abbatissa. Preposita Helmburch.
Decana Helmburch.. Ida. Redin. Siburch. Beatrix. Gunderat. Cunegunt. Liutdrut cum reliquis consororibus.
Ex clero. Ade. Thietwart. Helmer. Herrat. Marcwin. Ex laicis liberis et ministerialibus. BERNHART de Lippe.
Conrat eiusdem )oci aduocalus. Odelric. Vdo. Cono. Conrat. Bemhart. Cönrat. Widerolt. Heinric. Odelric.
Alberic. Godescalc. Reinhere. Wezel. Riprech. Vdo. Wiren. cum aliis muUis utriusque sexus fidelibus.
EGO Thietmarus uenerabilis abbatisse BEATRICIS notarius scripsi.
Data U}. Non. Mart. anno.dominicae incarnationis M.C.XXUL Indict. L Actum HERISIE in monasterio
sanctissime Dei genitricis MaRie feliciter AMEiN.
' Das Siegel, welche« aufgedruckt war, Ut ▼crloren gegangen.
CXCII.
In nomine sancte et indiuidu^ Trinitatis. Heinricus Dei Gratia Patherbrunnensis ^cclesif episcopos. ||
Sicut sagacis industri e et laudando prouidentie cognoscitur res gestas memorie posterorum commendare,
ila nihilominus desidi§ et uegligentie ascribitur, neglectu earum emulis ecclesiarum aditum presümptuose
inuasionis uigilanter non premuniri. Que sollerter contemplantes, et ecciesiis nobis commissis ecclesiasticae
tuicionis protectionem in futurum impendentes, omnibus fidelibus notum esse uolumus, qualiter uir quidam
nomine Wighardus ac uxor sua Walburg nominata cum duobus filiis suis Wighardo et Folcberto tempo-
ralem carnis sue libertatem sub ^cclesiastice seruitutis redigentes proprietatem , salubri consilio parique
desiderio se in proprietatem Patherbrunnensis cenobii iure ministerialium dedenint, duosque mansos in
Othen, quos hereditario iure possederant, laudantibus et fauentibus legitimis heredibus, ecclesio conferen-
tes, eos ab ipsius ecclesif abbate Hamukone sibi posterisque suis a generatione in generationem iure be-
neficii profuturos receperunt. Hanc tradilionem a Fritherico coinite aduocato ecclesie nostre apud Balhor-
non regali banno firmatam et stabilitam, banni nostri muuimine roborauimus, et hanc cartam in testimo-
nium ueritatis scriplam sigilli nostri impressione insiguiri mandauimus. Huius traditionis et confirmalionis
testes paucos de pluribus proferamus. Wino prepositus. Bernhardus decanus. Conradus prepositus. Gode-
scalcus, Esicus. Reinbertus. Rantwigus. Folcbertus. Hartmannus. canonici. Ministeriales autem. VflTo. Hugo.
Heinric. Eilbreth. Adelbero. Bernhard. Altman. Folcbrath. Welciko. Waltgot. Albern. Reinzo. Eilbrath. War-
mund. Becelin. Gerlach. Actum in Patherbrunnon XOIL Kai. Jul. anno ab incarn. D. M.C.XXni. hdict. I.
Regnanle Heinrico V. rege.
Das aufgeheftet gewesene Siegel ist verlorea gegangen.
Digitized by V^OOQIC
11J3. 451
CXCIII.
In nomine sancte et indiuidae Trinitatis. || Ego Hamuko Dei gratia Patlicrbrunnensis ecciesie humilis
minister. Notum fieri cupio posteris nostris, quod quidam uir Wighard et uxor sua Waltburg nomine cum
duobus filiis Wighardo et Folcberto ex libera conuersione se dantes in proprietatem ecciesie nostre, acce-
perunt a nobis mansum unum quadraginta iugerum in Othihem, quem comes ciuitatis huius Elferus pro
requie anime coniugis sue Regelindis ad altare Sanctorum apostolorura PETRI et PAVLI optulit, tali con-
dicione, ut omni anno in feste Sancti Michaelis tarn ipsi quam post eos posteritatis sue filii duodecim de-
narios grauioris monet^ custodi ecciesie nostre persoluant, et si hoc neglexerint, uel duodecim solidos
soluant, uel manso careant. Huius rei testes sunt et presentis scripti pagina et homines quorum hec sunt
nomina. Wino prepositus. Bernhardusdecanus. Conradus prepositus. Godescalcus. Esicus. Reinbertus. Rant-
wigus, canonici, Ministeriales autem. Vffo. Hugo. Heinric. Eilbrath. Adelbero. Bernhard, Walmant. Folcbrath.
Wekiko. Waltgot. Albern. Reinzo. Eilbrath. Warmund. Becelin. Gerlag. et alii multi.
Actum Patherbrunnon Xffll. Kai. Jul. Anno ab incarn. D. M.CXXUI. Ind. I. Regnante Heinrico rege Vto.
Von dem, mit Pcrgamentftretfea lur die Charte gehefteten Siegel, das seitwä'rta sehende Brustbild des Ahles, mit unbe« ,
decktem Haupte, einen Stab in der rechten und ein Buch in der linken Hand, vorsteUend, ist ein grosser Tbtii ver^
loren gegangen, daher auch die Umschrift nicht mehr ansugeben.
CXCIV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Heinricus Dei gratia Patherbrunnensls ecciesie episcopus. ||
Nouerit omnium fidelium Christi tam presentium quam futurorum uniuersitas, qualiter ecciesia que est in
Atlon uenerit in proprietatem Patherbrunnensis conobii. Antiquiores nostri dixerunt ibidem quondam fuisse
congregationem in honore sancte Dei genitricis MARIE coadunatam, in cuius honore cadem basilica est
dedicata. Nunc uero, peccatis hominum ut putalur exigentibus» uix parua quedam uestigia huius rei di-
nosci possuut. Ynde domnus Hamuko uenerabilis Patherbrunnensis cenobii abbas temporalibus rebus pro
subditorum necessitatibus explendis sedule deditus, beate Dei genitricis et uirginis MARIE amore prouoca-
tus, et fratrum et fidelium suorum consilio et auxilio animatus, Bernhardum comitem fratrem Volkoldi de
Malesburgh, cuius propria fuit ^cclcsia, cum amicis suis adiit, et conuentionem pro ecciesia cum eo fa-
ciens, sedecim ei marcas spopondit. Qui ueniens cum berede suo unico scilicet fiiio nomine Amulungo,
tradidit ecciesie beatorum apostolorum Petri et Pauli in Patherbrunnon ipsam ecclesiam cum agris et man-
cipiis, pascuis et pratis, et cum omnibus attinentiis, Widikindo aduocato ecciesie astante et cum abbate
et fratribus suscipiente. Abbate autem memoratum argentum persoluente, rursum uenit prcdictus comes
Bemhardus in placitum memorati Widikindi aduocati, et hanc traditionem laudauit, stabiliuit ac fiinmauit,
legitime berede suo unico filio astante, laudante atque una secum tradente. Vnde nos supeme remune-
ralionis intuitu ac prefali abbatis et fratrum suorum rogatu, ipsam ecclesiam cum omnibus suis appendiliis
acquisitis seu acquirendis, nostra pontificali auctoritate, ecciesie beatorum apostolorum Petri et Pauli in
Patherbrunnon confirmamus et corroboramus, elerna ferientes malcdictione omnem hominem, qui quem-
Hbet abbatem et fratres ipsius monasterii super hac inquietare, molestare aut diuestire presumserit. Vt
autem hec confirmationis nostre auctoritas stabilis et inconuulsa permancat, paginam hanc inde conscriptam
sigillo nostro insigniri fecimus. Huius traditionis et confirmationis testes sunt tam canonici quam monachi.
Laici uero. Thiederic de Vordei. Erpo. Wezelo. Vffo. Hugo. Heinrich. Liudold. Athelbero. Altman. Folbrath.
Altmar. Frithemar. Welciko. Sigebodo. Sibrath. Warmund. Sibrath. Reinzo. Eilbrath. teriach. Godescalc. Conrad.
Acta sunt hec Balhornon. XIIII. Kai. Decembr. Anno ab incamatione Domini M.CXXUI. Indictione U.
Regnante V. Heinrico imperatore.
Das grosse, seitwärts neben der Schrift aufgeheftet gewesene Siegel ist verloren gegangen.
Digitized by
Google
452 iias.
cxcv.
Ads dem Archive der Sundesherrschaft Kappenberg.
v><« In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia quartus Romauorum Im-
perator Augustus. II Notum fieri uolumus tarn presentibus quam futuris Christi fidelibus, quod Godefridus
comcs et fratcr eins Otto castrum Capenberg, qnod Jure allodii possidebant, cum adiacentibus quatuor
curiis, Nette, Werne, Heile, Alsteden, Deo patri omnipotenli, et beate Dei Genitrici Marie, et beatissimis
apostolis Petro et Paulo, Sanctisque omnibus, spe future retributionis animati optulenint, tradentes hoc
uenerabili fratri Norberte suisque fratribus sibi subiectis, eorumque successoribus in canonica professione
seeundum apostolica instituta ibidem degenlibus. -Nos ipsis fratribus ad imperiale patrocinium confugicnli-
bus traditionem hanc ratam et inconuulsam permanere statuimus. Decernimus etiam et firmamus ex ro-
gatu eorundem fratrum, quod nuUus episcopus uel eiusdem ecclesie futurus prelalus potestatem habeat,
regulam, professionem, institutionem assumptam immutare, uel indulgcntia laxioris licenti^ corrumpcre.
Aduocatus ibi nullus sit| nisi quem fratres ipsi unanimiter elcgerint. Qui si incommodos uel inutilis fuerit,
si semel, secundo uel tercio correptus non emendauerit, alium eligendi liberam habeant facultatem. Hoc
et fideles Dei scire*) uolumus, quod eidem Godefrido eiusque fratri, pro redemptione anim^ mee, supra-
dicto sacerdote pro eis intercedente , rcgiam offensam ex animo condonamus, obsides eorum manumitti-
mus, et quicquid cause uel exactionis in ipsos habuimus uel habere possemus, eternaliter postponimus.
Ad hanc uero nostram traditionem testes ydoneos adhibuimus. Adelbertum Mogontinum archiepiscopum.
Fridericum archiepiscopum Coloniensem. Hartwicum Ratisbonensem episcopum. Ottonem Bauenbergensem
episcopum. Brunonem Spirenscm episcopum. Herimannum Augustensem episcopum. Gebehardum Herbipo-
Icnsem episcopum. Alii quoque principes. Heinricus dux Baioariorum. Fridericus dux. Symon dux. Pertolfus
dux et fratcr eins Cunradus. Marchio Theipoldus. Marchio Engelbertus. Berengarius comes. üt autem hec
noslr^ traditionis auctoritas stabilis et inuiolata omni permaneat euo, hanc inde cartam scribi, et sigilli
nostri impressione iussimus insigniri. Preterea quascunque possessiones , quecuuque bona, in terris, uiueis,
mancipiis, censibus, decimis, molcndinis, aquis aquarumue decursibus, pratis, pascuis, nemoribus, cam-
pestribus, montibus, collibus, uallibus, aut quibnslibet aliis rebus predicta Capenbergensis ecclesia in pre-
sentiarum possidet, aut in futurum concessioue pontificum, largitione regum uel principum, oblationc
fidelium, seu aliis iustis modis poterit adipisci, omnia ei imperatoria auctoritate confirmamus. In quibus
hec propriis uöcabulis duximus exprimenda. Mengede. Curede. Sorbeke. Wisele. Weshem. cum mansis et
mansionariis et uniucrsis usibus et Justiciis suis. Si qua igitur ecciesiastica secularisue persona hanc nostre
constitutionis paginam sciens contra eam uenire temptauerit, si secundo tercioue commonita presumptionem
suam non correxerit, indignationis nostre penam sentiet.
Signum Heinrici Quarti Romanorum Imperatoris (L. M.) Inuictissimi,
Phylippus CanceUarius Recognoui vice Archicancellarü.
Data anno dominice Incarnationis M®.C®XXMIF. Indicüone XIII. apud Lobwisen, Quando dominus
Imperator anulum et baculum ecclesie Remisit.
Das wie gewöhnlich aurgedruckte grosse Majesta'Usiegel ist swar am obern Thcile schadhaft , jedoch die Figur des Kai-
sers nebst dem grösseren Tbeile der Umschrift noch erhalten.
*) Im Originale steht durch einen Schreibfehler: scrire.
Digitized by V^OOQIC
112 3. 453
CXCVI.
In Christi nomine. Notum esse nolumus tarn presentis eui quam futuri Christi fidelibus, Qualiter
ego Wino prepositus matris ecciesie Sancti LIBORII, communicato Bernhardi decani nostri ceterorumque
fratrum ac fidelium nostronim consilio, decreuerim nt quicumque uillicus procurauerit curtim que est in
LESSETE, et libera est a soluendis decimis, pro duobus mansis ad ipsam pertinentibus, unde nobis iure
debentur decim^, super granarium nostrum Villi, maldra frumenti annuatim debeat persoluere, itaconcessa
sibi decima , ut siue ipsemet uillicus siue alius quicumque ex supradictis mansis quicquam ipso concedente
seuerit, nullus ei m congregandis decimis uim uUam inferat, sed ipse uillicus utilitati sue ex bis utiibuerit
prouideat. Si uero ipse uillicus plus agrorum de quibus nobis decima debetnr quam supradictos mansos
seminauerit, debitam de eis nobis decimam dimittat, et sie omnis inter nos et fratres uostros monachos
de decimis disceptatio cesset.
Huius rei testes sunt. Hamuco abbas, cuius uigilantia ut hfc fierent elaborauit. Ruothard. Gerlag.
monachi. Bernhardus decanus. Cuonradus prepositus. Reginbraht. Esic. Gernand. Rantwig. canonici. Hi
laici. Yolcbraht Waldgot Altman. Adalbero. Bernhard. Yolcmar. Hizel. Sibraht. Warmund. Liudolf. Gerlag.
aliique quam plures.
Aurgedrackt ist du älteste , grosse kreisförmige Siegel des Domkapitels tu PAderborn, mit dem vorwärts sehenden
Brastbilde eines Heiligen in bischöflicher Kleidung Aber mit unbedecktem Haupte und in der linken Hand eine Schrift-
rolie haltend, und der Umschrift: Scs. Liborius Epc
Cod. dipl. bist. Westfal. 20
Digitized by VjOOQIC
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Nachweisung
1. der abgebildeten Siegel.
BliM'siegcI Kaiser Otto*s IIL gehörig zu der Urkunde Nr. LXXIV.
Grös-sercs Sie^t>l des Bischofs Meinwcrk von Paderborn; aus der mit dem Museum Taterländ. Altcrthüroer zu Münster ver-
bundenen SiegoLsammlung. Die Urkunde, lu welcher es gehörte, ist nicht mehr nachsuweisen ; vielleicht war es diejenige,
deren Fragmente bei Nr. 988. der Regesien erwähnt sind.
Kleineres Siegel desselben, gehörig zu der Urkunde Nr. XCV.
Grösseres Siegel des Bischofs Jmaä von Paderborn; zu der Urk. Nr. CXLIII.
Kleineres Siegel desselben, mit einer antiken Gemme; aus der mit dem Mus. vaterl. Alterth. zu Münster verbünd. Siegrl-
sammlung. Die Urkunde , zu welcher es gehörte, ist nicht mehr nachzuweisen. ^- Durch ein zu spa't bemerktes Versehen
ist der Kopf in der Abbildung verkehrt gezeichnet, da er im Originale nach der entgegengesetzten Seite siehL
Siegel des Bischofs Erpho von Mimigardevord ; zu der Urk, Nr. CLXVI.
Siegel des Bisrhnfs Heinrich von Paderborn; zu der Urk. Nr. CLXXI.
Acitestes Siegel des Domkapitels zu Paderborn; zu der Urk. Nr. CXCVL
2. der abgebildeten Monogramme deutscher Kaiser und Könige.
(Die Monogramme Kaiser Ludwigs des Frommen sind bei den Urkunden Nr, 2, 3 und 4 in den Text eingedruckt.)
1. Kaiser Lothars /., 843; Urk. Nr. XVI.
2. König Ludwigs des Deutschen, 844; Urk. Nr. XVllI.
3. De^elben, 870; Urk. Nr. XXVI.
4. Desselben, unvollständig (ohne Mittelstrich), 868; Urk.
Nr. XXV.
5. Kaiser Karls des Dicken, 887; Urk. Nr. XXXII.
ö, Königs järnulj, 887; Urk. Nr. XXXV.
7. Desselben, 892; und seines Nachfolgers, Ludwigs des Kin-
des, auf einer Charte; Urk. Nr. XLIV.
8. König Conrads /., 913; Urk. Nr. XL VI.
9. König Heinrichs /., 927; Urk. Nr. XLVIII.
10. Desselben, 935; Urk. Nr. XLIX.
11. König Otto's /., 940; Urk. Nr. LH.
12. Desselben, als Kaiser, 973; Urk. Nr. LX.
13. Kaiser Otto's //., 980; Urk. Nr. LXVI.
14. König Otto's IIL, 987; Urk. Nr. LXIX.
15. Desselben, 993 ; Urk. Nr. LXXl.
16. Desselben, 995; Urk. Nr. LXXH.
17. Dess. aus dems. Jahre; Urk. Nr. LXXIII.
18. König Heinrich IL, 1002; Urk. Nr. LXXVI.
19. Desselben, 1011 ; Urk. Nr. LXXXII.
20. Desselben, als Kaiser, 1015 ; Urk. Nr. LXXXV.
21. Desselben, 1018; Urk. Nr. XCIV.
22. Demselben, 1019; Urk. Nr. XCIX.
23. König Conrads IL^ 1025; Urk. Nr. CXL
24. Desselben, als Kaiser, 1031; Urk. Nr. CXVIII.
25. Desselben, 1032; Urk. Nr. CXXUL
26. Desselben, 1033 ; Urk. Nr. CXXVL
27. König Heinrichs IIL, 1039; Urk. Nr. CXXXI.
28. Desselben, 1043; Urk. Nr. CXXXIII.
29. König Heinrichs /^., 1059; Urk. Nr. CL.
30. Des Gegenkönigs Hermann, 1082; Urk. Nr. CLXL
31. Kaiser Heinrichs K, 1123; Urk. Nr. CXCV.
Digitized by
Google
REOESTA
HISTORIAE WESTFALIAE,
Die Quellen
der
Geschichte W e s t f a I e n s^
in chronologisch geordneten
Nachweisungen und Auszügen.
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Vor Chr. 55.
<. Als Ariovist den Waffen Cäsars erlegen, und die Herrschaft der Römer über Gallien und Belgien
bis an den Rhein ausgedehnt war, beginnt auch für die Länder zwischen Rhein und Weser die
erste geschichthche Morgenröthe. — Verdrängt von 'den Sueven, kommen die üsipeter und
Tenchterer auf das linke Rheinufer, treffen hier mit den Römern zusammen, und werden von
Cäsar fast alle treulos niedergemetzelt. Nur ein Theil der Reiterei rettet sich zu den Sigam-
brera. Cäsar verlangt ihre AusUeferung; der kräftige Volksstamm der Sigambrer aber beant-
wortet diese übermüthige Forderung mit stolzer Weigerung. — Ea quae secuta est hieme, qui fuit
annus Cn. Pompeio, M. Crasso Coss., Usipetes Germani et item Tenchtheri magna cum multitudine
hominum flumen Rhenum transierunt, non longe a mari quo Rhenus influit. Causa transcundi
fuit, quod ab Suevis complures annos exagitati belle premebantur et agricultura prohibebantur.
. . . Qui complures annos Suevorum vim sustinuerunt, ad extremum tamen agris expulsi et multis
Germaniae locis triennium vagati ad Rhenum perveneruut, quas regiones Menapii incolebant etc.
Jul. Caesar de belle Gall. lib. IV. cap. 1. 4. — ati Ovöutstcu^ edvog FsQiiavLxbvy xal Tccyxgiai
doxovöL XQOVSifov öq>stsQOiQ btnsvöLV OTCccacoöloig tgspaß^ai t&v KfXÜiccQog hcnianf ig juvzcaag-
Xdlovg' o dh KouSccq avroig ^QSößevo(iivotg ig avthv ini^e^cLij tovg ^Qiößst^ iiaxa6%mir %ixi xo
ncc&og iTcalvois ig tikog al^pvlöiov ovrco öwsvsx^vaiy mg tsööccQaxowa ^vQiadag tovrcov tfvyjco-
%ipf(u, Katava ts iv 'Pcoft]?, tüv xig övyyQatpBCDv q>i]6lf yvfDiiriv iösveyTcsTv , ixSovvai tolg ßa^ßa-
Qoi/g tov KaüSttQCCf 6g ivccyhg ^ov ig ducTtQeößBvöc^hfovg sQYUöaiuvov. Appian. de reb. Gall. XVIIL
(ed. Schweigh. Vol. L p. 89.) Cf. Caes. B. G. IV. 41— 15. Sueton. Caes. 24. Plularch. Caes 22. —
lila pars equitatus Usipetum et Tenchtherorum, quam supra commemoravi praedandi fru-
mentandique causa Mosam transisse neque proelio interfuisse, post fugam suorum se trans Rhe-
num in fines Sigambrorum receperat seque cum iis coniunxerat Ad quos quum Caesar nuncios
misisset, qui postularent, eos, qui sibi Galliaeque bellum intulissent, sibi dederent, responderunt:
Populi Romani imperium Rhenum finire: si, se in^ato, Germanos in Galliam transire non aequum
existimaret, cur sui quidcpiam esse imperii aut potestatis trans Rhenum postularet? Caes. B. G.
IV. 16. — Indem diese Ereignisse die Veranlassung wurden, dass Roms Adler zum erst^nmale
diesseit des Rheins erschienen und an die Grenzen Westfalens vorrückten, bilden sie zugleich
den Anfang des ältesten, aber ruhmreichsten und bedeutsamsten Zeitabschnittes der westfä-
lischen Geschichte.
2. Cäsar schlägt eine Brücke über den Rhein und verheert das Land der Sigambrer, kehrt aber,
ohne tiefer in Deutschland vorzudringen, nach kurzem Aufenthalt auf dem rechten Rheinufer,
nach Gallien zurücL Ubii, qui uni ex transriienanis ad Caesarem legatos miserant, amicitiam
fecerant, obsides dederant, magnopere orabant, ut sibi auxilium ferrel, quod graviter ab Suevis
premerentur, vel si id facere occupationibus reipublicae prohiberetur, exerdtum modo Rhenum
1* DigitizedbyL^OOgle
Vor Chr. 55 — 53,
transportaret: id^sibi ad auxilium spcmque reliqui tcmporis satis futurum: tantum esse nomen
atque opinionem eius exercitus, Ariovisto pulso et hoc novissimo proelio facto, etiam ad ultiroas
Germanorum nationes. uti opinione et amicitia populi Romani tuti esse possint. Navium raagnam
copiam ad transportandum exerciium pollicebantur. || Caesar bis de causis, quas commemo-
ravi, Rhenum transire decreverat; sed navibus transire neque satis tutum esse arbitrabatur, noque
suae neque populi Romani dignitatis esse statuebat. Itaque, etsi summa diificultas faciundi pon-
tis proponebatur propter latitudinem, rapiditatem altitudinemque fluminis, tamcn id sibi conten-
dendum aut aliter non transducendum exercitum existimabat. . . . || Diebus decem . . . omni
opere effecto, exercitus transducitur. Caesar, ad utramque partem pontis firmo praesidio relicto,
in fines Sigambrorum contendit. Interim a compluribus civitatibus ad eum legati veniunt, quibus
pacem atque amicitiam petentibus liberaliter respondit, obsidesque ad se adduci jubet. AI
Sigambri, ex eo tempore, quo pons institui coeptus est, fuga comparata, hortantibus üs quos ex
Tenchtheris atque Usipetibus apud se habebant, finibus suis excesserant ^aque omnia expor-
taverant seque in solitudinem ac Silvas abdiderant. || Caesar paucos dies in eorum finibus mo-
ratus, Omnibus vicis aedificiiscpie incensis frumentisque succisis, se in fines Ubiorum recepit, atque
üs auxilium sumn poUicitus, si ab Suevis premerentur, haec ab üs cognovit: Suevos, postcaquam
per exploratores pontem fieri comperissent, more suo conciüo habito, nuncios in omnes partes
dinüsisse, uti de oppidis demigrareut, IQ^eros, uxores suaque omnia in silvas deponerent, atque
omnes, qui arma ferro possent, unum in locum convenirent: hunc esse delectum medium fere
regionum earum quas Suevi obtinerent: hie Romanorum adventum exspectare atque ibi decer-
tare constituisse. Quod ubi Caesar comperit, omnibus bis rebus* confectis, quanim renim caussa
transducere exercitum constituerat, ut Germanis metum iniiceret, ut Sigambros uicisceretur, ul
Ubios obsidione liberaret, diebus omnino X. et VIII. trans Rhenum consumtis , satis et ad laudem
et ad utilitatem profectum arbitratus, se in Galliam recipit pontemque rescidit. Caesar B. G. IV.
16 — 19. — EvQfDV de tovg xb ZvydfLßQovg ig ta iQvpva avaxeKo^iutHwg xaL tovg ' 2jovT^ß(n)s
öv6tQsq)Ofiivovgy mg Tcpl ßori^TJöowag 6q)lötv, av^ci^öav hrtbg^fiSQäv itxoöiv. Dio Cass. XXXIX. 48.
(ed. H. Steph, p. 127.)
53.
3. Nochmals überschreitet Caesar den Rhein; kehrt aber zurück, als er erfährt» dass sich die Sueven
nach dem Bacenis- Walde zurückgezogen haben. (Caesari übü referunt) Suevos omnes, postea-
quam certiores nuncii de exercitu Romanorum venerint, cum omnibus suis sociorumque copiis,
quas cocgissent, penitus ad extremes fines sese recepisse; silvam esse ibi infinita magnifudine,
quae adpcllatur Bacenis; hanc longe introrsus pertinere et pro nativo muro obiectam Cheruscos
ab Suevis Suevosque ab Cheruscis iniuriis incursionibusque prohibere; ad eius initium silv^e
Suevos adventum Romanorum exspectare constituisse. Caes. B. G. VI, 10.
i. Darauf wendet sich Cäsar gegen die Eburonen; aber jetzt fallen 2000 Sigambrer in Gallien ein.
Trans Rhenum ad Germanos pervenit fama, diripi Eburones atque idtro omnes ad praedam evo-
cari. Cogunt equitum duo milia Sigambri, qui sunt proximi Rheno, a quibus receptos ex fuga
Tenchtheros atque Usipetes supra docuimus: transeunt Rhenum navibus ratibusque XXX milibus
passuum infra eum locum, ubi pons erat perfectus praesidiumque ab Caesare relictum. Primos
Eburonum fines adeunt; multos ex fuga disperses excipiunt; magno pecoris numero, cuius- sunt
cupidissimi barbari, potiuntur. Invitati praeda longius procedunt: non hos palus, in belle latro-
cinüsque natos, non silvae morantur. Caes. B. G. VI. 35.
Diese überraschen ein römisches Korps unter Q. TulUus Cicero bei Aduatuca und belagern,
aber vergebhch, das dortige Lager. (Caes. B. G. VI., 35 — 40.) Germani, desperata expugna-
Digitized byC^OOQlC
Vor Chr. 52 — 16. 5
tione castrorum, quod nostros iam constitisse in muuitionibus videbant, cum ea praeda, quam
in silvis deposuerant, trans Rhenum sese recepenint. Ibid. 44.
Uober die germanischen Feldzüge Caesars sind noch zu beachten Liv. epit. CV. Caesar
victis Germanis in Gallia caesisque Rhenum transcendit et maximam partem doinuit Sueton.
Caes. 25. Germanos, qui trans Rhenum incolunt, maodmis affecit dadibus, Eutrop. lY., 44.
Germanos ti*ans Rhenum adgressus immanissimis prodiis vicit.
52.
5. Deutsche treten von nun an in römischen Solddienst und nehmen an allen Waifenthaten in Gallien
Antheil. So siegten vierhundert deutsche Reiter bei Noviodunum (Neuvy) — Caes. B. G. YD., 43. —
und als ganz Gallien für die Freiheit aufsteht und die Wege nach Italien und der Provinz
versperrt, eilen auf Caesars Ruf deutsche Hilfsschaaren vom rechten Rheinufer herbei. Cae-
sar trans Rhenum in Germaniam mittit ad eas civitates, quas superioribus annis pacaverat, equi-
Icsque ab his accersit et levis armaturae pedites, qui inter eos proeliari consueverant. Eorum
advcntu, quod minus idoneis equis utebantur, a tribunis militum reliquisque, sed et equitibus
romanis atque evocatis equos sumit Germanisque tribuit. Caes. B. G. VII-, 65. — Bei Gergovia
und Alesia tragen diese wesentlich zur Entscheidung bei. Ib. VIL, 67. 70. 80.
Auch in den folgenden Jahren finden wir deutsche Hilfstruppen erwähnt. Vgl. Caes. R G.
VIII., 1 3. 36. Sie folgten Caesar überall hin. Ihre Kühnheit entschied sowohl die Schlacht bei
Pharsalus (Appian. de B. c. II., 64. Flor. IV., 2.) wie den Sieg bei Alexandrien (de B. Alex. 29.).
Auch bei Philippi fochten sie sowohl auf Seiten des Brutus, wie des Octavian. (Appian. d.
B. C. IV., 88. V., 417.)
46.
6. Niederlage der Römer unter Lollius, durch die Deutschen. — o Sl Sri ^uttog t&v rore
öviißavTCJV toig ^PcDiucloi^ noUfimVy o67C£q arov %td zov Avyov6xov in tfjg xoleag i^yaye XQog tovg
Ksktovg iyivsto. Zvyaiißgol ts yag xalOvöLnhai ts xcd TiyxtrjQot ro (ikv xgärav iv ty ög)STiQ^ tivag
avtäv övXkaßovTsg dveötavQcoöav. htevca 81 xol xov ^Piqvov dutßavzeg tjjv tB FB^fLavUeif xtd rijv
raXatlav ilErjXaTriöav' ro xs ütnixav ro t&v ^Pcnfialayv Itcb^ov 6tpl6iv ivijÖQSvöav. ocal q>evyov6iv
avtoig iniiSn(6(iBvoiy r^ ts AoXUfp aqxovti avx&v ivkv%ov avehtiöroi xal ivlxriöav Tcal ix&vov.
(AO^&v de tccvta 6 Avyov6tog Sq^itjös (uv in avxovg* ov ^uvtoi xol iiyyov xl xoki^urv hxsv. ot
yoQ ßoQßttQOty xov xs Aikhjov nagaöTcsvatonsvov xcd ixslvov Ctqaxsvovxa xvtofieimty ig xs n}v
iavxäv dvsxc6^6av Tcai öieovdccg iTCoirjtSavtOy 6(ii]Q0vg dovxsg. Dio Cass. UV., 20. (p. 622.) —
Acccpta in Germania clades sub legato M. Lollio, homine in omnia pecuniae quam recte fa-
ciendi cupidiore et inter sumraam vitiorum dissimulationem vitiosissimo , amissaque legionis V.
aquUa vocavit ab urbe in Gallias Caesarem. Vellei. Patcrc. IL, 97. — Graves ignominias clades-
que duas omnino nee alibi quam in Germania accepit, Lollianam et Varianam: sed LoUianam
maioris infamiae quam detrimenti. Suet. Octav. 23. — Insidiis Romanorum Germani circumventi
sub M. Lollio legato graviter vexati. Jul. Obsequens Prodig. cap. 431. — Centuriones roma-
nos, qui ad stipcndia missi eraiit, circumventos crucibus afBxerant (sc. Sigambri). Schol. ad
Horat. Od. IV. 2, 36. 44, 54. — yvcigi^ia ds xavxa tucvsöxi^ xcc s&vri noXe^uyvvxa nqog ^P(o\Lalovg,
bIx iv8iS6vxa ocal nakiv atpuSxcifLSva ^ xol luxtcdslTtovra xag Tuxxoiadagjmv xksla di yvaQifia wtiJQ^sVy
si inhQBTCB xoTg öXQCctriyotg o Zsßaöxog duxßalvetv xov ^AkßiVy (isxioviSv xovg ixHtSe inavi6xa{Uvovg.
wvl 8^ fVTtoQcixsQov vTciXaßs 6xQaxrjysLV xov iv yjQöl nolefwv, d xäv ffo rov "AXßiog Tcad'' rjövxlav
ovxtov a7ci%0LX0 xai («) nago^voi, nqog xf^v TCOivcDvCav x^g ^x&gag. ^g^avxo 8s xov nokifiov
£ovya(ißQOL nXrjölov oloiovvzBg xov'PijvoVy MiXava Sxovxsg riya^a. mxH&ev fjSri Sislxov aUm
Digitized byC^OOQlC
Vor Chr. 16— iJ.
aVjOi dwcustevowsg xal xatcdvo^voLy nahv S iq)Uixa^i£VOiy XQodidovtEg jud ta ofi/iiK^ xol ta$
TcUycBiQ. Tcqog ovg fj (lav a'3tv6rta ^ya oq)akog' ot öa niötav^ivtag ta (UyiOta xaxaßloa^aify xcD^cbup
o£ Xri^(n)67(ov Ttal oi rovtcov vm^xocr nag' olg ra tQia zayiwxa ^Pafiaimv (istä xw &cqaxfiy(n>
OvAqov Kovivtiklov ytagcuSnovöri^iwa oTttoXeto £| avidgag, hiöav Öa dlTuxg oacavtag xal xaga6%w
%A vaoDTBQa raQiiavLxa layaiQoxcetGv d-gla^ßov xtX. Strab. VII., 1, 4. Vgl. unten Nro. 32. (Die
Lesart des vorstechenden Textes xcacai&av ^Äiy diatxov >crA, die alle Handschriften und Ausgaben
bieten, ist, wenn man nicht dem Verb eine ungehörige Bedeutung beilegt, ohne^ Sinn: wahr-
scheinlich ist alxov zu schreiben, da sich ötalxov leicht aus ijdi} erklärt. Alsdann wäre zu
interpretiren : x. if. cL a. dwagxavovöi xol iUKvaXvovxai xtX.)*)
42.
üeber zwei ^ahre war Augustvs, der Niederlage des Lollius wegen, in Gallien geblieben. Dann
übertrug er seinem Sohne Drusus die Bewachung der Rheinufer. — Erster Feldzug des Dm-
sus. — Civitates Germaniae, eis Rhenum et trans Rhenum positae, oppugnantur a Druse. liv.
epit. CXXXVII. — xäv xa yag IJvyä^ßgcav octd xäv öv^iiaxov avx&v Sul xa xtjv xov AvyovfSxov
OTCovöiav xal dta xo xovg Tdkaxag fifi id'sXodovXetv noXs^oD^ivxav Cfplöi^ x6 xa v^rifxoov XQOTUcti-
Xaßa . • . . xal xovg KaXxovg xriQT^öttg xov ^Pfivov diaßalvovzag ävho^a, xcd nsta xovxo ig xa xrfl
xav Ovötnevciv xccxa avxriv xtjv xAv Baxaovov vri6ov dußt]' xal, inl x^v Zvyafißglda iTiaiJ^ev
Inujiagal^G^v övxva iTCOQ&rjöav ^g xa xov iiacaavov öuc xov 'Pifvov xaxaxlavöag xovg xa Ogauslov^
(oxaiciöaxo xal ig xrjv XavxCda dta xtjg Ufivrjg i(ißaX(ov ixtvdvvavda ^ xäv nXolav inl x^g xov
'SlTtaavov TtaXiggolag anl ^qov yavoiiivcDV, xal xoxa luv vno xäv (^gaiöloVy naf^ri övvaözQaxavxO'
X(ov avxäy ötD^alg avaxdgTjöa* %ftficovyorp t}v xtX. Dio Cass. LIV., 32. (p. 622.) — iv xco 'Jitaöia
jilQovöog BgovxxsQovg xaxavaviidxflöa, Strab. VE., 1,3. — Das Jahr dieses Ereignisses wird zwar
von Strabo nicht angegeben; doch ist wohl ohne Zweifel das vorstehende gemeint. Die vor-
handenen Quell -Nachrichten geben wenigstens keine Wahrscheinlichkeit, dass sich dieses Fluss-
gefecht bei einem der folgenden Feldzüge ereignet hätte.
*) Die Strabooische Stelle hat onnothige Weiterungen in chronologischer Hinsicht veranlasst. Augenscheinlich spricht
«ie von einem langwierigen Kriege, der reich an den roannichfultigsten Wechsellallen war. Bald habe sich dieses,
bald jenes deutsche Volk an die Spitze der Bewegung geschwungen. Mehrmals sei der Krieg durch feierlich
besiegelte Verträge beendet worden, aber Verräiherei habe ihn immer von neuem wieder Ins Leben gerufen.
Schon diese Andeutungen genügen, um die eine Annahme, dass Strabo als Anfangspunkt des Krieges die Varia-
oische P^iederlage betrachte, als völlig unhaltbar zu rücksu weisen ; der Angriff des Sigambrers Melo ist vielmehr
viel weiter hinaufzurücken. Eine andere Annahme, die dieses Ereigniss ins Jahr 25 (v. Chr.) setzt, ermangelt
indess ebenfalls aller Begründung. Einmal geschieht der Sigambrer bei den kriegerischen Vorfallen dieses Jahres
gar keine Erwähnung; und höchst wahrscheinlich sind, wie bei den vorhergehenden Feldzügen in den Jahren
38 und 29, suevische Völkerschaften gemeint. Gesetzt aber auch, es wären Sigambrer gewesen, so hätte doch
Strabo nidit von solchen Vorgängen den Anfang des Krieges datiren können. Bis zum Jahre 16 (v. Chr.) waren
nämlich alle Feldzüge gegen die Deutschen vereinzelte Unternehmungen, die viele Jahre auseinander liegen, und
nur augenblickliche Abwehr und Züchtigung muthwilliger Anfalle bezwecken. S. Dio Cass. XLVIU., 49.; Llo
21 — 22. ; LIIL, 26. ; LIV», 11. Eine anhaltende und ernstere Aufmerksamkeit wenden dagegen die Römer den
deutschen Angelegenheiten erst mit der clades Lolliana zu: nun erst machte sich das Bedürfoiss fühlbar, die
Völker am rechten Rbetnufer dauernd zu beruhigen. Früher nur defensiv, verfuhr daher Rom jetzt angriffsweise:
es begann einen Eroberungskrieg, der, einzelne Unternehmungen abgerechnet, bis zu dem Augenblicke fortge«
«rährt hat, als Strabo jene Bemerkungen niederschrieb. Allen folgenden Feldzügen ist sonach ein und dasseihe
Gepräge aufgedrückt: sämmtllch kann man sie als zusammenhangende Operationen, als Momente eines und des-
selben Kampfes ansehen; und demnacfi unterliegt es keinem Zweifel, dass Strabo die clades Lolliana meint und
an obiger Stell« alt Urheber derselben den S^amlirer Melo nennt.
Digitized by L^OOQ IC
Vor Chr. IJ — 9. 7
44.
8. Zweiter Feldzug des Drusus. — Cherusci, Tencteri, Catti (al. Chauci) aliaeque Germanorum trans
Rhenum geiitee subactae a Druso refenintur. Liv. epit CXXXVIII. — y/fc« di rä Tj^t ycgbg rov
noksyuov av&ig mgiMfiös xal rov %b ^Piivov h^QcuddTj xtd t<yvg Ov6vnhag TuxxsiSt^hpaxo' rov rs
Aovniav J^bv^b xtd ig rriv r&v £vyd(ißQav hißdks xol 81 avxiig %al ig rr^v XeQOV^xlda ngoexci-
(fr}ös \iijifiv rov Ov'üiov^ov. i^dvtnj&ri de roOro nowjöaLy ort ol ZvyafißQov rovg Xavcovg iiovovg
räv nQoöotxav iirj d'eXrjöavrag <fq>l6v &ümjLajpi6<xt iv ogyii 6%6vrBg ücavdruisl in avrovg i^sörga-
tev6ixv' fud r^ xcugä roiirp iXccd's rriv %(6qocv avrSrv dts^fi^ddv. %al SUßr^ av tujcI rov Ovtöov^ov,
el ^ri räv rs isartidelav iöTcaviös xol 6 xsi^v iviöri^ ' 9ial rt xol (f/t^vo^ iv rä ^rgatoxidp avrov
&(p&ri. ovi^ ovv xsQotriQm duc ravra XQoexd^öSy xal ig rriv ipiUav ävcaio^^oiiBvog 8siv6g imv-
ivv€v6BV. ot yoQ noUfuoi alXfog rs ividgcug avrov ixaxmöav xal nozs ig örsvov xai xoilov %(oqIov
Tcaraxlslöavrsg oUyov 8U(p&£igav. xav na66vSl av dnciXsöaVy sl fiig xaTaq)Q0vii6avrsg öq>övy Ag xai
iakcncocov xal (uag iniTtosti^g ovrmVy Ofioös avrolg aövvtaxrot ixcigriöav' vucti^ivTsg yag ix rov-
rov ovTiid'' oi/uolmg i^Qa&uvovrOy aXka xo^^mdev (uv ötpag nagsXvnovVy iyyvg 8s ov nqo6riB6av*
&6rs rov jdQOvöov dvriMorafpQOvi^öavra avräv ixst rSy ri o rs Aoxmlag xai 6 ^EUömv öv^lyvw-
X€Uf q>fOvgi6v rt öiplöw intrs^xüsai xal eveqov iv Xaxroig na^ avrä rä ^Prjva* 8ia fteif ovv ravra
rag rs inivuxlovg niucg xal ro inl xikr^rog ig ro aörv iXa/dai ry rs rov äv9vndrov i^ovölf^ insi-
8av 8iaarQarijY^&ijy XQi^^aöQ'at iXaßs. Dio Cass. LIV., 33. (p. 623.) — In Germania in castris
Drusi examen apum in tabernaculo Hostilii Rutilii praefecti castrorum consedit, ita ut funem
praetendentem praefixamque tentorio lanceam amplecterentur. Multitudo Romanorum per insi-
dias subiecta est. Jul. Obseq. prod. 432. — Sedere (apes) in castris Drusi imperatoris, qiium
prosperrime pugnatum apud Arbalonem est, haudquaquam perpetua auruspicum coniectura, qui
dirum id ostentum existimant semper. Plin. bist. nat. XI., 18. — Die Veste Aliso wird bald in
der Nähe Liesboms im Münsterischen, bald bei Elsen im Paderbornschen gesucht. S. v. Lede-
burs L. u. V. d. B. S. 294. flg. In neuester Zeit haben sich v. Bardeleben (Zweifel und Ansich-
ten über die örtliche Lage des von Drusus im J. 11. (v. Chr.) erbauten Cast^lls an der Lippe.
Kassel, 1839. S. 72. flg.) und ükert (Alte Geographie Bd. 3. S. 443.) für Haltern an der Lippe
entschieden. Es ist hier nicht der Ort, in diese Untersuchungen tiefer einzugehen. Oberstlieut.
Schmidt, welcher in neuster Zeit die sorgfältigsten Lokal-Forschungen hinsichtlich der Schauplätze
der Römerkriege vorgenommen hat, glaubt aus überwiegenden Gründen Aliso an die Mündung
der Glenne in die Lippe, auf den grossen Kamp bei Schulte Nomke, setzen zu müssen. — Auch
über Arbalo schwanken die Ansichten; jedenfalls ist dieser Ort auf der Rückzugslinie^ von der
Weser zu suchen. — Sollte aber nicht vielleicht in der obigen Stelle des Plinius: apud Aliso-
nem, zu lesen sein?
10.
9. Dritter Feldzug des DrustiS. — Bellum contra transrhenanas gentes a Druso gestum refertur, in quo
inter primores pugnaverunt Senectius et Anectius tribuni civitatis Nerviorum. Liv. epit. CXXXIX. —
ra 8s dl) räv Kskr&v räv rs aU^syv xtd räv Xdrrmv {nqog yaq rovg UvyafißQOvg (istiovqöav
xai rrig rs %&Qag avrävy §v olxslv naga räv ^Ptoiuciov fiXi](psöaVy i^avi6rt]0av) 6 Agovöog %d (isv
ixaxoös ra 8s i%siQd6axo xtu nsta rovro lg rs rrjv ^Pdfiriv (sc. 6 Agovöog xal b TißeQuog) övv
rä Jvyov6r(p övvsxofilödTiöav (iv yäg rij Aovy8ovvl8i ra noXka ovr&g iyyv&ev rotg KsXrolg
iq)s8QevG)v Sihqißs). Dio Cass. UV., 36. (p. 625.)
9.
10. Vierter Feldzug und Tod des Drusus. — Bellum adversus Germanorum trans Rhenum civitates
gestum a Druso refertur. Ipse a fractura, equo super crus eins collapso, tricesimo die, quam id
Digitized byC^OOQlC
i Vor Chr. 9—8,
acciderat, mortuus est Liv. epit. CXL. — T^ de ixoiiiv^ hsi o ^Qov^og iwca tov KqmcIvov
VTCoctsvös' xcel tevtä 6rj^ia cvk äya^a övvrivijfiri^ . • . ov y4vtoi utal i(pQ6wt6i u takav,
diX sg TS xriv täv Xatx&v iösßake Tud XQoi^XJ^B (idxQi' xijg Ijovr^ßlag^ tijv te iv %o6lv ov» äraXai-
ntBQmg %BiQov^uvog xal twg nqog^uyvvvxag ol ovk ivamborcl XQcctAv. xavtsvQ'ev xgog xs xriv Xb-
ifav^iäav iietiötri xol xov Oviöov^ov ötaßag '^laös ^U^j^ xov 'Akßl&v navxa noQ&mv xxX. Dia
Giss. LV , 4 . (p. 627.) — Cura atque onus Gennanici belli delegata Druso Claudio, fratri Neronis,
adoleseenti iot tantarumque virtutum, quot et quantas natura mortalis recipit vel industria per-
cipit . . . Scd illum, magna ex parte domitorem Gcrmaniae, plurimo ejus gentis variis in locis
profuse sanguine, fatorum iniquitas, consulem, agentem annum tricesimum, rapuit. Vellej. Palerc.
IL, 97. — Missus in eam provinciam Drusus primos domuit üsipetes; inde Tenctheros percucur-
rit et Cattos. Nam Marcomannorum spoliis insignibus quendam cditum tumulum in tropaei mo-
dum excoluit Inde validissimas naliones, Cheruscos, Suevosque et Sicambros, pariter aggressus
est, qui viginti centurionibus incrematis hoc velut sacramentum sumserant bellum adeo certa
victoriae spe, ut praedam in antecessum pactione diviserint Cherusci equos, Suevi aurum et
argentum, Sicambri captivos elegeranL Sed omnia retrorsum. Victor namque Drusus equos,
pecora, torques eorum ipsosque praeda divisit et vendidiL Praeterea in tutelam provincianim
praesidia atque custodias ubique disposuit per Mosam flumen, per Albim, per Visurgim. Nam
per Rheni quidem ripam quinquaginta amplius castella direxit. Bonnam et Gesoniam cum pon-
tibus iunxit classibusque firmavtt. Invisum atque inaccessum in id tempus Hercynium saltum
patefecit. Flor. FV., 12. — Drusus in Germania primo Üsipetes, deinde Tencteros et Cattos per-
domuit. Uarcomannos pene ad intemecionem cecidit Postea fortissimas nationes, et quibus
natura vires, consuetudo experientiam virium dabat, Cheruscos, Suevos et Sicambros pariter uno
hello, sed etiam suis aspero, superavit. Oros. Histor- lib. VI. cap. 21. (edit Haverkamp. p. 446.) —
Die verworrene Darstellung des Florus erstreckt sich augenscheinlich ül^er alle Feldzüge des
Drusus, und fast bis auf den Wortausdruck abhängig davon ist Orosius. Es mag dies als
Fingerzeig dienen, wie wenig kritisch manche neuere Untersuchung diese Stellen be-
nutzt habe.
lOe ^enus Suevos acre indomitosque Sygambros
Contudit inque fugam barbara terga dedit. —
Nee tibi deletos potent narrare Sygambros
Ensibus et Suevos terga dedisse suis.
Pedo Albinov. in cons. Liv. v. 47—18., 311—312. — Cf. Senec. cons. ad Polyb. 34. ad Marc. 3.
Sueton. Qaud. 1.
8.
11. Den Krieg gegen die Deutschen fortzusetzen kömmt Augusins selbst nach Gallien. Hier übergibt
er Tiberius den Oberbefehl. Kaum ist dieser aber über dem Rhein, so bitten die Deutschen
um Frieden. — Sigambrer und Sueven werden aufs Hnke Rheinufer übergesiedelt, inl xwg
Kakxovg iöXQoxevös. xai avxog {uv iv xtj oItuIu vneiuivBV' 6 Sa d^ Tißiqiog xov Pipwv SUßri'
q>oßijd'svxsg ovv avxovg ol ßoQßoQOi nXfjv x&v ZvyaiißQ(ov (legebatur KavxaßQwv) inexriQvxsv'
6(xvxo ' xal 0VX6 xoxs hvxov xivog (6 yicQ Auyovöxog ovtc Sqyri ötpCöiv avsv iTcalvav önslösö^cU) ov^
vöx^ov. fir^fi^ov fuv yccQ xal ov Zvyaiißqoi (leg. KccvxaßQol) nQBößsig' xoöovxov dh idiriöav dtuorpafod-
«•«/ xiy SüXB xal ixBlvovg navxagy xal nokkovg nal iXkoyliuyvg ovxagy nQOöcatoliü&dUy o xs yccg Avyovötog
(SvXXaßmv avxovg ig noUig xivag TcaxBd-svo xal kuBlvov dvöavaüxsxilöarcsg iavxovg xaxBxunöavxo. wm
xovxov xoivov niv xwa fi6vxa6aVy hcaixa inl 7CoU.Si xo nid^rnia 0(päv xoig ^Pmiudoig avtaseidoöav. Dio
Cass. LV., 6. (p. 631.) — Moles deinde eins belli translata inNeronem, quod is sua et virtute etfor-
Digitized byC^OOQlC
Vor Chr. 8 — 6. u. f. 9
tuna administravit peragratusque victor onmes partes Germaniae sine ullo detrimento commissi
exercitus (quod praecipue huic duci semper curae fuit) sie perdomuit eam, ut in formam paene
stipendiariae redigeret provinciae. Tum alter triumphus cmn altere consulatu ei oblatus est.
Vellei. Paterc. II., 97. — Suevos (al. Ubios) et Sigambros dedentes se traduxit in Galliam atque
in proximis Rheno agris coUocavit. Sueton Octav. 21. — Bello germanico XL. millia dediticio^
rum traiecit in Galliam iuxtaque ripam Rheni sedibus assignatis coUocavit. Quas ob res et ovans
et curru m'bem ingressus est. Id. Tib. 9. — Quo bello CCCC. millia captivorum ex Germania
transtulit et supra ripam Rheni in Gallia collocavit. Eutrop. VII., 9. (wo richtiger ebenfalls
XL. millia zu lesen.) — (Tiberius) Germanos bello arripuit, e quibus quadraginta millia captivorum
Victor abduxit. Oros. VI., 21. — Se (sc. Tiberiiun) novies a divo Augusto in Germaniam missum
plura consilio quam vi perfecisse: sie Sugambros in deditionem acceptos, sie Suevos etc. Tacit.
ann. II., 26. — quondam Sugambri excisi et in Gallias traiecti — Ibid. XII., 39. — (Augustus)
Sicambros in Galliam transtulit. Aurel. Yict. epit. de Caes. cap. 1. — xavvqg (sc. r^ff Tcotaiäas)
dh ta fuv slg xiiv KEkxixriv iistijyayov 'PcDfuobt, rcc d'l^^ iietavaövawa slg rrjv iv ßdd'H xcigav,
9taQ'dxsf MttQdol' loujtol d' alölv oUyoi xal x&v HovydiißQov (isQog. Strab. YII., 4., 43. — Anlass
zu der Uebersiedelung mag die Anlage eines limes auf dem rechten Rheinufer gegeben habea
(Tacit. ann. I., 50. limitem — a Tiberio coeptum). Vgl. Soekeland, üeber die Verhältnisse und
Wohnsitze der deutschen Völkersch. S. 40. flg. Dass indess die Uebersiedelung nur einen klei-
nen Theil der genannten Völkerschaften traf, daran kann eine Vergleichung sämmtlicher obiger
Stellen keinen Zweifel gestatten.
7.
42. Auf die Nachricht von neuen Bewegungen eilt Tiberius, der nach Rom abgereist war, abermals
nach Deutschland; richtet aber nichts Bemerkenswerthes aus. xivrid'iwav xiväv h rg F^qi/M-
vUf i^mfiu^dij. . . . iv yoQ dq xy FsQ^iavla ovflfv a^iov (ivqiirjg iJwe/Jij. Dio Cass. LV., 8.
(p. 633 — 34.) Diese Angabe des Dio Cassius erhält vollkommene Bestätigung durch das tiefe
Stillschweigen des Velleius Paterculus.
6. u. f.
43. Tiberius geht nach Rhodus. Während dessen Abwesenheit, kurz vor der christlichen Zeitrechnung,
befehligt L. Domitius Ahenobarbus am Rhein, xaind xs ovv a(ia xol xa x&v KskxAv hcai/vci^. 6 yoQ
^oiUxiog nQoxeQOv [ihv, Sag hi xäv XQog x& "löxgp %(oqUov riq%Bj xovg xs ^EQ^juwvdovQOvg i% xiig
olxslag ovx ol^ OTCoog i^avcasxavxag xol xctra ^rivqCiv ixigag yfjg xXavtoiihHyvg vxolaßmv hf lUfBi xrjg
Ma^KOiucwldog xat^xuss ocal xov ^Akßlocv (itiÖBPog ot ivavxiov\ihov dutßccg tpiXlav xs xotg iTCslvy ßoQßa-
(foig övvid'sto xal ßo(U)v in avxm x& livyovtfxp td^öato' xms de n^fog xs xov ^Pf[vov (letsXd'wv
xci ioacsöovtag xivag Xsqw^xcdv xaxayayelv öl etsq&v i&slijöicg iöv&cvxn^s xal xaxatpqovijöcci ötpäv
Tcal xovg ickkovg ßoQßccQOvg iscob/iösv. Dion. Cass. fragm. a Jos. Morellio edita. Bassaui 4798.
p. 32. Vgl. Fr. Roth, de Germania L. Domitio penetrata. 4825. '• — Dieses wichtige Bruchstück
ist auffallender Weise bis in die nieste Zeit übersehen, oder doch nur flüchtig benutzt wor-
den. Zwar gehört es blos mit seiner letzten Hälfte hieher, aber da es bisherige Missverständ-
nisse und irrthümliche Annahmen berichtigt, schien die vollständige Mittheilung angemessen. Vor
dem Erscheinen der Morellischen Fragmentensammlung beschränkte sich nämlich unsere ganze
Kunde von den Erfolgen des Domitius in Deutschland auf die folgenden wenigen Worte des
Tacitus (ann. IV., 44.): exercitu flumen Albim transcendit, longius peiietrata Germania, quam
quisquam priorum; woran sich noch die Notiz desselben Schriftstellers knüpft, dass die pontes
Regesu hiat. Westfal. ioigitized by L^OOglC
40 Vor Cbr. €. «. t -- oaeh Cbr. 9.
long! ein Werk dieses Feldhenm gewesen sein. (ann. I., 63.) Nun aber erfehren wir ans dem
beregten Bruchstück, dass L. Domitius zn zwei verschiedenen Malen an den Gränzen Deutsch-
lands den Oberbefehl führte, zuerst am Danubischen Limes, dann an den Ufern des Rheins;
dass er bei zwei Unternehmungen in das Innere Deutschlands betheiligt war; dass der Elbe-
Zug nichts wie man bisher annahm, vom Rhein aus, sondern von der Donau her statt hatte,
und dass nicht bei dieser Gelegenheit, sondern später, bei der Anwesenheit am Rhein, die Er-
richtung der pontes longi erfolgte. Auch der Zeitpunkt dieser Unternehmungen tritt nun ent-
schieden hervor. Denn da uns das Dionische GeschichtsweriL zwischen den Jahren 6 v. Chr. —
5 n. Chr. nur lückenhaft erhalten wurde; nach dem Anfange der christlichen Zeitrechnung aber
Yinicius, dann Tiberius und zuletzt Germanicus am Rhein befehligten: so müssen die beiden
Feldzüge den Jahren 6 — 1 v. Chr. angehören. Beide waren aber durch eine längere Zwischen-
zeit getrennt (xQotsQov iih — tote di); so dass wir uns gewiss nicht irren, wenn wir die An-
wesenheit des Domitius am Rhein kurz vor die christliche Zeitrechnung setzen. — Ueber die
pontes longi vgl die Anmerkung zu 45. p. Chr. (Nr. 27.).
Nach Chr. 4—3.
44. M. Vinicius befehligt am Rhein. Dieser fuhrt drei Jahre Krieg gegen die Deutschen, protinus (Ti-
berium) in Germaniam misit, ubi ante triennium sub H. Yinicio . . . immensum exarserat bellum.
Erat id ab eo quibusdam in locis gestum, quibusdam sustentatum feliciter: eoque nomine de-
creta ei cum speciosissima inscriptione operum omamenta triumphalia. YelleL Paterc. II., 404.
4.
45. Der Krieg hatte bis zu diesem Jahre fortgedauert. Nun wird Tiberius wieder nach Deutschland
geschickt. Ohne bemerkenswerthe Thaten, aber nicht ohne grosse Erfolge durchzieht er Deutsch-
land nach verschiedenen Richtungen, hd tovg KsXtovg ifftQoteuöav luv xal oUot tivhsf iatQOr
tevöe de xtd 6 TißiQiog* xai nixQi ys tov srorofiov, xqozsqov fuv tov Ovtöw^n^iWy ffcra dh xovto
Tud tov jAßlov XfOBidgriöev, ov {ihrtoi xtd a^to(iVfi(Mveuv6v xi tote ye ixqax^* tudtoi xtd cevro-
%Qaxo(fog fLTi Ott rot; Avyovdtov^ iXXk xtd tov Ttßeflov hc avtoig xXriQ'ivtos, 9ud tijucg ixivir
xlovg Fcäbv Zevtlov tov trig I\QfLavlag a^ovtog laßovtog* ineidij fi^ fijovov cauc^y aXXa xal
devtBQOv q>o(hfiivttg avtovg iüxslöavzo. Dio Cass. LV., 28. (p. 650.) — Intrata protinus Ger-
mania: subacti Caninefates, Attuarii, Bructeri, recepti Cherusci, gentes immaniores et mox nostra
clade nobiles, transitus Yisurgis, penetrata ulteriora: quum omnem partem asperrimi et periculo-
sissimi belli Caesar vindicaret; in iis, quae minoris erant discriminis, Sentium Satuminum, qui
tum legatus patris eins in Germania fuerat, praefecisset, virum multipllcem virtutibus, navum,
agilem, providum, militariumque officiorum patientem ac peritum pariter, sed eundem, ubi ne-
gotia fecissent locum otio, liberaliter lauteque eo abutentem, ita tamen, ut emn splendidum ac
hilarem potius, quam luxuriosum aut desidem diceres. . . . Anni eins acstiva usque in mensem
Decembrem producta immAni« emolumentum fiiere victoriae. Yellei. Paterc. n., 405.
5.
46. Zweiter Feldzug des Tiberius. Pietas sua Caesarem paene obstructis hieme Alpibus in urbem
traxit: at tutela imperii eum voris initio reduxit in Germaniam, in cuius mediis &iibus ad caput
Juliae (Lupiae?) fluminis hibema digrediens princeps locaverat Pro dii boni! quanti voluminis
Digitized byC^OOQlC
Nach Chr. 6. n. f. — 9. 41
opera insequenti aestate sub duce Tiberio Caesare gessimusi Perlustrata armis tota Germania
est, victae gentes, paene nominibus iDCognitae, receptae Cauchorum nationes. Onmis eorum
iuventus, infinita numero, immensa corporibus, sitQ locorum tutissima, traditis sfrmis una cum du-
cibus suis, septa fulgenti armatoque militum nostrorum agmine, ante imperatoris procubuit tribu-
nal. Fracti Langobardi, gens etiam Germana feritate ferocior, dcniquc, quod numquam antea
spe conccptum nedum opere tentatum erat, ad quadringentcsimum milliarium a Rheno usque
ad flumen Albim, qui Semnonum Hermundurorumque fines praeterfluit, Romanus cum signis per-
ductus exercitus, et eodem, mira felicitate et cura ducis temporumque observanlia, classis, quae
Oceani circumnavigaverat sinus, ab inaudito atque incognito ante mari flumine Albi subvecta . . .
exercitui Caesarique se iunxit. . . . Victor onmium gentium locorumque, quos adierat, Caesar
cum incolumi inviolatoque et semel tantummodo magna cum clade hostium, fraude eorum ten-
tato exercitu, in hibema legiones reduxit. Vellei. Paterc. IL, 405 — 107. — ahia de tov wxbitQ
xoQoöJtoviijifaöi ötpiöt öl oklyov av&ig xiiv el^tniv öo&rjvav td te täv ^aXfiaxAv oud xa räv
IlawQvUav (uiiovas xe xaqax^ivxa xtd o^slag inutxifoqnis deij^ivza iyivexo. Dio Cass. LV., 28. (p. 650.)
6, u. f.
17. Während des pannonischen Aufstandes herrscht zwischen Rhein und Weser tiefer Friede. Römische
Truppen sind über das Land zerstreut; in der Nähe der Besatzungen entstehen Märkte und Ko-
lonien;, die Fürsten erhalten römisches Bürgerrecht (Tacit. ann. L, 58.); ihre Söhne treten in
römischen Dienst (Tac. 1. c. IL, 9. VelleL Paterc. II., 118.): in Rom selbst umgü)t eine Wache
getreuer Deutschen die Person des Imperators (Suet. Oct. 49.) So ist das Volk auf dem
Wege, romanisiri zu werden. — slxov xiva ol ^Po^uuoi avxfjg (sc. xijg FsQ^ucvlag) ovtc dO'Qoa^
aXk' mg xov wu etvx^ xBiqfo^hxOy (öio ovdh ig Uttoqlag (ivi^ii/qv äg)l»eto) xol (^Qcctiäzal xa avxäv
ixH ixsliux^ov 9tai nolBig ipKllcvxo' lg xs xov xody^v 0(pAv' oi'^ßdgßoQOL (levB^Qv^iU^ovto %al dyoQog
ivofuiov öwodovg xa algriviTiag inotovvxo. ov ^»^oi xal xAv mxxqlonv i^öv xäv xa öv^Mpvxayv
XQox&v Tud xl^g avxov6(Mv duUxi^g xi^g xs ix x&v oxkanf i^ölag ix^rjönivoL riöav. %al dia xovxo^
timg [UV xaxa ßgaxv xol o8^ xivi (lexic gnjlaxijg necsfuivd'ocvov avxdy ovxs ißaqvvowo x^ xov ßiov
fuxaßoi,^^ ntd iXav^avov h(paq akkowofuvou Dio Cass. LVL, 18. (p. 667.)
9.
18. Befreiung des nordwestlichen Deutschlands, durch die Niederlage des Varus. —
i%A de 6 OvoQog 6 Kv'ivtUiog, luxd xr^v xmv üvqcdv difpiv xijv xs 'qys(iovalav x^g Fsgiutvlttg
laßav TUfl xa xoq' ixstvoig i% xrig op^^ff duovxmv^ iönavöav avxovg d^QOcixsQOV [uvaöxijöcct, xal xa
xs aU4X mg %al dovXsvovöi 6q>i6i,v initaxxß wu ;(r^fi€trcc dg xtd na^ vnrix6<av hcQaööav ovx ijvi-
6X0VX0 dlX Ol xs TCQmxoiy xijg xqoö&sv dwaöxstccg i(pii(isvoL xal xa nXrjdTi x^v öwrjdTi xaxdöxaöiv
nQo xrig dklotpvlov daöxoxalag nQOtinwvtagy ix (ikv xov fpavsQOv ovx djci&tfjöavy ^toXXovg fiev TtQog
xA ^PfiVfpy nokkovg Sa xai iv x^ <fq)stEQf x&v ^Pwfialmv ogävxsg ovxag* ds^dfievoi da xov Ovoqov^
ag xal xdvxa xa nqoaxaöiSofisvd 6q>i6i xoiTJöovragy JCQOiiyafov avxov xo^gm nov dxo xov ^Privov
ig xs x^v XsQOvöxlda xai ngog xov Ovtöovgyov. xdvxavd'' siqifivixcixaxa xal ipiXixcixata öiayayovxag
nloxiv avxp ycagiöxov mg xal avsv (fxQoxuaxAv dovXavatv Svvdiiavou \\ Ovx' ovv xa öxQorevfLoxay
m6xs(f sbiog r^v iv TtokafUf^ öwslx'B, xal dx avxmv övxvovg cdxovöi xoig d8wdxoi£y mg xal ixl
^vkany x^Q^^^ xivmvj fj xal kyiSxmv övkk'qijfeöiy xaQoao^atg xa xuii xmv ixixriSalmv^ dudamav.
^4axv 8a Ol fidkusxa övvoiioHawag xai difxnYoi xrig xa ixißovkijg xai xov xoUpuov ysvoiisvoi aAAot
xs xai j4Q(uviog X4d Zriyifi^SQogy 6w6vxsg xs avxm dal 9cal 6vva6timyLavoi xokXdxig, ^aQöovvzog ovv
avxov xal (ii^xs xi daivov x^ogSaxo^ihov xal xaöi xoig x6 xs yi/yv6iuvov vxotoxovöi xal qwlatxaö'
%(U ol xa(faivovöiv ovx oxmg dxufxovvtog dXXic xal ixixtfimvtog, mg fidxfiv avxöig xs xaQoxxonavoig
Digitized byC^OOQlC
(2 Nach Chr. 9.
fud i7(slvovg SiaßäXXovöiv htaviötavccU tweg nq&toi täv oaea^sv mhov obeovvt&v ist noQaöuBvriiSf
Mag ix avrovg 6 OvoQog oQ^itjöag evcdatotBQog öq)i6w iv ty xogeluy &g xal dia ipiUccg duav^
yivritai \L7i6b i^aCtpvrig navtfov ayba nolefia^ivriov ctvxä <pvXaxiiv tiva itovri6if{tau xcu löxsv ovro*
TCQomevQ&^av ts yccQ i^opfuSinra xal naqifuvov &g %aL xa 0viiiui%ixa naifoöxsvaöotrtsg oud duaor
%iav OL TCQOiSßoridiiöovteg. tag te dwapifig iv holyap 9tij ov<fag xa(filaßav otcd caunctslvaweg tov$
noQa öiplöiv fxaörot, iftgancizagy ovg tcqotsqov ytr^%s6aVy ixiildvv avrm iv vkaig ^di; SvösKßaxoig
Svti. Ttcevtav&a ana xb dvsq>avri6av noXifiioi ävd^ vnrixocyv ovtBg xol noXXa xai dsiva Blgyd6avto,\\
Td xßyccQ 0Q7I xal q)aQaYy(DSri xal dvio^iaht xal xa divdQa oud ntncva xol vxBQiiTjxfj ijv &6xb rov$
*P&{udovg, xal tcqIv xovg xolBidovg ötpiöi ngoönsöBlv, iy^ivd xb XB(ivowag xal odoxoiovvxccg yBipv-
ffwvxdg XB xa xovxov dBoiuva xovij&rivaL rjyov 8b xal aiid^ag xoXXag xal vmxoqfOQa noXkcty mg
xal iv bIqi^vji' »alSeg xb ovx oUyoi xal ywaZxBg ^ xb akkri 9'BQaxBla övxvri avxolg övvBlxBtcr
&6XB xal xora xovxo iöxBSaöfiEvij xfi odoutogla ^^^(^ai. x^v xovxm xal vetog xal avB(U)g xoivs'
ixi/yBVOfiBVoi hl xal liailov 6q)ag diiöJCBiifav' x6 xb löafpog oXufdrufov xbqI xb xatg (l^cug xol x^
totg öxbX^böl ysvoiuvov öqxdBQcixata avxovg ßadl^Biv inoUi xal xa axQa x&v Heviq&v xaraO'^ovo-
fLeva xal xataxbczovza ÖietdQaoöBv. iv xoiavxr^ ovv drj xivi d^ri%avüf xoxb xäv ^Pafudanf ovriDV,
ot ßdgßaQoi navtaxo&Bv ofta avrovg i^a/stivalog 81 avxäv x&v ^oxiuoSBOtdraVy axB xal fiutBiQOi
x&v XQiiiiiäv ovxBg^ nBQiBtSxoixtöavto* xal x6 (ikv nq&xov %6^ci^ev SßaXoVy hcBixa öly &g i^iivvsto
fikv ovödg, ixLXQciöTCOVto dh xoXkolj ofioöB avxovg ix(oqn6av. ola yoQ ovxb iv xd^Bi xivl aXlic avafii|
' taig XB aiid^aig xal xoig doTckoig xoQBvoiievoLy ovxb öviSXQatpfjvcU xr^ ^fSCmg dwdfiBvoi ildvxovg u
xod*' ixdöxovg x&v obI %qo6^yvvvxwv iStpüsiv ovxBg hcaöxov fihf xoUm, dvxiÖQOV dh ovdiv. || Avtov
XB OVV iöxQatOTCBdBVöavxOy x^Q^^^ xivog ixixtjdBlov (£g yB iv oqbi vkoiÖBi ivsdixBto) Xaßoiuvoiy
xtd (istic xovxo xdg xb nkBlovg aiid^ag oud xakXa xa (ifj ndw 6<ptöiv dvayouxia, xa ^ ouxtaxttV'
öavvBg xa 8h oud xaxdkiTCowBgy övvxecayfiivoi iiiv nj^ liaXXov xfj vifXBQalf ixogev^tiöavy &^b xat
ig i^dov XI ;|^(09/bv xpo^o^c^at* ov (iSvxoi oud dvai(i(xnl dscTjUM^av. ivxev&Bv dh OQavxsg ig xsvlag
av^tg iöiscBöov oud ruinivovto yiv ngog xovg XQOöxbcxovxag ötpiöiv, ovx iXaxusxa Sh 8^ oud oucca
xovxo avxo kctcuov. <fvöZQBq>6iuvoi yag iv öxevoxaQlay oscag d&^oi hcxBlg xb ofuw oud oMÜxai
inixQi%<iQ6iv avxotgy xolXa [UV xbqI oXki^koigy otoXka dh oud xbqI xoig dirSgotg iöfpdUavto. xoxb yoQ
^fbiga xoQBVO(tivoig 6tpl6iv iyivetOy oud avxolg vBXog xb avf^ig Xdßqog oud avByuog (Uyag xqoöocböov
^ ovxb 1101 XQO'Civai ovd"' lötaöd'ai naylmg ixixQBocBVf dXla xal xf^v x^<^ti; ötpag x&v onXayi/ äq)BlXeto.
OVXB yoQ xoig xo^Bviuutiv ovxb xoig dxovxloig rj xaig yB dönlöiv (^b xid SuißQoxoig ovöaig) oud&g
Xßfl^at idvvavxo, xoig yoQ noXs^oig^ i^iXoig xb xo xXbuSxov ovifi xal xtjv i^ovölav oud xrig i(p6dw
xtd xfjg dvaxfoq^öBmg ddBa ^oi;<5£v, ^xxov nov xavta Hvvißaivf. XQog Shi^ avxol xb ocoXif xXelovg
y&yovoxBgy (oud yoQ x&v akkav x&v tcqoxbqov XBQUSoumovvtaov övji^ol aiXag xb oud ixl x^ Xbuc
öwiji^ov) oud ixBlvovg ildtxovg ^8fi ovxag (xoXlol yoQ iv xalg otglv (idxaig dotoXciXBöav) oud iocvxXow
XB ^fov xal xaxBtpovBvov äöxB oud xov Ovagov oud xovg akXovg xovg XoytiiGndtovg, (poßij^ivtag fii; fftoi
^ayQijd'&öiv ^ oud XQog x&v ix'^üsxav dxo&dvcDüiy (oud yag XBXQ&iiivoi ^öav) igyov öblvov ft^, dvayxaujv
8hy roAfi^tfat* aikol yoQ iavxovg dsjcixzBwav. \\ ^Slg 8h xovxo 8iriyyilXhiy ov8h x&v aXk&v ov8Blghiy bI xol
i^Qono xigy i^iivvato' dXX ot (ihv xov aQ%ovta 6fp&v iiuinjöavtOy ot 8h^ oud xa oxXa Tcagion^Bgy ixivQexof
öq>ag x& ßovloykhtp tpovBVHV* (pvyBlv yag ovl^ bI xdiidkuixd Xig rj^BlBVy i8vvaxo, ixootcevo xb ovv dSeag
nag oud dinnf oud Sxxog. otav ndvxBg dst&XovxOy rj xal idkmöaVy sl (iri ot ßdQßaqot xbqI xr^v xiqg Xelag
a(ficaytiv a6%okoi iyivovxo, ovxao ydg otxB i^^afuviöxatoi xoilol dxiöxaöav oud ot öaXxiyxtidy ot 6vv
avxolg ovxBgy X(fOX(xl6v Xi öviißo^($avxBg 86^av xoig ivavxloig (vv^ yag ixByivBto oud ovx ic)g&vto)
&g xal xoQa xov ^AMqr^vov XBTCBmiivoi nagiöxov. ocdx xovxov ixuvol xb ini^x^v '^g dui^Bog oud 6 'j^iX(f^
vag, luxd'&v xo yiyvoiisvovy ovx&g 6q>l6iv iocBXovifijöB. xal xivBg (ietd xovxo oud x&v iahoxoxQV
dvBxoiäödTiöaVy Xvxga^ivtBg vxo x&v oIxbUov ixetgdxri ydg ötpiöi xovxo noii^öaty itp & xb li'O
xJig 'IxccXlag avxovg bIvol xovxo fuv v^tBgov iyivsto. Dio Cass. LVL, 18 — 22. (p. 667 — 670.) —
Digitized byC^OOQlC
Nach Chr. 9. 43
Tantum qnod ultimam imposuerat Pannonico ac Dalmaiioo hello Caesar manmn, quum intra
quinque consummati tanti operis dies fanestae ex Germania epistolae caesi Vari trncidata-
rumque legionum trium totidemque alarum et sex cohortium .... Yarus Quincü-
lius» inlostri magis quam nobili ortus familia, vir ingenio mitis, moribus quietus, ut corpore ita
animo immobilior, otio magis castrorum quam bellicae adsuetus militiae, pecuniae vero quam
non contemtor, Syria, cui praefuerat» declaravit, quam pauper divitem ingressus dives pauperem
reliquit; is quum exercitui, qui erat in Germania, praeesset, concepit esse homines, qui nihil
praeter vocem membraque haberet hominum; quique gladiis domari non poterant, posse iure
mulceri. Quo proposito mediam ingressus Germaniam, velut inter viros pacis gaudentes dulce-
dine, iurisdictionihus agendoque pro tribunalis ordine trahebat aestiva. || At Uli, quod nisi ex-
pertus vix credat> in sununa feritate versutissimi natumque mendacio genus, simulantes fictas li-
tium series et nunc provocantes alter alterum iniuria, nunc agentes gratias, quod eas romana
iustitia finiret feritasque sua novitate incognitae disciplinae mitesceret et solita armis discemi
iure terminarentur, in summam socordiam perduxere Quinctilium, usque eo, ut se praetorem
urbanum in foro ius dicere, non in mediis Germaniae finibus exercitui praeesse crederet. Tum
iuvenis^ genere nobilis, manu fortis, sensu celer, ultra barbarum promtus ingenio, nomine Armi-
nius, Sigimeri principis gentis eins filius, ardorem animi vultu oculisque praeferens, adsiduus
mOitiae nostrae prioris comes, etiam civitatis romanae ius equestremque consecutus gradum,
segnitia ducis in occasionem sceleris usus est, haud imprudenter speculatus, neminem celerius
opprimi quam qui nihil timeret, et frequentissimum initium esse calamitatis securitatem. Primo
igitur paucos mox plures in societatem consiUi recipit; opprimi posse Romam et dicit et persua-
det; decretis facta iungit; tempus insidiarum constituit Id Varo per virum eins gentis fidelem
clarique nominis Segestem indicatur. Obstabant sed iam fata consiliis omnemque animi eins
aciem praestrinxerant: quippe ita se res habety ut plerumque deus fortunam mutaturus consilia
comimpat efficiatque, quod miserrimum est, ut, quod accidit, id etiam merito accidisse videatur
et casus in culpam transeat. Negat itaque se credere spemque se benevolentiae ex merito '
aestimare profitetur. Nee diutius post primum indicem secundo relictus locus. || Ordinem atro-
cissimae calamitatis, qua nuUa post Crassi in Parthis damnum in exteris gentibus gravier Roma-
nis fuit, iustis voluminibus ut alii ita nos conabimur exponere: nunc summa deflenda est. Exer-
citus omnium fortissimus, disciplina, manu, experientiaque bellorum inter romanos milites princeps»
marcore ducis, perfidia hostis, iniquitate fortunae circumventus, quum ne pugnandi quidem egre-
gie occasio, in quantum voluerant, data esset miseris, castigatis etiam quibusdam gravi poena,
quia romanis et armis et animis usi fuissent, inclusus silvis, paludibus, insidiis ab eo hoste ad
intemecionem trucidatus est, quem ita semper more pecudum trucidaverat, ut vitam aut mortem
eins nunc ira, nunc venia temperaret Duci plus ad moriendum quam ad pugnandum animi
fuit: quippe patemi a\itique exempli successor se ipse transfixit. At e praefectis castrorum duo-
bus quam darum exemplum L. Eggius, tarn turpe Ceionius prodidit. Qui quum longo maximam
partom absumsisset acies, auctor deditionis supplicio quam proelio mori maluit. At Vala Numo-
nius legatus Vari, cetera quietus ac probus, diri auctor exempli spoliatum equite peditem relin-
quens fuga cum alis Rhenum petere ingressus est. Quod factum eins fortuna ulta est: non enim
desertis superfuit, sed desertor occidit. Vari corpus semiustum hostilis laceraverat feritas : Caput
eins abscisum latumque ad Maroboduum et ab eo missum ad Caesarem gentilitii tamen tumuli
sepultura honoratum est. Vell. Paterc. II. 447 — 449. — Germani victi magis quam domiti
erant moresque nostros magis quam arma sub imperatore Druso suspiciebant: postquam vero
ille defunctus, Varii Quinctilii libidinem ac superbiam haud secus quam saevitiam odisse coepe-
runt. Ausus ille agere conventum: et in castris ius dicebat, quasi violentiam barbarorum et
Digitized byC^OOQlC
U IVach Chr. 9.
lictoris virgis et praeconis voce posset inhibere; at illi, qui iam pridem rubigine obsitos enses
inertesque moererent equos, ut primum togas et saeviora armj^ iura viderunty duce Arminio
arma corripiunt: quum Interim tanta erat Varo pacis fiducia, ot ne praedicta quidem et prodita
per Segestem unum principum coiiiuratione commoveretur. Itaque improvidum et nihil tale
metuentem improviso adorti, quum ille (o securitas!) ad tribunal citaret, undique invadunt^ castra
rapiunt: tres legiones opprimunlur. Varus perditas res eodem, quo Cannensem diem Paulus,
et fato est et animo secutus. Nihil ilia caede per paludes percpie silvas cruentius, nihil insulta-
tione barbarorum intolerantius, praecipue tarnen in causarum patronos. Alüs oculos, aliis manos
amputabaut: unius os sutum, rescisa prius lingua, quam in manu tenens barbarus, atandem»,
inquit, avipera, sibilare desiste.D Ipsius quoque consulis corpus, quod militum pietas humi ab-
diderat, effossum. Signa et aquilas duas adhuc barbari possident: tertiam signirer prius, quam
in manus hostium vcniret, evuLsit mersamque intra baltei sui latebras gerens in cruenta palude
sie latuit Hac clade factum, ut imperium, quod in litore Oceani non steterat, in
ripa Rheni fluminis staret! Flor. IV., 42. — Ueber die Misshandlung der Leiche des Varus
vgl. auch Tacit. ann. L, 71, der als Urheber der Frevelthat den Sohn Segimers, des Bruders des
Segestes, nennt. — Uebrigens waren sämmtliche drei Legionsadler in die Hände der Deutschen
gefallen und zwar die Beute der Marser (Tacit. ann. II., 25.), der Bructerer (Tacit 1. c. L, 60.)
und der Chancen (Dio Cass. LX., 8.) geworden.
Schicksal der Römischen Gefangenen bei den Deutschen. Yariana clade quam multos
splendidissime natos, senatorium per militiam auspicantes gradum, fortuna dcpressit! alium ex
illis pastorem, alium custodem casae fecit. Senec. ep. 47. — Quum in captivos saeviretur a
Germanis, praeclari facinoris auctor fuit Caldus Coelius, vetustate familiae suae dignissimus: qui
complexus catenarum, quibus vinctus erat, seriem ita illas inlisit capiti suo, ut protinus pariter
sanguinis cerebrique profluvio exspiraret. Vellei. Paterc. IL, 120. Der Grabstein eines Manius
Caelius, der bei der Yarianischen Niederlage seui Leben verlor, wurde im Anfange des 16. Jahr-
hunderts bei Xanten gefunden und steht gegenwärtig im Bonner Museum. Er trägt folgende
Inschrift: M\ CAEUO T. F. LEM. BON. LEGATO LEG. XfiX. ANN. UU. S. CECIDIT BELLO YA-
RIANO. OSSA INFERRE UCEBIT. P. CAEUÜS. T. F. LEM. FRATER FEQT. cf. Lorschs Central-
mus. II. S. I. flg.
Späterer Besuch des Schlachtfeldes durch die Römer miter Germanicus. (Vgl. unten Nr. 26.)
Ductum inde agmen ad Ultimos Bructerorum: quantumque Amisiam et Lupiam amnes inter, va-
statum: haud procul Teutoburgiensi saltu, in quo reliquiae Yari legionumque insepultae diceban-
tur. Igitur cupido Caesarem invadit solvendi suprema militibus ducique, permoto ad miserab'o-
nem omni qui aderat exercitu ob propinquos, amicos, denique ob casus bellorum et sortem
hominum. Praemisso Caecina, ut occulta saltuum scrutaretur pontesque et aggeres humido pa-
ludum et fallacibus campis imponeret, incedunt moestos locos visuque ac memoria deformes:
prima Yari castra lato ambitu et dimensis principiis trium legionum manus ostentabant: dcia
semiruto vallo, humili fossa accisae iam reliquiae consedisse intelligebantur: medio campi alben-
tia ossa, ut fugerant, ut restiterant, disiecta vel aggerata: adiacebant fragmiua telorum equorum-
cpie artus: simul truncis arborum anteiixa ora: lucis propinquis barbarae arae, apud quas tribu-
nos ac primorum ordinum centuriones mactaverant. et cladis eins superstites, pugnam aut vin-
cula elapsi, referebant: hie cecidisse legatos, illic raptas aquilas: primum ubi vulnus Yaro ada-
ctum, ubi infelici dextra et suo ictu mortem invencrit: quo tribunali concionatus Arminius, quol
patibula captivis, quae scrobes, utque signis et aquilis per superbiam inluserit Igitur Romanus
qui aderat exercitus, sextum post cladis annum, trium legionum ossa, nullo noscente, alienas re-
liquias an suorum humo tegeret, omnes ut coniunctos, ut consangmneos, aucta in bestem ira,
Digitized byC^OOQlC
Nach Chr. 9. 45
moesti simul et infensi condebant Primum exstruendo tumulo cespitem Caesar posoit, gratis-
simo munere in defunctos, et praesentibus doloris socius. Tactt. ann. I., 60 — 62.
Wo ist das Varianische Schlachtfeld zu suchen? — Zwar hat kaum eine andere ge-
schichtliche Frage in älterer, wie in jüngerer Zeit so viele literarische Verhandlungen, als diese, her-
beigeführt; aber trotz aUer minutiösen Aengstlichkeit, trotz allen Scharfsinnes, den man aufbot,
ist dennoch der Erfolg ein sehr unergiebiger geblieben. Was sich nach den vorstehenden An-
gaben des Alterthums mit entschiedener Gewissheit feststellen lässt, beschränkt sich auf die An-
nahme, dass der dreitägige Kampf innerhalb des Teutoburger Waldgebirges, nicht weit von den
Ems- und Lippequellen stattfand. «Alles übrige, bemerkt mit vollem Rechte v. Ledebur, was
man zur Ermittelung der einzelnen Ruhepunkte, Lagerplätze und Kampfscenen hat angeben wol-
len, kann nur als ein sehr trüglicher Versuch gelten, die für die deutsche Geschichte so
äusserst wichtige und entscheidende Schlacht in ihren einzelnen Momenten, wie auf einem Si-
tuationsplane zu verfolgen. » Uebrigens sehe man über die betreffende ältere Literatur Grupen's
Orig. Germ. Theil i., S. 130. flg.; über die neuere v. Ledebur's L u. V. d. B. S. 196. flg. —
Günstiger ist das Resultat der Forschui^en über die Zeit der Schlacht; denn dass die drei
Schlachttage auf den 9., 4 0. u. 4 4. September d. J. 9 fallen, hat Ed. Schmid (Bestinunung
des Tages der Hermannsschlacht, Jena 4848. und in der Allgem. Encykl. der Wissensch. u.
Künste, II. Sect. 6. B. S. 224.) möglichst wahrscheinlich gemacht.
49. Die Römer, die dem Blutbade oder der Gefangenschaft entrannen, flüchteten nach Aliso und ent-
kamen von dort später glücklich zum Rhein, xccl ta iQV(ucca xavta xatäfxov ol ßagfioQOi StsQ
{vogr nsQl o iöxohfihft^s ovte xov ^Pfjvov 8iiß^6av ovx ig vriv raXcctüxv si^tißalov. aiX ovif
ixslvo X€iQco6a6&ai 'qdwi^&riöav^ ind pn^rs xoXiOQitstv tpclctavto xol xol^oxaig oi ^Pwfumi &üx;voi$
ijlß&vto. futa dh tovro nvtoiiBvoi (pvXaTcijv tov ^Pqvov taug *PG)(uäovg novijöatfdca ocal rov Tißir
Qu>v iSvv ßaget xqoösIovvbiv ötgateviiari oi fiev xoXlol inavi&ctiöav tov iqviuxxog* ot ik vicoXbia^
9ivTfg cacoörawsg avtovy äöte fii] alq>vvSlaig i7Cs^eXsv6e6i t&v hnog wxxovöd'aiy tag odovg irif*
(fow, öxavsi 6vtlmv ai(fi]6stv r^hci'Kotsg avtovg. oi if ivtog ovtsg 'Aoftcobt, iag (wv svnoQovv rpo-
qnigy nuxxa xdqav fysvoVf ß&ij^sutv iCfogÖexofiBvor tog dh ovta tig hcsxovgsi avtovg xal Xijip fhru-
üjpvtOy i^l&ov, viixva tijQijöavtBg x^tfiigiotr (ijöon; dh ötgaxiätat (»hv oUyoL, Soaloi Öh xoXXol) ouu tb
fia^ XQckov 9tal ÖevtsQOV q)vXcactiiQiov t&v ßoQßoQmv na^M'ov' XQog dh tä tgltp yevo^isvot itpiagd"
di^<Scnr Tcal navtBg av oaccSlovto rj xol läkcjöaVy el fii} oi ßägßaqoi xsqI t^v a^ayriv tijg Xslag
itQcacovtö xal ot öcckxi/yxtai tgoxatov ti üvfißoij^avtsg do^av noQiöxoVy äg ini/xovQla toZg xokuH^
xovfiivoig ihjlvd'sv. dta xal mg akrfi&g hcsHov^dTjöav. Zonar. ann. X., 37. (p. 409. ed. Venet.).
Eine Vergleichung mit Dio Cassius zeigt, dass dieser die letzten Vorgänge irrthümlich der Nie-
derlage des Varus unmittelbar folgen lässt. — Reliqui ex Variana clade, quum obsiderentur,
quia defici frumento videbantur, horrea tota nocte circumduxcrunt captivos, deinde praecisis
manibus dimiserunt, ne spem maturae expugnationis reponerent in fame Romanorum, quibus
iiigens alimentorum copia superesset. Frontin. strateg. III., 45, 4. — Caelius primipilaris, qui in
Germania post Varianam cladem obsessis nostris pro duce fiiit, veritus, ne barbari ligna, quae
congesta erant, vallo admoverent et castra eius incenderent, simulata lignorum inopia, missis
undique, qui ea fiirarentur, effecit, ut Germani universos truncos araolirentur. Ib. IV., 7, 8. —
Lucii etiam Caeditii praefecti castrorum eorumque, qui una circumdati Alisone immensis Germa-
norum copiis obsidebantur, laudanda virtus est: qui omnibus difficultatibus superatis, quas inopia
rerum intolcrabiles, vis hostium faciebat inexsuperabiles, nee temerario consilio nee segni Pro-
videntia usi speculatique opportunitatem ferro sibi ad suos peperere reditum. . . . Reddatur
verum L. Asprenati testimonium, qui legatus sub avunculo suo Varo militans nava virilique opera
duarum legionum, quibus praeerat, exercitum ioununem tanta calamitate servavit matureque ad
Digitized byC^OOQlC
\Q ISach Chr. 9--li.
inferiora hiberna descendendo vacillantes iam eis Rhenam sitarom gentium animos confirmavil
Sunt tarnen, qui ut vivos ab eo vindicatos ita iugulatorum sub Varo occupata crediderint patri-
monia hereditatemque excisi exercitus, in quantum voluerit^ ab eo aditam. Vellei. Paterc.II., 120.
— Nach den Combinationen des Obersüieut. Schmidt muss auch das neuerdings wieder aufge-
fundene römische Kastell auf dem Annenberge bei Haltern, welches eine befestigte Etappe auf
der Heerstrasse zwischen Castra vetera und Aliso bildete, bald nach der Schlacht im Teutobur-
ger Walde von den Deutschen erstürmt und zerstört worden sein. Ztschr. f. vaterl. Gesch. u.
A. K. n. S. 334.
20. Eben so gross, wie der Schrecken Roms und die Verzweiflung des Augustus (Dio Cass. LVI., 23 — ^24.
Suet. Oct. 23. 49.), war jetzt die Begeisterung der Deutschen. Addiderat Segestes legatis filium
nomine Segimundum: sed iuvenis conscientia cuuctabatur. quippe anno, quo Germaniae desci-
vere, sacerdos apud aram Ubiorum creatus ruperat vittas profugus ad rebelles. Tacit. ann. I.,
67. Cf. I., 59. — Sogar die deutsche Leibwache in Rom musste entwaflthet werden. (Dio Cass.
LVI., 24. Suet. Oct. 49.) — Nur der Amsibarier Boiocalus bildet eine unrühmliche Ausnahme,
aderatque üs clarus per illas gentes et nobis quoque fidus nomine Boiocalus, vinctum se rebel-
lione Cherusca iussu Arminii referens, mox Tiberio et Germanico ducibiis stipendia meruisse.
Tacit. ann. XIII., 55.
40.
24. Auf die Nachricht von der Niederlage rafft Augustus in grösster Eile ein neues Heer zusammen
und sendet hiemit Tiberius nach Deutschland. 6 8b Tißi^uoq diaßtivM vov ^PfivGV ovx Mxqwstfy
aU! iftQiiu^Bv initriQGiVy fi^ ol ßuQßccQOL tomo xohJücüölv* cAX ovS ixslvoi dtaßiivcci iroAfujtfccv,
yvovtsg avrov nagovra, Zouar. ann. X., 37. (p. 410.) — Cf. Dio Cass. LVI., 22. Vellei. Paterc.
n., 420. Suet. Tib. 48— 49.
44.
22. Tiberius und Germanicus, der Sohn des Drusus, gehen über den Rhein. (Tiberius) ultra Rhenum
cum exercitu transgreditur. arma infert ei, quem arcuisse pater et patria contenti erant, pene-
trat interius, aperit limites, vastat agros, urit domos, fundit obvios maximaque cum gloria inco-
lumi onmium, quos transduxerat, numero in hiberna revertitur. Vellei. Paterc. Bf., 420. — post
Gladem sub Varo acceptam eins prosperrimo rei cum eventu eadem excisa Germania. Ibid. 422.—
MdQTcov de 'AifivUov iura Ucatdlov Tavgov vnateuöawog TißiQU>s (i£v Tud reQ^vvxog &vtlvfcir
%ov ttQxav h tB TYiv Kektvxrjv iöißaXov xal xatidQoiMv tiva avxrig. m lUvzoi ovts yi^xü ^^^^ ^^^
Kifi6av (ig yuQ xeiQag ovdelg avtotg jJbi) ovxb H^og xi vnijyayowo. ÖBÖimsg yicg^ fir/ Tud övinpoQf
avdig JtBQOtiiSaöiVf ov n&w no^^at xov ^Pr^vov ngoijk&oVf akX avxov nov jx^t xov (istoxwfov
[ulvavtBg . . • ixav7]k&(>v. Dio Cass. LVI., 25. (p. 674.) — Cf. Zonar. ann. X., 37. — Traieclu-
rus Rhenum conmieatum onmem ad certam formulam adstrictum non ante transmisit, quam con-
sistens apud ripam explorasset vehiculorum onera, ne qua deportarentur nisi concessa aut ne-
oessaria. Trans Rhenum vero eum vitae ordinem tenuit, ut sedens in cespite nudo cibum ca-
peret, saepe sine tentorio pemoctaret, praecepta sequentis diei omiiia, et si quid subiti muneris
iniungendum esset, per libellos daret addita monitione, ut, de quo quisque dubitaret, se nee alio
interprete quacunque vel noctis hora uteretur. || Disciplinam acerrime exegit . . . Proelia,
cpamvis minimum fortunae casibusque permitteret, aliquante constantius inibat, quoties locu-
brante se subito ac nullo propellente decideret lumen et extingueretur, confidens, ut aiebat,
ostento sibi ac maioribus suis in omni ducatu expertissimo. Sed re prospere gesta non multum
abfuit, quin a Bructero quodam occideretur, cui mter proximos versanti et trepidatione detecto
Digitizedby C^OOQ IC
Nach Chr. 12 -* 14. 47
tonnentis expressa confessio est cogitati facinoris. || A Germania in iHrbem post biennium re-
gressus triumphum, jquem distulerat, egit Suet. Tib. 48 — 20. — Die mitgetheQteu Angaben
setzen die Richtigkeit der hier getroffenen chronologischen Anordnung ausser Zweifel Bisher
sehrieb man den Feldzug des Tü^erius und Germanious fälschlich dem Jahre 40 bei.
12. u. f.
23. In den folgenden Jahren dauert der Krieg ohne wesentliche Erfolge oder bemerkenswerthe Unter-
nehmungen fort, xol lutic tovto (sc. DBQiUKViatov wd KxaUxavog vnax.) 'ffcijcccto (sc. 6 ^y.) . . .
£3cl t^ xov KsXtixov noXifiOv nQogxiöeiy fnfr« datoi avtov iöTtaiea&ai f«}V dy€cvaxt6iVj st linpchi
övöövtolij xtX. Dio Gass. LM., 26. (p. 672.) — Bellum ea tempestate nullum nisi adversus Ger-
manos supererat, abolendae magis infamiae ob amissiun cum Quinctilio Yaro exercitum, quam
cupidine proferendi imperii aut dignum ob praemium. Tacit ann. I., 3. — Von Kriegsereignis-
sen geschieht gar keine Meldung; nur wissen wir, dass die Gauchen damals römische Besatzung
aufnahmen (Tacit. ann. I., 38.) und der Amsibarier Boiocalus gegen sein eigenes Vaterland
kämpfte (Tacit. ann. XIII.; 55.).
44.
2i. Am Oberrhein befehligt (7. SiUus, am Niederrhein A. Caedna, beide unter dem Oberbefehle des
Germanicus, Der letztere beschwichtigt den wilden Aufruhr der niederrheinischen Legionen
den die Nachricht vom Tode des Augustus (f 49. Aug.) veranlasst hatte, und führt die Truppen
zur Sühne zu einem Yerwüstungszuge in das benachbarte Marserland. . . . iunctoque ponte tra-
mittit duodecim millia e legionibuSi sex et viginti socias cohortes» octo equitum alas, quarum ea
seditione intemerata modestia fuit. || Laeti neque procul Germani agitabant, dum iustitio ob
amissum Augustum, post discordiis attinemur. At Romanus agmine propere silvam Caesiam limi-
temque a Tiberio coeptum scindit. castra in limite locat, frontem ac tergum vallo, latera con-
caedibus munitus. Inde saltus obscuros permeat consultatque, ex duobus itmeribus breve et
solitum sequatur an impeditius et intentatum eoque hostibus incautum. Delecta longiore via»
cetera accelerantur: etenim attulerant exploratores, fcstam eam Germanis noctem ac solennibus
epulis ludicram. Gaecina cum expeditis cohortibus praeire et obstantia sQvarum amoliri iubetur.
legiones modico intervallo sequuntur. Juvit nox sideribus inlustris ventumcpie ad vicos Blarso*
rum et circumdatae stationes stratis etiam tum per cubilia propterque mensas nullo metu, non
antepositis vigiliis. adeo cuncta incuria disiecta erant. neque belli timor ac ne pax quidem nisi
languida et soluta inter temulentos. || Gaesar avidas legiones, qualatior populatio foret, quattuor
in cuneos dispertit. quinquaginta millium spatium ferro flammisque pervastat. non sexus, non
aetas miserationem attulit profana simul et sacra et celeberrimum illis gentibus templum, quod
Tanfanae vocabant, solo aequantur. sine vulnere milites, qui semisomnos, inermos aut palantis
cociderant. Excivit ea caedes Bructeros, Tubantes, Usipetes : saltusque, per quos exercitui regressus,
insedere. quod gnarum duci: incessitque itineri et proelio. pars equitum et auxiliariae cohortes duce-
bant; mox prima legio; et mediis impedimentis sinistrum latus unetvicesunanii dextrum quintani clau-
sere; vicesima legio terga firmavit; post ceteri sociorum. Sedhostes, donec agmen per saltus por-
rigeretur, immoti. dein latera et frontem modice adsultantes tota vi novissimos incurrere: turba-
banturque densis Germanorum catervis leves cohortes, quum Caesar advectus ad vicesimanos voce
magna, hoc illud tempus oblitterandae seditionis» clamitabat: pergerent^ properarent culpam in decus
vertere. Exarsere animis unoque impetu perruptum hostem redigunt in aperta caeduntque. simul
primi agminis copiae evasere Silvas castraque conununivere. Quietum inde iter: fidensque recentibus
ac priorum oblitus miles in hibemis locatur. Tacit ann. 1, 49 — 54 . — Cf. Dio Gass. LVD, 6. (p. 694.) —
RescfU hUt WettfaL $ 3
Digitized by '
\j00gle
IS ]Hacb Chr. 14 -- 15.
Ueber die Richtung, welche der Zug des Germanicus nahm, wie vher die Lage des Harser-
Landes bestehen noch immer abweichende Ansichten. S. v. Ledebur L. a V. d. B. S. 444 flg.
— Dass die Römer bei Castra vetera (Xanten) über den Rhein gingen, ist unzweifelhaft; auch
lässt das neque procul und die weitere Erzählung des Tacitus, so wie die Jahreszeit (denn frü-
hestens kann der Zug erst Mitte October stattgefunden haben) eben so sicher auf eine geringe
Entfeniung der Marser schliessen. üeberdies wissen wir, dass sich die Marser an der Varus-
schlacht betheiligten, also von dem Schlachtfelde nicht weit entfernt wohnten. Dies alles
bestimmt uns, ihre Wohnsitze nordwärts von der Lippe anzunehmen. Die Silva Caesia würde
demnach der Dämmerwald (man hat an Coesfeld gedacht und hier sogar einen Namens-Anklang
zu finden gemeint) ; der limes a Tiberio coeptus in der Nähe Schermbecks zu suchen sein (über
die dortigen Landwehren vgl. Fiedlers Geschichten mid Alterthümer des untern Germaniens
S. 464. flg.); und mit den saltus, wodurch die Römer kamen, wären die Berghöhen nordwärts
von Haltern gemeint. Statt auf dem gewöhnlichen Wege etwa bei Haltern über die Stever ins
Marser-Land einzudringen, hätte sich Germanicus mehr nördlich durch die Borken-Berge gewandt
45.
25. Die Uneinigkeit zwischen Armimus und Segestes bestimmt Germanicus im Beginne des Frühjahrs zu
einer Unternehmung gegen die Gatten, während er Caecina nach Westfalen sendet, wo Segestes
' seine Tochter, des Arminit^ Gattion, den Römern in die Hände liefert. Spes incesserat, dissi-
dere hostem in Arminium ac Segestem, insignem utrumque perfidia in nos aut fide. Armiuius
turbator Germaniae; Segestes parari rebellionem saepe alias et supremo convivio, post quod in
arma itum, aperuit suasitque Varo, ut se et Arminium et ceteros proceres vinciret: nihU auso-
ram plebem principibus amotis, atque ipsi tempus fore, quo crimina et innoxios discemeret sed
Varus fato et vi Arminii cecidit. Segestes, quamquam consensu gentis in bellum tractus, discors
manebat, auctis privatim odiis, quod Armüüus filiam eins alii pactam rapuerat. gener invisus ini-
mici soceri: quaeque apud concordes vincula caritatis, incitamenta irarum apud infensos erant
II Igitur Germanicus quatuor legiones, quinque auxiliarium millia et tumuhuarias catervas Ger-
manorum eis Rhenum colentium Caecinae tradit, totidem legiones, dupliciun sociorum numenim
ipse ducit. positoque castello super vestigia patemi praesidii in monte Tauno expeditum exer-
citum in Cattos rapit . . . Fuerat animus Cheruscis iuvare Cattos, sed exterruit Caecina huc
Uluc ferens arma, et Marsos congredi ausos prospero proelio cohibuit. || Neque multo post
legati a Segeste venerunt auxilium orantes adversus vim popularium, a quis circumsedebatur,
validiere aqud eos Arminio, quando bellum suadebat. Nam barbaris, quanto quis audacia prom-
tus, tanto magis fidus rebusque motis potior habetur. Addiderat Segestes legatis filium . . . (vgl
oben bei Nr. 20.) Adductus tamen in spem clementiae Romanae pertulit patris mandata benig-
neque exceptus cum praesidio Gallicam in ripam missus est. Germanico pretium fiiit convertere
agmen: pugnatumque in obsideutes et ereptus Segestes magna cum propinquorum et clientium
manu. luerant feminae nobiles, inter quas uxor Arminü eademque filia Segestis, mariti magis
quam parentis animo, neque victa in lacrimas neque voce supplex compressis intra sinum mani-
bus gravidum uterum intuens. Ferebantur et spolia Yarianae cladis plerisque eorum, qui tum
in deditionem veniebant, praedae data. || Simul Segestes ipse, mgens visu et memoria bonae
societatis impavidus. Yerba eius in hunc modum fuere: Non hie mihi primus erga populum
romauum fidei et constantiae dies, ex quo a divo Augusto civitate donatus sum, amicos inimi-
cosque ex vestris utilitatibus delegi, neque odio patriae (qnippe proditores etiam iis, quos ante-
ponunt, invisi sunt), verum quia Romanis Germanisque idem conducere, et pacem quam bellum
probabam. ergo raptorem filiae meae, violatorem foederis vestri, Arminium apud Varum, qui tum
Digitized by C^OOQ IC
Nach Gbr. 15. » 49
exercitui praesidebät» reiim fecL dflatus segnitia docis, quia parum praesidii in legibus erat, ut
me et Arminium et consdos vinciret, flagitavi. testis illa nox, mihi utinam potius novissimal quae
secuta sunt» defleri magis, quam defendi possunt ceterum et inieci catenas Arminio et a factione
eius inieetas perpessus sum. Atque ubi primum tui copia, vetera novis et quieta turbidis ante*
habeo, neque ob praemium, sed utme perfidia exsolvam: simul genti Germanorum idoneus con-
ciliator, si poenitentiam quam perniciem maluerit. Pro iuventa et errore filii veniam precor,
filiam necessitate huc adductam fateor. tuum erit consultare, utrum praevaleat, quod ex Arminio
coucepit an quod ex me genita est Caesar clementi response liberis propinquisque eius inco-
lumitatem, ipsi sedem vetere in provincia pollicetur. . . . Arminii uxor virUis sexus stirpem
edidit. educatus Ravennae puer, quo mox ludibrio conflictatus sit^ in tempore memorabo. Tacit.
ann. I, 55 — 58.
26. Die Gefangennehmung semes Weibes entflammt die Rache des Arminius: die Cheruscer und alle
benachbarte Völker ruft er zu den Waffen auf. Nun dringt Germanicus nach Westfalen vor
und verwiistet alles Land zwischen Ems und Lippe. Fama dediti benigneque excepti Segestis
vulgata, ut quibusque bellum invitis aut cupientibus erat, spe vel dolore accipitur. Arminium
super insitam violentiam rapta uxor, subiectus servilio uxoris Uterus vecordem agebant. vohta-
batque per Cheruscos, arma in Segesten, arma in Caesarem poscens. neque probris temperabat:
egregrium patrem! magnum imperatorem! fortem exercitumi quorum tot manus unam mulier-
culam avexerint. sibi tres legiones, totidem legatos procubuisse: non enim se proditione neque
adversus feminas gravidas, sed palam adversus armatos bellum tractare. cemi adhuc Germano-
rum in lucis Signa romana, quae diis patriis suspenderint. coleret Segestes victam ripam, redderet
filio sacerdotium: hominem Germanos nunquam satis excusaturos, quod inter Albim et Rhenum
virgas et secures et togam viderint. aliis gentibus ignorantia imperii romani inexperta esse sup-
pUcia, nescia tributa: quae quando exuerint irritusque discesserit ille inter numina dicatus Au-
gustus, ille delectus Tiberius, ne imperitum adolescentulum, ne seditiosum exercitum pavescerent
si patriam, parentes, antiqua mallent, quam dominos et colonias novas, Arminium potius, gloriae
ac libertatis, quam Segestem, flagitiosae servitutis ducem, sequerentur. || Conciti per haec non
modo Cherusci sed conterminae gentes tractusque in partis Inguiomerus, Arminii patruus, veteri
apud Romanos auctoritate. unde maior Caesari metus. et ne bellum mole una ingrueret, Caeci-
nam cum quadraginta cohortibus romanis distrahendo hosti per Bructeros ad flumen Amisiam
mittit, equitem Pedo praefectus finibus Frisiorum ducit, ipse impositas navibus quattuor legiones
per lacus vexit, simulque pedes, eques» classis apud praedictum amnem convenere. Ghauci,
quum auxilia pollicerentur, in commilitium adsciti sunt. Bructeros sua urentis expedita cum
manu L. Stertinius missu Germanici fudit interque caedem et praedam reperit undevicesimae
legionis aquilam cum Yaro amissam. Ductum inde agmen ad Ultimos Bructerorum, quantumque
Amisiam et Luppiam amnes inter, vastatum, haud procul Teutoburgiensi saltu, in quo reliquiae
Yari legionumque insepultae dicebantur. || . . . (Ygl. oben bei Nro. 48.) Sed Germanicus ce-
dentem in avia Arminium secutus, ubi primum copia fuit, evehi equites campumque, quem hostis
insederat, eripi iubet. Arminius colligi suos et propmquare silvis monitos vertit repente, mox
Signum prorumpendi dedit iis, quos per saltus occultaverat. Tunc nova acie turbatus eques,
missaeque subsidiariae cohortes et fugientium agmine impulsae auxerant constemationem, trude-
banturque in paludem, gnaram vincentibus, iniquam nescüs, ni Caesar productas legiones instru-
xisset inde hostibus terror, fiducia militi, et manibus aequis abscessum. Tacit. ann. I, 59 — 63.
27. Als das römische Heer den Rückzug antritt, wird Caecina bei den langen Brücken heftig bedrängt
Nur mit Mühe erreicht er den Rhein. Mox reducto ad Amisiam exercitu legiones classe» ut
advenerat, reportat; pars equitum litore Oceani petere Rhenum iussa; Caecina, qui suum militem
Digitized byC^OOQlC
_X
20 I^Bcb Chr. 15.
dücebat, monitus, cpianquam notis itineribus regrederetnr, pontes longos qnam matarrime snpe-
rare. Angustus is trames vastas inter paludes et quondam a L. Domitio aggeratus. cetera limosa,
tenacia gravi coeno aut rivis incerta erant, circum silvae paolatim adclives. quas tum Arminias
implevit» compendiis viarum et cito agmine onustum sarcinis armisque militem quum antevenis-
set. Caecinae dubitanti, quonam modo ruptos vetustate pontes reponeret simulque propulsaret
hostem, eastrametari in loco placuit, nt opus, et alii proeÜum inciperent. || Barbari, perfringere
stationes seque inferre munitoribus nisi, lacessunt» circumgrediuntur, occorsant miscetur operan-
tium bellantiumque clamor. et cuncta pariter Romanis adversa: locus uligine profunda , idem ad
gradum instabilis, procedentibus lubricus, Corpora gravia loricis. neque librare pila inter imdas
poterant. contra Cheruscis sueta apud paludes proelia, procera membra, hastae ingentes ad
vulnera facienda quamvis procul. nox demum inclinantis tum legiones adversae pugnae exemit
Germani ob prospera indefessi ne tum quidem sumta quiete, quantum aquarum consurgendbus
iugis oritur, vertere in subiecta: mersaque humo et obruto, quod effectum operis, duplicatus
militi labor. Quadragesimum id Stipendium Caecina parendi aut imperitandi habebat, secundarum
.ambiguarumque rerum sciens eoque interritus. Igitur futura volvens non aliud repperit, quam
ut bestem silvis coerceret, donec saucii quantumque gravioris agminis anteirent. nam medio
montium et paludum porrigebatur planities, quae tenuem aciem pateretur. Deliguntur legiones:
quinta dextro lateri, unetvicesima in laevum, primani ducendum ad agmen, vicesimanus adversum
secuturos. || Nox per diverea inquies, quum barbari festis epulis, laeto cantu aut truci sonore
subiecta vallium ac resultantis saltus complerent, apud Romanos invalidi ignes, interruptae voces,
atque ipsi passim adiacerent vallo, oberrarent tentoriis, insomnes magis quam pervigiles. ducem-
que terruit dira quies: nam Quintilium Varum sanguine oblitnm et paludibus emersum cemere
etaudire visus est velut vocantem, non tarnen obsecutus et manum intendentis reppulisse.'Coepta
luce missae in latera legiones metu an contumacia locum deseruere, capto propere campo bu-
mentia ultra. Neque tamen Arminius, quamquam libero incursu, statim prorupit, sed, ut haesere
coeno fossisque impedimenta, turbati circum milites, incertus signorum ordo, utque tali in tem-
pore, sibi quisque properus et lentae adversum imperia aures, irrurapere Germanos iubet, cla-
mitans: en Varus et eodemque iterum fato vinctae legiones! Simul haec: et cum delectis scindit
agmen equisque maxime vulnera ingerit. illi sanguine suo et lubrico paludum lapsantes, excussis re-
ctoribus, disiicere obvios, proterere iacentes. plurimus circa aquilas labor, quae neque adversum
ferri ingruentia tela neque figi limosa humo poterant. Caecina, dum sustentat aciem, suffosso
equo delapsus circumveniebatur, ni prima legio sese opposuisset. iuvit hostium aviditas omissa
caede praedam sectantium, enisaeque legiones vesperascente die in aperta et solida. neque is
miseriarum finis: struendum vallum, petendus agger, amissa magna ex parte, per quae geritur
humus aut exciditur cespes, non tentoria manipulis, non fomenta sauciis. infectos coeno taut
cruore cibos dividentes, funestas tenebras et tot hominum millibus unum iam reliquum diem la-
mentabantur. || Forte equus abruptis vinculis vagus et clamore territus quosdam occurrentium
obturbavit. tanta inde constematio inrupisse Germanos credentium, ut cuncti ruerent ad portas,
quarum decumana maxime petebatur, aversa hosti et fogientibus tutior. Caecina, comperto,
vanam esse formidinem, quum tamen neque auctoritate neque precibus, ne manu quidem,
obsistere aut retinere militem quiret, proiectus in limine portae, miseratione demum, quia per
corpus legati eundem erat, clausit viam. simul tribuni et centurioues falsum pavorem docue-
runt. II Tunc contractos in principia iussosque, dicta cum silentio accipere, temporis ac ne-
cecsitatis monet: unam in armis salutem, sed ea consilio temperanda, manendumque intra
Valium, donec expugnandi bestes spe propius succederent; mox undique erumpendum: illa erap-
tione ad Rhenum perveniri. quodsi fugerent, pluris Silvas, profundas magis paludes, sae\itiam
Digitized byC^OOQlC
Nach Chr. 15 — 16. 3f
^ hostium SQperesse, ac victoribos decns, gloriam. quae domi cara, quae in castris honesta ^ mo-
^ morat; reticuit de adversis. Equos dehinc, orsus asuis» legatorum tribunorumque nalla ambitione
^ fortissimo cuique bellatori tradit^ uthi, mox pedes, in hostem invaderent. || Haud minus inquies
^ Gennanus spe, cupidine et diversis ducum sententiis agebat: Araninio, sinerent egredi egressosque
I rursum per humida et impedita circomvenirent, suadente; atrociora Inguiomero et laeta barba-
f ris, ut Valium armis ambirent, promtam expugnationem, plures captivos, incomiptam praedam
i fore. Igitur orta die proruunt fossas, iniiciunt crates, summa valli prensant, raro super milite
et quasi ob metom defixo. postquam haesere mnnimentis, datur cohortibus signum cornuaque
£ ac tubae concinuere. exin clamore et impetu tergis Germanorum circumAinduntur, exprobrantes:
I non hie Silvas nee paludes sed aequis locis aequos deos. Hosti facile excidium et paucos ac
i semermos cogitanti sonus tubarum, fulgor armorum, quanto inopina tanto maiora offunduntur,
G cadebantque ut rebus secundis avidi, ita adversis incauti. Arminius integer, Inguiomerus post
[ grave vulnus pugnam deseruere: vulgus trucidatum est, donec ira et dies permansit. Noete de-
r mum reversae legiones, quamvis plus vulnerum, eadem ciborum egestas fatigaret^ vim, sanitatem,
; copias, cuncta in victoria habuere. || Pervaserat interim circumventi exercitus fama, et infesto
Germanorum agmine Gallias peti: ac ni Agrippina impositum Rheno pontem solvi prohibuisset,
erant, qui id flagitium formidine auderent. sed femina ingens animi munia ducis per eos dies
induit militibusque, ut quis inops aut saucius, vestem et fomenta dilargita est. Tradit C. Plinius,
Germanicorum bellorum scriptor, stetisse apud priucipium pontis laudes et grates reversis legio-
nibus habentem. Tacit. ann. L, 63 — 69. — Die pontes longi hat man entweder in südlicher
Richtung von der Unter- Ems oder westwärts vom Teutoburger- Walde gesucht, je nachdem
man Caecina in Verbindung mit Gertnanicus zur Unter -Ems zurückmarschiren und dann erst
zum Rhein ziehen, oder, was doch jedenfalls als das Natürlichere erscheint, ihn schon früher
vom Hauptkorps sich trennen liess. So findet sie v. Ledebur, der ersten Ansicht folgend, in
der Nähe Billerbeck's, in den Baumbergen (L u. V. d. B. S. 314 flg.); während sich Grupen
(Origg. Germ. Th. 1. S. 154 flg.), WilheUn (Genn. u. s. B. S. 303.), Schmidt (Zeitschr. für vaterL
G. u. A. lY. S. 347.) u. A. für die westliche Richtung und die Umgebungen von Stromberg,
Ahlen und Beckum entscheiden. Nach der letzteren Ansicht hätten wir in den, im Sommer f835
im Kirchspiel Beckum entdeckten und untersuchten Gräbern, Denkmaale der Niederlage Caecina's
anzunehmen. Vom Oberstlieut Schmidt haben vnr weitem Aufschlüssen über diesen Punkt
entgegenzusehen.
28. Im Chenisker- Lande überwog jetzt Armins Ansehen: auch Segitner, der Bruder des Segestes, mit
seinem Sohne, ward jetzt gezwungen, römischen Schutz zu suchen. Jam Stertinius, ad accipien-
dum in deditionem Segimerum, fratrem Segestis, praemissus, ipsum et filium eins in civitatem Ubi-
orum perduxerat, data utrique venia: facile Segimero, cunctantius filio, quia Quinctilü Vari cor-
pus ülusisse dicebatur. Tacit. ann. I., 74. — Cf. Dio Cass. LVII.,18. (p. 703).
«6.
29. Während Germanicus den Silius gegen die Gatten entsendet^ bricht er selbst auf die Nachricht von
der Belagerung AHso's in Westfalen ein. Caesar . . . Silium legatum cum expedita ^manu inrup-
tionem in Cattos facere iubet: ipse, audito, castellum Luppiae flumini adpositum obsideri, sex
legiones eo duxit . . . neque Caesari copiam pugnae obsessores fecere, ad famam adventus eins
dUapsi. tumulum tamen nuper Varianis legionibus structum et veterem aram Druso sitam disie-
cerant. restituit aram honorique patris princeps ipse cum legionibus decucurrit tumulum iterare
haud Visum, et cuncta inter castellum Alisonem ac Rhenum novis limitibus aggeribusque per-
munita. Tacit. ann. U., 7.
Digitized by VjOOQIC
22 Nach Chr. 16.
30. Aur einer Flotte von 4000 Schiffen fuhrt er sodann sein gesammtes Heer über die Züyder-See
zur Ems und von dort zur Weser. Hier greift er zweimal die Deutschen an, aber ohne Ent-
scheidung. Lacus inde et Oceanum usque ad Amisiam flumen secunda navigatione pervehitur.
Classis Amisiae relicta laevo amne erratumque in eo, quod non subvexit: transposuit militem
dexteras in terras iturum. ita pinres dies efficiendis pontibus absumti. Et eques qoidem ac le-
giones prima aestuaria nondum adcrescente unda intrepidi transiere; postremum auaJIiorum ag-
men Batavique in parte ea, dum insultant aquis artemque nandi ostentant, turbati et quidam
hausti sunt. Metanti castra Caesari Angrivariorum defectio a tergo nuntiatur. missus illico Ster-
tinius cum equite et annatura levi igne et caedibus perfidiam ultus est. || Flumen Yisurgis Ro-
manos Cheniscosque interfluebat. eins in ripa cum ceteris primoribus Arminius adstitit quaesitoque,
an Caesar venisset? postqum adesse responsum est, ut liceret cum fratre coUoqui, oravit Erat
is in exercitu, cognomento Flavius, insignis fide et amisso per vuhius oculo paucis ante annis
duce Tiberio. tum permissum: progressusque salutatur ab Armiuio, qui amotis stipatoribus, ut
sagittarii nostra pro ripa dispositi abscedcrent, postulat, et, postquam digressi, unde ea deformitas
oris? interrogat fratrem. illo locum et proelium referente, quodnam praemium recepisset? ex-
quirit. Flavius aucta stipendia, torquem et coronam aliaque militaria dona memorat, inridente
Aiminiovilia servitii pretia. || Exin diversi ordiuntur: hie magnitudinem romanam, opes Caesaris
et victis graves poenas, in deditionem venienti paratam clementiam, neque coniugem et filium
eius hostiliter haberi; ille fas patriae, libertatem avitam, penetrales Germaniae deos, matrem
precum sociam, ne propinquorum et adfinium, denique genüs suae desertor et proditor, quam
imperator esse mallet. paulatim inde ad iurgia prolapsi, quo minus pugnam consererent, ue
flumine quidem interiecto cohibebantur, ni Stertinius adcurrens plenum irae armaque et equum
poscentem Flavium attinuisset. cemebatur contra minitabundus Arminius proeliumque denuntians:
nam pleraque latino scrmone intcriaciebat, ut qui romanis in castris ductor popularium meruis-
set. II Postero die Germanorum acies traus Visurgim stetit. Caesar, nisi pontibus praesidüsque
iinpositis dare in discrimen legiones haud imperatorium ratus, equitcm vado tramittit. praefuere
Stertinius et e numero primipilarium Aemilius, distantibus locis invecti, ut hostem diducerenL
qua celerrimus amnis, Cariovalda dux Batavorum erupit. eum Cherusci, fugam simulantes, in
planitiem saltibus circumiectam traxere, dein coorti et undique effusi trudunt adversos, instant
cedentibus coUectosque in orbem pars congressi, quidam eminus proturbant. Cariovalda, diu
sustentata hostium saevitia, hortatus suos, ut ingruentes catervas globo frangerent^ atque ipse in
dcnsissimos inrumpens, congestis telis et suffosso equo labitur ac multi nobilium circa, ceteros
vis sua aut equites cum Stertinio Aemilioque subvenientes periculo exemere. || Caesar trans-
gressus Visurgim indicio perfugae cognoscit delectum ab Arminio locum pugnae: convenisse et
alias nationes in silvam Herculi sacram, ausurosque noctumam castrorum oppugnationem. habita
indici fides. et cemebantur ignes suggressique propius speculatores audiri fremitum equorum
immensique et inconditi agminis murmur attulere. Igitur propinquo summae rei discrimine ex-
plorandos militum animos ratus, quouam id modo incorruptum foret, secum agitabat: tribunos et
ccnturiones laela saepius quam comperta nuntiare; libertorum servilia ingenia; amicis inesse
adulationem; si concio vocetur, illic quoque, quae pauci incipiant, reliquos adstrepere; penitus
noscendas mentes, quum secreti et incustoditi inter militaris cibos spem aut metum proferrent
II Noctecoepta egressus augurali, per occulta et vigilibns ignara, comite uno, contectus humeros
ferina pelle, adit castrorum vias, adsistit tabemaculis firuitorque fama sui, quum hie nobilitatem
ducis, decorem alius, plurimi patientiam, comitatem, per seria, per iocos eundem animum lau-
dibus ferrent reddendamque gratiam in acie faterentnr, simul perfidos et ruptores pacis ultioni
et gloriae mactandos. Inter quae unus hostium, latinae linguae sciens, acto ad vallum equo
Digitized byC^OOQlC
Nach Chr. 16. 23
voce magna coniages et agros et stipendii in dies, donec bellaretur, sestertios centenos, si quis
transfugisset^ Arminii nomine pollicetur. Incendit ea coniumelia legionum iras. veniret dies, da-
retur pugna: sun^turum militem €rermanorum agros, tracturum coniuges : accipere omen et ma-
trimonia ac pecunias hostium praedae destinare. Tertia ferme vigilia adsultatum est castris sine
coniectu teli, postquam crebras pro munimentis cohortes et nihil remissum sensere. || Nox ea*
dem laetam Germanico quietem tulit viditque se operatum et sanguine sacro respersa praetexta
pulchriorem aliam manibus aviae Augostae accepisse. Auctus omine addicentibus auspiciis vocat
concionem et, quae sapientia praevisa aptaque imminenti pugnae, disserit: non campos modo
militi romano ad proeliiim bonos, sed, si ratio adsit, silvas et saltus. nee enim inmiensa barba-
rorum scuta, enormis hastas inter truncos arborum et enata humo virgulta perinde haberi quam
pila et gladios et haerentia corpori tegmina. denserent ictus, ora mucronibus quaererent: non
loricam germano, non galeam, ne scuta quidem ferro nervo ve firmata, sed viminum textus vel
tennis, fucatas colore tabulas. primam utcunque aciem hastatam, ceteris praeusta aut brevia
tela. iam corpus, ut visu torvum et ad brevem impetum validum, sie nuUa vulnerum patientia.
sine pudere flagitii, sine cura ducum abire, fiigere, pavidos adversis, inter secunda non divini,
non humani iuris memores. si taedio viarum ac maris finem cupiant, hac acie parari. propiorem
iam Albim, quam Rhenum. neque bellum ultra, modo se, patris patruique vestigia prementem,
iisdem in terris victorem sisterent Orationem ducis secutus militum ardor signumque pugnae
datum. II Nee Arminius aut ceteri Germanicorum proceres omittebant suos quisque testari: hos
esse Romanos, Yariani exercitus fugacissimos, qui, ne bellum tolerarent, seditionem induerint»
quorum pars onusta vulneribus tergum, pars fluctibus et procellis fractos artus infensis rursum
hostibus, adversis diis obiiciant, nulla boni spe: classem quippe et avia Oceani quaesita, ne quis
venientibus occurreret, ne pulsos premeret, sed ubi miscueriut manus, inane victis ventorum
remorumve subsidium meminissent modo avaritiae, crudeUtatis, superbiae. aliud sibi reliquum
quam tenere libertatem aut moriante servitium? || Sic accensos etproelium poscentes in cam-
pum, cui Idistaviso nomen, deducunt. Is medius inter Visurgim et coUes, ut ripae fluminis cedunt
aut prominentia montium resistunt, inaequaliter sinuatur. pone tergum insurgebat silva, editis in
altum ramis et pura humo inter arborum truncos. Campum et prima silvarum barbara acies
tenuit. soli Cherusci iuga insidere, ut proeliantibus Romanis desuper incurrerent. Noster exer-
citus sicincessit: auxiliares Galli Germanique in fronte; pöst cpios peditessagittarii; dein quattuor
legiones et cum duabus praetorüs cohortibus ac delecto eqnite Caesar; exin totidem aliae legio-
nes et levis armatura cumequite sagittario ceteraeque sociorum cohortes. || Intentus paratusque
miles, ut ordo agminis in aciem adsisteret. Yisis Cheruscorum catervis, quae per ferociam pro-
ruperant, validissimos equitum incurrere latus, Stertmium cum ceteris turmis circumgredi tergaque
invadere iubet, ipse in tempore adfuturus. Interea pulcherrimum augurium octo aquilae petere
Silvas et intrare visae imperatorem advertere. exclamat: irent, sequerentur romanasaves, propria
legionum numina. simul pedestris acies infertur et praemissus eques postremos ac latera impulit
mirumque dictu, duo hostium agmina diversa fuga, qui silvam tenuerant, in aperta, qui campis
adstiterant, in silvam ruebant medii inter hos Cherusci collibus detrudebantur, inter quos insignis
Arminius manu, voce, vulnere sustentabat pugnam incubueratque sagittariis, illa rupturus, ni Rae
torum Yindelicorumque et Gallicae cohortes signa obiectssent nisu tamen corporis et impetu equi
pervasit, oblitus faciem suo cruore, ne nosceretur. quidam agnitum a Chaucis inter auxilia ro-
mana agentibus emissumque tradiderunt. Yirtus seu fraus eadem Inguiomero effugium dedit.
ceteri passim trucidati et plerosque, tranare Yisurgim conantes, iniecta tela aut vis fluminis,
postrcmo moles ruentium et incidentes ripae operuere. quidam, turpi fuga in summa arborum
nisi ramisque se occultantes, admotis sagittariis per ludibrium figebantur. alios prorutae arborcs
Digitized by C^OOQ IC
24 ISach Chr. 16.
fidflixere. || Magna ea victoria neque cnienta nobis fuit Quinta ab hora diei ad noctem cacsi
hostes decem millia passuum cadaveribus atque armis opplevere, repertis inter spolia eorum
catenis, quas in Romanos ut non dubio eventu portaverant. Miles in loco proelii Tiberium im-
peratorem salutavit struxitque aggerem et in modum tropaeorum arma subscriptis victanim
gentium noifiinibus imposuit. || Haud perinde Germanos vulnera, luctus, excidia, quam ea spe-
cies dolore et ira adfecit. qui modo abire sedibus, trans Albim coneedere parabant, pugnam
volunt, arma rapiunt. plebes» primores, iuventus, senes agmen romanum repente incursant, tor-
bant. postremo deligunt locum flumine et silvis clausum, arta intus planitie et humida. silvas
quoque profunda palus ambibat, nisi quod latus unum Angrivarii lato aggere extulerant, quo a
Cheruscis dirimerentur. hie pedes adstitit. equitem propinquis lucis teuere, ut ingressis silvam
legionibus a tergo foret. || Nihil ex his Caesari incognitum: consilia, locos, promta, occulta
noverat astusque hostium in perniciem ipsis vertebat Seio Tuberoni legato tradit equitem cam-
pumque. peditum aciem ita instnixit, ut pars aequo in silvam aditu incederet, pars obiectum
aggerem eniteretur. quod arduum, sibi, cetera legatis permisit quibus plana evenerant, facile
inrupere, quis impugnandus agger, ut si murum succederent, gravibus supeme ictibus conflicta-
bantur. Sensit dux imparem cominus pugnam, remotisque paulum legionibus funditores libra-
toresque excutere tela et proturbare bestem iubet. missae e tormentis hastae, quantoque eon-
spicui magis propugnatores, tanto pluribus vulneribus deiectL Primus Caesar cum praetorüs
cohortibus capto vallo dedit impetum in silvas. coUato illic gradu certatum. bestem a tergo
palus, Romanos flumen aut montes claudebant. utrisque necessitas in loco, spes in virtute, salus
ex victoria. || Nee minor Germanis animus, sedgenere pugnae et armorum superabantur, quum
ingens multitudo artis locis praelongas hastas non protenderet, non colligeret, neque adsulübus
et velocitate corporum uteretur, coacta stabile ad proeliiun, contra miles, cui scutum pectori
adpressum et insidens capulo manus, latos barbarorum artus, nuda ora federet viamque strage
hostium aperiret, impromto iam Aiminio ob continua pericula sive illum recens acceptum vulnus
tardaverat. quin et Inguiomerum tota volitantem acie fortuna magis quam virtus deserebat et
Germanicus, (pio magis agnosceretur, detraxerat tegimen capiti orabatque: insisterent caedibus;
nil opus captivis; solam interuecionem gentis finem belle fore. Jamque sero diei subducit ex
acie legionem faciendis castris. ceterae ad noctem cruore hostium satiatae sunt, equites ambigue
certavere. || Laudatis pro concione victoribus Caesar congeriem armorum struxit superbo cum
titulo: DEBELLATIS INTER RHENÜM ALBIMQÜE NATIONIBUS EXERCITÜM TIBERII CAESARIS
EA MONIMENTA MARTI ET JOVI ET AUGÜSTO SACRAVISSE. ... Mox bellum in Angrivarios
Stertinio mandat, ni deditionem properavisscnt. atque Uli supplices nihil abnuendo veniam onuiium
accepere. Tacit. ann. II., 8 — 22. — lieber diesen Feldzug des Gewianicus und die hier er-
Avähuten Örtlichkeiten sehe man die schätzbaren Mittheiluugen Schmidt's in der ZeitscL für v.
G. u. A. IV. S. 346—358.
31. Kaum zurückgekehrt (die Flotte vrBv durch einen Seesturm an den Küsten der Nordsee zer-
<>treut und theUweise vernichtet worden), wendet sich Germanicus, während er Silitis mit 33,000
Mann gegen die Gatten schickt, mit einem noch grössern Heere gegen die Marser. Sed fama
classis amissae ut Germanos ad spem belli ita Caesarem ad coercendum erexit. C. SUio cum
tiiginta peditum, tribus equitum millibus ire in Gattes imperat, ipse maioribus copiis Blarsos in-
rumpit, quorum dux Mallovendus nuper in deditionem acceptus propinquo luco defossam Varia-
nae legionis aquUam modico praesidio servari indicat. Missa extemplo manus, quae bestem a
fronte eliceret, alii, qui terga circumgressi recluderent humum: et utrisque adfuit fortuna. eo
promtior Caesar pergit introrsus, populatur, exscindit non ausum congredi bestem aut, sicubi
restiterat, statim pulsum nee unquam magis, ut ex captivis cognitum est, paventem. Quippe
Digitized byC^OOQlC
Nach Chr. 17. 25
invictos et nuUis cambus superabfles Romanos praedicabant, qui perdila classe, amissis armis,
post constrata equorum virorumque corporibus litora eadem virtute, pari ferocia et veluti aucti
numero inrupissent. Reductus inde in hiberna miles. Tacit. ann. II., 25.
17.
32. Glänzender Triumphzug des nach Rom heimberufenen Germamcus. C. Caecilio, L. Pomponio coss.
Germanicus Caesar a. d. VII. Kai. Junias triumphavit de Cheruscis, Cattisque et Angrivariis, quae-
que aliae nationes usque ad Albim colunt: vecta spolia, captivi, simulacra montium, iluminum,
proeliorum, bellumque, quia conficere prohibitus erat, pro confecto accipiebatur. Tacit. ann. II., 44. —
hiöav ds dlxag catavteg xci 7CaQi6%(yv tm vsatsQa rsQfiaviM^ kafmQotatov d-glafißcn;^ iv & i^Qia(ir
ßev&ri räv inifpavsötatav on/dgäv iScS^iattt Tud yuvaixäv' ££iuyovvz6g ts Seysötov viog^ XqQov6'
wov ^yffMöv, xai adtkqyii avtovy yvvri S IdQfiBvlov tov dtoAffio^xiftfaifrog iv rotg XfjQOvöxoig iv rg
XQog OvoQOv Koviwlhov xoQaöXirvSiiöBi xai vvv hi <h>vi%f)vtog tov xoksfiovy ovofuc ®ov&if£XdcCy
xal vtog tQurrjg Sov^ieXatog' hi da Zeöl&cacog Ziyt^ii^Qov ^ viog rov XrjQovöTiGyv r^yeiiovog xal ij
ywi} tovrov ^Pa(dg^) Ovocqo(ivqov ^) dvyatijQy rjysitovog X&ttiov^) xcct ^svdoQiiy BaitoQitog^) tov
Mikovog adslqxw vibg^ Zovyafißqog. I^iörijg^) öi 6 xev&SQog tov '^(uvlov jmxI i^ ^X^g dtdötij
nQog trjv yvci^iriv avrov xcd laßtov xcuqov ijvtoiioXrjös xtd tp ^giaiißp naqfjy töv fpUtcctanf iv
zi(i7j dyofisvog' imfixevös de koü jdlßfig'') täv Xavtayv iSQevg tcoi oUm dh öd^uxta iscofisuvdTi ix
twv 7t£jcoQdrffi&i/cav ^v&v' Ka&vhcav oud jifiifivmv, BgovotzigcoVy OvcbasyVy^) Xtj^oviSxGWj Xat-
tayi/y XattovoQlcüVy Javdävy^ TovßavtlcDvJ^) Strab. VII.*) (Vgl. oben bei Nro. 6.)
33. Unterdess beginnen in Deutschland die Cheruscer und ihre Verbündete Krieg gegen die Sueven
unter Maroboduus. Suevi praetendebantur auxilium adversus Cheruscos orantes. nam discessu
Romanorum ac vacui extemo metu, gentis adsuetudine et tum aemulaiione gloriae, arma in se
verterant. vis nationum, virtus ducum in aequo, sed Haroboduum regis nomen invisum apud
populäres, Arminium pro libertate bellantem favor habebat. || Igitur non modo Cherusci socii-
que eorum, vetus Arminii miles, sumsere bellum, sed e regno etiam Marobodui Suevae .gentes,
Semnones ac Langobardi, defecere ad eum. quibus additis praepoUebat, ni Inguiomerus cum
manu clientium ad Maroboduum perfugisset, non aliam ob causam, quam quia fratris filio iuveni
patruus senex parere dedignabatur. Diriguntur acies pari utrimque spe nee ut oltm apud Ger-
manos vagis incursibus aut disiectas per catervas: quippe longa adversum nos milida insueve-
rant sequi signa, subsidiis firmari, dicta imperatorum accipere. At tunc Arminius equo collustrans
cuncta, ut quosque advectus erat, reciperatam libertatem, trucidatas legiones, spolia adhuc et
tela Romanis derepta in manibus multorum ostentabat, contra fugacem Maroboduum appellans,
proeliorum expertem, Hercyniae latebris defensum ac mox per dona et legationes petivisse foe-
dus, proditorem patriae, satellitem Caesaris, haud minus infensis animis exturbandum quam Varum
Quintilium interfecerint. meminissent modo tot proeliorum, quorum eventu et ad postremum
eiectis Romanis satis probatum, penes utros summa belli fuerit. || Neque Maroboduus iactantia
sui aut probris in hostem abstinebat, sed Inguiomerum tenens, illo in corpore decus omne Che-
ruscorum, illius consiliis gesta, quae prospere ceciderint, testabatur: vecordem Arminium et re-
rum nescium alienam gloriam in se trahere, cpioniam tres vacuas legiones et ducem fraudis
ignarum perfidia deceperit magna cum clade Germaniae et ignominia sua, quum coniunx, quum
filius eius servitium adhuc toierent At se duodecim legionibus petitum duce Tiberio illibatam
♦) Variet. lect. ^) Codd. Alyt^n^gov. ^ Vat. 'Paßiq. *) Mose, et Med. Ovx^ofiigov, ♦) Codd. Bavrwv, Mose. Bvcrrfav.
Vcnct. BQ€tTvtav, *) Med. Bano^tSo<;, •) Codd. AlyiaTt^q. ') Cas. Alßrjq. ^ Codd. Novaütfav, •) Mugo^v?
W) Codd. 2!ovßartUa¥.
Reget. hUt. Westfal. 4 ^igitized by L^OOglC
26 IHach Chr. It — 19.
Germanorum gloriam servavisse. mox conditiouibus aequis discessum: neque poenitere, quod
ipsorum in manu sit» integrum adversum Romanos bellum an pacem incrueutam malint His
voeibus instinctos exercitus propriae quoque causae stimulabant, cpium a Cheruscis Langobardis-
que pro antiquo decore aut recenti libertate, et contra augendae dominationi certaretur. Non
alias maiore mole concursum neque ambiguo magis eventu fusis utrimque dextris cornibus, spe-
rabaturque rursum pugna, ni Maroboduus castra in colles subduxisset. id Signum perculsi fuit:
et transfugiis paulatim nudatus in Marcomanos concessit misitque legatos ad Tiberium oraturos
auxilia. Responsum est, non iure eum adversus Cheruscos arma romana invocare, qui pugnantis
in eundcm bestem Romanos nulla ope iuvisset. Missus tamen Drusus, ut rettulimus, pacis firma-
tor. Tacit. ann. IL, 44—46.
34. Um diese Zeit sind von Strabo die Nachrichten über Deutschland im 7. Buche seiner yBayqatpixa auf-
gezeichnet worden (VI., 4, 2. VII., 1, 4.). Sie geben zwar über die Länder zwischen Rhein
und Weser manche schälzenswerthe Notizen; aber die Ausbeute im Ganzen ist dennoch nur
kärglich; überdies wegen der vielen handschriftlichen Corruptclen, besonders in den Eigennamen,
die Texteskritik schwierig. — Nachfolgend stellen wir die betreffenden geographischen Angaben
zusammep. Ev&vs tolwv ta nigav tov ^Pijvov nsza tovg Kßkrovg ngog rijv ea X8xh(ieva Fsq-
yMVol vinovtaiy lUTiQov i^aXXazrovtEg tov KskuTUW fpvlov xü ts xk60va<S(i& zrjg dyQwrrjrog xol
t(}v luysd'ovg xal trig ^av&otritog' takXa äa 7taQanXri<su)i xal iiOQfpaig x(d ^^s6i xol ßloig ovtsSi
otovg sigyJTuxiuv toifg KsXtovg, ^l6 Shuxia (lov doxovüL ^P&iuuot xovzo avzolg tiö&ai tovvoiutj äg
av yvriöiavg Fakdrag (pgci^eLv ßovkofuvoi' yvijötjOi yd(f oi FeqiuxvoI wxxa tiiv ^PmiMtUav Svocksmov»
II "£6X1 Sb ta (ihv ngäta iieQri tiqg xcigttg tavtr^g td JtQog tp ^Pijvip (^XQ^ ^'^^ ixßokäv äxo tijg
TCfiyr^g oQ^anivoig' 6%i^hv da rot xcel rovro iöti xb iöxigiüv t^g xcigag xlatog rj xotafua niacu
Tavttig 8b td fikt/ slg tr^v KBktiMtjv fisxijyayov 'Pofuxtbt. . . . Metd 6b tovg X(x(fcacovap,t(ws
X Slüjül i<sxiv B&vri xd (uxcc^ xov 'Pifi/ov x(d xov "Akßuog xoxaiuWj og xagdklrilog nag ixBiva gd
n(f6g xov ilTtaavbvj ovx ikdtxa %aipai/ öu^imvy rinBQ ixsivog. EUl da iisxato oud akkoi notapd
nkatoly av iv tp l^naöla ^govöog BgovTczBQOvg wxxBvavfxuxqOBy ^hvtag i&öavtag dsco votov ngbg
ßo^gav TCfd tov 'SIkbuvov. 'E^ygxai ydg fj x^Q^ ^Q^S votov. . . . "j^kka d* ivÖBiötagd ictiv
l^vT] rBQfMviocdy Xrigovöitol xb Tcal Xdxxoi xal Fafiaßgiovvoi xal Xattovdguyt' ngog Öh tp 'SItuopo
2j(niyaiLßgol ta md Xavßoi (lege Xdnaßoi) xal Bgovxxagoi xal Klfißgoiy Kavxot xa xal Kaovkxoi xtd
Kccilifiavol xal akkov nkaCovg. 'Eni xavxd da x& 'jifut^ia q>agovxat Blöovgytg ta xal Aovxlag nova-
t'^Sj df^%f»yv ^Ptfvov nagl i^axoölovg ötadüwg, giav duc Bgovxxagmv täv ikatt6v<x>v. || Täv Si
Fagfiavävy &g ainovy ot nav xgoödgxxioi stag^xov6L tä 'Slxaavä. Fvagliovrai if dno t&v ixßoköv
tov ^Pi}vov kttßovtag trjv dgxfiv {Uxgi xov "Akßuog. Toiixcav d* alöl yvagiiicixatoi £ovyanßgol xb
xal Kiiißgoi, Strab. VII., 1, 2 — 3. 2, 4. — xakamaioi Sa Mavdxioi xäv ixßokäv iq>' axdxaga xov
noxa^uyvy xaxotxovvtag aki] xal 8gv\u)vg ovx v^A^^, dkkd nvxvr^g vkr^g xal dxav&cidovg. Tccctd xov-
xovg ^ tdgwxai £ovyd\Lßgoi FagiiavoL Ildavig ^ vTcigTCBtvxai xr^g xota(Uag xavxrig ot iMVfißoi
xgoöayogavofuvoL Fagiiavoly xai ävvdfUL xm jckij^ai iiatpigovxag x&v akkav v(p' mv o£ i^akawo-
liavoi xatifpevyov alg x'qv ivtbg xov ^Pi^vov wvl' xai dkko^ 8a xatx akkovg xoxovg Swauxavovöi
xal 8ia8&x^ovxai xd ^mnvga xov nokifuyv, xäv ngoxagov dal xaxakvofUv&v. Strab. IV., 3, 4.
19.
35. Der römische Senat weist das Anerbieten eines Häupdinges der Gatten, Arminius zu ermorden,
zurück. Reperio apud scriptorcs senatoresque eorundem temporum, Adgandestrii principis Cat-
torum lectas in senatu litteras, quibus mortem Arminii promittcbat, si patrandae ncci venenum
mitteretur: responsum esse, non fraude neque occultis, sed palam et armatum populum roma-
num bestes suos ulcisci. Tacit. ann. II., 88.
Digitized by V^OOQIC
H^ch Chr. 21 — 26. 27
36. Ai'mifuus wird ermordet. Ceterum Arminias abscedentibus Romanis et pulso Maroboduo regnum
adfectans libertatem populariura adversam habuit petitusque armis, quum varia fortuna certaret,
dolo propinquorum cecidit: liberator haud dubio Germaniae et qui noii primordia populi romani
sicut alii reges ducesque, sed florentissimum imperium lacessierit, proelüs ambiguus, bello non
victus. Septem et triginta annos vitae, dtiodecim potentiae explevit caniturcpie adhuc barbaras
apud gentes; Graecorum annalibus ignotus, qui sua tantum mirantur: Romanis haud perinde co-
lebris, dum vetera extollimus, recentium ineuriosi. Tacit. ann. II., 88. — Tacitus erwähnt zwar
die Ermordung des Arminius unter den Ereignissen des Jahrs «4 9; aber nur, weil ihm der da-
mals beabsichtigte Mordanschlag dazu eine passende Gelegenheit bietet, Deim da er dem über-
wiegenden Einflüsse des Arminius an der bezeichneten Stelle ausdrücklich eine zwölfjährige
Dauer zuschreibt» dieser Einfluss aber erst von der Varianischen Niederlage an gerechnet wer-
den kann; so muss der Tod des Arminius in das Jahr 24 gesetzt werden.
26.
37. Bei der Bewältigung des thracischen Aufstandes werden die Römer von einer Sigambrischen Gehörte
unterstützt. li (sc. sagittarii) dum eminus grassabantur, crebra et inulta vulnera fecere: propius
incedentes eruptione subita turbati sunt receptique subsidio Sugambrae cohortis, quam Romanus
promptam ad pericula ncc minus cantuum et armorum tumultu trucem haud procul instruxerat.
Tacit. ann. IV., 47. — Diese Erwähnung der Sigambrer ist die letzte geschichtliche. Denn
wenn auch* der Name beim Juvenal und Hartial (sat. IV., 447. — de spect. III., 9.) und sogar
noch bei den Dichtem des 5. und 6. Jahrhunderts, beim Claudian (de bello Get 449; in Eu-
trop. I., 383; de IV. cons. Honorii 446; epithal. 279; de bello Gild. 373; in I. cons. Stilich. I.,
224; in 11. cons. St. 48.), Sidonius ApoUinaris (ep. 4, 4; paneg. Avit. 42. 444; ep. ad Maj. 34;
Narb. 246) und Venantius Fortimatus (ad Charib. reg. 6, 4.) zum Vorschein kommt; so darf man
doch Dichterstellen, zumal diese spätem, in geschichtlicher Beziehung nur mit äusserster Behut-
samkeit gebrauchen. Im gegenwärtigen Falle hieraus den Fortbestand des Volkes zu folgern,
wäre nur einer gänzlich unkritischen Auf&ssung möglich. Bis auf den Wortausdruck NachäfTer
des klassischen Alterthums ringen nämlich die Schriftsteller der spätem Zeit in Allem nach alter-
thümlichem Klange und Gepränge: Wendungen, Gleichnisse, BQder tragen einen, oft ins Einzelne,
entlehnten Zuschnitt und zumal in den Namen wird oft bis zum Ekel Antikes und Modernes -
durch einander gewirrt. Wenn Sidonius ApoUinaris z, B. (ep. 4, 4 — 4.) sagt:
Tu Tuncmm et Vachalim, Visurgin, Albin
Francoram et penitissimas paludes
btrares, venerantibus Sicambris,
Solis moribus inter arma tutus.
so hat er augenscheinlich die Horazische Stelle (IV, 44, 54 — 52.)
Te caede gaudeutes Sygambri
Compositis venerantur armis.
vor Augen gehabt. Dennoch hat man kolchen Dichterstellen bisher ein entscheidendes Gewicht,
beigelegt. Man geht nämlich von der Ansicht aus> der Stamm der Sigambrer sei noch im
5. Jahrhundert nicht erloschen gewesen; er habe im Gegentheil den Vorrang in der fränkischen
Völker -Verbindung behauptet und das Königsgeschlecht der Merovinger hervorgebracht Das
gänzliche Stillschweigen der gleichzeitigen Geschichtschreiber, dass Julian, Ammian, Sulpicius
Alexander, die notitia »mper«, obwohl diese von den Ampsivariera, Bructerern, Chamavcn, Chat-
tuariem, Tubanten, Gauchen, Angrivariem und Gatten häufige Meldung thueii» der Sigambrer mit
Digitized byC^OOQlC
28 Ifacb Chr. 26 — 4i.
keinfer Silbe erwähnen, dies alles erweckt kein Bedenken, erregt keine Schwierigkeit. Man
stützt sich vorweg für jene Ansicht auf die genannten Dichter, ohne sogar zu merken, dass die
Zeugnisse, worauf man sich beruft, nicht einmal, was man will, besagen. Denn hienach bildet
das Volk der Sigambrer nicht etwa einen Theil des fränkischen, sondern es besteht zwischen
Franken und Sigambrern völlige Identität, so dass der neue Name der Franken in die Stelle
des alten sigambrischen getreten ist. Und nicht blos die obigen Dichterstellen dienen hiefür zum
Beleg, sondern auch alle ältere fränkische Chroniken (vgl. Eccard Gonunent. de reb. Franc. Orient. T. I.
p. 190. 619. Duchesne script. rer. Franc. T. I. p. 591. — Die alte vita s. Hildulphi nennt z. B.
die Gegend um Trier Sicambria.); wie denn auch Lydus (de mag. p. 248. ed. Bonn.) ausdrück-
lich sagt: xal £vya(ißQoig inayqvnvalv i^nslksi. Ogdyyovg avtovg £| f^ysiiovog xalovöiv bei rov
naqovtog ol neql 'P^rov xal 'Podcn/ov. Wenn daher der Bischof Remgius bei der Taufe an Chlod-
wig die bekannten Worte richtet: mitis depone colla Sicamber! (Greg. Tur. II., 31.), so will er
nicht etwa die Sigambrer als einzelnen fränkischen Volksstamm bezeichnen, sondern die Benen-
nung Sicamber ist ihm völlig gleichbedeutend mit: Francus. Diese Annahme völliger Identität
war im 5. und 6. Jahrhundert sogar unter den Franken selbst allgemein geworden; während
dagegen von der vermeintlichen Existenz eines besondem fränkischen Sigambrer -Stanames da-
mals nicht die mindeste Andeutung vorhanden ist. — Uebrigens war auch dieser Identitäts-
Glaube nur aus Trugschlüssen hervorgegangen. Die Sigambrer waren es, welche in der altem
Zeit unter allen deutschen Völkerschaften die römischen Waffen am meisten beschäftigten und
sich vor allen durch Muth und Tapferkeit hervorthaten. Ihr Name ward dqiher gleich furchtbar,
wie der cimbrische (Strab. VII., 2, 4.) und in allen römischen Provinzen gehört: daher ein ste-
hender, willkommener Lieblings -Ausdruck für die klassischen Dichter. Vgl. Ped. Albinov. in
cons. Liv. 17, 311. Propert. eleg. IV., 6, 77. Ovid. am. I., 14, 49. Grat, cyneg. 202. Horat. IV., 2, 33.
14, 51. Juven. IV., 147. Mart. de spect. III., 9. Sigambrisch und germanisch wurden von die-
sen fast synonym gebraucht. So aber mussten die faden Nachäffereien der spätem Dichter,
woran sich die geographischen Angaben des Strabo und Ptolemäus reihen, welche beide die
Wohnsitze der Sigambrer in die Nähe der Rhein -Mündung, also in das Kemland der spätem
Franken legen, eine Annahme veranlassen und befestigen, wodurch bis in die neueste Zeit die
mannichfaltigsten Irrthümer hervorgerufen wurden. — Gewiss ist das Volk der Sigambrer schon
sehr früh, vielleicht in dem Bmcterischen, untergegangen.
41.
38. Gabirdus und Galba siegen, der erste über die Chancen, der letzte über die Gatten. ixHvoi (sc.
ol i^sUvd-SQOi) de Tud tag rl(iag avtov (sc. rov Kkavdu)v) tag intvixlovg inl totg iv ty Mavffir
xavlcf. TtQax&slöL di^aö&cu ^eaiöavy ov% oti ocazo^ioöavtay aiX ovf iv ty d(fxy n& ovtOy orc di£-
7eoXe(ii]d7j, Tudtoi oud tovtp t^ hu o ta Fdkßag 6 JSovlstbciog Xdtt(wg ixQcctfiaa 9cal Ilovxhos
raovtviog MavQOvöhvg (lege: Xavocovg) vixijöag ta ts aXXa evdwUiiriöe xal devav ötQatuatmn^,
og liovog hi na^ avtoZg ix t^g tov Ovoqov 6v^(poQag r^Vy iTtofäöato' fog xai dkrj^hg ovo{ux, avto-
XQaxoQog ose äiMpotigiov ötpäv tov KXavdiov laßetv. Tä dh i%o^(p o[ avtol av&ig Mttvfoi Tcoh-
INiöaweg xatBCtQd<piiiSav' 2jovritciviog iiiv yaq IlavXipog xtL Dio Cass. LX., 8 — 9. (p. 770.) —
Gabinio Secundo, Ghaucis, gente Germanica, superatis, Chaucius coguomen usurpare congessit.
Suet. Claud. 24.*)
*) Man hat anbe^eiflicher Weise an der Stelle des Dio Gassias die wanderlichsten Emendationen Tersucht, wahrend
Suetona Worte aaaaer Zweifel stellen, dasa Kavxovq statt MotvqQvaiovq tu schreiben sei. SöEeland, der sich mit
Digitized byC^OOQlC
Nach Chr. 47. 29
47.
39. Die Cheniscer erhalten Italicus zum König. Eodem anno Cheniscorum gens regem Roma peti-
vit, amissis per interna bella nobilibus et uno reliquo stirpis regiae, qui apud urbem habebatur,
nomine Italicus. Patemum huic genus e Flavio fratre Arminii, mater ex Catumero principe
Cattorum erat: ipse forma decorus et armis equisque in patrium nostrumque morem exercitus.
Igitur Caesar auctum pecmiia, additis stipatoribus, hortatur, gentile decus magno animo capessere:
illum primum Romae ortum nee obsidem sed civem ire extemum ad imperium. Ac primo lae-
tus Germanis adventus, atque eo quod nuUis discordiis imbutus pari in omnes studio ageret,
celebrari, coli, modo comitatem et temperantiam nulli invisam, saepius vinolentiam ac libidines,
grata barbaris, usurpans. iamque apud proximos iam longius clarescere, quum potentiam eius
suspectantes, qui factionibus floruerant, discedunt ad conterminos populos ac testificantur, adimi
veterem Germaniae libertatem et romanas opes insurgere: adeo neminem üsdem in terris ortum,
qui principem locum impleat, nisi exploratoris Flavii progenies supra cunctos attoliatur? frustra
Arminium praescribi, cuius si filius hostili in solo adultus in regnum venisset, posse extimesci in-
fectum alimonio, servitio, cultu, omnibus extemis. at si patema Italico mens esset, non alium in-
fensius arma contra patriam ac deos penatis quam parentem eius exercuisse. || His atque tali-
bus magnas copias coegere. nee pauciores Italicum sequebantur. non enim inrupisse ad invitos,
sed accitum memorabant. quando nobilitate ceteros anteiret, virtutem experirentur, an dignum
se patruo Arminio, avo Catumero praeberet. nee patrem rubori, quod fidem adversus Romanos
volentibus Germanis sumtam nunquam omisisset. falso libertatis vocabulum ostcndi ab üs, qui
privatim degeneres, in publicum exiUosi, nihil spei nisi per discordias habeant. Adstrepebat
hinc alacre vulgus, et magno inter barbaros proelio victor rex: dein secunda fortuna ad superbiam
prolapsus pulsusque ac rursus Langobardorum opibus refectus per laeta, per adversa res Che-
ruscas adflictabat. Tacit. ann. XI., 16 — 17.
vollster EnUchiedenheit (üeber die VerbältniMe u. Wohns, d. deaUcb. Volk. S. 51. flg.) der Annahme v. Lede-
bur's, Mav()ovaiov<: sei aus Mdgaov^ korrumpirl, widersetzt, fällt in einen eben so schlimmen Irrthum, wenn er
mit Mannen Mavifovq lesen will. Dagegen streitet der ganze Zusammenhang der Stelle. Claudias legte sich auf
den Rath seiner Freigelassenen gleich im Anfange seiner Regierung wegen der Erfolge in Mauritanien die Ehren
eines Triumphes zu. Diese Erfolge seien aber, meint Dio Cassius, geschweige denn, dass sie durch die BeibUIfe
des Claudius zu Stande gekommen wären, sogar noch zu den Lebzeiten des Caligula erfochten worden. Der
Triumph sei also eine Anmaassung gewesen und er müsse um so sonderbarer erscheinen, da in demselben Jahre,
als Claudius zur Herrschaft gelangt sei, Galba und Gabinius, der eine über die Catten, der andere über die Cau-
chen gesiegt hätten, so dass Claudius in Folge dieser Siege mit Recht den Beinamen Imperator angenommen habe.
Eben jene Mauren, fährt dann Dio Cassius fort, Ton denen eben die Rede gewesen sei, hätten in dem darauf
folgenden Jahre abermals die Waffen ergriffen u. s. w. Nach dieser Andeutung des wahren Sinnes der Dionischen
Worte wird es unnöthig sein, die VerbesserungsTcrsuche, die man angestellt hat, noch einer weitern Kritik zu
unterwerfen. P(ur möge gegen ükert, der sich auch (Alt. Geogr. Bd. 3. S. 58.) für Mugaovq entscheidet, erinnert
werden, dass die Annahme, die Cauchen hätten keinen Antheil an der Varianischen Niederlage gehabt, alles Be-
weises entbehrt. Denn daraus, dass sie später gegen Arminius fochten, lässt sich nicht folgern^ dass sie den Römern
auch zur Zeit der Varus - Schlacht befreundet waren. Von ihrem Tolksthümtich deutschen Sinne gaben sie im
Gegentheil sogar bei den Feldzügen des Germanicus und in den Reihen der Römer die entschiedensten Beweise.
Cf. Tacit. ann. II., 17. tJeberdies sind wohl nur die kleinen Cauchen, in deren Gebiet im J. 14. (n. Chr.) ein
römisches praesidium stand und die Feste Amisia lag, Verbündete des Germanicus gewesen. Cf. Tacit. ann. XI., 18.
— Die Abschreiber des Dio Cassius scheinen übrigens von den libjschen Völkerschaften bessere Kunde gehabt zu
haben, als von den germanischen. So findet man LXVll., 4. und LXXl., 20. Naaofiovmv Yerschrieben statt
Digitized by
Google
30 Nach Chr. 47 — 59.
•
40. Um dieselbe Zeit verwüsten die Cauchen das untere Germanien. Als aber Corbulo in dem eigenen
Lande sie angreifen will, zieht Claudius alle römische Besatzungen über den Rhein nach Gallien
zurück. Per idem tempus Chauci nulla dissensione domi et morte Sanquinii alacres, dum Cor-
bulo adventat, inferiorem Germaniam incursaverc duce Gannasco, qui natione Caninefas, auxilia-
ris et diu meritus, post transfuga, levibus navigiis praedabundus Gallorum maxime oram vastabat,
non ignarus, dites et imbelles esse. At Corbulo provinciam ingressus magna cum cura et mox
gloria, cui principium illa militia fuit, triremes alveo Rheni, ceteras navium ut quaeque habiles
per aestuaria et fossas adcgit: lintribusque hostium depressis et exturbato Gannasco, ubi prae-
sentia satis composila sunt, legiones, opeium et laboris ignaras, populationibus laetantes, veterem
ad morem rcduxit. . . . || Ceterum is terror milite? hostesque in diversum adfecit: nos virtutem
auximus, barbari ferociam mfregere. Et nalio Frisiorum post rebellionem clade L. Apronü coe-
ptam infensa aut male fida, datis obsidibus, consedil apud agros a Corbulone descriptos. Idem
senatum, magistralus, leges imposuit ac ne iussa exuerent, praesidium immunivit, missis qui maio-
res Chaucos ad dedilionem pellicerent, simul Gannascum dolo adgrederentur nee inritae autde-
generes insidiae fuere adversus transfugam et violatorem fidei. Sed caede eius motae Chauco-
rum mentes, et Corbulo semina rebellionis praebebat, ut laeta apud plcrosque, ita apud quosdam
in suiistra fama. cur hostem concirct? ad versa in rempublicam casura; sin prospere egisset,
formidolosum paci virum insignem et ignavo principi praegravem. Igitur Claudius adeo novam
in Germanias vim prohibuit, ut referri praesidia eis Rhenum iuberet. || lam castra in hoslili
solo molicnti Corbuloni hae litterae redduntur. ille re subita, quanquam multa simul oflFunderentur,
metus ex imperatore, contemplio ex barbaris, ludibrium apud socios, nihU ahud prolocutus quam:
beatos quondam duccs romanos! Signum receptui dcdit. Tacit. ann. XI., 18 — 20. — Fvalog 8i
^oiiltiog KoQßovXcov tv ty KeXux^ ötgatriyciv xa xb öxqox^^uxxa üvvsxQOtriös Tud xäv ßaQßagav
akhyug xs xai ovg ixakovv Kav%ovg ixdxcDös. xai avzov iv xy sroAsfi/a ovxa 6 KXavdiog dvescakBöe»
trjv XB yccQ agsf^v avxov wu xr^v aöxriöiv fucd^av ovx ixixQBilfBV avxp hcl tcXbov av^^vai. nv-
^6(uvog 8b xovxo o KoQßov?.(DV BTtavfjk&By xoöovxov yuovov dvaßoijöas' <d luxxaQioL ot nakta »ori
öxQovriyiiöavxBg ! Dio Cass. LX., 30. (p. 788.) —
Et vos, crinigeros bellis arcere Caycos,
Oppositi, petitis Romam Rhenique feroces
Deseritis ripas et apertum gentibus orbem. Lucan. Phars. I., 463. sq.
51.
41. Feindseligkeiten zwischen den Cheruscem und Gatten. lisdem temporibus in superiore Germania
trepidatum adventu Cattorum, latrocinia agitantium. ... lUi metu, ne hinc Romanus inde Che-
rusci, cura quis aeternum discordant, circumgrederentur, legatos in urbem et obsides misere.
Tacit. ann. XII., 27, 28. — Bei dieser Gelegenheit wurden Gefangene aus der Varus- Schlacht
befreit. Aucta laetitia, quod quosdam e clade Yariana quadi*agesimum post annum servitio ex-
emerant. Tacit. 1. c.
59.
42. Die Ansibarier erscheinen am Rhein, um sich dort verdrängt von deu Cauchen anzusiedeln; werden
aber von den Römern zurückgewiesen. Eosdcm agros (sc. quibus Frisii decedere iussi erant)
Ansibarii occupavere, validior gens non modo sua copia sed adiacentium populorum miseratione,
quia pulsi a Chaucis et sedis inopes tutum exsilium orabant. aderatque iis clarus per illas gentes
et nobis quoque fidus nomine Boiocalüs. viuctum se rebellionö Cherusca iussu Anninii referens,
mox Tiberio et Germanico ducibus stipendia meruisse: et quiuquaginta annorum obsequio id
Digitized byC^OOQlC
Jfach Chr. 59 — 71. 31
quoque adiungere, quod gentem snam ditioni nostrae subiiceret quotam partem campi iacere,
in quam pecora et armenta militum aliquando transraitterentur? servarent sane receptos gregibus
inter hominum famam, modo ne vastitatem et solitudinem mallent quam amicos populos. Cha-
mavorum quondam ea arva, mox Tubantum et post Usipiorum fuisse. sicuti coelum deis, ita
terrtis generi mortalium datas, quaeque vacuae, eas publicas esse. Solem deinde respiciens et
cetera sidera vocans, quasi coram interrogabat, veUentne contueri inane solum? potius mare
superfunderent adversus tenrarum ereptores. |I Et commolus bis Avitus: patienda melionim im-
peria. id düs, quos iraplorarent, placitum, ut arbitrium penes Romanos maneret, quid darent,
quid adimerent, neque alios iudices quam se ipsos paterentur. Haec in publicum Ansibariis
respondit; ipsi Boiocalo, ob memoriam amicitiae daturum agros. quod ille ut proditionis pretium
aspernatus addidit: deesse nobis terra, in qua vivamus: in qua moriamur, non potest. atque ita
infensis utrimque animis discessum. Illi Bructeros, Tencteros, ulteriores etiam nationes social
belle vocabant. Avitus scripto ad Curtilium Manciam superioris exercitus legatum, ut Rhenum
transgressus anna a tergo ostenderet, ipse legiones in agrum Tencterum induxit, excidium miiii-
tans ni causam suam dissociarent. Igitur absisteniibus bis pari metu exterriti Bructeri, et cete-
ris quoque aliena pericula deserentibus sola Ansibariorum gens retro ad Usipios et Tubantes
concessit. quorum terris exacti, quum Cattos, dein Cheruscos petissent, errore longo hospites
egeni, bestes in alio, quod iuventutis erat, caeduntur, imbeUis aetas in praedam divisa est. Ta-
cit. ann. XllL, 55 — 56.
70.
43. Als Gaudins Civilis die Bataver zum Aufstande verleitet und sich nach den ersten günstigen Erfol-
gen gegen Castra vetera wendet, betheiligen am Kriege sich auch die überrheinischen Deutschen,
vor allen die Bructerer und Tenctorer. lunguntur Bructeri Tencterique et excita nunciis Ger-
mania ad praedam famamque. Tacit. bist. IV., 21. — Der Tapferkeit dieser Deutschen geschieht
mehrmals vor Castra vetera, wie in den Gefechten gegen Vocula Erwähnung. L. c. 23. sq. —
Bald tritt ganz (?) Deutschland mit Civilis in Verbindung. Civilem inmiensis auctibus universa
Germania ex tollebat, socictate nobilissimis obsidum firmata. L. c. 28. — Gatten, Usipier und
Mattiacer belagern Mainz. L. c. 37.
74.
44. Immer bedenklicher wird der Aufstand: ganz Gallien fallt ab, bald auch die Legionen unter Vocula,
endlich auch Castra vetera. Der Legat Mummius Lupercus, welcher gefangen genommen wurde,
wird als Geschenk für die Veleda bestimmt. Mummius Lupercus legatus legionis inter dona
missus Vcledae. Ea \nrgo nationis Bructerae late imperitabat vetere apud Germanos more, quo
pleras(jue feminarum fatidicas et augescente sjperstitione arbitrantur deas. Tuncque Veledae
auctoritas adolevit. nam prosperas Germanis res et excidium legionum praedixerat. Sed Luper-
cus in itinere interfectus. Tacit. bist. IV., 64.
45. Gegen die colonia Agrippinensis, die stets mit den Römern befreundet gewesen war, richtet sich
der Hass der Deutschen. Die gegenüberwohnenden Tencterer wollen ihr harte Bedingungen
auflegen, sie appellirt aber an Veleda und Civilis. «Arbitrum habebimus Civilem et Veledara
apud quos pacta sancientur.» Sic lenitis Tencteris legati ad Civilem et Veledam missi cum do-
nis cuncta ex voluntate Agrippinensium perpetravere. Sed coram adire adloquique Veledam
negatum. Arcebantur adspectu, quo venerationis plus inesset. Ipsa edita in turre, delectus e
propin({uis consulta responsaque ut internuncius uuminis portabat. Tacit bist. IV., 65.
Digitized byL^OOQlC
32 Nach Cbp. 71 -< TT.
46. Als Petilius Cerealis den Oberbefehl übernimmt, kehrt das Glück auf die Seite der Römer zurück.
Im Trierschen wird das Heer des Civilis, in welchem sich auch die Bructerer und Tencterer
befanden (sinistro comu Bructeii Tencterique, Tacit. bist. IV., 77.) aufs Haupt geschlagen uud
bis nach Castra vetera zurückgeworfen. Alsbald fallen die Agrippinenser ab und ermorden zu
Tolbiacum eine Cohorte, die aus Friesen und Chaucen zusanmiengesetzt war. Civilis . . . non
invalidus, flagrantissima cohortium suarum iutegra, (juae e Chaucis Frisiisque composita, Tolbiaci
in finibus Agrippinensium agebat. Sed tristis nuncius avertit, deletam cohortem dolo Agrippi-
nensium, qui largis epulis vinoque sopitos Germanos, clausis foribus, igne iniecto cremavere.
Tacit. bist IV., 79.
47. An dem darauf erfolgenden unglücklichen Kampfe bei Castra vetera nehmen auch die Bructerer
lebhaften Antheil (Bructerorum cuneus tranatavit, Tacit bist. V., 48.); sie werden indess ungeach-
tet der Hülfe der Chaucen (Civili Chaucorum auxilia venere, L. c. 49.) mit den Batavern ge-
zwungen, über den Rhein zu weichen. L. c. sq.
48. Das Admiralschiff des Cerealis, das bei einem Ueberfall erbeutet worden war, schicken die Deut-
schen der Veleda, Multa luce revocti bestes captivis navibus praetoriam triremem flumine Lup-
pia donum Yeledae traxere. Tacit. bist. V., 22. — Darauf knüpft Cerealis mit der Veleda Unter-
handlungen an. Cerealis, per occultos nuncios Batavis pacem, Civili veniam ostentans, Veledam
propinquosque monebat, fortunam belli tot cladibus adversam opportune erga populum romanum
merito mutare. Caesos Treveros, receptos Ubios, ereptam Batavis patriam: neque aliud Civilis
amicitia paratum quam vulnera, fugas, luctus. exulem eum et extorrem recipientibus oneri: et
satis peccavisse, quod totiens Rhenum transcenderint. si quid ultra moliantur, inde iniuriam et
cuipam hinc ultionem et deos fore. || Miscebantur miuis promissa. Et concussa transrhenanorum
fide, inter Batavos quoque sermones orti, non prorogandam ultra ruinam etc. Tacit. bist. Y., 24 — 33.
72. u. f.
49. Noch unter Vespasian rächten sich die Römer an den Bructerem. Mindestens wissen wir, dass die
Vekda in römische Gefangenschaft gerieth. vidimus sub divo Yespasiano Veledam diu apud
plerosque numinis loco habitam. Tacit. Germ. 8. —
captivaeque preces Yeledae — Stat. Papin. silv. 1., 4, 94.
Ueber die Veleda vgl. auch Suid. s. v. dctagovtfa* ij fura rijg Bskrjöag iv ty KeXtut^.
77.
50. C. Knius Secundus widmete Titus, als dieser zum 6ten Male Consul war, die historia naturalis,
welche mithin in dem vorstehenden Jahre beendet wurde. Eine reiche Fundgrube nicht bloss
naturhistorischer, sondern auch geschichtlicher, geographischer und artistischer Notizen, ist das
Werk auch für die Kenntniss des alten Germaniens nicht ohne Wichtigkeit. Ausser den allge-
meinen geographischen Angaben nimmt es auf Westfalen insbesondere durch die Schilderung
der Chaucen und ihres Landes Bezug. Germanorum genera quinque. . . . Alterum genus Ingae-
vones, quorum pars Cimbri, Teutoni ac Chaucorum gentes. Proximi autem Rheno Istaevones,
quorum pars Cimbri (lege: Sicambri). Mediterranei Hermiones, quorum Suevi, Hermunduri,
Chatti, Cherusci. . . . Amnes clari in Oceanum defluunt . . . Albis, Yisurgis, Amisius, Rhenus,
Mosa. Introrsus vero, nullo inferius nobilitate, Hercynium iugum praetenditur. Plin. bist. nat. lY., 28. —
Sunt vero in* septentrione visae nobis Chaucorum (sc. gentes), qui maiores minoresque appellan-
tur. Yasto ibi meatu bis dierum noctiumque singularum iritervallis effusus in immensum agitur
Oceanus, aetemam operiens rerum naturae controversiam: dubiumque terrae sit an parte in
maris. Qlic misera gens tumulos obtinet altos aut tribmialia structa manibus ad experimenta
Digitized byC^OOQlC
Nach Chr. 7 7 — 84. 33
altissimi aestus, casis ita impositis» navigantibus similes, quum integant aquae circumdata, nau-
fragis vero, quum recesserint, fugientesque cum man pisces circa tuguria venantur. Non pecu-
dem his habere, non lacte all, ut finitimis, ne cum feris quidem dimicare contigit, omni procul
abacto frutice. Ulva et palustri iunco funes nectunt ad praetexenda piscibus retia, captumque
manibus lutum ventis magis, quam sole siccantes terra cibos et rigentia septentrione viscera sua
urunt. Pütus nonnisi ex imbre servato scrobibus in vestibulo domus. Et hae gentes, si vincan-
tur hodie a populo romano, servire se dicunt. Ita est profecto : multis fortuna parcit in poenam.
II Aliud e silvis miraculum: totam reliquam,Germaniam replent adduntque frigori umbras. altis-
simae tarnen haud procul supra dictis Ghaucis circa duos praecipue lacus. . . . bi cadem scp-
tentrionaU plaga Hercyniae silvae robonim vastitas intacta aevis et congenita mundo prope im-
mortali sorte miracula excedit Ut alia omittantur fide caritura, constat attoUi coUes occursantium
inter se radicum repercussu, aut ubi secuta tellus non sit, arcus ad ramos usque et ipsos inter
se rixantes curvari portarum patentium modo, ut turmas equitum transmittant. glandiferi maxime
generis omnes, quibus bonos apud Romanos perpetuus. Id. XVI., i — 2.
Das wichtigste Werk des Plimus (ur die deutsche Geschichte, die Erzählung der römischen
Feldzüge in Deutschland, ist leider, bis auf eine dürftige Notiz beim Tacitus (S. oben Nr. 27.)
ganz verloren gegangen. Bellorum Germaniae (libri) viginti, quibus onmia, quae cum Germanis
gessimus bella, coUegit. Inchoavit, quum in Germania militaret, somnio monitus. Adstitit enim
quiescenti Drusi Neronis ef&gies, qui Germaniae latissime victor ibi periit: commendabat memo-
riam sui orabatque, ut se ab iniuria oblivionis assereret PUn. iun. Ep. III., 5. — Schon zur Zeit
des Symmachus war die Schrift nur noch dem Namen nach bekannt Enitar, si fors votum
iuvet, etiam Plinii Secundi Germanica bella conquirere. Synunach. Ep. IV., 18.
84.
51. Als Doniitian Krieg gegen die Gatten führt, scheinen auch Bewegungen am Niederrhein stattgefun*
den zu haben, indem der Kaiser im Lande der Ubier Festen errichtete. Imperator Caesar Au-
gustus Germanicus eo hello, quo victis hostibus cognomen Gcrmanici meruit, quum in finibus
Ubiorum castella poneret, pro fructibus locorum, quae vaUo comprehendebat, pretium solvi iussit:
atque ea iustitiae fama omnium fidem adstrinxit. Frontin. Strat. II, 11, 7.
52. Gleichzeitig ereignet sich die kühne, aber unglückUche Unternehmung einer Usipier- Gehörte in Bri-
tannien. Eadem aestate cohors Usipiorum, per Germanias conscripta et in Britanniam transmissa,
magnum ac memorabile facinus ausa est: Occiso centurione ac militibus, qui ad tradendam
disciplinam inmixti manipulis exemplum et rectores habebantur, tres liburnicas adactis per vim
gubernatoribus adscendere et uno remigante, suspectis duobus eoque interfectis, nondum vulgato
rumore ut miraculum praevehebantur. mox hac atque illa rapti et cum plerisque Britannorum
sua defensantium proelio congressi, ac saepe victores, aliquando pulsi, eo ad extremum inopiae
venere, ut infirmissimos suonim, mox sorte ductos vescerentur. atque ita circumvecti Britanniam,
amissis per inscitiam regendi navibus, pro praedonibus habiti, primum a Suevis, mox a Frisiis
intercepti sunt, ac fuere, quos per conunercia vcnumdatos et in nostram usque ripam mutatione
ementium adductos indicium tanti casus inlusti^avit. Tacit. Jul. Agric. vit. 28. — övQocrcärai yoQ
xivBs (ftaöiaöceirtsg %ai ixaxovtag%iyvg xiXloQxov xs q)0VBv6avt€g ig nhna ncctiapvy^yv' wd i^ava%-
^ivTBg xsQiisci^vöav ta XQog iöTi^iQav avrijgf mg nov to ve ocviux Tcal datSQo, nQog %a 6t(f(xt6xaäa
ta tiXVTij ovza nQogöx&utBg. Dio Gass. LXVL, 20.*)
*} Tillemont setzt den Feldzag gegeo die Gatten in das Torhergehende Jahr, den Beweis auf eine MünEe stützend,
welche imp. V. mit trib. pot. II. verbindet. Diese ist aber entweder unächt, oder es hat eine Verwechselang in
Eege.U hUt. WertW. 5 ^.^^.^^^ ^^ (^OOglC
34 r<ach Chr. 85 u. f. -- 99.
85. U. f.
53. ' In diesem Jahre oder doch bald darauf beginnt ein langwieriger Krieg der Gatten gegen die Chc>
ruscer. Xoqijoiiijqos dhy 6 t&v Xaqov^xcov ßaöiXevSy v^^ Xavtav ix xrjg i^iig Suc v^v n(f6g ^PEh
(lalovg q>üuav iiocsöiav, to piv atgätov italqovg tivag noQsXaße xal TtQeittav iv tfi xa&odm iyivsto'
isteita iyxataXsupd'elg vit avt&Vy ixstdri 6(ii]Q0vg toig ^P&naloLg fjcsfiifSf tov jdoyLvtuxvov tadzsvüh'
xal öv^i^xlccg {uv ovx fev%f, xffVfiaza ös ikaßn. Dio Cass. LXVII., 5. (ed. Reim. p. 1104.) — Die
Folge dieses Krieges war der Sturz der cheruscischen Macht. In latere Chaucorum Cattorum-
que Cherusci nimiam ac marcentem diu pacem inlacessiti nutrierunt. idque iucundius quam tutius
fuit, quia inter inpotentes et validos falso quiescas, ubi manu agitur, modestia ac probitas no-
mina superioris sunt, ita, qui olim boni aequique Cherusci, nunc inertes ac stulti vocantur. Gattis
victoribus fortuna in sapientiam cessit Tracti ruina Gheruscorum et Fosi, contermina gens, ad-
versarum rerum ex aequo socii, quum in secundis minores fuissent. Tacit. Germ. 36.
98.
54. Die Bructerer werden von den Ghamavern und Angrivariem befehdet. Juxta Tencteros Bructcri
olim occurrebant, nunc Ghamavos et Angrivarios immigrasse narratur pulsis Bructeris ac penitus
excisis vicinarum consensu nationum scu superbiae odio, seu praedae dulcedine, seu favore
quodam erga nos deorum. nam ne spectaculo quidem proelii invidere. super LX milia non ar-
mis telisque romanis, sed, quod magnificcntius est, oblectationi oculisque ceciderunt. Maneat
quaeso duretque gentibus, si non amor nostri, at certe odium sui: quando urgentibus imperii
faüs nihil iam praestare fortuna malus potest, quam hostium discordiam. Tacit Germ. 33.
99.
55. Siegreicher Feldzug des Vestricius Spurinna gegen die Bructerer. Heri a senatu Vestricio Spurin-
nae, principe auctore, triumphalis statua decreta est, non ita, ut multis, qui nunquam in acie
steterunt, nunquam castra viderunt, nunquam denique tubarumsonum nisiin spectaculis audienint,
verum ut Ulis, qui decus istud sudore et sanguine et factis assequebantur. Nam Spuriuna Bruc-
terum regem vi et armis induxit in regnum ostentatoque boUo ferocissimam gentem, quod est
pulcherrimum victoriae genus, terrore perdomuit. G. Plinii epist. II, 7. — Da Tacitits und Plinius
unerwähnt lassen, wann die beiden Unglücksfalle, welche ihrer Erzählung zufolge die Bructerer
trafen, sich ereigneten; so kann zwar jode Zeitbestimmung immer nur als muthmaassliche gelten:
indess glauben wir doch die hier getroffene chronologische Anordnung gegen jede andere bisher
angenommene genügend rechtfertigen zu können. Was das zuletzt erwähnte Ereigniss anbelangt,
so gibt nämlich die Briefsammlung des jungem Plinius gerade in dieser Hinsicht nicht unwich-
tige Andeutungen. Diese Sammlung fällt zwischen die Jahre 96 — 410 (n. Ghr.), da unter allen
Briefen, welche ein verlässiges geschichtliches Merkzeichen an sich tragen, und deren ist eine
sehr grosse Anzahl vorhanden, keiner vor 96 und keiner nach 110 geschrieben wurde. Da wir
nun aus einem Briefe erfahren, dass sich Vestjicius Spurinna bei einem Besuche des flimus
im 77. Lebensjahre befand (ep. III, 1.); so muss uns ein so hohes Alter berechtigen, den Feld-
zug des Spurinna so weit, als möglich, nach dem Anfange des vorbezeichneten Zeitraums zu
den Zahlen sUtrgefunden und ist IV statt U za lesen. Denn die Münsen Domitians seigen erst seit dem Jahre
84 den Beinamen Germanicus, den sich bekanntlich dieser Kaiser wegen des caltischen Feldzuges beigelegt hat. —•
Auch die Feldzüge des Agricola in Britannien müssen hiernach um ein Jahr weiter hinausgeschoben werden, da
sich aus Tacilus folgern lässt, dass die Unternehmung der Usipier und der Krieg gegen die Gatten einem ood
demselben Jahre angeliöreo* Gf. Tac Agrio. vit. 33. u. 89.
Digitized by L^OOQ IC
rfach Chr. 99. 35
verlegen. Am Rhein befehligte aber während Nervas Regierung der spätere Kaiser Traian und
blieb dort bis 99; überdies wissen wir, dass sich Spurinna zu Anfang der Regierung des Nerva
zu Rom befand (ep. I. 5). Folglich hat der Feldzug des Spurinna frühestens im J. 99 statthaben
können: denn ihn unter Traians Oberbefehlen jene Unternehmung ausführen zu lassen, dagegen
streitet einmal die ganze Fassung jenes Schreibens» und dann das hohe Ansehen, dessen sich
Spurinna schon unter Domitian und früher erfreuete. Der einzige Einwand, den man gegen
diese Annahme allenfalls erheben könnte, und der auch wirklich benutzt worden ist, um Spu-
rinna s Feldzug früher, als die Niederlage der Bructerer durch die Chamaver zu setzen, würde
eben die Angabe des Tacitus sein, dass das Volk der Bructerer fast gänzlich aufgerieben worden
sei, während doch Plinius dasselbe hello ferocissimam gentem nennt. Indess schon die Weise,
wie Tacitus sich ausdrückt, der Gebrauch der Worte « narratur » und « nunc » zeigt, dass hier von
einer Begebenheit die Rede sei , welche so eben erst sich ereignet hatte, so dass nur* das erste
vage Gerücht davon in Umlauf gekommen war. Tacitus selbst misst diesem Gerede, wie der
Beisatz « narratur » beweist, keinen sonderlichen Glauben bei, und dass es in der That ein unbe-
gründetes war, ergibt sich am sichersten gerade aus der Folgezeit, da wir das Volk der Bruc-
terer noch Jahrhunderte hindurch, und zwar mächtiger als je zuvor, auf dem Schauplatze der
Geschichte erblicken. Da Tacitus nach seiner ausdrücklichen Angabe die Germania während
Traians zweiten Consulats, also im Jahre 98 (Germ. 37.) schrieb, so wird denmach auch die
Nachricht, die er gibt, demselben Jahre angehören.
56. Die Geimania des Tacitus ist unter allen Schriften, welche uns das klassische Alterthum erhalten
hat, für die Kenntniss des alten Germaniens die wichtigste. Geschrieben kurz nach dem Re-
gierungsantritte Traians wurde sie später, als die vita Julü Agricolae, welche dem J. 97 ange-
hört, und früher, als die historiae und die annales verfasst, und so bildet sie folglich auch
zeitlich den Kern und Mittelpunkt einer schriftstellerischen Wirksamkeit, welche für die Geschichte
Deutschlands, insbesondere aber des Rhein- und Weserlandes die schätzbarste Ausbeute gewährt.
So wie nämlich die deutschen Kriege, wovon Tacitus erzählt, grösstentheils auf wcsträlischem
Boden und gegen die hier heimischen Völker geführt wurden, so hat auch die Germania vor-
zugsweise Westfalen vor Augen. Dies beweist vor Allem die grosse Ähnlichkeit, die in hiesiger
Verfassung, in hiesiger Sitte und Lebensweise noch zur Zeit der Karolinger mit der Beschreibung
des Tacitus bestand, so wie viele Grundzüge dieser SchUderung noch viele Jahrhunderte später,
manche bis m die neuesten Zeiten ihre Geltung bewahren. — Das wichtigste der Tadteischen Be-
schreibung lassen wir nachstehend folgen.
Die alten Deutschen wohnten in zerstreut hegenden Einzelhöfen, wie der westfälische Bauer
noch gegenwärtig: Städte kannte man nicht. NuUas Germanorum populis urbes habitari satis
notum est: ne pati quidem inter se iunctas sedes Colunt discreti ac diversi, ut fons, ut
campus, ut nemus placuit. Vicos locant non in nostrum morem connexis et cohaerentibus aedi-
ficiis: suam quisque domum spatio circumdat, sive adversus casus- ignis remedium sive inscitia
aedificandi. ne caementorum quidem apud illos aut tegularum usus: materia ad omnia utuntur
informi et citra speciem aut delectationem. quaedam loca dUigentius inlinunt terra ita pura ac
splendente, ut picturam ac lineamenta colorum imitetur. Solent et subterraneos specus aperire
eosque multo insuper fimo onerant, suiSugium hiemi et receptaculum frugibus, quia rigorem fri-
gorum eiusmodi locis molliunt, et si cpando hostis advenit, aperta populatur, abdita autem et
defossa aut ignorantur aut eo ipso fallunt» quod quaerenda sunt Tacit. Germ. 46.
Die Hauptbeschäftigung war Ackerbau und Viehzucht; der Boden arm und rauh. Ueblich
war die Dreifelderwirthschaft. Terra elsi aliquanto specie differt, in Universum tarnen agt silvis
horrida aut paludibus foeda: humidior, qua Gallias . . . adspicit: satis ferax: frugifcrarum
Digitized byC^OOQlC
36 IHacb Chr. 99.
arborum impatiens: pecorum foecunda» sed plenimque improcera. ne armentis quidem saus
honor aut gloria frontis. numero gaudent. eaeque solae et gratissimae opes sunt. — Agri pro
numero cultorum ab universis in vices occupantur, quos mox inter se secundum dignationem
paniuntur. facilitatem partiendi camponim spatia praestant. Arva per annos mutant: et superest
ager. nee enim cum ubertatc et amplitudine soli labore contendunt^ ut pomaria conserant et
prata separent et hortos rigent. sola terrae seges imperatur. Ib. 5. 26.
Die Verfassung hatte eine demokratische Grundlage: sie beruhte auf der Souveränität der
Volksgemeinde, die im Gauding, dem Mittelpunkte aller öffentlichen Geschäfte, zusammentrat, de
maioribus (rebus) omncs (Consultant). . . coeunt, nisi quid fortuitum et subitum ihcidit, certis diebos,
quum aut inchoatur luna aut impletur, nam agendis rebus hoc auspicatissimum initium credunt.
Ncc dierum numerum, ut nos, sed noctium computant. sie constituunt, sie condicunt. nox ducere
tiiem videtur. Illud ex libertate Vitium, quod non simul nee ut iussi conveniunt, sed et altor et
tertius dies cunctatione coeuntium absumitur. Ut turbae placuit, considunt armati. silentium per
sacerdotes, quibus tum et coercendi ius est, imperatur. mox rex vel princeps, prout aetas cuique,
prout nobilitas, prout decus bellorum, prout facundia est, audiuntur, auctoritat« suadendi magis,
quam iubendi potestate. Si displicuit sententia, fremitu aspernantur; sin placuit, frameas concu-
tiunt. honoratissimum adsensus genus est armis laudare. — Licet apud concilium accusare quoque
et discrimen capitis intendere. Distinctio poenarum ex delicto. Ib. 41. 12.
Für den Frieden bestand eine besondere Obrigkeit. Der Graf besass mit Zuziehung eines
Ausschusses von Freien das Richteramt und die vollziehende Gewalt. Dafür hatte er Antheil an
den Bussen und wurden ihm Beden dargebracht. Eliguntur in iisdem conciUis et principcs, qiii
iura per pagos vicosque reddunt. centeni singulis ex plebe comites consilium simul etauetoritas
adsunt. — Mos et civitatibus nitro ac viritim conferre principibus vel armentorum vel frugum,
quod pro honore acceptum etiam necessitatibus subvenit. — equorum pecorumque numero con-
victi multantur. pars multae regi vel civitati, pars ipsi qui vindicatur vel propinquis eins exsol-
vitur. Ib. 12. 15. 12.
Es gab edle Geschlechter. An die Abstammung waren Vorzüge geknüpft. Ausser der Fä-
higkeit zu den öffentlichen Ämtern gehörte dahin die Vorberathung in allen, die Entscheidung in
den minder wichtigen Angelegenheiten, und das Recht, ein Dienstgefolge zu besitzen. Reges ex
nobilitate, duces ex virtute sumunt. — De minoribus rebus principes Consultant, de maioribns
omnes: ita tamen, ut ea quoque, quorum penes plebem arbitrium est, apud principes pertrac-
tentur. — Insignis nobilitas aut magna patrum merita principis dignationem etiam adolescentulis
adsignant: ceteris robustioribus ac iam pridem probatis adgregantur. nee ruber inter comites
aspici. gradus quin etiam et ipse comitatus habet iudicio eins, quem sectantur. magnaque et
comitum aemulatio, quibus primus apud principem suum locus, et principum, cui plurimi et
acerrimi comites. Haec dignitas, hae vires: magno sempcr electorum iuvenum globo circumdari,
in pace decus, in hello praesidium. Ib. 7. 11. 13.
Durch Dienstgefolge wurden die meisten Kriege geführt. Nee solum in sua gente cuique
sed apud finitimas quoque civitätes id nomen, ea gloria est, si numero ac virtute comitatus emi-
neat. expetuntur enim legationibus et muneribus ornantur et ipsa plerumcpe fama bella profligant
— Quum ventum in aciem, turpe principi, virtute vinci, turpe comitatui, virtutem principis non
adaequare. Jam vero infame in omnem vitam ac probrosum, superstitem principi suo ex aeie
recessisse. — Si civitas, in qua orti sunt, longa pace et otio torpeat, plerique nobilium adoles
centium petunt nitro eas nationes, quae tum bellum aliquod gerunt, quia et ingrata genti quies
et facilius inter ancipitia clarescant. magnumque comitatum nonnisi vi belloque tueare. exigunt
enim principis sui liberalitate illum bellatorem equum, illam cruentam victricemque frameam. Nam
Digitized byC^OOQlC
Wach Chr. 99. 37
epnlae et^ quanquam incompti, lai^ tarnen apparatas pro stipendk) cedont materia munificentiae
per bella et raptus. Ib. 13. 44.
Nur Genossenschaft an der Yolksgemeinde machte frei und rechtsfähify. Neben den Freien
war nämlich ein zahlreicher Stand von Unfreien vorhanden, der aber in verschiedene Abstufun-
gen zerfiel. Aleam (quod mirere) sobrii inter seria exercent tanta lucrandi perdendive temeritate,
ut, quum omnia defecerunt, extreme ac novissimo iactu de übertäte ac de corpore contendant.
victus voluntariam servitutem adit. quamvis iuvenior, quamvis robustior adligari se ac venire
patitur. ea est in re prava pe^vicacia: ipsi fidem vocant. ser\^os conditionis huius per commercia
tradunt, ut se quoque pudore victoriae exsolvant. || Ceteris servis non in nostrum morem.de-
scriptis per familiam ministeriis utuntur. Suam quisque sedem, suos penates regit, frumenti
modum dominus aut pecoris aut vestis, ut colono, iniungit: et servus hactenus paret. cetera
domus officia uxor ac liberi exsequuntur. Verberare servum ac vinculis et opere coercere rarum.
occidere solent non disciplina et severitate, sed impetu et ira ut inimicum, nisi quod impune.
Liberti non multum supra servos sunt, raro aliquod momentum in domo, nunquam in civitate,
exceptis dumtaxat iis gentibus, quae regnantur. ibi enim et super ingenuos et super nobiles as-
cendunt, apud ceteros impares libertini libertatis argumentum sunt. — Dominum ac servum
nullis educationis deUciis dignoscas: inter eadem pecora, in eadem humo degunt, donec aetas
separet ingenuos, virtus agnoscat. Ib. 24. 25. 20.
Die Gemeinde -Verbindung beruhte auf Gesammtbürgschaft Obwohl Blutrache gebräuchlich
war, konnte doch auch der Mord durch eine Vermögensbusse gesühnt werden. Suscipere tam
inimicitias seu patris seu propinqui, quam amicitias necesse est, nee implacabiles durant. luitur
enim etiam homicidium certo armentorum ac pecorum numero recipitque satisfactionem universa
domus, utiliter in publicum, quia periculosiores sunt inimiciliae iuxta libertatem. — pars multae
regi vel civitati, pars ipsi qui vindicatur vel propinquis eins exsolvitur. Ib. 21. 12.
Mit der Schutzpflicht der Verwandten stand das Erbrecht in Verbindung. Allgemeines Princip
desselben war die Consanguinität. Testamentarische Verfügungen waren unbekannt. Sororum
filiis idem apud avunculum, qui apud patrem honor. Quidam sanctiorem arctioremque hunc
nexum sanguinis arbitrantur. . . . Heredes tamen successoresque sui cuique liberi: et nullum
testamentum. Si liberi non sunt, proximus gradus in possessione fratres, patrui, avunculi. Quanto
plus propinquorum, quo maior adfinium numerus, tanto gratiosior senectus: nee ulla orbitatis
pretia. Ib. 20.
Heilig war die Ehe; eigenthümlich die Mitgift, severa illic matrimonia: nee ullam
morum partem magis laudaveris. nam prope soli barbarorum singulis uxoribus contenti sunt,
exceptis admodum paucis, qui non libidine, sed ob nobilitatem plurimis nuptiis ambiuntur.
Dotem non uxor marito, sed uxori maritus offert. intersunt parentes et propinqui ac nmnera
probant: munera non ad delicias muliebres quaesita, nee quibus nova nupta comatur, sed boves
et frenatum equum et scutum cum framea gladioque. in haec munera uxor accipitur, atque
invicem ipsa armorum aliquid viro adfert. hoc maximum vinculum, haec arcana sacra, hos con- ^
iugales deos arbitrantur. Ne se mulier extra virtutum cogitationes extraque bellorum casus putet,
ipsis incipientis matrimonii auspiciis admonetur, venire se laborum periculorumque sociam, idem
in pace, idem in proelio passuram ausuramque. hoc iuncti boves, hoc paratus equus, hoc data
arma denunciant. sie vivendum, sie pereundum. accipere se, quae liberis inviolata ac digna rcd-
dat, quae nurus accipiant, rursus quae ad nepotes referautur. || ... Paucissima in tam numerosa
gente adulteria, quorum poena praesens et maritis permissa. accisis crinibus nudatam coram
propinquis expellit domo maritus ac per omnem vicum verbere agit. publicatae enim pudicitiae
nulla venia, non forma, non aetate, non (^ibus maritum invenerit. Ib. 48. 19.
Digitized by V^OOQIC
38 IHach Chr. 99.
Ausser <)er Beschreibung des altdeutschen Staats- und Hauswesens gibt die Germania zugleich
wichtige Aufschlüsse über Abstammung und geographische Abfolge der germanischen Völker-
schaften. Ipsos Germanos indigenas crediderim minimeque aliarum gentium adventibus et hospitiis
mixtos. — Celebrant carminibus antiquis (quod unum apud iUos memoriae et annalium genus
est) Tuisconem deum terra editum et filium Mannum originem gentis conditoresque. Manno tris
filios adsignant, e quorum nominibus proximi Oceano Ingaevones, medü Herminones, ceteri Istae-
vones vocentur. quidam, ut in licentia vetustatis, plures deo ortos pluresque gentis adpellationes,
Marsos, Gambrivios (MS. marsossi gambrivos) Suevos, ^Vandalios adfirmant eaqpie vera et anti-
qua nomina. — Proximi Cattis certum iam alveo Rhenum, quique terminus esse sußiciat, Usipü
ac Tcncteri colunt. Tencteri super solitum beliorum decus equestris disciplinae arte praecellunt,
nee maior apud Cattos peditum laus, quam Tencteris equitum. sie instituere maiores, posteri
imitantur. hi lusus infantiura, haec iuvenum aemulatio, perseverant senes. inter familiam et pena-
tes et iura successionum equi traduntur: cxcipit fiUus, non ut cetera maximus natu, sed prout
ferox hello et melior. || Juxta Tencteros Bructeri olim occurrebant, nunc Chamavos et Aiigri-
varios immigi-asse narratur. . . . (vgl. vorh. Nr. 54.) || Angrivarios et Chamavos a tergo Dulgibini
(MS. Dulgitubini — Dulgicubini — Dulcubimi) et Chasuari cludunt aliaeque gentes haud perinde
memoratae. a fronte Frisii excipiunt. Maioribus minoribusque Frisiis vocabulum est ex modo viriura.
Utraeque nationes usque ad Oceanum Rheno praetexuutur ambiuntque immenses insuper lacus
et Romanis classibus navigatos. ... || Hactenus in occidentem Germaniam novimus. in sep-
tentrionem ingenti flexu redit. Ac prirao statim Chaucorum gens, quanquam incipiat a Frisiis ac
partem litoris occupet, omnium quas exposui gentium lateribus obtenditur, donec in Cattos usque
sinuetur. Tarn immensum terrarum spatium nou tcnent tantum Chauci sed et implent, populus
inter Germanos nobilissimus quique magnitudinem suam malint iustitia tueri sine cupiditate, sine
impotentia, qnieti sccretique uulla provocant bella, nuUis raptibus aut latrociniis populantur. id
pretium virtutis ac virium praecipuum argumentum est, quod, ut superiores agant, non per in-
iurias adsequuntur. prompta tarnen omnibus arma ac, si res poscat, exercitus, plurimum virorum
ecjuorumque. et quiescentibus eadem fama. || In latere Chaucorum Cattorumque Cherusci iii-
raiam ac marcentem diu pacem iidacessiti nutrierunt. Ib. 2. 32 — 36.
99 — 117.
57. Kaiser Traian befestigt Roms Herrschaft wieder in den diesseitigen deutschen Ländern. Romani
iniperii, quod post Augustum defensum magis fuerat quam nobiliter ampHatum, fine^ longo laleque
diffudit. urbes trans Rhenum in Germania reparavit. Eutrop. Vlll., 2. — Apud Agrippinam Gal-
liac urbem insignia sumpsit imperii, mox Germaniam trans Rhenum in pristinum statum reduxit.
Gros. Yll., 12. — Wahrscheinlich ist nur das südwestliche Deutscldand gemeint; hierauf scheint
wenigstens hinzudeuten Aurel. Vict. de Caes. XIII. Iter conditum per feras gentes, quo facile ab
usque Pontico mari in Galliam permeatur, castra suspectioribus atque opportunis locis exstructa. —
Uebrigens bezieht sich auf die Anwesenheit Traians am Rhein auch Mart. Epigr. X., 7.
Nympharum pater amniumquo Rhene
nee te barbara contumeliosi
Calcatum rota conterat bubulci^,
Sic et comibus aureus receptis
Et romanus eas utraque ripa:
Traianum populis suis et urbi,
Tibris te dominus rogat, remittas.
Digitized by VjOOQIC
Nach Chr. 140 — 150. 39
440—450.
58. Vorzüglich in diese Zeit fällt die schriftstellerische Wirksamkeit des berühmten Aegyptiers Claudius
Ptolemaeus. Wenigstens gehören dieser seine beiden Hauptwerke an: die grosse Astronomie
(ij fca&i}fiarix^ &vvta^ig)y welche von den Arabern den Namen Almagest erhielt, und die aus
acht Büchern bestehende Geographie (rj yscoyga^ixri vgyijyqöig). Der Almagest erschien nämlich
im J. 444 oder bald nachher, da von den darin mitgetheilten, von Ptolemaeus selbst angestellten
astronomischen Beobachtungen die früheste ins neunte Regierungsjahr Hadrians, also ins Jahr
426, die späteste aber ins Jahr 444 fällt. Im Almagest aber geschieht des geographischen Wer-
kes als eines künftig und bald erscheinenden Erwähnung. Vgl. IL, 42. S. 448. der Halma sehen
Ausgabe. — Diese yccoypaqpMciJ vipi^yriöig ist fiir die alte Erdbeschreibung eine überaus bedeu-
tende und EpochebUdende Schrift. Namentlich über Deutschland bietet sie eine Fülle wichtiger
und theilweise ganz neuer Angaben, und theils aus diesem Grunde theils wegen der anschei-
nenden Genauigkeit diente sie bisher zum Hauptanhalt betreffender geographischer Untersuchun-
gen, wenn gleich die kritische Würdigung des Schriftstellers dabei weder im Ganzen noch im
Einzelnen bedeutend gewonnen hat. — Nachstehend folgen in der für das Verständniss benö-
thigten Ausdehnung sämmtliche hieher bezügliche Stellen.
Trjg FsQiuxvlag t^v fwv dvöfUKriv xXsvqov ayo^/gft o ^Pf^vog notccfMg, xrjv de oQxzmjv 6 reQ-
fucvixog 'SlTuavogy ^g rj xsQLyQaqni §x^c ovxag'
Mecä tag tov 'Pifvov ixßoXag
OvISqov jcovafiov xf / vd y *)
Mmxx^^avX^ U^r{V xiy vi g*) if^)
l^Haöiov icotafLOÜ ixßoXal xd* ve^)
Ol Tcriyal tov jcozaiuw Xß vß
OvL6ov^u)gx(ytaiiovixßoXalXa vs Sf ^)
al Tcriyal tov noxa^ov k8 vß g'
"Akßiog notofuw ixßoXai ka vg d' *)
. . . Kcixi%ov6i 8b rijg ragy^viag ta luv noQcc rov ^Pfjvov Ttotaiwv aq%onivoig iac a(f7Ctav ot te
Bov6dxt£QOi^) OL iiixQol xol OL Zvya^ßQoiy'^ vtp' ovg oi Zovtjßoi ot AayyoßagSoi^)*
elta TayxtSQOi^) xal 'lyxQlcavag^^) ^a^v tov^^) ^Pijvov xai %&v ^Aßvoßaimv ^^) ogicn;' xal
fet 'ivtovsQyoi^^) xal Ovagylovag ^^) xal KaQLtvoly v(p ovg Ovtönol xal ij täv
'EXovrjtlc^v ^^) "EQTjfiog ^%Qi täv Bl^iihfcn; 'Akxliov ogiov t^v de vcoQGUxeavZtiv vx£q ^uv tovg
BovöaxtiQOvg ^^) oi OqIölol^^) (lixQitov 'Afiaölov norcciuwy fmra 6e tovtovg Kavxoi ot fnixQol
\Uxqi tov OvLöov^Log xotaiiov' elta Kavxoi ot (leltovg (lixQ^ ^^^ "Akßvog xotaiwv' iq>6&ig de
Variet. lect. ^) BovISqov F.; xC / M. xjy MedioUn. »17 q vulgo; yd q ^ Med. ^ MaQaQ/tavlq B. E. Palatin. 1. M.
MuQvunuviq Med.; ktj q Med.; yS 6' B. E. Palatin. 1. M. wl yo Med. Hunc versum ante priorem vulgo colloca-
tum huc translolimus cum B. E. G. Pal. 1. M. Med. ») r^yfiavia (JmrfQa add. A. B. D. E. F. G. Pal. i. Vlndo-
bon. *)1^ Pal. 1. M. *) Xß conie. GrashoP. ^ BorauxroQot, M. ') ^vynfißQoi B. D. E. Pal. 1. Vind. £t'yttß*ß(>ol
F. Srxpß(joi, (sie) A. SvyyufißQot vulgo. ^ ol £ov. 0* Aay, suadente Grashof. ol Joi/. Aay. vulgo; Sovtjßoi Med.
J^ovijßoi A. G. Sovrfßoi B. F. Pal. 1. Zvrjßoi Vind. Oqucvi ^ÖMvrjßoi M. Sovißoi, vulgo; AuyoßuQdoi B. E. Pal. 1.
AoyyoßuQdot, Med. liOn^ohdiTdii AoyyoßÜQ (sie) M. ^ Tfyxtgoi A. B. D. E. F. G. Pal. 1. Med. Vind. TVyecr^io* M.
Tiyyntoi Edd. 1. 2. TiyyQOi Edd. 3. 4. TlynrtQot Grash. »o) ^lyxgUurfq F. "IvTj{iUavtq B. E. G. Pal. 1. M. ol yxiiiwnq
(sie) D. otyxQiunq (sie) Vind. 'HxgCimq Med. NirgUavtq A. ^JyyQitonq Edd. ") tov e coniect. Grasli. t* Tulgo.
*^ ^AßvoßuMv F. \/4ßvoßomv M. ^Aroßotv Med. *AvvoßaUav vulgo. *'*) '/vrow^yo* B. Pal, 1. Med. ^lyrovrji/yot M.
*/iToiv'()yo* vulgo. ") Ovuf^iovtq M. Med. ") ^Eaov^mv B. E. F. G. Pal. 1. M. Med. ^Eovkrjrinv (sie) A
*iiA*«iM»» D, Vind. ^EXXointritoy C. Pal. 2. ^EXXotn^iwv Edd. ^^ Baxrfgoiq M. ") *l»i^laiot, M. 0Qiaaioi vulgo.
*) Da die Bexeichnung von Yo mit dem eigenthümlirhen in der Wilhergschen Ausgabe und sonst gebrauchten Zeichen
Dicht möglich war, so wurde hiefür das auch sonst übliche 9 gewählt. I T
Digitized by V^OOQIC
40 140 — 150.
ixl tav av%ha viiq KinßQii^g XsQöoviiöov Sd^ovsg, ^) avrriv de t^v XBif(t6vij<tov vnhq (liv rovg
Im^vos^) ZtyovXaveg^^) . . . ftara de rovg Za^<tg azo tov XaXovöov notaiwv itiiQi zov
2](yuiißov TCOftaiuw (Pagodsivol^^) . . . TAv öh ivtog mi iie^oyslayv i&väv fiiyiöza (liv iöti x6
t£ tAv £ov7jß&v zäv läyyiX&Vf'^^) oZ döiv avatokixdtsgoi xmv Aayyoßofdciv^^) civazelvovTBg
XQog a(fKtovg (Ujifii täv pdöan; zw "Akßtog xoza^y xol ro zAv £ovijßav zmv £Biiv6vav^^) . . .
'EXdööova de s&tni 9ud fiaro^ xaivzai Kav%a}v (ikv zäv iivxq&v xcH zäv Scnyqß&v BovödxzsQOi
oi {iBiiovg^^) vq> ovg Xat^ar Kav%(Qv 8b zäv (letiovmv 9ud zäv Jknnjßenf 'AyyQiov-
uQcoif^^) Bha Aayyoßci(fdoLy^^) vq> ovg ^ovkyoii^vioir^^ £tt^6ve9V^) de xtd zäv
ZovrißGiv TevzovoaQOi'^^) xol OvIqovvoi^^) . . . Tlaktv vno fiev zovg Seiivovag ohovöi
Zlikiyyai^^) . . . vno dh zovg ZiXlyyag^^) KaXovncuvBg^^) iq/ SnazBQa zov "Akßiog nozoftov,
. vip ovg XaiQOvaxol^*) oud Kaficcvoi^^) \Ujjfi zov MriXtßoxov OQOvg . . . IldXiv ax dvazoläv
ftiv zäv Aßvoßaltov^^) ogiarv olxovöiv vno^'^) ^v zovg Sovijßovg Ka6ovaQOiy sha Nbqzbqb-
avBg,^) elza AavSovzoi^ vq> ovg Tovqcüvoi xol Maqovlyyoi* vm dh zovg KafUxvovg^^)
Xcizzai^^) Tud Tovßavzoi • . .
IloXeig dk zldswcu Tcaza z^v rBQiuevlav iv (lev z^ a^fKZtHp aSde'
9Xr^ov[i V!q g' if vd g' Ä'*^)
Hutxovzavda TS^y vd y'*^)
OaßiQovov Xa g vb /**)
TiMjova.**) ji6vg>civcL*^) AvqiiuQlg,^'^) MccQicyvlg. izsQa Maguovlg. Koivorivov.^) liiftovtcu^^ jAbi-
öog. ^) Aamßov^tov. Bovvtziov. OvIqovvov, OvlqIzcov. **) 'JWytor. 2jxov(fyov. liiSxavxaXlg. *«)
*Ev de zä v%o zovzo nXliuczi xokBig aZde'
'AaxLßovgyiov xf g' vß g' ^^)
NavciXia x{ yo' vd^*)
Varict. lect. *«) "uHoi^ et "Atova^ B. C. D. E. F. Pal. 1. Med. Vind. Avlonq et Av^wai; G. M. *•) Si>yoifXmn^ E. 2iyoi.-
Awwc B. Pal. 1. Jiyoidwvfq M. ») Ofa^oinvot A. B. C. D. E. F. G. Pal. 1. M. Med. Vind. 0aQo6f^o£ Edd. «») '^yyi-
Xwv A. 'jly^tloiv Med. *u4rytüiäy vulgo. ^ AayyoßaQSufp B. D. E. F. G. Pal. 1. Ed. 4. Aayytßd^nr Vind.
Aoyyoßtt^Sotv A. M. Med. Aoyyißd()dmv C. Edd. 1. 2. 3. ^ to vwy Xtfuvovtav Svi^ßmv Med. Xirijßwf Tulgo.
^*) BovtfttxroQot M. ftfÜ^ovfq H. qut minores nnminaotur M. ^) *AifyQiovu^io»' A. B. C. D. £. Pal. 2. Med. Vind.
*AYQun>aQu>i, F. -«O Auyyoßdffdoi. A. B. E. F. Pal. 1. Aoaatoßdiydo^ vulgo. *') JovXyovfto* M. -^ 'A^omv Med. £a-
uorwv C. *') TfiTovouQoi^ B. D. E. Pal. 1. Tnrrovoagoi M. 7Virrorou()»o» A. TwrovoaQoi. vulgo. **} Oifi^onvoi A.
B. D. E. F. Pal. 1. Vind. Ed. 2. Ovigoitvol Med. Omgovyoi Pal. 2. Ed. 1. Ovigovrot (sie) M. Ed. 4. Ov^qovvoi. (sie)
Ed. 3. '^) JSihyytu (sie) M. Aiyytu vulgo. ^) XiXiyyaq necessario scripsimus. Sihyyuq M. Aiyyaq, A. F. Med.
*'Ediyyaq B. D. B. G. Pal. 1. Viod. "IXtyyaq Edd. *^ xttl AovHontq A. xul Aoittiavfq Vind. KaXovnovtq Med.
^*) XaiiiovoHot (sie) G. Med. Ed. 4. Xan)ovaixol A. C. D. Vind. Ed. 1. 2. 3. XaiQovaiuoi B. E. Pal. 1. XagxMoi M.
a*) KavfMol G. M. ^6) "AßvoßaUf)v B. D. E. F. G. Pal. 1. Vind. Aifvoßaiiav (sie) A. Avr6ßwv Med. Aßvoßwv M.
*Avvoßuiwv Tulgo. «') li.Tü B. E. F. Pal. 1. M. Med. vn^Q Edd. i'.to /t*y Grash. ^) A'f()Tf(>f«if« B. Pal. 1. il'f^w-.
^«M(? D. NtQxkLVfq G. i\V(>Tf«ra* M. J\^f()T¥(.wat«ei? Vind. '**) JCa^a<foi>^ G. Med. Ed. 1. iTa/cat'oi/? C. D. F. Pal. 2.
Vind. Kofutßovq B. E. Pal. 1. M. Kufiavrovq Edd. 2. 3. 4. JCai'/McW'? A. *^) Xavrrcu M. *>) 0iXifovfit M. Intp.
0A»oiV A. fDXvovft Med. [Flevum. Tac] ^-) Sfrotnuy^a G. M. [sua tutanda. Tac. ann. IV., 73. Gonferri iubet
Nübbe in apecimine.] *=*) TtxtXia B. Pal. 1. M. TnUXia vulgo. [Texel?] *♦) Oaßlyavov. B. E. [Fabaria. Plin.]
**) l\i^ovtt B. E. Pal. 1. Tgyoiiu M. ^(/toi'a A. jTFxot'ia F. T^tjova vulgo. ♦•) Atv^va A. F. M, Vind. ^oi'fcmt
ß. E. Pal. 1. Ae^m vulgo. [Levefanum Itin.] *') AtQifiijglq A. D. Aif*if}£q Med. **) JtoArooAvov A. JTMi^oxrov M,
Kotvai^roy Med. **) AlarovM B. G. Pal. 1. Gstina. KKftovta M. **) ^AUtaaoqJi, 'AXtioroq M. **) Ovqniov A. CV'f^/rioy
Med. OiupovTwv G. *^ ^AmavxaXlq M. ") IJc s B. E. G. Pal. 1. M. xC ? d' vulgo. [Asciburgium Tac. Itin.]
»♦) NaßaXia C. D. F^Pal. 2^ Med. Vind. -A'icrcUm Grash. »f y B. E. G. Pal. 1. M. »7 / Med. lä ß. Pal. 1. M.
vß q E. 17 yo Med. kJ yo' 17 d' vulgo. [Navalia Tacit.]
Digitized by
Google
140 — 150. il
MedioXavuw
«JC
vy e' ar«)
TivSiqvov
X
;;»»•)
Boyadiov
19
lß*r)
ZxBQBOVtVOV
Xtt
vß ff «)
'j^iiaöia
U s
t;«s'">
M(wvlvu)v
Itt yo'
vß « ~)
TovU(pov(fdcv
Tß
**
liöKcAlyyuw
i^ßs
vy s ff
TovhaovqYuyif
Iß yo
vy y'")
9svya^ov
Xßyo'
vß y«)
KavSovov
ty
va yo^)
TgoTCaux jJqovöov
V 4 y
vß s' y«*)
jiovJtnla
13 s'
vß s' 3'")
Meöovuyv
üs'
vye'y'")
jiQsysXla
Tis
vßy'^')
Euhuyla. ^) Aovjcq>ov(f8ov.'') ZJovgovdaia. KoXayxoQOv'"') AovylSowov.''^) 2kqayova. ji^uoifu-
Iwov.''^) BovdoQiyov. jhwcaQUtvog. liQöwiov.''') Salulla, SsctSoeoa.''*)
'Ev de tä vno tovto xlliuat noX&s ^s'
vä s'«)
va'«)
V s /")
va z '•)
2iyodoi;i/(W.®*) ^ovov««.^) Bi(fytov. Mrivotiyada.^^) Bi7U>vQyu>v*^^) MoQoßovdcv kcX. . . ,
Meusov
1^
BovdoQtg
*ij ff
Mcctrlcexov
Jl
"Aqtavvw
Äff
Novalöiov
%a
MriXoxaßog
Aa g
rQaviovaQiov
ia g
AoxoQLtov
his'
Varietject._w) ntf ? A. Zj q iT Med. ^ c /Med. [Medlolanum hin.] ") Tow^/pior G. M. A nf B. E. G. Pal. 1,
M. n& Y ry y "^^V* [Theudunim Itin.] »^ IM E. G. Pal. 1. ^ St^svirKtov A. Vind. ^ c' A. D. [Herenatiam?
Itin.] _»•) ^AiatQla B. Pal. 1. l^/woria M. '4^0oa Med. Wjwo^ £. F. ^AtMUna Tnlgo. mc £^ B. £. G. PaL 1. M.
Intp. ya Tolgo. [Amisia Tac] ^ 7ot/iU9)oiMf^or Med. 7Vt;A^o^ov M. et inmargine G^ ^>) 17 ^0' G. M. ^ tftEv-
/a(7or M. ^) Kdvdovov Pal. 1. Med. Kmdovov (sie) M. jKaxfot/or Tulgo. A/9 G. M. ra /o' dedimus cum Mannert.
p. 456. ifa / Tulgo. •♦) TqoaawldQovoQv Pal. 1. TQonaiavdqovoov B. E. ky c / B» E. •*) Aovnia A^F. Vind.
AovTtrtai B. E. Pal. 1. Aov:tTa M. ^^ itfcaot/^for B. E. PaL 1. Mtisaavutv Vind. Moeftum Mkoviov M. 17 (' / A.
B. D. E. F. Pal. 1. Med. Vind. ^ ? <r G. M. Intp. ^ 9 / Tolgo. <^ '^e^Afo B. EJ?. Pal. 1. Med. 'AQtytovia M.
^Aifyilut vulgo. •») reOfiuyid G. M. fcdo^Mx Pal. 1. »») Aoint^ovQ^av Pal. 1. M. A7 ? A. D. F. '«) foJla;^^
B. E. Pal. 1. 7^) AovriSowov A. B. C. D. Pal. 1. 2. Med. Vind. ^ A^/uoüuJiutov A. A^uofsahiov D. MiliotfaUw
B. E. Pal. 1, Aif*wouXior TuIgo. ?>) 'Aqa^ywy G. M. ?«) l^TA^ai« A. M. ^Vridaua Pal. 1. 7^) ^AXiaaor A. Elisum
'l^i^iaoy M. Vf;U»croy B. E. F. Pal. 1. [Aliio Tac. ^EX^aiav Dte Cas«.] _»«) Boviogiq A. B. D. E. F. G. Pal. 1. M.
Med. Vind. Botidtogiq vulgo. X17 c d' B. E. Pal. 1. Med. xif vulgo. k& M. ^^) MarrUutav consulto scripsimas.
Maxriadoy M. Afcrrrioicov Talgo. 50^1 V4 Intp. [Mattiacom Tac. Plin.] ^ *AqtniKwov M. i A. V (sie) F. Pal. 1.
M. [arx Taani?] ») ya «:' A. [IfoTesium] ^) JKi7;ioxa^o9 B. E. F. G. Pal. 1. Med. Intp. MtilofutßoiiU. MjjXomvoq
vulgo. V yo'_B. E. G. Pal. 1. M. * y Tulgo. **) r'()mW tt()«or A. F. Vind. ravf^wvuqMt Med. Aa q B. E. G.
Pal. 1. M. A« 5 a' tulgo. T ?' A. yff M. ««) a«^ yo M. ^) J&ioVowoy B. E. Pal. 1. »♦) ^/^ouoy« F. Pal. I.
Tuuona Touovo^a M. ^} Mijvo4ndda Pal. 1. Med. Mtp^omonda B. £. Monogarda MmayaSa M. <^<^ BMoi;^d«oy M.
Regetta bist. West. 6 ^
L^oogle
Digitized by
42 140 — 150.
Nriöoi 81 vniQxecvtai r^g FsQ^iavCas wnä {ikv rag tov ''JXßu>g hcßoXag at %dKov(uvai Sa^o-
vmv^'^) tQslgy av to luta^v ijtsxet luolqag.
üi i;^/88) _ ciaud. Ptolem. Gcogr. U., 10. ed. Wilberg. _
T&v Sb iv tfi rsQfiavLcc diaöTJ^unv nolecjv 17 [iev li^öia rrfv ii£yl4Striv rj^Qav fx^i ägäv ig s'
Tcal SiBötriKEv '^Xs^ccvdQalag Ttgog öv6£ig Sgaig /?• r/ 8h Aovnnla xriv {uyiötr^v 'q^SQav I%f6 (d^ov
tg g' Ö' xal diiötrixev 'AXe^avögeiag nQog dvösig ägatg a yo\ Claud. Ptolem. Geogr. Vin.,'2. (nach
der Ausgabe von Montanus und einer brieflichen Mittheilung des Hrn. Prof. Wilberg).
Den vorstehenden Auszügen liegt die Wilberg -Grashofsche Textes -Recension zu Grunde:
nur ist, unbedeutende Einzelheiten abgerechnet, abweichend von ihr in den Text aufgenommen:
TiyxtsQoi statt TeyyuQoiy jdayyoßdgdot (S. 40. Z. 8.) statt AaTixoßtxQÖoL und bei der Längenbe-
stimraung von Navalia, weil Ptolemäus planmässig bei der AulDFührung der Ortschaften von W.
nach 0. fortschreitet, statt der Wilbergschen Lesart xg / die Vulgata xg yo\ Zu den offenbaren
Corruptelen gehört überdies noch die Breitenbestimmung von Amasia. Denn wäre die Vulgata
va oder die Wilbergsche Lesart va g' richtig, so müsste dieser Ort, wie dies hinsichthch Alisum s
und Carrodunums der Fall ist, in dem folgenden Klima, unter dem sechszehnten Parallel aufge-
führt sein, als dessen nördlichste Gränze Ptolemäus ausdrücklich (Geogr. L, 23. cf. Almag. IL, 6.
p. 84. ed. Halma, wo va g statt va g 4' zu lesen) 51® 30' Br. angibt. Ausserdem wissen
wir auch, dass Amasia nach der Mündung der Ems_ hin, folglich weit nördlicher lag.
cf. Tacit. ann. IL, 38. Sollte also vielleicht die Vulgata va vorzuziehen und diese bei der sehr
häufigen Verwechselung von a und ff, in v8 umzuändern sein? — Höchst wahrscheinlich ist femer
der im Texte mehrfach erwähnte Name Ilai,ovhg aus einer Corruptel entstanden. Bekanntlich
erregt diese frühe Erwähnung des sächsischen Volkes in geschichtlicher Hinsicht sehr viele Be-
denken gegen sich, weshalb nach einer ehedem ziemlich gangen Ansicht, dass der Text des
Ptolemäus im Mittelalter mannichfach verunstaltet wäre, dieser Name bei Vielen für ein späterem
Einschiebsel galt. Um so willkommner ist daher der Umstand, dass von Wilbergs kritischen
Hülfsmitteln die grössere Hälfto an den beiden ersten Stellen die Variante "JS^ovig und Av^ovsg
gibt, und auch noch später einer der bessern Codices, nämlich der Mailänder, dieselbe Lesart
bietet. Ist es nämlich schon an sich wahrscheinlicher, dass der unbekannte Name der Zi^sg
in den später weltberühmten der Za^sg überging, als umgekehrt dieser in jenen; so möchte
überdies diese Variante noch aus einem andern Grunde den Vorzug verdienen. Ptolemäus lässt
die Wohnsitze dieses Volkes bis zum Fluss XdXovdog reichen und erinnert dadurch unwillkür-
lich an die Stelle des Tacitus (de moribus German. c. 46.): Cetera iam fabulosa: Hellusios et
Oxionas (al. Exionas) ora hominum vultusque, corpora atque artus ferarum gerere. quod ego,
ut inconpertum, in medium rehnquam. Wenigstens dürfte bei einer schärfern kritischen Würdi-
gung der betreffenden Angaben des Ptolemäus gegen die Identität der Exiones und Axones wohl
nicht als Gegengrund geltend gemacht werden, dass Ptolemäus die Axones am östlichen Elb-
üfer, Tacitus dagegen die Exiones (Oxiones) über die östliche Gränzmarke der Sueven wohnen
läsät.
Wenn man hinsichtlich des Werthes, den die Angaben des Ptolemäus in Beziehung auf
Deutschland haben, noch inuner eine umfassende und eindringliche Kritik vermisst, so liegt der
Grund davon hauptsächlich darin, dass die beispiellose Verehrung, womit schon die nächsten
Generationen die Werke dieses Schriftstellers umgaben und die ihm selbst den Zunamen daibg
und d-sLotatog erwarb, nicht blos durch das ganze Mittelalter hindurch fortgewährt, wo sogar
Varict. lect. s') Xa^wyoMr Med. ä:©!.«* C. D. Pal. 1. Vind. ^ »^C y B. E. Pal. i. M. < r> fnlgo. — BU auf
das Eingeklammerte ist die Var. lect. der Wilb. Ausgabe eatnommen«
Digitized by
Google
140 — 150. 43
seine Astronomie und Geographie als die einzige Fundgrube des betreffenden Wissens galt, son-
dern auch bis auf die Neuzeit nachgewirkt hat. Das reichhaltige Material, das in der Geogra-
phie niedergelegt ist, die \ielen sonst ganz unbekannten Völker- und Städtenamen, die zahlrei-
chen Breiten- und Längenbestimmungen, die passende Anordnung des gewaltigen StoflFes, über-
haupt die weit alle ähnliche Erzeugnisse des Alterthums überragende Vollständigkeit und Wich-
tigkeit seiner Schrift — alle diese schätzbare Eigenthümlichkoiten bestachen das Urtheil und
Hessen die Kritik nur selten ihre Stimme erheben. Wenn dies aber geschah, so ging man
gewöhnlich nur von einer oder andern Einzelnheit aus: dagegen wurde der schriftstellerische
Gesammtcharakter und das Verhältniss des Ptolemäus zu seinem Vorgänger Marinus von Tyrus
ausser Acht gelassen. Die Hauptwerke des berühmten Aegyptiers tragen indess ein und das-
selbe Gepräge. Was zunächst den Alnnagest anbelangt, so geht nämlich das ürtheil unserer
grössten Astronomen dahin, dass dieser in allen Hauptthcilen nur eine Copie Hipparchs bilde.
Ce qu' U y a de bon, sagt Delambre in der Biographie universelle (tom. XXXVI. p. 273.), et
d'irreprehensible dans la Syntaxe mathematique, c est la trigonom^trie, c'est la partie purement
spherique et la theorie math6matique des eclipses. Dans toutes ces parties Ptolemee n'a fait
que copier Hipparque, qui avait r6solu tous cesprobl&mes avant lui. Er führt dann dieses
Abhängigkeitsverhältniss noch weiter aus imd schliesst (p. 275 — 276): Ptol6m6e na pas kxk un
grand astronome, puisqu'il na rien observ6 ou que du moins il ne nous a transmis aucune
Observation a laquelle on puisse accorder la moindre confiance . ^ . . mais il fut un savant
laborieux, un math^maticien distingue. Wie Delambre urtheilen auch Halley, Lemonnier, La-
lande, Gassini, BoulUau. Vgl. Biogr. un. a. a. O. Eben so wie der Almagest, ist nun auch die
Geographie nur Copie, nur eine Ueberarbeitung der Schrift des Marinus, wobei die eigenen
Zuthaten verhältnissmässig als geringfügig erscheinen. Dessen hat auch Ptolemäus selbst gar keine
Hehl. Er preist nämlich seinen Vorgänger nicht blos seiner kritischen Umsicht, sondern auch des
grossen Fleisses und der grossen Sorgfalt wegen, womit er die vorgängige geographische Lite-
ratur und zugleich eigene Erkundigungen in seinem umfanghaltigen Werke benutzte und in wie-
derholten Ausgaben berichtigte. q>alvecai yoQ Tud 7cXeIo6iv tötOQlatg üUQmsstzaxag noQa tag hi
ttvcD&ev slg yväöiv iMwöag xol tag ndvtcDV öx^Sov tAv ücqo avtov list ixciisksiag diBikriqxüg
ijtavoQd'ciiSecig ts trig Seovörig d^uoöag^ oöa ^ XQ067imvt(og hvy%avB %muit^\Uva 9cal vn ixil-
V09V xal vq> iavtov ro ngärov, mg ix täv ixdoöecyv avtov trjg rov ysiDyQaq>LXov nlvaxog dioQd'ci'
ösmg nXaioviov ovaav heöti (humeiv. I., 6. Daher geht denn auch eingestanden seine Absicht
nur dahin, dass er mit Ausschluss der Mängel sich an die Ansichten und Angaben des Marinus
durchgängig anschliesse. tva triv yvmyiflfiv tov dvdgog öl oXrig tfjg &uvtä^6ag nji^iiömiuv xcoQlg
%mv tv%6vtmv tivog SioQQ'ioöeag. I., 19. cf. I., 6. üeber die Mängel in dem Werke des Marinus
spricht er sich 1. L c. 6 — 19. ausführUch aus. Sie bestanden in der unpassenden, Gleichartiges
zerstückelnden und darum die Brauchbarkeit erschwerenden Anordnung des Stoffes. So umfass-
ten z. B. die Klimate, Längen- und Breitengrade besondere Rubriken, so dass, wer über die
geographische Lage eines Ortes Aufschluss suchte, genöthigt war, sämmtliche Rubriken zu ver-
gleichen. Dadurch wurde bei dem grossen Umfange und bei den wiederholten Ausgaben des
Werkes, welche immer von neuem wieder Zusätze und Berichtigungen erhielten, Veranlassung
gegeben, dass die Berichtigung oft an einer Stelle eingetragen wurde, an emer andern dagegen
die frühere falsche Angabe stehen blieb, so dass nun namentlich in den geographischen Orts-
und in den Gränzbestimmungen der Länder viele widersprechende Angaben vorhanden waren.
L, 15 — 16. Und solche Versehen konnten, wie Ptolemäus mit Recht bemerkt, um so weniger
vennieden werden, weil Marinus auch bei der letzten Ausgabe noch immer nicht eine auf
seine eigenei) Angaben gegründete Charte zu Stande gebracht hatte. L, 17. Ptolemäus suchte
6*
Digitized by
(^oogle
44 140 — 150.
also im Gegensatz za seinem Vorgänger beide Mängel zu vermeiden und demnach einmal dem
Stoffe eine leicht übersichtliche Anordnung zu geben, und dann die vorfindlichen Widersprüche
wieder zu beseitigen, üeberdies aber beruft er sich auch noch auf eigene Zuthaten. Einiges,
also doch jedenfalls nur weniges, stehe mit seinen eigenen Erkundigungen in Widerspruch. Ivmk
öi xcä, xoig vvv [ötoQOviiivoig ovx ixsi öv^tpdvog, l., 17. Die Belege, die er dafür anfuhrt und
die er auf Aussagen von Kauflouten stützt, betreffen insgesammt Indien und die südliche Ostküste
von Afrika. Nachrichten, die ihn zugleich veranlassten, in diesen östlichen und südlichen Ge-
genden, einer wahren terra incognita, eine Reduzirung der Langen - und Breitengrade vorzuneh-
men und deshalb seinem Vorgänger eine zu weite Ausdehnung der Erde nach O. und S. vor-
zuwerfen. I., 6 — 14. — Solche Geständnisse müssen die Folgei-ung nahe legen, dass uns in der
y6€jyQaq>ixri vqyijyriöig eigentlich nur die Schrift des Marinus vorliege, nur freilich in eine andere
Form umgewandelt; eine Annahme, welche durch eine Detail -Prüfung des Werkes vollends
bestätigt wird. Ptolemäus schrieb nämlich dieses Werk um die Mitte des zweiten christlichen
Jahrhunderts; wäre es also eigene Arbeit d. h. auf eigene Anschauung und eigene Benutzung
der einschläglichen Literatur gegründet gewesen, nicht aber eine fremde, so würde es natürlich
mit der Abfassungszeit auch überall im Einklang stehen. Dies ist aber nicht der Fall: vielmehr
reicht es, wenige Einzelnheiten ausgenommen, seinem Inhalte nach nicht über die Regierung
Trojans hinaus. Zum Beweise sollen hier einige betreflFende Punkte näher angedeutet werden.
Bekanntlich bestand in der römischen Kaiserzeit die Sitte, dass man entweder neu gegründete
Städte nach den Namen der jeweiligen Kaiser benannte oder dass auch ältere Städte ihre frü-
hem mit den kaiserlichen Benennungen vertauschten. Dafür liefert die Geschichte der ersten
römischen Imperatoren viele Belege, bei Niemanden aber zalilreicher, als hinsichtlich Hadrians.
Eine grosse Menge von Städten erhielt nämlich von diesem den Namen Adrianopolis (multas
civitates Adrianopolis appellavit. Spartian. Hadrian. 20.): imd noch können über zwanzig namhafl
gemacht werden, die entweder nach seinem Vornamen Adius oder nach seinem Hauptnamen
benannt wurden. So Adrianopolis in Thracien, früher Uscudama (Ammian. XXVII., 4.), Adriano-
theras in Mysien, Adriane in Cyrenaica, zwei Aelia in Hispanien, Aelia Capitolina, früher Hiero-
solyma u. s. w.; ferner Stratonicea in Macedonien, Mopsueste, Adana, Aegae und Tarsus in Ci-
licien, Neo- Caesarea im Pontus, Goneis in Thracien, Dio- Caesarea in Palästina u. s. w. Gleich-
falls verdankte ihm Marcianopolis , die Hauptstadt Unter -Moesiens, Gründung und Benennung
(Ammian. XXVü., 4.). Nun findet sich aber merkwürdiger Weise von allen auf Hadrian bezüg-
lichen Ortsnamen nur ein einziger im Ptolemäus, nämlich: 'IsQoöoXviia ^ vvv xccAovfici/i} WtAue
KasavcoUa (V., 16.), da der Zusatz bei Philippopolis : ij ocal 'JtdQtavonoXig (III., 11.) falsch und un-
zweifelhaft Glossem ist. Cf Wilb. ad h. 1. Ueberhaupt wird von Städte -Namen, deren Entste-
hung der Regierungszeit Hadrians angehört, ausserdem nur noch die Stadt und der Nomos
^AirtLvoov in Aegypten erwähnt. Und doch werden Städte, welche nach frühem Kaisem benannt
sind, in grosser Zahl aufgeführt So, um bei dem nächsten Vorgänger Trojan stehen zu bleiben,
jlBy{(ov X Ovixta (IL, 8.) TgaCavfi jiaytiov (II., 8.) TgcuMvog hfiijv (III., 1.) TQätäva (III., 1.)
OvXstiavov (III., 8.) Ovhciavov (III., 9.) TffaXavomlig (lU., 11.) TqalavonoTug (Y., 2.). Auch weist
auf Trojan der Stadtname nkcrcivonoXig (DI., 11.) hin. Wie hinsichtUch jener Städte, so i^ie-
derholt sich dasselbe merkwürdige Schweigen auch hinsichtlich der neuen Provinztheilungen,
welche Hadrian und seinem Nachfolger AntoniniLS zugeschrieben werden. So wurde namentlich
von ersterm Italien in vier Jurisdictionen getheilt. Muss nun schon alles dieses die Vermuthung
begründen, dass das Werk des Ptolemäus seinem Stoffe nach der Regierung Trojans angehöre,
so deuten auch noch andere Einzelnheiten auf dieselbe Zeit hin. So erscheint Dacien noch
nicht als Provinz: noch sind hier nicht, wie bei den übrigen Donau- Piro vinzen die Standlagcr
Digitized byC^OOQlC
114 — 217. 45
römischer Legionen aufgeführt und noch wird Zarmizegethusa als königliche Residenz aufgeführt,
wenn auch römische Colonien, die gleich nach der Bewältigung Daciens gegründet wurden,
schon namentlich aufgezeichnet stehen; ein Schwanken, das sich eben durch die mehrfachen
Ausgaben des Marinus erklärt und wohl darauf hinzudeuten scheint, dass die letzte dieser Aus-
gaben bald nach dem Ende der dacischen Kriege erschien. Wenigstens ist es dann auch er-
klärlich, warum die spätem parthischen Feldzüge Trojans für das Werk noch keine Ausbeute
liefern. Mehrere Völkerschaften treten nämlich damals in der Geschichte auf und schliessen
sich den Römern an, wie die Heniocher, Macheionen, Apsiler, werden aber vom Ptolemäus nicht
erwähnt; mehrere Ortschaften in Mesopotamien, Assyrien, Babylonien und Arabien erlangen
ebenfalls damals entweder durch hartnäckige Vertheidigung oder durch sonstige kriegerische
Ereignisse einen geschichtUchen Namen, wie Ademystre, Messene im Tigris, Atra, Ozogardana,
aber auch sie kennt und nennt Ptolemäus nicht. Lauter Thatsachen, die wohl nicht bezweifeln
lassen, dass, wenige spätere Zuthaten ausgeschlossen, der geographische StoflF, den das Werk
des Ptolemäus bietet, der Regierungszeit Trojans entspricht. In diese und die Regierung Domi-
tions fällt nun aber die schriftstellerische Wirksamkeit des Marinus: denn einmal nennt ihn
Ptolemäus den spätesten der gleichzeitigen Geographen {v0tatog täv xad'' fjiios L, 6,) und dann
wissen wir, dass er einen Theil seiner Nachrichten über Africa den Feldzügen des Flaccus und
Matemus verdankt, von denen ersterer nach Eusebius im J. 86, also unter Domition, gegen die
Nasamonen kriegte. Vgl. Zonar. p. 580. C. ed. Venet. — So bietet diese ganze Untersuchung
ein einstimmiges Ergebniss, das augenscheinlich für die spezielle Kritik des Ptolemäus von grosser
Wichtigkeit ist. Die Nachrichten dieses Geographen stellen uns also Deutschland nicht in den
Verhältnissen dar, wie es sich um die Mitte oder, da man irrthümlich die Abfassungszeit bisher
zwischen 460 und 480 n. Chr. annahm, gar gegen das Ende des zweiten christhcheij Jahrhun-
derts befand, sondern die Germania des Ptolemäus oder richtiger des Morinus ist der Zeit nach
bald nach Tacitus zu setzen, folglich gegen den Anfang des genannten Säculums hinabzurücken.
174.
59. Didius Julianus wehrte den Einbruch der Gauchen in Belgien ab. (Didius Jnlianus) Belgicam sancte
ac diu rexit. Cauchis, Germaniae populis, qui Albim fluvium accolebant, erumpentibus restitit
tumultuariis auxiliis provincialium : ob quae consulatum meruit testimonio imperatoris. Ael. Spar-
tian. Did. Julian, c. 4. Wdil das Consulat des Didius JuManus ins Jahr 475 fällt, so fand das
Ereigniss höchst wahrscheinlich im vorhergehenden, also während des Markomannen -Krieges
statt. Gleichzeitig waren auch die Gatten wiederholt gegen die Römer als Feinde aufgetreten.
Catti in Germaniam ac Rhetiam irruperant . . . (missus est) contra Cattos Aufidius Victorinus-
Capitol. M. Anton, phil. c. 8. Cattos etiam debellavit (Didius Julianus). Spart. 1. c. Es lässt
sich daher wohl annehmen, dass die Deutschen, deren Hülfe der Kaiser gegen die Donau-Völker
erkaufte, aus dem Rhein -Weserlande stammten, emit et Germanorum auxilia contra Germanos.
Capit. 1. c. c. 24. Vgl. v. Ledebur's Bructerer S. 247.
244—247.
60. Die Deutschen an der Nordsee, in der Gegend der Elbe -Mündung, vermuthlich also die Gauchen^
erzwingen sich von Caracaüa Tribut und Solddienst, nokkol fia xal rov xaq avt& dTisavö,
jcegl ticg tov "Mßidog ixßoXagy obtovwcav ixQsößev^avro otQog avtov tpdlav aLxwvxBg^ ha JX'Hif'^^
XaßcDöLV, iTtsiSfi yccQ ovzog inBscQaxBi^ &vxvol avv^ ixid'Evto xoXefMJöacv caudovvreg' olg TiaCi Mv-
i&eto. xal yä(f ei ^o^oc yvdiiriv avtoig iUysco, cüX oQ&vtsg tovg x^^^S iSovlovwo. aXii^Big
yoQ tovg X9^iSovg avzolg iöfB(faito^ totg dh 6q ^P&iuJoig xlßdfiioy wd to oi/yvQuyv %al to j/focLotw
Digitized byL^OOQlC
46 256 — 287.
^OQHXJBV. (tb [UV yoQ ix (Mklßdov 7uxtaQyv(foviuvov, to dh xtd hi xcelxov KatccxQv&ovfLevov htxsua'
i^co.) Dio Cass. LXXVfl., U.
256.
61. Die Franken, für welche noch lange der Name Sigambern synonym gebraucht wird (vgl.
. oben Nr. 37.) und welche die sumpfigen Niederungen an der Issel bewohnen (Franci inviis strati
paludibus, Flav. Vopisc. Prob. 12.), fangen an, von hier aus in Gallien einzudringen, werden
aber \ou dem nachmaligen Kaiser Aurelian (damals Feldherm des Kaisers Valerian) zurückge-
trieben. Idem (Aurel.) apud Maguntiacum Tribunus leiionis sextae Gallicanae, Francos irruentes,
cum vagarentur per totam Galliam, sie afflixit ut treccntos ex his captos, septingentis interemlis,
sub Corona vendiderit. Vopisc. Aurelian. 7.
Von dieser Zeit an wiederholen sich die Kriege der Franken gegen die Römer. — Den
Gegenkaiscr Postumius (261) unterstützten die Franken gegen Gallien. (Trebell. Gallien. 7.). Kaiser
Aurelian führte bei seinem grossen Triumphe, im J. 274, Franken unter den besiegten Völkern
mit auf (Vopisc. Aurelian. 33.), und der nachmalige Kaiser Probus hatte sich im Kriege gegen
dieselben ausgezeichnet (Vopisc. Prob. 20.)
277.
62. Kaiser Probus nimmt den in Gallien eingedrungenen deutschen Völkerschaften die gemachten Ero-
berungen wieder ab, und treibt sie über den Rhein zurück. (Vopisc. Prob. 43.) — Bei dieser
Gelegenheit mag es geschehen sein, dass er gefangene Franken an das schwarze Meer ver-
pflanzte, die aber von hier aus, als Seeräuber, das mittelländische Meer beunruhigten. Ogay-
MDV täv ßaödsl (sc. JlQoßtp) TCQoöeM^ovtcov xal tv%&vt(ov ohfr^Ctm^ fuuj^ rig oacoötaöa, niolcav
evTCOQiicouiay tr^v ^EkXaäa övvEtccQa^sv ascaaav. ocd ZiTuXlf xqo6%ov6a xeil ty HvQoxovöicDv ngaö-
lU^aöa Ttokvv naxa tavtr^v elQydöato q)6vov. i^di^ Sa 9ud Aifhii^ «(fo6oQiMf&si6a 9cal datoxQOvöd'euiaf
öwaiucog ix KoQxriöovog inevex^slöriSy otoxB yiyweu ojca&rig inave^alv olTLoia, Zosim. Histor. I., 71.
— Recursabat quippe in animos illa sub divo Probe et paucorum ex Francis captivorum incre-
dibUis audacia et indigna felicitas, qui a Ponto usque correptis navibus Graeciam Asiamque po-
pulati, nee impune plerisque Libyae Ktoribus appulsi, ipsas postremo navalibus quondam victoriis
nobUes ceperant Syracusas, et immenso itinere pervecti oceanum, qua terras irrupit intraverant,
atque ita eventu temeritatis ostenderant, nihU esse clausum piraticae desperätioni, quo navigiis
pateret accessus. Eumen. Panegyr. Constantio dict. cap. 18. — Es ist hieraus zu schliessen,
dass die Franken schon von Uirer Heimath her mit Schiffahrt und Seeräuberei bekannt sein
mussten.*)
287.
63. Die Sachsen erscheinen im nordwestlichen Deutschland als Grenznachbarn der Franken (Franci
et Saxones iisdem confines, Ammian. Marcellin. XXVII., 8.), und werden den Römern bekannt,
indem sie, gemeinschaftlich mit den Franken, die Küsten von Belgien und Armorica beunruhigen.
Kaiser Diodetian überträgt die Vertheidigung der bedrohten Provinzen dem Carausius, der
aber die erlangte Macht benutzt, sich in Britannien zum Herrscher aufzuwerfen. Carausius . . .
cum apud Bononiam per tractum Belgicae et Armoricae pacandum mare accepisset, quod Franci
et Saxones infestabant, . . . purpuram sumsit et Britannias occupavit. Eutrop. IX., 21.
*) Die Begebenheiten der Franken werden weiterbin nur erwähnt, in tofem sie mit denen der Sachsen in Vttbin-
dang flehen , oder auf sie Einfloss haben.
Digitized by
Google
2 87. . 47
Abgesehen von jener ganz vereinzelten und unklaren, wahrscheinlich nur einer verdorbenen
Lesart angehörigen Notiz des Ptolemäus (s. Nr. 58.) lernen wir die Sachsen ursprünglich zwischen
Elbe und Weser kennen, und gerade dieses Land bat das ganze Mittelalter hindurch den
Namen Sachsen vorzugsweise behalten. Ist hiernach anzuaehmen, dass die Sachsen Nachfolger
der alten Kauchen waren, und zu diesen in demselben Verhältnisse stehen, wie die Franken zu
den Sigarabem? — Dem Zeugnisse späterer Dichter, welche die Bewohner des Sachsenlandcs
noch Kauchen nennen, ist allerdings nur wenig Gewicht beizulegen; z. B.:
— Rhenumque minacem
Comibus infractis adeo mitescere cogis,
üt Salius jam rura colat, flexosque Sicambri
In falcem curvent gladios, geminasque viator
Cum videat ripas, quae sit Romana, requirat:
Ut jam trans fluvium, non indignante Cauco,
Pascat Belga pecus — Claudian. de laud. Stilich. lib. I. v. 220 — 226.
Alte Sagen über die Herkunft der Sachsen. Sie sollen zu SchiflFe (aus Skandinavien?) in
das später von ihnen benannte Land gekommen sein, und zwar zuerst das nachmals sogenannte
Hadeler Land am Unken Ufer der Nieder -Elbe in Besitz genonmien, dann von hier aus einen
Theü des damaligen Gebietes der Thüringer erobert haben. Widukindi Res gest. Saxon. lib. I.
c. 3 — 6. ap. Pei-tz. Monum. Germ. bist. Scriptor. Tom. III. pag. 417. sq. (Über die frühere
Ausdehnung des Thüringer Landes bis an die Ostsee, vgl. Fabricius: das frühere Slaventhum
der zu Deutschland gehörigen Ostsee -Länder; in d. Jahrb. des Mcklenb. Vereins f. Gesch. u.
Alterthurask. 6. Jahrg. S. 7 — 11.) — Eine andere Tradition lässt (mit ümkehrung der wirklichen
Geschichte?) die Sachsen aus Britannien kommen, verwechselt aber jenen alten Eroberungskrieg
gegen die Thüringer mit dem viel späteren (Nr. 81.), von den Franken und Sachsen gemein-
schaftlich geführten Kriege, welcher dem Thüringischen Reiche ein Ende machte. Translatio S.
Alexandri, ap. Pertz. Scriptor. T. H. pag. 674.
Der moralische Charakter der Sachsen wird als rauh und grausam, aber edelmüthig ge-
schildert. Gens Saxouum fera est. Salvian. de gubem. Dei, lib. IV. (in ej. Opp. ed. Rittersh.
Nor. 1623. pag. 141.) — Saxones crudelitate eflferi, sed minus perfida. Id. lib. VIl. (p. 263.)
Letzteres wird besonders im Gegensatze zu den Franken gesagt (quibus familiäre est ridendo
fidem frangcre, Vopisc. Procul. 13.). — Gefangene Sachsen, welche zu Rom in blutigen Kampf-
spielen auftreten sollten, brachten sich selbst ums Leben, um dieser öffentlichen Schmach zu
entgehen. Symmach. lib. II. epist. 46. — Auch spätere Schriftsteller rühmen die sittlichen und
bürgerlichen Tugenden der Sachsen. Legibus etiam ad vindictam malefactorum optimis uteban-
tur, et multa utiUa atque secundum legem naturae honesta in morum probitate habere studuerunt.
Transl. S. Alex. 1 c. pag. 675. — In antiqua Saxonia, si virgo patemam domum cum adulterio
maculaverit, vel si mulier maritata, perdito foedere matrimonii, adulteriüm perpetraverit, ali-
quando cogunt eam propria manu per laqueum suspensam vitam finire, et super bustum illius
incessae et concrematae corruptorem ejus suspendunt; aliquando, congregato exercitu foemineo,
flagellatam eam mulieres per pagos circumquaque ducunt, virgis caedentes et vestimenta ei ab-
scindentes iuxta cingulum, et cultellis suis totum corpus eius secantes et pungentes, minutis
vulneribus cruentatam et laceratam de villa ad villam inittunt, et occurrunt semper novae flagel-
lalrices, zelo pudicitiae adductae, usque dum eam aut mortuam aut vix vivam derelinquunt, ut
caeterae timorem adulterandi et luxuriandi habeant. Bonifac. Epist. ed. Würdtwein, pag. 192.
Im Kriege machten die Sachsen sich den Römern, vor allen andern ihrer Feinde, durch
ihre Stärke und Gewandtheit furchtbar. Die Eigenthümliclikeit ihres Kriegfährens bestand in
Digitized byC^OOQlC
ig 297 — 30T.
unerwarteten, raschen und wechselnden Überfällen. Zur See zeigten sie besondere Geschick-
lichkeit und Ausdauer, ^gayyoc %al Za^ovBgy t&v irnsq xov ^Piivov Tcal tviv iöitsQlav d'ciXtxrtav
i^&v tu (laxtfLcitavcL Julian. Orat. I. in Opp. ed. Spanhem. pag. 34. — FiQiiaväv xe ot ngoö-
oixoi tä ^Pi^vp xal ty dakarry tri ^Q^S icitigaVy ... ort d^ avrg jeQOöoix» Sv6fux%a iuu ^Gi(tri
diaq>iQOVttt t&v alXoDV idväv yBvrj ßoQßoQav ovx äxoi^ ff^ov^j riJCSQ &}{ tvyxävBi xt&eis ovx äöfpaX'^s»
ciX avty ^ulga tovto ixfuxd'av ol3a. Id. Orat. IL 1. c. p. 56. wo zwar die Sachsen nicht aus-
drückhch genannt werden, aber nach der angegebenen Lage zwischen dem Rhein und dem
westlichen Meere (d. h. der Nordsee) doch wohl zu verstehen sind. — Za^ovagy ot nivtov dri
Tccc^cQcitcetot täv iTCsiös vsixo[iiv(DV ßoQßaQdWj d'vfiü wd ^dfiy wd xcc^bqI^ t^ tcbqI tag yM%ujg
vo^tovTBg. ZosiuL Hist IIL, 6. — Prae caeteris hostibus Saxones timentur ut repentini. Ammian.
Marcell. XVIIL, 2. — Saxones. gens in Oceani litoribus et paludibus inviis sita, virtute et agili-
tate terribilis, periculosa romanis finibus. Orosius Hist. VII., 32. — Nuncius asseveravit, vos . . .
litoribus Oceani curvis merrare contra Saxonum pandos myoparones, quorum quot remiges vi-
deris, totidem te cerhere putes archipiratas, ita simul omnes imperant, parent, docent, discunt
latrocinari. . . . Hostis est omni hoste truculentior. Improvisus aggrcditur, provisus elabitur;
spernit objectos, stemit incaiitos; si sequatur, intercipit; si fugiat, evadit. Ad hoc, exercent
illos naufragia, non terrent. Est eis quaedam cum discriminibus pelagi non noticia solum, sed
familiaritas. Nam quoniam ipsa, si qua tempestas est, hinc securos eificit occupandos, hinc
prospici vetat occupaturos, in medio fluctuum scopulorumque confragosorum spe superventus
laeti periclitantur. Sidon. Apollinar. lib. \TII. epist. 6.
297.
64. Die Franken, welche unter dem Schutze des Carausius (vgl 63.) Batavien und das Land bis an
die Scheide besetzt hatten, werden, nach der Besiegung des letzteren, durch den Kaiser Con-
stantius wieder zurückgetrieben und zum Theil auf römisches Gebiet verpflanzt Multa ille
(Constantius) Francorum millia, qui Bataviam aliasque eis Rhcnum terras invaserant, interfecit,
depulit, cepit, abduxit. Epithal. in Constantini et Faustae nuptiis, cap. 4. — (Constantius)
dum aedificandis classibns Britanniae recoperatio comparatur, terram Bataviam, sub ipso quon-
dam alumno suo a diversis Francorum gentibus occupatam, onrni hoste purgavit, nee contentus
vicisse, ipsas in Romanas transtulit nationes. Eumenii panegyr. Constantino dict. cap. 5. —
Gentes Francorum penitus excisae. Ejusd. paneg. Constantio dict. cap. 47. — Dass letzteres
bloss eine rednerische Floskel war, lehrt die Folge.
307.
65. Von Kaiser Constanttn dem Grossen wird gerühmt, dass er seines Vaters Constantius Siege über
die Franken fortgesetzt, und den vereinten Angriff der Bructerer, Chamaven und mehrerer an-
derer deutschen Völker auf das Römische Gebiet, durch persönlich geführte Unterhandlungen
abgewendet habe. Tu jam ab ipsis corum (sc. Francorum) regibus auspicatus es, simulque et
praeterita illorum scelera punisti, et totius gentis lubricam fidem timore vinxisti. Epithal. 1. c. —
Affecisti poena temeritatis reges ipsos Franciae, qui per absentiam patris tui pacem violaveranl:
non dubitasti ultimis punire cruciatibus, nihil veritus gentis illius odia et inexpiabiles iras. Eumen.
paneg. Constantino d. cap. iO, — Franci ipsi, praeter ceteros truces, quorum vis cum ad bella
effervesceret, ultra ipsum oceanum aestu furoris evecta, Hispaniarum etiam oras armis infestas
habebat: ii igitur sub armis tuis ita conciderunt, ut deleri funditus possent. . . . Quid memorem
Bructeros? quid Chamavos? quid Cheruscos, Vangionas, Alamanos, Tubantes? bellicum strepunt
nomina et immanitas barbariae in ipsis vocabulis adhibct horrorem. Hi onmes sigiHatim, dein
Digitized by C^OOQ IC
355 — 358. 49
pariter armati, conspiratione foederatae societatis exarserant. Tu tarnen, Imperator, nihil magis
timuisti, quam ne timereris. Adis barbaros, et dissimulato principis habitu, quam proxime po-
teras, cum duobus accedis. Nunquam est excelsior principatus, quam \)um se publico submittit
officio. Facis verba, spem illorum agitas et versas credulitatem, negas te esse praesentem. . . .
Invictos ducis , et solus timeris. Tot regna , tot populi et tantarum nationum congregatio indignam
se viribus tuis putat, quem credit absentem. Nazarii panegyr. cap. 17 — 48.
355.
66. Die Sachsen dringen, gleichzeitig mit den Franken und Alemannen, in die Rheingegenden ein, wo
über vierzig Städte verheert, ausgeplündert, und viele ihrer Einwohner weggeführt werden. -
Der Kaiser ConstarUius wird hierdurch veranlasst, seinem Neffen Julian die Aufsicht über Gallien
zu übertragen. Kmvdxawwg . . . ^ecifuvog ds ta xavraxov ^Pto^toig imri%oa ßccQßccQLxccig i(p68oig
oacedrjiiiiavcL^ xccl OgayTurog (niv xal '.AXanavovg xal Ud^ovag ^Sf) tegöccQttxowa noXsig inLKEt^iivag
tä ^PijvG) x(xtSLX7iq)6tagy xal avrag (Uv avcatccpovg nenoirixotagy xovg 6h tovxav olxi^toQagy aneiQov
üvtag nlr^^ogy Xrfi^aiUvovg (ieta xkovtov Xaq)VQ(ov ai/a^tOfufirot;. x. t. X, . . . ix t&v j^^v&v 'I(yV'
havov iietcaiiimevaiy totg avto^i q>ilo6oq)ov6i övvovta, . . . iscsl da alg zriv ^ItccXuxv ix tijg "BXXa-
dog ^cacsfitog ^^sVy dvadslxwöi lUv avzov xatöOQUj . . . xai xolg viuq tag ^JÜateig ^eöiv
ferffwrw. Zosim. Hist. III., 1. 2. — Cf. Ammian. Marceil. XV., 8.
356.
67. Julian, nachdem er das linke Ufer des Oberrheins von den Alemannen befreit, und den Niederrhein,
von Coblenz bis Cöln, ganz verheert gefunden, nimmt Cöln wieder in Besitz und schliesst mit
den Franken Frieden. Nullo itaque posthaec repugnante, ad recuperandam ire placuit Agrip-
pinam, ante Caesaris in Gallias adventum excisam: per quos tractus nee civitas uUa visitur, nee
castellum, nisi quod apud Confluentes, locum ita cognominatum ubi amnis Mosella confunditur
Rheno, Rigomagum oppidum est, et una prope ipsam Coloniam turris. Igitur Agrippinam ingres-
sus, non ante motus est exinde, quam Francorum regibus furore mitescente perterritis, pacem
firmaret Reip. interim profuturam, et urbem reciperet munitissimam. Ammian. Marceil. XVI., 3. —
Wahrscheinlich sind unter dem Namen der Franken auch die nach d. vor. an diesem Kriege
gleichzeitig betheiligten Sachsen mit begriffen.
358.
68. Die Sachsen versuchen, durch das Gebiet der salischen Franken (die batavische Insel) in das Rö-
mische Gebiet einzudringen, und als die Franken ihnen den Durchzug verweigern, greifen sie
das Römische Gebiet zu Schiffe an, bemächtigen sich aber zugleich jener, durch die Theilung
des Rheins gebildeten Insel, so dass die Franken sich genöthigt sehen, bei den Römern Zuflucht
zu suchen. IJd^oveg . . . Kovddovg^ (UilQav ö(päv ovtagy elg r^v vxo ^Pco^ov xaxBxoiUwiv ixTci^i-
nov6i, yfiv. ot de vno QQciyxmv o^qov avtoig Svtov xcoXvofievot diaßiivai, . . . Ttloia vavxtiyri'
öd^ievoL xtä 8m tov !P»fvov tfjv väo Ogäyx&v ixo^iivriv vxsgßaXloiievoi y§v, istl rf^v vn'qxoov 'Po-
fudoig &qfU6^6(xv, xal r^ Bataßia XQoöxovrsgy r^v d/x« öxiio^iavog o ^Pi^vog vi^üov noul nadrig
xovofUag (isltova vijöovj z6 ZaUcav Sdvogy 9qayxoyv äxoiMigoVy ix tijg olxUag x^Q^S vno 2kc^-
v€DV Big tavtriv r^v v^tfov oataXo/^hrtag^ i^ißaXXov. Zosim. Hist. HI., 6. wo aber, anstatt der irr-
thümlich genannten Quaden, ohne Zweifel die Chamaven zu verstehen sind. — Aus der Angabe,
die salischen Franken seien vorher von den Sachsen auf die batavische Insel zurückgedrängt
worden, lässt sich übrigens schliessen, dass das Gebiet der Salier sich vorher über einen Theil
Regetta bist. Westfal. 7
Digitized by V^OOQIC
50 358.
des Landes zwischen der Issel und Weser (vielleicht bis an die Ems?) erstreckte, und die
Sachsen auf Kosten der ersteren sich hier ausdehnten.
69. Die Gesandten der salischen Franken erscheinen bei Julian , als dieser eben einen Angriff gegen sie
beabsichtigt; worauf derselbe, theils durch Güte, theils durch Schrecken, sie zur Uebergabe
an die Römer bewegt. — Auch die Chamaven, die einen Einfall in das Römische Gebiet ver-
suchten, werden von Julian in ihre vorigen Wohnsitze zurückgedrängt. — Julian schUesst mit
den Chamaven einen Vertrag und behält den Sohn ihres Königs (welcher von ihnen für tod ge-
halten, von Julian aber gerettet worden war) als Geisel. — Salier und Chamaven werden in
Römische Dienste aufgenommen. Tovto iiad'mv 6 xcuöccqj iw&toUi (ihv totg Kcvddoig* nofeyyva
ds t& ötQot&y vovtoig [ih xata to TCQatsQOV dtafmxeöd'aLy Zaklmv 8a (iriöiva xtelvsWj ^ x&kvuv
inl xa ^Pcaiialav ogia duxßalvHVy ola fii; ag noXBfiUyvg iq>iASxa{Uv(A)g rf} 2^9?» cci/cr/xg Sk tri TCOQa
KovadfDV iXavvBOdau Tavvr}g ccuf^o^uvoi toi Ttalöagog xrig fpikovtqoiclag ot Zaku>iy ot pa/, äxo
t^g vijöov fura zov 6tp&v ßaöiXicog sig xrjv vno ^Pcofutlovg ixsQaiovvto yiiv ot dh ffvfupvyovtfg
sig xa oQti 9ccetfi£6aVy Cxizai xov xcclöagog oatavteg Tta^uSxdnevoty 9ud e^eXovxl xa wtd'* iavxovg ivdt-
dovxsg. Zosim. Hist. III, 6. — Quibus paratis, petit primos onmium Francos, eos videlicet, quos
consuetudo Salios adpcUavit, ausos olim in Romano solo apud Toxiandriam locum habitacula
sibi figcre praelicenter. Cui cum Tungros venisset occurrit legatio praedictorum , opinantium
reperiri Imperatorem etiamtum in hibernis, pacem sub hac lege praetendens, ut quiescentes eos
tamquam in suis nee laccsseret quisquam nee vexaret. Hos legatos, negocio plene digesto, op-
positaque condicionum perplexitate, ut in üsdem tractibus moraturus, dum redeunt, muneratos
absolvit. Dictoque citius sequutus profectos, Severe duce misso per ripam, subito cunctos ad-
gressus, tamquam fulminis turbo perculsit, jamque precantes potius quam resistentes, in oppor-
tunam clementiae partem effectu victoriae flexo, dedentes se cum opibus lU^erisque susccpit
Chamavos itidem ausos similia adortus, eadem celeritate partim cecidit, partim acriter repugnan-
tcs vivosque captos compegit in vincula: alios praecipiti fuga trepidantes, ad sua, ne militem
spacio longo dcfatigaret, abire interim permisit innocuos: quorum legatis pauQo postea missis
precatum consultumque rebus suis, humi prostratis sub obtutibus ejus, pacem hoc tribuit pacto,
ut ad sua redirenl incolumes. Ammian. Marcell. XVII., 8. — "Oxi, xov 'lovhavov ig xr/v noXsiMxv
XOQOvvxogy Tcal x&v Xa^ßcov lustBvovxGyv tpelSeel^ai xoü xavxrig &g olxslagy 6 'lovkiavog öw^dQeij
xai xov ßaödia 6(päv ngoeX^etv Tcelsvöag^ ensiÖr^ ngofjXd's xal inl xrjg oxdrjg dSsu iöxtixoxOf
intßccg nloloVy xo nloiov ovv l'^oi; xo^ivyixctogy eQiir}via Ixav duXiyeto xolg ßagßaQOtg. ixstvcyv Sh
ndvxa noutv^ ovxmv ixoijiatVy bgäv BVTtQoöanov xs afuc xai avayxalav avx^ xr^v el(^vi]V' (Xaita-
ßav yoQ ft^ ßovlo(iiv(Dv aSvvaxov b6xi x'^v xfjg Bgixxavixijg v^öov 6ixono(Utlav inl xa ^Poofuttka
q)QovQux, SuatifLsuiS^ai*) xaiucxoiuvog vno xfig xpc/o^ x^^^^^ ^^7^ sl^vtiVy xal ofiriga r^xsi XaßHV
nlöxscog Svbxbv x&v de Ixstbvovxcdv ocal a^iovvzcyv shtstv ovg ßovkstaiy fuxakaßmv avd'ig xov
xov ßaödicog avx&v alxHxai naiday nXaxxonfvogy ov elx^if alxj^ikcnoVy &a«BQ ovx ^ov. . • . oux&
xjoX avtbg ixl ngayuadtv a^rixdvovg xal Övöe^oSoig fur' oiiuoYfig oacavtcav xiiv (ihf siifijvi^Vy alxovv-
x(0Vy xov dh iniiijxov^vov ö^iJQOv aTCayoQ&uovtmv fi^ ^£w, trov xs vsdviMov xccQayaydv oacaöiv
^Biis ßacdixäg nag avxov Siaix6\uvov. x. x. L Eunapii Excc. de legationibus gentium ad Rom.
cap. 4. in Corp. Scriptor. hist. Byzant. ed. Bonn. P. I. pag. 41. — Tavxa ovxo dux^ilg oxalöaQy
Sakiovg XB xal Kovddcyv noiQoVy xal x&v iv x^ Bataovüf tnjöp xivag^ xdyiuxöiv iyxaxild^tv.
Zosim. Hist. III., 8. — Die Nachrichten des Ammianus Marcellinus und des Zosimus ergänzen
sich gegenseitig, und es geht daraus unabweislich hervor, dass des letzteren Quaden keine
andern sind , als die Chamaven , die also entweder damals schon zu den Sachsen gehörten , oder
bald hernach mit ihnen verschmolzen. Sie hatten ihre Wohnsitze nördlich von den Brukterem,
so dass sie mit ihrer südwestlichen Grenze den Rhein berührten, und ihr Name hat sich im
Digitized byC^OOQlC
364 — 370. 51
Hamaland erhalten, welches als ein sächsischer Gau genannt wird (Pagus Saxoniae Hamalant;
s. unten an verschied. Ort.), und mittels dessen daher auch Sachsen an den Rhein grenzte.
Vgl. Nr. 402.
364.
70. Die Sachsen werden unter den Völkern genannt, welche Britannien durch unaufhörliche Einfälle
beunruhigten. Ammian. Marcell. XXVI., 4.
368.
71. Kaiser Valentinian rüstet sich gegen die Franken, Sachsen und Burgunden, welche zu Wasser und
zu Lande in Gallien einfallen. Gallicanos tractus Franci et Saxones iisdem confines, quo quis-
que erumpere potuit terra vel mari, praediis acerbis incendiisque et captivorura funeribus ho-
minum violabant. Ammian. Marcell. XXVIL, 8. — Valentinianus . . . contra Saxones et Burgun-
diones, qui plus octoginta millia armatorum primum Rheni in limbo castrametassent, movit pro-
cinctum. Jomandes de Regn. success., in Lindenbrog. divers, gent Hist ant Scrr. p. 54.
370.
72. Mit den Sachsen, welche zur See in das Römische Gebiet eingefallen waren, schliessen die Römer
einen Vertrag und bewegen sie zur Rückkehr, überfallen sie aber auf dem Rückzuge verräthe-
risch und machen sie nieder. Erupit Saxonum multitudo, et oceani difficultatibus permeatis
Romanum limitem gradu petebat uitento, saepe nostrorum funeribus pasta; cujus eruptionis pri-
mae procellam Nannenus sustinuit Comes, regionibus iisdem adpositus, dux diutumo bellorum
labore compcrtus. Sed tunc ad mortem destmatae plebi congressus, cum milites quosdam
ruisse et se vulneratum imparem fore certaminibus adverteret crebris, docto Imperatore, quid
agi deberet, id est adeptus, ut peditum magister Severus opitulatum rebus dubiis adveniret.
Qui ducens militem rei sufficientem, cum venisset ad loca, discriminatis ordinibus barbaros ante
colluctationem adeo terruit et turbavit, ut nee controversas opponerent manus, sed signorum
aquilarumque fulgore praestricti venialem poscerent pacem. Diuque variatis cousiliis, cum id
reipublicae conducere videretur, pactis induciis et datis ex condicione proposita juvenibus mul-
tis habilibus ad militiam, discedere permissi sunt Saxones sine impedimento unde venerant
reversuri. Quibus omni jam formidine vacuis reditumque parantibus occulte pediles missi in-
sidias in abdita quadam valle struxerunt, unde praetereunles adgredi negocio poterant levi: sed
longe secus accidit quam sperabatur. Sonitu enim adventantium perciti exsiluere quidam in-
tempestive, visique subito, dum se firmare festinant, ululantibus lugubre barbaris, vertuntur in
pedes. Stetere tarnen mox conglobati, extremaque sorte vires licet non integras suggerente
confligere cogebantur, multaque caede perculsi conddissent *nullo relicto, ni cataphractarum
equitum cuneus, ad inferendum periculum transeuntibus barbaris ex alio latere prope divortium
itineris pari modo locatus, clamore percitus tristi agiliter subvenisset Exin concursum infestius,
firmatisque pectoribus hinc inde incumbentes Romani clausos hostes educlis gladiis obtruncabant,
nee quisquam eorum genitales revisere potuit lares, ne uno quidem caedibus concorporalium
superesse permisso. Ac licet justus quidam arbiter rerum factum incusabit perfidum et deforme,
pensato tamen negocio non feret indigne , manum latronum exitialem tandem copia data captam.
Ammian. Marcell. XXVIII., 5. — (Valentinianus) conversos ad metuendam rabiem Saxones, sem-
per quolibet inexplorato ruentes, delatosque tunc ad terrestres tractus, quorum spoliis paene
redierant locupletes, malefido quidem sed utüi conunento peremit, praeda raptoribus vi fraetis
excussa. Id. XXX., 7. bezieht sich wahrscheinlich auf dasselbe Ereigniss.
Digitized by V^OOQIC
52 S92— 448.
392.
73. Arbogast, ein Franke und Feldherr des Gegenkaisers Eugeniu$, geht, nachdem er Gallien diesem
unterworfen, über den Rhein, und verheert das Land der Brukterer und Chamaven (Bricteros
ripae proximos, pagum etiam quem Chamavi incolunt). Sulpic. Alexander, ap. Gregor. Turon.
lib. IL cap. 9. Cf. Socratis Bist, eccies. V., 24.
395. u. X
74. Ein Theil der nördlichen Küste von Gallien (Armorica) führte, von den häufigen Einfällen der Sach-
sen, vielleicht auch von den Kolonien, die sie daselbst zurückliessen , den Namen Litus Saxo-
nicum. — Sub dispositione viri spectabilis Ducis Belgicae secundae: Equites Dalmatae Marcis in
Litore saxonico etc. Notitia dignitatum Imperii, ap. Du Chesne Hist. Franc. Scriptores
coaetanei, Tom. L p. 3. — Der sächsischen Bewohner dieser Gegenden gedenkt unter dem
Namen Saxones Bajocassini noch Gregor. Turon. Y., 26. X., 9l
75. Die Sachsen, die fortwährend unter den Völkern genannt werden, welche die Römischen Provinzen
beunruhigen, unternehmen wiederholte Seezüge nach Britannien und den orkadischen Inseln.
— ne litore tuto
Prospicerem dubiis venturum Saxona veutis (wird Britannia redend eingeführt). Claudian. de
laud. Stihch. lib. L v. 254.
— maduerunt Saxone fuso
Orcades — Id. de IV. Cos. Honor. v. 31.
Quin et Aremoricus piratam Saxona tractus
Sperabat, cui pelle salum sulcare Britannum
Ludus, et assuto glaucum mare findere lembo. Sidon. Apollinar. carm. VIL v. 369 — 71.
Überhaupt erscheinen die Sachsen in dieser Zeit als die geftirchtetsten Feinde der Römer.
— domito quod Saxone Tethys
Mitior — Claudian. in Eutrop. lib. I. v. 392.
— Mauro vel Saxone victis. Id. de nupt. Honor. et Mar. v. 219.
— quae Saxona frenat
Vel Scotum legio — Id. Epithal. Pallad. et Celer. v. 89.
448.
76. Nachdem die Römer (seit 426) Britannien ganz aufgegeben hatten, und von den Britten vergebens
um Hilfe gegen die Pikten und Skoten waren gebeten worden, ruft der britische König Vorti-
gern die Sachsen herbei. — Zug der Sachsen, Angeln und Juten, unter Hengist und Hors, den
Söhnen Wetigils, nach Britannien, endend mit der Eroberung dieses Landes. Beda Hist. eccl.
Augl. lib. I. cap. 16. und aus ihm Herimanni Aug. Chron. ap. Pertz. Scriptor. T. V. p. 83. ad a.
448. Widukindi Res gest. Sax. hb. I. cap. 8. ap. Pertz. Scriptor. T. HI. p. 419. — Dass die Ero-
berer Britanniens nicht aus dem Gallischen Litus saxonicum, sondern aus dem nordwestlichen
Deutschland kamen, beweist, gegen Schaumann, unter andern P. C. Molhuysen: de Anglen in
Nederland; und: de Anglen aan den Neder-Rijn; drei Aufsätze in den Bijdragen voor vader-
landsche Geschiedenis en Oudheidkundo, Dcel HI.
Da die Eroberung Britanniens hauptsächlich von den an der Meeresküste wohnenden Sachsen aus-
geführt ward, wodurch die deutschen Nordsee -Küstenländer von ihren bisherigen Bewohnern
entblösst wurden, so erscheinen letztere seitdem in Besitz der Friesen, und die Sachsen in
Deutschland als Binnenvolk; nur der Landstrich zwischen den Mündungen der Elbe und Weser
blieb diesen zur Berührung mit dem Meere (S. Nr. 102.). — Auch nach den, übrigens unge-
Digitized byC^OOQlC
450 — 548. 53
nauen und unsichem Angaben des Anonymus von Ravenna, wohnten die Sachsen zwischen den
Dänen und Friesen, so dass sie den Oeean noch berührten. Unter den, zum Theil mit unver-
ständlichen Namen bezeichneten Flüssen des Sachsenlandes, zählt dieser Schriftsteller auch die
Lippe auf. Ravennatis anonymi Geographiae lib. IV. cap. 47. 23. 46. et al. loc.
450.
77. Im Heere der Römer befinden sich, bei der Schlacht auf den katalaunischen Feldern, auch Sach-
sen unter den von Aeiius gegen die Hunnen gesammelten Hilfstruppen. Jemandes de Reb. get.,
in Lindenbr. div. gent. Hist. ant. Script, p. 118. — Unter den Völkern, welche mit Attila in das
Römische Reich einbrachen, nennt dagegen die Brukterer Sidon. ApoUinar. carm. VII., v. 324.
456.
78. Unter den in das Römische Gebiet eingefallenen Völkern, welche durch Avitus von weiterem Vor-
dringen zurückgehalten wurden, nennt auch die Sachsen Sidon. Apollinar. carm. Vn. v. 390.
et al. loc.
477.
79. Streifzug eines sächsischen Heeres (vielleicht aus dem Gallischen Litus saxonicum; vgl. Nr. 74.),
unter Odovacrius, in das innere Gallien, wo dasselbe bis nach Andegavum vordringt, aber von
den Römern und den Franken unter Childertch zugleich angegriffen, und zum Frieden, so wie
zu einem engeren Bündnisse mit Childertch gegen die aus Italien in Gallien eingedrungenen Ale-
mannen genöthigt wird. Gregor. Turon. Hist. Franc, lib. ü. cap. 18. 19. Vgl. Eccard Comment.
de reb. Franc. Orient. Tom. I. p. 37., wo der Beweis gefuhrt wird, dass die Begebenheit in das
angegebene Jahr zu setzen ist.
486.
80. Umsturz der Römischen Herrschaft in Gallien und Gründung des Reiches der Franken daselbst durch
Chlodwig, Gregor. Turon. H., 27.
527—534.
81 . Gemeinschaftlicher Krieg der Franken und der Sachsen gegen die Thüringer. Eroberung und Thei-
lung des grossen Thüringischen Königreichs. Gregor. Turon. III., 7. Widukind. I. cap. 9 — 13.
1. c. pag. 120, sq. (sagenhaft.) Adam. Brem. Hist. eccl. lib. I. cap. 4. in Lindenbrogii Scriptor.
rer. septentr. p. 4. Vgl. Venantii Fortunati de excidio Thuringiäe, ex persona Rhadegundis, hber. —
Mit der Erwerbung von Nord -Thüringen erhielt das Gebiet der Sachsen gegen Osten seine
grösste bleibende Ausdehnung.
•
(534 — 548.)
82. Der fränkische König Theodebhrt I. nennt in einem Schreiben an den Kaiser Justinian auch die
Sachsen unter den Völkern, welche sich der Oberherrschaft der Franken unterworfen haben
sollen. Dei nostri misericordia feliciter subactis Thuringis et eorum provincüs acquisitis, extinctis
ipsorum tunc temporis regibus, Norsavorum gentis nobis placata majestas coUa subdidit, Deoque
propicio Wisigothis, qui incolebant Franciae septentrionalis plagam, Pannoniam, cum Saxonibus,
Euciis, qui se nobis voluntate propria tradiderunt, per Danubium et limitem Pannoniae usque
in oceani litoribus, custodiente Deo, dominatio nostra porrigitur. Epist. Reg. Franc, ap. Du
Chcsne Tom. I. p. 862. (ep. XX.)
Digitized by V^OOQIC
^4 553 — 568«
553.
83. Die Sachsen beginnen Krieg gegen die Franken, und mit ihnen verbinden sich die den Franken
unterworfenen Thüringer. Der fränkische König Chlothar L zieht gegen sie zu Felde, schlägt
die Sachsen an der Weser, und macht sich die Thüinnger wieder unterwürfig. Gregor. Turon.
IV., 40. — Vermuthlich geschah es bei dieser Gelegenheit, dass Qdothar L die Sachsen zu dem
Versprechen eines jährlichen Tributs von 500 Ochsen nöthigte, dessen die Gesta Dagoberti, ap.
Du Chesne Tom. 1. p. 581. gedenken.
555.
84. Weil die Sachsen den von den Franken ihnen auferlegten Tribut verweigern, und fortfahren, Feind-
seligkeiten gegen dieselben auszuüben, so erscheint Chlothar L abermals mit einem grossen
Heere an den Grenzen ihres Landes; die Sachsen bitten um Frieden und erbieten sich zu den
verlangten Leistungen; der König ist geneigt, ihnen den Frieden zu bewilligen, wird aber von
seinem Volke mit Gewalt genöthigt, die Sachsen anzugreifen; die Franken erleiden eine grosse
Niederlage, und Gilothar muss selbst die Sachsen um Frieden bitten, worauf er in seine Hei-
math zurückkehrt. Gregor. Turon. IV., 14.
556.
85. Die Sachsen, durch Childebert, den Bruder des Königs Chlothar I. aufgeregt, erneuern den Krieg
gegen die Franken, dringen bis Neuss vor und machen grosse Beute, werden aber von Chlothar
zurückgeschlagen. Gregor. Turon. IV., 16.
(561—584.)
86. Die fränkischen Könige Sigebert L (561 — 575) und Chilperich I, (561 — 584) sollen Siege über die
Sachsen, der erstere zugleich über die Thüringer, erfochten haben.
Sigeberte potens, generosis clare triumphis,
Hinc nova te virtus praedicat, inde genus.
Cujus rapta semel sumsit victoria pennas.
Et tua vulgando prospera fata volat.
Saxone Thuringi resonant, sua damna moventes,
ünius ad laudes tot cecidisse vires. ...
Prosperitate nova pacem tua bella dederunt,
Et peperit gladius gaudia certa tuus. Venant. Fortun. lib. VI. carm. 3. —
Quae tibi sit virtus 'cum prosperitate superna,
Saxones et Dani, gens modo victa, probant. Id. hb. VII. carm. 7. de Lupo duce. —
Ne niat armatus per Gallica rura rebellis.
Nomine victoris hie es et ampla regis.
Quem Geta, Vasco tremunt, Danus, Estio, Saxo, Britannus,
Cum patre quos acie te domuisse putet.
Terror et extremis Frisonibus atque Suevis,
Qui neque bella parant, sed tua frena rogant. Id. hb. IX. carm. I. ad Chilpericum regem.
568.
87. Als Mboin mit den Longobarden nach Italien zu ziehen im Begriff ist, ziehen ihm, auf seine Auf-
forderung, 20000 Sachsen mit Weibern und Kindern zu. Ihre veriassenen Wohnsitze werden
Digitized by
Google
572 — 631. 85
durch den fränkischen König Sigebert mit Sueven nnd andern Völkern besetzt. (Daher der
sächsische Schwaben -Gau.) Paul. Wamefr. de gestis Longobard. lib. n. cap. 6.
572.
88. Die nach Italien ausgewanderten Sachsen brechen in Gallien ein, werden aber durch den fränki-
schen Feldherm Mummulus zurückgeschlagen. Paul. Wamefr. üb. lü. cap. 5.
575.
89. Die nach Italien ausgewanderten Sachsen, die sich dort mit den Longobarden veruneinigt hatten^
kehren in ihre frühere Heimath zurück und finden dieselbe mit andern Völkern besetzt; diese
tragen ihnen einen Vergleich wegen ihres Landes an, die Sachsen aber schlagen ihn aus und
beginnen Krieg, in welchem sie jedoch unterliegen. Paul. Wamefr. HI., 6. 7.
(576—596.)
90. In dieser Zeit lebte der Bischof Felix von Nantes (vgl. Gregor. Turon. V., 5.}, von welchem gerühmt
wird, dass er sich um die Gesittung der Sachsen verdient gemacht habe.
Aspera gens Saxo, vivens quasi more ferino,
Te medicante sacer, bellua reddit ovem. Venant. Fortun. lib. III. carm. 7. ad Felicem
episcopum.
Hier mag aber wohl eher an die Sachsen des Litus saxonicum oder in Britannien, als im eigent-
lichen Deutschland zu denken sein.
626.
91. Die Sachsen schicken Gesandte mit einep Kriegserklärung an den fränkischen König Chlothar II,,
welcher dieselben , zornig über ihre unehrerbietige Botschaft, zum Tode verurtheilt. Die Diener
des Königs suchen diesen vergebens zum Widerraf dieses völkerrechtswidrigen Befehls zu be-
wegen; dem heiligen Faro aber gelingt es, die sächsischen Gesandten zum Christenthum zu
bekehren und dadurch zugleich ihr Leben zu retten, worauf sie, als die ersten Bekenner des
Christenthums'aus ihrer Nation, in ihre Heimath zurückkehren. Vita Faronis, ap. Du Chesne^
T. I. p. 569.
92. Der Krieg der Sachsen, unter der Anführung des Herzogs Berthoald, gegen die Franken, bricht
aus. Der junge König Dagobert, welchem sein Vater Chlothar IL die Regierung der ostfränki-
schen Länder übergeben hatte, geht über den Rhein, den Sachsen entgegen, und wird von
ihnen geschlagen; Chlothar aber kommt ihm zu Hilfe, und schlägt die Sachsen an der Weser,
wobei Berthoald selbst ums Leben kömmt. Gesta Dagobert! , ap. Du Chesne T. I. p, 576. —
Die ganze Erzählung von diesem Kriege, mit Eccard Franc, or. T. I. p. 193., für eine Fabel zu
halten, geht nicht an, da der im Folgenden erwähnte Vertrag ohne Zweifel damit in Verbindung
steht; doch kann der Sieg der Franken nicht so gar gross gewesen sein, da die Sachsen doch,
nach dem Folgenden, ihre Freüieit behaupteten.
634.
93. König Dagobert L schliesst einen Vertrag mit den Sachsen , erlässt ihnen den von Chlothar L auf-
erlegten Tribut (vgl. Nr. 83.), und erlangt dagegen von ih^en die Zusicherung des Beistande»
gegen die, dem fränkischen Reiche von Osten her drohenden Slaven. Gesta Dagob. 1. c. p. 58i.
Chron. Moissiac. ap. Pertz. Scriptor. T. I. p. 286.
Digitized by
Google
56 6'J'f — 6»4.
677.
94. Anfang der regelmässigen Unternehmungen zur Ausbreituüg des Christenthums
im nordwestlichen Deutschland. — Wilfrid, Bischof zu York, seines Bisthums unrecht-
mässig entsetzt und deshalb im Begrifife nach Rom zu reisen, wird vom Sturm an die Küste
Frieslands verschlagen, hier von dem König Algisus freundlich aufgenommen, und predigt da-
selbst einen Winter hindurch das Christenthum. Vita Suiberd, ap. Leibnit. Scriptor. Rer. Bruns-
yic. T. n. pag. 225. Cf. Acta Sanctor. Mart. T. I. p. 67.
684.
95. Wulframnus (nachmals Bischof zu Senon) kommt nach Friesland und predigt daselbst fünf Jahre
lang das Christenthum, bis er durch Radbod vertrieben wird. Vita Wulframni, in AA. SS. Mart.
T. III. p. 143. sq. — In der daselbst vorangeschickten histor. Abhandlung wird zwar, p. 444.,
die Ankunft des Wulframnus in Fricsland erst nach der Niederlegung seines 693 angetretenen
Bischofsamtes in das Jahr 700 gesetzt; da er aber doch als einer der Ersten genannt wird,
welche den Versuch einer Bekehrung der Friesen machten, so passt die obige Zeitbestönmung
besser in den Zusammenhang der Ereignisse; wiewohl es möglich ist, dass Wulframnus später
noch einmal dahin zurückkehrte.
'687.
96. Ecbert, ein Mönch in England, welcher den Entschluss gefasst hatte, den Friesen, Sachsen, Boruk-
tuariem und andern norddeutschen Völkern das Christenthum zu verkündigen, aber an der
Ausführung desselben verhindert wurde, veranlasst einen seiner Ordensbrüder, Wiebert, nach
Friesland zu reisen, wo derselbe zwei Jahre lang, jedoch nur mit geringem Erfolge, das Evan-
gelium predigt, weil Algisus (s. Nr. 94.) inzwischen gestorben, und sein Sohn Radbod gegen die
Christen feindlich gesinnt war. Beda Hist. eccl. Angl. lib. V. cap. 10.
689.
97. Vertreibung der christMchen Prediger aus Friesland, durch Radbod, Beda 1. c. Vgl Nr. 95. u. 96.
691.
98. Der fränkische Majordomus Pipin von Heristal bekriegt die Friesen, die, früher den Franken unter-
worfen, sich unabhängig gemacht hatten; besiegt ihren König Radbod, und erobert den west-
Hohen Theil Frieslands. Annal. Met. ap. Pertz Scriptor. T. I. p. 320. (zum Jahre 692).
99. Bald nach Radbods Besiegung kommt WiUbrord aus England zum erstenmal als Lehrer des Chri-
stenthums mit zwölf Gefährten nach Friesland. Beda V., 11.
693.
400. Suibert, einer von Wilibrords Gehilfen, tritt im Lande der damals noch von den Franken abhän-
gigen Brukterer als Lehrer des Christenthums auf. Beda V., 12. Cf. de Suiberto Episc. in AA.
SS. Mart. T I. p. 67. sq. — Unter dem hier genannten Lande der Brukterer ist ohne Zweifel
der nachmalige sächsische Theil der Cölnischen Diöcese (der grössere TheU des Herzogthums
Westfalen und die GraCschaft Mark mit ihren Enclaven) zu verstehen.
694.
101. Die Brukterer werden von den Sachsen unterwürfig gemacht und ihr Land dem Sachsenlande ein-
verleibt. Suibert, durch die Sachsen vertrieben, zieht sich, um in der Nähe des bisherigen
Digitized byC^OOQlC
«94. 57
Schauplatzes seiner Wirksamkeit zubleiben» auf eine /ihm von Pipin geschenkte Rhein -Insel
i: (Insula S. Suibefl^ nachmals Kaiserswerth genannt) zurück. Beda 1. c.
1 *
# *
i^ 402. Durch die Eroberung des Landes der Brukterer erhielt das Gebiet der Sachsen gegen Westen, so
wie vormals durch die Eroberung Nordthüringens gegen Osten, seine grösste Ausdehnung und
[} seinen geschlossenen Umfang. Von dieser Zeit an gelten daher auch vorzüglich die Nachrichten
der Schriftsteller über Ausbreitung, Eintheilung und Verfassung der Sachsen zur Zeit ihrer vor-
waltenden Herrschaft im nördlichen Deutschland.
— Saxonum proxima Francis
t Adjacet ad boream tellus, vix limite certo
I Divisi gentis fines utriusque cohaerent.
!s Quae tum vicinae quo plus regione fuere,
^ Tanto sejunctas auimis discordia fecit.
, Finitimos sed enim per agros utrimque solebant
Q Assidue fieri caedes, incendia, praedae.
Saxonum natura ferox et pectora dura,
Ferro jugum Christi nee dum dignata suave,
Daemonico nimium fuerant errore subacta.
Christicolae vero jam longo tempore Franci,
Catholicam tenuere fidem, multisque per orbem
Jam dominabantur populis, quibus undique fulti
Praecipue virtute Dei, quem rite colebant,
Haue unam poterant nhnirum vincere gentem.
Quae nee rege fuit saltem sociata sub uno,
Ut se militiae pariter defenderet usu,
Sed variis divisa modis plebs omnis habebat
Quot pagos tot paene duces, velut unius artus
Corporis in diversa forent huic inde revulsi.
Sed generalis habet populos divisio temos,
Insignata quibus Saxonia floruit olim.
Nomina nunc remanent, virtus antiqua recessit
Denique Westfalos vocitant in parte manentes
Occidua, quorum non longe terminus amne
A Rheno distat. Regionem solis ad ortum
Inhabitant Osterliudi, quos nomine quidam
Ostfalos alii vocitant, confinia quorum
Infestant conjuncta suis gens perfida Slavi.
Inter praedictos media regione morantur
Angarii, populus Saxonum tertius. Herum
Patria Francorum terris sociatur ab austro,
Oceanoque eadem conjungitur ex aquilone. Poeta Saxo de gestis Karoß Magni,
ap. Pertz. Scriptor. T. L p. 227. —
(Saxones) a meridie quidem Francos habentes et partem Thuringorum, quos praecedens hostilis
turbü non tetigit, et alveo fluminis ünstrotae dirimuntun A septentrione vero Nordmannos, gen-
tes ferocissimas. Ab ortu autem solis Obodritos, et ab occasu Frisos, a quibus sine intemus-
sione vel foedere vel concertaüone necessario finium suarum spacia tuebantur. Erant enim in-
Regcfta hitt. W^estfal. 8 , r^^^r^^r-»^
Digitized by V^OOQIC
58 694.
quieti nimis et finitimorum sedibus infesti, domi vero pacati et civium utilitatibüs placita beni-
gnitate consuleutes. Translatio S. Alexandri, ap. Pertz. Scriptor. T. IL p. 675. — Positio Saxo-
niae recte metientibus trigona videlur, ita ut primus angulus in austrum porrigatur usque ad
Rhenum flumen (nehmlich vermöge des sächsischen Gaues Hamalant, zu welchem unter andern
Elten noch gehörte; vgl. oben Nr. 69.). Secundus vero inchoans a maritimis Hadeloe regionis,
longo secus Albiam limite protenditur in orientem usque adSalam fluvium. Ibi est angulus ter-
tius. Itaque ab angulo ad angulum habens iter octo dierum, praeter eam partem Saxoniae
quae trans Albiam supra incolitur a Sorabis, infra autem a Nordalbingis. Adam. Brem. HisU
eccl. lib. I. cap. 1. ap. Lindenbrog. Scriptor. R. Germ, praecip. septentr. p. 1. (Das. wird auch
Friesland als ein Grenzland Sachsens genannt. Die übrigen Nachrichten dieses Schriftstellers
sind aus Andern zusammengetragen.) — Saxones ... et natura feroces, et cultui daemonionim
dediti, nostraeque religioni contrarii, neque divina neque humana jura vel polluere vel trans-
gredi inhonestum arbitrabantur. Suberant et causae, €[uae cotidie paccm conturbare potcrant,
termini videlicet nostri et illorum paene ubique in piano contigui, praeter pauca loca , in quibus
vel silvae majores vel montium juga interjecta utrorumque agros certo limite dist<;rminant, in
cpiibus caedes et rapinae vel incendia vicissim fieri non cessabant. Einhardi vita Karoli M.
cap. 7. ap. Pertz. Scriptor. T. IL p. 446. — Non habent regem iidem antiqui Saxones, sed sa-
trapas plurimos suae genti praepositos, qui ingruente belli articulo mittunt aequaliter sortes, et
quemcunque sors offenderit, hunc tempore belli ducem onmes sequuntur, et huic obtemperant.
Peracto autem belle rursum aequalis potentiae omnes fiunt satrapae. Beda Bist. eccl. lib. V.
cap. 11. — (Saxones) ab initio tam nobiles quam et ad bella promptissimi multis indiciis per-
saepe clarucrunt. Quae gens omnis in tribus ordinibus divisa constitit; sunt enim inter illos,
qui Edhilingi, sunt qui Frilingi, sunt qui Lazzi illorum lingua dicuntur; latina lingua hoc sunt:
nobiles, ingenuiles atque serviles. Nithard. Histor. lib. IV. cap. 2. ap. Pertz. Scriptor. T. H. p. 668.
— Statute quoque tempore anni semel ex singulis pagis atque ex iisdem ordinibus tripartitis
singillatim viri duodecim electi et in'unum coUecti, in media Saxonia secus flumen Wiseram et
locum Mar kl 0 nuncupatum, exercebant generale concilium, tractantes, sancientes et propalan-
tes communis commoda utilitatis, juxta placitum a se statutae legis. Sed etsi forte belli terra-
rot exitium, si pacis arrideret gaudium, consulebant ad haec quid sibi foret agendum. Hucbaldi
vita Lebuini, ap. Pertz. Scriptor. T. IL pag. 361. — Die Gesetze der Sachsen s. in Leibnit.
Scriptor. Rer. Brunsv. T. I. p. 77.
In einem besonderen Verhältnisse zu dem Sächsischen Volke scheinen die Nordalbinger gestanden
zu haben, welche zwar im Allgemeinen als ein Volk Sächsischen Stammes betrachtet, aber in
der obigen Eintheilung der Sachsen nicht mit begriffen werden, also ihre besondere Verfassung
gehabt zu haben scheinen.
— atrox
Saxonum populus quidam, quos claudit ab austro
Albia sejunctim positos aquilonis ad axem.
Hos Nortalbingos patrio sermone vocamus. Poeta Saxo 1. c. pag. 254. —
(Saxonia transalbiana) clauditur ab occidente Oceano Britannico, a meridie Albia fluvio, ab
Oriente Pene fluvio, qui currit in mare barbarum, ab aquilone vero Egodore fluvio, qui Danos
dirimit a Saxonibus. Transalbianorum Saxonum tres sunt populi: primi ad oceanum Thiatmars-
goi, et eorum ecclesia Mildinthorp; secundi Holteati, dicti a silvis quas accolunt, eos Sturia
flumen interfluit, quorum ecclesia Sconenfeld; tertii qui et nobiliores Stunnarii dicuntur, eo quod
seditionibus illa gens frequenter agitur. Adam. Brem. lib. I. cap. 61. 1. c. p. 22. Vgl. Helmold.
Chron. Slav. lib. L cap. 6. 25. 26. — Die Angabe der Kirchorte gehört zwar einer späteren.
Digitized byC^OOQlC
695 — Ti». 59
christlichen Zeit an, ist aber hier znr Bestimmnng der Völkersitze von Wichtigkeit. Vgl. auch
unten die Nachrichten aus der Zeit Karls des Grossen, an verschiedenen Orten.
695.
103. Oktober 3. Die beiden Ewalde (Heuwaldi), welche mit Wilibrord nach Friesland gekommen wa-
ren (Nr. 99.), und von hier aus, um das Christenthum zu lehren, ach in das Land der Sachsen
begeben hatten, werden daselbst ermordet. — Ihre Mörder werden, wegen des verletzten Gast-
rechtes, von dem Richter des Gaues (Satrapa provinciae) bestraft. Beda lib. V. cap. 11. Vgl.
de SS. Ewaldis duobus presbyteris, in AA. SS. Octobr. T. II. p. 180. sq. — Der Mord der bei-
den Ewalde soll auf der Grenze der Sachsen und Franken, zwischen Dortmund und Werden,
wahrscheinlich auf dem sogenannten Mordhofe (nach Andern Nordhof) zu Appelerbek, geschehen
sein. Vgl. die Anm. zu Kleinsorgens Kirchengesch. v. Westfalen, 1. Th. S. 90.
696.
104. Novemb. 22. Wilibrord wird in Rom zum Bischof geweiht. — Nach seiner Rückkehr nimmt er
semen bischöflichen Sitz in Utrecht (Wiltaburg), welches dadurch für geraume Zeit der Mittel-
punkt der christlichen Missionen im nordwestlichen Deutschland ynrd. Beda lib. V. cap. 12.
715,
105. Nach dem Tode des fränkischen Königs Dagobert III. und des Majordomus Pipin von Heristal, be-
nutzen die Sachsen die inneren Unruhen im Frankenreiche zu einem Einfalle in das, den Fran-
ken unterworfene Land der Chattuarier oder Hazzoarier. Annal. S. Amandi, Tiliani et Petav.
ap. Pertz. Scriptor. T. I. p. 6, 7. AnnaL Fuld. ibid. p. 343.
716.
106. Winfrid (nachmals Bonif actus genannt) tritt zum erstenmal als christlicher Glaubensbote in Friesland
auf, wo jedoch seine Wirksamkeit durch den ausbrechenden Krieg verhindert wird. Willibaldi
vita Bonif. cap. 4. ap. Pertz. Scriptor. T. II. pag. 338.
107. Der friesische König Rctdbod (vgl. Nr. 98.) erobert einen grossen Theil Frieslands wieder, wobei
die begonnene Pflanzung des Christenthums wieder zerstört wird, und dringt im März d. J. bis
nach Cöln vor , wo der fränkische Majordonras Karl (nachmals MarteU genannt) ihm eine Schlacht
liefert, aber von ihm besiegt wird und grossen Verlust erleidet. Chron. Moissiac. ap, Pertz.
Scriptor. T. I. p. 291. Annal. Petav. ibid. p. 7. Wilib. vit. Bonif. 1. c,
717.
108. Während Karl und Bagenfrid um den Principat im Frankenreiche streiten, werden die Thüringer,
nach Vertreibung des fränkischen Herzogs Hetan, genöthigt, sich den Sachsen zu unterwerfen.
Willib. vita Bonif. cap. 8. 1. c. p. 344. Cf. Vita Kiliani, in AA. SS. Jul. T. tt p. 614.
718.
109. Nachdem Karl über seinen Gegner Ragmfrid und dessen Verbündete den Sieg erhalten, bekriegt
er die Sachsen und verwüstet das Land derselben bis an die Weser. AnnaL Petav. I. c. p. 7.
Annal. Met. 1. c. p. 324.
719.
110. Radbod (vgl. Nr. 107.) stirbt. — Bonifacius kehrt, unter dem Schutze Karls, nach Friesland zurück,
Digitized by C^OOQ IC
60 720 — T28.
um daselbst das Evangelium zu predigen. AnnaL S. Am., Til. et Petav. 1. c. p. 6. 7. Willib. \ita
Bonif. cap. 6. I. c. p. Sil.
720.
\\l. Karl führt abermals Krieg gegen die Sachsen. Annal. S. Am., TU., Laubac. et Petav, 1. c. p. 6. 7.
Annal. Quedlinb., Weissenb. et Lamberti, ap. Pertz. Scriptor. T. III. p. 34,
721.
412. Karl kehrt aus einem Feldzuge gegen die Sachsen als Sieger zurück. Annal. Lauriss. min. ap. Pertz.
Scriptor. T. I. p. 114.
724.
113. Schreiben des Papstes Gregorius IL an das Volk der Alt- Sachsen, worin er dieselben ermahnt»
dem Götzendienste zu entsagen, und ihnen den Bischof Äom/aau« empfiehlt. Epist Bonif. ed.
Würdtwein, pag. 25. — In derselben Sammlung, p. 21 — 27, findet sich eine Reihe hiermit in
Verbindung stehender päpstlicher Briefe an den Majordomus Karl, an alle Bischöfe, an die
Thüringer u. a. m. Würdtwein und Adelung setzen zwar diese Briefe in das Jahr 723; allein
es leidet keinen Zweifel, dass es dieselben sind, von welchen Papst Gregor IL in einem Briefe
an Bonifacius vom 4. Decemb. 724 (Würdtw. p. 41.) sagt: Igitur Thuringis et Germaniae po-
pulo ea quae ad animae rcspiciunt utilitatem et salutem scribere non obmisimus etc. und dass
sie also nothwendig mit diesem gleichzeitig verfasst sein müssen.
(724 — 741.)
114. Jun. 30. Schreiben des Papstes Gregorius an Bonifacius, worin des letzteren Verdienste um die
Predigt des EvangeKums in Sachsen, und besonders die Bekehrung einiger der Vornehmsten
(Principes) dieses Landes, Namens Cova, Rutdeunc, VtUderic und Dedda, gerühmt werden , auch
angezeigt wird, dass der Papst, wegen der geringen Anzahl der Arbeiter des Wortes in Sach-
sen, einen gewissen Z)odo beauftragt habe, den gedachten Personen geistlichen Beistand zu lei-
sten. D. prid. Kai. Jul. ad sanctum Paulum. Vita Waltgeri, nach dem Original -Codex im Königl.
Geh. Staats -Archive zu Berlin. — Das Schreiben kann nicht bestimmter als zwischen die ange-
gebenen Jahre gesetzt werden, da die Jahresbestimmung fehlt, und nicht einmal feststeht, ob
Gregor IL oder ///. gemeint ist. Letzterer starb im J. 741, und 724 haben, nach dem vor-
hergehenden Schreiben, wahrscheinlich die Bemühungen des Bonifacius in Sachsen begonnen.
Eccard. Franc, orient. T. I. p. 471., führt dieses Schreiben, angeblich aus der vita Waltgeri,
ebenfalls an, legt es aber dem Papste Zacharias bei. Der imter den bekehrten Sachsen ge-
nannte Dedda war, nach der vita Waltg., der Vater des WaUgerus und hatte seinen Wohnsitz
in monte Durinberc.
Von den Verdiensten des Bonifacius um die Bekehrung der Sachsen spricht auch ein Brief des
Tortheimus an ihn, worin es heisst: Cognovimus tuam piissimam devotionem ferventissimumque
amorem, quem habes propter beatam vitam, et dextera Domini protegente meditaris die ac
nocte, ad fidem catholicam atque apostoUcam, pro tuae animae redemptione, corda paganorum
Saxonum reverti. Epist. Bonif. ed. Würdtw. p. 71.
728.
115. Karl führt Krieg in Sachsen. Annal. Petav. 1. c. p. 9.
Digitized by
Google
T2 9 — T45, 61
729.
116. Karl setzt den Feldzag in Sachsen fort. Annal. Til. et Petav. 1. c. p. 8. 9.
H7. ifar/ bekriegt die Friesen zur See, tödtet ihren Herzog Poppo, zerstört ihre Götzentempel und
Haine, und kehrt als Sieger mit grosser Beute zurück. Annal. Fuld. 1. c. p. 344. — Chiron.
Moissiac. 1. c, Annal. Quedl., Weissenb. et Lamb. 1. c. setzen diesen Krieg in d. J. 734; Annal.
Met. 1. c. p. 326. in d. J. 736.
737.
\'\8. Karl bekriegt aufs neue die Sachsen und nöthigt ihnen Tribut ab. Annal. Fuld. 1. c. p. 345. Ann.
Lauriss. min. 1. c. p. 415. — Annal. Met. 1. c. setzen diesen Feldzug in d. J. 736.
738.
119. JTar^ geht in der Nähe der Lippe -Mündung mit einem grossen Heere über den Rhein, dringt bis
an die Weser vor und nöthigt die Sachsen zum Frieden, indem er ihnen Tribut auflegt und
sich dafür Geiseln stellen lässt, wobei jedoch die Sachsen ihre freie Verfassung behalten.
(Saxones propriae dicioni restituit.) Annal. Met. 1. c. p. 326. Annal. Petav. 1. c. p. 9. — Der
Friede wurde von den Sachsen nur bis zu Karls Tode (741) gehalten.
120. Schreiben des Papstes Gregorius IIL an mehrere deutsche Völkerschaften, worin er sie zum Ge-
horsam gegen den Bischof Bonifadus ermahnt. Epist. Bonif. ed. Würdtw. p. 95. — Ausser den
Thüringern und Hessen werden genannt: Borthari, welches wohl keine andern als die Brukterer
sind; Nistresi, die Bewohner des Nithresi- oder Itter- Gaues; Wedrevi, die Wetterauer; Lognai,.
die Lahngauer, u. a. m.
739.
121. Novemb. 6. Wilibrord stirbt. Mabülon Annal. Ord. Bened. (ed. Lucc. 1739.) T. II. p. 107.
743.
122. Karlmann, der Sohn Karl Martells, der mit seinem Bruder Pipin, nach des Vaters Tode (741)
sich in die Leitung des fränkischen Reiches getheiU, zieht zu Felde gegen die Sachsen, welche
wieder in Thüringen eingefallen waren und den Herzog Odilo von Baieni gegen die Franken
unterstützten. Anfangs siegten die Sachsen, wobei unter andern der im Heere der Franken
anwesende Bischof Gerold von Mainz blieb. Nach der Besiegung Odilo' s greift jedoch Karlmann
die Sachsen mit stärkerer Macht an, schlägt sie bis an die Weser zurück, erobert die Burg
Hohseoburg (Saochseburg, Ann. Til.), und nimmt deren Befehlshaber, den sächsischen Feldherrn
Theoderich, gefangen, welcher auf seinen Eid nach Hause geschickt wird, aber den Franken
die Treue bricht Annal. Einhardi, ap, Pertz. Scriptor. T. I. p. 135. Ann. TU. l c. p. 219.
Ann. Met. 1. c. p. 328. Othloni vita Bonif ap. Pertz. Script. T. H. p. 347. Annalista Saxo, ap.
Pertz. Scriptor. T. VI. p. 554. — Dass die hier und später zum J. 748 erwähnte Hohseoburg
nicht in W^estfalen, sondern in Ostsachsen zu suchen, und mit der Asseburg bei Wolfenbüttel
identisch ist, haben Wedekind Not. II. S. 168. und Ledebur kritisch. Beleucht. etc. S. 18. u. l
erwiesen.
123. März 1. Concilium zu Lestines (Concilium Liptinense), auf welchem unter andern von der Abstel-
lung heidnischer Missbräuche gehandelt wird. ' Hier wurde auch die berühmte Formel der Ab-
schwörung des Heidenthums, und des Bekenntnisses zum christlichen Glauben (Forma abrenun-
ciatioiiis diaboli) für die neubekehrten Sachsen und Friesen — zugleich als eins der ältesten
Denkmaale der deutschen Sprache von höchst wichtiger Bedeutung — und das Verzeich-
Digitized by
(^oogle
62 T44-.758.
niss der besonders abzuschaffenden heidnischen Missbräuche (Indiculus superstitionnm) aufgestellt
Epist. Bonif. ed. Würdtw. p. 124. sq. Pertz. Leg. T. I. p. 49. und die Abschwörungsfonuel be-
sonders, Massmann: die deutschen Abschwörungs-, Glaubens-, Beicht- und Betformelu aus
dem 8. bis zum <2. Jahrh. S. 21. ff. u. S. 67.
744.
424. Karlmann und Pipin ziehen gemeinschaftlich gegen die Sachsen zu Felde, nehmen den vorhin ge-
dachten Theoderich (ducem illorum, Ann. Met.) abermals gefangen und führen ihn mit sich nach
Frankreich. Annal. Einh. 1. c. Ann. Met. 1. c. Annal. Saxo 1. c. — Annal. Petav. 1. c. p. 4 4.
setzen den Feldzug der beiden Brüder in d. J. 745. — In diesen Feldzug gehört ohne Zweifel
auch der Vorfall, wie Bischof Getvilteb von Mainz, ein Sohn des vorigen Bischofs Gerold, um
für den Tod seines Vaters (s. Nr. 122.) Blutrache zu nehmen, den Mörder desselben auskund-
schaften Hess und ihn dann mit eigener Hand verrätherisch tödtete, wovon Bonif actus nachher
Veranlassung nahm, die Absetzung dieses Bischofs zu bewirken. Othloni vit. Bonif 1. c.
745.
425. Karlmann geht wieder mit einem starken Heere nach Sachsen und unterwirft sich einen Theil der
Grenzbewohner, von denen mehrere sich taufen lassen. Annal. Met. 1. c. p. 328.
747.
426. Gripho, ein Halbbruder Karlmanns und Pipins, empört sich gegen diesen, flieht zu den Sachsen
und lagert sich mit einem Heere derselben zu Orheim (Orhemum) am Flusse Ovacra (Obacrus..
Annal. Einh. 1. c. p. 437. Reginon. Chron. ap. Pertz. Scriptor. T. 1. p. 555. Annal. Saxo 1. c.
748.
427. In Folge der Empörung Gripho s dringt Pipin mit einem Heere der Franken durch Thüringen in
Sachsen ein , unterwirft sich den sächsischen Schwabengau (Saxones , qui Nordosquavi vocantnr\
wo hierauf Viele getauft werden; dann erobert er Hocseoburg, wo er den früher erwähnten
sächsischen Heerführer Theoderich (s. Nr. 422. u. 424.) zum drittenmal gefangen nimmt, und
zieht endlich an die Obacra , an deren entgegengesetztem Ufer zwar die Sachsen ein bevestigtes
Lager hatten (maximam firmitatem statuerunt), aber, weil sie sich dadurch doch nicht genug
geschützt glaubten, die Flucht ergriffen, worauf Pipin 40 Tage lang fast ganz Sachsen durch-
streifte, die bevestigten Plätze (castella) zerstörte, und als Sieger wieder heimkehrte. AnnaL
Met. 1. c. p. 330. — Annal. Einh. und die übrigen zu Nr. 426. angef Schriftsteller erzählen von
diesem Kriege nichts, sondern melden nur (noch zum J. 747), Pipin habe sich bei dem Orte
Skahningi (Scahaningi) an dem Flusse Missaha gelagert, wo es jedoch zu keiner Schlacht, son-
dern zu einem gütlichen Vergleiche gekommen. — Gripho, der weder den Sachsen, noch den
Franken traute, floh nach Baiem. Annal. Fuld. 1. c. p. 346. — Seine weiteren Schicksale ge-
hören nicht hieher.
753.
428. Pipin (seit 752 König) zieht mit einem grossen Heere nach Sachsen; die Sachsen leisten tapferen
Widerstand, werden aber zurückgeschlagen, und Pipin dringt bis Rimi an der Weser (Wisura)
vor. Der Erzbischof Hildigarius (von Cöln) wird in diesem Feldzuge auf dem Berge Juburg
getödtet AnnaL Einh. 1. c. p. 439. Ann. Met 1. c. p. 331. Annal. Fuld. 1. c. p. 346.
Digitized byC^OOQlC
T53 — 760. 63
129. Die Sachsen sehen sich genöthigt, Frieden zu schliessen, stellen Geiseln, bewilligen den christli-
chen Predigern vollkommene Freiheit, in Sachsen das Christenthum zu lehren und diejenigen,
-welche sich dazu bekennen wollen, zu taufen, und- versprechen einen jährlichen Tribut vou
300 Pferden. Annal. Met. 1. c.
130. Jul. 18. König Pipin bestätigt die Zoll -Privilegien des Klosters Saint -Denys. Unter den auf den
Märkten in Paris und der Umgegend verkehrenden auswärtigen Nationen werden auch die Sach-
sen und Friesen genannt. (Omnes necuciantes tarn Saxones quam Frisones vel aliisis nationes
promiscuas etc.) Bouquet Rer. Gall. et Franc. Script. T. V. p. 699.
131. Dass Bonifacius (seit 748 Erzbischof von Mainz) um diese Zeit sich auch des, durch WüibrordCs
Tod verwaisten Bisthums Utrecht annahm (wodurch auch seine späteren Missiönsreisen nacfc
Friesland veranlasst wurden), erhellet aus seinem Schreiben an den Papst Stephanus, über den
Zustand der Kirche zu Utrecht; in Miraei Opp. diplomat. et histor. T. I. p. 13. mid König Pipins
Privilegium für die Kirche S. Martini zu Utrecht, ibid. p. 494.
754.
132. Jun. 4. Bonifacius, der in Friesland das Wort Gottes zu verkünden beschäftigt ist, erleidet durch
die heidnischen Friesen zu Dockum den Märtyrer- Tod. Annal. Fuld. 1. c. p. 347. Willib. vita
Bonif. cap. 11. L c. p. 349.
755.
133. Nach dem Tode des Bonifacius erscheint Willehadus, auch ein Engländer von Geburt, in Friesland,
predigt am Grabe des Bonifacius, und bewegt viele der Heiden zur Reue über den begangenen
Mord und zur Taufe. — Er fährt in den folgenden Jahren fort, in Friesland das Christenthum
zu predigen und die Götzentempel zu zerstören, und findet zwar grossen Beifall, so dass auch
viele der Edlen ihm ihre Kinder zur Erziehung übergeben; hat aber auch viele Verfolgung und
Lebensgefahr darüber zu erleiden. Adami Brem. Hist. eccles. ap. Lindenbrog. Script, rer. sep-
tentr. p. 5. Anskarii vita Willehadi, cap. 2. 3. ap. Pertz. Scriptor. T. II. p. 380. — Nach Lap-
penberg, Geschichtsq. des Erzst. und der Stadt Bremen, S. 1. Not. 1., soll Willehcuius nicht
unmittelbar nach dem Tode des Bonifacius, sondern erst 765 nach Friesland gekommen sein.
758.
134. König Pipin zieht gegen die' Sachsen zu Felde, dringt, ohngeachtet ihres tapfem Widerstandes und
ihrer Bevestigungen (firmitates s. munitiones), m ihr Land ein, lagert sich an dem Orte, genannt
Sitnia (Sithina), und nöthigt, nach mehreren Treffen, die Sachsen zu dem Versprechen, ihm un-
terthänig zu sein und jährlich 300 Pferde als Tribut zu liefern. Viele Sachsen lassen sich tau-
fen. Annal. Einh. 1. c. p. 141. Annal. Lauriss. ibid. p. 140. Annal. Met. 1. c. p. 333. Annal.
Quedlinb. Weissenb. et Lamb. 1. c. p. 36. Chron. S. Pantal. Colon, ap. Eccard. Corp. histor.
med. aevi T. I. p. 839. — Der Friede wurde bis zu Pipins Tode gehalten.
(Circ. 760.)
135. Lebmn (Liafwin), ein christlicher Priester aus England, predigt mehrere Jahre lang das Christen-
thum unter den Sachsen und Friesen an der Yssel, und erbaut eine christliche Kirche zu De-
venter. Altfridi vita Liudgeri hb. III. cap. 13. ap. Pertz. Scriptor. T. II. p. 480. Hucbaldi vita
Lebuini, ibid. p. 360. sq.
Digitized by
Google
64 172--773.
772.
436. König Karl, seit dem Tode seines Vaters Pipin (f 24. Sept. 768) getheilt mit seinem Bruder Karl-
mann, und seit des letzteren Tode (f 4. Dec. 771) alleiniger Beherrscher des Frankenreichs,
hält eine allgemeine Reichsversammlung zu Worms. Hier wird ein Krieg gegen die Sachsen
beschlossen und gleich darauf begonnen. Annal. Einh. 1. c. p. 154.
437. Lebuin erscheint, ohngeachtet der Abmahnung eines vornehmen Sachsen Namens Folcbert, vor der
versammelten Landesgemeinde der Sachsen zu Marklo, um in einer kräftigen Rede die ganze
Versammlung zur Annahme des Christenthums zu bewegen; er geräth darüber in Lebensgefahr,
wird aber durch einen andern vornehmen Sachsen, Namens Buto, gerettet. Hucb. vitaLeb. 1. c.
— Die Begebenheit gehört ohne Zweifel in dieses Jahr, weil dabei der unmittelbar bevorste-
henden Unterwerfung der Sachsen durch einen benachbarten mächtigen König, womit kein
anderer als Karl gemeint sein kann, gedacht wird.
438. Karl dringt in Sachsen ein, erobert das Schloss Eresburg und zerstört die Irmmsul. Annal. Einh.
1. c. Poeta Saxo 1. c. p. 228. et al. pl. — Was die Irminsul eigentlich gewesen, darüber sind
die älteren Schriftsteller selbst verschiedener Ansicht. Pervenit ad locum qui dicitur Ermensul.
Annal. Petav. 1. c. p. 46. Idolum quod Irminsul a Saxonibus vocabatur evertit. AnnaL
Einh. 1. c. Idolum Saxonum combussit quod dicebant Irmensul. Annal. Juvav. min. ap.
Perte. Script. T. I. p. 88.
— Simulacrum quod vocitabant
Irminsul, cujus similis factura columnae
Non operis parvi fuerat pariterque decoris. Poeta Saxo 1. c.
Destruxit fanum eorum quod vocabatur Hirminsul. Chron. Moissiac. 1. c. p. 295. Fannm
et lucum eorum famosum Irminsul subvertit. Annal. Lauriss. min. 1. c. p. 416. — Ueber die
Lage der Irminsul vgl. Ledebur kritische Beleucht. einiger Punkte in den Feldzügen Karls d. Gr.
(Berl. 1829.) L
139. Da das fränkische Heer durch Mangel an Wasser sehr leidet, ergiesst sich plötzlich aus einem
Berge in der Nähe des Lagers ein Bach in solcher Stärke, dass dem Bedürfnisse des ganzen
Heeres dadurch abgeholfen wird. Annal. Einh. 1. c. Poeta Saxo 1. c. p. 228. Annal. Saxo 1.
c. p. 558. et al. pl. — Dass diese Erscheinung sich auf den Bullerborn bei Altenbecke be-
ziehe , hat zwar der Fürstbischof Ferdinand von Fürsteuberg Monum. Paderborn, (edit. Lemgov.
1714) p. 223. sq. für einen Irrthum erklärt, dessen sich Reineccius (m not. ad Poßt. Sax.)
schuldig gemacht habe; allein seine eigene Erklärung scheint jene Annahme selbst zu bestätig
gen. Aus der unmittelbaren Erzählung dieses Ereignisses in Verbindung mit dem vorigen ergibt
sich, dass nicht weit von dem Orte, w-o dasselbe sich zutrug, auch die Irminsul gesucht werden
muss. Vgl. Ledebur a. a. O.
110. Karl dringt bis an die Weser vor, wo ihm die Sachsen, für das Versprechen der ungehinderten
Einführung des Christenthums, zwölf Geiseln stellen müssen, und kehrt darauf nach Frankreich
zurück. (Eines auferlegten Tributes wird nicht gedacht.) Annal Einh. 1. c. Poeta Saxo 1. c.
Annal. Quedl. Weisscnb. et Lamb. 1. c. p. 37. Annal. Saxo 1. c.
773.
Hl. Während Karl in ItaUen beschäftigt ist, fallen die Sachsen in Hessen ein (dringen bis zu dem
vcsten Schlosse Buriaburch vor, Ann. Sax.), und richten grosse Zerstörungen an, werden aber,
bei dem fruchtlosen Versuche, die Kirche zu Frideslar zu zerstören, durch einen plötzlichen
Schrecken zurückgetrieben. Annal. Lauriss. et Einh. 1. c. p. 152. 153. Poeta Saxo 1. c. p. 230.
Annal. Quedl. Weissenb. et Lamb. 1. c. p. 37. Annal. Saxo 1. c. — Diese alle gedenken zwar
Digitized byC^OOQlC
T73 — 775. 6ä
dieser Begebenheit erst in Verbindung mit den dadurch veranlassten Feldzügen Karls im folg.
Jahre; aber nach der bestimmteren Unterscheidung des Chron. S. Pantal. 1. c. p. 845., muss
der Aufstand der Sachsen in das J. 773, die Rückkehr Karls aus Italien und dessen Siege aber
in das folgende Jahr gesetzt werden.
1 42. Bei dieser Empörung der Sachsen wurde auch die von Lebutn erbaute Kirche zu Deventer zerstört,
aber bald darauf von ihm wieder hergestellt. Altfr. vita Liudg. L c.
774.
143- Nach seiner Rückkehr aus Italien und einer zu Ingelheim gehaltenen Versammlung, schickt Karl
vier ve^schiedene Heere nach Sachsen, von denen drei siegreich vordringen, das vierte aber
gar nicht zur Schlacht kommt. Script, sup. cit. — Die Nachricht des Annal. Saxo 1. c: Karl
habe in Italien gelobt, im Falle seiner glücklichen Rückkehr, zu Osbrugge in Westfalen ein
Bisthum zu gründen, beruht auf einer unrichtigen Ansicht des Ganges der Geschichte, und steht
mit der spateren grundlosen Annahme, dass Osnabrück das älteste Bisthum im Sachsenlande
sei, in Verbindung. Was Karl eigentlich gelobt hat, ergibt sich aus den Briefen des Papstes
Hadrian bei Du Chesne T. III. p. 781. 797. 809. u. a. 0. vgl. mit der vita Hadriani, ebd. T. IL
p. 217., wonach Karl sich ganz im Allgemeinen verpflichtet, Sachsen, im Falle der Eroberung,
dem Christenthume zuzuführen, die daselbst zu gründenden Kirchen zweckmässig auszustatten
und dem päpstlichen Stuhle unterzuordnen. An die Auswahl bestimmter Orte zu bischöflichen
Sitzen konnte noch lange nicht gedacht werden, und in die Gegend von Osnabrück war Karl
damals noch gar nicht gekonmien.
775.
144. Der Krieg gegen die Sachsen wird vom König Karl, nach einer in Düren gehaltenen Versammlung,
mit allen Kräften fortgesetzt, das Schloss Sigiburg (Siburck) erobert, und das von den Sachsen
zerstörte Schloss Eresburg wiederhergestellt. Annal. Lauriss. et Einh. 1. c. p. 152 — 155. Poeta
Saxo 1. c. p. 231. Annal. Quedl. Weissenb. et Lamb. 1. c. p. 37. Annal. Saxo I. c, — Dass
die hier erwähnte sächsische Veste Sigiburg, Hohensyburg an der Ruhr ist, darüber vgl. Lede-
bur krit. Beleucht. S. 24. u. f.
145. Der König dringt bis an die Weser vor, schlägt die Sachsen, die ihn an dem Übergange zu hin-
dern suchen, bei Brunesberg, und geht über die Weser bis an den Fluss Ovacrus (Ovaccrus,
Obacerus), wo einer der vornehmsten Sachsen (Dux eorum, Ann. S.) Samens Messt (Hussinon)
mit allen Ostfalen sich unterwirft und Geiseln stellt. Scriptores sup. cit. — Von dem genannten
Bessi erfahren wir später, dass er, nach dem frühzeitigen Tode seines einzigen Sohnes, seine
ansehnUchen Güter seinen Töchteni hinterliess, von denen die älteste, Gisla, an einen Grafen
Umvan verheirathet, die Klöster (monasteriola) Winithohusen am Harze und Charoltesbach im
fränkischen Saalgau gründete, denen ihre Töchter Bilihilt und Bruothild zuerst vorstanden.
Vita Liutbirgae ap. Pertz. Scriptor. T. IV. p. 158. — Bessi selbst begab sich in das Kloster
Fulda, wo er 804 starb. Vita Liutb. 1. c.
14ß. Dem König Karl unterwerfen sich auf seiner Rückkehr eben so auch die Engern mit ihrem Herzog
Bruno, in dem Gau Bucki. Scriptor. sup. cit. — Über die Lage des Bucld- Gaues, dessen Name
sieh noch in Bückeburg wiederfindet, vgl. Ledebur krit. Beleucht S. 47. u. f.
147. Der an der Weser zurückgelassene Theil des fränkischen Heeres hat indessen bei Hlidbeki (Lidbiki)
von den Sachsen einen nächtlichen Überfall erlitten; doch werden diese von dem herbeieilen-
den Könige geschlagen, und dann auch von den Westfalen Geiseln empfangen, worauf der
Begesta hUt. Wefttfai. 9
Digitized by
Google
66 7T5 — tTT.
König nach Düren zurückkehrt. Scriptor. sup. cit. — Über die Lage von Lidbeki, and dass dieser
Ort in dem heutigen Lübbeke zu suchen, vgl. Ledebur krit. Bei. S. 38. u. f.
U8. Novemb. 12. L^min stirbt. Hucb. vit. Leb. 1. c. p. 364. Altfr. vit. Liudg. 1. c. p. A08.
776.
149. Während Karl auf einem Feldzuge nach Italien begriffen ist, erheben sich die Sachsen aufs neue
zum Kriege, erobern Eresburg, belagern jedoch Sigiburg (Desuburg Ann. S.) vergebens, und
werden von der Besatzung dieses Schlosses bis an die Lippe zurückgeschlagen. Der König
kehrt auf diese Nachricht zurück, erneuert, nach einer Versammlung zu Worms, den Krie^
gegen die Sachsen, und dringt bis an die Quellen der Lippe vor, wo sich die Sachsen ihm
unterwerfen und das Christenthum anzunehmen versprechen. Eresburg wird wiederhergestellt,
und ein anderes Schloss (civitas, quae vocatur urbs Karoli, Ann. Pet.) an der Lippe gebaut-
Viele Sachsen werden hier getauft und stellen Geiseln, worauf der König nach Worms zurück-
kehrt. Annal. Lauriss. et Einh. 1. c. p. 154, 155 et sq. Annal. Petav. 1. c. p. 16. Poela Saxo
1. c. p. 232. Annal. Saxo 1. c. p. 559 (etwas abweichend).
150. August 25. Gregorius, Abt zu Utrecht, ein Schüler des Bonifacius und Lehrer Liudgers Tvgl. unten];,
stirbt. Mabillon Annal. Ord. Benedict. T. II. p. 218. — Sein Nachfolger wird Alhericus.
151. König Karl übergibt dem Abte Sturmius zu Fulda, einem Schüler des Bonifacius, die geistliche
Aufsicht über den grössten Theil des zum Christenthume zu bekehrenden Sachsenlandes, worauf
Sturmius daselbst predigt und an der Zerstörung der heidnischen Heiligthümer arbeitet. Eigilis
vita Sturmii, cap. 22. ap. Pertz. Scriptor. T. IL p. 376.
152. Willehadus, der schon viele Jahre in Friesland das Evangelium gepredigt (vgl. Nr. 133.), wird vom
König Karl nach Sachsen und zwar in den Gau Wigmodia gesandt, um daselbst zu lehren und
Kirchen aufzurichten, welches derselbe bis 781 treuUch und mit solchem Erfolge ausrichtet,
dass sowohl die Sachsen in dieser Gegend, als die benachbarten Friesen sich zum Christenthume
bekennen. Anskar. vita WUleh. I. c. p. 381. — Primus omnium doctorum (WUlehadus) maritimas
et boreales Saxoniae partes ac transalbinos populos ad christianam fidem provocavit Adam.
Hist. eccl. 1. c. p, 6. und mit denselben Worten Annal. Saxo 1. c. p. 562. — Nach ersterem
hatte Willehadus bis zu seiner Flucht (s. Nr. 169.) sieben Jahre gelehrt.
153. lAudger, ein Abkömmling einer vornehmen, schon christlichen Familie in Friesland, Schüler des
Abtes Gregorius zu Utrecht, und Alcuins, damals in England, erhält, als Alhericus (vgl. Nr. 150.)
zu Cöln zum Bischöfe ordinirt wird, gleichzeitig ebendaselbst die Priesterweihe, und bewirkt,
im Auftrage des neuen Bischofs Alhericus, die Wiederherstellung der von den Sachsen nach
Lebuins Tode abermals zerstörten christUchen Kirche zu Deventer, worauf er als Prediger des Chri-
stenthums in Friesland mit grossem Segen arbeitet. Altfr. vita Liudg. lib. I. cap. 14. sq. 1. c. p. 408.
154. Um diese Zeit lebte unter den Friesen ein Blinder Namens Bemlef, welcher Lieder von den Thaten
der alten Könige und Helden sang, und durch JJudger von seiner Blindheit geheilt, zum Chri-
stenthume bekehrt und später dessen Gehilfe wurde. Altfr. lib. II. cap. 1. 2. I. c. p. 412.
777.
155. Karl veranstaltet, nachdem er das Osterfest zu Nimwegen gefeiert, eine allgemeine Versammlung
zu Paderborn (Padrabrun, Paderbrunnen, Patresbrunna) , wo sowohl Franken als Sachsen
zusammen kommen und wo er auch die Gesandten der Saracenen aus Spanien empfängt. W7-
dukint, einer der vornehmsten unter den Westfalen, erscheint nicht bei der Versammlung, son-
dern flieht zu dem Könige der Dänen, Sigifrid, Die übrigen Sachsen erneuern ihre Unterwer-
fung unter den König, und viele werden getauft, worauf der König nach Aachen zurückkehrt.
Digitized byC^OOQlC
T77 — 779. 67
Annal Lauriss. et Einh. l c. p. 156. 457. sq. Poeta Saxo 1. c. p. 234. Annal. Saxol. c. p. 559.
— Nach letzterem schwuren die Sachsen dem König: ut perderent ingenuitatem et omnem he-
reditatem, nisi servarent susceptam Christianitatem et promissam fidelitatem Regi et filüs ejus
et regno Francorum,
156. Die Frauken bauen zu Paderborn eine Kirche. Annal. Petav. 1. c. p. 16.
778.
157. Während Karl gegen die Saracenen zu Felde hegt, ergreifen die Sachsen, unter Widukints Füh-
rung, aufs neue die Waffen, dringen bis an den Rhein vor, und richten auf dem rechten Rhein-
ufer, von Deutz bis zur Mündung der Mosel, imd im Lahngau, besonders an den christlichen
Kirchen grosse Verwüstungen an. Annal. Lauriss. et Einh. L c. p. 158. 159. — Unter andern
zerstörten die Sachsen die von den Franken an der Lippe erbaute Burg (s. Nr. 149.), Annal.
Petav. L c. p. 16. und das Kloster S. Martini zu Cöln, Chron. S. Mart. Colon, ap. Pertz. Scriptor.
T. II. p. 214
158. Auch dem Kloster Fulda, bis in dessen Nähe, im Lahngau, die Sachsen vordrangen, droht von
ihnen Gefahr, so dass der Abt Sturmius mit seinen Klosterbrüdern und mit den Gebeinen des
heil. Bonifacius die Flucht ergreift. Annal. Fuld. 1. c. p. 349. Eigil. vita Sturm. 1. c. p. 376.
159. König Karl, der in Auxerre die Nachricht von dem Vordringen der Sachsen erhält, schickt ihnen
die Ostfranken und Alamannen entgegen, von denen die Sachsen, die sich schon wieder zurück-
gezogen hatten, im Hassi-Gan am Flusse Aderna bei dem Orte Liesi (Lihesi) eingeholt, geschla-
gen und zerstreut werden. Annal. Laur. et Einh. et al. Script, sup. cit.
779.
160. Karl hält, wegen des Krieges mit den Sachsen, eine grosse Versammlung zu Düren, geht dann
bei Lippeham über den Rhein, schlägt die Sachsen bei Bocholt (Buochol, Ann. S.), unterwirft
sich ganz Westfalen, dringt bis an die Weser vor und lagert sich bei MedofulU, wo auch die
Angern imd Ostfalen sich aufs neue unterwerfen und Geiseln stellen, worauf der König nach
Worms zurückkehrt. Annal. Einh. 1. c. p. 161. Poeta Saxo 1. c. p. 235. Annal. Saxo 1. c.
p. 559. — über Medofulli vgl. Ledebur krit. Bei. S. 67. u. f.
161. August. . Aufenthalt des Königs Karl in Paderborn, erwiesen durch eine Urkunde desselben für
das Stift S. Maximin bei Trier; act. Patresbronna fisco nostro, mense Augusto a R. XI. Schaten
Bist. Westphal. (edit. Monaster.) p. 314. Hontheim Bist. Trevir. diplom. T. L p. 139. Vgl. Pa-
pebroch. Propyl. in Act. SS. April. T. II. p. X. mit Abbild. Tab. 3. — Die Echtheit dieser Ur-
kunde ist verschiedentlich angefochten worden; vgl. MabiUon de Re diplom. lib. III. cap. 1. §. IV.
Doch erscheinen die Gründe gegen ihre Echtheit unerheblich, wie denn auch Mabillon die Ur-
kunde nicht geradezu verwerfen, sondern, wegen gewisser Eigenthümlichkeiten, nur nicht als
Muster gelten lassen will. — Das bei Papebroch 1. c. abgebildete Siegel mit einem unbärtigen
Kopfe, welches so vielen StoflF zum Streite geliefert hat, zeigt allerdings nicht das Bildniss
Karls d. Gr,\ allein es ist bekannt, dass man im Mittelalter oft mit antiken Gemmon siegelte
(vgl. Wiggert: wie man antike Gemmen im Mittelalter zu Siegelstempeln benutzte; in d. N. Mit-
theil, des Thür. Sachs. Vereins, Bd. VII. Bft. 4.), und eine solche liegt auch hier unverkennbar
vor, wodurch also die Glaubwürdigkeit der Urkunde eher erhöht als geschwächt wird.
162. December 17. Sturmius, der während des Feldzugs mit seinen Gefährten von dem König in Eres-
burg zurückgelassen worden, und von da, nach des Königs Rückkunft, in sein Kloster Fulda
zurückgekehrt war, stirbt daselbst. Eigil. vita Sturm. 1. c. p. 377.
9*
Digitized by
Google
68 780 — t82.
780.
163. Karl rückt aufs neue mit einem grossen Heere in Sachsen ein, zieht überEresburg an die QueBen
der Lippe, wo er eine Versammlung hält, dann nach Ostsachsen, wo an dem Orte Orhaim
(Horheim) an dem Flusse Obacrus viele Sachsen aus dem Bardongau und Nordleute getauft
werden; er unterwirft sich das ganze Land bis zur Elbe (Albia, Alvea; ad fluvium magnum
Heilba, Ann. Lauresh.), und lagert sich an der Mündung der Ora, wo auch viele der heidni-
schen Slaven (Winithi) sich ihm unterwerfen. Nachdem der König hier die Angelegenheiten der
Sachsen und der jenseit der Elbe wohnenden Slaven geordnet, kehrt er zurück, um nach
Italien zu gehen. Annal Lauriss. et Einh. 1. c. p. 160. 161. Annal. Petav. I. c. p. 16. Pocta
Saxo 1. c. p. 236. Annal. Saxo 1. c. p. 559.
164. Karl vertheilt christliche Bischöfe und Priester (als Missionare) in die einzelnen Gegenden des Sach-
senlandes, um daselbst zu predigen uud zu taufen. Annal. Lauresham. 1. c. p. 31. — Die da-
selbst gebrauchten Worte: divisit ipsam patriam (sc. Saxoruam) inter episcopos et presbyteros
seu et abbates, ut in ea baptizarent et praedicarent ; lassen nur eine vorläufige und temporäre
Anordnung annehmen; die späteren Schriftsteller, als Annal. Quedl. et Lamb. 1. c. p. 18. Annal.
Saxo 1. c. p. 560. u. a. haben, durch Übertragung der Begriffe ihrer Zeit auf die Vergangen-
heit, irrthümlich an eine wirkliche Eintheilung in bischöfliche Diöccsen gedacht, welche sie die-
sem oder dem folgenden Jahre zuschreiben. Abgesehen von diesem allgemeinen Irrthume, ist
es besonders eine ganz unhaltbare Angabe, wenn schon damals Hildegrim, der Bruder ZiWgr«-«,
das Bisthum Seligenstadt oder Halberstadt erhalten haben soll, da derselbe urkundlich weit
später noch in Gesellschaft seines Bruders und als Diaconus erscheint. (S. Nr. 204. u. f.)
165. Wahrscheinlich um diese Zeit und in Folge der vorhin gedachten Massregel geschah es, dass ein
Geistlicher, Namens Bernrad, von dem König Karl als Lehrer des Christenthums zu den west»
liehen Sachsen (in der nachmaligen Diöcese Mimigardevord oder Münster) gesandt wurde. Vita
Liudgeri secunda, ap. Pertz. Scriptor. T. IL p. 411. not. 13.
166. Da Karl die Verhältnisse noch nicht geeignet findet, bleibende kirchliche besonders klösterliche
(zugleich der wissenschaftlichen Bildung dienende) Stiftungen in Sachsen aufzurichten, so sucht
er dadurch vorzuarbeiten, dass er die, als Geiseln oder Gefangene zu seiner Verfugung ge-
kommenen Sachsen in fränkische Klöster vertheilt und daselbst in der Religion und den Wissen-
schaften unterrichten lässt. Auf diese Art wurden unter andern viele in dem Kloster Corbeia,
das in besonders gutem Rufe stand, erzogen. Hist. translat. S. Viti, ap. Pertz. Scriptor. T. IL
p. 577. — Dass Karl die Stifter und Klöster vorzüglich auch zu wissenschaftlichen Zwecken
bestimmte, erheUet aus seiner Verordnung, bei den bischöflichen Kirchen und Klöstern Schulen
zum Unterricht in den Wissenschaften und der Beredsamkeit zu halten. Schaten H. W. p. 344.
Die hier eingerückte undatirte Encyclica ist an den Abt Baugulf zu Fulda gerichtet, fallt also
zwischen die Jahre 780 und 800, da jener' Abt von 780 bis 803 im Amte stand, Karl aber,
der sich in derselben noch König nennt, nach 800 den Titel Imperator führte.
782,
167. Cm in Sachsen eben so, ^c es bei den Franken alljährlich geschah, eine allgemeine Versammlung
zu halten, geht Karl mit dem fränkischen Heere bei Cöln über den Rhein und lagert sich an
den Quellen der Lippe (ad Lippibrunnen) , wo er aus den Edelsten der Sachsen Grafen wählt,
auch die Gesandten des Königs der Dänen, Sigifrid (Godifrid, Ann. S.), empfängt. Annal. Lau-
resham. 1. c. p. 32. Annal. Lauriss. et Einh. 1. c. p. 162. 163. Poeta Saxo 1. c. p. 237. AnnaL
Quedl. 1. c. p. 38. Annal. Saxo 1. c. p. 560.
Digitized by VjjOOQIC
T82 — 783. 69
468. Als der König, nach geendigter Versammlung, über den Rhein zurückgegangen, kehrt Widukint,
der zu- den Normannen geflohen war, in sein Vaterland zurück und reizt die Sachsen aufs neue
zum Abfall. Gleichzeitig waren die zwischen der Elbe und Saale wolinenden Sorben in Thü-
ringen und Sachsen eingefallen; die Hofbeamten des Königs, Adalgis, Geilo und Worad, welche
ihnen mit dem Heere der Ostfranken und Sachsen entgegen gehen sollten, werden durch den
von Widukint geleiteten Aufstand der Sachsen hieran verhindert, und ziehen mit dem ostfrän-
kischen Heere gegen die Sachsen, während zugleich der Graf Theoderich, ein Verwandter des
Königs, mit den in Ripuarien eilig zusammengezogenen Truppen in Sachsen einrückt. Die Fran-
ken gehen bis an den Berg Suntal an der Weser vor; die Eifersucht ihrer Heerführer verur-
sacht, dass sie hier mit grossem Verlust geschlagen werden, wobei zwei von jenen, Adalgis
und Geilo, nebst vier andern Grafen ums Leben kommen. Annal. Einh. et al. Script, sup. cit. —
Dass der Schauplatz der für die Franken so unglücklichen Schlacht in der Gegend von Haus-
berge zu suchen ist, beweisen Grupcn Observat. Rer. et Antiq. Germ, et Rom. S. 327 u. f. und
Ledebur krit. Bei. S. 77. u. f.
169. Wiüehadiis sieht sich durch die Empörung der Sachsen genöthigt, aus Wigmodi nach üt-Riustri
zu fliehen, und geht von da zu Schiffe nach Rom; mehrere seiner Schüler und Gehilfen aber
werden von den Sachsen getödtet. Ansk. vita Willeh. 1. c. p. 384.
470. Auch Littdger wird aus Friesland, wo er in das siebente Jahr eifrig gelehrt hatte, vertrieben, und
die christlichen Kirchen daselbst zerstört. Liudger geht indessen mit seinem Bruder Hildigrim
und einem andern seiner Schüler, Gerbert mit dem Beinamen Castus, nach Rom und von da
in das Benedictiner- Kloster bei Bonevent, wo er sich mit der Ordensregel des heil. Benedict ^
bekannt macht, in der Absicht, später ein Kloster nach derselben Regel zu stiften. Altfr. Hb. L
cap. 48. 1. c. p. 440.
471. Karl zieht selbst mit einem eilig zusammengezogenen Heere nach Sachsen, und gelangt siegreich
bis an den Ort, wo die Aller in die Weser mündel. Hier unterwerfen sich ihm die Sachsen
wieder; er aber lässt — da der Urheber des Aufruhrs, Widukint, abermals zu den Normannen
entflohen war — 4500 Schuldige, die ihm ausgeliefert worden, bei Verden (Fardi) an einem
Tage enthaupten. Annal. Lauriss. et Einh. 1. c. p. 464. 465. Poeta Saxo 1. c. p. 239. AnnaL
Quedl. 1. c. p. 38. Annal. Saxo 1. c. p. 560. — Viele Sachsen werden in das Land der Franken
ausgeführt. Annal. Petav. 1. c. p. 47.
783.
472. Nachdem Karl den Winter zu Thionville (Theodone-villa) zugebracht und daselbst das Leichen-
begängniss seiner am HinMnr»lfahrtsabend (30. April) verstorbenen Gemahlinn Hildegardis gefeiert,
zieht er, auf die erhaltene Nachricht von einem abermaligen allgemeinen Aufstande der Sach-
sen, mit seinem Heere gegen sie, und schlägt sie bei Detmold (Theotmalli, Theotmelli, Thiet-
malli) , so dass nur Wenige entkommen. Von dem Schlachtfelde nach Paderborn zurückgekehrt,
erfährt er, dass die Westfalen sich an der Hase (Assa, Ann. Pet.) zusammengezogen haben,
greift sie daselbst an, schlägt sie ebenfalls, geht dann über die Weser bis an die Elbe, und
kehrt, nachdem er sich alles unter^'orfen, nach Worms zurück. Annal. Lauriss. et Einh. 1. c.
p. 464. 465. Annal. Petav. 1. c. p. 47. Poeta Saxo 1. c. p. 239. Annal. Saxo 1. c. p. 560. —
Die beiden Schlachten bei Detmold und an der Hase, die im Laufe eines Monats statt fanden,
waren die grössten, und die einzigen regelmässigen Schlachten des ganzen Sachsenkrieges.
Einhardi vita Karoli cap. 8., 1. c. p. 447.
473. Dass Karl, nach der erwähnten Schlacht an der Hase, sich einige Zeit in dieser Gegend aufgehal-
ten und an dem Orte Osnabrück eine Kirche oder Kapelle gebaut habe , ist an sich zwar nicht
Digitized byC^OOQlC
7Ö T84.
unglaublich; wenigstens könnte dieselbe nicht später, als in diesem oder dem nächstfolgenden
Jahre entstanden sein, wenn, nach der Erzälilung einer Urkunde Ludungs des Deutschen von
864, der im J. 784 verstorbene Bischof £|gfi7/9*t'/A von Lüttich sie noch geweiht haben soll. Dass
jedoch die eben gedachte Urkunde unecht ist, wird an seinem Orte gezeigt werden (vgl. Nr. 255.; ;
auch berichtet kein einziger gleichzeitiger Geschichtschreiber etwas von einem solchen Kirchen-
bau; und wenn man der Tradition auch wirklich die einfache Thatsache des Baues einer Kirche
zugeben kann, so folgt daraus weder die gleichzeitige Stiftung eines Bisthums, noch würde
diese Kirche die älteste im Sachsenlande sein, da jedenfalls die Kirche zu Paderborn (vgl.
Kr. 156.) ihr an Alter vorgeht. Das spätere Vorgeben, Osnabrück sei das erste Bisthum in
Sachsen gewesen, ist vielmehr, eben so wie die angeblich dafür sprechenden Urkunden (siehe
Kr. 255.) erdichtet.
784.
474. Da die Sachsen, unterstützt von einem Theile der Friesen, sich abermals empören, so geht A'arl
bei Lippehani über den Rhein, verheert Westfalen und kommt bis an die Weser bei Huculbi.
Annal. Lauriss. et Einh. 1. c. p. 166. 167. Poeta Saxo 1. c. p. 239. Annal. Saxo 1. c.p. 560. —
Den Ort Huculbi sucht Pertz (ad Annal. Lauriss. 1. c.) in dem heutigen Petershagen, dessen
alter urkundlicher Käme Hockeleve.n oder Hockein war; Grupen Orig. Germ. U. S. 191. und
Lcdebur krit. Bei. S. 87. in Oyel in der Grafschaft Hoya, welches in einer Urkunde von 987
Oculen genannt wird.
175. Durch grosse Überschwemmungen verhindert, über die Weser zu gehen und im nördlichen Theile
Sachsens vorzudringen, wendet sich der König — während er seinen Sohn Karl mit einem
TheUe des Heeres in Westfalen zurück lässt — nach Thüringen, und dringt von hier aus in
Ostsachsen (zuerst nach Stagnfurd, Ann. Lauriss. Tagnofort, Ann. S.) und dann bis nach Scahningi
vor. Scriptor. sup. cit. — Den sonst unbekannten und von Stasfurth wohl zu unterscheidenden
Ort Stagnfurd, glaubt Ledebur krit. Bei. S. 91. in einem Orte Steinford an der Ohre, der noch
1152 urkundlich genannt wird, und dessen Käme bis in das 15. Jahrhundert in dem eines adli-
gen Geschlechtes fortdauerte, wiederzufinden.
176. August 13. Versammlung der Franken und Ostsachsen zu Scanmge in Kord -Thüringen, und Con-
stitution des Königs: den Ort Seligenstadt, zwischen Oreheim und Scaninge, zu bevestigen, da-
mit der Bischof für Ost -Sachsen daselbst seinen Sitz haben könne; wenn dies aber nicht an-
gehe, sollen die königlichen Missi und Comites einen andern Ort zum Sitze des Bischofs aus-
wälilen. Die Sachsen werden verpflichtet, jeder Kirche einen Mansus anzuweisen, dem Bischof
und den Priestern den Zehenten zu geben, sich taufen zu lassen und alle heidnischen Gebräuche,
worunter auch das Verbrennen der Todten, abzuschaffen, und jährlich vor dem 1. Mai die für
den König bestimmten Geschenke in die curtis Eresburg abzuliefern. Harenberg Monum. histor.
adhuc ined. 1. Stück S. 90. Pertz. Leg. T. II. P. IL p. 1 . — Über die Echtheit dieser Urkunde, in
welcher manches an eine spätere Zeit erinnert, und die also nicht über allen Zweifel erhaben
ist, enthalte ich mich eines entscheidenden Urtheils. • Pertz hat die Verdachtsgründe wenigstens
so erheblich gefunden, dass er sie nicht unter die echten Constitutionen Karls des Grossen
aufzunehmen gewagt, sondern in den Anhang gebracht hat. Die sonstigen Streitigkeiten über
den Ort Seligenstadt gehören nicht hieher; übrigens wird die Errichtung eines Bisthums für
Ost -Sachsen hier erst in Aussicht gestellt, für die Zeit seines wirklichen Entstehens ist also aus
dieser Urkunde, auch wenn ihre Echtheit zugegeben wird, durchaus nichts zu beweisen.
Von der angebUch auf den 20. Jun. (oder nach einer andern, jedoch falschen Lesart, g»r auf den
21. Mai) dieses Jahres ausgeschriebenen Versammlung zu Stasfurth (vgl. Harenberg 1. c. S. 91.;,
Digitized byC^OOQlC
784 — 785. 7t
wird später die Rede sein, da sie, wenn das bekannte Einladungsschreiben zu derselben echt
ist, wenigstens in eine spätere Zeit gehört. — Im Mai oder Jun. d. J. konnte Karl noch gar
nicht so weit in Ostsachsen vorgedrungen sein, um ein Placitum in der Nähe der Elbe auszu-
schreiben. (Vgl. Nr. 257.)
177. Der König geht von Scaningi nach Worms zurück; sein Sohn Karl der Jüngere trifft aber im Gau
Dragini (Draigni, Dreni), in der Nähe der Lippe, mit dem Heore der Westfalen zusammen, lie-
fert ihnen ein Treffen, und kehrt, nachdem er sie in die Flucht geschlagen, als Sieger nach
Worms zu seinem Vater zurück. Annal. Lauriss. et Einh. 1. c. p. 166. 167. Poeta Saxo 1. c.
p. 239. Annal. Saxo 1. c. p. 561. — Ob von dieser Schlacht die Gräber bei Beckum her-
rühren? (Vgl. oben Nr. 27.) — Die Richtigkeit des von Karl d. Jung, angeblich über die Sach-
sen erfochtenen Sieges wird indessen durch die darauf folgende unerwartete Rückkehr des
Königs zweifelhaft gemacht.
178. König Karl zieht mit einem zweiten Heere aufs neue nach Sachsen, feiert im Lager an dem Flusse
Ambra im Huetta Gau (Waizza-Gau, Ann. Lauriss. Wizza-Gau, Ann. S.), in der villa Liudihi
(Liuhidi, Ann. S.), bei der sächsischen Veste Skidroburg (Kidrioburch , Ann. S.) das Weihnachts-
fest, pnd rückt bis Rimi, am Zusammenflusse der Weser und Wahama (Wachna, Ann. S.) vor;
da afcer die Jahreszeit und Überschwemmungen ihm kein weiteres Vordringen gestatten, kehrt
er n^ch Eresburg in Winterquartire zurück. Scriptor. sup. cit.
I
785.
179. König la'arl, nachdem er seine Gemahlinn Fastrada und seine Kinder nach Eresburg kommen lassen,
feierjl daselbst das Osterfest und verweilt in diesem Orte bis in den Junius. Während dieser
%^ lässt er das Schloss Eresburg neu bevestigen und eine Kirche daselbst bauen , und unter-
v^iimmt von hier aus Streifzüge in alle Gegenden des Sachsenlandes, durch welche er den Sach-
I sen vielen Schaden thut. Annal. Lauresham. 1. c. p. 32. Annal. Einh. 1. c. p. 167. Poeta Saxo
/ 1. c. p. 340. Annal. Saxo 1. c. p. 561.
180/. Junius. . Grosse Versammlung zu Paderborn, auf welcher der König Gesetze für die unterworfenen
Theile Sachsens (Capitula de partibus Saxoniae) aufrichtet. — Gottesfriede und Asylrecht der
< christlichen Kirchen. Auf gewaltsame Verletzung und Beraubung der Kirchen, muthwillige Über-
tretung der grossen Fasten, Mord eines Geistlichen, Mord eines Menschen wegen angeschuldig-
ter Zauberei, Verbrennung der Leichen, Verweigerung der Taufe, Götzenopfer und Misbrauch
der Hostie zu heidnischer Zauberei, Verschwörung mit den Heiden gegen die Christen, Treue-
bruch gegen den König, Raub einer Tochter des Herrn, und Ermordung des Herrn oder der
Herrinn, wird die Todesstrafe gesetzt, die jedoch durch kirchliche Busse abgewendet werden
kann. Jede Kirche soll von den zu ihr gehörigen Landes -Eingesessenen mit einer Curtis und
zwei Mansis ausgestattet, von je 120 Menschen ein Knecht und eine Magd (d. h. ein Paar eigen-
hcriger Leute) an dieselbe überlassen, und von allem Ertrag des Landes der Zehente an die
Kirchen und Priester entrichtet, auch von allem, was für den königlichen Fiscus einkömmt, der
Zehente an die Kirchen abgegeben werden. An Sonn - und Festtagen sollen , ausser dringenden
Nothfällen, keine Versammlungen in weltlichen Angelegenheiten statt finden. Die Leichen der
christlichen Sachsen sollen auf die Kirchhöfe, und nicht zu den heidnischen Grabhügeln bestat-
tet werden. Versäumniss der Taufe der Kinder innerhalb ihres ersten Lebensjahres, unstatthafte
Ehebündnisse, heidnische Gelübde, Verheimlichung der Räuber und anderer Übelthäter, und
andere Vergehungen werden mit Geld oder Verlust der persönlichen Freiheit gebüsst; auf die
Ermordung eines Grafen steht die Einziehung des ganzen Erbes. Die Grafen sollen unter ein-
ander Frieden halten und ihre Streitigkeiten von dem König entscheiden lassen. Allgemeine
Digitized byC^OOQlC
72 T85.
Versammlungen aller Sachsen sollen nur statt finden, wenn der Missus auf ausdrücklichen Be-
fehl des Königs eine solche ausschreibt; sonst soll nur jeder Graf in seinem Amtsbezirke Ver-
sammlungen halten. Pertz. Leg. T. L p. 48.
481. Nach der Versammlung in Paderborn durchzieht der König ungehindert ganz Sachsen, kommt bis
nach Dersia und zerstört die Bevestigungen der Sachsen jenseit der Weser. Annal Petav. 1. c.
p. 17. — Über den Gau Dersia oder Dersaburg vgl. Wedekind Noten I. S. 261. u. f. Ledebur
krit. Bei. S. 100. u. f. Ohne Gmnd will Pertz a. a. 0. für Dersia Hessia lesen.
482. Der König verweilt im Bardengau, wo sich die übrigen Sachsen ihm wieder unterwerfen, und
knüpft von hier aus mit Widvlunt und -466/0 (Albion, Ann. S.), die sich jenseit der Elbe auf-
halten, Unterhandlungen an, in deren Folge sich diese, nach versicherter Amnestie, in Attigiiy,
wohin der König inzwischen zurückgekehrt, ihm unterwerfen und die Taufe empfangen. Ann.
Lauresham. 1. c. p. 32. Ann. Einh. 1. c. p. 167. Poeta Saxo 1. c. p. 34ü. Annal. Saxo 1. c.
p. 561. — Von Widukints ferneren Schicksalen ist nichts zuverlässiges bekannt, als dass er,
nach empfangener Taufe , von Attigny in seine Heimath zurückkehrte und da , wo vorher Götzen -
bilder standen, christliche Bethäuser erbaute. Vita Mathildis, ap. Pertz. Scriptor. T. IV. p. 285.
— Desto mehr ist er in der Folge Gegenstand der Sage geworden. Vgl. die Sagen vom
Könige Weking; mitgeth. von Redeker, in den W^estfäl. Provinzialbl. I. B. 4. H. (Mind. 4834.)
S. 37. u. f. — Seinen Tod und seine Nachkommen betreifend, vgl. Nr. 258.
483. Schreiben des Königs Karl an Offa, König von Mercia, worin er diesem von den Unterwerfung
und Taufe der sächsischen duces Wühimund (sie) und Albion Nachricht gibt. S. d. Baluz. Ca-
pitular. Reg. Franc. T. I. p. 194. unscliicklich bei dem Jahre 774, da es doch einieuchtet, dass
dieses Schreiben, wenn es echt ist (woran freilich gezweifelt werden kann), erstihieher gehört.
484. Papst Hadrians L Schreiben an den König Karl, worin er diesem, wegen des erlangten Sieges
über die Sachsen und der Bekehrung derselben zum Christenthume Glück wünscrihl. S. d.
Schaten H. W. p. 338.
485. Willehadus, der aus Epternach, wo er zw^ei Jahre gelebt und seine aus Sachsen zerstreuten» Schil-
ler gesammelt hatte, zu dem König Karl nach Eresburg gekommen war, kehrt auf dessen Ver-
ordnung nach Wigmodia zurück, wo er die zerstörten Kirchen wiederherstellt. Ansk. vita
WiUeh. 1. c. p. 382.
486. Liudger kehrt nach drittchalbjähriger Abwesenheit in sein Vaterland zurück und wird dem Koni:»
Karl bekannt, der ihm die geistliche Aufsicht über die fünf friesischen Gaue Hugmerchi, Hu-
nusga, Fivilga. Emisga, Fidiritga und die Insel Baut überträgt, und bald darauf ihn zugleich
(anstatt des mittlerweile verstorbenen Abtes Bemrad) zum Bischof über den westlichen Theil
Sachsens bestimmt. Altfr. vita Liudg. cap. 19. 20. 1. c. p. 410. 411. — Die Vita Liudgeri se-
cunda, ib. not. 13. berichtet, Liudger habe, aus Eifer für die Verkündigung des Evangeliums
unter den heidnischen Völkern, das von dem König ihm angebotene Erzbisthum Trier ausge-
schlagen, und darauf das Bischofsamt in Sachsen erhalten; da aber Alt frid von jenem Umstände
nichts erwähnt, auch eine Erledigung des erzbischöflichen Stuhls zu Trier um diese Zeit nicht
bekannt ist, so beruht diese Erzählung entweder auf einem Irrthume, oder das Anert)ieten des
Erzbisthums und Liudgers Ablehnung desselben muss wenigstens in eine spätere Zeit gehören.
487. Zu Liudgers bischöflichem Sitze (parochiae sedes principalis) wird der Ort Mimigernevord (oder
Mimigardevord) im Südergau bestimmt, wo derselbe für seine, nach kanonischer Regel dem
Herrn dienenden Brüder, ein Monasterium erbaut. Altfr. cap. 20. 1. c. — Altfrid fasst in seiner
Erzählung die Ereignisse verschiedener Zeiten summarisch zusammen, und wenn man dies nicht
berücksichtigt, könnte man aus seinen Worten schon jetzt die Errichtung einer förmlichen bi-
schöflichen Diöcese für Mimigardevord folgern; allein aus den übrigen Zeitverhältnissen ist zu
Digitized byC^OOQlC
78 5 — T8T. 73
schliessen, dass Uudger, eben so wie vormals Bonif actus und zu seiner Zeit Willehadus, anfangs
nur die Stellung eines Missions -Vorstehers einnahm, dessen Amtsbezirk hauptsächlich durch den
Umfang seines persönlichen Wirkens bestimmt wurde, und daher grösser war, als seine nach-
malige bischöfliche Diöcese; wobei er jedoch eines bestimmten Wohnsitzes und einer Haupt-
kirche natürlich schon bedurfte. Erst später und nach vollständig hergestellter politischer Ord-
nung konnte auch eine Eintheilung des Sachsenlandes in förmliche, festbegrenzte Diöcesen er-
folgen. Vgl. Nr. 250.
188. Uudger erhält von dem König Karl die Abtei S. Petri zu Lotusa im Gau Bracbante (theils zu sei-
ner bessern Subsistenz, theils auch zu einem sichern Zufluchtsorte im Fall einer neuen Empö-
rung der Sachsen). Altfr. cap. 24. 1. c. p. 411.
786.
189. Junius 29. * König Karls Stiftungs- Urkunde des Bisthums Verden (in loco Fardium vocato, super
Aleram fluvium, in pago qui dicitur Sturmi). Act. Mogunt. 111. Kai. Jul. 786, a. R. XVIII. von
den Erzbischöfen von Mainz, Trier und Cöln recognoscirt. Schaten H. W. p. 341. und sonst
öfters; vgl, Hempels Verzeichn. d. Urk. der Hist. v. Nieder -Sachsen; 1. Th. S. 1. am neusten
Lappenberg Hamburg, ürkundenb. I. S. 1. nach dem, zu Hanover aufbewahrten angebl. Origi-
nale, das nach L's Ansicht aus dem 11. Jahrhundert herrührt — Dass diese Urkunde unterge-
schoben ist, ergibt sich sowohl aus der formellen Fassung, namenthch der in den karolinischen
Urkunden ungebräuchlichen Anrufungsformel, der Air jene Zeit ungewöhnlichen, weitläuftigen
Einleitung, der eben so ungewöhnlichen Unterschrift von drei Erzbischöfen, der Angäbe des
Jahres Christi, und der ganzen, einer späteren Zeit nachgebildeten Datums -Formel; als aus
dem Inhalte selbst, namentlich der Erwähnung des angeblichen ersten Bischofs Suibert, womit
auf den heiligen Suibert (siehe Nr. 100. 101.) gezielt wird, der doch schon längst gestorben
war, und der Umschreibung der Diöcesan- Grenzen, in welche Länder jenseit der Elbe auf-
genommen sind, wohin die Franken damals noch gar nicht gekommen waren. Gegen die
Richtigkeit der Ansicht, dass um jene Zeit in Sachsen blosse Missions- Stationen bestanden, und
die förmliche Einrichtung bischöflicher Diöcesen erst viel später erfolgte, ist also aus dieser und
ähnlichen erdichteten Urkunden nichts zu beweisen.
787.
190. Die Sachsen nehmen Theil an dem Heerzuge Karls gegen Tassilo von Baiem, an der Donau. Ann.
Saxo, 1. c. p. 561.
191. Julius 13, Willehadus wird, auf Veranstaltung des Königs Karl, in Worms zum Bischof geweiht,
und als solcher den Ländern Wigmodia, Lara, Riustri, Asterga, Nordendi und Wanga vorge-
setzt. — Der Sitz dieses Bisthums wurde Bremen. Ansk. vita Willeh. 1. c. p. 383. Chion.
Moissiac. 1. c. p. 298.
192. „ 14. * König Karls Stiftungs -Urkunde des Bisthums Bremen. Act in palatio Nemetensi, IL
Id. Jul. 788, a. R. XXL (sie.) Adami Brem. Hist. ecci. cap. 9. 1. c. p. 6. Alberti Stad. Chron.,
in Kulpisii Vol. Rer, German. p, 192. Baluz. Capitular. T. I. p. 246. Schaten IL W. d. 348.
u. m. a. Vgl. Hempels Verzeichn. 1. Th. S. 4. am neusten Lappenb. Hamb. Ürkundenb. 1! S. 4.
mit der Jahrzahl 788. — Auch diese Urkunde ist untergeschoben, wie unter andern die Erwäh-
nung des Erzbischofs Lullus zu Mainz, der doch schon am 16. Oktob. 786 gestorben war {Hillo,
bei Albert- Stad., ist ein blosser Schreib- oder Druckfehler, da ein Erzbischof dieses Namens
in Mainz nicht bekannt ist), die aller Geschichte widersprechende Angabe, dass der König die
alten Namen und Eintheilungen der zur Diöcese des Willehadus bestimmten Gaue willkürlich
B.6..U bi... We«r.l. _ tO ^.g.^.^^^ ^y (^OOgle
74 789.
verändert habe, und der Widerspruch in der Angabe dieser Gaue mit den Nachrichten der
Geschichtschreiber (s. Nr. 491.), femer die mit dem damaligen Kanzleigebrauche unver-
trägliche Recognition der Urkunde durch den Erzbischof von Cöln als Capellanus sacri
palatii, und die einer jüngeren Zeit angehörige Datums -Formel mit dem Jahre Christi, unwider-
sprechlich beweisen. Im Datum steckt überdies ein Fehler, denn das angegebene Regierungs-
jahr und die hidict. XII. würden auf 789 führen, wohin aber die Urkunde so wenig als zu dem
angegebenen Jahre 788 passt, weil K. Kai^l in diesen Jahren sich in ganz andern Gegenden
auftiielt. Wäre eine Urkunde dieser Art ausgestellt worden, so könnte es, nach dem genau
bekannten Datum der Ordination des Willehadus (s. oben), nur 787 geschehen sein. Es ist
aber viel wahrscheinlicher, dass auch WiUehadus, so wie ehemals Bonifacius vor seiner Inthro-
nisation zu Mainz, nur die Stellung eines Missionsbischofs einnahm, und dass erst später aus
seinem Missionsbezirke eine festbegrenzte bischöfliche Diöcese wurde, mithin von einer förmli-
chen Stiflungs- Urkunde zu jener Zeit noch gar nicht die Rede sein kann.
789.
193. Um die den Franken feindlichen Wilzen zu demüthigen, geht Karl bei Cöln über den Rhein, zieht
durch Sachsen, mit einem aus Ffanken und Sachsen bestehenden Heere, welchem sieh die
Friesen zu Schiffe auf dem Flusse Habola (Hobola) anschliessen , bis an die Elbe, schlägt über
diese zwei Brücken (dringt bis an die Pana [Peene] vor, Ann. Lauresh.), unterwirft sich, mit
Hilfe der ihm verbündeten Sorben und Abotriten, die Wilzen, nimmt von ihnen Geiseln, und
kehrt, nachdem er auch in den Sächsischen Angelegenheiten das Nöthige geordnet, nach Worms
zurück. Annal. Lauriss. et Einh. 1. c. p. 174. 175. Ann. Lauresh. 1. c. p. 34. Poeta Saxo 1. c.
p. 245. Annal. Saxo 1. c. p. 562. — Ob unter dem oben genannten Flusse Habola, die Havel
zu verstehen, ist an diesem Orte wohl zweifelhaft; wenn aber Ledebur krit. Bei. S. 115. die
Issel dafiir annehmen will, weil dieser Fluss urkundlich auch Habedol genannt werde, so
beruht dies auf einem Misverstande , da dieser Name in den a. a. 0. citirten Urkunden nicht
dem Flusse, sondern dem auf diesem zu entrichtenden Zolle gilt.
194. Septemb. 28. * König Karl ernennt den Trutmann zum Grafen und zum Schirmvogt der Priester
in Sachsen. Act. in villa Trutmanni (welches Dortmund sein soll) IV. Kai. Octobr. 789, a. R.
XXI. Schaten H. W. p. 364. Teschenmacher Annal. Qiv. ed. Ditmar, Cod. dipl. p. 38. — Die
Unechtheit dieser Urkunde spricht sich sowohl in der durchaus regelwidrigen Fassung, als iii
dem auf die damaligen Zeitumstände gar nicht passenden Inhalte ganz unverkennbar aus; über-
dies konnte Karl, bei seiner Rückkehr aus dem Wilzen -Kriege, wenn er auf dem nächsten
Wege nach Worms ging, nicht nach Dortmund kommen.
195. Novemb. 8. WiUehadus stirbt (nachdem er noch wenige Tage zuvor, am 1. Nov., die neuerbaute
Kirche zu Bremen geweiht hatte). Ansk. vita Willeh. 1. c. p. 383. Chron. Moissiac. 1. c. p. 298.
Annal. Saxo 1. c. p. 562.
196. Nach Willdiads Tode scheint kein besonderer Bischof für den von ihm verwalteten Missionsbezirk
eingetreten zu sein. Et credi potest tanto tempore episcopatum Bremensem cessasse, quem-
admodum et aUos, propter novellam gentis Saxonum conversionem etc. Adam. Brem. lib. I.
cap. 12. 1. c. p. 7. — Wahrscheinlich hat lAudger sich der Mission in jeiien Gegenden mit an-
genommen; denn nur daraus erklärt sich liudgers Missionsreise in die von seinem eigentlichen
Missionsdistrikte ganz entlegene Insel Fosetesland (Helgoland), für welche übrigens die nähere
Zeitbestimmung fehlt. Liudger unterrichtete und taufte dort unter andern einen Fürstensohn,
Landricus, welcher nachmals von ihm zum Priester geweiht wurde und viele Jahre lang unter
den Friesen lehrte. Altfr. \ita Liudg. lib. I. cap. 19. 1. c. p. 410.
Digitized by VjOOQIC
T89 — 793. 75
197. *' Eine fabelhafte Tradition setzt in dieses Jahr die Stiftung der Kirche zu Herford, durch WcUtger,
die doch erst einer spätem Zeit angehören kann. (Vgl. Nr. 289.)
791.
498. Sachsen und Friesen nehmen in dem Heere Karls Theil an dessen Kriege gegen die Ungarn oder
Avaren. Ann. Lauresham. 1. c. p. 34.
792.
199. Empörung Pipins, eines uneheUchen Sohnes des Königs Karl, in Frankreich, unter dem Verwände
der diu^ch die Königinn Fastrada ausgeübten Bedrückungen. Ann. Einh. 1. c. p. 479. — Yer-
rauthlich ist dies der Krieg in Gallien (Galliarum seditio), auf dessen Veranlassung der Graf
Ekbei't aus Sachsen in den westlichen Theil des Frankenreiches zog, wo er seine nachherige
Gemahlinn, die heil. Ida, eine Verwandte des königlichen Hauses (s. Nr. 294.) kennen lernte.
Vita Idae , ap. Pertz. Scriptor. T. II. p. 570. sq. Man findet für einien solchen Krieg sonst keine
passende Stelle; dagegen ist es nicht nur an sich wahrscheinlich, dass der König seine Getreuen
aus verschiedenen Gegenden des Reichs zur Hilfe berief; — Rex coadunavit conventum Fran-
corum et aliorum fidelium suorum ad Reganesburuge etc. Annal. Lauresham. 1. c. p. 35.
— sondern es wird auch der sogleich folgende, unerwartete Abfall der Sachsen erklärlicher,
wenn eine solche Entfernung der dem Könige getreuen Beamten und Verminderung der in
Sachsen stehenden Truppen voranging; so wie auf der andern Seite das lange verzögerte Ein-
schreiten gegen die Empörung der Sachsen zu dem Schlüsse auf einen bedeutenden Umfang
der Empörung in Westfranken berechtigt.
200. Julius 6. Die Sachsen überfallen und ermorden die Franken in der Nähe der Elbe -Mündung (super
fluvio Alpia prope mare). Annal. S. Amandi 1. c. p. 44.
204. Die fränkischen Truppen in Friesland, unter dqpi Befehle des Grafen Theoderich, werden im Gau
Hriustri an der Weser von den Sachsen überfallen und aufgerieben. Annal. Einh. 1. c. p. 479.
Poeta Saxo 1. c. p. 249. Beide berichten zwar die Begebenheit erst bei dem J. 793; aber alle
andere Jahrbücher, als Ann. Petav. I. c. p. 48. Ann. Lauresham. 1. c. p. 35. Ann. Alamann. ibid.
p. 47. u. a. m. setzen den Anfang der Empörung der Sachsen in dieses, und die allgemeine
Ausbreitung derselben in das folgende Jahr.
793.
202. Allgemeine Empörung (omnimoda defectio) der Sachsen, gleichzeitig mit dem Einfalle der Saracenen
in Septimanien. Annal. Einh. 1. c. Poeta Saxo 1. c. p. 250.
203. NeuC; durch Unno und Eilrat angestiftete Verfolgung des Christenthums in Ostfriesland, wobei
Kirchen verbrannt und die Diener Gottes verjagt werden, also auch Liudger abermals in seiner
Arbeit gestört und zur Flucht genöthigt wird. Altfr. vita Liudg. üb. I. cap. 49. 1. c. p. 444. —
Diese abermalige Verfolgung scheint Liudger bewogen zu haben, auf eine feste Niederlassung
auf fränkischem Boden, jedoch in der Nähe Sachsens und Frieslands, zu denken; denn eben
von jetzt an beginnen die Veranstaltungen für das nachmalige Stift Werden.
204. März 22. Liudger, der Sohn Eredgars, schenkt seinem Freunde, dem Priester Liudger, die Hälfte
seines Erbes zu Berilsi und in dem Walde genannt Seaewald oder Suifterbant. Act. in villa Bid-
ningahusum, XI. Kai. April. Carli Reg. a. XXV. Unter den Zeugen: Hildigrimus diaconus (Liud-
gers Bruder). Lacomblet Urkundenb. zur Geschichte des Niederrheins, 4. Th. S. 2. — Diese
Urkunde zeigt uns den Anfang der Anstalten zu einer von Liudger beabsichtigten geistlichen
Stiftung, woraus in der Folge das Kloster Werden erwuchs.
10*
Digitized by
Google
76 T9I — 795,
205. Junins 30. Sigimn, der Sohn Gilberts, verkauft dem Priester Liudger einen Theil seines Erbes,
nehmlich einen Rotten (modicum curtile) zu Hrodbertinga hova, mit drei Äckern und anderem
Zubehör, namentlich dem Rechte an den Wäldern genannt Sitroth und Huvil. Act in villa
Widugises hova, II. Kai. Jul. Carli Reg. a. XXV. Lacomblet Urkundenb. I. S. 2.
794.
206. König Karl, nachdem er zu Frankfurth am Main (23. März) Ostern gefeiert , rückt mit zwei Heeren
zugleich in Sachsen ein; das eine führt er selbst von der südlichen Seite aus Thüringen her,
das andere sein Sohn Karl über Cöln. Da die auf dem Sinotfelde versammelten Sachsen sich
so von zwei Seiten her angegriffen sehen, unterwerfen sie sich dem König und gehen aus ein-
ander, der König aber kehrt nach Aachen zurück. Annal. Einh. 1. c. p. 181. Poeta Saxo 1. c.
p. 251. Annal. Saxo 1. c. p. 562.
207. Von den Sachsen wird je der dritte Mann ausgeführt. Annal. Fuld. 1. c. p. 351.
208. Liudger kehrt aus seiner abermaligen Verbannung, nach Verlauf eines Jahres, mit den Seinigon
wieder zurück, und es geUngt ihm, sofort die christliche Ordnung wieder herzustellen» Altfr
lib. I. cap. 19. 1. c. p. 411.
209. Oktober 9. Wracharius, der Sohn Brunhars, schenkt dem Priester Liudger sein eigenthümlichcs
Land im Isselgau, in der villa Withmundi, welches der Hörige Landulf bauete, und einen Acker,
welchen der Freie Hildigerus zu Lehen hatte. Act. in villa Brimnum, VII. Id. Octobr. Carli
Reg. a. XXVII. Lacomblet Urkundenb. I. S. 3.
795.
210. Da Karl in Erfahrung bringt, dass die Sachsen ihm abermals die Treue brechen, indem sie, auf
sein Aufgebot, weder an seinem Hofe erscheinen, noch die geforderte Kriegshilfe senden, so
führt er, nach einer zu Kostheim (Cuffesslein) gehaltenen Versammlung, abermals ein Heer nach
Sachsen, wo sich ein Theil ihm gutwillig unter\^arft und an seinen Heeraug anschliesst. Annal.
Lauresham. 1. c. p. 36. Annal. Lauriss. et Einh. 1. c. p. 180. 181.
211. Nachdem der König bis an die Elbe vorgedrungen, die Einwohner des Withmodingaues, zwischen
der Nioder-Elbe und Weser, unterworfen, darauf in den Bardengau zurückgekehrt und sich
bei Bardewik gelagert, erfährt er, dass die transalbinischen Sachsen den auf der Reise zu ihm
begriffenen König der Abotriten an der Elbe bei Hliuni überfallen und getödtet haben. Er
nimmt dafür Rache durch Verheerung ihres Landes, (fuhrt den dritten Theil aller wehrhaften
Männer, Ann. Xant. et Annal. S., 7070 Mann, Ann. Alam. als Geiseln mit sich fort) und kehrt
darauf nach Aachen zurück. Annal. Lauresh. 1. c. Ann. Lauriss. et Einh. 1. c. Poeta Saxo 1. c.
p. 251. Ann. Petav. 1. c. p. 18. Ann. Alamann. 1. c. p. 47. Annal. Xant. ap. Peilz. Scriptor.
T. n. p. 223. Annal. Saxo 1. c. p. 563.
212. Da die geistliche Aufsicht über einen Theü des mittleren Sachsens (die nachmalige Diöcese Pader-
born mit umfassend) bisher (wahrscheinlich seit dem Tode des Abtes Sturmius, s. Nr. 162.)
dem Bischof von Würzburg anvertraut war, von diesem aber, der Entfernung wegen, nicht mit
genügendem Erfolg ausgeübt werden konnte, so ernennt der König für diese Gegend einen
eignen Bischof, in der Person Hathumars, eines geborenen Sachsen und in Würzburg zum
Geistlichen gebildet, welchem Paderborn zum Sitz angewiesen wird. Translatio S. Liborii, ap.
Pertz. Script. T. IV. p. 151. Vita Meinwerci, ap. Leibnit. Scriptor. Rer. Brunsvic. T. I. p. 518.
Annal. Saxo 1. c. p. 563. zu 794. — Eckhart Franc, or. T. L p. 622. widerspricht den genannten
Schriftstelleni, und will die Ernennung Hathumars zum Bischof erst in das Jahr 800 setzen,
weil erst in diesem Jahre eine Erledigung des Bisthums Würzburg stattgefunden; denn der von
Digitized by L^OOQ IC
795 — 796. 77
Bonif actus eingesetzte Bischof Burchard der Heilige starb 753; ihm folgte Megingaudus, welcher
785 resignirte und Bemulf zum Nachfolger hatte , dessen Tod am 29. Sept. 800 erfolgte. Allein
es nöthigt uns nichts, anzunehmen, dass der König eine Erledigung des bischöflichen Stuhls zu
Würzburg habe abwarten müssen, um jene, durch die Umstände gebotene Veränderung vorzu-
nehmen; und die von dem sehr genau unterrichteten Verfasser der Vita Meinwerci angegebene
Folge der Bischöfe zu Paderborn führt unabweislich auf 795 als das erste Jahr Bathumars
zurück. — Einige biographische Nachrichten von Haihumar gibt die Transl. S. Libor. 1. c.
213. März 16. Amxilricus schenkt dem Priester Liudgerus einen Theil seines Erbes, nehmlich den Ort,
welcher zum Kreuze genannt wird, mit den Wiesen am Flusse Amapa, dem Rechte an dem
Walde Sitroth u. a. m. Act. in villa Hrodberhtinga hova, XVII. Kai. April. Carli Reg. a. XXVII.
Lacomblet Urkundenb. I. S. 3.
(795—800.)
214. König Karl berichtet: er habe, nach der Besiegung der Sachsen, deren zu einer Provinz gemach-
tes Land in Bisthümer eingetheilt (in episcopatus certo termino disterminantes) und im nördli-
chen Theile desselben, mit EinwilKgung des Papstes Adrian und nachher des Papstes Leo, so
wie mit Beirath seines Confessoris Alcquin, ein Bisthum an dem Orte Phardum an der Aller im
Gau Sturmi, und ein anderes an dem Orte Brema an der Wessera gestiftet, jenes dem Guiberi
(Wibert?) und dieses dem Willehadus anvertraut, und ersteres dem Erzbischof von Mainz, letz-
teres aber dem Erzbischof von Cöln untergeben. — Die Urkunde ist unvollständig, denn sie
hat keinen rechten Schluss , und es musste offenbar noch folgen , was der König nach dem Tode
der genannten beiden Männer hinsichtlich jener Bisthümer angeordnet; denn dass sie zur Zeit
der Ausstellung dieser Urkunde bereits todt waren, erhellet daraus, dass sie viri immortalis
memoriae genannt werden. Die Urkunde kann nur zwischen die oben angegebenen Jahre fal-
len, da des Papstes Leo erwähnt wird, der erst 795 zur Regierung kam, und Karl noch den
Königstitel führt, den er 800 mit dem Imperator -Titel vertauschte. Wolteri Chron. Brem. ap.
Meibom. Scr. R. Germ. T. II. p. 22. Lappenberg Hamb, Urkundenb. I. S. 7., wo die Vermuthung
ausgesprochen wird, dass dies die Grundurkunde sei, aus welcher die untergeschobenen, an-
geblichen Stiftungsurkunden der Bisthümer Bremen und Verden (Nr. 189. u. 192.) hergeflossen
sind. Unnöthig und unrichtig hat Lappenberg, um diese Urkunde mit der unechten in Überein-
stimmung zu bringen, den Namen Guibert in Suibert emendirt. Vgl. Nr. 189.
796.
215. Da in Sachsen neue Unruhen ausbrechen, so unternimmt Karl, mit seinen Söhnen Karl und Lud-
mig, einen abermaligen Feldzug dahin, während sein dritter Sohn Pipin den Krieg in Panno-
nien führt. Der König verheert und unterwirft sich ganz Sachsen (empfängt in Thrachina |^dem
Dreingau] Geiseln, Ann. Pet.) und kehrt mit vielen Gefangenen und grosser Beute nach Aachen
zurück. Annal. Lauresham. 1. c. p. 37. Ann. Einh. 1. c. p. 183. Annal. Petav. 1. c. p. 18.
Poöta Saxo 1. c. p. 252.
216. Februar 25. Hemricus schenkt dem Priester Liudgerus einen Theil seines ererbten und selbst er-
worbenen Gutes, nehmlich seinen Antheil an dem Walde Heissi, am nördlichen Ufer des Flus-
ses Rure, mit der Fischerei in der Rure u. a. m. Act. in villa Hlopanheldi, VI. Kai. Mart.
(trifft, wegen des Schaltjahres, auf den 25. Febr.) Carii Reg. a. XXVUI. Lacomblet Urk.
B. I. S. 4.
217. März 31. Theganbald, der Sohn Hrodbalds, schenkt dem Abte Liudger einen Theil seines Erbes
in der villa Ejslacu am Flusse Rure, mit einer Scara im Walde u. a. m. Act. in loco qui dici-
Digitized byC^OOQlC
78 T96 — 79T.
tar ad crucem in pago Nivanheim, ü. Kai. April. Carli Reg. a. XXVin. Lacomblet Urkund.
B. I. S. 5.
218. Folci'ada, die Schwester Hemmings, verkauft dem Abte Utidger einen Acker an der Arnapa bei
dem Hanse zum Kreuze. Act. in loco ipso qui dicitur ad crucem. S. d. Lacomblet Urk. B. I.
S. 13. — Die Übereinstimmung des Ortes lässt vermuthen, dass diese Urkunde auch zu gleicher
Zeit mit der vorigen ausgestellt ist.
219. Junius 6. Liudger, der Sohn Hredger's, schenkt dem Priester lÄudger sein Erbtheil in den Villen
Bidningahem und Thornspiic, sein Recht an dem Walde Suiftarbant u. s. w. Act. in loco qui
dicitur ad os amnis, YIU. Id. Jun. CarU Reg. a. XXYUI. Lacomblet Urk. B. L S. 6.
797.
220. Wiederholter Feldzug des Königs Karl in Sachsen, während sein Sohn Ludwig den Krieg in Spa-
nien führt. Karl schlägt an dem Orte Alisni eine Brücke über die Weser, geht nach Wigmo-
dinga (Wihmuoti), durchbricht die Bevestigungen (firmitates) der Sachsen daselbst, und unterwirft
sich die Gegenden bis Haduloha (Hadoloha, Adulohog) zwischen den Mündungen der Elbe und
Weser, wo Sachsen an das Meer grenzt. Das ganze Volk der Sachsen und Friesen unterwirft
sich hier durch Geisehi dem Könige, worauf derselbe nach Aachen geht, um daselbst ausländi-
sche Gesandte zu empfangen. Ann. Petav. 1. c. p. 18. (zum Theil noch zum J. 796, aber irrig).
Ann. Lauresham. 1. c. p. 37. Chron. Moiss. 1. c. p. 303. Ann. Lauriss. et Einh. 1. c. p. 182. 183.
Poeta Saxo 1. c. p. 253. Ann. Xant. 1. c. p. 223. Ann. Saxo 1. c. p. 563. — Annal. Guelferb.
ap. Pertz. Scriptor. T. L p. 45. lassen Karls Angriff auf Sachsen diesmal auch zu Schiffe (cum
naves magnas per terra tractas et per mare) geschehen, wovon die andern Schriftsteller nichts
gedenken. — Den Cbergangsort über die Weser, Alisni, sucht Pertz in Elsfleth, Ledebur (krit.
• Bei. S. 119.) u. A. in Leese.
221. Junius 29. Oodhelm schenkt dem Abte Liudger einen Theil seines Erbes zu Ocanni im Gau Hisloi
(Issel-Gau), und zu Huleri, Manheri und Hrenheri im Gau Northtuianti (Nord-Twente). Act. in
loco Withmundi, III. Kai. Jul. Carli Reg. a. XXIX. Unter den Zeugen: Hildigrimus diaconus,
Lacomblet ürkundenb. I. S. 6.
222. Oktober 28. Grosse Versammlung der Bischöfe, Äbte und Grafen, zu Aachen, auf welcher auch
die Sachsen aus allen Gauen, sowohl Westfalen und Angern, als auch Ostfalen erscheinen, und
Gesetze für das sächsische Volk aufgerichtet werden. (Capitulare saxonicum.) Gottesfriede und
Schutz der Kirchen , Wittwen und Waisen. In den königlichen Gesetzen , deren Übertretung die
Franken mit 60 Solidis büssen, werden die Sachsen ihnen gleichgestellt; wo die Franken 15 Sol.
biissen, wird die Busse eines edlen Sachsen auf 12, eines gemein -freien auf 5, eines Hörigen
auf 4 Sol. festgesetzt. Bestimmung der gerichtlichen Strafgebühren, wenn eine Sache vor der
gewöhnlichen Volksgemeinde (cum propriis vicinantibus) , oder vor dem. königlichen Missus ver-
handelt, oder endlich an den königlichen Hof gebracht wird. Strafe des unterlassenen Erschei-
nens auf den Gemeinde - Versammlungen. Den Priestern und ihren Angehörigen zugefügter
Schaden soll doppelt, den königlichen Missis und ihren Angehörigen zugef. Schaden dreifach
gebüsst werden. Strafe der Brandstiftung. Dem König wird das Recht vorbehalten, mit Rath
der Frauken und getreuen Sachsen, nach Erfordern der Sache, die Geldstrafen zu erhöhen,
auch bei einem Verbrecher, welchem die ewa Saxonum den Tod zuerkennt, und welcher an
den könighchen Hof flieht, die Todesstrafe in lebenslängliche Verbannung zu verwandeln. Be-
stimmung des Werthes eines Solidus (zu 12 Denarien an Silber) in Sachsen, nach Vieh, Ge-
traide und Honig. Pertz. Leg. T. l p. 75.
Digitized by V^OOQIC
T97 — 799. ^ 79
223. Von Aachen zieht Karl, in der Mitte des Novembers, wieder nach Sachsen, legt sein Heer in Win-
terquartiere an die Weser, und nimmt seinen Aufenthalt an einem Orte, dem er den Namen
Heristelli (Haristalli) gibt, am Einflüsse der Diemel in die Weser (ubi Timella fluit in Wisaraha.
Ann. Lauresham.), wo er sowohl Weihnachten, als Ostern des folgenden Jahres feiert, (grosso
Gebäude auffuhrt, Ann. Pet.), auch Gesandte der Avaren u. and. empfängt. Annal. Lauresh. et
al. Script, sup. cit. — Die Ann. Lauresh. 1. c. (zu 798) lassen den König darum den Namen
Herislalli wählen, „quia ab hoste ipso ipsae mansiones in quibus habitabant constructae sunt."
Richtiger ist es wohl, dass er dabei an Heristall, den alten Stammsitz seines Hauses dachte,
wie denn auch die Ann. Lauresh. selbst, ohne Zweifel in dieser Beziehimg, von Haristallio novo
sprechen.
798.
224. Die transalbinischen Sachsen ermorden die zu ihnen gesandten königlichen Beamten und den, an
den Dänen -König Stgifrtd abgeordneten Gesandten Godeschaüc. Auf diese Nachricht bricht der
König von Heristelli auf, geht bei Minden über die Weser und verheert das Land bis an die
Elbe, während Thasko, der Fürst der mit den Franken verbündeten Abotriten, von den trans-
albinischen Sachsen angegriffen, diese bei Suentana schlägt. (Die Zahl der in der Schlacht ge-
bliebenen Sachsen wird auf 2901 angegeben, Ann. Lauresh.) Karl empfängt deshalb die in
Nord-Thüringen zu ihm kommenden Abotriten mit grossen Ehren, nimmt von den Sachsen eine
grosse Anzahl (1600, Ann. S. Am.) Geiseln, die er im Frankenreiche vertheüt, und kehrt nach
Aachen zurück. Ann. Lauresham. 1. c. p. 37. Ann. Einh. 1. c. p. 185. Poeta Sax. 1. c p. 254.
Ann. Petav. 1. c. p. 18. Ann. S. Amandi 1. c. p. 14. Annal. Sax. 1. c. p. 563.
225. Julius 19. Birpingus verkauft dem Abte Liudger einen Weinberg zu Bacheim an dem Flüsschen
Melanbach. Act. in Saxonia, ubi tunc temporis fuimus in hoste, in loco Mimthum (oder Mini-
thum), XIV. Kai. Aug. Carli Reg. a. XXX. Lacomblet Urkundenb. L S. 7.
226. Liudger soll in diesem Jahre die Kapelle S. Petri zu Helmstädt, als Taufkapelle für die Neubekehr-
ten und als das älteste christliche Denkmaal in dortiger Gegend, gegründet haben. Vgl, Beh-
rends in d. N. Mitlheilungen aus d. Geb. historisch -antiquar. Forschungen, 1. B. 4. H. S. 21.
u. 3. B. 1. H. S. 91. — Diese Nachricht beruht zwar auf blosser Tradition, ohne ein bestimm-
tes urkundliches Zeugniss, ist aber wahrscheinlich, da Liudger, wie uns die vorherg. Urk. lehrt,
dem Heere Karls in das östliche Sachsen folgte. — Thietmari Chron. lib. FV. cap. 45. ap. Pertz.
Scriptor. T. IIL p. 787, und aus ihm Annal. Saxo 1. c. p. 645. erzählen gelegenüich, ohne nähere
Zeitangabe, Liudger habe den Ort Helmanstidi (von welchem sie aber das daselbst befindliche
Monasterium confessoris praedicti, scU. Liudgeri, unterscheiden) von seinem Eigenthume zur Zeit
des Königs Karl erbaut.
799.
227. Nach einer allgemeinen Versammlung am Rheine zu Lippeham, rückt der König mit seinem Heere
wieder in Sachsen ein, und sendet seinen Sohn Karl mit einem Theile des Heeres über die
Weser an die Elbe, wo Karl der Jüngere alle Abtrünnigen wieder unterwirft und dann mit
Ruhm zu seinem Vater zurückkehrt. — Dieser verweilt indessen in Paderborn (lässt die daselbst
neu erbaute grosse Kirche feierlich einweihen, Ann. Lauresh. et Chron. Moiss.), und hier kommt
der von den Römern im Aufruhr verjagte Papst Leo IIL zu ihm, welcher mit grossen Ehren em-
pfangen und auf Befehl des Königs mit Heeresmacht nach Rom zurückgeleitet wird. Ann. Einh.
1. c. p. 187. Poeta Saxo 1. c. p. 256. Ann. Petav. 1. c. p. 18. Ann. Lauresh. 1. c. p. 38.
Chron. Moissiac. 1. c. p. 304. Arm. Quedlinb. 1. c. p. 40. Ann. Saxo 1. c. p. 564. — Von der
Digitized byL^OOQlC
80 T99.
Zusaoimenkunft des Königs mit dem Papste s. auch Angilberti Carmen de Karolo M. ap. Pertz.
Scriptor. T. 1. p. 401. sq. — Dass Papst Leo bei seiner Anwesenheit in Paderborn einen Altar
in der Kirche daselbst geweihet und Reliquien des heil. Stephanus dazu gestiftet habe» meldet
Transl. S. Liborii, 1. c. p. 150.
228. Der König führt eine Menge der Sachsen mit ihren Weibern und Kindern aus ihrem Lande weg,
vertheilt sie in verschiedene andere Länder seines Gebietes, und vergabt ihre Ländereien an
seine Getreuen, nehmlich Bischöfe, Grafen und andere Lehensleute. Ann. Lauresh. 1. c. Chron.
Moiss. 1. c. — Nachdem er so die Angelegenheiten Sachsens geordnet, kehrt er nach Aachen
zurück. Scriptor. sup. cit.
229. Januar 18. Eludiüin, der Sohn Thiathers, schenkt dem Abte Liudger sein Erbtheil zu Werethinum,
zwischen zwei Flüsschen, welche in die Rure fliessen, und wovon der eine Diapanbeki heisst.
Act. in loco Diapanbeci sive Werithina, XV. Kai. Februar. CarU Reg. a. XXXI. Lacomblet Ur-
kundenb. L S. 7.
230. Februar 14. Fokbrat (Folcbert) gibt sein Rottland genannt Widuberg, an der Diapanbeke, welches er
von einem edlen Franken Theganbald gegen sein Erbland zu Bilici eingetauscht hatte, dem Priester
Liudger tauschweise für die Alfgodinchove zu Fisclacu, welche letzterer von demselben Theganbald
erkauft und einige Jahre besehen hatte. Act. in loco Diapanbeci in ripa Rura, XVI. Kai. Mart.
Carii Reg. a. XXXI. Zwei Urkunden, die eine von Folcbert, die andere von Liudger ausgestellt.
Lacomblet Urkundenb. I. S. 8.
231. Junius 9. Oodhelm, der Sohn Oodwerks, schenkt dem Priester Liudger drei Hoven, zu Okinni im
Isselgau, zu Manheri und Hasungum im Gau Nord-Twente. Act. in loco Withmujidi, V. Id.
Jun. CarU Reg. a. XXXI. Lacomblet ürkundenb. I. S. 9.
232. December 24. * Papst Leo HL befreit die von dem König Karl gestiftete Kirche zu Eresburg von
aller weltlichen Gewalt, so dass Niemand, zur Beeinträchtigung der daselbst Christo dienenden
Brüder, den Berg kriegerisch besetzen soll; und bestätigt die der Kirche geschenkten Güter
und in einem Umfange von zwei sächsischen Rasten zu erhebenden Zehenten. Dat. Eresburg
per manum Joannis Bibliothecarii et Cancellarii ecclesiae Romanae, IX. Kai. Jan. pontif. a. IV.
die dedicationis capellae in Eresburg. Monum. Paderborn, pag. 111. Schaten H. W. pag. 392.
Seibertz Ürkundenb. zur Landes- und Rechtsgeschichte des Herzogth. Westfalen, I. S. 1. — Dass
diese Urkunde unbedingt zu den untergeschobenen gehört, ist aus folgenden Gründen erweislich:
1) Es fehlt an allen gewöhnlichen formellen Einkleidungen der päpstlichen Urkunden. 2) Soll
sie aber als ein blosses Schreiben an den König Karl, an den sie gerichtet ist, betrachtet wer-
den, wozu doch ihr Inhalt nicht geeignet erscheint, so ist es gegen die Regel, dass der Papst
seinen Namen dem des Königs voransetzt, da die Päpste damals noch die Namen. der Könige,
an welche sie schrieben, den ihrigen voranzusetzen pflegten. 3) Der Papst setzt dem Namen
Karls M. (Magnus) bei, da ihm doch dieser Beiname bei seinem Leben nicht gegeben wurde.
4) Die Päpste pflegten damals ihre Urkunden nicht nach den Jahren ihres Pontifikats, sondern
nach den Regierungsjahren der Kaiser oder Könige zu datiren. 5) Papst Leo war im November
799 schon wieder in Rom eingezogen, konnte sich also im December nicht mehr in Westfalen
und überhaupt in Deutschland aufhalten. 6) Endlich ist auch der Inhalt ganz gesclüchtswidiig.
Eines Klosters, welches nach dieser Urkunde in Eresburg bestanden haben soll, wird sonst nir-
gends gedacht, vielmehr ist bei der Überweisung der Kirche zu Eresburg an das Stift Corvey
urkundlich nur von einer einfachen Kirche die Rede; und das Verbot einer Bevestigung oder
militärischen Besetzung des Ortes stimmt nicht zu den Sitten jener Zeiten, wo man die
Kirchen, des besseren Schutzes wegen, vorzugsweise an bevestigten Orten anlegte; abge-
sehen davon, dass Karl, unter den damaligen Zeitverhältnissen, schwerlich ein solches, seine
Digitized by L^OOQ IC
800 — 801. 84
eignen Landeshoheits- und Jurisdictionsrechte beschränk^ides Privilegium würde angenom-
men haben.
800.
233. September 16. Reginald, Folchard, Gerhard, Wisü und Helmberht schenken dem Abte Liudger,
zur Erbauung einer Kirche, einen Acker ihres Erbes zu Withmund, an der nördlichen Seite
des Ackers, welchen Liudger von dem Grafen Wracharius erhalten hat. Act. in loco Withmundi,
XVI. Kai. Octobr. Carli Reg. a. XXXIl. Lacomblet Urkundenb. I. S. 10.
234. „ 17. Efuriüin, Hildirad und Irminwin schenken dem Priester Liudger einen Theil ihres
Besitzthums in dem Walde Heissi, zusammenhangend mit den Antheilen desselben Waldes, welche
Heinric und Hluduwin vor einigen Jahren an lAudger geschenkt hatten. Act. in loco Diapan-
bcci, XV. Kai. Octobr. CarU Reg. a. XXXU. Lacomblet Urkundenb. I. S. 10.
235. December 6. SneUuird und Walfrid schenken dem Abte Liudger ihr Erbe zu Liudinchuson. Act.
in ipso loco Liudinchuson, VIII. Id. Decembr. Carii Reg. a. XXXIII. Westphalia, 3. Jahrg. S. 334.
Mcsert Münstersche Urkunden -Samml. 2. B. S. 1. (mit beigefügter, aber falscher Jahrzahl: a.
Dom. 801.) Lacomblet Urkundenb. L S. 11.
236. Raadalt schenkt zu der Kirche, welche der Abt Liudger in W^tmundi erbauen will, sein Erbe zu
Uclmissi und Witmundi. S. d. Lacomblet Urkundenb. I. S. 14. — Da die erste aus diesem Jahre
angef. Urk. noch eine Stiftung für die beabsichtigte Kirche zu Witmundi enthält, deren später
nicht mehr gedacht wird, so muss auch die vorliegende Urkunde ohne Zweifel diesem Jahre
angehören. — Der in dieser Urkunde gebrauchte Ausdruck conlocavit soll wohl nicht bedeuten,
dass Liudger die Kirche zu W^itmundi schon erbaut hatte, sondern nur, dass der Ort dazu
von ihm ausersehen war; denn die beabsichtigte Kirche wurde daselbst gar nicht vollendet^
sondern nach Werden verlegt. Vgl. Vita Liudg. secunda, lib. I. c. 29. 1. c. p. 419.
(800—809.)
237. Liudgei^ baut, zum Aufenthalt für Mönche (ob habitaculum monachorum), auf seinem Eigenthume
zu Werthina, eine Kirche zur Ehre S. Salvatoris et S. Dei genitricis sanctique apostolorum prin-
cipis Petri. Altfr. vita liudg. lib. II. c. 8. 1. c. pag. 414. — Die Erbauung der Kirche zu Wer-
den muss zwischen die angegebenen Jahre fallen; denn 800 war der Ort für dieselbe noch
nicht bestimmt, und 809, bei Liudgers Tode, war sie schon vollendet
238. In eben diesen Zeitraum fäUt wahrscheinlich auch die Stiftung des Nonnenklosters Nuitlon, das
(vermuthlich aber nur als ein blosses Oratorium) in Liudgers letzten Lebensjahren schon vor-
handen war, und welchem Liudgers Schwester Heriburgis als erste Äbtissinn vorstand. Vgl.
die Urkunde des Bischofs Gerfrid von 834 (Nr. 340.).
801.
239. Mai 1. Hildiradus schenkt dem Abte Liudger seine Rottung zwischen dem Bache Burgbeki und
dem an der westlichen Seite des Widuberges fliessenden Bache, bis an das Ufer der Rure.
Act. in loco Diapanbeki, Kai. Majas, Carli Reg. a. XXXIII Lacomblet. Urkundenb. I. S. 11.
240. „ 2. Betto verkauft dem Abte Liudger einen Kotteu (curtile) zu Holtheim im Gau Nivanheim.
Act. in loco qui dicitur ad crucem, VI. Non. Maj. Carli Reg. a. XXXIII. Lacomblet Urkun-
denb. L S. 12.
241. „ 8. Helmbald, der Sohn HeribcMs, welcher seine Rottung an dem Orte Widapa in der villa
Selehem an den Abt Liudger geschenkt hatte, empfängt die Hälfte davon, auf seine und seines
Rcgesta biit. We^tfal. 11
Digitized by V^OOQIC
82 801 — 802.
Sohnes Lebenszeit, zur Benutzung zurück. Act. in looo Widapa, VHI. Id. Maj. Carli R. a. XXXIII.
Lacomblet Urkundenb. I. S. 42.
242. August 26. Hrodulf, der Sohn Wibalds, schenkt dem Abte Liudger einen Theil seines Erbes im
Gau Felum und der villa England! , nehmlich einen Rotten und ein Zwölftheil des Waldes Braclog.
Act. in loco Wigtmundi, VII. Kai. Septembr. Carli R. a. XXXIII. Lacomblet Urkundenb. I. S. 13.
802.
243. Januar 13. Brunrico und sein Sohn hatten Thangrims Sohn Bosoco erschlagen; dafür war ihr Erbe
in der villa Hustene ihnen ab- und diesem zugesprochen worden; Thangrim und seine Söhne
Hartgrim und Atugrtm schenken dieses Erbe dem Abte Liudger. Act. in villa Hustene juxta
fluv. Rura, Id. Januar. Carli R. a. XXXIV. Lacomblet Urkundenb. I. S. 13.
244. Liudger, der bisher aus Demuth die ihm angetragene bischöfliche Würde abgelehnt, und lieber ge-
wünscht hatte, dass einer seiner Mitarbeiter mit derselben bekleidet werden möge, gibt endlich
den Ermahnungen des Erzbischofs Hildibald zu Cöln nach, und empfängt die bischöfliche Weihe.
Altfr. vita Liudg. lib. I. cap. 20. 1. c. p. 411. — Obgleich Altfrid keine Zeil fiir Liudgers Conse-
cration angibt, so kann diese doch nicht früher, als in diesem Jahre geschehen sein, da Uud-
ger in der vor. Urkunde noch Abbas genannt wird. Es versteht sich übrigens von selbst, dass
man bei dem Titel Abbas nicht an einen Kloster-Abt, sondeni überhaupt an einen, mit einem
geistlichen Vorsteher -Amte, aber nicht mit der bischöflichen Würde bekleideten Geistlichen zu
denken hat; daher auch Liudger gleichzeitig bald Abbas bald Presbyter genannt wird.
245. Karl (seit Weihnachten 800 Kaiser) fiihrt Krieg gegen die transalbinischen Sachsen, an dem er
jedoch nicht persönlich Theil nimmt. Annal. Saxo 1. c. p. 565.
246. April 26. * Kaiser Karl beurkundet, dass Liudgents, Bischof zu Mimigerneford , auf seinem eignen
Erbe im Gau Rurige, an dem Orte genannt Werthina, eine Kirche und Klostor erbaut hat,
nimmt diese Stiftung in seinen Schutz, und schenkt dazu das köniü;liche Gut (fiscum) Lothosa
im Gau Brabant. D. in Wormathia, VI. Kai. Maj. 802, a Rogni XXXIV. in Ital. XXVII. Imp. IL
Schaten H. W. p. 407. Teschenmacher Cod. dipl. p. 51. Orig. Guelf. Tom. V. p. 20. mit einer
Abbildung; Kremer akad. Beitr. 3. B. Urk. S. 3. Niesert M. U S. II. S. 4. Lacomblet Urkun-
denb. I. S. 14. — Die Unechtheit dieser Urkunde geht aus vielen innern und äusseren Gründen
unab weislich hervor. 1) Die Schriftzüge des noch vorhandenen und a. a. O. abgebildeten, an-
geblichen Originals, sind von der Schrift echter Karolinischer Urkunden, sowohl inr ganzen Ha-
bitus, als in der Bildung einzelner Buchstaben, durchaus verschieden, und kommen unverkenn-
bar mit dem Charakter der sächsischen Curialschrift des Ottonischen Zeitalters überein. 2) Das
Siegel hat eine Gestalt, wie sie an den Urkunden Karls und seiner nächsten Nachfolger ganz
unerhört ist; während nehmlich die echten Karolinischen Siegel klein, oval smd, und einen
einfachen, seitwärts sehenden Kopf darstellen, ist es an der angeblichen Werden sehen Urkunde
kreisförmig, hat beinahe 4 Zoll im Durchmesser, und zeigt ein vorwärts sehendes, gekröntes,
mit einem Mantel bekleidetes und mit einer grossen Lanze ausgerüstetes Brustbild; eine Form,
wie wir sie vor Otto IL nicht finden, die also auch wieder an das Ottonische Zeitalter erinnert
3) Die Anrufungsformel und der Titel des Kaisers, so wie die PrädÜLatc, die er im Contexte
sich beilegt, kommen so, wie sie hier gebraucht sind, in den echten Karolinischen Urkunden
nie vor. 4) Die weitläuftige Einleitung und Entwickelung der Motive ist ebenfalls den Karoli-
nischen Urkunden nicht eigen. 5) Die Datumsformel mit dem Jahre Christi ist gegen den Ge-
brauch der Karolinischen Zeit. 6) Liudgers Biograph Altfrid, der als sein Verwandter und Amts-
nachfolger genau von diesen Angelegenheiten unterrichtet sein musste, spricht zwar von einem
Kloster Lotusa, das Liudger (jedoch nur für seine Person) von Karl erhalten habe (vgl.
Digitized byC^OOQlC
802 ^ 803. 83
Nr. 488.), weiss aber nichts von einem, an das Stift Werden geschenkten, königlichen Gute
dieses Namens. 7) Die späteren Privilegien für das Stift Werden weisen nicht auf eine Urkunde
Karls des Grossen zurück, sondern kennen nur das Privilegium Ludwigs des Jüngeren (vgl.
unten zum J. 877) als das erste seiner Art; obwohl einige, indem sie diesen Ludimg einen Sohn
Karh des Grossen nennen, ihn mit seinem Grossvater Ludwig dem Frommen verwechseln.
8) Endlich spricht die vorliegende Urkunde von der Stiftung zu Werden in einer ganz unhisto-
rischen Weise, nicht in Gemässheit des Sach Verhältnisses der frühesten Zeit, wo wir uns Wer-
den nur als eine Bildungs- und Zufluchts- State der für Liudgers westfälische DiÖcese bestinmi-
ten Priester zu denken haben; sondern vielmehr der späteren Verhältnisse, als Werden, nach
seiner Trennung von dem Bisthume Mimigardevord, in eine selbstständige Abtei umgestaltet war ;
auch hiernach gibt sich also ihre spätere Erdichtung zu erkennen.
247. April 26. * König (sie) Karl gibt dem Kloster Helmonstede, zum Unterhalte der daselbst Gott die-
nenden Mönche, und zu seinem, seines Vaters und seiner Mutter Seelenheil, mit Rath und Einwilli-
gung des Bischofs Hiklegrimus zu Halbersladt, die villa Carlstorf mit ihrem Zubehör. Act. in Seli-
genstadt, VI. Kai. Maji 802, Imp. a. IL Rehtmeyers Braunschw. Lüneb. Chronik S. 150. und hieraus
Behrends in d. N. Mittheil, aus d. Geb. bist, antiq. Forschungen, 2. B. 3. u. 4. H. S. 452. —
Die Unechtheit dieser Urkunde leuchtet auf den ersten Blick ein: 1) aus dem in den echten
Karolinischen Urkunden nicht gewöhnlichen Eingange; 2) dem Titel Rex, da doch Karl seit
beinahe zwei Jahren sich Imperator nannte; womit im Widerspruche 3) bei dem Datum Annus
Imp. angegeben, und dagegen ann. Regni weggelassen ist; 4) dem, abweichend von dem Ka-
rolinischen Urkundengebrauche, angemerkten Jahre Christi; 5) dem angeblichen Ausstellungsorte
Seligenstadt, welches der vermeintliche, anfängliche Sitz des Bisthums Halberstadt, also in Ost-
Sachsen sein soll, da doch Karl, nach der ausdrücklichen Angabe des Annalista Saxo (s. Nr. 245.)
und der stillschweigenden Übereinstimmung aller übrigen Chroniken und Urkunden, im J. 802
gar nicht nach Sachsen gekommen ist. Merkwürdig ist der Widerspruch, worin diese Urkunde
in dieser Hinsicht mit der vorhergehenden ebenfalls untergeschobenen steht, welche denselben
Tag, aber das weit entfernte Worms als Ausstellungsort angibt. — 6) Hildegrim, der in dieser
Urkunde Bischof von Halberstadt genannt wird, kommt als solcher vor 814 nicht vor (s. Nr. 266.
283.); wie denn überhaupt im J. 802 weder ein Bisthum Halberstadt, noch ein (angeblich von
Liudger und von Werden aus gestiftetes) Mönchskloster in Helmstädt existiren konnte.
803.
248. In der Fasten. Reichsversammlung zu Mainz, auf welcher auch mehrere, bis dahin von verschie-
denen fränkischen geistlichen und weltlichen Grossen bewahrte sächsische Geiseln dem Kaiser
vorgestellt werden sollen (wahrscheinlich um sie von da wieder in ihre Heimath zu entlassen).
Ussermann Germaniae sacrae Prodromus Tom. I. p. LXV, sq. Pertz. Leg. T. I. p. 89. — Die
daselbst aufgezählten Namen der Sachsen suid folgende. Aus Westfalen: Leodac filius Bodoloni.
Adalradus fil. Marcradi. Odo fil. Emmoni. Eruin fil. Rano. Crailiuc fil. Thetmaer. Gerimfrid
fil. Egloin. Aicharh fil. Fredred. Theodoar fil. Audradi. Baldricus fil. Rotgeri. Adalgaudus fil.
Suigaut. Aus Ostfalen: Gerardus fil. Macconis. Hisi fil. Brunardi fil. Maingis. Titbaldus
fil. Sigibaldi. Vulferus fil. Sieri. Hernaldus fil. SuithardL Eriwardus fil. Herigüdi. Fredeger
fil. Ermamenarii fil. Macconis. Werdulfus fil. Bemulfi. Dodo fil. Attosti. Sidugath fil.
Beininc. Ricohardus fil. Unuani. Fredegarius fil. Wicharii- Alaberius fil. Tutonis. Aus Engern:
Burcun fil. Theotacher. Altbertus fiL Wilberti. Hetti fil. Megi.^ Hadamarus fil. Sigimari. Hittuu
fil. Fridileih. Bnmherus lil. LiutherL Ditmamius fil. Osmanni. Fridamundus fil. Warmunti. Ma-
crinus fil. Megitodi. Ruadhartus fiL Danctagi. Hadabemus fil. Witradi. Wolfurichus fil. Eoriehes.
^^^DigitizedbyL^OOgle
84 803.
— üssermann l c. nimmt an, dass die genannten Sachsen auf den Reichstag berufen worden,
und die mit ihnen namhaft gemachten fränkischen Grossen daselbst für ihre Aufnahme zu sor-
gen gehabt hätten; dazu passt aber nicht der dabei gebrauchte Ausdruck habuit, welcher ein
vorhergegangenes Verhältniss andeutet, während ihre Ankunft in Mainz als bevorstehend ange-
geben wird.
249. August. . Reichsversammlung zu Salz , auf welcher auch die Sachsen erscheinen. — Die Zeit dieser
Versammlung ergibt sich aus einer daselbst Idibus Augusti (13. Aug.) von dem Kaiser ausgestell-
ten Urkunde. Cf. üssermann 1. c. p. LXVII. — Der Kaiser bestätigt hier den Sachsen, unter
der Bedingung der Annahme des Christenthums , ihre alten Volksrechte, erlässt ihnen allen Tri-
but, mit Ausnahme der an die christliche Geistlichkeit zu entrichtenden Zehenten, verpflichtet
sie zum Gehorsam gegen ihre geistlichen Vorsteher und Lehrer, behält sich das Recht vor,
ihnen Richter (d. h. Grafen) und Statthalter (die sogenannten Misses) zu setzen, und verbindet
sie auf diese Bedingungen mit den Franken zu einem Reichskörper. Poeta Saxo I. c. p. 260.,
am ausfuhrlichsten; und eben so in der Hauptsache, nur kürzer gofasst, Einhardi vita Karoli, 1.
c. p. 447. Annal. Qucdlinb. 1. c. p. 40. Annal. Saxo 1. c. p. 565. — Aus dieser kaiserlichen
Landfriedens Constitution haben spätere Schriftsteller, aus Misverstand der von dem Poeta Saxo
gebrauchten Ausdrücke: pacis leges und pacis conditio, einen förmlichen Friedens -Vertrag zwi-
schen den Franken und Sachsen gemacht, welchem z. B. Moser, Osnabr. Gesch. 1. Th. S. 214
— 228, weitläuftige Berathungen und tiefe politische Reflexionen bei den Sachsen vorangehen
lässt, die er lediglich aus seiner eignen Phantasie geschöpft hat.
250. Wahrscheinlich mit oder gleich nach dieser völligen und dauerhaften Herstellung des Friedens in
Sachsen erfolgte auch die definitive Umwandelung der bisherigen Missions -Stationen in mehrere
förmlich organisirte und genau begrenzte bischöfliche Diöcesen. Ausser dass der südliche Theil
Westfalens (das alte Land der Brukterer, vgl. Nr. 100., 101., 102., das man vermuthlich als ein
früheres Zubehör des Frankenreiches betrachtete) mit der Diöcese des Erzbisthums Cöln verei-
nigt wurde, finden wir um diese Zeit in Westfalen und Engorn die Diöcesen Mimigardefonl,
Paderborn und Minden, unter den Bischöfen Liudger, Hathumar und Herkianberi, Dass auch
das Bisthum Osnabrück damals gleichzeitig zu Stande kam, kann nur muthmasslich angenommen
werden, da die ältesten Urkunden desselben falsch sind, und bei gleichzeitigen Geschichlschrei-
bern sich keine Nachricht darüber findet. — In den angrenzenden Landestheilen haben wahr-
scheinlich die Bisthümer Bremen und Verden damals schon bestanden; Hildesheim und Halber-
stadt sind erst später (814) zu Stande gekommen, obgleich der letzteren Diöcese, nach Annal.
Sax. 1. c. p. 565., schon 803 durch Karl d. Gr. ihre Grenzen sollen bestimmt worden sein. —
Wenn spätere Schriftsteller, wie Thietmar. Chron. 1. c. p. 860., Ann. Sax. 1. c. p. 560. erzählen,
Karl habe im J. 800, oder gar schon 781, an einem Tage 8 Bisthümer in Sachsen gestiftet,
so ist dies bloss als eine ungenaue und misverstandene Tradition zu betrachten.
Unter den bischöflichen Diöcesen in Westfalen ist uns die von Mimigardeford am genausten
bekannt. Mit derselben blieben auch die, von Karl der Aufsicht Lindgers besonders übertra-
genen friesischen Gaue (s. Nr. 186.) vereinigt. Im westfälischen Theile der Diöcese werden bei
Liudgers Lebzeiten folgende Orte genannt. Billurbeki, Altfr. hb. H. cap. 4. 7. Coasfelt, ib. cap. 7.
Werina, id. Üb. HL cap. 13. (wo Pertz unrichtig Werthina liest, da das Erzählte im Sachsen-
lande vorgegangen sein soll, wozu Werden nicht, wohl aber Werne gehörte); Amaloh, ib.
cap. 15. Alna, Vita Liudg. sec. lib. L cap. 24. Asconthorp, ib. cap. 28. — Ausserhalb der
Diöcese Liudgers lag Meppea, Vit. Liudg. sec. lib. L cap. 28. (Da wir Meppen später als der
Diöcese Osnabrück angehörig kennen lernen, so könnte hieraus auf das damalige Bestehen des
Bisthums Osnabrück geschlossen werden ; doch ist es auch möglich , dass die Diöcese des Bis-
Digitized byC^OOQlC
803—804. 85
thams Bremen sich anfangs so weit erstreckte.) — Ausser dem Südergau, in welchem Mimi-
gardeford lag, werden in Liudgers Leben auch die Gaue Nordgo, Altfr. lib. HI. cap. I., Borah-
tra, ib. cap. 11., und die Hattuarii, ib. cap. 18., erwähnt.
251. December 19. * Kaiser Karl schenkt der von ihm erbauten Kirche S. Petri zu Osnabrück, welcher
der Bischof Wiho vorsteht, und wohin er die Leichname der Heiligen Crispinus und Crispinianus
gebracht, den königlichen Gerichtsbann über ihre Eigenhörigen, bestätigt ihre Güter und befreit
sie von der Jurisdiction aller weltlichen Richter. Act. Aquis palatio, XIV. Kai. Januar, a. Imper.
m. Regni in Francia XXXVI. in Italia XXX. Schaten H. W. p. 412. Sandhoff Antist. Osnabr.
ecci. res gestae etc. Diplom, pag. III. Moser Osnabr. Gesch. I. S. 405. sämmtl. W. VIII. S. 3, —
Diese Urkunde kommt zv/ar in den Eingangs- und Schlussformeln so ziemlich mit den Ge-
bräuchen der Karolinischen Urkunden überein; aber sie enthält nicht nur im Texte manche,
dem Zeitalter Karls fremde Ausdrücke und Redensarten, sondern wird noch mehr durch ihren,
allen andern historischen Zeugnissen widersprechenden Inhalt verdächtig; denn 1) sagt der Kai-
ser: er habe die Körper der Heil. Crispin und Crispinian nach Osnabrück gebracht (corpora
illuc transtulimus) ; da doch in keinem Geschichtschreiber von einer solchen, durch den Kaiser
verrichteten Translation, oder überhaupt von irgend einer Anwesenheit des Kaisers zu Osna-
brück, das Geringste zu finden ist, während die Erinnerung an den Pomp, womit die Transla-
tionen des heil. Liborius nach Paderborn, des heil. Vitus nach Corvey, des heil. Alexandernach
Wildeshausen u. s. w. verrichtet, und die UmständKchkeit, mit welcher sie erzählt wurden, es
ganz undenkbar erscheinen lässt, dass kein einziger Schriftsteller jenes Zeitalters eine solche,
noch dazu durch den Kaiser selbst geleitete Feierlichkeit, einer Erwähnung gewürdigt hätte.
2) Da von keinem andern der deutschen Bisthümer eine solche Befreiung, wie unsere Urkunde
angibt, schon zur Zeit Karls des Grossen bekannt ist, sondern sie alle ihre Immunitäten erst
durch Ludwig den Frommen erhielten, so ist es höchst unwahrscheinlich, dass Karl gerade
das Bisthum Osnabrück allein auf diese Weise sollte ausgezeichnet haben. — Es hängt also
diese Urkunde ohne Zweifel mit der, bei Gelegenheit des Zehentstreites mit den Stiftern Corvey
und Hcrvord geltend gemachten Fabel von dem hohen Alterthum und den damit verbundenen
besondern Vorrechten des Bisthums Osnabrück zusammen, und so ist sie mit dieser in das Reich
der Erdichtungen zu verweisen.
804.
252. Kaiser Karl zieht im Sommer mit einem grossen Heere nach Sachsen, über die Aller, bis zu dem
Orte Aldanastath, wo der König der Abotriten zu ihm kommt und ihm Greschenke bringt. Er
verpflanzt hierauf alle jenseits der Elbe und in den Gauen Wihmuodi, Hostingabi und Rosogabi
wohnende Sachsen in andere Gegenden seines Reiches, und überlässt die jenseit der Elbe ge-
legenen Gaue den Abotriten. Ann. Einh. 1. c. p. 194. Chron. Moiss. 1. c. T. I. p. 307. et T. IL
p. 257. Ann. Qnedl. 1. c. p. 44. Annal. Saxo 1. c. p. 565. — Spätere Chronisten haben diese
verpflanzten Sachsen mit den Wenden verwechselt; z. B.: „He nam oc des Volkes over der
Elve mit mannen unde mit wiven vel dusent, de delde he allenthalven in dat laut, darvan vin-
det man noch in al Dudiscldant Wendische dorp. " Chron. Lüneburg, ap. Eccard. Corp. bist,
med. aevi T. I. p. 1317.
253. Karl, der gleichwohl seine Absichten auf Christianisirung der Länder jenseit der Elbe nicht aufgab,
baut um dieselbe Zeit in der Nordalbingischen Veste Hammaburg eine Kirche und übergibt die-
selbe einem heiligen Manne Namens Beridagus, dessen bald erfolgter Tod jedoch das Aufkom-
men dieser, zur Metropole (oder Missions -Station) für die Slaven und Dänen bestimmten Kirche
Digitized byC^OOQlC
$6 804.
verhindert. Adam. Brem. lib. I. cap. 41. Annal. Saxo 1. c. p. 565. Helmoldi Chron. Slav. ap.
Lcibnit. Script. Rer. Brunsv. T. II. p. 540.
254. August 9. Hathumar, der erste Bischof zu Paderborn, stirbt. Vita Meinw. 1. c. p. 518. Annal
Sax. 1. c. p. 565. Todestag, Necrol. Paderb. und eben so Necrol. Abdinghof. ap. Schaten Annal.
Paderb. T. I. p. 36. — Die Trauslatio S. Yiti 1. c. p. 578. lässt den Bischof Hathumar noch im
Jul. 815 auf der Reichsversammlung in Paderborn gegenwärtig sein, und die Transl. S. Liborii
1. c. p. 151., in Übereinstimmung hiermit, bald nach Karl dem Grossen (also 815) sterben;
allein die Angaben der Vita Meinwerci sind so bestimmt und passen so genau mit den übrigen
daselbst bemerkten chronologischen Verhältnissen zusammen, dass man ihnen den Vorzug ein-
räumen muss.
Sathutnars Nachfolger, Badurad, ebenfalls aus einem edlen sächsischen Geschlechte, wurde eben
so wie jener aus dorn Würzburgischen Clerus gewählt. Transl. S. Libor. u. Vita Meinw. 11. cc.
255. Decemb. 19. * Kaiser Karl schenkt dem Bischof Wiho zu Osnabrück und seiner Kirche den Forst-
bann innerhalb der Orte Famewinkil, Rutanstein, Angeri, Osning, Sinethi, Bergashovid, Dreve-
nomeri, Etanasfeld, Dumeri; und befreit ihn und seine Nachfolger von allen königlichen Dien-
sten, nur unter der Verbindlichkeit, im Fall eines zwischen den Kindern des Römischen und
Griechischen Kaisers zu schliessenden Ehebündnisses , die Mühe und Ehre der Gesandtschaft auf
sich zu nehmen ; wie denn auch bei der* bischöflichen Kirche zu Osnabrück stets griechische
und lateinische Schulen gehallen werden und dieser Sprachen kundige Geistliche nie fehlen
sollen. Act. Aquisgrani palatio, XIV. Kai. Januar, a. Imp. IV. R. in Franc. XXXMI. in Ital. XXXI.
Schaten H. W. p. 416. Sandhoff 1. c. p. IV. Moser O. G. I. S. 406. s. W. VIII. S. 4. — Diese
Urkunde, über deren Echtheit schon vor Zeiten weitläuftige Streitigkeiten stattgefunden haben,
welche hier nicht wiederholt werden sollen (vgl. Grupen Orig. Germ. 3. Th. S. 310. u. f.), ist
unverkennbar erdichtet und gibt sich schon in der formellen Einkleidung als ein untergescho-
benes Machwerk zu erkennen. Denn, anderer im Texte vorkommender Abweichungen von dem
Sprachgebrauche des Karolinischen Zeitalters nicht zu gedenken, beginnt sie 1) mit einer An-
rufung, welche die echten Karolinischen Urkunden nie gebrauchen; 2) erhält Karl den uner-
hörten Titel Dominator Saxonum; 3) war Karl im December 804, wohin die angegebenen Da-
ten weisen, nicht in Aachen; imd wollte man diesem Einwurfe damit begegnen, dass man (wie
Böhmer Reg. Karol. S. 23.) einen Irrthum im Datum annähme und die Urkunde in das Jahr 803
' setzte, wo sie dann mit Nr. 251. auf einen Tag treffen würde, so ist es wieder unbegreiflich,
warum zwei an einem Tage ausgefertigte Urkunden nicht nur in ihrer Fassung so abweichend,
sondern auch von zwei ganz verschiedenen Notarien recognoscirt sind. 4) Auch der Inhalt ist
ganz geschieht« widrig. Die Angabe des Forstbannes ist zwar nach ihrem topographischen In-
halte richtig (vgl. Ledebur über die Grenzen des von Karl d. Gr. der Osnabr. Kirche geschenk-
ten Forstbannes; in Wigands Archiv f. Gesch. u. Alterthumsk. Westfalens, 1. B. 4. H. S. 76. u. f.,
wo die aufgezählten Orte nachgewiesen werden und die Richtigkeit des Sachverhältnisses dar-
gethan wird); aber die Sache reicht unmöglich in ein so hohes Alter hinauf, vielmehr kann
sie sich nicht früher als im Ottonischen Zeitalter in der angegebenen Weise gestaltet haben.
(Vgl. Nr. 599.) Die seltsame Privilegirung des Bischofs von Osnabrück, wegen Übernahme der
Gesandtschaft nach Griechenland bei einem möglicher Weise etwa zu scldiessenden Ehebünd-
nisse, ist in der Urkundenwelt ganz ohne Beispiel; sie erinnert aber ebenfalls an die Zeit OttosL,
dessen Sohn Otto IL sich bekanntUch im J. 972 mit der griechischen Pnnzessinn ITieophania
vermählte ; allein die Gesandtschaft in dieser Angelegenlieit wurde nicht dem Bischof von Osna-
brück, obgleich derselbe sich bei dem Kaiser in Italien befand, sondern dem Erzbischof von
Mailand übertragen, und überhaupt, so viel bekannt, nie eine Gesandtschaft nach Konstantinopel
Digitized byC^OOQlC
805. 87
durch einen Bischof von Osnabrück, sondern immer durch andere Personen verrichtet. Wie
sollte auch Karl, der in seinen weitläuftigen Staaten, besonders in Italien, Bischöfe genug ha-
ben konnte, die Griechisch verstanden, es nölhig gefunden haben, ein solches Officium, wobei
es doch am meisten auf persönliche Fähigkeiten ankam, mit der entferntesten bischöflichen
Kirche seines Reiches zu verbinden? überdies ist von besonderen griechischen Schulen in Os-
nabrück, abgesehen von den Schulen, welche, nach Karls Befehl, alle bischöfliche Kirchen
haben mussten, nichts bekannt. — Da nun die Urkunde unbedingt als untergeschoben verwor*
fen werden muss, so fällt auch das einzig in ihr enthaltene vermeintliche urkundliche Zeugniss,
dass Osnabrück die erste von Karl d. Gr. gestiftete bischöfliche Kirche in Sachsen gewesen
sei, ganz dahin, wie denn diese Annahme auch mit andern historischen Zeugnissen durchaus
nicht bestehen kann. (Vgl. Nr. 473,) Ob der nur aus dieser und einer früher erwähnten,
gleichfalls verdächtigen Urkunde (Nr. 251.) bekannte, angebliche erste Bischof Wtho wirklich
als eine historische Person anzuerkennen ist, wird hiernach um so zweifelhafter, als wir ihn
sonst bei keinem gleich- oder nächstzeitigen Schriftsteller erwähnt finden, mid nach Mosers
Zeugnisse (O. G. I. S. 288.) nicht einmal in dem Nekrologium der Osnabrückischen Kirche sein
Name vorkommt.
805—809.
256. Kaiser Karls Kriegszüge gegen die jenseit der Elbe wohnenden Slaven und gegen den König der
Dänen, Godefrid. Die fränkischen Heereszüge gehen durch das Sachsenland und die Sachsen
nehmen im kaiserlichen Heere an denselben Theil. Annal. Einh. 1. c. p. 492. sq. Chron. Moiss.
1. c. T. I. p. 307. sq. T. II. p. 258.
257. In die Zeit dieser Feldzüge gehört ohne Zweifel die Reichsversammlung, welche Kaiser Karl auf
XII. Kai. Jul. (20. Jun.) nach Stasasfurt an dem Flusse Bota ausschrieb. Das Einladungsschrei-
ben an den Abt Fulrad zu Saint -Denys, sich mit seiner bewaffneten Mannschaft auf deni Pla-
cito generali einzufinden, s. b. Petz Cod. dipl. T. VI. P. I. p. 73. — Ein anderer Abdruck bei
Harenberg Monum. histor. adhuc ined. i. St. S. 94., wo Karl den Königstitel fuhrt, und das
Datum angegeben ist: XU. Kai. Junii quod est Septem diebus ante missam S. Joannis Baptistae,
ist, wenigstens in Ansehung des Datums, offenbar fehlerhaft; obgleich Eccard Franc, or. T. I.
p. 692., welcher den Brief nach Petz mittheilt, den daselbst gebrauchten Kaisertitel für unecht
halten will, um den Brief in das Jahr 784 setzen zu können, wofür aber aller hinreichende
Grund fehlt. (Vgl. Nr. 176.)
258. In einem dieser Kriege (die Angaben schwanken zwischen 805, 807 und 812) soll der vormalige
Feldherr der Sachsen, Widukint, geblieben sein. Cf. Schaten H. W. p. 424. und die daselbst
angef Schriftsteller. — Von Widukints Grabmaale und seinen zu Neustadt -Herford befindlichen
Reliquien s. Falke Cod. Tradit. Corbej. p. 200. — Widulnnt hinterliess einen Sohn Wigbert,
dessen Sohn Walbert sich als Stifter der Kirche zu Wildeshausen berühmt machte. (S. bei d.
J. 851.) Über seine Nachkommenschaft, unter welcher die Königinn Mathilde, Gemahlinn Hein-^
richs /., Bischof Meinwerk von Paderborn u, A. sich auszeichneten, vgl. Vita Mathildis 1. c. Vita
Meinwerci 1. c. dann: Eccardi Histor ia geneal. Principum Saxon. super, p. 1 — 40. (Stemma
Witichindi M. Duc. Sax. a fabulis liberatum etc.) Wedekind Noten zu einigen Geschiehtschr. des
deutschen Mittelalters, 1. Th. S. 266. u. f.
805.
259. April 23. Litidger, der Sohn Bredgers, und Biddo, der Sohn Herewins, schenken dem Bischof
Liudgcr einen Theil ihres Erbes in der villa Thomspic, an den Orten Quarsingseli und Be-
Digitized by CjOOQIC
gS 805-— 809.
rugtanskotan. Act. in villa Bidingahem, IX. Kai. Maj. Carli Imperat. a. R. XXXVn. Lacomblet
Urkuudenb. I. S. 45.
260. * Bischof Liudgerus beurkundet, dass ihm ein gewisser WigmariLS, zum Bau der Kirche zu Wer-
den, Länderei in der villa Vueta (Oeveta) verkauft, nachher aber diese Handlung abgeleugnet
habe; als diese Sache auf einer Gemeindeversammlung verhandelt worden, habe einer der
Anwesenden Schmähungen gegen den Bischof ausgestossen, und, um von diesem nicht erkannt
zu werden, schnell den Kopf umgewendet, der ihm dann lebenslang so verkehrt stehen geblie-
ben; der oben genannte Manu und seine Freunde aber hätten, durch dieses Mirakel bewogen,
dem Bischof nicht nur die in Anspruch genommenen Güter frei übergeben, sondern auch noch
einen Theil Waldes als Geschenk hinzugefügt. Act. anno Karoli Reg. XXXVIII. (also zwischen
dem 9. Oktober 805 und 8. Okt. 806.) Ex Tomo IV. Mss. Gelenii, in Mss. KindUnger. T. XII.
p. 43. Gedruckt, mit einigen, jedoch unerheblichen Abweichungen, und ohne den, Datum und
Zeugen angebenden Schlusssatz, in Jo. Cincinnii vita Liudgeri (Colon. 4545. 4.), cap. XXIX. —
Dass diese angebliche Urkunde eine abenteuerUche und ungeschickte Erdichtung ist, wird kei-
nes weiüäuftigen Beweises bedürfen.
264 . December. . Kaiser Karls Gesetz wegen des Handels mit den Slaven ; in dem Capitulare ad Teoto-
nem villam, in anno V. Imperii, ante natale Domini. Pertz. Leg. T. I. p. 433. — Auf die Säch-
sischen Landestheile beziehen sich folgende Bestimmungen: De negociatoribus qui partibus Scla-
vorum et Avarorum pergunt, quousque procedere cum suis negociis debeant, id est partibus
Saxoniae usque ad Bardaenowic, ubi prae\ädeat Hredi, et ad Schezla, ubi Madalgaudus prae-
videat, et ad Magadoburg praevideat Aito. ... Et ut arma et brunias non ducant ad venun-
dandum. Quod si inventi fuerint portantes, ut omnis substantia eorum auferatur ab eis, dimi-
dia quidem pars partibus palatü, aha vero medietas inter missum et inventorem dividatur.
806.
262. Februar 8. Kaiser Karl theilt sein Reich unter seine drei Söhne, wobei Sachsen zu dem Antheilc
Karls des Jüngeren gerechnet wird. Annal. Einh. 1. c. p. 493. — In Theodonis villa. Ann. S.
Emmeram. ap. Pertz. Scriptor. T. I. p. 93. — VIII. Id. Februar, die Veneris. Not. e cod. S. Galli,
ibid. p. 70. — Die vollständige Urkunde, Pertz. Leg. T. I. p. 440.
263. Oktober 9. Hiddo, der Sohn Heriwins, schenkt dem Bischof Liudger einen Theil seines Erbes zu
Quarsingseh, Bertanskotan, Bochursti und Telgud. Act. in villa Bidningahem, VII. Id. Octobr.
CarU Imp. a. R. XXXIX. Lacomblet ürkundenb. I. S. 45.
807.
264. März. . Kaiser Karls Verordnung wegen der Kriegsaufgebote ; in dem Capitulare ad Aquis palatium,
a. Imp. VII. Pertz. Leg. T. I. p. 449. — In Beziehung auf die Sachsen heisst es darin: Si par-
tibus Hispaniae sive Avaritiae solatium ferre fuerit necesse praebendi, tunc de Saxonibus quin-
que sextum praeparare faciant. Et.si partibus Beheim fuerit necesse solatium ferre, duo ter-
cium praeparent. Si vero circa Surabis patria defendenda necessitas fuerit, tunc onmes gene-
raliter veniant.
809.
265. März 26. Liudger, der erste Bischof zu Mimigardeford , stirbt zu Billerbek. — Seine Leiche wui-de
zuerst, auf Verlangen des Volkes, nach Mimigardeford gebracht und daselbst in der Marien-
Kapelle beigesetzt, bis des Verstorbenen Bruder Hildigrim, Bischof zu Chalons (venerabilis ec-
clesiae Cadalonensis episcopus), einen kaiserlichen Befehl auswirkte» die Leiche, des Verstor-
Digitized by L^OOQ IC
809 — SKI. 89
benen Willen gemäss, nach Werden zu bringen. Altfr. vita Liudg. lib. II. cap. 8. 1. c. p. 414. —
Das Todesjahr auch Annal. Corbej. ap. Pertz. Scriptor. T. III. p. 2» u. a. m.
(809 — 814.)
2C6. Liüdgers Bruder Hildigrim, der 809 noch als Bischof von Chalons (s. vor.) und 814 als Bischof
von Halberstadt vorkommt (s. Nr. 283.), scheint in der Zwischenzeit dem Bisthum Mimigardevord
vorgestanden zu haben; denn Altfrid, in der Vorrede seiner Vita Liudgeri (1. c. p. 405.), nennt
bei der Aufzählung seiner Gewährsmänner, Hildigrim, eben so wie den nächstfolgenden Bischof
Gerfrid, episcopus, ohne Angabe einer Diöcese, und scheint dadurch beide gleichmässig als
Vorgänger auf seinem eignen Bischofssitze (Mimigardevord) zu bezeichnen; und da in den Tra-
ditionen des Stifts Werden, welche später in ihrer Zeitordnung folgen werden, Hildigrim aus-
drücklich als Vorsteher dieses Stiftes genannt wird, ein solches Verhältniss aber, bei der da-
maligen engen Verbindung Werdens mit dem Bisthum Mimigardevord, nicht rUglich ohne Bezie-
hung zu diesem Bisthume gedacht werden kann, so ist auch hieraus mit Grund zu schliessen,
dass er hier das Bischofsamt, wenn auch nur vorübergehend, bekleidete. Ein so häufiger
Wechsel ist zwar für jene Zeit auffallend; es kann aber wohl sein, dass Hildigrim schon früher ,
für das Bisthum Halberstadt bestimmt war, die von Karl d. Gr. beabsichtigte Stiftung desselben
aber noch Hindemisse fand , und er daher einstweilen das Bisthum Mimigardevord so lange ver-
waltete, bis er den bischöflichen Stuhl zu Halberstadt in Besitz nehmen konnte und sein Neffe
Gerfrid ihn in Mimigardevord ersetzte. Die Oberaufsicht über das Stift Werden blieb ihm dann
auch als Bischof von Halberstadt, wahrscheinlich Alters- und Ehrenhalber, auf Zeitlebens über-
lassen, während Gerfrid demselben eigentlich von Amtswegen vorstand (vgl. Nr. 300., wo beide
neben einander als Voi-steher der Kirche zu Werden genannt sind). Dass aber der Bischof
Hildigrim zu Chalons mit dem zu Halberstadt wirklich eine Person gewesen, wird von Thiet-
mar Chron. 1. c. p. 787., und Annal. Saxo 1. c. p. 645. ausdrücklich ausgesagt.
267. Schreiben des Bischofs Hildigrim an den Propst Reginbert und die ganze Congregation (zu Mimi-
gardevord), eine Gesandtschaft an den kaiserlichen Hof, den Thurmbau u. a. m. betreffend.
S. d. Bisher ungedruckt. Das Original wurde in einem Codex des Stifts Werden gefunden, und
gibt sich durch die Handschrift als ein unzweifelhaftes Original des 9. Jahrhund, zu erkennen. (I.)
268. Erpa und Helmfrid schenken dem Bischof Hildigrim Länderei in der Flur von Menithinne. — Re-
giribrat schenkt demselben sein Besitzthum an Wald und Länderei zu Mulenegia. -^ Flodoin
schenkt demselben seinen Bifang (comprehensionem) an dem Flusse Hesepe. S. d. Lacomblet
ürkundenb. I. S. 21.
840.
269. Die Sachsen helfen den Abotriten gegen die Wilzen und andere ihrer Feinde, der Kaiser aber be-
schliesst, am rechten Ufer der Elbe, zu besserem Schutz gegen die Dänen, eine Vestung zu
erbauen, und trägt dieses Geschäft dem Grafen Egbert und andern sächsischen Grafen auf,
welche einen Ort genannt Essesfeld (Esseveldoburg) am Flusse Sturia besetzen und circa Idus
Martii zu bevestigen anfangen. Annal. Saxo 1. c. p. 567. (zum Jahre 809); Chron. Moiss. 1. c.
T. I. p. 309. (zu 840). Wahrscheinlich wurde die Sache 809 beschlossen und 810 ausgefiihrt.
270. Während der Kaiser zu Aachen verw^eüt und einen neuen Kriegszug gegen den König der Dänen,
Godofrid, vorbereitet, landen die Normannen mit einer Flotte von 200 Schiffen in Friesland,
verheeren die an der friesischen Küste liegenden Inseln, besiegen die Friesen zu Lande in drei
Schlachten, und erheben von ihnen 400 Pfund Silbere Tribut. Der Kaiser geht hierauf im
Sommer mit seinem Heere bei Lippeham über den Rhein und eilt nach Verden (Ferdia), am
Regesta hUt. Westfal« 12 i r^r\r%l/>
Digitized by V^OOQIC
90 810 — 811.
Zusammenflusse der Aller mit der Weser, wo er die Nachricht erhält, dass die Flotte, welche
Friesland überfallen hat, zurückgekehrt, der König Godofrid von einem der Seinigen ermordet,
das von den Ostsachsen besetzte Kastell Hohbuoki an der Elbe aber von den Wilzen erobert
worden sei. Den Kaiser lufen, nachdem er die Angelegenheiten Sachsens geordnet, andere
Geschäfte, im Oktober, nach Aachen zurück; des Königs Godofrid Nachfolger ifcmmingf aber
schliesst mit ihm Frieden. Annal. Einb. 1. c. p. 197. Chron. Moiss. 1. c. T. IL p. 258. Annal.
Saxo 1. c. p. 567. Chron. S. Pantal. 1. c. p. 856.
27'i. Vermuthlich auf Veranlassung jener von den Normannen drohenden Kriegsgefahr geschah es, dass
Karl dem Grafen Egbert (vgl. Nr. 269.) das Herzogsamt zwischen dem Rhein und der Weser
(als ein vorübergehendes Commando, da von ständigen Herzogen in Sachsen zur Zeit Karls des
Grossen sich weiter keine Spur findet) übertrug. Vita Idae 1. c. p. 571.
272. In Folgendes Friedens mit den Dänen erlaubte der Kaiser einem Theile der im J. 804 verpflanzten
transalbinischen Sachsen (vgl. Nr. 232.) die Rückkehr in ihre alten Wohnsitze; nach Kaiser Lud-
loigs L Stiftungsufkunde des Bisthums Hamburg, vom J. 834, in Lindenbr. Script. Rer. Soptentr.
p. U3. Baluz. Capitular. T. I. p. 682. Lappenberg Hamb. Urkundenb. I. S. 20.
273. Adalhard der Altere, Abt des Klosters Corbeia in Frankreich, beabsichtigte ein Kloster seines Or-
dens in Sachsen zu gründen, wozu ihm ein in seinem Kloster erzogener Sachse Namens Theo-
dradus einen Ort auf seinem väterlichen Erbe vorgeschlagen hatte ; da ihn aber der Kaiser,
in diesem Jahre, mit wichtigen Aufträgen nach Italien sandte, so wurde die Ausführung jenes
Vorhabens zur Zeit noch verhindert. Hist. translat. S. Viti 1. c. p. 578.
811.
274. Nachdem der Friede mit dem Dänen -König Hemming an der Eider, als der nunmehrigen Grenze
des Reichs, aufs neue von beiden Seiten beschworen worden, wird das im vorigen Jahre von
den Wilzen zerstörte Schloss Hohbuoki (Hobuochi, Ann. S. Haboki, Ann. Quedl. Hohenburg,
Lamb. Hochburgi, Chron. S. Pantal.) an der Elbe wiederhergestellt, und der Krieg jenseit der
Elbe gegen die Linonen fortgesetzt. Ann. Einh. 1. c. p. 199. Chron. Moiss. 1. c. T. II. p. 259.
Annal. Saxo 1. c. p. 568. Chron. S. Pantal. 1. c. p. 857.
In diese Zeit fällt wahrscheinlich auch die Errichtung des Limes saxonicus oder der Sächsischen
Mark gegen die Slaven jenseit der Elbe. Adam. Brem. lib. II. cap. 9. 1. c. p. 22. Vgl. Wede-
kind Noten 1. B. Nöte I. und dazu Ledebur krit. Bei. S. 126. u. f. (über Hobuchi) u. S. 180.
(über den Lim. sax.).
275. Willeburg verkauft dem Bischof Hildigrim 6 Morgen Ackerland und Wald im Ruhrgau in der villa
Menithinna. Act. in villa Weridina super fluvio Rura, VI. Kai. . . . Karoli Imp. a. (wahrschein-
Kch XI.) Lacomblet Urkundenb. I. S. 16.
276. December. 1. Kaiser Karl beurkundet, dass der Sachse Amalung vormals, bei dem Abfall der
Sachsen, ihm treu geblieben, deshalb seinen Geburtsort verlassen und in die von Franken und
Sachsen gemeinschaftlich bewohnte villa Wulvisanger gekommen, weil er aber daselbst nicht
bleiben können, an den Ort Waldisbecchi zwischen den Flüssen Wiseraa und Fuldaha gezogen
und einen TheU des Waldes Bocchonia urbar gemacht habe (proprisit sibi), welchen er bei
seinem Tode seinem Sohne Bennit hinterlassen; und bestätigt diesem Bennit den Besitz des ge-
dachten proprisi, auf deutsch Bivanc genannt. Act. Aquisgrani palatio regio, Kai. Decombr.
a. Imp. XI. Regni in Francia XUV. in Ital. XXXVII. Schannat Corp. Tradit. Fuld. p. 407. Falke
Cod. Tradit. Corb. p. 234.
277. „ 4. Karl, der älteste Sohn des Kaisers (vgl. Nr. 262.), stirbt. Annal. Einh. I. c. p. 199.
u. a. m.
Digitized by
Google
812^814. 91
8i2.
278. Oktober 48. Gunduin und Adelbold verkaufen dem Bischof Eildigrim einen Rotten im Bunnen-
Gau in der villa Melenhem. Act. ad Ruram ante basilicam S. Salvatoris, XY. Kai. Novembr.
Karoli Imp. a. XII. Lacomblet Urkundenb. I. S. 46.
813.
279. Zur Verbesserung des Kirchenwesens werden an fünf verschiedenen Orten des Reichs, unter andern
zu Mainz unter dem Vorsitz der Erzbischöfe Ricolf zu Mainz und Bildibald zu Cöln, Synoden
gehalten und Constitutionen aufgerichtet, welche der Kaiser auf einer allgemeinen Versammlung
zu Aachen bestätigt. — Aus dieser Versammlung werden einige der vornehmsten Franken und
Sachsen an die Grenzen der Normannen (Dänen) jenseit der Elbe gesandt, um den Frieden mit
ihnen zu erneuem. Ann. Einh. 1. c. p. 200. Annal. Saxo 1. c. p. 570. Schalen H.W. p. 441. sq.
und das Capitulare Aquisgranense , Pertz. Leg. T. I. p. 487. T^ U. p. 650.
280. Mai ,9. Kaiser Karl beurkundet, dass der Sachse Hiddi vormals, bei dem Abfalle der übrigen
Sachsen, ihm treu geblieben, deshalb sein Vaterland verlassen und im Gefolge des Kaisers in
die von Franken und Sachsen gemeinschaftlich bewohnte villa Wulvisanger gekommen, weil er
aber daselbst nicht bleiben können, an den Ort Havucabrunno zwischen der Wisera und Fuldaa
gezogen und daselbst einen Theil des Waldes Bocchonia eingenommen (occupavit sibi), welchen
er bei seinem Tode seinem Sohne Asig, auch Adalricus genannt, hinterlassen; weil diesen Wald
aber nachmals die kaiserlichen Missi zum Dienste des Kaisers und zum Behuf des Herzogs Ger-
hao in Beschlag genommen hatten, so gibt nun der Kaiser dem gedachten -45igr den von seinem
Vater angelegten Bivanc (proprisum illud quod in eorum lingua Bivanc vocatur), und zwar 2 leu-
gas in die Länge, 2 in die Breite und 6 im Umfange, zurück, und bestätigt ihm und seinen
Erben den Besitz desselben. Act. Aquisgraiii palatio regio, VII. Idus Maji a. Imp. XIII. R. in
Franc. XI.V. in Ital. XXXIX. MabUlon de Re diplom. lib. VI. Nr. LXIV. Orig. Guelf. Tom. IV.
p. 4M. Schaten H. W. p. 440. Falke C. Tr. Corb. p. 377. (Das Original, ehemals im Archive
des Stifts Corvey, befindet sich jetzt im Königl. GeL Staats- u. Kabinets-Arcliive zu Berlin.) —
Ein Graf Esic (sei es nun derselbe, der oben Asig genannt wird, oder einer seiner Nachkom-
men^ schenkte in der Folge den Ort Havukesbruni an das Stift Corvey, wodurch dieses auch
in den Besitz obiger Urkunde kam. Wigand TradiL Corb. S. 72.
281. Junius 7. Hercumbert, der erste Bischof zu Minden, stirbt. Necrol. des Klosters MöUenbeck; s.
Zeitschr. f vaterl. Gesch. u. Alterthumsk, II. S. 49. — Die Schenkungen dieses, dort Erkanbert
genannten Bischofs, an das Kloster Fulda, s. Tradit FulA herausg. v. Dronke (4844), S. 46. Nr. 9.
S. 96. Nr. 9—43. S. 97. Nr. 34.
844.
282. Januar 28. Kaiser Karl der Grosse stirbt zu Aachen. — Ihm folgt m der Regierung des ganzen
Reiches sein bereits im vor. Jahre gekrönter Sohn Ludwig (der Fromme), da die beiden andern
Söhne Karl und Pipin schon vor dem Vater gestorben waren. Annal. Einh. 1. c. p. 204 . u. a. m.
283. September 2. Kaiser Ludwig bestätigt dem Bischof Eildigrim zu Halberstadt die von seinem Vater,
dem Kaiser Karl, entworfenen Privilegien dieses Bisthums. Act. Aquisgrani IV, Non. Septembr.
a. Imp. I. Leuckfeld Antiquit Halberst. S. 644. — Der Abdruck ist freilich sehr fehlerhaft, und
der Text wahrscheinlich nicht frei von Interpolationen; doch liegt kein Grund vor, die Richtig-
keit des wesentlichen Inhaltes zu bezweifeln.
42* ^
Digitized by
Google
92 815.
815.
284. Auf Befehl des Kaisers Ludwig unternehmen alle Sächsische Grafen, in Verbindung mit den Abo-
triten, einen Feldzug nach Dänemark, um dort entstandene Thronstreitigkeiten beizulegen. Ann.
Einh. 1. c. p. 202.
285. Januar 22. Hrodsten schenkt einen Eigenhörigen zu der Kirche S. Salvatoris zu Werden. Act. in
Werthina monasterio (in pago Ripaiionim), XI. Kai. Februar. Hludovici Imp. a. I. Lacomblet
ürkundenb. I. S. 16.
286. Julius 1. Reichsversammlung zu Paderborn. Annal. Lauriss. min. 1. c. p. 122. Annal. Einh. 1. c.
p. 202. Chron. Moiss. 1. c. T. I. p. 311. Ann. Xant. ap. Pertz. Scriptor. T. U. p. 224. Thegani
vita Ludovici, ibid. p. 593.
287. Auf diesem Reichstage gibt Ludwig den Sachsen und Friesen ihr väterliches Erbrecht (Jus patemae
hereditatis) , welches unter seinem Vater aufgehoben worden war, zurück. Vita Ludov. Pii, ap.
Pertz. Scriptor. T. II. p. 619.
288. Auf eben diesem Convente in Paderborn mskcYiio Adalhard der Jüngere, damaliger Abt zu Corbeia
in Frankreich, dem Kaiser Ludwig den Vorschlag eines in Sachsen zu gründenden Mönchs-
Klüsters, worein sowohl der Kaiser als der Bischof Badurad zu Paderborn willigen. Jener er-
lässt zum Behuf desselben alle königlichen Dienste, und der Bau wird an einem Orte genannt
Hethi begonnen, wo aber das Kloster, wegen der ungünstigen Lage dieses Ortes, nicht in Auf-
nahme kommt. Hist. transl. S. Viti, 1. c. p. 578., wo aber irrthümlich noch der Bischof Hathu-
mar genannt wird; Vgl. Nr. 254.
289. Um dieselbe Zeit (eisdem temporibus ubi pius Ludov. imp. novam Corbeiam initiavit) erbat und
erhielt Waltgerus von dem Kaiser die Privilegien für das erste grosse Nonnenkloster in Sachsen.
— Waltger (primus in Saxonia humo fundator congregationis in honore sanctae Dei genitricis
Mariae) wollte dieses Kloster zuerst in Mudehorst, dann in Alten -Hcrvorde gründen, wo es aber
einstürzte; endlich wnirde er durch eine besondere Erscheinung auf den nachmaligen Ort des
Klosters Her vor d geleitet. Er stiftete dieses Kloster aus seinem Vermögen, und blieb unver-
heirathet, um ihm dasselbe ganz zuwenden zu können. — Die erste Äbtissinn hiess Suala
(summae nobilitatis et prudentiae femina Suala nomine) und war aus Waltgers Verwandtschaft
Vita W^altgeri mscpta.
290. Um diese Zeit scheint, als eine kleinere Stiftung, auch das Nonnenkloster in Liesbom schon be-
standen zu haben. Das Nekrologium desselben nennt als Stifter einen Bozo laicus (zum 6. Ja-
nuar) und einen Bardo laicus (zum 7. Jun.), vielleicht Brüder. Dieser Bozo soll der neuen
Stiftung die vier curtes Lyseborn, Hollenhorst', Herinctorpe und Hasckebrugge gegeben haben.
Wittii Notitia circa ortum, abbatissas et abbates monasterii Liesbomensis ; in append. III. ad
Histor. Weslphal. p. 751. — Die Sage nennt Karl den Grossen selbst als Stifter dieses Klosters
und eine Schwester desselben als erste Äbtissinn. Mit letzterer Angabe stimmt auch das Ne-
krologium (zum 29. April): Obiit Roswindis prima abbatissa hujus loci, soror Karoli Magni. Da
aber eine Schwester Kark, dieses Namens und geistlichen Standes, sonst nicht bekannt ist, so
könnte man sie höchstens für eine Verwandte desselben gelten lassen.
291. Vermuthlich fällt um eben diese Zeit auch die Gründung der Kirche zu Herzfeld. — Ida, die Ge-
mahlin des Grafen oder Herzogs Egbert (vgl. Nr. 199. 269. 271.) baute auf einer Besitzung des-
selben, zu Hirutfeld im Dreingau an der Lippe, eine Kirche, welcher sie einen Priester Namens
Beiigerus vorsetzte, und bei welcher sie, nach ihre& Gemahls Tode, ihr Leben in der Einsam-
keit zubrachte. Vita Idae 1. c. p. 571. — Über die Genealogie der nachmals heilig gesproche-
nen Ida vgl. W^edekind Noten 1. B. Not. XL, wo jedoch noch manches Unkritische mit unter-
gelaufen ist. Einer ihrer Söhne, Warin, wurde in der Folge Abt zu Corvey; durch einen an-
Digitized byC^OOQlC
816 — 820. 93
dern, Ludolf, welcher später als Herzog in Sachsen erscheint, wurde sie die Stamnunutter des
sächsischen Königshauses. Von ihr selbst s. noch einmal bei dem J. 838, Nr. 360.
816.
292. Die Sachsen und Ostfranken fuhren, auf Befehl des Kaisers, den Krieg gegen die Slaven, der bald
und glücklich geendigt wird. Ann. Einh. 1. c. p. 203. Vita Ludov. 1. c. p. 620.
293. Synode zu Aachen, auf welcher 360 Bischöfe und Äbte zugegen gewesen sein sollen, worunter
die Bischöfe Meingard von Osnabrück, Thiatgrim (oder vielmehr Hildigrim) von Halberstadt,
und vermuthlich auch Badurad von Paderborn. Schaten Annal. Paderb. I. p. 39. — Die Ver-
handlungen der Synode (Concilium Ac|uisgranense), Hartzheim Concil. German. T. I. p. 430. sq.
29i. Auf dieser Synode erhielt Meinulf, ein Diaconus zu Paderborn, die Erlaubniss zur Stiftung eines
Nonnenklosters. Vita Meinulphi, ap. Overham. edit. vit. Meinw. p. 171. cf. not. ibid. p. 418. —
Das von Meinulf gegründete Kloster Böddeken kam indessen erst 837 zu Stande. S. Nr. 354.
295. Eric und Ermenfrid verkaufen dem Bischof Hildigrim zwei Theile eines Forstes an dem Flusse
Arnapa bei dem Orte ad crucem. Act. ad Ruram ante basil. S. Salvatoris, Hludov. Imp. a. 111.
Lacomblet Urkundenb. I. S. 17.
296. Dieselben schenken dem Bischof Hildigrim zwei Theile des Forstes an dem Flusse Arnapa im Gau
Nivenem, die sie von ihrem Vater Amalric geerbt haben, und zwei Stücke Ackerlandes. Act
a. III. Imp. Hludov. Lacomblet Urkundenb. I. S. 17.
817.
297. April 23. Widrad verkauft dem Bischof Hildigrim 4 Morgen Landes zu Weldi im Gau Nivenhem.
Act. in loco ad crucem, IX. Kai. Maj. Hludov. Imp. a. IV. Lacomblet Urkundenb. 1. S. 17.
298. „ 24. Friduric verkauft dem Bischof Hildigrim 2 Morgen Landes im Gau Nivenhem in der viDa
Hrodbertinga hova am Flusse Gilibechi. Act. in loco ad crucem, VHI. Kai. Maj. Hludov. Imp.
a. IV. Lacomblet Urkundenb. L S. 18.
818.
299. Junius 25. Frithuric, Hildebert und Altprect schenken der Kirche zu Werithina im Ripuarier-Gau*)
3 Morgen Landes zu Hrodberctinga hova und eben so viel bei Weldi. Act. ad crucem, VU. Kai.
Jul. Hludov. Imp. a. V. — Bischof Hildigrim ist unter den Zeugen. — Lacomblet ürkunden-
buch LS. 18.
819.
300. September 11. Sigihard schenkt einen Morgen Landes zu Fisclaco im Ruhrgau an die Kirche zu
Werden in demselben Gau im Herzogthum Ripuarien, welcher die Bischöfe Hildigrim und Ger-
frid vorstehen. Act. lU. Id. Septembr. Hludov. Imp. a. VI. Lacomblet Urkundenb. I. S. 19.
820.
301. April 13. Bado, der Sohn Widuc's, schenkt der Kirche zu Werden eine Hove in der villa Peric-
beci im Gau Boretra. Act. Id. April. Hludov. Imp. a. VII. Lacomblet Urkundenb. I. S. 19.
302. Mai 29. Huntio, der Sohn Egilbern8,^i der Kirche zu Werden einen Morgen Landes in der
villa Uviti, nebst der Waldberechtigung. Act. in Werithina monasterio, IV. Kai. Jun. Hludov.
Imp. a. VII. Lacomblet Urkundenb. I. S. 19.
*) Anstatt Rigoariorum ist ohne Zweifel Ripoar. lo lesen.
Digitized by VjOOQIC
94 830 — 822.
303. Junius 18. Theodgrim, der Sohn Aldgrims, schenkt das von Ricfrid ihm übergebene Erbß in der
villa Arlo im Gau Threant, an die Kirche zu Werden, welcher der Bischof Hildigrim vorsteht.
Act. in loco Mimigernaford, XIV. Kai. Jul. Hludovigi Imp. a. VII. Lacomblet Urkundenb. I. S. 20.
821.
304. Synode zu Thionville, auf welcher 32 Bischöfe, nehmlich die Erzbischöfe von Mainz, Trier, Cöln
und Rheims mit ihren Suffraganen (darunter also auch die Sächsischen Bischöfe) zugegen waren.
Eckhart Franc, or. T. IL p. 168. Hartzheim Concil. Germ. T. II. p. 23.
305. September 2. Kaiser Ludwig nimmt den Abt Castus zu Fiscl)echi (wahrscheinUch den Nr. 170 er-
wähnten Schüler Liudgers) mit seinem Kloster und den ihm untergebenen Kirchen und andern
Gütern in den Gauen Leriga, Hesiga und Fenkiga — wovon nur eine Kirche zu Saxlinga zur
Parochie des heil. Paulus in Mimigernaford, welcher der Bischof Gerfrid vorsteht, gehört — in
seinen Schutz, und befreit sie von aller fremden Jurisdiction. Act. Aquisgrani V. Xon. Sept.
Imp. a. Vm. Schaten Ann. Paderb. I. p. 44. Falke C. Tr. Corb. p. 720. (II.)
822.
306. April 2. Kaiser Ludwig nimmt, auf Bitten des Bischofs Baduradus zu Paderbrunn, die Kirche da-
selbst in seinen Schutz, und befreit sie von aller fremden Jurisdiction und allen an den kaiser-
lichen Fiscus zu entrichtenden Abgaben. Act. Aquisgrani IV. Non. April. Imp. a. IX. Schaten
A. P. I. p. 46. (III.)
307. Adalhard der ÄUere ^gl. Nr. 273.), vom Kaiser aus der Verbannung, in welcher er seit Kaiser
Karls Tode leben musste, zurückgerufen, und von der Noth seiner Ordensbrüder in Sachsen
(s Nr. 288.) unterrichtet, reist mit seinem Bruder Wala selbst dahin, und findet einen beque-
meren Ort für das neue Kloster, an der Weser, im Gau Auga, auf dem Grunde der villa Huxori.
Bist, transl. S. Viti 1. c. p. 580.
308. Kaiser Ludwig erkauft, zum Behufe des neuen Klosters, von dem Grafen Bernhard die villa Huxori,
nebst der Mark Huxori, deren Grenzen folgendergestalt angegeben werden: ab aquilone pertin-
git ad Berinchusen et ad villam Albrachtinchusen , ab occidente habet terminum Meygodeshuscn,
ad meridiem procedit usque Gudulmo et Meingodeshusen , ab Oriente cingitur fluvioWisara; und
übergibt dieselbe dem neuen Kloster. Append. ad vitam Waltgeri mscpt.
309. August 6. Der zu dem neuen Kloster bestimmte Ort wird unter feierlichem Gebete in Besitz ge-
nommen ;
310. „ 25. wird derselbe durch den Bischof {Badurad von Paderborn) geweiht, wobei er den Na-
men Corbeia nova (Corvey) erhalt; und an demselben Tage wird daselbst angefangen zubauen.
Hist. transl. S. Viti 1. c.
311. Septemb. 25. Die Brüder des neuen Klosters brechen mit aller ihrer Habe von ihrem bisherigen
Wohnsitz auf;
3li. „ 26. halten sie an dem neuen Orte ihren feierlichen Einzug. Hist. transl. S. Viti 1. c.
313. Unter den neuen Ankömmlingen, mit welchen das Kloster Neu -Corvey besetzt wurde, befand sich
auch der damals 21jährige, aber schon durch Tugend und Gelehrsamkeit ausgezeichnete Am-
karius, der nachmalige Apostel des Nordens und der Erste der von Corvey ausgegangenen
Hissionare und Bischöfe. Adam« Brem. üb. I. cap. 12. 1. c. p. 8. Cf. Vita Anskarii, ap. Pertz.
Script. T. ü. p. 694. sq.
314. Gleichzeitig mit Corvey wurde, ebenfalls durch Adalhard und Wala, auch das Benedictiner- Non-
nenkloster zu Hervord (vgl. Nr. 289.), nach dem Vorbilde des Klosters zu Soissons (secundum
jura Suessionis, vita Waltg.), zu seiner vollständigen Einrichtung gebracht Transl. S. Pusinnae,
Digitized by L^OOQ IC
828 — 826. 95
ap. Pertz. Scriptor. T. H. p. 681. — Es blieb seitdem der Aufsicht des Klosters Corvey
untergeben.
823.
315. Julius 27. Kaiser Ludwig nimmt das Kloster Corvey, auf Bitten des dortigen Abtes Adalhardus, in
seinen Schutz, und befreit es von aller fremden Jurisdiction und allen an den kaiserlichen
Fiscus zu entrichtenden Abgaben. Act. Ingilinheim, VI. Kai. August. Imp. a. X. Mabillon de Re
diplom. lib. IV. Nr. LXVIII. Schaten A. P. I. p. 50. (IV.)
316. August 8. Derselbe schenkt dem Kloster Corvey die königliche villa Huxori nebst andern Gütern,
und bewilligt ihm das Recht der freien Wahl seines Abtes. Act. Ingelinheim VI. Idus August
Imp. a. X. Schaten 1. c. p. 48. mit dem veränderten Datum VI. Kai. Aug. (V.)
82i.
317. Sepfcmb. 7. * Kaiser Ludwig bestätigt, auf Bitten des Bischofs Meingaz zu Osnabrüclv, die Privi-
legien der dortigen Kirche. Act. Wormacia civitate publica, VII. Id. Septembr. Imp. a. XL
Sandhoff 1. c. p. VI. Moser 0. G. I. S. 408. s. W. VIII. S. 5.*) — Diese Urkunde erzählt: Karl
der Grosse habe, auf Befehl des Papstes Adrian, und mit Rath des Erzbischofs Lullus von
Mainz und vieler anderer Bischöfe, an dem Orte Osnabruggi in der Provinz W^estfalen die erste
Kalhedralkirche in Sachsen gestiftet und am Tage ihrer Einweihung mit Privilegien versehen.
Gegen die Wahrscheinlichkeit dieser, mit den Berichten aller gleichzeitigen Geschichtschreiber
und dem Zusammenhange der Begebenheiten im Widerspruche stehenden Erzählung ist nur das
schon bei Nr. 251. und 255. Gesagte zu wiederholen. Auch in Hinsicht des Sach -Inhaltes zeigt
eine Vergleichung dieser Urkunde mit den unzweifelhaft echten, aber ganz anders gefassten
Privilegien für das Bisthum Paderborn von 822 (Nr. 306.), dass die vorliegende, wo nicht ganz
erdichtet, doch sehr verfälscht ist. Endlich kann Kaiser Ludwig im September 824 nicht in
Worms gewesen sein, da er um diese Zeit in der Bretagne Krieg fiihrte. Vgl. Böhmer Reg.
Karol. S. 38. et al. Script. Wir können also unbedenklich auch diese Urkunde zu den unter-
geschobenen rechnen. .
825.
318. Novemb. 16. Walfger, der Stifter des Klosters Hervord (vgl. Nr. 289.), stirbt. — Er wurde be-
graben in acjuilonali parte civitatis in basilica quam ipse fabricavit. Vita Waltg. mscpt.
826.
319. Januar 2. Adalhard, Abt zu Corvey, stirbt. — Wala, den die Brüder in Neu -Corvey zu ihrem
Abte wünschten, wird an jenes Stelle nach Alt- Corvey berufen, und darauf Warinus, ein Sohn
der heil. Ida ((jui ex milite factus est monachus, Annal. Sax. 1. c. p. 607.), zum ersten Abt in
Neu -Corvey erwählt. Hist. transl. S. Viti 1. c. p. 580. — Der Todestag Adalhards, Vita Adal-
hardi, in Act. Sanctor. Januar. T. I. Cf. Excerpta ex vitis Adalh. et Walae, ap. Pertz. Scriptor.
T. IL p. 524. sq.
*) Auch von dem hier nach Henseler gegebenen Abdrucke zeigt das Copiariam des Osnabriickitchen DomstilU fol-
gende Abweichungen. Der Name des Bischofs wird nicht Meingaz, sondern Meringus, der des Kaisers nirht
Ciiroliu, sondern Kofolus geschrieben. S. 6. Z. 15. st. retinendas 1. renovandas; Z. 16. st. ordioanle et 1. or«
dinatum.
Digitized by
(^oogle
^ 826 — 833.
320. Junius 20. Kaiser Ludmig und sein Sohn Lothar incorporiren dem Stifte Corvey die von Karl dem
Grossen gestiftete Kapelle zu Heresburg mit allen dazu gehörigen Gütern und Leuten. Act.
Ingilinheim XII. Kai. Jul. Imp. a. XIII. Monum. Paderborn, p. H8. Schaten A. P. I. p. 55.
Seibertz ürkundenb. 1. S. 2.
321. ,, 29. Helmbrat schenkt der Kirche zu Werden, für das Begräbniss und zum Andenken sei-
nes Vaters, einen Morgen Landes. Act. III. Kai. Jul. Hludov. Imp. a. XIII. Lacomblet Urkun-
denb. L S. 21.
322. Oktober. . Capitulare Hludowici et Hlotharii gedenkt eines Streites zwischen dem Bischof Gehirfre-
dus und dem Grafen Liutrigus, wegen eines Mansus, welchen die königlichen Missi entscheiden
sollen, Pertz Leg. T. I. p. 256. und abermals p. 324.
(826 — 840.)
323. Kaiser Ludwig befiehlt seinem Missus, dem Bischof Badurad zu Paderborn, auf- Ansuchen des Abtes
Warinus, das Stift Corvey und dessen Leute gegen alle Beeinträchtigungen zu schützen, und
zu dem Ende die Privilegien desselben den Grafen bekannt zu machen. S. d. Schaten A. P. I.
p. 51. Falke C. Tr. Corb. p. 733. Wigand Fehmgericht Westfalens S. 220. (\1.) — Die unda-
tirte, in Briefesform gefasste Urkunde muss zwischen die oben angegebenen Jahre gesetzt wer-
den, da 826 Warinus Abt wurde, und 840 der Kaiser starb.
(826—856.)
324. Eeppid und Borhter, Brüder, vertauschen an das Stift Corvey Güter in der villa Sursia, wofür ih-
nen der Abt WarirmSy mit EinwiUigung seiner Brüder (versteht sich, der Klosterbrüder), sein
Besitzthum in der villa Wellithi im Gau Hersi gibt. Wigand Tradit. Corb. S. 64. — Diese Ver-
handlung ist eine der wenigen in den Tradit. Corb. enthaltenen, welcher, wegen der Erwähnung
des Abtes Warinus, eine bestimmte Zeit angewiesen werden kann.
827.
325. December 21. Eildigrim, der Bruder des heil. Liudger, früher Bischof zu Chalons, dann zu Mimi-
gardevord (s. Nr. 266.) und zuletzt zu Halberstadt, stirbt. Thietmar. Chron. lib. IV. cap. 45. 1.
c. p. 787. Annal. Sax. 1. c. p. 573. (wo aber der Todestag, durch Verwechsehmg mit Hildi-
grim IL, unrichtig angegeben.). Todestag, Necrol. Werdin. ap. Leibnit. Scr. Rer. Brunsv. T. III.
p. 748. Vgl. unten Nr. 470.
832.
326. Junius 16. Kaiser Ludwig schenkt dem Stifte Corvey die Fischerei in der Weser, im Gau Wimo-
dia, bei der villa Liusci in der Grafschaft Abbo's, nebst 32 FamiKen, welche diese Fischerei
zu besorgen haben. Act. Franconovort XVI. Kai. Jul. Imp. a. XIX. Schaten A. P. L p. 59. —
Vgl. über diese Fischerei: Wedekind Noten 1. B. S. 279. (VII.)
833.
327. Die Einfälle der Normannen in Flandern und Friesland nehmen ihren Anfang. Chron. de gest. Xor-
mann. ap. Pertz. Scriptor. T. L p. 532., wo auch von der Herkunft der Normannen u. a. m.
die Rede ist.
:]28. In des Kaiser Ludwigs Händel mit seinen Söhnen, welche seine Thronentsetzung, aber auch seine
baldige Wiedereinsetzung zur Folge hatten, war unter andern auch der Bischof von Osnabrück,
Goswin, verwickelt, welcher sich an dem Kaiser thätUch verging, dafür aber auch, als der
Digitized by L^OOQ IC
833 — 834. 97
V
Kaiser wieder die Oberhand gewann, seines Bisthums entsetzt und nach Fulda ins Kloster ver-
wiesen wurde. Von dort aus besuchte er jährlich einmal insgeheim sein Bisthum (wahrscheinlich
bis zu dessen Wiederbesetzung; s. Nr. 363.). Nach Bischof JEgft/mar« Klagschrift (ürk. Nr. XU.).
Moser O. G. I. S. 290. u. die daselbst angef. Schriftsteller.
329. April 1. Kaiser Ludwig schenkt dem Grafen Rhidag Güter zu Ismereleke, Anadopa und Geiske im
Gau Boratre. Act Wormatia Kai. April. Imp. a. XX. Westphalia 2. Jahrg. 3. Quart. S. 74. Wi-
gand Archiv 1. B. 2. St. S. 86. Seibertz ürkundenb. I. S. 3.
330. Junius \. Derselbe verleiht dem Stifte Corvey das Münzrecht nebst allem daraus herfliessenden
Nutzen. Act. Wormat. Kai. Jun. Imp. a. XX. Schaten A. P. I. p. 60. (YIII.)
331. „ 8. Derselbe schenkt dem Stifte Corvey die Salzquellen zu Budinisvelt im Gau Logni, im
Hcrzogthum Sachsen. Act. (wahrscheinl. Wormat.) VI. Id. Jun. Imp. a. XX. Schaten A. P. I.
p. 61. (IX.)
332. Wolf, sein Bruder Beinbrai und seine Schwestern Osbirin und Meinbirin schenken der Kirche zu
Werden 8 Morgen Landes und die Mast für 20 Schweine. Act. in Werithina monasterio, Ludov.
Imp. a. XX. Lacomblet ürkundenb. I. S. 21.
834.
333. Mai 15. Kaiser Ludwig schenkt dem Stifte Corvey die beiden Villen Sulbichi und Hemlion in An-
gariis im Gau Logni. Act. Aquisgrani Id. Maj. Imp. a. XXI. Schaten A. P. I. p. 63. Falke C.
Tr. Corb. p. 277. Orig. Guelf T. V. p. 4. (X.)
334. (Im September oder Oktober.) Bcularadtis, Bischof zu Paderborn, wird von dem Kaiser Ludwig,
nebst dem Herzog Gerhard und Berengar, einem Verwandten des Kaisers, an dessen aufrühri-
schen Sohn Lothar geschickt, wo es ihm gelingt» denselben zur Unterwerfung unter seinen Vater
zu bewegen. Thegani vita Hludov. ap. Pertz. Scriptor. T. II. p. 602
335. Oktober 24. Abbo, der Sohn Gerads, schenkt der Kirche zu Werden zwei Hoven im Ruhrgau in
der villa Lopanheldi an der Ruhr. Act. in Werithina, IX. Kai. Novembr. Hludov. Imp. a. XXI. —
Unter den Zeugen befinden sich die Grafen Adelhard, Beginbald und Oduuaccar. — Lacomblet
Ürkundenb. I. S. 22.
336. „ 28. Heinric, Bemgers Sohn, schenkt der Kirche zu Werden die Mast für 15 Schweine in
der villa Uvili im Ruhrgau. Act. in Werithina, V. Kai. Novembr. Hludov. Imp. a. XXI. Lacomblet
^Ürkundenb. I. S. 22.
337. Novemb. 23. Frithuard gibt dem Bischof Gerfrid eine halbe Hove in der villa Hesingi im Ripuarier-
Gau an der Ruhr, mit Wiesen und W^ald, tauschweise für eine halbe Hove in der villa Castorp
im Broktev-Gau, und 20 Furlangas in der villa Werina im Gau Dreginni. Act in loco Billur-
becci IX. Kai. Decembr. Hludov. Imp. a. XXI. Lacomblet Ürkundenb. I. S. 22.
338. Decemb. 7. Kaiser Ludwig schenkt dem Abte Warinus und dem Stifte Corvey die königliche
Cella genannt Meppia im Gau Agrodingo. Act. Blanciaco VIL Id. Decembr. Imp. a. XXI. Scha-
ttn A. P. I. p. 64. Falke C. Tr. Corb. p. 356.
339. „ 26. Waltbert (der Enkel Widukints und nachmalige Stifter des Klosters Wildeshausen ; vgl.
Nr. 258.) schenkt zum Seelenheil seines Vaters Wiebert an die Kirche S. Martini zu Utrecht im
Gau Insterlaca, dessen Besitzungen in Ostarb^Ie und in Prast mit allem Zubehör, so weit sie
unter fränkischem Rechte Hegen. Act. in villa Ostarbac, VII. Kai. Januar. 834. Indict. XII.
Hludov. Imp. a. XXI. Eccard. Hist. geneal. princ. Saxon. pag. 49. Pertz. Scriptor. T. II.
p. 217. not.
340. Gerfrid, Bischof zu Mimigardeford , gibt der, vom seligen Liudger gestifteten Kirche zu Nuitlon in
der Grafschaft Botbards, für gewisse, aus derselben in die Kapelle der heil. Maria trans aquas
Regesta hist. Westfal. 13 # r^r^r\]r>
Digitized by V^OOQlc
98 835 — 836.
gebrachte Reliquien, den Haupthof Buchuldi und die Hove Oildinchus. Die Äbtissinn Beriburgis
nennt er bei dieser Gelegenheit seine consanguineam. 834. Niesert Münster. Urkundenbuch
1. Abth. S. 317.
835.
344. Februar. . Allgemeine Synode zu Thionville, in Gegenwart des Kaisers Ludwig, an welcher alle
Bischöfe und Äbte des Reiches Theil nehmen. Annal. Bertin. ap. Pertz. Scriptor. T. I. p. 428. —
Namentlich wird des Bischofs Badarad von Paderborn gedacht. Pertz. Leg. T. I. p. 370.
Auf dieser Synode soll auch Bischof Goswin von Osnabrück (vgl. Nr. 328.) seines Amtes entsetzt
worden sein. Henseler mscpt.
836.
342. März 49. Hilduwin, Abt zu Saint-Denys, der eine Zeitlang zu Corvey im Exil gelebt hatte, über-
gibt, aus Dankbarkeit, dem Abte Warinus, für das Kloster Corvey, den Leichnam des heil.
Yitus. Hist. transl. S. Viti 1. c. pag. 581. sq. Cf. Transl. S. Pusinnae 1. c. p. 682.
343. April 28. Die Abgeordneten des Bischofs von Paderborn, an deren Spitze ein Priester Namens
Ido, welche den, auf Befehl des Kaisers Ludwig, der Kirche zu Paderborn, von dem Bischof
Albericus zu Maus (Cenomania) bewilligten Leichnam eines Heiligen in Empfang nehmen sollen,
kommen zu Mans an und werden von dem Bischof ehrenvoll empfangen. Transl. S. Libor. L c.
p. 452. sq. — Gleich am folgenden Tage,
344. ^ 29. wird in einer Versammlung der Geistlichkeit (deren Viele jedoch schwer zur Einwilligung
zu bringen waren) t)eschlossen, den Leichnam des heil. Liborius, ehemaligen Bischofs daselbst,
verabfolgen zu lassen, welcher auch sofort mit grosser Feierlichkeit erhoben wird. Transl.
S. Libor. 1. c.
345. Mai 4. Nachdem der Bischof zu Mans das Volk, welches die Entfernung des Heiligen zu verhin-
dern suchte, besänftigt, den Leichnam den Abgeordneten von Paderborn feierlich übei^eben
und bei dieser Gelegenheit eine immerwährende Brüderschaft zwischen den Kirchen zu Mans
und Paderborn geschlossen hat, wird die Abreise von dort angetreten. Transl. S. Liborii 1. c.
346. „ 24. Die Abgeordneten des Stifts Corvey treten, Behufs der Translation des heil. Vitus, die
Abreise von Saint-Denys an. — Die Reise bis Corvey dauerte 20 Tage, und es wurden in
Westfalen unter andern die Villen Sosat und Brechal berührt. Auch eine villa Freinbergi wird
genarmt. Hist. transl. S. Viti I. c.
347. „ 28. Ankunft des heil. Liborius in Paderborn. Transl. S. Libor. 1. c.
348. Junius 43. (Pridie ante vigil. S. Viti.) Ankunft des heil. Vitus in Corvey. Hist. transl. S. Viti 1. c.
349. Um dieselbe Zeit soll Bischof Badurad zu Paderborn auch von Cambray die Reliquien des heil.
Landelinus erlangt und nach Paderborn transferirt haben, von wo sie später nach Bok^ gekom-
men. Schaten A. P. l p. 73. Vgl. Nr. 4346.
350. August 30. Meginhard und Gunthart schenken der Kirche zu Worden die Mast für 20 Schweine
in der villa üviti. Act in Werithina HL Kai. Sept. Lacomblet Urkundenb. L S. 23.
351. Oktober 48. Theodold und Thrudger, die Söhne Wiggers, schenken der Kirche zu Werden die
Mast für 20 Schweine in der villa Üvitt^ Act. in Werithina XV. Kai. Novembr. Hludov. Imp. a.
XXin. Lacomblet Urkundenb L S. 23.
352. Oktober 34. Oddag, der Sohn Othilrichs, verkauft der Kirche zu Werden 40 Morgen Landes in
der villa Menithinni an der Ruhr in pago Riporum. Act in Werithina, prid. Kai. Novembr.
Hludov. Imp. a XXHI. Lacomblet Urkundenb. L S. 24,
Digitized by
Google
83T — 839. 99
837.
333. Oktober 17. Erpo, der Sohn Aldrichs, schenkt der Kirche zu Werden einen Bifang im Wanes-
walde zwischen den Flüssen Podrebeki und Farnthrapa. Act in Werthina, XVI. Kai. Nov. Hlu-
dov. Imp. a. XXIV. Lacomblet Urkundenb. 1. S. 24.
3öl. Memulf, Diaconus zu Paderborn, welcher der Translation des heil. Liborius beiwohnte, gründet, in
Folge eines bei dieser Gelegenheit gethanen Gelübdes, und mit Hilfe der Mönche zu Corvey,
das Nonnenkloster Böddeken. Overham in not. ad vit. Meinulph. 1. c. p. 420. Cf. Schaten ,A.
P. I. p. 74.
838.
333. März 31. Sneoburg, die Tochter Bernhards, schenkt der Kirche zu Werden 5 Morgen Landes an
dem Orte genannt Tottonhorra in der villa Fislaca in pago Riporum. Act. in Werithina IL Kai.
AprU. Hludov. Imp. a. XXV. Lacomblet Urkundenb. I. S. 24.
336. Junius 7. Kaiser Ludtoig schenkt dem Nonnenkloster zu Herivurth die Kirchen zu Reni im Gau
Bursibant, zu Wateringa und Stochheim im Gau Scopingus. Act. Noviomago VII. Id. Jun. Imp.
a. XXV. Schaten A. P. I. p. 76. (XI.)
337. „ 14. Bei einer Verhandlung im kaiserlichen Palaste zu Nimwegen, in Gegenwart des Kaisers
Ludtoig und seiner Söhne Ludwig und Karl, einen Streit zwischen dem Grafen Gozbert und
dem Abte Hrabanus zu Fulda betreffend, waren unter andern die Bischöfe Gerfrid (von Mimi-
gardevord) und Baturat (von Paderborn) zugegen. Schannat Corp. Trad. Fuld. p. 172. Falke
C. Tr. Corb. p. 379.
338. Oktober 23. Helmbraht, der Sohn Beginberts, schenkt der Kirche zu Werden einen Morgen Lan-
des in der villa Hernatscet an der Ruhr in pago Riporum. Act in Werithina X. Kai. Nov. Hlu-
dov. Imp. a. XXV. Lacomblet Urkundenb. I. S. 25.
359. November 14. Kaiser Ludwig bestätigt, auf Bitten seines Verwandten, des Abtes Warinus zu Cor-
vey, die von Addila, der Wittwe Bunichos, zum Seelenheil ihres verstorbenen Ehemannes und
ihrer Kinder, dem Stifte Corvey gemachte Schenkung ihrer Besitzungen zu Osthoven, Oppen-
heim, Wachenheim und Tyheyle. Act. Ingelinheim XVUI. Kai. Decembr. Imp. a. XXV. Scha-
ten A. P. I. p. 77. (XII.) — Die Urkunde liegt nicht mehr in ihrer ursprünglichen Gestalt vor.
Die von dem Gebrauche Ludwigs abweichende Anrufungsformel, und der Mangel der Indiction
bei dem Datum, sind wahrscheinlich aus einem Versehen des Abschreibers zu erklären.
360. ,, 24. Dci-selbe bestätigt seiner Verwandten, der ehrwürdigen Ida, die von ihrem verstor-
benen Gemahl, dem Grafen Ecbert, ihr hinterlassenen Güter in der vUIa Imminchusen im Gau
Niftharsi. Act. Ingelenheim XL Kai. Dec. Imp. a. XXV. Falke C. Tr. Corb. p. 284. — Ida
(Yda mente devotissima) schenkte diese Besitzungen an das Stift Corvey. Wigand Tradit. Corb.
S. 84. — Wahrscheinlich ist diese /do (von welcher weiter oben Nr. 499., 291.) dieselbe, welche
, dem Stifte Corvey auch ihr Erbe zu Helmonscede schenkte. Wigand Tradit. Corb. S. 87.
839.
361. Julius 8. Kaiser Ludwig restituirt seinem Getreuen Gerulf Güter im Herzogthum Friesland, im Gau
Westracha, die er demselben früher geschenkt hatte, die aber durch dessen Vernachlässigung
wieder zum Fiscus waren eingezogen worden. Act Cruciniaco VIII. Id. Jul. Imp. a. XXVI.
Schaten A. P. I. p. 79. Falke C. Tr. Corb. p. 290. (Xffl.)
362. September 12. Gerfrid, Bischof zu Mimigardeford, stirbt. Annal. Corbej. ap. Pertz. Scriptor. T. III.
p. 3. Todestag, NecroL Werdin. L c. p. 747.
13*
Digitized by
Google
100 839-- 841.
363. Bischof Gausbert (Gosbert), welcher einige Jahre lang den damals noch heidnischen Einwohnern
Schwedens das Christenthum gepredigt hatte, wird in einem Volksaufruhr von dort vertrieben.
Vita Anskar. 1. c. p. 700. Adam. Brem. 1. c. p. 10. (hoc, ut aiunt, factum est anno Luthewici
senioris novissimo.) — Er wurde hierauf mit der Verwaltung des, durch Gosmns Absetzung
(vgl. Nr. 341.) erledigten Bisthums Osnabrück beauftragt. Henseler mscpt.
840.
364. Februar 8. Thiatgrim, Bischof zu Halberstadt, ein Neffe der Bischöfe Ltudger und Eildegrim L,
stirbt. — Er wurde zu Werden begraben. Annal. S. 1. c. p. 574. Todestag auch Necrol. Werd.
1. c. p. 747.
365. August 25. Convent zu Ingelheim. Unter den Bischöfen, welche sich daselbst bei dem (nach sei-
nes Vaters Ludwigs L am 20. Juni d. J. erfolgtem Tode nach Deutschland zurückgekehrten)
jungen Kaiser Lothar versammelten, war auch Bischof Badarad von Paderborn. Pertz. Leg.
T. 1. p. 374.
841.
366. Da Kaiser Ludmgs Söhne, Lothar, Ludwig (der Deutsche) und Karl (der Kahle), die schon bei
ihres Vaters Leben, theils diesen, theils sich unter einahder verschiedentlich befehdet ' hatten,
nach dessen Tode, wegen ihrer Erbfolge -Ansprüche, in einen blutigen Krieg gerathen waren,
worin Ludwig und Karl sich gegen Lothar verbanden; so bemühen sich sowohl Lothar als
Ludwig, die Sachsen auf ihre Seite zu ziehen, und es entsteht unter den Edlen in Sachsen
eine grosse Spaltung, indem ein Theil diesem, ein anderer jenem anhängt. Gleichzeitig bricht
in Sachsen eine Empörung der Eigenhörigen gegen ihre Herren aus, in Folge deren jene, unter
dem Namen der Stellinger, eine mächtige Partei bilden, viele Gewaltthätigkeiten ausüben, ihre
Herren zum TheU aus dem Lande verjagen, und selbst vom Christenthum abfallen. Annal.
Bertin. 1. c. p. 437. Nithardi histor. ap. Pertz. Scriptor. T. II. p. 667. Annal. Xant. ibid. p. 227.
367. Mai 8. Meginhard, Vogt der Kirche S. Salvatoris zu Werden, gibt einem gewissen Thiatung 8 Mor-
gen Länderei zu Gisfridinghovun tauschweise für dessen Besitzthum an dem Flusse Hesapa. Act.
in loco Werthina, VIII. Id. Maj. Hlutharii a. I. Indict. IV. Lacomblet Urkundenb. I. S. 25.
368. December 40. König Ludwig (der Deutsche) bestätigt dem Kloster Corvey den Besitz der von
seinem Vater an dasselbe geschenkten villa Huxori und anderer Güter, so wie das Recht der
freien Wahl des Abtes. Act. Patherbrunnen IV. Id. Decembr. a. R. VH. Indict. IV. Schaten A.
P. I. p. 88. mit der falschen Indict. VIH., zum Jahre 845. (XIV.) — Da die Zählung der Regie-
rungsjahre in den Urkunden Ludtvigs des Deutschen sehr schwankend und unsicher ist, so ist
hier, bei der Zurückführung der Daten auf die gewöhnliche Zeitrechnung, immer der Indiction
gefolgt worden, die in dieser Zeit noch zuverlässig ist.
369. „ „ Derselbe schenkt dem Kloster Corvey 1 1 mansos in der villa Hemli im Gau Langena
Dat. ut pr. Schaten A. P. L p. 89. mit Indict. VIH. Da das Original dieser Urkunde nicht
mehr nachzuweisen ist, so lässt sich zwar über die Richtigkeit oder Unrichtigkeit dieser Indic-
tion nicht mit Bestimmtheit entscheiden; bei der Übereinstimmung des Ortes und Tages mit der
vor. Urkunde ist es aber höchst wahrscheinlich, dass sie auch in dasselbe Jahr gehört.
370. „ 14. Derselbe schenkt dem Kloster Corvey einen Haupthof nebst 20 dazu gehörenden
Nebenhöfen. im Gau Guottinga in der villa Amphidi, welche vorher Graf Banzleibi zu Lehen
hatte. Act. Rosbah villa XIX. Kai. Januar, a. R. VII. Indict. IV. Schaten A. P. I. p. 90. mit der
falschen Indict. VIII. und andern Fehlem im Datum. (XV.)
Digitized by V^OOQIC
842 — 844. 401
842.
371. Lothar benutzt die Empörung in Sachsen, um die Stellinger für sich zu gewinnen, indem er ihnen,
nach eigner Wahl, die Verleihung eines neuen Rechtes oder die WiederhersteBung der alten
Sächsischen Gebräuche zusagt, ^nna]. Bertin. 1. c. p. 437. (zum Jahre 844). Vgl. Nithardi
Histor. 1. c. p. 669.
372. Ludwig, nachdem er im August einen Convent in Salz gehalten, unterwirft sich Sachsen, bestraft
die Eigenhörigen, welche sich gegen ihre Herren empört hatten und vom Chrjstenthume abge-
fallen waren, indem er eine grosse Anzahl derselben hinrichten lässt, und stellt die vorige Ver-
fassung wieder her. Annal. Fuld. 1. c. p. 363. Annal. Bertin. 1. c. p. 439. Nithardi Histor.
1. c. p. 669. Annal. Xant. 1. c. p. 227.
373. Ein neuer Empörungsversuch der Stellinger wird durch eine grosse Niederlage derselben gänzlich
vereitelt. Nithardi Histor. 1. c. p. 671.
374. November 29. Meginhard und Wolf schenken der Kirche zu Werden die Mast für 40 Schweine
im Walde zu üviti. Act ift Werithina monasterio, III. Kai. Decembr. Hlothar. a. R. II. Indict. V.
Lacomblet Urkundenb. I. S. 25. — Nach der Indiction gehört die Urkunde in dieses, und nicht,
^ wie Lacomblet will, in das vorige Jahr.
843.
375. März 20. Kaiser Lothar L gibt dem Grafen Esich dessen bisherige Lehengüter zu Castenicha im
Gau Ripuarien in der Bonner Grafschaft zu Eigenthum. Act. Aquisgrani XIÜ. Kai. April, a. Imp. in
Ital. XXIV. et in Franc. IV. Falke C. Tr. Corb. p. 262. (XVI.) — Graf Esic (wie er hier genannt
wird) übergab diese Güter an das Stift Corvey. Wigand Tradit. Corb. S. 78.
Vermuthlich war der hier genannte Graf Este ebenderselbe, welcher dem Stifte Corvey auch Güter
hl Budinifelde schenkte. Wigand 1. c. S. 51.
376. Kaiser Lothar bestätigt dem Stifte Corvey die von dem Grafen Esich demselben geschenkten Güter
zu Castenicha im Gau Ripuarien in der Bonner Grafschaft. S. d. aber ohne Zweifel bald nach
der vor. Urkunde. Falke 1. c. p. 263. — Der Zweifel , welchen Wigand 1. c. gegen die Echtheit
dieser Urkunde äussert, ist, nach Einsicht des Originals, ohne Grund. (XVII.)
377. August. . Theilung des grossen Frankenreichs durch den Vertrag zu Verdun. Ludwig der Deut-
sche erhält den östlichen Theil desselben, nämlich alles fränkische Land auf der rechten Rhein-
seite, und am linken Rheinufer die Städte Speyer, Worms und Mainz mit ihren Gauen. Annal.
Fuld. 1. c. p. 363. Annal. Bertin. I. c. p. 440. — Auch das Sachsenland blieb also, vermöge
dieses Vertrages, mit dem, seit dieser Zeit ein selbstständiges Ganzes bildenden, ostfränkischen
oder deutschen Reiche verbunden.
378. November 42. Erpo schenkt der Kirche zu Werden zwei Morgen Landes zu Menithinne. Act. in
Werithina, II. Id. Novembr. Hlothar. a. IV. Indict. ^^. Lacomblet Urkundenb. I. S. 26. — Dass
die Kirche zu Werden in dieser Schenkung ecclesia S. Stephani (anstatt S. Salvatoris) genannt
wird, ist ohne Zweifel ein Schreibfehler.
844.
379. * Kaiser Lothar schenkt der Kirche zu Corvey, welcher der Abt Warinus vorsteht, die von ihm
eroberte Insel Rügen. Act. Aquisgrani XIII. Kai. April. 844, a. Imp. in Ital. XXII. Indict. III.
Schaten A. P. I. p. 85. mit Indict. VII. Cod. dipl. Pomeran. T. I. S. 44. — Von dieser Urkunde
ist kein Original, sondern nur ein, von den Bürgermeistern und Räthen- der Städte Marsberg,
Höxter und Volkmarson aufgenommenes Transsumt vorhanden, wovon das Datum mit einem
grossen Stücke der Charte weggerissen, die Handschrift aber unverkennbar aus dem 44. Jahr-
Digitized byC^OOQlC
tos 844 ~ 845.
hundert ist. Die angegebene dritte Indiction passt auf das Jahr Christi 840, obgleich die Jahr-
zahl 844 (dem damaligen Urkundengebrauche zuwider) ausdrücklich angegeben ist. Schalen
hat die richtige siebente Indiction , um sie mit der Jahrzahl in Übereinstimmung zu bringen,
nach "seiner Gewohnheit, willkürlich gesetzt. Ohne Zweifel ist die Urkunde, einer späteren
Tradition zu Gunsten, erdichtet. (Vgl. bei dem Jahre 1114, Nr. 1401.). Ein Krieg Lothars in
einer von seinem Reiche so weit entfernten Gegend hat nicht nur an sich keine Wahrschein-
lichkeit, sondern wird auch nur von späteren Geschieh tschreibem erwähnt, während die älte-
ren, z. B. Annal. Fuld. 1. c. p. 364. Annal. Bertin. 1. c. p. 441., diesen Krieg richtiger Ludwig
dem Deutschen zuschreiben, von dem dann aber auch die Schenkung, w^nn es damit seine
Richtigkeit hätte, ausgegangen sein müsste. — Eine andere Tradition sagt: Zur Zeit Ludwigs
des Deutschen, während Anskar und seine Nachfolger sich mit dem europäischen Norden be-
schäftigten, gingen auch heilige Männer von Corvey aus, um den Slaven, besonders auf der
Insel Rügen, als dem Haupt$?itze des heidnischen Götzendienstes, das Evangelium zu predigen;
es gelang ihnen auch, diese ganze Insel (nehmlich für das Christenthum) zu gewinnen
(praedicantes verbum Dei cum omni fiducia , omncm illam insulam lucrati sunt) , worauf sie da-
selbst zur Ehre Christi und des heil. Vitus, als des Patrons von Corvey, eine Kirche b^ten.
Später fielen aber die Einwohner der Insel wieder zum Heidenthume zurück und verwandelten
die Religion selbst in Aberglauben, indem sie den heil. Vitus unter dem Namen Swantevit als
einen Gott verehrten. Helmoldi Chron. Slav. ap. Leibnit. Scr. R. Br. T. II. p. 543., mid ähnlich
wieder p. 627., wo, aber als ein blosses Gerücht, erzählt wird (tenuis autem fama comme-
morat), Ludwig der Fromme, der Sohn Karls des Grossen, habe dem von ihm gestifteten Klo-
ster Corvey die Insel Rügen geschenkt, worauf die von Corvey ausgegangenen Prediger das
Volk derselben bekehrt hätten.
380. Mai 22. König Ludwig bestätigt, auf Bitten des Bischofs Bateradus zu Paderborn, die von seinem
Vater, Kaiser Ludwig, der Kirche zu Paderborn ertheilten Privilegien, und nimmt dieselbe in
seinen Schutz. Act. Franconofurt XI. Kai. Jun. a. R. XXVII. in orientali Francia, Indict. VII.
Schaten A. P. I. p. 100. mit a. R. XIX. und Indict. VI. zum J. 858. — Die Indiction kann nur
diesem Jahre angehören; denn obgleich sie auch auf das Jahr 859 passt (wohin allerdings
das 27. Regierungsjahr näher als zu 844 führen würde), so kann doch von letzterem nicht die
Rede sein, da Bischof Baduradus schon 852 gestorben ist. Schatens Meinung I. c, er sei
858 noch am Leben gewesen, gründet sich eben nur auf die verfälschte Jahrzahl dieser Urkunde.
Das abnorme Regierungsjahr (das sich im Originale deutlich und unverfälscht, so wie oben,
angegeben findet)* muss also auf einem Versehen des Schreibers der Urkunde beruhen. (XVIII.:
381. Junius 17. Evurwin schenkt der Kirche zu Werden zwei Morgen Landes zu Uviti. Act. in Weri-
thina, XV. Kai. Jul. Hlothar. a. IV. Indict. VII. Lacomblet Urkundcnb. I. S. 26.
845.
382. Januar 7. Andgei-, welcher, durch die Hand Wolframs, ein Drittheil seines Erbes verkauft und
das Geld an die Armen geschenkt hat, gibt die übrigen zwei Drittheile der Kirche zu Werden.
Act. in Werithina, VII. Id. Januar. Hlothar. a. R. V. Indict. VH. Lacomblet Urkundenb. I. S. 27.
— Die Indiction weist zwar auf das vorige Jahr; man muss aber an eine Jahresrechnung den-
ken, nach welcher das neue Jahr mit dem 25. März beginnt, der Januar also noch dem alten
Jahre zugezählt wird.
383. März. . Während ein Heer der Normannen auf der Seine mit 120 Schiffen in Frankreich einfällt
und bis Paris vordringt, bricht ein anderes Heer derselben mit 600 Schiffen auf der Elbe in
Deutschland ein und verwüstet Hamburg, wird aber von den ihm eritgegengehenden Sachsen
Digitized byC^OOQ IC
845 — 84T. 103
geschlagen, welche hierauf Hamburg wieder einnehmen. Annal. Berlin. 1. c. p. 441. Ann. Fuld.
1. c. p. 364. Chron. de gest. Norm. 1. c. p. 533.
384. In Friesland werden den eingedrungenen Normannen drei Schlachten geliefert, in deren erster sie
besiegt werden, in den beiden andern 'aber Sieger bleiben. Ann. Fuld. 1. c.
385. König Ludtoig zieht mit einem Heere gegen die Slaven (ad Winodos), diese senden ihm aber Ge-
schenke und Geiseln nach Sachsen und bitten um Frieden, den er ihnen bewilligt und darauf
aus Sachsen wieder zurückkehrt Annal. Xant 1. c. p. 228.
386. August 19. Imma schenkt der Kirche zu Werden einen Theil ihres Erbes, nehmlich Weidegründe
in den Villen Aldgrepeshem und Kempingwerva im Gau Sutrachi, und in der villa Westarburon
im Gau Westrachi. Act. in Werthina, XIV. Kai. Septembr. Hludov. R. a. VI. Indict. VIII. La-
comblet ürkundenb. I. S. 27.
387. Im Herbste hält K. Ludwig eine grosse Versammlung zu Paderbon). Annal. Fuld. 1. c. p. 364.
846.
388. Die Normannen fallen in Friesland ein, verheeren daselbst den Ostergau und Westergau, verbren-
nen Dorstadt und zwei andere Städte, und bringen fast ganz Frieslaud in ihre Gewalt, woran
der in Nimwegen verweilende Kaiser Lothar sie zu verhindern ausser Stande ist. Annal. Xant.
1. c. p. 228. Anna). Bertin. 1. c. p. 442. Chron. de gest. Norm. 1. c. p. 533.
389. Abermaliger, von Sachsen aus unternommener Krieg des Königs Ludwig gegen die Winider jenseit
der Elbe. Annal. Xant. 1. c.
847.
390. Die Könige Lothar, Ludwig und Karl schicken Gesandte an den Normannen -König Rorik, um den
Feindseligkeiten der Normannen Einhalt zu thun. Annal. Bertin. 1. c. p. 443.
391. Die Normannen zerstören Dorestadt in Friesland und erobern die batavische Insel. Annal. Bertin.
1. c. Annal. Fuld. 1. c. p. 365. — Die Einfälle der Normannen in Friesland und den benachb.
Ländern wiederholen sich in den folgenden Jahren.
392. Januar 21. Gislun gibt der Kirche zu Werden, zu seinem und Athalwins Seelenheil, einen Morgen
Landes in Wellen. Act. in Werithina, XII. Kai. Februar, a. VIII. Indict. IX. Lacomblet ürkun-
denb. I. S. 28. — Die Indiction weist zwar auf das Jahr 846, man muss aber an eine Zeit-
rechnung denken, nach welcher erst mit d. 25. März die Jahrzahl wechselt.
393. August 18. Wolf gibt der Kirche S. Salvatoris et S. Patris Liudgeri zu Werden sein Besitzthum
zu Hestratescethe. Act. in Werithina XV. Kai. Sept. 847. Lacomblet ürkundenb. I. S. 28. —
Die in der Urkunde genannten Personen (der Geschenkgeber PFo//" selbst, .der unter den Zeu-
gen genannte Vogt Meganhard, der Schreiber Liudbald, welche alle um diese Zeit, wiewohl
der zuletzt genannte in dieser Urkunde zuerst, vorkommen) machen es wahrscheinlich, dass
die Schenkung wirklich in das angegebene Jahr gehört, obgleich die übrigen Daten (Indict. IV,
und Hludov. Imp. a. III.) nicht passen, also ein späterer Zusatz sein mögen. Wenn letzteres
nicht auch von der Einschaltung des S. Pat. Liudgeri gilt, so würde diese Urkunde die erste
sein, in welcher Liudger, der Stifter der Kirche zu Werden, zugleich als Patron derselben ge-
nannt ist.
394. September. . Synode zu Mainz , welcher unter andern Bischof Baturat von Paderborn (als SuflBra-
gan des Erzbischofs von Mainz) beiwohnt. Schaten A. P. L p. 91.
395. „ . Meinulf, der Stifter des Klosters Böddeken, stirbt. Schaten 1. c. p. 92.
Digitized by VjOOQIC
40i 848 — 851.
848.
396. Julius !20. Gnnthard und Aihilwin verkaufen dem Bischof AUfrid (zu Mimigardevord) ihre Rottung
in dem Walde Witherowald, zu Behuf der Kirche (proprium tuum monasterium) zu .Werden.
Act. in Werthina, XIU. Kai. Augusti 848, Hloduw. jun. a. R. IX. Indict. XL Lacomblet Urkun-
denb. I. S. 29. — Diese Urkunde ist die letzte, in welcher ein Bischof von Mimigardevord in
Verbindung mit dem Stifte Werden vorkommt, da nach Altfrids Tode die Trennung und selbst-
ständige Constituirung der Abtei Werden eintrat.
397. Anskarius (seit 833 Erzbischof zu Hamburg, aber in Folge der Zeretörung dieses Ortes durch die
Normannen, von dort vertrieben) erhält das durch den Tod des Bischofs Leudericus erledigte
Bisthum Bremen. Vita Anskar. 1. c. p. 706. Adam. Brem. 1. c. p. 41. — Leudericus war schon
847 gestorben, seine Stelle wurde aber nicht sofort wieder besetzt, und Anskarius fand in der
Besitznahme des Bisthums Bremen Schwierigkeiten. Adam. Br. 1. c. Derselbe gibt dem A.
46 Jahre zu Hamburg und 18 zu Bremen; diese Zahl kommt nur heraus, wenn man annimmt,
dass er jedesmal den Theil eines Jahres für voll, also ein Jahr doppelt zählt, so dass 848 zu-
gleich das letzte Jahr für Hamburg und das erste für Bremen ist.
849.
398. April 22. AUfrid, Bischof zu Mimigardevord und Verfasser der vita Liudgeri, stirbt. Necrol. Wer-
din. 1. c. p. 747. — Mit seinem Tode hörte die Verbindung des Stiftes Werden mit dem Bis-
thum Mimigardevord auf, und jenes erhielt in dem jungem Hildigrim (seit 833 Bischof zu Hal-
berstadt) seinen eigenen Vorsteher. Obgleich nun eigentlich Werden nicht innerhalb der alten
Grenzen Westfalens, sondern in Ripuarien lag, so wird doch eine fortwährende Berücksichtigung
der Urkunden dieses Stiftes durch dessen mannichfache Verbindung mit Westfalen gerechtfertigt.
850.
399. Kaiser Lothar und König Ludwig jagen viele Tage lang gemeinschaftlich mit wenigen Begleitcrii im
Osning- Gebirge, zum Beweis ihres vollkommen guten Einverständnisses. Annal. Xant. 1. c. p. 2i9.
400. Rorik, ein Fürst der Normannen, dringt mit einer grossen Anzahl SchifiFe auf dem Rhein und der
Waal vor und verheert Friesland, die batavisehe Insel und andere benachbarte Orte. Kaiser
Lothar, der ilm vergebens zurückzudrängen sucht, belehnt ihn mit Dorestat und einigen andern
Gauen. Annal. Bertin. 1. c. p. 445. — Dennoch wiederholen sich in den folgenden Jahren die
Einfälle der Nonnannen in Friesland und andern Theilen des fränkischen Reiches.
401. Drei Empfehlungsschreiben des Kaisers Lothar für den edlen Sachsen Waltbert, einen Enkel 117-
dukints (vgl. Nr. 258. 339.), zu dessen Reise nach Rom: 1) an seinen Sohn Ludwig, König von
Italien; 2) an die Bischöfe, Äbte, Grafen und andere höhere Beamte in Italien; 3) an den
Papst Leo, S. d. — Diese Briefe können keiner späteren Zeit angehören, da 851 schon Walt-
berts Rückkehr aus Italien mit der Translation des heil. Alexander erfolgte. Transl. S. Alex. ap.
Pertz. Scriptor. T. IL p. 677.
851.
402. Die Leichname der Heiligen Alexander, Romanus und Emerentiana werden durch WaUbraht, den
Enkel Widukints, aus Rom nach Sachsen, und zwar nach Wildeshausen (ad locum Wigalding-
hus) gebracht. Annal. Xant. 1. c. p. 229.; und ausführlich: Translatio S. Alexandri 1. c. p. 673.
sq. — Folgende Orte in Westfalen wurden theils auf der Reise berührt, theils werden sie sonst
in dieser Geschichte genannt. VUla Stenvorde in regione Dreni; p. 678. Pagus Tregwiti; Mo-
nasterium quod dicitur Osnabrugga; villa Wallonhurst; villa Bochorna in pago Dersaburg; villa
Digitized by C^OOQ IC
8S1 — 852. 405
Holzdorpf (Holttorp) in pago Leri; p. 679. Villa Wilshcm in pago Thuhenti; villa Heribeldiu
in pago Hatterun; p. 680. Rehtbergi; p. 681. Vgl. Wedekind Noten 4. Bd. Not. XXVI.
403. Die Normannen verheeren Friesland und die Niederrhein -Gegenden; voa der Elbe her brechen
sie auch in Sachsen ein, wo viele Städte von ihnen theils belagert, theils verbrannt werden.
Annal. Xant. 1. c. p. 229.
404. Oktober 3. Baturat, Bischof zu Paderborn, und Bischof Liutprand (wahrscheinlich Liudbert, zu
Mimigardevord) nehmen Theil an der zu Mainz, auf Befehl König Ludwigs, unter dem Vorsitze
des Erzbischofs Hrabanus gehaltenen Synode und den daselbst gefassten Beschlüssen. Pertz.
Leg. T. I. p. 411. — Annal. Fuld. 1. c. p. 367. und Annal. Saxo 1. c. p. 572. setzen irrthümlich
diesen Convent in das Jahr 852.
405. December 24. Die Eheleute Eierword und Geva widmen ihr Castrum Freckenhorst mit dem dabei
gelegenen, von ihnen ausgerodeten Walde und andern Gütern zu Otomar, Fharendorpe, Foberg,
und dem Zehcntcn in regione Ravenspurg, theils zum Unterhalt einer Congregation von Prie-
stern, welcher Liutoldus vorstehen soll; theils zu einem Nonnenkloster, welches Geva zeitlebens
regieren will, an deren Stelle, nach ihrem Tode, Thiatilda treten soll; alles mit Einwilligung
des Bischofs Lvdbert zu Mimigardevord, in Gegenwart desselben, so wie des Scholasticus Thiemo,
des Gustos Chuonradus und sämmtlicher Brüder daselbst. Act. in ecclesia in Mimigarde, prid.
naliv. D. N. Jesu Christi a. 831. Kindlinger M. B. 2. B. Urk. S. 9.
Eben dieser Everword schenkte seine, auf der. südlichen Seite der lippe*) gelegenen Güter an
das Kloster Fulda, wozu König Ludwig seine Bestätigung ertheilte; dat. Wormat. IX. Kai. April.
(ohne Angabe des Jahres;. Schannat Corp. Tradit. Fuld. p. 205. — Fridewart übergab dem
Kloster Fulda die Guter Everwarts, wie er sie von diesem empfangen, mit Ausnahpie einer
Hove an der Lippe. Ibid. p. 303. Nr. 79. Dronke Tradit. Fuld. S. 400. Nr. 91.
852.
406. König Ludteig begibt sich nach Sachsen, um die Beschwerden der Sachsen über ungerechte Rich-
ter selbst zu untersuchen und beizulegen, und seine eignen, ihm entzogenen Güter zurückzu-
nehmen. Zu diesem Ende hält er eine allgemeine Versammlung zu Mimida (Minden) an .der
Weser. Von hier zieht er per Angros, Harados, Suabos et Hohsingos (d. h. durch Engern,
durch den Hardegau, den Schwabengau und den Hohsigau) nach Thüringen. Annal. Fuld. 1. c.
; p. 368. — Es ist bemerkenswerth, dass hier die Bewohner der verschiedenen Gaue noch gleich-
sam als eben so viele einzelne Völkerschaften bezeichnet werden, woraus sich folgern lässt,
dass die Eintheilung der Gaue keineswegs eine willkürliche Einrichtung war, sondern auf den
alten Volks- und Stammesgrenzen beruhte. — Was den obigen Versammlungsort betrifft, so soll
zwai*, nach Anderer Meinung, der auch Ledebur krit. Bei. S. 97. beistimmt, unter Mimida, oder
nach einer andern Lesart Nimia, der Hof Nieme, am Einflüsse der Nieme in die Weser, auf
dessen Grunde das Kloster Bursfeld erbaut wurde, zu verstehen sein; da aber der vornehmste,
für diese Meinung geltend gemachte Grund, dass Nieme in Engem gelegen, auch für Minden
gilt, so dürfte für diesen Ort, als den bedeutenderen und zu einer grossen Versammlung offen-
bar geeigneteren, zu entscheiden sein.
407. September 47. Baduradus, Bischof zu Paderborn, stirbt. Vita Meinw. 1. c. welche dem Bischof
Badurad eine 48jährige Regierung gibt, wonach sein Tod in dieses Jahr fallen muss. Todestag
*) AnstaU: in pago Dorenn«e, wird a« a. O. wohl: pago Boroctra (in irgend einer der mannicbr«ltigea Foroien, ia
welciier dieser Mame aicfa geschrieben findet) su lesen sein.
Rege... h«t. We.tf.1. 14 ^.^.^.^^^ ^^ (^OOglC
106 852 — 855.
nach dem Necrol. Paderborn, eben so Necrol. Abdinghov. b. Schaten A. P. I. p. 401. Nach
Annal. Saxo 1. c. p. 512 soll Badurad schon 851 gestorben sein, was aber unrichtig ist, da er
noch im Oktober 851 der Synode zu Mainz beiwohnte (s. Nr. 403.). — Sein Nachfolger ist
Liuthard.
408. December 8. König Ludwig schenkt dem Kloster Herifurd Güter zu Kelveri im Gau Grainga,
welche Graf Hrodrad vorher zu Lehen gehabt; femer zu Lodre und Arpingi im Gau Suther-
bergi; und bewilligt demselben die Freiheit von allen fremden Gerichten. Act. in monasterio
Herifurd, VI. Id. Decembr. a. R. XIX. Jndict. XV. Schaten A. P. I. p. 109. zu 867, mit der fal-
schen Angabe a. R. XXIV. (XIX.)
(852—884.)
409. Ein Edler Namens Sidag hatte schon vor längerer Zeit ^ine kleine hölzerne Kirche gebaut und
nebst dem dritten Theil seiner väterlichen Erbgüter im Gau Almango dem Bisthum Paderborn
übergeben. Da jene kleine Kirche den Einsturz drohte, so bauten Sidags Erben dafür eine
steinerne ; Bischof Liudhard von Paderborn weihte dieselbe , und bei dieser Gelegenheit wurde
deren Übergabe an das Stift Paderborn erneuert. — Die undatirte Urkunde gehört in den an-
gegebenen Zeitraum, in welchem Bischof Liudhard dem Stifte Paderborn vorstand. In Wigands
Archive 5. B. S. 130. und Seibertz Urkundenb. I. S. 24. wird irrthümlich und ohne Grund Bi-
schof Meinwerk -als Aussteller derselben angenommen. (XX.)
853.
410. Grosse Hungersnoth in Sachsen. Annal. Xant. 1. c. p. 229.
411. Mai 22. König Ludwig bestätigt, auf Bitten des Abtes Warinus zu Corvey, die Privile<2;ien der
von seinem Vater, dem Kaiser Ludwig, gegründeten Klöster Corvey und Heriford, welchem
letzteren die Äbtissinn Addila vorsteht; besonders bestätigt er jenem die Kirchen zu Meppen
und Eresburg, letzterem die zu Buginithi und Hreni; auch bestimmt er, was den Bischöfen,
und namentlich dem Bischöfe von Osnabrück, bei den jährlichen Kirchenvisitationen, an Lebens-
mitteln geliefert werden soll. — Von dem damals lebenden Bischof von Osnabrück, Gozbert
(vgl. Nr. 363.), wird bei dieser Gelegenheit gesagt, dass er alt und kränklich sei. — Act. Fran-
conoford XI. Kai. Jun. a. R. XX. Indict. I. Schaten A. P. I. p. 95. Moser 0. G. I. S. 409. s.
w. vni. s. 7. (XXI.)
412. September 16. Hadawart, Bischof zu Minden, stirbt. — Thiatric wird sein Nachfolger. Annal.
Fuld. 1. c. p. 368.
854.
413. Dänische (Normannische) Seeräuber verheeren den an Sachsen angrenzenden Theil Frieslands.
Annal. Bertin. 1. c. p. 448.
855.
414. Die Normannen -Fürsten Rorik und Godefrid, welche durch innere Unruhen in ihrer Heimath bewo-
gen wurden, Friesland zu verfassen, kehren dahin zurück und behaupten sich nicht nur in
Dorestat, sondern bemächtigen sich auch von hier aus des grössten TheUes von Friesland. An-
nal. Bertin. 1. c. p. 449.
415. März 20. König Ludwig schenkt dem Kloster Corvey, auf Bitten des dortigen Abtes Warinus die
königliche Cellula Fischboeki im Gau Leri, mit Befreiung von aller fremden Gerichtsbarkeit
Digitized byC^OOQlC
855 — 859. 107
Act. in viUa Eipilingas Xm. Kai. April, a. R. XXffl. Indict lU. Schaten A. P. I. p. 97. Falke
C. Tr. Corb. p. 83. mit A. R. XIII. Indict. XV. und einem doppelten Monogramme. (XXII.)
416. November 10. Folcker, entschlossen im Kloster (coenobio) Werden ein geistliches Leben zu fuhren,
schenkt diesem Kloster seine Güter im Gau Hamuland in der Grafschaft Wigmanns, und in der
Batuwe, in der Grafschaft Ansfrids, nach ripuarischem, salischem und friesischem Rechte. Act.
in pago Flethetti in villa Hlara, VII. Id. Novembr. et in pago Batue in villa Hlegito, IV. Id. No-
vembr. 835. Hludov. jun. a. R. XV. Indict lU. Kindlinger M. B. 2. Bd. ürk. S. 19. Lacomblet
Urkundenb. I. S. 30. — Die Urkunde ist nicht nur bemerkenswerth als die erste, in welcher
von einem selbstständigen Kloster zu Werden die Rede ist, sondern auch als bedeutsam für
die Geschichte des Bisthums Münster, welchem das Stift Werden späterhin alle seine Güter und
Gerechtsame in Friesland und in der Drenthe verkaufte.
836.
417. September 20. Warinus, Abt zu Corvey, stü-bt — Adalgarius wurde sein Nachfolger. Cod.
mscpt. Corbej. Aunal. Corb. 1. c. p. 3. Annal. Saxo 1. c. p. 576.
418. Oktober 20. König Ludwig nimmt, auf die Bitte des Grafen Waldbert, das Monasterium Wialtes-
hus, wo der heilige Alexander ruht, und das oppidum Wialteshus au beiden Seiten des Flusses
Hunta, in seinen Schutz, und befreit dasselbe von aller fremden Gerichtsbarkeit, die allein dem
Grafen Waltbert, seinem Sohne dem königlichen Diaconus Wiebert, und deren Nachfolgern in
der Regierung des gedachten Klosters zustehen soll. Act. Franconofurt XIII. Kai. Novembr. a.
"R. XXIII. Indict. IV. Eccard. Bist, geneal. princ. Saxon. super, p. 21. (fehlerhaft.) Zeitschrift
für valerl. Gesch. u. Alterthumsk. 6. B. S. 225.
(856—877.)
419. Adalgarius , Abt zu Corvey, schliesst einen Tauschvertrag mit dem Grafen Gerold, wodurch letzte-
rer seine Güter im Gau Swilbergi an das Kloster Corvey abtritt, wogegen der Abt, mit Ein-
willigung der Brüder, ihm des Klosters Güter zu Honesleve im Gau Thüringen überlässt. Wi-
gand Tradit. Corb. S. 89.
857.
420. Die Normannen greifen Sachsen an, werden aber kräftig zurückgetrieben. Chron. de gest. Nor-
mann. 1. c. p. 533. (21.)
858.
421. Junius 13. König Ludung schenkt dem Kloster Herivurt, welchem die Äbtissinn ffadewi vorsteht,
Güter in den Gauen Dreini und Boroctra und den Grafschaften Burchards und Warins, nehm-
lich an den Orten Seliheim und Stocheim. Act. Franconovurt, Id. Jun. a. R. XXVI. Indict. VI.
Schaten A. P. I. p. 106., zum J. 865, mit der falschen Indict. XIII. (XXIII.)
Die hier zum erstenmal genannte Äbtissinn ist ohne Zweifel eine Person mit der Haduwy mente
devotissima, welche (als Wittwe) zum Seelenheil ihres Ehemannes Amalung und ihrer Söhne
Bennid und Amalung, ihre Güter zu Weredun, Upweredun und Beverungun an das Stift Corvey
schenkte. Wigand Tradit Corb. S. 82. — Über ihre Verwandtschaft s. unten Nr. 423.
859.
422. April 25. König Ludwig schenkt dem Kloster Herivurt, welchem die Äbti^siim Haduwic vorsteht,
die Güter, welche Folcheii bisher zu Lehen hatte, in dem Herzogthum Westfalen, den Gauen
Digitized by '
\j00gle
tos 860 — 864.
Grainga und Threcwili, und den Grafschaften Burchards, WaUherts, Mhric's und LeUfs. Act
Franconovurl, VII. Kai. Maj. a. R. XXVII. Indict. VII. Schalen A. P. p. 108, zu 866, mit der
falschen Indict. XIV. Falke C. Tr. Corb. p. 300., mit eben dieser falschen Indiction. (XXIV.)
860.
423. Mit Bewilligung des Königs Karl von Westfranken wird, auf Bitten der Äbtissinn Haduig, einer
Tochter der heil. Ida, Nichte der Äbte AdaJhard und Wala, und Schwester des Abtes Wart-
nus", deren Bruder Cobbo in Diensten des Königs Karl stand, der Leichnam der heil. Pusinna
in das Kloster Hervord gebracht. Transl. S. Pusinnae, ap. Leibnit. Scr. R. Br. T. I. p. 481.
und im Auszuge, Perlz. Scriptor. T. II. p. 682.
424. Mai 18. Stiftung des Nonnenklosters Rossebroc (Horsebrok, Herzebrok), durch die edle Waldburg
und ihre Tochter Duda, mit Genehmigung des Bischofs Egbert zu Osnabrück. Facl. XV. Kai.
Jun. a. 860, Indict. IV. Kindlinger M. B. 2. B. ürk. S. 26. Moser O. G. I. S. 411. s. W. Vni.
S. 9. (Die Indiction ist wahrscheinlich in der Abschrift, aus welcher der Kindlinger'sche Abdruck
geflossen ist, unrichtig angegeben.) — Die oben genannte Diula wurde die erste Äbtissinn.
Henseler mscpt.
861.
425. Bischof Liutbert zu Mimigardevord beschenkt das Kloster Frikkenhurst mit vielen Reliquien der Hei-
ligen Bonifacius, Maximus, Eonius und Antonius, von der Krippe und dem Grabe des Herrn
und von dem bei der Himmelfahrt zurückgelassenen Staube seiner Füsse. Anual. Xant. 1. c. p. 230.
863.
426. Die neue Kirche S. Pauli bei Corvey an der Weser wird eingeweiht. Annal. Corb. 1. c. p. 3.
864.
427. Die Normannen, nachdem sie in Friesland Dorestat und eine andere Stadt, in welche sich die
Friesen geflüchtet hatten, zerstört, und dabei viele der letzteren getödtet und gefangen genom-
men, dringen im Januar zu Schiffe den Rhein aufwärts gegen Cöln vor, zerstören unterwegs
Xanten, befestigen eine nicht weit davon gelegene kleine Rhein -Insel, und kommen bis nach
Neuss. König Lothar zieht ihnen von der einen, und die Sachsen von der andern Seite des
Rheins her, entgegen; die letzteren erlangen einige Vortheile über die Normannen und tödten
einen ihrer Fürsten Namens Calbi, worauf die Normannen, um den 1. April, sich zurückziehen.
Annal. Bertin. 1. c. p. 459. (zum J. 863). Annal. Xant. I. c. p. 230. Chron. de gest. Normann.
1. c. p. 533. (25.)
428. Novemb. 10. * König Ludwig bestätigt, auf den Antrag des Bischof Egibert zu Osnabrück, und in
Folge des Beschlusses einer Fürsten -Versammlung zu Frankfiirth, die Privilegien der Kirche zu
Osnabrück, besonders in Ansehung ihrer Zehenten, hinsichtlich deren sie durch die Schuld des
Grafen Cobbo und des Bischofs Gozbert — denen die Verwaltung der Kirche übertragen wurde,
als Gostüin, wegen seiner Untreue gegen den verstorbenen Kaiser Ludwig, seines Bisthums
entsetzt und aus demselben entflohen war — in ihren Rechten verkürzt worden. Act. Mogon-
tia civitate, IV. Id. Novembr. a. R. XV. Indict. XII Sandhoff 1. c. p. VIII. Moser 0. G. I.
S. 413. s. W, VIII S. 10. — Auch in dieser Urkunde wird die Fabel wiederholt, dass Karl
der Grosse, auf Befehl des Papstes Adrian, Osnabrück als die erste bischöfliche Kirche in
W^estfalen gestiftet und mit PrivUegien versehen habe, welche Bischof Egibert sogar vorgelegt
haben soll. Entweder war also damals diese. Fabel schon in Umlauf gesetzt, oder auch die
Digitized byC^OOQlC
, 865 — 868. ' 409
vorliegende Urkande mnss zu den erdichteten gerechnet werden. Dass letzteres der Fall, ergibt
sich nicht nur aus ihrem verdächtigen Inhalte , welcher sich auf den bekannten Zehentstreit mit
Corvey und Hervord bezieht und mit den, noch im Originale vorhandenen, also unleugbaren
Privilegien dieser Stifter in direktem Widerspruche steht, sondern auch aus der widersprechen-
den Zeitrechnung; denn im November 864, wohin die Indiction gehört, kann Ludwig nicht in
Mainz gewesen sein; auch passt das angegebene Regierungsjahr nicht in eine so späte Zeit,
und der Abt Radletcus, in dessen Namen die Urkunde recognoscirt ist, muss damals längst todt
gewesen sein, da er seit 852 nicht mehr in Urkunden vorkommt; deshalb aber die Urkunde
in ein früheres Jahr zu setzen (die Indiction würde auch auf 849 passen, und Böhmer Reg.
Karol. S. 78. Nr. 756. hat die Urk. ohne ersichtlichen Grund in das Jahr 848 gesetzt), geht
noch weniger an, da Bischof Gozberi, dessen hier als verstorben gedacht wird, im J. 853 noch
lebte (s. Nr. 411.).
865.
429. Februar 3. Anskarius, der erste Erzbischof zu Hamburg und Apostel des europäischen Nordens,
der früher in den Klöstern Alt- und Neu -Corvey als Mönch gelebt hatte (Vgl. Nr. 313. u. 397.),
stirbt; Adam. Brem. 1. c. p. 13. Cf. vita Anskar. 1. c. p. 683. sq. Das Todesjahr auch Annal.
Corb. 1. c. p. 3. Annal. Saxo 1. c. p. 578.
430. Am Tage der Deposition des heil. Anskarius wurde Rimbert, der auch in Corvey gebildet war,
einstimmig zu seinem Nachfolger erwählt. Thiadricus, Bischof zu Minden, und Adalgarius, Abt
zu Corvey, geleiteten denselben zum Kaiser, wo er die Belehnung mit dem Bischofsstabe em-
pfing. Derselbe Bischof von Minden und Bischof Liudhard von Paderborn assistirten nachher
bei seiner, durch den Erzbischof von Mainz verrichteten Ordination. Vita Rimberti, ap. Pertz.
Scriptor. T. II. p. 770. Adam. Brem. 1. c. p. 15.
867.
431. Papst Nikolaus sendet die Reliquien des heil. Magnus nach Sachsen an den Bischof Liudbert (zu
Mimigardevord). Annal. Xant. 1. c. p. 232.
868.
432. Bischof Liudbert zu Mimigardevord verwaltet um diese Zeit den östlichen Theil der Diöcese des
suspendirten Erzbischofs Guntarius von Cöln , jedoch ohne die Ordination. Ann. Xant. 1. c. p. 233.
433. Julius 1. König Ludioig schenkt, auf Verwendung seiner Gemahlinn Hemma, dem Kloster Herivord
die Höfe Overanberg und Liudwinesthorp im Gau Angeresgowe, und bestätigt demselben zu-
gleich das freie Wahlrecht der Äbtissinn und die Freiheit von allen fremden Gerichten. Act.
Engilahem, Kai. Jul. a. R. XXXIII. Indict. I. Bisher noch ungedruckt (XXV.)
434. Die Provinzial- Kirchenversammlung zu Worms, unter dem Vorsitze des Erzbischofs Liudbert von
Mainz, genehmigt, auf den Antrag des Bischofs Liuthard von Paderborn, die von diesem und
seiner Schwester Waldburg beabsichtigte Stiftung eines Nonnenklosters zu Herisi, die deshalb
geschehene Eintauschung dieses Ortes von der Kirche zu Paderborn, gegen ihre beiderseitigen
Erbgüter, und die beabsichtigte Überweisung mehrerer Zehenten aus der Umgegend an das zu
errichtende Stift. Act. in Wormatia a. 868, Reg. Ludov. a. XXVII. Indict. I. — Unter den Bi-
schöfen, welche auf der Synode zugegen waren und die Urkunde unterschrieben, befinden sich:
Liudbert, Bischof zu Mimigardevord; Thiadric, zu Minden; Liuthard, zu Paderborn, und Aegibert,
zu Osnabrück. — Schaten A. P. I. p. 111.
Digitized by LjOOQIC
440 869 — 873.
Einen undatirten Brief des Erzbischofs Rimbert zu Hamburg, an die Äbtissinn und die übrigen
Jungfrauen zu Heresi, s. vita Rimb. 1. c. p. 774.
869.
435. Liidtvig, der Sohn König Ludtvigs des Deutschen, führt, mit Hilfe der Sachsen, Krieg gegen die
Winider und erlangt den Sieg, jedoch mit grossem Verlust von beiden Seiten. Aimal. Bertin.
1. c. p. 485.
870.
436. September 25. König Ludtuig schenkt dem Kloster Corvey die villa Lizzicha. Act. Aquisgrani
Vn. Kai. Octobr. a, R. XXXIV. Indict. HI. Schaten A. P. I. p. 420. zum J. 873, mit der fal-
schen Indict. VI. (XXVI.) — Das geschenkte Gut soll Lützig im Trier sehen sein.
437. Der östliche Theil der Kirche zu Corvey wird durch den Blitz zerstört. Amial. Corb. 1. c. p. 3.
871.
438. April 27. Liudbert, Bischof zu Mimigardevord (beatus episcopus Liudbertus Saxoniae et filius Ri-
puariae) stirbt. Annal. Xant. 1. c. p. 234.
43d. Junius 43. König Ludimg bestätigt, auf die Bitte des Bischofs Liuthard zu Paderborn, das von
diesem und seiner Schwester Waldburg aus ihren Erbgütern gestiftete Nonnenkloster Herese,
nimmt dessen Güter und die von dem Bischof ihm übertragenen Zehenten in königlichen Schutz,
verleiht ihm die freie Wahl der Äbtissinn, unter Genehmigung des Bischoüs, und befreit dasselbe
von der Gerichtsbarkeit der königlichen Beamten. Act. Triburias, Id. Jun. a. R. XXXII. Indict. IV.
Schaten A. P. I, p. 414.
440. Oktober 44. Derselbe bestätigt die durch den Bischof Thiederich zu Minden geschehene Stiftung
des Nonnenklosters in Wonherestorp (WunstorQ. Act. Franconoford prid. Id. Octobr. a. R. XXXIII.
Indict. IV. Bisher noch ungedruckt. (XXVII.)
872.
441. Oktober 47. Graf Waltbert und seine Gemahlinn Altburg schenken, zum Seelenheil ihrer Altern
Wibert und Odrad, zu der von ihnen erbauten und zur Ehre des heil. Alexander geweihten
Kirche zu W^ihaldeshusen im Gau Leri am Flusse Hunta, einen Theil ihres Erbes, nehmlich die
ganze villa Wihaldeshusen mit allem Zubehör, nebst Eigenhörigen zu Holtorp, Holthusen, Fam-
ihorpe, Estithoi*pe, Ivorithi, Sega, Hohanstedi, Dungestorpe, Luttan, Holenwide und Berghegenon,
unter der Bedingung, dass ihr ältester Sohn Wibert, nach dessen Tode aber sein Bruderssohn,
wenn er den geistlichen Stand annimmt, und so fort immer der nächste Verwandte geistlichen
Standes, der Stiftung vorstehen, und diese nie in weltliche Hände kommen, wenn aber keiner
aus der Verwandtschaft des Stifters vorhanden ist, das Kapitel (familia S. Alexandri) aus seiner
Mitte den Vorsteher wählen soll. Act in 'villa Wigaldighus XVI. Kai. Novembr. 872 , a. R. Ludov.
XXXII. Indict. V. Eccard. Hist. geneal. princ. Sax. sup. p. 20. Falke C. Tr. Corb. p. 202.
Zeitschr. f. vateri. G. u. A. 6. B. S. 226.
442. November 4. Die Bischöfe Theoderich von Minden, Liuthard von Paderboni, und der Abt Adalga
rius von Corvey, assistiren dem Bischof Altfrid von Hildesheim bei der Einweihung der Marien-
Kirche daselbst. Annal. Hildesh. ap. Pertz. Scriptor. T. UI. p. 48, Annal. Saxo 1. c. p. 584.
Digitized by L^OOQ IC
8t8,— 8tt. iM
873.
443. Ruodold, ein Feldherr der Normannen, der sich den Christen sehr furchtbar gemacht nnd beinahe
ganz Friesland verwüstet hatte, wird von den Friesen im Ostergau mit 500 der Seinigen er-
schlagen. Annal. Xant. L c. p. 235.
444. April 8. Adalgarius, Abi zu Corvey, legt daselbst den Grund zu drei Thürmen. Annal. Corb.
1. c. p. 3.
445. Junias 46. König Ludwig bestätigt, auf Bitten des Abtes Adalgarius, die Privilegien des Stiftes
Corvey, besonders die Zehentfreiheit der dem Stifte unmittelbar angehörigen Ländereien (mansi
dominicati). Act. Aquisgrani XVI. Kai. Jul. 873, a. R. XXXVII. Indict. VI. Schaten A. P. I.
p. 119. (xxvni.)
446. Oktober 15. Papst Adrian IL nimmt das Stift Corvey in seinen Schutz imd bestätigt dessen Güter
und Privilegien, besonders das Recht freier Wahl des Abtes aus der Congregation des Stiftes.
Dat. Id. Octobr. Ludovici Imp. a. XXIV. et post Consulatum ejus a. XXIV. Indict. VI. Schaten
A. P. I. p. 113. zum J. 872. Falke C. Tr. Corb. p. 734. mit dem falschen a. Imp. XVIII. (XXIX.)
874.
447. September 27. AUfrid, Bischof zu Hildesheim, stiftet auf seinem Gute Astnide (Essen), zu Ehren
der heil. Dreieinigkeit, der heil. Jungfrau Maria und der heil. Märtyrer Cosmas und Damianus,
eine Kirche und ein Frauenkloster. Act. apud Coloniam civitatem, in ipsa die dedrcationis ba-
silicae S. Petri V. Kai. Octobr. 877, Hludovici Reg. a. XXXVI. Schaten A. P. I. p. 118. zum
J. 873. Lacomblet ürkundenb. I. S. 34. — Unter den Zeugen befinden sich die Bischöfe Thie-
derich zu Minden, Liuthard zu Paderborn, Hildigrim zu Halberstadt, Holdolf zu Mimigemafurd,
und Eikbret zu Osnabrück. — Die Jahrzahl 877 im Datum ist ein Schreibfehler, da die Ein-
weihung der Domkirche zu Cöln und die damit verbundene grosse Synode der Erzbischöfe zu
Mainz, Trier, Cöln und ihrer SuflFragancn im September 874 statt fand. Vgl. die Urkunde des
Erzb. Liudbert zu Mainz bei Lacomblet a. a. O. S. 32.
Von dem unter den Zeugen genannten Bischöfe Holdolf zu Mimigardevord findet sich weiter keine
Nachricht. Man hält ihn gewöhnlich für eine Person mit dem Bischof Bertold, dessen Todes-
tag das Necrologium eccl. maj. Monaster. mscpt. auf d. 23. März setzt, dessen Todesjahr aber
unbekannt (frühestens, nach dem Obigen, 875) ist.
875.
448. Wilibert, Erzbischof zu Cöln, beurkundet, dass er die Kirche zu Werden, welche der heilige
Confessor Ludgerus daselbst angefangen, und welche nachher von dessen Neffen, den Bischöfen
Hildigrim, Thiatgrim, Gerfrid, AUfrid und dessen Bruder Hildigrim ferner erhalten worden,
gemeinschaftlich mit dem Bischof Hildigrim geweiht, und derselben folgende Villen zugelegt
habe, welche dahin ihre Zehenten entrichten und zu den Synoden kommen sollen; nehmlich
Hamme, Besinge, Fusnakken, Rotberge, und was zwischen. diesen Orten liegt; mit der Bemer-
kung, dass zu dieser Stiftung nichts gehöre, als das Erbe des heil. Ludger und seiner Ver-
wandten, und die Geschenke frommer Leute. 875. Niesert M. ü. S. II. S. 7. ex Mss. Kind-
linger. T. XXIV., wo aber der Erzbischof irrthümlich Wilhelm genannt wird.
877.
449. Januar 7. Adalgarius, Abt zu Corvey, stirbt. Cod. Corb. mscpt. und Annal. Corb. 1. c. p. 3.
450. Mai 22. König Ludwig der Jüngere nimmt, auf die Bitte des Bischofs Hildigrim von Halberstadt,
das Kloster W^erden in seinen Schutz, bewilligt, dass dieser Bischof zeitlebens dasselbe regie-
■ DigitizedbyL^OOQlC
112 8TT — 884.
ren, uach seinem Tode aber den Brüdern daselbst die freie Wahl ihres Abtes zustehen soll,
und befreit es von aller fremden Gerichtsbarkeit. Act. Bisestat XI. Kai. Juii. 877, a. R. I. In-
dict. X. Schaten A. P. I. p. 123. Lacomblet Urkundenb. I. S. 36.
451. September 11. Thancmar, Abt zu Corvey, stirbt. Cod. Corb. mscpt und Annal. Corb. 1. c. p. 3.
879.
452. November 9. Avo, Abt zu Corvey, stirbt Cod. Corb. mscpt. et Annal. Corb. 1. c. p. 3.
880.
453. Februar 2. Herzog Bruno von Sachsen, der, auf Befehl des Königs Ludwig, den in Sachsen und
Friesland eingedrungenen Normannen entgegen gegangen, aber durch plötzliche grosse Über-
schwemmung (wahrscheinlich der Elbe , in der Gegend von Hambui^) verhindert worden war,
sein Heer in Schlachtordnung aufzustellen, erleidet, in Folge dieses Misgeschicks, eine schwere
Niederlage, wobei, ausser dem Herzog selbst, die Bischöfe Thiotiich von Minden und Marctoart
von Hildesheim, mehrere Grafen und andere vornehme Personen den Tod finden. Annal. Fuld.
1. c. p. 393. Widukind. 1. c. p. 425. (cap. 16.) Thietmar. 1. c. p. 750. (cap. 15.) Helmold. 1.
c. p. 343. (cap. VU.) — Über den Ort dieser unglücklichen Schlacht vgl. Wedekind Not^n 1. B.
Not. XXIX. — Den 2. Febr. als Todestag des Bischofs Thiederich zu Minden hat auch das Ne-
crol. Moellenbecc.
881.
454. Junius 5. König Ludwig bestätigt, auf Bitten des Bischofs Liuthard, die Privilegien der Kirche zu
Paderborn. Act. Franconofurt, Non. Jun. 881 , a. R. V. Indict. XIII. Bisher noch ungedruckt.
(XXX.)
882.
455. November 6. Kaiser Karl IIL (der Dicke) ninmit das Stift Corvey in seinen Schutz und bestätigt
ihm alle Freiheiten, so wie sie die fränkischen Kirchen haben. Act. Wormatia civitate, \1II. Id.
Novembr. 882, a. Imp. H. Indict. XV. Schaten A. P. I. p. 128. Falke C.Tr. Corb. p. 735.
884.
456. Die Normannen — die seit 881 grosse Verheerungen in den Niederlanden und am linken Rheinufer
bis nach Trier angerichtet, und 882, nach einem, mit dem König Ludwig geschlossenen, für
diesen sehr nachtheiligen Frieden, noch Deventer erobert und zerstört hatten; Annal. Fuld. 1. e.
p. 395—397. Ann. Vedast. ibid. p. 520. Regia Chron. 1. c. p. 592. — fallen in Sachsen ein,
werden aber durch den Grafen Heinrich und den Bischof Arn mit Hilfe der Ostfranken zurück-
geschlagen, jedoch mit grossem Verluste von beiden Seiten. Annal. Fuld. I. c. p. 399.
457. Mai 2. Liuthard, Bischof zu Paderborn, stirbt. Todestag nach Necrol. Heris. b. Schaten A. P. I.
p. 131. — Nach der Vita Meinwerci 1. c. p. 518, welche diesem Bischof nur eine 26jährige
Regierung zuschreibt, würde sein Tod in das Jahr 878 fallen, welchem ziemlich nahekommend
Annal. Saxo 1. c. p. 584. ihn 877 sterben lässt; beides ist jedoch irrig, da ihm noch 881
(s. Nr. 454.) die Privilegien seines Bisthums bestätigt wurden; und die Zusanmienstinmiung mit den
in der Vit. Meinw. selbst angegebenen und sonst urkundlich nachzuweisenden Regierungsjahren
der folgenden Bischöfe, macht es nothwendig, zur Verbesserung des obigen Versehens, der
Regierung des Bischofs Liuthard eine Dauer von 32 Jahren zuzuerkennen. — Sein Nachfolger
ist Btso.
Digitized'by
Google
885 — 887. 443
885.
458. Die Normannen fallen abennals in Sachsen ein; die Sachsen, die ihnen in zu geringer Anzahl ent-
gegen gehen, werden anfangs geschlagen; da sich aber die Normannen in der Verfolgung zu
weit von ihren Schüfen entfernen, fallen ihnen die Friesen (qui vocantur Destarbenzon) in den
Rücken, erkämpfen in Gemeinschaft mit den Sachsen den Sieg, und bemächtigen sich der
Schiffe der Normannen mit einer überaus reichen Beute. Annal. Fuld. 1. c. p. 402.
459. Dccember 8. Kaiser Karl IIL bewilligt, auf Verwendung des Bischofs Biso zu Paderborn, dem
dortigen Kapitel die freie Wahl des Bischofs aus seiner Mitte, wenn sich ein dazu Würdiger in
demselben findet. Act. Frank onofurt VI. Id. Decembr. 885, a. R. IX. Imp. V. Indict. III. Vita
Meinw. 1. c. p. 520. — Schaten A. P. I. p. 130. schreibt diese (wahrscheinlich an die Stelle
des verloren gegangenen Originals von ihm selbst nachgekünstelte) Urkunde noch dem Bischof
Liuthard zu, und gibt im Datum VI. Id. Septembr. an.
460. Einweihung der drei Thürme zu Corvey. Annal. Corb. 1. c. p. 3.
8Ö6.
461. September 15. Wulfharius, Bischof zu Minden, wird erschlagen. Annal. Corb. l c. p. 3. Annal.
Hild. 1. c. p. 50. (zum Jahre 885). Todestag nach Necrol. Moellenbecc.
887.
462. Februar 1. Egebert, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Todestag nach Necrol. Osnabrug. — Moser 0.
G. I. S. 300. gibt unrichtig 884 als Todesjahr an. Vgl. die folg. Bemerkung.
463. April 1. Provinzial- Synode zu Cöln, welcher unter andern die Bischöfe Wulfhelm von Mimigarde-
vord und Druogo von Minden beiwohnen. Letzterer wurde, als neugewählt, auf dieser Synode
geweiht. Hartzheim Concil. German. T. II. p. 366. (wo aber die übrigen chronologischen Anga-
ben: Carali Imp. a. VIII. Indict. III. unrichtig sind.) — Da auf dieser Synode kein Bischof voh
Osnabrück vorkommt, so ist zu schhessen, dass dieses Bisthum eben damals durch den Tod
Egeberts erledigt und noch nicht wieder besetzt war, wie denn auch der folgende Bischof
Egilmar auf allen nachherigen Synoden dem B. Druogo von Minden in der Anciennität nachzu-
stehen pflegt.
464. Mai 7. Kaiser Karl HL bestätigt dem Stifte Corvey, auf die Bitte des dortigen Abtes Bobo, die
von seinem Grossvater iCaiser Ludioig demselben veriiehene Befreiung von Kriegsdiensten, mit
der Beschränkung, dass wegen der damaligen gefährlichen Zeiten und häufigen Einfälle barba-
rischer Völker, 30 Edle bei dem Abte zurückbleiben, die übrigen aber gegen den Feind ziehen
sollen. Zugleich schenkt er demselben Güter in den Gauen Wehsigo und Hession und in der
Mark Asseki in der villa Etrikeshusen , und eignet ihm den Theil der villa Ovenhus, welchen
Graf Wihric, und die Güter in Sinutfeldun, welche Lantuard zu Lehen hatte, zu. Act. Wcibi-
linga, Non. Maj. 887, a. R. XI. Imp. VII. Indict. IV. Falke C. Tr. Corb. p. 415. Orig. Guclf.
T. IV. p. 312. mit Abbildung. (XXXI.)
465. „ .29. Papst Stephanus V. nimmt, auf die Bitte des Abtes Bobo, das Stift Corvey mit dessen
Gütern in seinen besondern Schutz, und bedroht diejenigen, welche dasselbe in seinen Rechten
kränken, mit geistlichen Strafen. Dat. III. Kai. Jun. Karoli Imp. a. R. XI. et post ejus consu-
latum \1I. Indict. V. Schaten A. P. I. p. 434. zum J. 886. Falke C. Tr. Corb. p. 597.
466. Junius 11. Rimbert, Erzbischof zu Hamburg und Bremen, ehemaliger Mönch zu Corvey, stirbt.
Amial. Corb. 1. c. p. 3. zu 888. Todestag eben so Necrol. Moellenbecc, u. a. — Als Todesjahr
nimmt auch Lappenberg Hamb. Urkundenb. I. S. 32. 888 an; allein es muss auf 887 gesetzt
werden, da gegen das Ende dieses Jahres (s. Nr. 470.) schon Bimberts Nachfolger Adalgarius
Rtrgcsta bist. Westfal. 15
Digitized by
Google
411 88T — 888.
erscheint. — Auch dieser Adalgarius war wieder ein Zöghng des Klosters Corvey und Neffe
des gewesenen dortigen Abtes gleiches Nemens. Adam. Brem. 1. c. p. 15.
467. September 21. Kaiser Karl IIL bestätigt dem Bisthum Paderborn, auf Bitten des dortigen Bischofs
Biso, den kaiserlichen Schutz und die Befreiung von aller fremden Gerichtsbarkeit. Act. ad
Lustinauua curte regali XI. Kai. Octobr. 887, a. Imp. in Ital. VII. in Francia V. in Gall. III. In-
dict. V. Schalen A. P. I. p. 134., wo der Ausstellungsort fehlerhaft Justinawa geschrieben, und
daher auch in das Chron. Gottwic. irrthümlich eine Curtis Justinawa übergegangen ist, die nie
existirt hat. (XXXIl.)
468. „ „ Derselbe verleiht, auf Bitten des Bischofs Biso zu Paderborn, dem von dem vorigen
Bischof Liuihard und seiner Schwester Waldburg gestifteten Nonnenkloster Heerse den kaiser-
lichen Schutz, die Gerichtsbarkeit, und nach dem Ableben der gedachten Waldburg die freie
Wahl der Äbtissinn, unter Genehmigung des Bischofs; zugleich schenkt er demselben Güter in
der villa Nadri, und bestätigt ihm die Güter und Zehenten zu Hajonhus, Herisi, Mahtiun, Nort-
gardinum und Suthgardinum, welche Bischof Liuihard dazu geschenkt hat D. ut praec. Scha-
ten A. P. I. p. 135.
469. December 11. König i4rnM//" nimmt, auf Bitten des Abtes Bovo zu Corvey, die Klöster Corvey und
Heriford, welchem letzteren die Äbtissinn Hatwigis vorsteht, in seinen Schutz, und bestätigt
ihnen alle von seinen Vorgängern verliehene Privüegien. Act. Forchheim III. Id. Decembr. 887,
a. R. I. Schaten A. P. I. p. 137. Falke C. Tr. Corb. p. 488. (XXXIII.)
470. „ . Liudberht, Ei-zbischof zu Mainz, bestätigt, auf Bitten des Abtes Bovo zu Corvey, und
mit namentlicher Zustimmung vieler, auf der Synode zu Mainz versammelter Erz- und Bischöfe,
die kaiserlichen und päpstlichen Privilegien der Stifter Corvey und Hervord, insonderheit ihre
Befreiung von den an die Diöcesan- Bischöfe zu entrichtenden Abgaben. S. d. Schaten A. P. I.
p. 140. zum J. 888. — Die Zeit dieser Synode ergibt sich daraus, dass von dem König Arnulf
gesagt wird, er sei his ipsis diebus noviter ad regnum provectus. Unter den Bischöfen , welche
den Synodalbeschluss genehmigt haben, befinden sich Hildigrim, Bischof zu Halberstadt, und
Adalgariu&, Erzbischof zu Hamburg. Ob ersterer auf der Synode zugegen gewesen, ist zwei-
felhaft, da seine Unterschrift allein von einer verschiedenen (seiner eignen?) Hand, daher auch
vermuthlich zu einer andern Zeit, beigefügt ist. Der Bischof von Paderborn fehlt. (XXXIV.)
888.
471. Junius 10. König i4mttiy' beurkundet einen Tausch, wodurch Graf Oddo seine bisherigen Lehen-
güter zu Godeleveshem im Gau Nihthersi dem Kloster Corvey übcrlässt, welchem der König
sie eignet; wogegen das Stift Corvey alle seine jenseit des Flusses Ovaccra gelegenen Güter
an Oddo abtritt, welcher dieselben von dem König zu Lehen empfangen soll. Act. Franchono-
furt IV. Id. Jun. 888, a. R. L Indict. VI. Schaten A. P. L p. 143. Falke C. Tr. Corb. p. 293.
(XXXV.)
472. „ 19. Hildigrim IL, Bischof zu Halberstadt und Administrator der Abtei Werden, stirbt. Chron.
Halberstad. ap. Leibnit. Scr. R. Br. T. II. p. 112. Todestag (a. a. Orte unrichtig angegeben)
aus Necrol. Werdin. 1. c. p. 747. — Gewöhnlich werden die Todestage der beiden Bildigrime
verwechselt, und dem älteren' (vgl. Nr. 325.) der 19. Junius, dem jüngeren aber der 21. De-
cember beigelegt; dass es sich aber umgekehrt verhält, erhellet daraus, dass ein neuer Abt
zu Werden schon im August (s. d. folgende Nr.) genannt wird, daher der Tod Hildigrims IL
in eine frühere Jahreszeit fallen muss. Für letzteren den 21. Dec. als Todestag beizubehalten
und 887 als Todesjahr anzunehmen, geht wegen seiner Erwähnung in der ürk. Nr. 470. nicht
Digitized by L^OOQ IC
888 — 88'§. 443
an. Eben dieselbe macht es auch als einen Irrthum bemerklich, nach Annal. Sax. 1. c. p. 586»
den Tod Hildigrims IL schon dem J. 886. zuschreiben zu woDen.
473. August 23. König Arnulf nimmt das von dem heil. Bischof Liudger gestiftete Kloster Werden, auf
Bitten des dortigen Abtes Hembil, in königlichen Schutz, befreit es von den königlichen Abga-
ben und in Ansehung seiner selbst bewirthschafteten Güter von den bischöflichen Zehenten,
bewilligt ihm die eigne Gerichtsbarkeit und die freie Wahl des Abtes. Act Gereneshem X. Kai.
Sept. 888, a. R. I. Indict. VI. Lacomblet Urkundenb. L S. 40.
889.
474. JuUus 6. König Arnulf eignet dem Bischof Wulßelm (zu Mimigardevord) Güter zwischen Seliheim
, und Solisun, welche dessen Brüder bisher zu Lehen hatten, (um sie an das Stift Werden zu
schenken). Act. Franconofort II. Non, Jul. 889, a. R. IL Indict. VII. Bisher noch ungedruckt.
(XXXVI.)
473. August 46. Derselbe bestätigt das von der gottsehgen Frau Fridumi auf ihrem Erbe gestiftete
Kloster (Metcin), nimmt dasselbe in seinen Schutz und befreit es von aller fremden Ge-
richtsbarkeit. Act. nova Corpeia XVII. Kai. Septembr. 889, a. R. IL Indict. VII. Schaten A.
P. I. p. 446. Kiesert M. U. S. 4. B. S. 75. (XXXVII.)
476. „ 20. Derselbe gibt die Güter im Hweitago, in den Grafschaften Ecperts, Reithards und He-
rimanns, welche der Edle Hohward bisher zu Lehen hatte, dem Kloster Corvey als Eigenthum.
Act. ad curtem quae vocatur Portanaha, XIII. Kai. Sept. 889, a. R. IL Indict. VII. Schaten A.
P. I. p. 143. Treuer Münchhaus. Geschl. Hist. Urk. \, Falke C. Tr. Corb. p. 299. (XXXVHI.)
477. Oktober 43. * Derselbe bestätigt, auf die vor ihm angebrachte Klage des Bischofs Egilmar zu
Osnabrück, die Privilegien der dortigen Kirche, besonders in Ansehung der Zehenten und der
Befreiung von welllicher Gerichtsbarkeit. Act. Franconofurt III. Id. Octöbr. 889, a. R. IL In-
dict. VII. Sandhüff 1. c. p. X. Moser O. G. I. S. 413. s. W. VIIL S. 12.*) — Dass diese Ur-
kunde untergeschoben ist, sieht man schon aus dem Umstände, dass der König sie „interventu
nostrae amantissimae prolis Hludovici'' gegeben haben soll, da doch sein Sohn Ludwig erst
893 geboren wurde.
478. „ „ Derselbe gibt der Kirche zu Osnabrück , auf Bitten deß dortigen Bischofs Egilmar, die-
selben Freiheiten, wie andern Kirchen in Franken und Sachsen, besonders von aller fremden
Gerichtsbarkeit, so wie von der Heerfolge, ausser in dem Falle, wenn das Bisthum selbst von
den Dänen angefallen wird. Act Franconofurt III. Id. Octobr. 889, a. R. IL Indict VII. Sand-
hoff 1. c. p. XUl. Moser 0. G. L S. 417. s. W. Vlll. S. 14. — Unter allen Osnabrückischen
Urkunden des 9. Jahrh. ist diese die einzige, gegen deren Echtheit aus inneren Gründen nichts
zu erinnern ist, die sich aber auch von den übrigen durch ihre ganz verschiedene, mehr mit
den gleichartigen Urkunden anderer Stifter übereinstimmende Fassung, wesentlich unterscheidet.
Namentlich ist zu bemerken, dass sich hier keine Andeutung von der sonst allenthalben wie-
derholten Tradition, dass die Kirche zu Osnabrück die erste in Sachsen sei, findet, und dass
der König, obgleich er der Klage des Bischofs über die Beeinträchtigung seines Zehentrechts
durch die Klöster Corvey und Hervord gedenkt, doch sagt, dies sei „ antecessorum suonun
*) Auch Ton dem Ip.fstefi, nach Henseler gemachten Abdrucke, zeigt das Cop. des Osnabr. Domstifts noch folgende
Abweichungen: S. 12. Z. 2« st. gratia 1. clementia, Z. 16. st. Agitfrido Icodicensi 1. Egilfrido leodicnsi. Z. 34.
St. ita 1. haec. S. 13. Z. 10. st. Y«cant 1. vocatur. Z. 11. st. restaurare 1. reservare. Z. 12. st. monetum pub-
licum 1. monetam publicam. Z. 24. st. nl l. «o». Z. 29. st. «idem 1« eluadea.
15*
Digitized by '
Google
WQ 889 — 890.
conspiramine'' geschehen, also die angeblich älteren, das Gegentheil besagenden Urkunden (vgl.
Nr. 428.) noch nicht gekannt hat. (XXXIX.)
479. Oktober 14. Wulßelm, Bischof zu Mimigardevord, gibt sein Erbgut, den Haupthof Ulflon mit allem
Zubehör, dem Kloster Werden. Act. ad Ulfloa IL Id. Octobr. 889, a. Amolfi reg. II. Indict VII.
Kindlinger M. B. 2. B. ürk. S. 30. (XL.)
Derselbe Bischof soll, wie die Münster sehen Chroniken melden, eine Reise nach Rom gemacht,
von da viele ReHquien mitgebracht, und nach seiner Rückkehr die Clemens -Kapelle bei der
Domkirche zu Mimigardevord gegründet haben.
480. December 12. * König iirnt///" bewilligt, in Folge des Beschlusses einer hierzu berufenen Fürslen-
versammlung, dem Bischof Egtlmar zu Osnabrück die Wiederbesitznahme der von den Mönchen
zu Höxter und den Jungfrauen zu Hervord seiner Kirche entzogenen Zehenten, und schenkt
ihm die Kirchen zu Botbarton, MoflFendorp, Duron, Chirihberge und Foratesheim. Act. Forach-
heim IL Id. Decembr. 889, a. R. U. Indict. VI. Sandhoff 1. c. p. XV. Moser O. G. L S. 419.
s. W. VIIL S. 16.*) — Diese Urkunde ist, abgesehen von ihrem Inhalte, besonders auch wegen
der Unordnung im Datum verdächtig; denn die Synode zu Forchheim, auf welche hier Bezug
genommen wird, fand nicht 889, sondern 890 statt, und im December 889 hielt sich Arnulf
an ganz andern Orten, nehmlich zu Augsburg und Regensburg auf; ferner lief in diesem Jahre
nicht die 6. sondern die 7. Ihdiction; auch hatte schon am 40. December 889 das 3. Regie-
rungsjahr Arnulfs begonnen, es konnte also am 12. nicht mehr das zweite geschrieben werden.
AuiTallend ist die merkwürdige Übereinstimmung dieser Urkunde mit der später anzuführenden
für Benno IL, aus dessen Zeit sich wahrscheinlich alle die vorgeblich älteren, erdichteten Ur-
kunden herschreiben. Von den in dieser Urkunde allegirten Privilegien der Päpste Leo, Paschn-
lis, Eugenius und Gregorius ist übrigens nichts weiter bekannt, und sie sind ohne Zweifel rein
erdichtet.
890.
481. Mai. . Die auf der Synode zu Forchheim, unter dem Vorsitz der Erzbischöfe von Mainz und
Cöln, versammelten Bischöfe und Äbte, bestätigen, auf Bitten des Bischofs Biso zu Paderborn,
die Güter und Freiheiten des Klosters Heerse. Act. Foracheim palatio regio a. 890, Amulfi IL
m. Indict. VIIL Schaten A. P. I. p. 149. Falke C. Tr. Corb. p. 598. — Unter den Bischöfen,
welche das Synodaldekret unterschrieben, befinden sich: Bischof Egilmar zu Osnabrück, Biso
zu Paderborn, Drogo zu Minden, und Wulßelm zu Mimigardevord. Die Zeit der Synode er-
hellet aus Annal. Fuld. 1. c. p. 4*07.
482. „ . Auf eben dieser Synode wurde Wieberts, Bischofs zu Verden (eines Sohnes des Grafen
Waltbert, vgl. Nr. 441.), Schenkung seiner Erbgüter in Westfalen an die Kirche zu Verden,
bestätigt. Hartzheim Concil. Germ, T. IL p. 384.
483. Oktober 29. Bono, Abt zu Corvey, stirbt. — Godescalc kömmt an seine Stelle. Cod. mscpt. et
Annal. Corb. L c. p. 3.
(890—891.)
484. Egilmar s, Bischofs zu Osnabrück, Klagschrift an den Papst Stephanus, wogender von den Klöstern
Corvev und Hervord, der Kirche zu Osnabrück vorenthaltenen Zehenten. S. d. — Nebst einem
*) Zwischen diesem Abdrack und dem Cop. des Osnabr. Domstifts finden sich folgende Abweichungen. S. 16. Z. 3.
St. gratia 1. dementia. Ebd. fehlt omoibus. Z. 4. fehlt vir. Z. 17. st. dominum 1. Deum. S. 17. Z. 3. fehlt
reliquae. Z. 8. st. dominum 1. Deum. Z. 16. nach episcopornm einzuschalten juste.
Digitized by
Google
891 — 893. H7
Fragmente der Antwort des P^apstes Stephanus, Bei dem von Moser herausg. Vet. Necrol.
Osnabr. und hiemach in Mosers s. W. VIÜ. S. 301 . — Aus der Antwort des Papstes ergibt sich,
dass gleichzeitig auch die Klöster Corvey und Hervord ihre Gregenklage gegen den Bischof von
Osnabrück an den Papst eingesandt hatten. Da in dem päpstlichen Schreiben der Abt Gode-
Scale genannt wird, welcher 890 erwählt wurde, der Papst selbt aber 894 starb, so können
diese Schriftstücke, gegen deren Echtheit übrigens kein Zweifel obwaltet, nur in diese Jahre
gehören. (XLI.)
891.
485. Mai. . Papst Siephanm V. bestätigt, auf die Fürbitte des Bischofs Biso zu Paderborn, die Stiftung
des Klosters Hersi. D. mense Majo, Indict. IX. Original auf Papyrus geschrieben, jedoch sehr
beschädigt und kaum noch lesbar, im Königl. Geh. Staats- und Kabinets- Archive zu Berlin.
Vgl. Tychsen, de Chartae papyraceae in Europa per med. aevum usu etc. in Commentat. Soc.
Reg. Goetting. recentior. Vol. IV. p. U8. sq. mit Schriftprobe auf Tab. I. (XLII.)
486. Junius \. Derselbe bestätigt das von dem verstorbenen Waltberl, zur Ehre des heil. Alexander
gestiftete Monasterium zu Wialdeshusen im Gau Leri. D. Kai. Jun. Indict. IX. Eccard. Hist.
gcnoal. princ. Sax. sup. p. 21. Zeitschr. f. vaterl. G. u. A. K. 6. B. S. 229.
487. „ 28. Derselbe bestätigt die Privilegien der Abtei Werden, besonders in Ansehung der aus-
schliesslichen Gerichtsbarkeit. D. IV. Kai. Jul. pontif. a. VI. Indict. IX. Bisher ungedruckt. (XLIII.)
488. Der Leichnam des heil. Justinus wird nach Corvey gebracht. Annal. Corb. l. c. p. 3. Annal. Saxo
1. c. p. 588.
(891 — 899)
489. Herzog Oddo von Sachsen vertauscht den Ort Hertfeld, wo die heil. Ida ruht, an das Stift Werden;
zur Zeit des Königs Arnulf und des Werden sehen Abtes Hogerus. Vita Idae , 1. c. p. 574. —
Da in der ürk. vom J. 891 (Nr. 487.) noch der. Abt Hembil zu Werden genannt wird, so muss
diese Handlung nothwendig in ein späteres Jahr fallen; aber vor 899, weil in diesem K. Ar-
nulf starb.
i
892.
490. Synode zu Frankfurt, auf welcher von mehreren Bischöfen, worunter Wulßelm zu Mimigardevord,
Druogo zu Minden und Egilmar zu Osnabrück, die Erklärung abgegeben wird, dass die Kirche
zu Bremen eine Suffragankirche des Erzbisthums Cöln sei. — Nach der Verordnung des Papstes
Formosus, worin, auf jenes Zeugniss hin, die Unterwerfung der Kirche zu Bremen unter die
Metropolitankirche zu Cöln ausgesprochen wird. S. d. Hartzheim Concil. Germ. T. II. p. 385.
Lappenberg Hamb. Urkundenb. I. S. 35. — Die Urkunde des Papstes Formosus setzt letzterer
in das J. 895 , mit Beziehung auf die Synode zu Tribur (Nr. 492.).
491. November 3. König i4rnti//* bestätigt, auf die Fürbitte der Bischöfe Wicprecht und Biso und des
Grafen Cliuonrad, die Privilegien des Klosters Heriford, besonders die freie Wahl der Äbtissinn
betreffend. Act. Franchonofurt HI. Non. Novembr. 892, a. R. V. Indict. X. Schalen A. P. I.
p /153. — Die Original- Urkunde hat das Eigenthümliche , dass sie später zugleich mit der Un-
terschrift und dem Siegel König Ludioigs (des Kindes) , als einer besondem Art der Bestätigung,
verschen worden ist. (XUV.)
Digitized by VjOOQIC
418 895 - 896.
895.
492. Mai. . Synode zu Tribur, unter dem Vorsitze des Königs Arnulf, an welcher unter andern die Bi-
schöfe Biso zu Paderborn, Druogo zu Minden und Egilmar zu Osnabrück Theil nahmen. Pertz.
Leg. T. I. p. 561. — Da kein Bischof von Mimigardevord genannt wird, so ist zu vermuthen,
dass der Bischof Wulßelm um diese Zeit gestorben und seine Stelle noch nicht wieder be-
setzt war.
Auf dieser Synode gelang es dem Erzbischof Hermann von Cöln, die Aufhebung der Privilegien
des Erzstifts Bremen und dessen Unterwerfung als Suffragankirche unter das Erzbisthum Cöln
durchzusetzen. Adam. Brem. 1. c. p. 16. (Vgl. Nr. 490.)
493. Julius 17. * König Ärnvlf erneuert, auf den Antrag des Bischofs Egilmar zu Osxiabrück, die schon
vor 6 Jahren zu Gunsten der Kirche zu Osnabrück gegen die Beeinträchtigungen der Klöster
Corvey und Herford, in Ansehung der Zehenten von ihren Gütern, gegebene Entscheidung, und
übergibt demselben die Grafschaft und andere Lehen des Grafen Allo, Act. Tribur. XVL Kai.
August. 895, a. R. VIIL Indict. XIII. SandhoflF 1. c. p. XML Moser O. G. I. S. 421. s. W. VIIl.
S. 18.*) (Die beiden ersten mit dem Datum XVII. Kai. Aug.) — Die Urkunde ist, abgesehen
von dem, was sich gegen den Inhalt überhaupt sagen lässt, äusserst verdächtig: 1) wegen des
in den Motiven enthaltenen, übertrieben demüthigen Sündenbekenntnissos, welches weder zu
dem Stile der königlichen Urkunden im Allgemeinen, noch zu der damaligen Lage des Königs
insbesondere passt; 2) wegen des angeblichen Ausstellungsortes Triburia; denn hier war Arnulf
zwar im Mai, aber lange nicht mehr im JuUus dieses Jahres, wo er viehnehr zu Regensburg
einen Reichstag hielt.
896.
494. August 13. Kaiser Arnulfs Schutzbrief für das von der edlen Frau Bildeburg und dem Priester
Folkhart auf ihrem Eigenthum im Gau Osterpurge an dem Orte Mulinpeche (^Möllenbeck) inner-
halb der Grenzen der villa Achriste gestiftete und zur Ehre des heil. Petrus geweihte Jungfrauen-
kloster, welchem die Stifter den Ort Mulinpeche selbst mit 1 00 eigenhörigen Familien geschenkt,
und Bischof Drogo zu Minden, in dessen Diöcese das Kloster gehörig, noch einen Zehenten von
120 Pflügen, unter der Bedingung einer jährlichen Abgabe von 5 solidis an die bischöfliche
Kirche, hinzugefügt hatte, mit der Bewilligung, dass die Stifter auf ihre Lebenszeit das Kloster
regieren, und nach ihrem* Tode ihre Nichte Wentilburg, wenn sie dazu geschickt ist, demselben
vorstehen, nachher aber den Klosterfrauen die freie Wahl der Äbtissinn zukommen soll. Act.
Forcheim, Id. August. 896, a. R. IX. Imp. I. Indict. XIV. Grupen Orig. Germ. T. ffl. S. 123.
Kuchenbecker Anal. Hass. Coli. X. S. 387. Würdtwein Subsid. diplom. T. IIL p. 300. Paulus
Gesch. d. Kl. MöUenb. S. 54.
(896—899.)
495. Kaiser Arnulf bestätigt die Befreiung des Stiftes Corvey und seiner Angehörigen von dem Aufge-
bote zu Kriegszügen, und verbietet allen Reichsbeamten, das Stift, dieser Befreiung zuwider,
zu belästigen. S. d. Schaten A. P. L p. 154. zum J. 893, und mit dem, im Originale nicht
bcfindUchen Zusätze; Dat. XI. Kai. Jul. ad Ingulunheim. — Die Urkunde kann nur zwischen die
*) Der am letzteren Orte gegebeoe Abdruck ist aus H«nselert M^cpt. folgendergestalt ku berichtigen. S. 18. Z. 3.
St. domino 1. Den. Z. 4. st. sanctis I. servis. Z. 25. st. dominum 1. Deum. Z. 26. st. quod I. quoroodo.
S. 19. Z. 1. St. abbas I. Deus. Z. 20. st. sanctimoniales 1. saoctae moniales. Z. 39. st suo 1. sui.
Digitized by
Google
898 — 906. 419
oben angegebenen Jahre gehören, da ilrnMZ/'seit 896 den Kaisertitel führte, und zu Ende des
J. 899 starb. (XLV.)
898.
496. Mai W. König Zuentebold bestätigt dem Stifte Werden den königlichen Schutz, die freie Gericlits-
barkeit und andere Privilegien, besonders aber die Schenkung des königlichen Hofes Frimers-
heim. Act. Aquisgrani V. Id. Maji 898, a. R. Zuenteb. III. Indict. I. Lacomblet Urkundenb. I. S. 43.
497. Junius 4. Derselbe schenkt dem Stifte Essen (Astnide) verschiedene Besitzungen in pago Coloniensi,
in pago Cuzzihgewe, in pago Aregewe, in pago Magnensi, in pago Moulla et Julihgewe, et in
pago ...casla. Dat. Astnide II. Non. Jun. 898, a. R. IV. Indict. I. Westphalia 11. Jahrg. II. Quart.
S. 23. Lacomblet Urkundenb. I. S. 43.
900.
498. Bovo IL wird Abt zu Corvey, nach der Resignation des Abtes Godescalc. Annal. Corb. 1. c. p. 4. —
Die Legende, wie dem Abte Godescalc, wegen seiner nachlässigen Verwaltung, seine Entsetzung
vorher angezeigt worden, erzählt Annal. Sax. 1. c. p. 588.
499. Oktober 12. König Ludmg III. bestätigt, auf Bitten des Grafen Cuonrad, die Privilegien des Stifts
Corvey, welchem der Abt Bovo vorsteht, besonders in Ansehung der freien Wahl des Abtes,
und bewilligt demselben das Markt-, Münz- und Zollrecht in der villa Horohusun, zwischen der
Mark dieser villa und dem Berge Eresburg. Act. Triburias IV. Id. Octobr. 900, a. R. L Indict. III.
Schaten A. P. I. p. 160. Falke C. Tr. Corb. p. 513. Seibertz Urkundenb. I. S. 5.
902.
500. Die Slaven verwüsten Sachsenland. Annal. Hild. et Lamb. 1. c. p. 50. 51.
50 L Junius 5. Drogo, Bischof zu Minden, stirbt. Necrol. Fuld. bei Dronke Tradit. Fuld. p. 173. Todes-
tag nach Anm. zu Kleinsorgen I. S. 382.
905.
502. Februar 7. AdaWert (Adalbraht), Bischof zu Minden, stirbt, Necrol. Fuld. 1. c. Todestag nach Ne-
crol. Moellenb. Abweichend wird letzterer in Anm. zu Kleins. I. S. 382. auf den 28. Oktober
gesetzt.
906.
503. Die Ungarn verwüsten Sachsen und verüben besonders an den Frauen viele Grausamkeiten. Annal.
Hild. Weissenb. et Lamb. 1. c. p 52. 53. Annal. Saxo 1. c. p. 591.
Die Verheerungen der Ungarn wiederholen sich auch in den folgenden Jahren, z. P. 909, 910,
914, 915. Chron. S. Pantal. 1. c. p. 879. Annal. Corb. 1. c. p. 4. — Dass sie auch bis nach
Westfalen vordrangen, bezeugt unter andern die von ihnen verübte Zerstörung der Kirche zu
Hertfeld. Vita Idae 1. c. p. 573. — In einem dieser Feldzüge mögen aqch die Kämpfe statt
gefunden haben, deren Andenken sich noch unt^r dem Namen der Hunnen -Tränke und der
Streit -Haide bei Dortmund, so wie der Hunnen- Gräben . im Paderbomischen , bei Brenken,
Wevelsburg und Kirch - Borchen erhalten haben soll. Meibom, not. ad Witichindi Annal. lib. 11.
in Rer. Germ. T. I. p. 686. Strunck. not. crit. ad Schaten. Annal. mscpt. p. 159.
504. Mai 11. Egilmar, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Todestag nach Necrol. Osnabr. — Das Todesjahr
setzt Moser 0. G. I. S. 301. auf 907; es kann aber nicht später als 906 angenommen werden,
da in der folg. Urkunde schon sein Nachfolger vorkommt.
Digitized by VjOOQIC
120 907 — 918.
907.
Ö05. Februar 3. Papst Sergius erneuert der Kirche zu Bremen die, auf Veranstaltung des Erzbischofs
zu Cöln, durch den Papst Formosus (vgl. Nr. 490. 492.) ihr entzogenen Metropolitan -Privilegien,
und restituirt dieselbe in ihrer erzbischöflichen Würde ; zugleich beauftragt er fünf benachbarte
Bischöfe, nehmlich Wichbert zu Verden, Bemard zu Minden, Sigmund zu Halberstadt, einen
andern Bemard. zu Osnabrück, und Biso zu Paderborn, den Erzbischof Adalgarius, seiner Al-
tersschwäche wegen, in seinen Amtsverrichtungen zu unterstützen. Dat. V. Non. Februar. Indict. III.
Lappenberg Hamb. Urkundenb. I. S. 36. Vgl. Adam. Brem. 1. c. p. 46. — Anstatt Indict. ist
im Datum ohne Zweifel ann. pontif. zu lesen; denn mit der 3. Indiction passt die Urkunde in
keine Zeitrechnung. Auch das Jahr 905, wohin Lappenberg die Urkunde setzen will, stimmt
weder mit dieser Indiction, noch können damals die angegebenen Bischöfe zu Minden und Os-
nabrück schon im Amte gewesen sein.
506. September 9. Biso, Bischof zu Paderborn, stirbt nach 23 jähriger Regierung. Vita Meinw. 1. c.
p. 510. Todestag nach Necrol. Heris. ap. Schaten A. P. I. p. 162. — Irrig meldet Annal. Sax.
1. c. p. 590. seinen Tod schon zum Jahre 900.
909.
507. Mahthildis, die Tochter des westfälischen Grafen Thietrich, eines Nachkommen von Widvkint, er-
zogen im Kloster Hervord, wird dem Herzog Heinrich von Sachsen (nachmaligem König Hein-
rich /.) vermählt. Vita Mahthildis, ap. Pertz. Scriptor. T. IV. p. 285. Cf. Annal. Saxo 1. c. p. 592.
(bei dem J. 91 Ij. — Unter die Vorfahren der Mathilde aus dem Widukintischen Hause wird
auch Reginbern gerechnet, der glücklich gegen die Dänen gefochten und Sachsen von ihren
Einfällen befreit haben soll. Chron. S. Pantal. 1. c. p. 884. — Eine Schwester der Mathildis,
Amalrada, vermählt an einen Grafen Everard, war die Mutter des Bischofs Tlieoderich von Metz.
Sigeberti vita Theoderici, ap. Leibnit. Scr. R. Br. T. I. p. 294. Nach den Angaben dieses Schrift-
stellers muss Everard Graf im Gau Hamalant gewesen sein; denn Theoderich heisst 1. c. ex pago
Sa>;oniae Hamalant oriundus. Widukind, Immid und Reinbem, welcher letztere glücklich gegen
die Dänen gefochten und Sachsen von ihren Einfällen befreit habe, werden hier als Brüder der
Mathildis und der Amalrada genannt. L. c. p. 295. Widukint, aus welchem Sigebert wahr-
scheinlich seine Nachrichten entlehnt hat, scheint sie jedoch, richtig verstanden, als Brüder
Thietrichs, des Vaters der Mathilde, zu bezeichnen. Widuk. 1. c. p. 431. — Der MathHdis vä-
terliches Erbgut war Engem, wohin sie sich auch nach dem Tode ihres Gemahls, während des
Missverständnisses mit ihren Söhnen Otto und Heinrich (um 944), zurückzog. Vita Mahth. L c.
p. 291.
Zu bemerken ist übrigens, dass der Verfasser der Vita Mahthildis, 1. c. p. 286., die Occidentalis
regio (Westfalen), wo Thietrich Graf war, den Partibus Saxoniae, wohin Heinrich nach der
Hochzeit seine junge Gemahlinn aus ihrer Heimath führte, entgegensetzt, woraus also erhel-
let, dass man schon im Sprachgebrauche des 10. und 11. Jahrhunderts Westfalen von dem ei-
gentlichen Sachsen unterschied, und den letzteren Namen auf das nachmals im engeren Sinne
sogenannte Niedersachsen beschränkte.
508. Mai 9. Adalgarius, Erzbischpf von Bremen, ein ehemaliger Zögling des Klosters Corvey, stirbt.
Annal. Corb. 1. c. p. 4. Todestag nach Necrol. Moellenbecc. , Merseburg , S. Michael, u. a.
913.
509. Januar 12. Godescalc, gewesener Abt zu Corvey (vgl. Nr. 498.), stirbt. Cod. mscpt. und Annal.
Corb. 1. c. p. 4.
Digitized by
Google
913 — 918. ^ <21
510. Februar 3. König Conrad L bestätigt, auf Bitten des Abtes Bovo, die dem Stifte Corvey von den
vorigen Königen ertheilten Privilegien, insbesondere die freie Wahl des Abtes, die Freiheit der
von dem Stifte selbst benutzten Ländereien von den bischöflichen Zehenten, und die eigne Ge-
richtsbarkeit. Act. in ipso monasterio Corbeia, III. Non. Febr. 913, a. R. II. Schaten A. P. I.
p. 165. Falke C. Tr. Corb. p. 736. (XLVI.)
511. „ 18. Derselbe bestätigt, auf Bitten des Graten Herimann, dem Kloster Mescedi nebst andern
Privilegien, insbesondere das Recht freier Wahl der Äbtissinn. Act. Chasella, XII. Kai. Marcii
913, a. R. n. Indict. I. Schaten A. P. I. p. 165. Seibertz ürkundenb. I. S. 6.
914.
512. September 6. Bemartus, Bischof zu Minden, stirbt. Todestag nach Necrol. Moellenb. — Liutha-
rius, seitheriger Abt zu Lauresheim, wird sein Nachfolger. Anm. zu Kleins. I. S. 380. u. 388.,
ex cod. Lauresh., mit abweichend auf d. 19. August angegebenem Todestage.
•
915.
513. Fehde des Königs Conrad gegen Herzog Heinrich von Sachsen, welcher das Herzogthum, das ihm der
König zu entziehen suchte, mit Gewalt behauptet. Das Heer des Königs, unter der Anflihrung
seines Bruders Eberhard, der sich erst sehr übermüthig über die Sachsen geäussert hatte, wird
von diesen bei Eresburg geschlagen. Widukmd. lib I. cap. 23. 1. c. p. 428. Annal. Saxo 1. c.«
p. 593.
916.
514. Junius 22. Bovo IL, Abt zu Corvey, stirbt. Cod. mscpt. und Annal. Corb. 1. c. p. 4.
515. September 20. Synode zu Altheim, unter dem Vorsitz Rönig Conrads I. Pertz. Leg. T. II. p. 555.
— Die sächsischen Bischöfe, welche zur Synode berufen, weder selbst gekommen waren, noch
ihre Stellvertreter gesandt hatten, erhalten Verweise wegen ihres Ungehorsams, und werden,
im Fall sie darinn beharren, mit dem Interdicte bedroht. L. c. p. 559. (30.)
516. December 8. Thiederich, Bischof zu Paderborn, stirbt nach neunjähriger Regierung. Vita Meinw.
1. c. Todestag nach dem Necrol. der Domkirche zu Paderborn. Andere setzen den 9. Dec.
(917 — 935.)
517. Univan, Bischof zu Paderborn, gibt, auf die Fürbitte seines ganzen Domkapitels, dem Kloster
Heerse Zehcntcn zu Brecal, Hrisal, Flechtunum, Sudhem, Makinghem, Hajenhus, Holthus, Am-
breki, Redulfshus, Engeri und Tidmanneshus, mit Vorbehalt eines Dienstes zu Ross, oder statt
dessen einer jedesmaligen Abgabe von 20 Sielen (XX Siclorum precium quod saxouice Pund
nominamus) an den Bischof. S. d. Spilcker Beiträge zur alt deutsch. Gesch. 2. B. Urk. S. 3.
Wigands Archiv 4. B. S. 327. — Bischof Unwan regierte in dem oben angegebenen Zeiträume.
918.
518. August 31. Während Sachsen gleichzeitig durch Streifzüge der Ungarn und der Normannen ver-
heert wird, finden christliche Priester zu Obemkirchen durch die, bis in die Gegend von Min-
den vorgedrungenen Ungarn ihren Tod. Das Gedächtniss derselben (Memoria fratrum nostrorum
qui ab Ungro occisi sunt) setzt auf d. ang. Tag Necrol. Moellenb. Vgl. Lerbecc. Chron. Mind.
ap. Leibnit. Scr. R. Br. T. II. p. 164., wo aber die Begebenheit irrig in das Jahr 936 gesetzt
wird. Culemann Mind. GescL l S. 20.
RegesU bist. Westfal. 16
Digitized by
Google
122 . 921 — 981.
921.
519. November 7. Bei dem Friedensschlüsse zu Bonn, zwischen den Königen ICarl von Westfranken
(Frankreich) und Heinrieh von Ostfranken (Deutschland), warea von Seiten des letzteren unter
andern die Bischöfe Nilhard von Mimigardevord , Dodo von Osnabrück und Hunuard fUnwanJ
von Paderborn gegenwärtig. Pertz. Leg. T. I. p. 568.
Da dies die einzige Veranlassung ist, bei welcher des Bischofs Nithard urkundlich und mit be-
stimmter Zeitangabe gedacht wird, so mögen hier auch andere, ohne Zeitbestimmung erwähnte
Begebenheiten seiner Regierung folgen.
520. Nithard, Bischof zu Mimigerneford , weiht, auf Bitten seines Getreuen Bruning, die Kirche zu Be-
laun, und bewilligt ihr besondere Freiheiten, wofiir gedachter Bruning dem Bischof eine eigen-
hörige Familie im Gau Scopingun gibt. Vgl. die Bestätigung des Bischofs Sigifrid (Nr. 920.).
521. Nach der Erzählung der Münster'schen Chroniken, wurde zur Zeit des Bischofs Nithard, die Burg
(urbs). Mimigardevord von denen von Meinhövel feindlich überfallen, welche in die Domkirche
einflrangen und ein silbernes Gefäss mit den, von dem vorige» Bischof Wulßelm aus Rom mit-
gebrachten ReHquien raubten, aber auf das brünstige Gebet des Bischofs, von plötzlichem
Schrecken ergriffen, den geweihten Boden verliessen, ohne ihren Zweck der gänzlichen Zer-
störung zu erreichen.
S22.
522. April 22. König Hänrich I. bestätigt, auf Bitleu des Abtes Folcmar zu Corvey, die Privilegien
dieses Stiftes. Act. Quitilingaburg X. Kai. Maji 922, a. R. III. Schaten A. P. I. p. 174. Falke
C. Tr. Corb. p. 737. Chron. Gottw. T. I. p. 139. mit AbbUdung. (XLVII.)
523. Mai 28. Nithard, Bischof zu Mimigardevord, stirbt. Todestag nach dem Necrol. eccles. maj. Mo-
naster. — Da auf der sogleich anzöführenden Synode zu Coblenz keines Bischofs von Mimigar-
devord gedacht wird, so ist sein Tod liöchst wahrscheinlich in dieses Jahr zu setzen.
524. Synode zu Coblenz, in Gegenwart der Könige Karl und Heinrich, welcher die Bischöfe Ldutharius
von Minden, bodo von Osnabrück und Unwan von Paderborn beiwohnen. Pertz. Leg. T. II. p. 46.
927.
525. März 18. König 'ifei'nncA /. bestätigt, auf Bitten des Bischofs Unwan zu Paderborn, die Besitzun-
gen des Klosters Herivurd, worüber die früheren Urkunden durch feindliche Überfälle verloren
gegangen. Act. Astnid XV. Kai. April. 927, a. R. VII. Schaten A. P. I. p. 177. — Das noch
vorhandene Original hat deutlich den Ort Astnid (Essen); Böhmers (Reg. S. 3.) Vermuthung
wegen Altstadt ist also ohne Grund. (XLVIII.)
526. April 13. König Heinrichs Aufenthalt zu Dortmund, erwiesen durch eine Urkunde, worinn der-
selbe, auf Verwendung seiner Gemahlinn Mahthild, der Ministerialiim Williburg in comitatu Fri-
danici Güter in den Villen Enchova und Mengide gibt. Act. in loco Trutmenni nuncupato Id.
April. 927, a. R. VIII. Original im Königl. Geh. Staats- u. Kab. -Archive zu Berlin.
527. Julius 27. Liutharius, Bischof zu Minden, stirbt. Todestag nach Necrol. Moellenb. — Sein Nach-
folger Eberis (Eburgis) war auch Abt zu Lauresheim gewesen. Anm. zu Kleins. I. S, 406., e
cod. Lauresh.
931.
528. Februar 23. König Heinrich I. bestätigt die Privilegien des Stifts V^Terden, auf Bitten des dortigen
Abtes Witger. Act. in Weriaha civit. reg. VII. Kai. Mart. 931 , a. R. XDI. Lacomblet Urkun-
denbuch I. S. 50. -
Digitized by
Google
932 — 936, ' • i23
932.
529. Junius 1. Synode zu Erfarth, in Gegenwart König Heinrichs L, wobei die Bischöfe Vnwan von
Paderborn, Tuoio von Osnabrück, Rumold von Mimigardevord und Eberis oder Eburgis von
Minden anwesend waren. Pertz- Leg. T. II. p. 18. — Schalen A. P. L p. 169. bezieht irrig die
Theilnahme der genannten Bischöfe auf die Synode zu Aitheim 916, und bringt dadurch die
Reihenfolge derselben in Unordnung.
933.
530. Mära 15. Grosser und entscheidender Sieg des Königs Heinrich über die Ungarn, bei Merseburg.
Annal. Corb. 1. c. p. 4. Annal. Saxo 1. c. p. 598. Der Tag der Schlacht, Annal. Weingart. ap.
Pertz. Scriptor. T. I. p. 67. — Die Angabe, dass Heinrich vorher die Ungarn in Westfalen ge-
schlagen habe (z. B. Anm. zu Kleins. 1. S. 400.), beruht wahrscheinlich auf dem Irrthume, nach
welchem die in Ostsachsen gelegene Pfalz Werla, für Werl in Westfalen gehalten wurde.
531. Zweite Synode zu Altheim, welcher unter andern die Bischöfe Unwan von Paderborn, Rumold von
Mimigardeford und Eberis von Minden beiwohnen. Anm. zu Kleins. I. S. 402.
934.
532. Das Kloster S. Johannis zu Vysbeke wird von der edlen Frau Hiüeberge gestiftet Lerbeck. Chron.
Mind. ap. Leibnit. T. IL p. 163.
935.
533. Mai 9. König Heinrich 1. bestätigt der Kirche zu Paderborn die freie Bischofswahl und andere
Privilegien. Act. in Arveite VIL Id. Maji 935, a. R. XVI. Bisher ungedruckt. (XLIX.)
534. „ 11. Derselbe bestätigt, auf Bitten des Bischofs Ünwan zu Paderborn, dem Kloster Herse die
freie Wahl der Äbtisshm und die Freiheit von fremden Gerichten. Dat. V. Id. Maji 935, a. R.
XVI. Schaten A. P. I. p. 184.
535. Juhus 20. ünwan, Bischof zu Paderborn, stirbt nach neunzehnjähriger Regierung. Vita Meinw.
1. c. Todestag nach Necrol. Paderborn, eben so NecroL Heris, ap. Schaten 1. c. p. 185. u. a.
536. Oktober 12. König Heinrich I. bestätigt, auf die Fürbitte seiner Gemahlmn Mahtild, dem Kloster
Herivurt die freie Wahl der Äbtissinn. Act Altsteti IV. Id. Octobr. 935, a. R. XVI. Schaten
A. P. I. p. 185. (L.)
537. December 15. Graf Bernard zu Borchorst stirbt Not e cod. Borchorst in Mss. Kindlinger. T. XII.
936.
538. Mai 26. Folcmar, Abt zu Corvey, und die ganze Congregation daselbst, beurkunden, dass Graf
Sigifrid sein Erbe zu Wester -Groningen iin Gau Hardgo am Flusse Bade, mit Einschluss der
Kirche daselbst, für den König Heinrich, dessen Gemahlinn und Kinder, so. wie -für sich und
seine Gemahlinn, dem Kloster Corvey geschenkt hat, um daselbst ein Kloster zu errichten und
mit zwei Mönchen aus Corvey zu besetzen. Act novae Corbeiae VII. Kai. Jun. id est postrid.
Urbani 936. — Unter den Zeugen ist der advocatus Hogerus. — Falke C. Tr. Corb. p. 292. —
Über den Stifter des Klosters Groningen, Grafen Sigifrid, und dessen Familie, vgl. Annal. Sax.
1. c. p. 619.
539. Oktober 17. König Otto L bestätigt, auf Bitten des Abtes Folkmar zu Corvey, die Privilegien die-
ses Stiftes. Act Werla XVI. Kai. Novembr. 936, a. R. I. Schaten A. P. L p. 188. Falke C.
Tr. Corb. p. 738., mit Abbildung. (LI.)
16*
Digitized by V^OOQIC
124 936 — 939.
540. December 30. Derselbe bestätigt die Privilegien des Stifts Werden, auf Bitten des dortigen Abtes
Wigger. Act. Taleheim III. Kai. Januar. 936, a. R. I. Lacomblet Urkundenb. I. S. 51.
937.
541. Julius 2. König Otto L bestätigt die Privilegien des Klosters Meskide. Act. Quitilingobui^ VI.
Non. Jul. 937, a. R. I. Seibertz Urkundenb. I. S. 7.
542. September 21. Bei König Otto's I. Stiftung des Moritz -Klosters zu Magdeburg (aus welchem nach-
mals die erzbischöfliche Kirche erwuchs) war unter andern Bischof Ebergis von Minden in Mag-
deburg zugegen. Sagittar. Hist. duc. Magdcb. in Boysen allg. hist. Magaz. 1. St. S. 73.
938.
543. Mai 18. König Otto I. bestätigt, auf Ansuchen des Bischofs Tuoto zu Osnabrück, die Privilegien
der dortigen Kirche. Act. in Stela XV. Kai. Jun. 938, a. R. II. Sandhoff 1. c. p. XX. Moser
0. *G. II. S. 225. s. W. VIII. S. 23.*)
544. Fehde des Königs Otto gegen seinen Halbbruder Thankmar und den fränkischen Herzog Eberhard.
— Eberhard und Thankmar belagern gemeinschaftlich das Schloss Badiliki (Belike; — Balebike
Ann. S.), in welchem sich des Königs jüngerer Bruder Heinrich befindet. Das Schloss wird
erobert, Heinrich gefangen genommen und von Thankmar (quasi vile quoddam mancipium,
Widuk.) weggeRihrt. Thanhnar erobert hierauf Eresburg; Heinrich aber wird bei dem Herzog
Eberhard gefangen gehalten. Vor der von Eberhards Kriegern besetzten Burg (urbs) Larun iu
Westfalen, wird Dedi erschlagen. König Otto rückt vor Eresburg; die Einwohner öf&ien ihm
die Thore; Thankmar flüchtet in die Kirche, wird aber auch dahin verfolgt und von einem
Krieger Namens Maincia {Maginzo, Thielm.) durch das Kirchenfenster mit einer Lanze getödtet
Auch Larun wird hierauf von dem ^önig erobert. Widukind. 1. II. cap. 11. 1. c. p. 440 — 441.
Thietmar. ap. Pcrtz. Scriptor. T. III. p. 744. Annal. Saxo 1. c. p. 601.
939.
545. Heinrich von Sachsen, durch Eberhard gewonnen, empört sich gegen seinen Bruder, den König
Otto, und gewinnt in Sachsen einen grossen Anhang. Auch Dortmund wird von Heinrichs An-
hängern besetzt, ergibt sich aber dem König auf dessen erste Annäherung. Widukind. 1. II.
cap. 15. 1. c. p. 442. Annal. Saxo 1. c. p. 602.
546. Nach der Eroberung von Dortmund geht der König in der Gegend von Xanten über den Rhein,
wo ihm das Heer seines Bruders (den er vergebens durch den gewesenen Befehlshaber in Dort-
mund, Agina, zu versöhnen suchte) und der jnit jenem verbündeten Lotharinger unerwartet
gegenüber steht. Der König, der nur einen Thcil seines Heeres hatte übersetzen können, ver-
liert indessen, ohngeachtet der Cberlegenfieit der Feinde, den Muth nicht, und gewinnt bei
Birthen (ßpud Biertaiium) einen entscheidenden Sieg. Widukind. cap. 17. 1. c. p. 443. Liutprand.
lib. IV. cap. 23. ap. Pertz. Scriptor. T. HI. p. 321. Annal. Saxo 1. c. p. 602.
547. Marcsuitis stiftet aus ihren Gütern das Kloster Schildesche im Wassegau, nachdem sie vorher von
dem Bischof Dudo zu Paderborn die Einwilligung erhalten hatte, die bereits bestehende Pfarr-
*) Nach dem Cop. des Osnabr. DomstifU i»t der Name des Bischof« nicht Thoto, sondere Tuoto su schreiben.
Zeile 20. und 21. des zuletst genannten Abdrucks müssen die Worte: et fidejussores tollendos, wegfallen, und
statt: et ceteros, gelesen werden: ceterosqiie litones. Im Datum ist, statt pü, su lesen Serenissimi, wofür jedoch
das Cop., durch einen Lese- oder Schreibfehler, secundi setst.
Digitized byL^OOQlC
940. f23
kirche zu Schfldesche an einen andern, zur Erbauung eines Klosters bequemeren Ort zu verle-
gen. Strunck not. crit. ad Schaten. ann. mscpt. ad h. a."^)
940.
5i8. Aprü 2. König Otto 1. bestätigt, auf die Fürbitte seiner Gemahlinn Edgid und des Bischofs Tuto
zu Paderborn, die Privilegien des Klosters Herivurd, besonders die freie Wahl der Äbtissinn.
Act. Quitilingoburg IV. Non. April. 940, a. R. IV, Bisher ungedruckt. (UI.)
*) Die Erzählung von dieser Stiftung , wie «ie Strunck einer alten Handschrift des Klosters entlehnt ku habea
Tersichert, dürfte hier eine Stelle verdienen, und ist folgende:
Schildesche locus erat in pago vel regione Wassega, parochiali ecclesia decoratus^ nee longe dissitus ab eo
loco ubi nunc est monasterium Schildecense. Vivebat iliic matrona nobilis et amplissimamm possessionum heres
unica Marcsuidis dicta, quae jam pridem a parentibus, familiae propagandac cauna, viro nobili in malrimonium
tradita et collocata fuerat. Ex eo connubio nultam diu prolem consecuta, demum animos suus adjecit ad pro-
pagationem spiritualem , firmiterque statuit, ad exemplum Ticini Herivordiensis monasterii, congregationeni virgi«
num canunicarum e bonis paternis condere, si mariti ac parentum suorum Titam ▼itelido superaret. Placuit
Deo geoerosum animi proposituro. Brevi post tempore decedit pater, decedit mater, postremo et maritus, nuUo
praedifitum nuptiarnm fructu post se relicto. Oeplorabant haoc ejus orbitatena tristes consangoinei , quos ioter
cognatione proximi ante alios erant patrueles ejus, Hogerus cathedralis ecciesiae Paderbornensis canonicus, ejus-
decnque soror Emma, optimi exempli foemina, in puellari collegio Herivordiensi eanonicarum secularium vitam
amplexata. Hi cum ad eam accessissent consolandae orbitatis causa, interque alia mentionem ipsi injecerent de
experiendo novo ac foecundiore connubio, generöse respondit Marcsuidis vidua: Frustra haec agitis! in aeternum
non adibo secundas nuptias. Et haec dicens flebat amare. Cur autem has non adibis? inquiebat Hogerus ca-
nonicus. Juvencula adhuc es et aetatis adhuc idoneae ad procreandos Hberos. Id si omiseris, quorsum hae opes
tuae? quorsum haec agrorum, neroorum ac fortunarum abundantia? numquid haec omnia heredem a te nascitu-
rum postulant? At ipsa crucifixum intuens et cordi suo constanter apprimens: Quid, ajebat, obtruditis mihi car»
nales nuptias prolemque nascituram ex me? Misera certe conditio matrum, quippe quae prolem non aliam pa-
riunt quam quae mortem aliquando videat, imo quae forte moritur quam primum oritur. Aliarum ego mater
iiliarum ero, quae nunquam desioant et Christo magis quam huic mundo et propagationi carnali serviant. Cla-
rius dico: monasterium fundabo virginum Deo famulantium. Id si approbatis, pium opus cum annuitu vestro
quantocjru« inchoabo. — Inopina haec oratio, magis divino spiritu quam humanis vocibus animata, mirifice com-
movit omnium cognatorum corda, ut assensum darent. Quo acceplo, Marcsuidis vidua, rejectis continuo pre-
ciosis vestibus, una cum Hogero, Emma et aliis consangutneis ingreditur Schildecense temptum. Ubi postquam
in terram provoluta, brevi tempore Christum eucharisticum in altari praesentem adorasset, iterum de terra sur-
gens et ad Emmam patruelem suam conversa: Ecce, ego, inquiebat, coram omnipotente Deo et carissimis hisce
cognatis meis designo ac deligo te in matrem spiritualem et abbatissam bujus ecciesiae, in nomine Patris et Filii
et Spiritus sancti. Tu ergo spiritualibus inlenta studiis, quae ad ecciesiasticam disciplinam pertinent interius
dirige, ego foris constituta satagam circa frequens ministerium. Disceden^ibus deinde consanguineis, domina
Marcsuidis cum Hogero canoniro et patruele suo Paderbornam abiit, et quia locus parochiae veteris minus ido-
neus erat ad constructionem puellaris monastcrii, a Dudone antistite nostro demisse in primis petiit, ut sibi po-
testatem daret, ecclesiam veterem ad alium commodlorem locum transferendi , deinde ut etiam adjumento sibi
esset apud Ottonem regem pro impetrando ipsius consensu et roonasterii e bonis laicalibus fundandi liccntia.
Utrumque feliciter et ex animi voto concessum est, neque jam aliud deerat, quam ut manus adjicerentur operi
et initium aedificii locandi fieret. Itaque anno dominicae incarnationis DCCCCXXXIX. Indictione XU. domina
Marcsuidis transtulit ecclesiam et cuncta ejus utensilia a villa Schildesche nuncupata trans flumen versus austrum
in locum uberrimum et omnium rerum provcntibus opinatissimum , quem appellavit novam Schildesche. Ibi duut
in loco arae sommae destinato crux erecta et solenne sacrum de spiritu sancto celebratum esset, domina Marc-
suidis primum lapidem , impresso prius ardente osculo, suis ipsa manibus in scrobem detulit, committens opus
istud summo angulari lapidi Christo Jesu, unice exoptans ut aedificatio constructa cresccret in templum sanctum
in Domino. Mox etiam accedere jussi quos e Galliis accersiverat fabri murarü et ceroentarii , eorumque laboribu»
indefessis operi cocpto tam ardenler institum, ut ecciesiae tolius fondamenta eadem adhuc aestate quaquaversuns
de terra consurrexerint.
Digitized by
(^oogle
\26 940 — 946.
549. April 19. Derselbe verleiht dem Abte Folcmar zu Corvey und dessen Nachfolgern den Königsbann
über alle diejenigen, welche sich bei dem Kloster und der um dasselbe erbauten Stadt nieder-
lassen und in den Schutz des Klosters begeben, und verbietet allen königlichen Richtern, na-
mentlich den Grafen Rethard im Gau Auga, Dendi und Hampo im Gau Netga, unduHerinwn
im Gau Huetigo, sich eine Gerichtsbarkeit über jene Leute, unter dem Namen des Burgbannes,
anzumassen. Act. Werla XUI. Kai. Maji 940, a. R. IV. Falke C. Tr. Corb. p. 209.
550. September 25. Derselbe nimmt das von der ehrbaren Frau Meresuit an dem Orte Scildice zu
Ehren der heil. Maria erbaute Kloster, auf Bitten des Bischofs Dudo zu Paderborn, in dessen
Diöcese der Ort liegt, in seinen Schutz, und bewilligt der Congregation der daselbst Gott die-
nenden Jungfrauen die freie Wahl der Abtissinn nebst andern Rechten der übrigen unter kö-
niglichem Schutze stehenden Klöster. Act, in civit. Corbeia VII. Kai. Octobr. 940, a. R. V.
Falke C. Tr. Corb. p. 745. Lamey Gesch. v. Ravensb. Urk. S. 3
941.
531. Januar 10. König Ottol. bestätigt, auf Bitten des Bischofs />t/rfo zu Paderborn, den königlichen Schutz
und die Privilegien des Klosters Herisi, namentlich die freie Wahl der Abtissinn, mit Gutheisscn des
Bischofs, und die Befreiung von fremden Gerichten. Act. in castello regio Dalahem IV. Id. Ja-
nuar. 941, a. R. VI. Schaten A. P. I. p. 194. — Im Datum scheint ein Fehler zu stecken.
532. Junius 19. Bumold, Bischof zu Mimigardevord , stirbt. Anm. zu Kleins. I. S. 403. Todestag nach
Necrol. eccl. maj. Monaster.
533. November 25. König Ottos Aufenthalt in Dortmund, erwiesen durch eine Urkunde, worin er dem
Marien -Stifte zu Aachen die Kirche zu Düren incorporirt. Act. Throtmannie VII. Kai. Decembr.
941 , a. R. VI. Lacomblet Urkundenb. I. S. 53.
942.
554. Junius 22. König Otto 1. schenkt, auf Bitten seines Bruders, des Diaconus Brun, dem Kloster
Corvey Güter im Hesse -Gau, in der villa Rotmereshusun in der Mark Osterbeun, in der Graf-
schaft Allios. Act. Inimileiba X. Kai. Jul. 942, a. R. VI. Schaten A. P. I. p. 195. Falke C. Tr.
Corb. p. 71. Chron. Gottwic. I. p. 165. mit Abbildung. (LIII.)
555. Oktober 2. Folcmar , Abt zu Corvey, stirbt. Cod. mscpt. und Annal. Corb. 1. c. p. 4.
943.
536. Wicfrid, Erzbischof zu Cöln, weiht den Thurm der heil. Maria zu Werden, et segregavit has vülas
speciaKter, scilicet Rolinghuscn, Bergerokusen , Kugelinghusen , unde decimae ad sanctum Uud-
gerum reddantur vel quicquid ad synodalia pertinet jura exigatur. E mss. Gelenii, ap. Kind-
linger mss. T. XII.
945.
357. Marcsuidis, die Stiflerinn des Klosters Schildesche, erhält für dasselbe' in Folge einer besondem
Reise nach Rom, von dem Papste Reliquien des heil. Johannes des Täufers, und bringt diesel-
ben zuerst nach Paderborn, dann in ihr Kloster, wo sie mit grossen Feierlichkeiten empfangen
werden. Strunck in not. crit. mscpt. ad h. a.
946.
358. Mai 30. König Otto /. verleiht, auf Verwendung seines Bruders Bi^no und des Abtes Born, dem
Stifte Corvey den Bann über die beiden Orte Meppiun an den Flüssen Ems und Hase, im Gau
Digitized byL^OOQlC
946 — 948. 127
Agrotingon, in der Grafschaft des Grafen Thuring, mit dem .Münz-, ZoD- und Marktrechte und
den dazu gehörenden Freiheiten. Act. Frosa III. Kai. Jun. 946, a. R. X. Schaten A. P. I. p. 196.
Falke C. Tr. Corb. p. 358. Chron. Gottw. I. p. 164. mit Abbildung. (LIV.)
559. December 30. Derselbe bestätigt, auf Verwendung seines Bruders Heinrich, dem Stifte Corvey
die Münze und den Zoll an dem Orte Meppia. Act. in Talaheim DI. Kai. Januar. 946, a. R. X.
Schaten A. P. I. p. 196. Falke C. Tr. Corb. p. 357. beide mit der Jahrzahl 945. (LV.)
(946—947.)
560. Papst Agapittts bestätigt dem Stifte Essen (Astnide) den von dem Erzbischof Gunthar zu Cöln ihm
geschenkten Zehenten, die freie Wahl der Äbtissinn, und die Exemtion von aller geistlichen
Gerichtsbarkeit, ausser der des päpstlichen Stuhles; nachdem eine frühere, vom Papste Zacha-
rias hierüber gegebene Urkunde, mit dem Kloster selbst, durch Feuer zerstört worden. S. d.
Höfer Zeitschr. f. Archivkunde, 1. B. S. 368. Lacomblet ürkundenb. I. S. 55. — VB.^si Agapitus
wurde 946 gewählt, und 947 starb die Äbtissinn Hathuwig, an welche die Urkmide noch ge-
richtet ist; letztere muss also in eins dieser beiden Jahre fallen.
947.
561. Januar 15. König Otto L bestätigt, auf Ansuchen der Äbtissinn Hadetoig, die Privilegien und Be-
sitzungen des Stiftes Essen (Asnidensis monasterii), namentlich den Zehenten zwischen den Flüs-
sen Erabiscara und Rura, von dem Flüsschen Leatunia und der Mühle Ico's bis zu den Orten
Lieriki und Leppara, welchen der Erzbischof Guntharius zu Cöln demselben geschenkt hat, mit
Ausschluss des Antheils in dem Orte Ruoldinghus, welchen Eggihart erblich besitzt; femer die
Güter, welche das Stift von verschiedenen Königen erhalten; nehmlich von Lothar die Villen
Hoheniberg und Cassella; von Ludwig einen Hof zu Hucrithi und was dazu gehört in den Graf-
schaften Ecberts und Cobbos, und die drei Höfe Holsto, Arachem und Herte; von Karl den
Hof Wodeuesberg, endlich den vom Herzog Otto zu Sachsen (dem Grossvater des Königs) an
das Stift geschenkten, und von dem König Heinrich demselben bestätigten Hof Beki; zugleich
bewilligt er dem Stifte die freie Wahl der Äbtissinn und des Vogtes und die ausschliessende
Gerichtsbarkeit über seine Angehörigen. Act. Franconefurt XVIII. Kai. Februar. 947, a. R. XL
Westphalia 2. Jahrg. 2. Quart. S. 24. Lacomblet ürkundenb. I. S. 54.
562. November. . Synode zu Verdun, welcher der Bischof Ä/rfefta/d von Mimigardevord (Transrhenensis
seu Mimigardevordensis episcopus) beiwohnt. Flodoardi Annal. ap. Pertz. Scriptor. T. H. p. 394.
Richeri Hist. ibid. p. 602. Hartzheim Concil. Germ. T. IL p. 609 — Die Zeit der Synode wird
nachgewiesen in den Verhandlungen der folgenden, b. Pertz. Leg. T. IL p. 23.
563/ Die Stadt Minden (Mimidona) wird durch Feuer verwüstet. Herimanni Aug. Chron. ap. Pertz. Scri-
ptor. T. V. p. 114.
948.
564. Januar 7. Synode in dem kaiserlichen Palaste Ingelheim, in Gegenwart der Könige Otto und Lud-
wig, welcher die Bischöfe Dudo von Paderborn, Duodo von Osnabrück, Eberis von Minden
und Hildibold von Mimigardevord beiwohnen. Acta Synodi ap. Pertz. Leg. T. U. p. 24. Flo-
doard. 1. c. p. 395. (wo aber, statt VH. Id. Januar., VII. Id. Jun. angegeben wird). Richer. l. c.
p. 603. Annal. Saxo 1. c. p. 607.
565. „ 11- Bovo IlL, Abt zu Corvey, stirbt. Cod. mscpt. und Annal. Corb. 1. c. p. 4. — Von sei-
nen Familienverhältnissen und Tugenden berichtet Annal. Sax. 1. c. p. 607.
Digitized by
Google
428 948 — 952.
566. Junius 14. Duodo, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Moser 0. G. II. S. 7. — Das Todesjahr dieses
Bischofs ist zwischen diesem Jahre und 949 zweifelhaft.
567. Julius 14. König Otto 1. eignet dem von seiner Mutter, der Köuiginn Mahthild, an dem Orte An-
geri, zur Ehre der heil. Maria und des heil. Laurentius gestifteten Kloster, die von Dioterich
ihm aufgelassenen Güter zu Selispura und an andern einzeln genannten Orten im Gau Lere in
der Grafschaft Heinrichs, zu Armike und Tungheim im Gau Hasagowe in der Grafsch. Liutulfs,
zu Weres und a. a. 0. im Gau Agartinga in der Grafsch. Sigiberts, und in den Gauen Terse-
buhrc und Ammere. Act. in Throtmannia II. Id. Jul. 948, a. R. XI. Bisher ungedruckt. (LVI.)
568. Dei-selbe schenkt seinem Vasallen Haoli eine Hove im Gau Nihtersi, und Gefälle aus den Orten
Laterveld, Anaimuthiun, Hirigisinghusun und Upspringen, die dem Grafen Wighard zugehörige
Hove in Latterveld ausgenommen. Act 948, a. R. XIII. Wigands Archiv 3. B.
3. H. S. 72. Seibertz ürkundenb. I. S. 8. — Wegen Beschädigung der Charte ist Actum nnd
Datum nicht vollständig zu lesen.
930.
569. April 15. König Otto I. nimmt, auf Bitten seiner Mutter, der Königinn Mahtild, das von derselben
zum SeelcnheU seines Vaters, des Königs Heinrich, zur Ehre der heil. Maria und des heil. Dio-
nysius gestiftete Kloster zu Angari in seinen Schutz, befreit dasselbe von aller bischöflichen
Jurisdiction, setzt ihm, mit Beirath der Bischöfe Dudo (zu Paderborn), Hildebold (zu Mimigarde-
vord), Drogo (zu Osnabrück), und anderer Getreuen, den Propst Adelgems vor, bewilligt ihm
für die Zukunft die freie Wahl des Propstes, und schenkt ihm Güter zu Agilmari im Gau Velue
in der Grafschaft Lingers, zu Bobbontenini im Gau Logni in der Grafschaft Albo's, und zu Hoia-
nusini im Gau Aikesfelt in der Grafschaft Wychards, mit Befreiung von aller fremden Gerichts-
barkeit. Act. Quitilingaborch XVII. Kai. Maji 950, a. R. XIV. Falke C. Tr Corb. p. 746.
570. Oktober 18. Ebergis, Bischof zu Minden, stirbt. Necrol. Fuld. ap. Leibnit. T. HI. p. 764. Todes-
tag nach Necrol. Moellenbecc.
952.
571. April 16. * König Otto I. schenkt dem von ihm gestifteten Kloster zu Palithi (Pölde) unter andern
auch einige Güter in Westfalen, zu Brakele, Thunede, Drutmunde und Culisiu. Act Palithi XVI.
Kai. Maji 952, a. R. XIX. Mader. Antiquit. Brunsv. p. 109. Hemecc. Antiq. Goslar, p. 16.
Leuckfeld Antiq. Poeld. p. 18. — Die Urkunde ist verdächtig, oder doch fehlerhaft abgeschrie-
ben; denn Otto wird in derselben Imperator augustus genannt, welchen Titel er damals noch
nicht führte; sie gedenkt des Erzbischofs Hatto von Mainz, welcher in dem angegebenen Jahre
noch nicht regierte; auch passt das 19. Regierungsjahr nicht zu der Jalirzahl. Durch die in
Henseler. mscpt. vorgenommene Veränderung der Jahrzahl in 955 wird zwar dem letzten Feh-
ler, aber nicht den beiden ersten, viel bedeutenderen, abgeholfen.
572. Junius 7. Derselbe verleiht der Kirche zu Osnabrück, auf Bitten des dortigen Bischofs Druogo,
den Markt und die Münze zu Witunbrucca und alle königlichen Rechte daselbst. Act. Dom-
purck VU. Id. Jun. 952, ß. R. XVI. Schaten A. P. I. p. 201. SandhoflF 1. c, p. XXI. Moser O.
G. ü. S. 226. (mit dem fehlerhaften Datum VII. Jun.) s. W. Vlfl. S. 24.
573. Oktober 26. Derselbe bestätigt das von seinem Vasallen Hoholt und dessen Brüdern und Schwe-
stern auf ihrem Gute Gesiki gestiftete Jungfrauen -Kloster, befreit dasselbe von aller weltlichen
Gerichtsbarkeit, und bewUligt ihm die freiCvWahl der Äbtissinn und des Vogtes, wobei jedoch
die Verwandtschaft der Stifter berücksichtigt werden soll. Act. Walahusun VII. Kai. Novembr.
962, a. R. XM. Schaten A. P. I. p. 201. Seibertz ürkundenb. I. S. 9.
Digitized by
Google
953 — 958, 429
574. Helmward, Bischof zu Minden, weiht, mit Assistenz der Bischöfe Dudo von Paderborn und Drogo
von Osnabrück, die neu erbaute Domkirche zu Minden, zur Ehre der Heil. Gorgonius, Lauren-
tius und Alexander. Lerbeck. Chr. Mind. 1. c. p. 165.
953.
575. April 3. Osterfest, welches König Otto L, nachdem er von Cöln abgereist, zu Dortmund feiert.
Annal. Sax. I. c. p. 609.
576. September 2i. Bruno, der Bruder des Königs Otto, wird zu Aachen feierlich als Erzbischof von
Cök eingesetzt, wobei unter andern die Bischöfe Hildebald von Mimigardevord und Druogo von
Osnabrück gegenwärtig waren. Vita Brunonis, ap. Pertz. Scriptor. T. IV. p. 262., und das. die
Note aus Ratherius, welcher den Tag angibt: quarta solemnis jejunü septimi mensis feria. —
Der neue Erzbischof erhielt von dem Könige zugleich den Ducat über ganz Lothringen. Annal.
Saxo L c. p. 610.
577. December 30. König Otto I. schenkt zu seinem, seiner Gemahlinn Aedgid und aller seiner Vor-
fahren Seelenheil, das von seiner amita, der andächtigen Frau Uota (muliere Deo sibique de-
vota) ihm zu diesem Behuf übergebene Gut zu Davindre , innerhalb und ausserhalb der Stadt,
im Gau Hamalant, in der Grafschaft Wigmanns, der Kirche zu Magdeburg. Act. Franconofurt
UI. Kai Januar. 954, a. R. XVII. Höfer Zeitschr. L S. 365. (nach dem Original im Königl. Geh.
Staats- u. Kab.- Archive zu Berlin). Orig. Guelf. T. IV. mit dem falschen Datum: Kai. Januar.
9i'1 , a. R. VI. — Nach unserer Zeitrechnung muss die Urkunde in das Jahr 953 gesetzt werden,
indem der Concipient sich einer Zeitrechnung bediente , welche das Jahr mit Weihnachten anfing.
954.
578. Januar 42. König Otto I. bewilligt dem von der ehrwürdigen Frau Helemburch gestifteten Nonnen-
kloster zu Viscbike die freie Wahl der Äbtissinn, und bestätigt dessen, an verschiedenen
einzeln genannten Orten gelegene Güter. Act. Brugkihem IV. Id. Januar. 954, a. R. XX. Mader
Antiq. Brunsvic. p. 205. PaulUni Hist. virg. coli. Visbecc. p. 5. beide mit der falschen Jahr-
zahl 1002. (LVIl.)
956.
579. JuUus 2. König Otto L schenkt der Kirche des heil. Mauricius zu Magdeburg XXX. casa in urbe
Daventria et XI. mansa circa urbem in comitatu Wicmanni, et VIII. in vüla Tuncgurun in comi-
tatu Everhardi. Act. in Daventria VII. Non. Jul. 956, a. R. XXI. Original -Urkunde im Königl.
Geh. Staats- und Kab. -Archive zu Berlin.
958.
580. Februar 14. Heltnward, Bischof zu Minden, stirbt. Lerbeck. Chr. Mind. 1. c. p. 165.
581. Junius 25. König Otto L schenkt, auf Verwendung seines Bruders Bruno, Erzbischofs zu Cöln,
dem Kloster Gisici die Malhure in der Marc Gisici. Act. Pathurbrunnon VII. Kai. Jul. 958, a.
R. XXIII. Schaten A. P. I. p. 206. Seibertz Urkundenb. I. S. 11.
582. Walfrid und sein Bruder Humfnd schenken der Kirche S. Severins zu Cöln, in Gegenwart des
Erzbischofs Bruno und seines Bruders, des Königs Otto, unter andern ein Haus zu Frilenchu.sen.
958. Lacomblet Urkundenb. I. S. 60.
Begesta bist. Weslfal. 17
Digitized by
Google
130 959 — 962.
959.
583. Jamiar 14. König Otto L schenkt, auf Verwendung seines Bruders, des Erzbischofs Bruno, don
Zoll und das Marktgeld zu Messcede dem Kloster daselbst, welchem er auch den Nachlass ver-
storbener Äbtissinnen und Klosterfrauen zuspricht. Act. Frideslare II. Id Januar. 959 , a. R. XXill.
Seibertz Urkundenb I. S. 12. — Das Recognitionszeichen dieser Urkunde hat im Originale die
Gestalt einer kleinen Kirche.
584. November 16. Derselbe schenkt seinem Getreuen Ratolt die Güter zu Westnetri im Hessi-Gau in der
Grafschaft des Grafen Bern, welche Graf Ärumnc und sein Sohn Amulunc zu Lehen gehabt haben.
Act. Dornpurc XVI. Kai. Decembr. . . . a. R. XXIV. Bisher ungedruckt. — Die Jahrzahl ist in dem
sehr beschädigten Originale verloren gegangen, muss aber, nach richtiger Berechnung des Re-
gierungsjahres, auf dieses Jahr treffen. (LVIII.)
960.
585. Julius 26. Dudo, Bischof zu Paderborn, stirbt nach 25 jähriger Regierung. Vita Meinw. L c. To-
destag nach Necrol. Paderborn., Necrol. Heris. ap. Schaten A. P. I. p. 207. u. a.
961.
586. Junius 7. König Otto /. nimmt die Kirche zu Minden, auf Bitten des dortigen Bischofs Landward,
in seinen Schutz, und bestätigt alle von den früheren Königen ihr verliehenen Privilegien, be-
sonders die Befreiung von aller fremden Gerichtsbarkeit. Act. Forchem VII. Id. Jun. 961, a. R. XX.
Kruse Jus statutar. Reip. Mind. p. 362. Meibom. Rer. Germ. T. I. p. 745. Pistor. Scr. R. Germ.
T. III. p. 819. Schaten A. P. I. p. 209. Würdtwein Subsid. dipl. T. VI. p. 293.
Bischof Landicard stand überhaupt bei K. Otto in grossem Ansehen, und erhielt von ihm, aus be-
sonderer Hochachtung, einen kostbaren Bischofsstab von Ebenholz zum Geschenke. Lerbeck.
Chr. Mind. 1. c. p. 166.
587. December 24. Bei der vom König Otto veranstalteten Translation des heil. Mauricius nach Magde-
burg, ist, nebst den päpstlichen Legaten und vielen andern Bischöfen, auch Bischof Landward
von Minden gegenwärtig. Annal. Saxo 1. c. p. 615.
962.
588. Februar 13. Kaiser Ottos L Vertrag mit dem Papste Johann XIL haben die Bischöfe Drtiogo von
Osnabrück und Landward von Minden mit unterschrieben. Pertz. Leg. T. II. P. IL p. 164., wo
die Urkunde zwar dem grösseren Theile nach für echt, aber durch spätere erdichtete Zusätze
verfälscht, erklärt wird.
589. Junius 9. * König Otto L verleiht den Einwohnern der villa Horohusen bei dem Schlosse Eresburg
das Stadtrecht von Dortmund (Throtmannici), mit Vorbehalt ihrer Unterwürfigkeit unter die Äbte
zu Corvey. Act. in Suosaz V. Id. Jun. 962, a. R. XXVII. Schaten A. P. L p. 210. Falke C.
Tr. Corb. p. 514. Wigand Gesch. v. Corvey 2. Abth. S. 221. Seibertz Urkundenb. L S. 13.—
Die noch im Original vorhandene Urkunde, obgleich dem Äussern nach unverdächtig, muss
doch entweder untergeschoben, oder wenigstens längere Zeit nach der Handlung erst ausge-
fertigt sein; denn im Sommer 962 war Otto in Italien, konnte also keine Urkunde in Soest aus-
stellen; auch führte er bereits seit dem Februar dieses Jahres den Imperator- Titel, der ihm in
dieser Urkunde so wenig beigelegt, als des annus Imperii gedacht wird.
590. Bruno, ein Mönch aus dem Kloster Corvey und Verwandter des sächsischen Herzogs Herimann,
wird Bischof zu Verden. Annal. Sax. 1. c. p. 615.
Digitized by
Google
963 — »65. 431
963.
591. Julius. . Landohard, Bischof zu Minden, wird vom Kaiser Otto, mit andern Gesandten, an den
Papst geschickt. Liutprand. de reb. gest. Ott. cap. 7. ap. Pertz. Scriptor. T. III. p. 341.
592. November 6. Grosse Synode zu Rom, unter dem Vorsitze des Kaisers Otto, an welcher auch die
sächsischen Bischöfe Theil nehmen. Pertz. Leg. T. II. p. 30. — Namentlich wird des Bischofs
Landohard von Minden, als diesem Convente beiwohnend, gedacht. Liutpr. cap. 9. 1. c. p. 342.
Annal. Saxo I. c. p. 617.
964.
593. Landward, Bischof zu Minden, ist mit dem Kaiser zu Pavia, und unterstützt den Anschlag des Bi-
schofs Ortwin von Hildesheim, die Leichname des heil. Epiphanius und der heil. Speciosa aus
der dortigen Kirche zu entfuhren. — Von letzterem erhielt die Kirche zu Minden einen Theil
Transl. S. Epiphan. ap. Pertz. Scriptor. T. IV. p. 249, Cfr. Lerbeck. Chr. Mind. 1. c. p. 166.
594. Deccraber 9. Auf Veranstaltung des Erzbischofs Bruno zu Oiln wird der Leichnam des heil. Pa-
troklus, welchen derselbe Erzbischof vier Jahre vorher (am 3. Jul. 960) ex urbe Tricassina
(aus Troyes in Frankreich) nach Cöln hatte fuhren lassen, nach Soest (locum . . . rebus seculi
opulentum , populo plenum) gebracht und daselbst in der Kirche niedergesetzt, welche derselbe
Erzbischof zur Ehre dieses Heiligen gegründet und ausgestattet hatte. Transl. S. Patrocli, ap.
Pertz. Scriptor. T. IV. p. 281. — Das Jahr und den Tag dieser Translation hat Strunck in not,
crit. mscpt, ad L a. ermittelt.
595. „ 25. Weihnachtsfest, welches der Kaiser, in dessen Gesellschaft Bischof Landward, noch
zu Pavia feiert. Pertz. ad transl. S. Epiph. 1. c. p. 250. not
965.
596. März 20. Gerbern, Abt zu Corvey, stirbt Cod. mscpt et Annal. Corb. 1. c. p. 4. Annal. Sax. 1. c.
p. 618.
597. Junius 2. Concilium zu Cöln, unter dem Vorsitze des dortigen Erzbischofs Bruno und in Gegenwart
Kaiser Ottos /.; an welchem unter andern die Bischöfe Hildebold von Mimigardevord, Landward
von Minden und Drogo von Osnabrück Theil nehmen. Hartzheim Concil. Germ. T. IL p, 629.
598. „ 8. Kaiser Otto L schenkt, auf Bitten seines Bruders Bruno, und des Abtes Liudolf zu Cor-
vey, dem Stifte Corvey den Hof Bodincthorpe im Gau Nithega in der Grafschaft Liudolfs. Act.
Colon. VI. Id. Jun. 965, a. R. XXX. Falke C. Tr. Corb. p. 549.
599. Julius 15. Derselbe schenkt der Kirche zu Osnabrück, wegen der fleissigen Dienste des dortigen
Bischofs Drogo, den Wald zwischen den Orten Famwinkil, Hrutansten, Angare, Osning., Sinithi,
Bergashavid, Drevanameri, Etcnesfeld und DiummerL Act Quedilingeburg Id. Jul. 965, *a. R.
XXX. Imp. IV. Sandhoff 1. c. p. XXIL Moser O. G. IL S. 227. s. W. VIII. S. 25. (Der Name
des Kanzlers ist Liudolfus zu lesen.) — Diese Urkunde enthält offenbar die erste Verleihung
des genannten Gegenstandes, dient also zugleich als Zeugniss gegen die Echtheit der angeb-
lichen Urkunde von 804 (Nr. 255.), welche dieselbe Schenkung schon Karl dem Grossen zuschreibt
600. Oktober 8. Erzbischof Bruno zu Cöln stirbt zu Rheims. — Er wurde in der von ihm gestifteten
Kirche S. Pantaleons zu Cöln begraben. In seinem Testamente werden unter andern vermacht:
Monasterio et claustro Sosacio fundando librae centum; altari sex vasa, pallia totidem, tapete
unum ex majoribus, scamnalia duo, cappa et casula ex nostris, praedium praeterea quod Wo-
dilo de prccario nostro dcdit, illud etiam quod donmus Poppo Richildinchuso (Recklinghausen)
et Arvite nobis satis naviter acquisivit Chron. S. PantaL 1. c. p. 894, Vita Brun. 1. c. p. 275.
Digitized by L^OOQ IC
i32 965 — 968.
601. Landuward, Bischof zu Minden, ist gegenwärtig bei eber Verhandlung Bernhards ^ Bischofs zu Hal-
berstadt, mit der Kirche zu Magdeburg. A. D. 965, Ottonis a. R. XXX. Imp. V. Original-Urkunde
im Königl. Geh. Staats- und Kab. -Archive zu Berlin.
966.
602. Mäi-z 1. Kaiser Otto L gibt den Hof in der villa Ericsele im Borhtergau in der Grafschaft Hoolds,
den er ehedem, auf Bitten seines Sohnes Liutolf, an dessen Tochter Mathüdia geschenkt hatto,
nunmolir, nach deren Tode, dem Stifte Essen (Astnithc). Act. Diuspargo quod vulgär, dicimus
Duisburg, Kai. Mart. 966, a. R. XXXI. Imp. V. Lacomblet Urkundenb. I. S. 65. — Es ist zu
bedauern, dass nicht angegeben, ob die Urkunde unmittelbar aus dem Original oder aus einer
Abschrift genommen ist, da der ungewöhnliche ' Titel des Kaisers: Imperator Romanorum et
Francorum, Änstoss gibt, aucli im Datum der Zusatz bei Diuspargo eine jüngere Glosse scheint.
603. Julius 17. Derselbe schenkt dem Kloster der heil. Maria zu Angeri den Hof Beverse im Gau
Nordagoe in der Grafschaft Osdags, nebst Gütern zu Drodminne, Winidc und Lenglere. Act. . . .
XVI. Kai. Aug. 966, a. R. . . Bisher ungedruckt. — Wegen Beschädigung der Charte ist das
Datum nicht vollständig anzugeben. (LIX.)
967.
604. November 7. Drogo, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Annal. Corb. 1. c p. 5. Todestag auch Necrol.
Osnabr. — Sein Nachfolger Liudolf haiie vorher das Amt eines kaiserlichen Kanzlers bekleidet.
(Vgl. Nr. 599.)
605. „ 17. Hildiboldy Bischof zu Mimigardevord, stirbt. Annal. Corb. 1. c. p. 5. — Necrol. Fuld.
b. Dronke p. 178. setzt seinen Tod in das J. 969.
(967—993.)
606. Dodo, Bischof zu Mimigardevord (dessen Regierung zwischen die obigen Jahre fällt), erbaut daselbst
eine neue Domkirche, neben der alten von Utidger erbauten; kann jedoch die Kapitularen nur
mit Mühe bewegen, die alte, durch das Andenken an Liudger geheiligte Kirche zu verlassen
und in die neue einzuziehen. Chron. Monaster. — Wahrscheinlich wurdö diese Veränderung
nicht sowohl durch den Verfall der alten Kirche, als durch eine Veränderung in der ganzen
Verfassung des Bisthums veranlasst, nehmlich durch eine Theilung des bisher gemeinschaftlichen
Güterbesitzes zwischen dem Bischof und dem Kapitel, in Folge deren der Bischof auch eine
eigene Wohnung bezog, mit welcher die alte Domkirche als bischöfliche Hauskapelle verbunden,
und dadurch die Erbauung einer neuen, fiir das Kapitel und den Volksgottcsdienst, nöthig wurde.
Vgl. Erhard Gesch. Münsters, S. 45.
968.
607. Junius 29. Kaiser Otto L eignet, auf Bitten seiner Gemahlinn Adeleid und des Bischofs Tlieoderick
zu Metz, dem von dem Grafen Wichmann im Gau Hamalant gestifteten Nonnenkloster zu Elten,
die von demselben Grafen an das Kloster überwiesenen, bisherigen Lehengüter im Gebiete Urck
im Gau Salo und in der Grafschaft Nerdincklant. Act. Pistoriae III. Kai. Jul. 968, a. R. XXXIII.
Imp. VII. Lacomblet urkundenb. I. S. 65.
608. Oktober 2. Derselbe incorporirt die von seiner Mutter, der Königinn Mahthilt, zur Ehre des hei-
ligen Bekenners Dionysius gestiftete Abtei Angerin, dem Erzstifte Magdeburg. Act. Ravennae MI.
Non. Octobr. 968, a. R. XXXIII. Imp. VII. Original im Königl. Geh. Staats- und Kab. -Archive
zu Berlin. (Ungenaue Abdr. b. Schaten A. P. I. p. 212. Eccard Hist. geneal. princ. Sax. sup.
Digitized byL^OOQlC
968 — 969. 133
p. 2g.) — Anstatt VII. Non. ist ohne Zweifel VI. Non. zu lesen, da VII. Non. nicht gezählt wird,
dieser Ausdruck also ein Versehen des Schreibers sein muss.
609. Oktober 3. Kaiser OUo der Jüngere bestätigt, nebst andern, von seinem Vater, Kaiser Otto /.,
dem Erzstift Magdeburg verliehenen Privilegien, auch die vorstehende Incorporation der Abtei
Angre. Act. Ravennae V. Non. Octobr. 968, Dom. Ottonis a. R. XXXIII. Imp. VII. Orig. im
Königl. Geh. Staats- und Kab.- Archive zu Berlin. — Das Erzstift Magdeburg war in diesem Jahre
^ aus dem bisherigen Kloster des heil. Mauricius daselbst errichtet worden; wenn aber Henselcr
in msjit. meint, bei dieser Handlung sei unter andern der Bischof von Osnabrück zugegen gewe-
sen, so findet sich daftir in den Magdeburgischen Urkunden kein Beweis.
CIO. „ 23. * Kaiser Otto I. bestätigt das von Bertha, der Wittwe Bernhards, Herrn zu Borchorst,
und ihrer Tochter Eathun'ga, aus ihrem Schlosse Borchorst gestiftete Kloster, nimmt es in seinen
Schlitz und übergibt es der geistlichen Aufsicht des Enzbischofs Adalbert zu Magdeburg und sei-
ner Nachfolger. Dat. in Magdeburg X. Kai. Novembr. 968, a. R. XXXIU. Imp. VU. Ludewig
Roliq. Manuscr. T. XII. p. 380. und hieraus Niesert M. U. S. IL S. U. — Obgleich aus der
später anzuführenden Urkunde Otto's IL von 974 (Nr. 630.) hervorgeht, dass der Innhalt der
vorliegenden Urkunde im Allgemeinen richtig ist, und dass eine Urkunde Ottos L über diesen
Gegenstand existirt haben muss, so kann doch die vorliegende nur als ein jüngeres und unter-
geschobenes Machwerk betrachtet werden. Denn Otto L , welcher das ganze Jahr 968 in ItaUen
zubrachte und namentlich im Oktober dieses Jahres sich erweislich in Ravenna und Ancona
aufhielt, konnte unmöglich um dieselbe Zeit eine Urkunde in Magdeburg ausstellen. Dieser
Ausstellungsort würde allenfalls zu dem Jahre 965 passen; aber mit der Annahme eines Verse-
hens in der Jahrzahl ist unsere Urkunde auch nicht zu retten; denn 965 gab es noch keinen
Erabischof von Magdeburg. Überdies enthalten die Formalien der Urkunde vieles, was zur Zeit
Ottos L nicht passt; namentlich gehört dahin: 1) der Mangel der Invocation, die in den Ottoni-
schen Urkunden nie fehlt; 2) der damals ungewöhnKche Titel Romanorum Imperator semper
Augustus, da man im Ottonischen Zeilalter nur Imperator augustus findet; 3) die eben so un-
gebräuchliche Bezeichnung Dominus in Borchorst, die einer viel späteren Zeit angehört; 4) die
regclYvidrigc Datumsformcl, in welcher bei der Angabe des Ausstellungsortes das Actum weg-
gelassen, die Regierungsjahre dem Ausstellungsorte nachgesetzt sind, und dabei der Kaiser in
eigner Person redend cingeRihrt wird (regni nostri), welches alles dem Urkundenstile der Otto-
nischen Zeit widerspricht. Wahrscheinlich war die echte Urkunde Ottos I. verloren gegangen,
und da mau doch eine solche haben wollte, so wurde die vorliegende nachträglich verfertigt.
969.
611. Septemb. 27. Land ward, Bischof zu Minden, stirbt. Necrol. Fuld. b. Dronke p. 178. Todestag nach
Necrol. Moellenbecc.
(969—996.)
612. Wirinhard gibt der Kirche zu Minden 12 Hoven und 3 Familien zu Sevinhusen im Gau W^edmeri,
wofür der Bischof Milo ihm und seiner Ehefrau Besitzungen zu Ibbilstide im Gau Marfthem^ zu
Bikahusun im Gau Tilichi, und Zehenten in den Villen Magatha, Liudgereshem , Bennucheshusun
und Umishusun, auf beider Lebenszeit, mit Vorbehalt des Rückfalles an die Kirche zu Minden,
einräumt. S. d. Würdtwein Subsid. dipl. T. VI. p. 306.
613. Der Rittor Worad gibt zu seinem, seines Vaters Eilard, seiner Mutter Atta, seines Bruders Haren-
ward und seiner Schwestern Wendilbvrg, Magaburg und Beginmiind Gedächtniss, einen Hof mit
8 Familien zu Liverun, nebst der Kirche und anderem Zubehör, an den Altar S. Petri und Gor-
Digitized byC^OOQlC
434 970 --973.
gonii in der Kirche zu Minden, wofür der Bischof Milo, zugleich zur Belohnung seiner treuen
Dienste, ihm Güter zu Blesnon, Diasion und Wethehem, nebst den Zehenten der Villen Blesnon.
Ordinchusen, Wethehem und Bruochem und der Kirche zu Aldenthorpe, auf seine Lebenszeit,
unter der Bedingung des Rückfalles, anweist. Würdtwein 1. c. p. 316.
614. Bischof Milo zu Minden stiftet zwölf sogenannte Kreuz -Präbenden, für solche, welche im Kriegs-
dienste des Bisthums Minden verwundet oder gefangen worden, oder im Dienste des Bischofs
alt geworden, oder andere ehrbare Bürger der Stadt Minden; mit der Bedingung, dass die
Innhaber dieser Präbenden im Dome bei der Messe dienen und den Processionen in der Fasten
beiwohnen sollen. Lerbeck Chr. Mind. 1. c. p. 167.
615. Von einem Briefe des Bischofs Milo, die zu Minden befindlichen Reliquien des heil. Gorgonius betref-
fend, und von diesen Reliquien überhaupt, s. Acta Sanctor. Septembr. T. III. p. 337 sq. — Die
Translation derselben muss übrigens lange vor der Zeit des Bischofs Milo geschehen sein, da
schon im Jahre 952, bei. der Einweihung der neuen Domkirche, Gorgonius unter ihren Schutz-
heiligen genannt wird. (S. Nr. 574.)
970.
616. August 3. Kaiser Otto L bestätigt der von dem Grafen Wichmann zur Ehre des Heilandes und
des heil. Vitus gestifteten Kirche zu Altina (Elten) die von demselben Wichmann ihr geschenkten
Güter, nehmlich die Höfe Haltnon, Fornon, Voirthusen, Embrick, Uamma, Liemerscha, Rynha-
ren, Redinghem, Bingart, Grese, Hosla, Thumna, Lindna, Leyla, Thomas, Thuli und Nasnacheli,
und seine Besitzungen in den Grafschaften Hunesgo, Fivilga, Humergo und Emesgo. Act in
Apulia ad civitatem Bunii, lU. Non. August. 970, a. R XXXV. Imp. IX. Lacomblet Urkundenb. I.
S. 67.
647. Die erste Äbtissinn zu Borchorst, Hadewiga, wird durch den Erzbischof Adalbert von Magdeburg
geweiht. (Sie starb 992.) Nach einer alten Nachricht des Borgborster Archivs, b. Niesert M.
U. S. 2. B. S. 20.
971.
618. Liudolf, Bischof zu Osnabrück, folgt dem Kaiser nach Ravenna. Nach Angabe der' zunächst anzu-
führenden Urkunde.
972.
619. September 17. Kaiser Otto L erneuert, in Folge eines Beschlusses der Synode zu Ingelheim, dem
Bischof Liudolf zu Osnabrück das vor 12 Jahren seinem Vorgänger, dem Bischof Drogo, er-
theilte Privilegium wegen der Zehenten seiner Kirche, gegen die Widersprüche der Klöster
Corvey und Hervord. Act. Inglinheim XV. Kai. Octobr. 972, a. R. XXXII, Imp. XI. Sandhoff
L c. p. XXIII. Moser O. G. II. S. 228. s. W. VIII. S. 26. *) — Unter de^ auf der Synode an-
wesenden Bischöfen wird auch Duodo, Bischof zu Mimigardevord, genannt.
973. '
620. April 9. Kaiser Otto 1. bestätigt dem Stifte Herford, auf Bitten der dortigen Äbtissinn Imma, und
auf Verwendung seiner Gemahlinn Adelheid, das gedachtem Stifte vom König Ludwig verliehene
Markt-, Münz- und ZoUrecht an dem Orte Adonhusa. Act Walbech V. Id. AprÜ. 974 («c\
*) Hier i«t Z. 29. Werctborgenfis, and S. 27. Z. 4. Hammenburgensu su leseo.
Digitized by V^OOQIC
»73 — 9T4, 135
a. R. XXXIV. Imp. Xffl. — Schalen A. P. I. p. 217. schreibt die Urkunde Otto IL zu, dem sie
freilich, nach dem angegebenen Jahre Christi, angehören müsste, da Otto /. schon am 7. Mai
973 gestorben war; auf den aber die im Orig. angegebenen (von Schaten willkürlich veränder-
ten) Regierungsjahre in keiner Weise passen, und dessen Gemahlinn auch nicht Adelheid hiess.
Der Schreiber des Originals, dessen formelle Eigenschaften übrigens keinen Verdacht der ün-
cchthcit zulassen, hat also in der Zeitrechnung ein Versehen begangen, das vielleicht daher zu
erklären ist, dass die Urkunde erst längere Zeit nach der Handlung ausgefertigt wurde. (LX.)
621. Junius 6. Kaiser Otto IL bestätigt die Privilegien und Besitzungen des Erzbisthums Magdeburg,
und unter diesen namentlich die westlich von der Weser gelegenen Besitzungen zu Rosbeki,
Uflon, Brilon, Tiuni und Arpesfeld. Act. Magadaburg IL Non. Jun. 973, a. Imp. VII. Höfer
Zeitsch. f. Archivk. 2. B. S. 348, nach dem Originale. — Die Abdrücke bei Sagittar. in Boysen
allfr. bist. Magazin 1. St. S. 460. und Seibertz Urkundenb. I. S. 13. sind nach fehlerhaften Ab-
schririen gefertigt.
622. November 22. Derselbe bestätigt, auf Verwendung seiner Mutter Adelheid, die Privilegien des Klo-
store Meskidc, besonders das Recht freier Wahl der Äbtissinn. Act Diospargo X. Kai. Decembr.
973, a. R. Xm. Seibertz Urkundenb. I. S. 15.
623. Deccmbor 14. Derselbe bestätigt, auf Bitten des Grafen Wichmann und seiner Tochter Lutgarda,
Äbtissinn zu EUenon, die Stiftung dieses Klosters, nimmt es in seinen Schutz und verleiht ihm
dieselben Freiheiten, welche die Klöster Quedlinburg, Essen und Gandersheim haben, nament-
lich die freie Wahl der Äbtissinn, und den Zoll, Habedol genannt, von der Fischerei im Gau
Salon auf dem Flusse Ysla. Act. Noviomago XIX. Kai. Januar. 973, a. R. XUI. Imp. VII. Lacom-
biet Urkundenb. I. S. 70.
974.
624. Januar 18. Kaiser Otto IL bestätigt der Kirche zu Paderborn, auf Bitten des dortigen Bischofs
Folnnar, das Recht freier Wahl des Bischofs. Dat. XV. Kai. Febr. im vierzehnten Regierungs-
jahre des Bischofs Folcmar, Vita Meinw. 1. c. p. 520. — Die Urkunde selbst hat sich nicht
erhalten.
623. „ 25. Aufenthalt Kaiser Ottos IL in Dortmund, erwiesen durch dessen Bestätigung der Privi-
legien des Erzstifts Mainz; act. Trotmemii VIII. Kai. Februar. 974, a. R. XIH. Imp. VU. Guden.
Ccd. dipl. T. I. p. 7.
626. Februar 16. Kaiser Otto IL eignet, auf Bitten des Priesters Nandrad, dessen Gut im Gau Lidbeke-
gowe, in der Grafschaft des Grafen Bernhard, der Kirche zu Minden. Act. Noviomago XIV.
Kai. Mart. 974, a. R. XIV Imp. VIL Pistor. Scr. R. G. T. ffl. p. 823. Falke C. Tr. Corb. p. 849.
Vgl. Lerbeck. Chr. Mind. 1. c. p. 166.
627. April 19. Derselbe bestätigt einen zwischen dem Bischof Folcmar zu Paderborn und der Äbtissinn
Emma zu Schildesche geschlossenen Tauschvertraj^, vermöge dessen letztere ein Gut zu Sarra-
manninhusen im Gau Nicherseo und der Grafschaft RegenwercKs an den Bischof überlässt, und
dafür die Zehenten zu Schildesche und an andern einzeln genannten Orten empfängt. Act.
Quidelingeburg XIII. Kai. Maji 974, a. R. XIII. Imp. VI. Falke C. Tr. Corb. p. 746. mit a. Imp.
VII. (Lxi.)
628. „ Dei'selbe verleiht dem Kloster Schildesche das Recht freier Wahl der Äbtissinn und des
Vogtes. Act. et dat. ut praec. Lamey Gesch. v. Ravensb. Urk. S. 4. (Fehlerhaft.)
629. Mai 28. Derselbe bestätigt dem Stifte Corvey, auf Bitten des dortigen Abtes Liudolf, und auf Ver-
wendung seiner Mutter Adelheid, alle von seiuem Vater und seinen übrigen Vorgängern ertheil-
tcn Privilegien. Act. Altera V. Kai. Jun. 974, a. R. XIII. Imp. V. Schaten A. P. I. p. 215. mit
Digitized byC^OOQlC
436 974 — »TT.
der Jahrzahl 973 und a. Lmp. VII. nach willkürlicher Veränderung. Die Ungenauigkeit in den
Angaben der Regierungs -Jahre ist eine in den Ottonischen Urkunden nicht seltene Erscheinung.
(LXII.)
630. Junius 28. Derselbe bestätigt, auf Bitten des Erzbischofs Adalbert zu Magdeburg, die Privilegien
des Klosters Borghorst und insbesondere die Rechte des Erzbischofs von Magdeburg an dem-
selben. Act. Magd. IV. Kai. Jul. 974. Ungenauer Abdruck bei Ludewig Rel. Mss. T. XII. p. 383,
und hiernach Niesert M. U. S. II. S. 23. (LXIII.)
631. Julius 21. Derselbe nimmt die Kirche zu Minden, auf Bitten des dortigen Bischofs MiU), in seinen
Schutz und bestätigt ihre Privilegien, besonders die freie Wahl des BischoGs und des Vogtes.
Act. Aquisgrani XII. Kai. August. 974, a. R. Xlll. Imp. VI. Pistor. Scr. R. G. T. III. p. 825.
632. „ 23. Derselbe bestätigt, auf Bitten der Äbtissinn Mahthildis, die Privilegien und Besitzungen
des Stiftes Essen. Act. Aquisgr. X. Kai. Aug. 974, a. R. XIII. Imp. VI. Falke C. Tr. Corb. p. 533.
mit a. R. XIV. Imp. VII. nach eigner Emcndation; Westphalia 2. Jahrg. 2. Quart. S. 36. Lacom-
biet Urkundenb. I. S. 71.
633. August 19. Derselbe verleiht dem Abte Folcmar zu Werden das Markt- und Münzrecht an den
Orten Lüdinghausen und Werden. Act. in Arviti XIV. Kai. Septbr. 974, a. R. XIV. Imp. VII.
Schaten A. P. I. p. 217. Niesert M. U. S. IL S. 97. mit dem unrichtigen Namen des Abtes, To-
lemarus. Lacomblet Urkundenb. I. S. 72.
975.
634. April 25. Kaiser Otto IL gibt dem Bischof Liudolf zu Osnabrück und seiner Kirche die Güter,
welche gedachter Bischof vorher dem Kaiser aufgetragen hatte, zurück, nehmlich an den Orten
Apalderbach, Hesnon und Liinga in der Grafschaft des Herzogs Bernhard. Act. Bogbardon VII.
Kai. Maji 975, a. R. XIV. Imp. VII. SandhoflF 1. c. p. XXVI. Moser 0. G. H. S. 230. s. W. VIII.
S. 28. *)
685. Junius 28. Milo, Bischof zu Minden, ist unter den Bischöfen, nach deren Rathe Kaiser Otto IL
das Kloster Thangmarsfelden nach Nienburg an der Saale verlegt. Act. Magdeburg IV. Kai. Jul.
975, a. R. XV. Imp. VUI. Leuckfeld Antiq. Halberst. S. 661.
976.
636. November 7. Kaiser Otto IL bewilligt dem Kloster Hertzenbroike , auf Bitten der dortigen Äbtis-
sinn Sigiburg, die Freiheit von allen weltlichen Gerichten und die freie Wahl der Äbtissinn und
des Vogtes. Act. Arvita VTI. Id. Novbr. 976, a. R. XV. Imp. IX. Moser 0. G. II. S. 231. s. W.
VIII. S. 29. Niesert M. U. S. U. S. 33. mit der falschen Angabe a. R. XH. Imp. U. (LXIV.)
977.
637. März 19. Kaiser Otto IL verleiht dem Bischof Milo zu Minden, auf dessen Ansuchen, den Königs-
bann und das Münz- und Zollrecht. Act. Thrieke XIV. Kai. April 976, a. R. XVI. Imp. X. Pistor.
Scr. R. G. T. III. p. 823. — Die Jahrzahl 976 kann, wenn sie dem Originale gemäss ist, nur
nach der Cöhiischen Zeitrechnung, welche das Jahr mit dem 25. März anfing, verstanden werden.
638. Oktober 29. Derselbe bestätigt, auf Verlangen des Bischofs Liiidulf zu Osnabrück, einem gewissen
Herigims die ihm theils von gedachtem Bischof zu Lehen gegebenen, theils auf andere Weise
erworbenen Güter an den Orten Rislaun, Reusford, Vanhula, Girithi, TreU, Hiruthnun, Bircfeld,
*) Hier ist richtiger so lesen: Z. 7. Theophanu. Z. 11. Liinga. Z. 18. reddidimus.
Digitized by VjOOQIC
978 — 980. 437
Muliun, Liachtrichi, Honetiutinge , Ainghera, Vuullen, Alfhuson und Marsunon. Act. Linga IV. Kai.
Novembr. 977, a. R. XVII. Imp. X. Sandhoflf 1. c. p. XXVII. Moser 0. G. H. S. 232. s. W. Vffl.
S. 29. — In diesem Abdrucke sind einige Ortsnamen, so wie oben angegeben, zu berichtigen,
und muss der Kanzler Hildiboldus heissen.
978.
639. März 25. Kaiser Otto IL schenkt der Äbtissinn ThiezsvAd (zu Meschede) den Hof Folkgeldinghusen
im Gau Angeron in der Grafschaft des Grafen Heremann. Act. Magadeburg VIII. Kai. April. 978.
a. R. XVIII. Imp. XV. (soll heissen XI.) Seibertz Urkundenb. I. S. 16.
640. „ 31. Uudolf, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Necrol. Fuld. ap. Leibn. Scr. R. Br. T. III. p. 765.
(fehlt bei Dronke.) Vgl. Anm. zu Kleins. I. S. 437.
641. Julius 44. Kaiser Otto' s IL Aufenthalt in Dortmund, zu Folge einer Urkunde, worinn derselbe der
edlen Frau Gerbiriu und ihrer Tochter Liutgart ein ihr erblich zugefallenes Gut im Gau Suevun
in comitatu Thietmari bestätigt. Act. Thrutmanniu II. Id. Jul. 978. Original im Königl. Geh.
Staats- u. Kab. -Archive zu Berlin. — Die damalige Versammlung zu Dortmund wurde Behufs
der Berathungen und Vorbereitungen zu einem Kriege gegen Frankreich veranstaltet. Vgl. Ranke
Jahrbücher des deutsch. Reichs unter d. Sachs. Hause, 2. B. 4. Abth. S. 49.
979.
642. April 20- Osterfest, von dem Kaiser in Dortmund gefeiert. Annal. Lob. ap. Pertz. Scriptor. T. II.
p. 211. Annal. Saxo 1. c. p. 627.
643. „ 27. Kaiser Otto II bewilligt, auf Bitten des Bischofs Milo zu Minden und des Herzogs Bern-
hard, dem Kloster MöUenbeck die Freiheit seiner Eigenhörigen von dem königlichen Zins, so
wie die Freiheit von allen fremden Gerichten, ausser dem Vogteigericht des Bischofs von Min-
den. Act. Duisburg V. Kai. Maji 979, a. R. XVII. Imp. XI. Würdtwein Subsid. dipl. T. VI.
p. 303. Kuchenbecker Anal. Hass. X, S. 390. Cosmanns Materialien S. 311. Paulus Gesch. d.
Kl. MöUenb. S. 57.
980.
644. Kaiser Otto's IL Aufenthalt in Dortmund, zu Folge einer Schenkung desselben an die Kirche zu
Aschaffenburg; act. Trutmanni a. R. XX. Imp. XV. Gudenus Cod. dipl. T. I. p. 366. — Jahr
Christi und Tag fehlen; wegen des ersleren schwankt Gudenus zwischen 980 und 982; allein
im Jahre 982 war Otto IL in Italien ; und da er 980 am 25 Jul. zu Nimwegen und am 25. August
zu Magdeburg Urkunden ausstellte (Böhmer Reg. S. 30.), so kann seine Anwesenheit in Dort-
mund nur zwischen diese beiden Tage fallen.
645. September 15. Kaiser Otto IL schliesst einen Gütertausch mit dem Abte Liudolf zu Corvey, wo-
durch er von diesem die Marken Mcginrichesdorf und Mimilevu im Gau Hassegowe, in der Graf-
schaft des Grafen Sigifrid erhält, und ihm dafür Besitzungen an verschiedenen Orten im Gau
Nihthersi, in der Grafschaft des Grafen Asicho, übergibt. Act. Walahuson XVII. Kai. Octobr. 980,
a. R. XX. Imp. XIH. Schaten A. P. I. p. 219. mit XII. Kai. Falke C. Tr. Corb. p. 269. Chron.
Gottw. T. I. p. 193. mit Abbildung. Das Monogramm, welches Falke verdächtig fand, ist rich-
tig. (LXV.)
646. „ 22. Derselbe schenkt dem Kloster Memlcben das von dem verstorbenen Bischof Ludolf
(zu Osnabrück) eingetauschte Praedium an den Orten Wigildcshusen mit dem Kloster des heil.
Alexander, Ammeri,' Laon und Thriburi, in den Grafschaften Bernhards und Egilhards und in
den Gauen Leri, Dersiburg und Ammeri, einschliesslich des Bannes und Zolles zu Wigildcshusen.
Regcu hU.. We.tf... 18 ^.^.^.^^^ ^^ (^OOglC
138 980 — 981.
Act. Walahusun X. Kai. Oclobr. 980, a. R. XX. Imp. XIII. Wenck Hess. Landesgesch. 2. B.
Urkundenb. S. 33, Vgl. Wedekind Noten I. S. 262. — Den Zusatz bei Wildeshausen: cum moba-
sterio S. mart. Alexandri, versteht Sudendorf, Zeitsch. f. vaterl. G. u. A. K. 6. B. S. <88 u. f.,
von einer wirklichen Incorporation des Stifts Wildeshausen in das Kloster Memleben; da man
aber von einer solchen Incorporation weder anderweitige historische Zeugnisse findet, noch
Nachricht hat, wie das Stift Wildeshausen, das wir später in seiner Selbstständigkeit wieder-
finden, von Memleben wieder abgekommen, überhaupt auch das Stift nicht wohl als ein Zube-
hör des vertauschten Praedii betrachtet werden konnte; so ist vielleicht richtiger anzunehmen,
dass jener Zusatz nur zu näherer Bezeichnung des Ortes Wildeshausen (als des Ortes, wo sich
das monast. S. Alex, befinde) dienen soll. — Über die Lage der betrefTenden Orte vgl. auch
Ledebur krit. Bei. S. 102.
647. Oktober 15. Derselbe bestätigt, auf Verwendung seiner Gemahlinn Theophanu, dem Stifte Her>^ord
die vom König Ludwig demselben geschenkten Höfe Overanberch und Liudwinesthorp im An-'
geres-Gau, und verschiedene Privilegien. Act. Brocsalio Id. Octobr. 980, a, R. XX. Imp. XIII.
Bisher ungednickt. (LXVI.)
648. November 26. Erhebung der heiligen Jda und Einweihung des nach ihr benannten südlichen Thei-
les der Kirche oder des Thurmes zu Hertfeld, durch den Bischof Bodo zu Mimigardevord , auf
Verlangen und in Gegenwart des Abtes Ludolf zu Werden. Vita Idae 1. c. p. 575.
649. Vergleich zwischen dem Bischof Bodo zu Mimigardevord und dem Abte Ludolf zu Werden , wegen
der Zehenten von den Werden'schen Gütern in der Diöcese des Bischofs; worinn, auf den
Grund der abgehaltenen Probe des glühenden Eisens, bestimmt wird, dass von den Gütern
^ Hirutfeld und Fathleri die Zehenten gegeben werden, die Güter zu Forkenbeki, Ihteri und G«-
lingthorp aber zehentfrei sein sollen. Der Bischof schenkt jedoch, zu seiner und seiner Nach-
folger Memorie, dem Kloster Wierden die Zehenten von den Gütern zu Fathleri, Sindinou und
Tottingheim. Act. in Wernon, s. d. Kindlinger M. B. 3. B. 1. Abth. Urk. S. 3. — Da der Bischof
Bodo und der Abt Ludolf (dessen weiter nicht gedacht wird) in diesem Jahre (s. vor.) zusaai-
men kamen, so mag auch die vorliegende Verhandlung in dieselbe Zeit gehören.
650. Um eben diese Zeit lebte zu Werden der Mönch Uffing, der Verfasser der Vita Idae, eines wich-
tigen Denkmaals für die ältere Geschichte Westfalens. Vgl. Zeitschr. f. vaterl. G. u. A. K. VI.
S. 283.
981.
651. Februar 17. Folcmar, Bischof zu Paderborn stirbt. Todestag nach d. Necrol. der Domkirche zu
Paderborn. Necrol. Moellenb, gibt d. 14. Febr. an. Vita Meinw. schreibt diesem Bischof eine
27jährige Regierung zu; dies muss aber ein Versehen sein; denn wenn, nach der unverwerf-
lichen Angabe ebenderselben, der folgende, 1009 gestorbene Bischof Äc/Äam« 28 Jahre regierte,
und die Regierung Folcmars, wie eben so fest steht, 960 begann, so kann letztere nur 21 Jahre
gedauert haben und sein Tod muss in dieses Jahr fallen. Jedenfalls irrt Annal. Sax. I. c. p. 630.
wenn er den Tod dieses Bischofs in das J. 983 setzt.
652. April 2. Papst Benedictus VIL bewilligt dem Stifte Corvey, auf Bitten des dortigen Abtes Liudolf
die Unmittelbarkeit unter dem päpsdichen Stuhle und Befreiung von der bischöflichen Jurisdic-
tion, den unbeschränkten Besitz seiner gegenwärtigen und zukünftigen Güter, die freie Wahl
des Abtes, und die Befugniss für den Abt, an hohen Festtagen die Messe in der Dalmatica und
in Sandalien zu feiern. Dat. IV. Nön. April. Indict. IX. a. Imp. Ottonis XII. pontif. VII. Schalen
A. P. I. p. 220. Falke C. Tr. Corb. p. 729.
Digitized by V^OOQIC
983 — 986. 439
983.
653. April 26. Kaiser Otto IL verleiht dem Abte Werinbraht zu Werden das Recht freier Ernennung
der Vögte im ganzen Gebiete seiner AbteL Act. Romae VI. Kai. Maji 983, a. R. XXV. Imp. XV.
Bisher ungedruckt. (LXVII.)
654. Junius 17. Derselbe bestätigt dem Stifte Corvey, auf Bitten des dortigen Abtes lÄndolf, den Besitz
des Ortes Ponteburg und des Zehenten im Gau Ammeri in der Diöcese des Erzbisthums Bre-
men , weil die von dem König Ludwig ehemals darüber ausgestellte Urkunde verloren gegangen.
Act. Veronae XV. Kai. Jul. 983, a. R. XXV. Imp. XV. Schaten A. P. I. p. 222. Falke C. Tr.
Corb. p. 719. (LXVIII.)
655. August 13. Liudolf, Abt zu Corvey, stirbt. Cod. mscpt. und Annal. Corb. 1. c. p. 5. — Liuddfs
Nachfolger Thietinar war aus dem Hause der Grafen von Walbeck und ein Vatersbruder des
berühmten Bischofs von Merseburg und Geschichtschreibers Thietmar. S. dessen Stammtafel b.
Pertz. Scriptor. T. ÜI. p. 723, wo aber unrichtig angegeben wird, er sei 982 Abt geworden.
984.
656. Herzog Heinrich von Baiem bringt den jungen König Otto HL in seine Gewalt, sucht sich die
Vormundschaft über denselben und die Krone selbst anzueignen , und verursacht dadurch beson-
ders in Sachsen grosse Unruhen, wiewohl sein Unternehmen endlich fruchtlos abläuft. Die mei-
sten der westfälischen Edlen (Occidentalium maxima multitudo) waren unter den Gegnern des
Herzogs Heinrich. Thietmar lib. IV. cap. 1. sq. 1. c. p. 767. Annal. Saxo 1. c. p. 632. Vgl.
.Wedekind Noten I. S. 32 u. f.
985.
657. August 8. König Otto HL bestätigt die Privilegien des Stifts Werden, auf Bitten des dortigen Abtes
Werinbraht. Act. Colon. VI. 17. Aug. 985, a. R. U. Lacomblet Urkundenb. I. S. 73.
658. September 2. Derselbe bestätigt dem Kloster Meschede alle seine Privilegien, namentlich die freie
Wahl der Äbtissinn und die Exemtion von aller andern Gerichtsbarkeit, ausser der seines Vog-
tes, welchen die Äbtissinn zu ernennen hat. Act, Widenbrugga IV. Non. Sept. 985, a. R. II.
Seibertz Urkundenb. I. S. 17.
986.
659. Oktober 18. Streit des Bischofs Osdag zu Hildesheim, mit dem Erzbischof Willigis zu Mainz,
welcher, in des ersteren Diöcesanrechte eingreifend, eine Schwester König Ottos HL in Gan-
dersheim als Nonne einkleiden will; in Gegenwart des Königs und seiner Mutter Theuphanu,
80 wie (unter andern) der Bischöfe Retharius von Paderborn und Milo von Minden. Thancmari
vita Bernwardi, ap. Pertz. Scripten T. IV. p. 764. — Das Jahr wird zwar nicht angegeben, ist
aber ohne Zweifel 986, wo Otto LH. im Oktober sich in der Gegend aufhielt. Bischof Osdag
regierte 985 — 989.
660. December 8. König Otto HL befreit, auf Verwendung seiner Mutter, der Kaiserinn Theophanu,
und seines Vettern, des Herzogs Heinrich von Baiern, das Kloster Gesici von aller Gerichtsbar-
keit des Herzogs, der Grafen und anderer Gerichtspersonen, ausser der des von der Äbtissinn
und dem Convente zu wählenden Vogtes, und verleiht demselben das Recht freier Wahl der
Äbtissinn. Act. Thrutmannia VI. Id. Decembr. 986, a. R. ffl. Schaten A. P. I. p. 226. Seibertz
Urkundenb. L S. 19.
18*
Digitized by
Google
140 98T — 990.
987.
'661. Mai 27. König Otto III . wiederholt, auf Bitten des Abtes Thietmar zu Corvey, und auf Verwen-
dung seiner Mutter Theophanu und des Erzbischofs Willigis zu Mainz, die von seinem Vater
ertheilte Bestätigung des Ortes Ponteburg und des Zehenten im Gau Ammeri für das Stift Cor-
vey. Act. Corbeia VI. Kai. Jun. 987, a. R. IV. Schaten A. P. I. p. 226. Falke C. Tr Corb.
p. 719. (LXIX.)
988.
662. März. 16. König Otto* s IIL Aufenthalt in Wildeshausen, erwiesen durch eine Urkunde desselben
fiir die Kirche zu Hamburg. Act. Wildeshuson XVII. Kai. April. 988, a. R. V. Lappenberg
Hamb. Urkundenb. I. S. 55.
663. „ 18. Desgl. durch eine Urkunde zu Gunsten der in Dänemark errichteten Bisthümer Schles-
wig, Ripen und Arhus. Act. Wildeshuson XV. Kai. Apr. 988. ' Lappenb. S. 56.
664. „ 20. Desgl. durch eine Urkunde für das Kloster Repsholt. Act. Wigaldeshusun XIII. Kai.
April. 988. Lappenb. S. 57. — Ohne Zweifel sind diese drei Urk. die Praecepta, welche, nach
Adam von Bremen, Otto in Wildeshausen ausgestellt hat. Adam. Brem. 1. c. p. 24.
(988 — 1013.)
665. Zur Zeit des Erzbischofs Libentius zu Bremen, dessen Regierung in die angegebenen Jahre fällt,
wahrscheinlich aber zu Anfange derselben, brach eine Flotte der Seeräuber, welche Ascoman-
nen genannt wurden, in Sachsen ein, verwüstete Friesland und Hadelerland; ein kleines Heer
der Sachsen ging ihnen, nach ihrer Landung bei Stade, entgegen, wurde aber, ohngeachtet
seines tapferen Kampfes, geschlagen, viele der Vornehmsten gefangen und schrecklich gemis-
handelt. Herzog Bj^uno und Markgraf Sigefrid schlugen aber nachher dieses feindlicl\,e Heer. —
Ein anderer Thcil der Ascomannen drang über die Weser vor, verwüstete das Land von Hahcle
bis Liestmona, machte viele Gefangene und kam bis an den Sumpf Glindesmoor. Ein gefange-
ner Sächsischer Ritter Namens Herhvard, der ihnen als Führer dienen sollte, führte sie in die
Sümpfe, wo sie leicht von den Sachsen überwunden wurden. Alle sächsische Städt<5 waren
vor diesen Seeräubern in grosser Furcht gewesen. Adam. Brem. 1. c. p. 27.
989.
666. Februar 9. König Otto IIL entscheidet, nach dem Rathe des Erzbischof Willigis von Mainz und
des Bischofs Retharius von Paderborn ,. einen Streit zwischen jBer^A^'da, der Tochter der Berhta,
der Stiftcrinn des Klosters Borghorst, und dem Erzbischof Gisalharius zu Magdeburg, dahin,
dass gedachte Bertheid alles Erbe ihres Vaters Liutbert zurückerhalten, dagegen alles Eigenthum
ihres Stiefvaters Bernhard, mit Ausnahme des Ortes Cumi, dem Kloster überlassen soll, dessen
PrivUegien zugleich bestätigt werden. Act. Arvite V. Id. Febr. 989, a. R. VI. Schaten A. P. I.
p. 229. Ludewig Rel. Mss. T. XII. p. 385. Nicsert M. ü. S. IV. S. 323. (LXX.)
667. Julius 1. Papst Johann XV. bestätigt, auf Bitten des Abtes Thetmar zu Corvey, die Privilegien der
Klöster Corvey und Hervord, namentlich die freie Verfügung über ihre Güter, die Befreiung
von der bischöflichen Jurisdiction, die freie Wahl des Abtes und der Äbtissinn, u. a. m. Dal.
Kai. Jul. a. Pöntif IV. Indict. II. Schaten A. P. I. p. 230.
990.
668. August 4. König Otto III. verleiht dem Orte Gandersheim einen Markt mit denselben Rechten,
deren die Handelsleute zu Dortmund (Trotmanniae) und au andern Orten gebrauchen. Act
Ganderesheim U. Non. Aug. 990, a. R. VII. Leibnit. Scr. R. Br. T. II. p. 376.
Digitized by L^OOQ IC
991 — 995. 441
99<.
669. September 9. König Otto III. schenkt dem Bischof Milo und der Kirdie zu Minden die beiden
Forstdistricte Hukulinhago und Slioriugewald, wie auch den an der westlichen Seite der Weser
im Bisthum Minden gelegenen Theil des Waldes Suntal. Act Brandenburg V. Id. Septembr. 991,
a. R. VIII. Pistor. Scr. R. G. T. ffl. p. 821.
992.
670. Mai 7. König Otto III bestätigt, auf Verwendung des Bischofs Rotharius zu Paderborn, dem Klo-
ster Schildesche die von den vorigen Königen ihm verliehene freie Wahl der Äbtissinn und des
Vogtes. Act. üusparge, Non. Maji 992, a. R. IX. Lamey Gesch. v. Ravensb. ürk. S. 5.
671. Oktober 16. Retharius, Bischof zu Paderborn, und Thiatmar, Abt zu Corvey, nehmen Theil an
der Einweihung der Kirche zu Halberstadt, durch den dortigen Bischof Hildeward, in Gegenwart
König Ottos IIL Annal. Quedlinb. 1. c. p. 69. Annal. Saxo 1. c. p. 636.
993.
672. Januar 25. König Otto IIL schlichtet den, zwischen dem Kloster Metein und dem Bischof Duodo
zu Mimigernevord, wegen der Wahlfreiheit der Äbtissinn und des Vogtes entstandenen^ Streit,
ernennt des Herzogs Bernhard Tochter Godesdiu zur Äbtissinn, und bestätigt die Privilegien
des Klosters. Act. Trotmanniae VIII. Kai. Februar. 994, a. R. X. Schaten A. P. I. p. 232.
Niesert M. U. S. IV. S. 213. mit dem falschen Namen des Bischofs Udo. (LXXI.)
673. Februar 5. Derselbe bestätigt dem Stift Essen, auf Ansuchen seiner Verwandten, der dortigen
Äbtissinn Mahthilt, alle seine Privilegien, besonders die freie Wahl der Äbtissinn. Act. Astnide,
Non. Febr. 993, a. R. X. Westphalia 2. Jahrg. 2. Quart. S. 37. Lacomblet ürkundenb. I. S. 75.
674. August 15. Derselbe nimmt das von dem Bischof Milo zu Minden, auf dem Schlosse Widegenburg,
an dem Orte, wo vormals eine heilige Einsiedlerinn Thetwif gelebt hat,, nach der Regel des
heil. Bcnedictus gestiftete und mit den Orten Homelbcke, Jolenbecke und Brunnenhuson ausge-
stattete Nonnenkloster in seinen Schutz und bewilligt ihm die freie Wahl der Äbtissinn, mit
Vorwissen und Genehmigung des Bischofs. Act. Belsamis juxta civil. Nienburch XVIII. Kai. Sep-
tembr. 993, a. R. X. Würdtwein Subsid. dipl. T. X. p. 304. Vgl. Lerbeck Chr. Mind. 1. c. p. 167.
675. Dtiodo, Bischof zu Mimigardevord, stirbt. — Switger, ein Mann, der im besonderen Rufe der Hei-
ligkeit stand, wurde sein Nachfolger. Annal. Colon, äp. Pertz. Scripten T. I. p. 99. Annal.
Quedl. 1. c. p. 69. , wo Sioitger sanctae Halverstatensis ecclesiae coenobita genannt wird. Annal.
Saxo 1. c. p. 638. — Mehr von Stcitgers (oder Sweders) Leben und Tugenden s. b. Thietmar.
1. c. p. 773. 868. 869. Annal. Saxo 1. c.
994.
676. April 20. König Otto's III. Anwesenheit in Dortmund, erwiesen durch eine Urkunde, worinn er
dem Bisthum Halberstadt mehrere Orte schenkt. Act. Trutmundi XII. Kai. Maji 994. Original
im Königl. Geh. Staats- und Kab.- Archive zu Berlin.
677. Oktober 9. König Otto IIL verleiht dem Stifte Werden , auf Bitten des dortigen Abtes Werinbraht,
das Recht freier Wahl und Entsetzung des Vogtes. Act. Imileva VII. Id. Octobr. 994, a. R. XL
Lacomblet ürkundenb. I. S. 76.
995.
678. Junius 2. Synode zu Mousson (Mosomi), welcher unter andern Suitger, Bischof zu Mimigardevord
(civitatis Mimigardevurdae) beiwohnt. Acta concil. Mosom. auct. Gerberto, ap. Pertz. Scriptor
T. III. p. 690.
Digitized by V^OOQIC
442 995 — 996.
679. Julius 40. König Otto HL bestätigt dem Kloster Herivort, auf Bitten der dortigen Äbtissinn /mww.
die Kirchen zu Reini, Wadiringus und Stochheim. Act. Bodfeldon VI. Id. Jul. 995, a. R. XU.
Schaten A. P. I. p. 234. (LXXIL)
680. „ 30. Derselbe bestätigt dem Stifte Corvey , auf Bitten des dortigen Abtes Dietmar, alle von
seinen Vorfahren verliehenen Privilegien. Act Gandereshem ÜI. Kai. Aug. 995, a. R. XII. Scha-
ten A. P. I. p. 233. (LXXIII.)
684. Oktober 26. Derselbe schenkt, auf Bitten seiner Vatersschwester Mahthild, Äbtissinn zu Quedlin-
burg, und seiner Schwester Sophia, Nonne zu Gandersheim, der Tochter des Herzogs JffcmAarrf,
Imma , Nonne zu Hervord , das Gut Hedum im Gau Hedergo in der Grafschaft des Grafen Heico.
Act. Scininge VII. Kai. Novembr. 995, a. R. XII. Schaten A. P. L p. 234. Chron. Gottw. T. IL
p. 632.
682. In diese Zeit muss auch die Synode gehören, welche Bischof Bernward zu Hildesheim, in Gegen-
wart König Ottos III. und des Erzbischofs Willegis von Mainz hielt, und welcher unter andern
Bischof Milo von Minden beiwohnte. Vita Bemw. 1. c. ohne Zeitangabe. — Bemward war 993
zum Bisthum gelangt, und Milo starb 996.
996.
683. April 42. Dodo, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Necrol. Osnabr. u. Anm. zu Heins. I. S. 446. —
Von der Erscheinung, welche seinem Nachfolger Günther, einem schon alten und kränklichen
Manne, die Erhebung zum Bisthum angedeutet haben soll, s. Thietmar. 1. c. p. 787.
684. „ 48. Mio, Bischof zu Minden, stirbt. Necrol. Fuld. b. Dronke p. 482. u. Necrol. Moellenbecc.
685. December 48. Kaiser Otto IIL entscheidet 'den langwierigen Streit des Klosters Elton, mit seines
Stifters, des Grafen Wichmann, hinterlassener Tochter Adela, welche einen Theil der Güter
des Klosters unter dem Verwände in Anspruch nahm, dass ihr Vater, nach sächsischem Rechte,
ohne ihre Einwilligung nicht habe darüber verfügen können. Adela und ihr Gemahl Balderich
Entsagen nehmlich allen Ansprüchen an das Kloster und übergeben es dem Schutze des Kaisers,
der ihm dieselben Freiheiten, wie den Klöstern Essen, Quedlinburg und Gandersheim zuspricht;
auch überlassen sie demselben die Güter zu Heltnon, Furnon, Voerthusen, Embrica, Hammc,
Arnhem, Redincghem, Appeltemika, Herveit, Lienden, Thule, Malsme, Brummen, Olbruch,
Rhaie, Hunnippe, Thelden, Triendum, Putten, und die Forsten Steenrewalt, MoflFet, Wicheimulo
und Suboirt, nebst einer jährlichen Abgabe von 42 Stücken Wild aus dem Forste, in welchem
Elton erbaut ist; wogegen die Äbtissin Lutgarda IL, Namens des Klosters, auf die Höfe Ryn-
hare, Helikanbeh, Linthusen und Reclo, zu Gunsten der Adela, verzichtet. Zugleich bestätigt
der Kaiser dem Kloster alle, dem Grafen Wichmann von dem vorigen Kaiser geeigneten Güter,
namentlich zu Nardincklant, Urck, Barbuogot, Otwines, und in Friesland in den Grafschaften
Hunesco, Fualgo, Merme und Micheta, auch den Zoll, genannt Hachdol, von der Fischerei im
Gau Salon in dem Flusse Isla; die freie Wahl der Äbtissinn und andere Privilegien. Act No-
viomagi XV. Kai. Januar. 996, a. R. . . Imp. I. Schaten A. P. I. p. 236. mit dem Datum
' XV. Kai. Jun. 997. Falke C. Tr. Corb. p. 454. eben so. Lacomblet Urkundenb. I. S. 77.
über die Geschichte der im Obigen erwähnten Adela und ihres zweiten Gemahls Balderich (von
dem ersten , dem sächsischen Grafen Imad, war sie Mutter des nachmaligen berühmten Bischofs
Meinwerk zu Paderborn), besonders über Balderichs verübte Gewaltthätigkeit gegen das Stift
Elten, v^. Alpertus de divers, temp. lib. I. ap. Peilz. Scriptor. T. IV. p. 702. sq. — Weitlauf-
tige Untersuchungen über das Geschlecht des Grafen Wichmann, s. b. Falke C. Tr. Corb.
p. 454. sq.
Digitized by
Google
932 — 936. U3
(996—1002.)
686. Kaiser Otto IIL schenkt seinem Kapellan Maginward (gewöhnlich Meimverk, nachmal. Bischof von
Paderborn), auf Bitten der Äbtissinn Geppa, zwei königliche Hoven in der villa Lutterun, im
Gau Ventsgoi, dem Burgwardium Dalehem und der Grafschaft des Grafen Heriald, S. d. Bisher
ungedruckt; nur dem Innhalte nach angeführt in Vita Meinw. 1. c. p. 519. — Da Otto in der-
selben den Imperator -Titel führt, so kann sie nur zwischen die oben bemerkten Jahre fallen.
(LXXIV.)
In der Vermuthung, dass die oben genannte, nicht näher bezeichnete Äbtissinn Geppa eine Person
mit der im folgenden erwähnten Äbtissinn Geva sein möchte , ist auch die nachstehende Urkunde
sogleich hier beizufügen.
687. Ein freier Mann Namens AdaJbert schenkt Güter zu Bedelinkthorp an das Kloster Schildesche, unter
der Äbtissinn Geva. S. d. Bisher ungedruckt. — Der Schrift nach kann die Urkunde demEnd^«
des 10. oder Anfange des 11. Jahrhunderts angehören; sonst ist ihre Zeit nicht näher zu be-
stimmen. (LXXV.)
997.
688. In dem Kriege Kaiser Ottos gegen die Slaven, gewinnen die Westfalen, welche der Kaiser, bei
seinem Vorrücken, zum Schutze des Sachsenlandes zurückgelassen hatte, über ein weit über-
legenes Heer der in den Bardengau eingebrochenen Feinde, einen grossen Sieg. Annal. Quedl
1. c. p. 71. Annal. Saxo 1. c. p. 641.
689. April 18. Kaiser Otto IIL schenkt dem Stifte Essen, auf Bitten seiner Verwandten, der dortigen
Äbtissinn Mathildis, den Ort Bruggihem, im Gau Aringon, in der Grafschaft des Grafen Rod^ger,
mit einigen dazu gehörigen Villen im Gau Gudingon. Act. Trutmanniae XIV. Kai. Maj. 997, a.
R. XlV. Imp. I. Westphalia 2. Jahrg. 2. Quart. S. 38. Lacomblet Urkundenb. I. S. 80.
690. Junius 5. Derselbe übergibt der Kirche zu Magdeburg den Hof Sigdri im Gau Angri in der Graf-
schaft des Herzogs Bernhard, tauschweise für das Gut Kitzilnheim. Act. Arniburg, Non. Jun.
997, a. R. XIll. Imp. I. Schaten A. P. L p. 237. Höfer Zeitschr. f. Archivk. IL S. 355^
691. September 29. Derselbe schenkt, auf Bitten der Gräfinn Herbirga, dem Kloster Mescide die villa
Stochusun im Gau Locdorp in der Grafschaft des Grafen Herimann. Act Aquisgrani III. I^al.
Octobr. 997, a. R. XIV. Imp. H. Seibertz Urkundenb. I. S. 20.
692. Oktober 12. Derselbe schenkt dem Marien - Stifte zu Aachen den kaiserlichen Ort Trotmannia
(Dortmund) im Gau Westfalen. Act. in Aquisgranensi palatio, IV. Id. Octobr. 997, a. R. XIV.
Imp. n. Lacomblet Urkundenb. I. S. 80. — Diese Schenkung hat keinen Bestand gehabt.
693. October 8. Kaiser Otto IIL bestätigt das von dem Grafen Eccard und seiner Gemahlinn Mathilde
gestiftete Kloster Helmwardeshausen im Gau Angira und der Grafschaft DudMs, nimmt dasselbe
in seinen Schutz, verleiht ihm die Münz-, Zoll- und Marktgerechtigkeit, so wie die ausschlies-
scnde Gerichtsbarkeit und alle Ehrenrechte, deren das Stift Corvey geniesst, und setzt den
Grafen Eccard zum Vogt« desselben, mit der Bestimmung,« dass nach dessen Tode allezeit der
älteste seiner Nachkommen diese Vogtei bekleiden, und wenn keiner derselben mehr vorhan-
den, der Abt den Vogt wählen soll. Act. Aquisgrani VIII. Non. Octobr. 998, a. R. XlV. Imp. U.
Wcnck Hess. Landesgescb. 2. B. Urk. S. 37.
Ausser dem Kloster Helmwardeshausen stiftete Graf Eccard auch das benachbarte Hildwardeshausen
in superiori parte fluminis. Annal. Saxo 1. c. p. 645, zum J. 1000.
Digitized by VjOOQIC
444 ' 1000 — 1001.
999.
694. Die villa Huxeli (Höxter) wird durch den Blitz eingeäschert. Annal. Corb. 1. c. p. 6.
1000.
695. April. . Papst Silvester IL bestätigt das von dem Grafen Eckehard und seiner Gemahlinn Mathilde
gestiftete Kloster Helmwardeshusen, und verleiht ihm gleiche Rechte wie dem Stifte Corvey, be-
sonders die freie Wahl des Abtes und des Vogtes, letztere nach dem Tode des Stifters. Dai
mense April. Indict. XII. Pontif a. III. Wenck a. a. 0. S. 39.
696. „ 30. Kaiser Otto IIL verleiht, auf Verwendung des Grafen Eckhard, dem Abte Haulf zu
Hclmw'ardeshusen das Markt-, Münz- und Zollrecht an dem genannten Orte, mit^allen den
Landfriedens- und andern Rechten, deren die Handelsleute zu Mainz, Cöln und Dortmund ge-
niessen. Act. Aquisgrani, prid. Kai. Maji 1000, a. R. XVI. Imp. FV. Wenck a. a. 0. S. 40.
697. Mai 18. Derselbe bestätigt das von Gerberga, der Mutter des Grafen Herimann, gestiftete Kloster
Odingen im Gau Lohthorp in der Grafschaft eben dieses Herimann, und verleiht ihm die Rechte
der Klöster Essen und Quedlinburg. Act. Elisopii XV. Kai. Jun. 1000, a. R. XVI. Imp. IV. Seiberlz
Urkundenb. I. S. 21. — Die Charte ist cirografirt. Die am untern Rande derselben verkehrt
stehende, durchschnittene, von Seibertz nicht entzifferte Schrift heisst: Signu Heriberti Epi et
Gerberge comitissae et filii eius Herimanni iussu Ottonis imperatoris augusti.
698. September 20. Retharius, Bischof zu Paderborn, kommt mit dem Erabischof Willegis von Mainz
nach Gandersheim, wo letzterer die neu erbaute Kirche weihen will, welches jedoch durch
die Einsprache der Gesandten des Bischols Bernward von Hildesheim verhmdert wird. Vita
Bernw. 1. c. p 766.
699. Novemb. 27. Günther, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Erdmann. Chron. Osnabr. ap. Meibom.
R. Germ. T. IL p. 205. Todestag nach Necrol. Osnabr. — Anm. zu Kleins. I S. 453. setzen,
nach Necrol. Fuld. (b. Leibn. p. 766.), das Todesjahr dieses Bischofs auf 998; da aber Thiet-
mar. 1. c. ihm ausdrücklich eine vierjährige Regierung zuschreibt, und es feststeht, dass ernicht
vor 996 zum Bisthume gelangt sein kann, weil er nach ebd. bei dem Kaiser in Italien war, als
er die Ernennung zu demselben erhielt, und der Kaiser 996 zum erstenmal nach Italien ging,
so muss sein Tod in das J. 1000 gesetzt werden.
700. „ 28. Retharius, Bischof zu Paderborn, erscheint zu Gandersheim, um der Synode beizu-
wohnen, welche der Erzbischof Willegis daselbst, jedoch mit W^iderspruch des Bischofs
von Hildesheim, als dessen Diöcesanrechte beeinträchtigend, angesetzt hatte. Vita Bernw. I. c.
p. 767.
701. Ramivard, Bischof zu Minden, verlegt das von seinem Vorgänger Milo in monte. Wedegonis erbaute
Kloster in die Stadt Minden. Lerbeck. Chr. Mind. 1. c. p. 167.
702. Grosse Feuersbrunst in Paderborn, durch welche auch der Dom, mit Büchern, Urkunden und
andern Kirchenzierden fast gänzlich zerstört w^ird. Vita Meinw. 1. c. p. 520. — Thietmar. 1. c.
p. 809. berichtet dieses Ereigniss ohne Zeitangabe kurz vor der Synode zu Dortmund 1003;
und Annal. Saxo 1. c. p. 655. erwähnt desselben zu Ende des J. 1004, wahrscheinUch weil der
Bischof im folgenden Jahre von dem König Heinrich //. bei dessen Aufenthalt in Corvey, noch
in Beziehung auf den durch jene Feuersbrunst erlittenen Schaden, einige Bewilligungen erhielt.
(Vgl. Nr. 733.)
1001.
703. Januar 1. Kaiser Otto HJ. erneuert, auf Bitten des Bischofs Retharius zu Paderborn, die Privile-
gien dieses Bisthums, weil die früheren Urkunden in der Feuersbrunst verloren gegangen; nament-
Digitized byC^OOQlC
1001 — 1002. Uö
lieh den königlichen Schutz, die freie Bischofswahl, die ausschliessliche Gerichtsbarkeit, das
Grafengeding über die Gauen Paterga, Aga, Treveresga, Auga und Soretfeld, Besitzungen in
Tuisburg und Trutmannia, und den Forstbann von dem Flusse Deichana, durch den Osning,
Ardenha und Sinethi, bis zu dem Wege nach Herisi. Act. Romae Kai. Januar. 4001 , a. R. XVI.
Imp. VI. Schalen A. P. I. p. 244. mit a. R. XVIII. Falke C. Tr. Corb. p. 669. Aus ganz un-
erheblichen und zum Theil irrigen Gründen will Letzterer die Urkunde verdächtig machen.*)
Cf. Vita Meinw. 1. c. p. 520.
704. Januar 1. Papst Silvester IL gibt dem Bischof Retharius zu Paderborn eine ähnliche Erneuerung
der alten Privilegien seiner Kirche. Vita Meinw. 1. c. — Die Urkunde selbst ist verloreir ge-
gangen.
703. März 12. Thiadmar, Abt zuXorvey, stirbt. Cod. mscpt et Annal. Corb. 1. c. p. 5. — Vgl. die
Stammtafel des Bischofs Thielmar zu Merseburg, bei Pertz. Scriptor. T. III. p. 723.
706. April 27. Kaiser Otto IIL gibt, auf Verwendung des Herzogs Bernhard und des kaiserlichen Ka-
pellans Macjinwerd, dem Grafen Idutger den Hof Stipenlo in der Grafschaft eben dieses Liutger,
im Gau Westfalen. Act. Ravennae V. Kai. Maji 1001 , a. R. XIV. Imp. V. Undenbrog. Scr. R.
G. septentr. p. <54. Wedekind Noten III. S. 416. Lappenberg Hamb. Urkundenb. I. S. 60. —
Die Wittwe dieses Grafen Liudger, Emma, eine Schwester des Bischofs Mänwerk zu Paderborn,
schenkte nachmals die curtis Stiplaga juxta Rhenum (soll wohl heissen Ruram) an die Kirche
zu Bremen. Adam. Brem. 1. c. p. 37.
707. August 45. Synode zu Frankfurth, welcher unter andern Retharius, Bischof zu Paderborn, bei-
wohnt. Vita Bernw. L c. p. 773.
4002.
708. Markgraf Ekkihard, der nach Kaiser Ottos IIL frühem Tode, gegen die beabsichtigte Wahl
König Heinrichs IL, für sich eine Partei im nordwestlichen Deutschland bilden will, kommt nach
Paderborn, wo ihn der Bischof Retharius zwar einlässt, ihm aber sein Misfallen über sein un-
besonnenes Vorhaben zu erkennen gibt. — Ekkihards Plan scheiterte, und er selbst wurde am
30. April zu Palithi getödtet. Thietmar 1. c. p. 794. Annal. Saxo 1. c. p. 647. Gobelin. Pers.
Cosmodrom. ap. Meibom. Rer. Germ. T. L p. 255.
709. Balderich (vgl. Nr. 685.) bricht, nach dem Tode Kaiser Otto's IIL, den Frieden mit dem Stifte
Ehen, überfällt dasselbe, durchbricht den zu dessen Schutze aufgeführten Wall, und unterwirft
sich die Leute desselben. Der neu gewählte König Heinrich IL stellt aber den vorigen Zustand
bald wieder her. Alpert. de divers, temp. 1. c. p. 703.
710. 3Ieinwerk (vgl. Nr. 683.), dem neuen König Heinrich IL sowohl durch Familienverwandtschaft als
durch seine Tugenden empfohlen, wird an dessen Hof aufgenommen und von ihm in öffentlichen
und Privat- Geschäften häufig gebraucht. Vita Meinw. 1. c. p. 524.
714. Julius 24. Unter den Grossen, welche den König Heinrich IL bei seinem Einzüge in Merseburg
empfangen, sind auch die Bischöfe Retharius von Paderborn und /?amti;ar(i von Minden. Thiet-
mar. 1. c. p. 794. Annal. Saxo 1. c. p. 649. — Adalboldi vita Heinr. Imp. ap. Pertz. T. IV. p. 686.
nennt im Allgemeinen die Sächsischen Bischöfe. Dass auch der Bischof von Osnabrück zugegen
war, zeigt die folgende, für ihn ausgefertigte Urkunde.
*) Ein Wiederabdruck derselben wurde nicht sweckmassig befunden, da sie nnr in einer sehr jungen, nicht gant tu-
Terlässigen Abschrift erhalten ist, und im Inhalte mit der später folgenden Urkunde Heinrichs IL (Nr. 724.) woU"
kommen übereinstimmt.
U6 1002 — 1003.
712. Julius 28. König Heinrich IL bestätigt, auf Ansuchen des Bischofs Wodihdph, die Privilegien und
Besitzungen der Kirche zu Osnabrück, insbesondere den Forstbann. Act. Herseburc V. Kai.
Aug. 1002, a. R. I. Schaten A. P. I. p. 254. Sandhoff 1. c. p. XXVm. Moser O. G. H. S. 234.
s. W. VIII. S. 30.*)
713. August 4. Derselbe bestätigt dem Stifte Werden, auf Bitten des dortigen Abtes Radbald, das Recht
freier Ein- und Absetzung des Vogtes. Act. Grona IL Non. August. 1002, a. R. I. Lacomblet
Urkundenb. I. S. 83.
714. „ 10. Der König, nachdem er zu Grona mit seiner Gemahlinn jüTtim^undi« zusammen getroffen,
feiert den Festtag des heil. Laurentius zu Paderborn, wo auch die Königinn durch den Erzbi-
schof von Mainz gekrönt wird. Adalb. vita Heinr. 1. c. p. 686. Vita Meinw. 1. c. p. 521. Annal.
Hildesh. 1. c. p, 92. — Was bei Thietmar 1. c. p. 796. und Annal. Sax. 1. c. p. 649. , abweichend
von den andern Schriftstellern, von des Königs vorhergehendem Aufenthalt in Corvey und seinem
dortigen Zusammentreffen mit der Königinn erzählt wird, beruht unstreitig auf einer Verwech-
selung oder einem andern Irrthume, indem dabei des bereits verstorbenen Abtes Thietmar ge-
dacht wird.
715. Während der Krönungsfeier der Königinn wollen die Baiern im Gefolge des Königs, in der Umge-
gend von Paderborn, Früchte zum Futter ihrer Pferde mit Gewalt zusammenraffen, und da die
Landleute sich widersetzen, so entsteht daraus ein heftiges Gefecht, worinn unter andern ein
Bruder des königlichen Kanzlers Eilbert getödtet wird. Durch Dazwischenkunft des Herzogs
Bernhard mit seiner bewaffneten Schaar wird endlich die Ruhe wieder hergestellt, und der
König zieht die Urheber des Streites zur verdienten Strafe. Adalbold. 1. c. Annal. Quedlinb.
1. c. p. 78. Annal. Sax. 1. c. p. 650. Gobelin. Pers. 1. c. p. 255.
716. August 12. König Heinrich U. bestätigt dem Stifte Heriford, auf Ansuchen der dortigen Äbtissinn
Godesdiu, die demselben incorporirten Kirchen zu Hreini, Wadiringas und Stochheim. Act Ar-
viti IL Id. Aug. 1002, a. R. I. Schaten 1. c. p. 249. mit dem falschen Ortsnamen Arundi. (LXXM)
717. „ 24. Derselbe bestätigt dem Stifte Corvey, auf Bitten des dortigen Abtes Hosat, alle seine
Privilegien. Act. Noviomago IX. Kai. Septembr. 1002, a. R. I. Schalen 1. c. p. 250. (LXXVII.)
718. September 15. Derselbe verleiht dem Stifte Paderborn, auf Bitten des Bischofs Retharius und aus
Mitleid wegen des erlittenen Brandschadens, den Forstbann von dem Flusse Luthera, durch den
Osningurid Sinithi, bis zu dem Wege nach Horihusun. Act. Bochbardon XVIL Kai. Octobr. 1002,
a. R. I. Schaten L c. p. 249. Cf. vita Meinw. 1. c. p. 521., cap. 13. (LXXVHI.)
719. Oktober 8. Ramward, Bischof zu Minden, stirbt. Anm. zu Kleins. I. S. 474.
1003.
720. Februar 16. Heribert, Erzbischof zu Cöln, schenkt dem Kloster Deutz den durch Tausch für sein
Gut Pilicheim (Pelkum) erworbenen Hof Rothe. Act. Colon. XIV. Kai. Mart. 1003, a. Henr. BL
Herib. episc. III. Lacomblet Urkundenb. I. S. 87.
721. „ 17. Wodüulf, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Vita Meinw. L c. p. 521., wo zwar 1002 als
Sterbejahr angegeben ist, aber offenbar nach einer Zeitrechnung, die den Februar noch zum
alten Jahre zählte. (Vgl. Nr. 712.) Den Todestag hat auch das Necrol. Osnabr.
722. „ 23. König Heinrich //. bestätigt, auf Bitten seiner Verwandten, der Äbtissiim Mahthild, alle
Privilegien des Stifts Essen, besonders wegen der freien Wahl der Äbtissinn und des Vogtes,
welcher letztere sein Gericht nicht in, sondern ausserhalb der Stadt (civitas) Essen halten soll.
*) Hier ist S. 31. Z. 24. st. ejoiqae, zu lesen suisque; Z. 29. st. intra 1. iofrt«
Digitized by V^OOQIC
1003 — 1005. 447
Act. Novromago VII. Kai. Marl. 1003, a. R. L Lacomblet Urkundenb. I. S. 83. — Die Bestim-
mung wegen des ausserhalb der Stadt zu haltenden Vogteigerichtes ist später in die Urkunde
eingeschaltet. — Eine andere Ausfertigung von gleichem Datum (ebd. S. 84.) enthält insbeson-
dere die Bestätigung des von K. Otto dem Stifte geschenkten Territoriums Bruggeheim.
723. März \3. Derselbe nimmt das Kloster Molenbeche (Mollen beck) , auf Bitten der dortigen Äbtissinn
Bertheid und auf Verwendung des Herzogs Otto und des Bischofs TMederieh (von Minden), in
seinen Schutz, und bestätigt ihm die von den Kaisern Arnulf und Otto IL veriiehenen Privile-
gien, besonders wegen freier Wahl der Äbtissinn, jedoch mit Genehmigung des Bischofs, und
der Befreiung vom Königszins. Act. Mindae III. Id. Mart. 1003, a. R. I. Grupen Orig. Germ. IIL
S. 125. Kuchenbecker Anal. Hass. X. S. 391. Würdtwein Subsid. diplom. T. VI. p. 307. Pau-
lus Gesch. d. Kl. Möllenb. S. 59.
724. April 2. Derselbe bestätigt dem Bisthum Paderborn die von seinen Vorfahren verliehenen Privile-
gien und Besitzungen. Act Quidilingaburc IV. Non. April 1003, a. R. I. Schaten A. P. I. p. 252.
Cf. vita Meinw. 1. c. cap. 14. (LXXIX.)
725. Mai 7. Derselbe nimmt das Kloster Helmwardeshusun, in der Grafschaft Dudico's und im Gau
Angira, auf Bitten des dortigen Abtes Haulf, in seinen Schutz, und verleiht ihm das Recht
des Klosters Corvey, besonders die Freiheit von weltlichen Diensten, die freie Wahl des Vogtes
und die ausschliessliche Gerichtsbarkeit über seine Angehörigen. Act. Merseburgk, Non. Maji
1003, a. R. I. Wenck Hess. Landesgesch. 2. B. Urk. S. 42.
1004.
726. Julius 20. König Heinrich IL nimmt das Kloster Visbike (Fischbeck) , welchem die Äbtissinn Alfheyd
vorsteht, in seinen Schutz. Act. in villa Ösen XIII. Kai. Aug. 1004, a. R. III. Pauliini Hist.
Visb. p. 7. Mader Antiq. Brunsv. p. 209.
727. November 2. Derselbe bestätigt das von der Äbtissinn Frederuna und ihrer Schwester Imma mit
Hilfe des Grafen Gero gestiftete Kloster Keminata mit den dazu gewidmeten Gütern, und be-
willigt demselben die Rechte der Klöster Gandersheim, Quedlinburg und Herivurt Act. Maga-
deburc IV. Non. Novembr. 1004, a. R. III. Falke C. Tr. Corb. p. 905. Vgl. Wedekind Noten
II. S. 64. (LXXX.) — Die erste Stiftung dieses Klosters scheint noch in die letzten Jahre Kaiser
Otto's L (968 oder etwas später) zu fallen, da dieser Kaiser die eingezogenen Güter des im
J. 967 als Empörer gefallenen Grafen Wigmann (eines Bruderssohnes des Herzogs Hermann von
Sachsen) halb dem Kloster zu Lüneburg und halb dem Kloster Keminada geschenkt haben soll.
Annal. Sax. 1. c. p. 621.
1005.
728. Julius 7. Synode zu Dortmund, in Gegenwart König Heinrichs IL und seiner Gemahlinn Chune-
gunda; an welcher unter andern die, Bischöfe Suithger von Mimigardevord, Thietmar von Osna-
brück und Retharius von Paderborn Theil nehmen. Thietmar. 1. c. p. 810. Annal. Saxo J. c.
p. 635.
729. „ „ König Heinrich IL schenkt der Kirche S. Adalberts zu Aachen, unter andern Besitzungen,
den Zehenten der königlichen Einkünfte zu Dortmund. Act Trutmanniae Non. Jul. 1005, a. R. IV. «
Lacomblet Urkundenb. L S. 88.
730. „ 18. Derselbe bestätigt, auf Verwendung des Bischofs Retharius von Paderborn, die Privile-
gien des Klosters Scildesce. Act. Corveiae XV. Kai. Aug. 1005, a. R. IV» Lamey Gesch. v.
Ravensb. Urk. S. 6.
19* ^ 1
Digitized by V^OOQlC
148 1005 — loot.
731. Julius 20. Derselbe bestätigt der Kirche zu Magdeburg die von seinem Vorgänger Otto IIL ge-
schehene Schenkung der Stadt Scidere mit allem Zubehör in den Gauen Gesinegauwe, Wetego,
Thilete, Lingauwe, Sarethvelt, Tietmelle und Lethgauwe, und dem Forste zwischen den Flliss-
chen Hambrina, Nisa und Wermana. Act. Paterebrunne XIII. Kai. Aug. 4005, a. R. IV. Höfer
Zeitechr. f. Archivk. II. S. 140.
732. August 13. Derselbe wiederholt die Schenkung der Einkünfte zu Dortmund u. a. an die Adalberts-
Kirche zu Aachen. Act. Nuenberc Id. Aug. 1005, a. R. IV. Lacomblet Urkundonb. I. S. 89.
733. Oktober 24. Derselbe schenkt der Kirche zu Paderborn, in welcher seine Gemahlinn Kunigunde
die königliche Weihe empfangen, (Jas von seinem Kapellan Meinwerk ihm übergeljene Gut Puo-
chinefurti (Bökenförde) in der Grafschaft Ldudolfs, mit der Bestimmung, dass der damahge Bi-
schof Betharius auf seine Lebenszeit es für sich benutzen, und nach dessen Tode es der Kirche
ad stipendia fratrum zufallen soll. Act. Corpheia IX. Kai. Novembr. 1005, a. R. IV. Schalen
A. P. I. p. 257. Falke C. Tr. Corb. p. 636. Seibertz ürkundenb. I. S. 23. Cf vita Meinw.
1. c. p. 522. cap. 15,
734. November 27. König Heinrichs IL Anwesenheit in Dortmund, nachgewiesen durch eine Urkunde,
worinn er seiner Gemahlinn Cunigunda das praedium Bochbardon in pago Drikeringon schenkt.
Act. Throtmanniae V. Kai. Decembr. 1005. Original im Königl. Geh. Staats- u. Kab. -Archive
zu Berlin.
1006.
735. Die Normannen dringen mit vielen Schiffen auf dem Flusse Merwede in Nieder -Deutschland ein
und kommen bis an den Hafen Tyla, am rechten Ufer des Flusses Waal, wo sie grosse Ver-
wüstungen anrichten und unter audera das Kloster der heil. Walburgis plündern. Bei ihrer
Annäherung ergreifen die Anwohner des Flusses Waal, grösstentheils Handelsleute, mit ihrem
Golde die Flucht, und können durch ihren Gaugrafen (Praefectus) nur mit Mühe zurückgehalten
werden. Balderich und der Graf Unruoch, der bei dem Heere Kaiser Otto's IIL in Italien in
grossem Ansehen gestanden, führen den Krieg gegen die Normannen, die sich, ohne bedeu-
tende Kriegsvorfälle, auf ihren Schiffen schnell wieder zurückziehen. Alpert. de divers, temp.
1. c. p. 704.
736- December. . Papst Johann XVIIL nimmt, auf Bitten des Bischofs Betharius zu Paderborn, die
Besitzungen der dortigen Kirche in päpstUchen Schutz und bestätigt dem Domkapitel die freie
Wahl des Bischofs. D. in mense Decembr. Indict. IV. anno Pontif IH. Schaten A. P. I. p. 258.,
zum Jahre 1005. — Das dritte Pontifikatjahr des genannten Papstes beginnt d. 19. März 1006,
und auf dieses Jahr passt auch die angegebene Indiction. Der Verfasser der vita Meinw. 1. c.
p. 519., verwechselt den Papst mit einem früheren gleiches Namens, wenn er die Urkunde in
das Jahr 990 setzt. (LXXXI.)
1007.
737. In diesem Jahre kehren die Normannen mit 90 langen Schiffen auf demLek zurück, und kommen,
' nach vergebUchen Versuchen ihr weiteres Vordringen zu hindern , bis nach Utrecht. Dass sie
diesem Orte keinen Schaden zufügten, wird der Fürbitte des dortigen Bischofs, des heil. Ansfrid,
zugeschrieben. Alpert. de div. temp. 1. c. p. 705.
738. Januar 30. König Heinrich IL schenkt, auf Bitten seines Bruders Bruno, Bischofs zu Augsburg,
dem Kloster S. Petri zu Helmwardeshausen, das durch den Tod des Priesters i4rf#/gfar dem König
heimgefallene Praedium in der Grafschaft des Grafen Hermann. Act. Mulinhusen III. Kai. Febr.
1007, a. R. V. Wenck Hess. Landesgesch. 2. B. Urk. S. 42.
Digitized by
Google
looT — 1011. 449
739. Oktober 27. Synode zu Frankfurth, in Gegenwart König Heinrichs IL und unter dem Vorsitze des
Erzbischofs Willigis von Mainz, welcher die Bischöfe Radherius von Paderborn, Suidgerus von
Mimigardevord, Theodricus von Minden und Tliieimar von Osnabrück beiwohnen. Thictraar.
1. c. p. 814. üdalric. Babenberg. ap. Eccard. Corp. hist. med. aevi T. IL p. 60. und hieraus
Pertz. Scriptor. T. IV. p. 795., Not. i\., wo das vollständige Synodal -Dekret
1009.
740. Februar 26. König Heinrich //. bestätigt, auf Bitten des Bischofs Theoderidi zu Minden, die Privi-
legion des dortigen Hochstifts, besonders die freie Gerichtsbarkeit, die Münze, den Zoll und die
freie Bischofswahl. Act. Drutmanniae IV. Id. Mart. 1009, a. R. VII. Pistor. Scr. R. G. T. III.
p. 820. , wo aber das Datum unmöglich richtig sein kann , da Heinrich in der angegebenen Zeit,
wie aus dem folgenden erhellet, in Goslar war , also nicht in Dortmund eine Urkunde ausstellen
konnte. Wahrscheinlich ist also, anstatt Id. Mart., Kai. Mart. zu lesen; wie auch dieser Tag
oben angenommen worden.
741. März 6. Retharius, Bischof zu Paderborn, stirbt. Vita Meinw. 1. c. p. 522. Annal. Hild. 1. c. p. 93.
Annal. Sax. 1. c. p. 658. Todestag eben so im Necrol. Paderborn, u. a.
742. „ Dem König wird die Nachricht von dem Tode des Bischofs von Paderborn nach Goslar
überbrncht, worauf derselbe sogleich seinen Kapellan Meinwerk zum Bischof dahin bestimmt,
in der Absicht, durch ihn dem damals noch sehr armen und herabgekonmienen Bisthum auf-
zuhelfen. Vita Meinw. 1. c.
743. „ 13. (Sonntag Reminiscere.) Der neu -ernannte Bischof von Paderborn, Meinwerk, wird zu
Goslar durch den Erzbischof Willigis von Mainz consecrirt. Vita Meinw. 1. c.
744. „ Bald darauf erfolgt die Inthronisation des Bischofs Meinwerk in Paderborn, wo er drei
Tage nach seiner Ankunft den Neubau der Domkircho beginnt, der in sieben Jahren vollendet
wird. Vita Meinw. 1. c. p. 523. Gobelin. Pers. Cosmodr. 1. c. p. 256.
745. König Heinrich //. übergibt dem Erzbischof Dagmo zu Magdeburg, mit Bestätigung der Privilegien
seines Erzstifts, unter andern die zu den Städten Schideri und Angeri gehörigen freien FamiKen.
Act. Kirichberg, .... 1009, a. R. VIII. Schatcn A. P. I. p. 268.
746. Die Kirche S. Martini zu Minden wird eingeweiht. Lerbeck. Chr. Mind. 1. c. p. 168.
1010.
747. Bischof Meimverk von Paderborn begleitet den König Heinrich U. in den Krieg gegen die Lausitzer.
Thietraar. 1. c. p. 822.
748. December 5. Hosed, Abt zu Corvey, stirbt. Cod. mscpt. et Annal. Corb. 1. c. p. 5.
1011.
749. Februar 7. (In capite Jcjunii.) König Heinrich //. kommt von Frankfurth, wo er das Weihnachts-
fest gefeiert, nach Corvey. Annal. Hild. 1, c. p. 93. Annal. Sax. 1. c. p. 661.
750. „ 9. Herzog Remhard von Sachsen stirbt zu Corvey, während der Anwesenheit des Königs,
i^ird aber in dem von ihm gestifteten Michaels -Kloster zu Lüneburg begraben. Annal. Hild. 1. c.
Annal. Sax. 1. c.
751. April 10. König Heinrich //. schenkt der Kirche zu Paderborn, auf Bitten des dortigen Bischofs
Meginwerk, die Grafschaft des verstorbenen Grafen Hahold. Act. Tribura IV. Id. April. 1011,
a. R. IX. Monum. Paderborn, p. 44. Schaten A. P. I. p. 270. Seibertz ürkundenb. I. S. 23.
im Auszuge. (LXXXU.)
Digitized by
Google
ISO lott — 1013.
752. Junius 5. Meimverk, Bischof zu Paderborn , weiht das von dem Grafen Eldcihard gestiftete Kloster
Helmwardeshauscn , zur Ehre der heil. Dreieinigkeit, des Heilandes, des heil. Kreuzes, der heS
Maria, des Apostels Petrus und aller Apostel und Heiligen. Vita Meinw. 1. c. p. 524.
753. Julius 15. Theimar, Bischof zu Osnabrück, gründet die CoUegiat • Kirche S. Johannis, damals auv
serhalb der Stadt Osnabrück, in der sogenannten Wüste. Stüve Gesch. d. Stadt Osnabr. \. TL
S. 43. und die Urkunde des Bischofs Benno, ebd. S. 123. Vgl. Vita Meinw. 1. c. p. 521.
754. November 19. Suiihger, Bischof zu Mimigardevord , stirbt. Thietmar. 1. c. p. 869. Annal. Sax. 1. c.
p. 662. (gibt XIV. Kai. Decembr. also d, 18. Nov. als Todestag an). Annal. Quedl. I. c. p. 80
• Necrol. Fuld. ap. Leibn. p. 766. — Der Vf. der Vita Meinw. 1. c. p. 525. ist also im Irrthurae.
wenn er, gegen jene einstimmigen Zeugnisse, den Tod dieses Bischofs in das Jahr 1013 setzt;
und derselbe so \^ie Thietmar irren, wenn sie ihm eine 16jährige Regierung zuschreiben, da
sein Vorgänger Bodo schon 993 starb, und eine zweijährige Erledigung des bischöflichen Sitzes
in jener Zeit wohl nicht anzunehmen ist. — Unter den Nachrichten, welche Thietmar 1. c.
aus dem Leben Snithgers mittheilt, verdient nachträglich hier besonders hervorgehoben zu wor-
den, wie er „in curte sua a quodam tirone ingenuo appetitur, et villici suimet cruore coram
se occisi maculatur"; weil daraus zu schliessen ist, dass die Gütertheilung zwischen dem Bi-
schof und dem Domkapitel zu Mimigardevord damals schon eingetreten war, da der Bischof
seine eigne Curtis (den Bispinghof) und seinen eignen Villicus hatte. — Suiihgers Nachfül.Jior
Thiederich L, den Thietmar 1. c. materterae meae filius nennt, erhielt, seiner Frömmigkeit
wegen, den Beinamen Bonus. Vita Meinw. 1. c.
1012.
755. August 41. Bei dem Tode Walthards, Erzbischofs zu Magdeburg, welcher erst kurz vorher sein
Amt angetreten hatte, war zu Gibichenstein, nebst mehreren andern Bischöfen, auch Bischof
Meinwerk von Paderborn gegenwärtig. Annal. Saxo I. c. p. 663.
1013.
756. März 3. König Heinrich IL schenkt, auf Bitten des Bischofs Meimverk zu Paderborn, diejenigen
Erbgüter dieses Bischofs, welche derselbe früherhin seiner Mutter Adela, letztere aber, durch
ihren zweiten Gemahl, den Gi-afen Balderich, dem König übergeben hatte, nehmlich Widun,
Reral, Meribcki, Goltbcki und Dudenhusen, an die Kirche zu Paderborn. Act. Werla V. Non.
Mart. 1013, a. R. XI. Schaten A. P. 1. p. 276. — Die genannten Orte hegen an der Weser,
in der Gegend von Rinteln, Minden u. s. w.
757. April 5. Osterfest, welches König Heinrich IL, durch Krankheit in seiner vorhabenden Reise von
\V jrla nach Aachen aufgehalten , zu Paderborn feiert. Annal. Quedl. 1. c. p. 81 . Thietmar. 1. c
p. 832. Annal. Sax. 1. c. p. 66i.
758. „ 24. Reichsversammlung zu Grona, um über des Königs bevorstehenden Römerzug zu berath-
schlagen. — Da Bischof Meinwerk von Paderborn, zur Theilnahme an diesem aufgefordert, die
Armulh seiner Kirche in Erinnerung bringt, und deshalb um eine Vergütung der Kosten ^bittet,
so schenkt ihm der König, auf Verwendung seiner Gemahlinn Aunt^tinde und mehrerer Bischöfe,
worunter Theoderich von Mimigardevord und Tliietmar von Osnabrück, das von dem Erzbischof
Unwan von Bremen ihm übergcbene Gut Berneshusen im Gau Lisga und der Grafschaft Udos.
Vita Meinw. 1. c. p. 525. — über diese Schenkung wurde, wahrscheiidich gleichzeitig, eine
Urkunde in zweifacher Ausfertigung ausgestellt, wovon noch Bruchstücke vorhanden sind ; bisher
ungedruckt. (LXXXIII.) — Vnwan, bisheriger Canonicus zu Paderborn, war kurz vorher erst,
durch Vorschub des Bischofs Meimverk, dessen Vatersschwestersohn er war, zum Erzbisthum
Digitized by
Google
Ära-
II-
1013 — 1015. 451
Bremen, an die Stelle des verstorbenen Erzbischofs Lubentius, befördert worden. Vita Meinw.
1. c. p. 524. Vgl. die Stammtafel bei Wedekind Not. I. S. 268.
759. Gleichzeitig gibt der König, ebenfalls auf Verwendung der Königinn, des Erzbischofs Erchan-
bald von Mainz und mehrerer Bischöfe, dem Bischof Meinwerk von Paderborn auf dessen
Lebenszeit zu eignem Gebrauche, und nach seinem Tode für die Kirche zu Paderborn, den
königlichen Hof Moranga im Gau Morangano und der Grafschaft Bernhards, welchen Erzbischof
Unwan von Bremen vorher durch seinen Vogt Udo dem König übergeben hatte. Vita 'Meinw.
1. c. p. 525. — Die Urkunden über diese, so wie über die vielleicht auch gleichzeitig gesche-
hene Schenkung des Hofes Hoenstede im Gau Rittiga, wurden erst später ausgefertigt.
; *0U.
760. Papst Benedict VIII. schenkt dem Bischof Meinwerk, welcher mit dem König (seit 14. Febr. Kaiser)
Heinrich IL nach Rom gekommen, viele Reliquien für die Kirchen, welche derselbe in Pader-
'■ born zu bauen willens ist. Vita Meinw. 1. c. p. 526.
'^" 761. März. . Derselbe nimmt, auf Bitten des Hv&diQk Meinwerk, das Bisthum Paderborn in seinen Schutz,
*' und bestätigt alle Güter desselben. Dat. in mense Martio Indict. XII. Vita Meinw. 1. c. Schaten
'^ Ä. P. I. p. 279.
762. Bischof Meimcerk, von einer im kaiserlichen Heere ausgebrochenen Pest ergriflFen, gelobt dem beil.
Alexius eine Kirche zu erbauen. Vita Meinw. 1. c. p. 527.
763. April 7. Während der Bischof Meinwerk mit dem Kaiser in Italien verweilt, wird sein Bruder,
Graf Thiederich, auf Anstiften seiner Mutter Adeln und seines Stiefvaters Balderich, auf dem
Schlosse Uplage bei Elten von seinen eignen Leuten ermordet. Vita Meinw. 1. c. p. 540.
764. „ Kaiser Heinrich ü. bestätigt, auf Bitten des Bischofs Meinwerk, welcher mit ihm die Kirche
.^^' der Apostel Petrus und Paulus besucht hat, alle Besitzungen der Kirche zu Paderborn. Act.
Papiae a. 1014, R. XII. Imp. I. Schaten A. P. I. p. 281. — Der König feierte zu Pavia das
Weihnachtsfest 1013 und das Osterfest (25. April) 1014. Aus dem in der Urkunde gebrauchten
Imp(»ralor - Titel ergibt sich, dass die Ausstellung derselben nur in die letztere, nehmlich in die
Zeit der Rückreise des Kaisers, gehören kann, in welche sie auch in der Vita Meinw. 1. c. p. 527.
r ausdrücklich gesetzt wird. — Nach einer Bemerkung in dem jüngeren Paderbornischen Kopial-
buche war das, jetzt fehlende, Original im Jahre 1661 noch vorhanden und mit einer goldenen
Bulle besiegelt; wenn indessen ebd. hinzugefügt wird, es führe das in der Abschrift weggelas-
• senc Datum III. Non. Augusti, so passt dies nicht auf die zu Pavia ausgefertigte Urkunde, da
der Kaiser im August 1014 schon wieder in Deutschland war. Wenn nicht etwa ein Versehen
? obwaltete, so sollte man also vermuthen, dass noch eine andere Ausfertigung existirt habe.
i Dem Abdrucke bei Schaten liegt übrigens auch nur das Kopialbuch zum Grunde, obgleich er
sich stellt, als habe er das Original vor sich gehabt. (IXXXIV.)
765. Nach der Rückkehr aus Italien begleitet Bischof Meinwerk den Kaiser nach Clugny, und führt von
dort 30 Mönche, zur Anpflanzung eines Benedicliner - Klosters in Paderborn, mit sich. Vita
Meinw. 1. c. p. 527.
766. Nach seiner eiligen Heimreise erbaut Bischof Meinwerk schnell an der westlichen Seite der Stadt
Paderborn eine Kapelle zm* Ehre des heil. Benedictus. Vita Meinw. 1. c. p. 627.
1015.
767. Januar 15. Kaiser Heinridi IL schenkt der Kirche zu Paderborn den Hof Honstede im Gau Rittiga
und der Grafschaft des Grafen Bei-nhard, wie der Erzbischof Onwan denselben besessen und
dem Kaiser übergeben hatte. Act. Mulinhusen XVIII. Kai. Februar. 1015, a. R. XHI. Imp. I.
Digitized by CjOOQIC
152 1015.
Schaten A. P. I. p. 275. mit willkürlich verändertem Datum a. 1013, Weglassung des a. Imp.
und Veränderung des Imperator- Titels in den Königs -Titel. Lappenberg Hamburg. Urkundenb.
I. S. 63. Cf. vita Meinw. 1. c. p. 524. — Der Hof Hohenstedt lag nicht weit von dem Schlosse
Hardenberg. Vgl. Wolf Gesch. v. Hardenb. I. S, XV. Wedekind Not. I. S. 271. — Die Schen-
kung selbst mag früher geschehen sein (s. Nr. 759.) , aber die Urkunde wurde erst jetzt ausge-
fertigt. (LXXXV.)
768. Februar 3, Heribert, Erzbischof zu Cöln, beurkundet, dass die Äbtissinn zu Gesike, HUdigundis,
das von ihrem Grossvater Hahold und andern ihrer Vorfahren gestiftete Kloster Gesike dem
Erzstift Cöln übergeben, auch ihren bisherigen Vogt, den Grafen Sikko, entlassen, und den Vogt
^ der Kirche zu Cöln, Tiemo, dafür angenommen hat; zugleich bestätigt er die Privilegien des
Klosters. Act. Suosat HI. Non. Febr. 1014. Seibertz Urkundenb. I. S. 25. — Die Jahrzahl 1014
muss nach dem Gebrauche der Cölnischen Kirche verstanden werden, welche das neue Jahr
mit dem 25. März anfing; denn im Februar 1014 unserer Zeitrechnung war Erzbischof Heribert
mit dem Kaiser in Italien.
769. Mai 28. (Vigilia Pentecostes.) Bischof Meimverk von Paderborn kommt mit dem Kaiser zu Imme-
deshusim zusammen, wohin der Kaiser von Kaufungen aus gekommen und wo er mit ihm das
Pfingstfest feiert. Thielmar. 1. c. p. 840.
770. Bischof Meinwerk, der bei einem früheren Besuche in Corvcy die Disciplin in diesem Kloster sehr
verfallen angetroffen und daselbst eine üble Aufnahme gefunden hatte (s. vita Meinw. 1. c. p. 543..
cap. 43.), bringt es bei dem Kaiser dahin, dass der dortige Abt WaUi abgesetzt, und ein Mönch
aus dem Kloster Lauresheim, Druhtmar, dem Stifte Corvey, ohne Einwilligung der dortigen
Klostergeistlichen, als Abt vorgesetzt wird, um dasselbe zu reformiren; worauf die Mönche, bis
auf 9, auswandern, die meisten jedoch nach einiger Zeit zurückkehren. Thietraar. 1. c. p. 840.
Annal. Saxo 1. c. p. 667. Beide lassen die Veränderung mit dem Kloster Corvey noch in Im-
medeshausen, die Annal. Quedl. 1. c. p. 83. hingegen in Corvey selbst geschehen, wohin der
Kaiser zu diesem Ende gekommen. Vermuthlich wurde die Sache in Inmiedcshausen beschlos-
sen und in Corvey ausgeführt.
771. September 15. Bischof Meinwerk weiht die neuerbaute Domkirche zu Paderborn, und macht bei
dieser Gelegenheit die erhaltenen päpstlichen Privilegien öffentlich bekannt. — Der Kaiser, wel-
chen Meinwerk zu dieser FeierHchkeit eingeladen hatte, weil er von ihm Erwitte zu erhallen
hoffte, konnte, wegen seines Feldzuges nach Polen, nicht daran TheU nehmen. Vita Meinw.
1. c. p. 527.
772. „ „ Am Tage der Einweihung schenkt Bischof Meinwerk an die Kirche zu Paderborn,
von seinen Erbgütern, die Burg Plesse mit 1100 mansis, mit dem Vorbehalt, von einem Theile
dieser Güter, deren Genuss seiner Mutter auf Lebenszeit verbleiben soll, neue Kirchen zu stif-
ten. ' Durch dieses Beispiel des Bischofs werden viele andere Personen jedes Geschlechts und
Standes zu ähnlichen Schenkungen bewogen. Vita Meinw. 1. c. — Die Schenkungen selbst,
wie sie theils a. a. O. aufgezählt, theils urkundlich nachzuweisen sind, werden weiter unten
angegeben werden.
773. „ 29. Tkiderich, Bischof zu Mimigardevord, assistirt dem ffischof Bemward zu Hildesheim
bei der Einweihung der Crypta des von letzterem im nördlichen Theile der Stadt Hildesheim
erbauten Klosters. Annal. Hild. 1. c. p. 94. Vjta Bernw. 1. c. p. 778.
774. Dccember 25. Weihnachtsfest, welches Kaiser Heinrich //. zu Paderborn feiert, Thietmar. 1. c.
p. 844. Annal. Hild. 1. c. und Annal. Sax. 1. c. p. 669. zum Jahre 1016, nach der Zeitrechnung,
welche mit Weihnachten das neue Jahr anfing.
Digitized by
Google
1015. 133
775. Der Ritter Mainheri gibt, Behufs einer Memoiren -Stiftung, sein Eigenlhum zu Burgnun, Balhornun
und Scharhem an die Kirche zu Paderborn, und wird dagegen von dem Bischof Meinwerk, auf
seine Lebenszeit, mit einem Gute zu Sulichem belehnt. A. 4015. Bisher ungedruckt. Vgl.
Vita Meinw. 1. c. p. 528, Nr. 2. (LXXXVI.)
(1015 — 1036.)
Schenkungen an die Domkirche zu Paderborn, nach der Einweihung derselben durch den Bischof
Meinwerk und bei dessen Leben; so weit von ihnen kein bestimmtes Datum angegeben oder
mit Sicherheit auszumitteln ist.
776. Ein Edler, Meinheri der Jüngere, gibt der Kirche zu Paderborn das Gut Hengeldere, wofür Bischof
Meinwef^k ihm und seiner Ehefrau auf Lebenszeit gewisse Einkünfte anweist. (LXXXVII., L) Cf.
vita Meinw. 1. c. Nr. 3. ' -
777. Wirin, Canonicus der Kirche zu Paderborn, gibt derselben, mit Einwilligung seiner Erben, sein
Besitzlhum zu Osdaghusun und Rasthorpe; der Bischof ernennt ihn dafür cum Propst, und be-
stimmt, wenn er aus Schwachheit oder emer andern Ursache die Propstei aufgeben sollte, ihm
auf Lebenszeit einen Hof mit 30 Famüien. Vita Meinw. 1. a, Nr. 4.
778. Ein anderer Winn, Subdiaconus an der Kirche zu Paderborn, gibt derselben, mit Einwilligung
seiner Schwestern, durch seinen Vogt Eilbrecht, sein Besitzthum zu Sneun, und erhält dafür
von dem Bischof auf Lebenszeit 40 Pflüge imd eine Decanie; in Gegenwart der Grafen Udo,
Herimann und Benno, V. M. 1. a Nr. 5.
779. Folcmar, Canonicus derselben Kirche, übergibt, durch seinen Vogt Amulung, seine Güter in der
Mark Sturmethi, Gesike und Stocheim, zum Altar der Heil. Maria, Kilian und Liborius, wofür
der Bischof ihm auf Lebenszeit den Hof Bekinauwo u. a. m. anweist. V. M. 1. c. p. 529, Nr. 6.
780. Volcmar (nach der V. M. ebenfalls Canonicus, aber von dem vor. verschieden) schenkt der Kirche
zu Paderborn die Güter Holthem und Aslan. (LXXXVU., IL) Cf V. M. 1. c. Nr. 7.
781. Nithing (nach V. M. der Bruder des vor.), ebenfalls Canonicus zu Paderborn, übergibt der Kirche
zu Paderborn die Orte Holthem und Buronan , und erhält dafür von dem Bischof auf Lebenszeit
den Bann über Horohusan und die Orte Waveri und Bokinavurdi, auf welchen letzteren ein
Anniversarium für den damals lebenden Kaiser Heinrich fundirt wird. (LXXXVU., UL) Cf V. M.
1. c. Nr. 8.
782. Der Priester Waldier schenkt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seines Erben Haold, sein
Besitzthum in Winnithi, welches der Vogt Hildiward in Empfang nimmt, und wofür ihm der
Bischof, in Gegenwart der Grafen Conrad und Thiederich, die Kirche zu Thietmelli mit 6 Pflü-
gen und einem Pferde auf Lebenszeit übergibt. V. M. 1. c. Nr 9.
783. Der Priester Wulfdag übergibt sein Eigenthum in Baddunhusun dem Bischof Meinwerk, welcher
ihm dafür auf seine Lebenszeit die Kirche zu Pumissun verleiht, und seiner Mutter nach seinem
Tode eine Getraiderente daselbst anweist. (LXXXVIL, IV.) Cf V, M. 1. c. Nr. 10.
784. Der Priester Wecil, von Rothun, übergibt, mit Einwilligung seines Erben lAutbrand, durch seinen
Vogt Hiddin, sein Besitzthum im Dorfe und der Mark Holthusun, zum Altare der Heil. Maria,
Kilian und Liborius, und erhält dafür von dem Bischof auf Lebenszeit eine Familie in Ricwar-
dessun, in Gegenwart des Grafen Amulung, V. M. 1. c. Nr. 11.
785. Die Nonne Haburg übergibt durch ihren Vogt Bamako das Gut Bridi, und erhält dafür von dem
Bischof Meinwerk auf ihre Lebenszeit das Vorwerk Hunwercushusun nebst andern Gütern und
Renten. V. M. 1. c Nr. 12.
786. Die Nonne Hike übergibt, mit Einwilligung ihres Bruders Wego, ihr Eigenthum in Spurca, Adana,
Bocla, Liudunburin und Rokinchusun, wofür ihr B. Meinwerk 12 Pflüge auf ihre Lebenszeit an-
Regcsla hUt. Wcslfal. 20 j r^r^r^]r>
■ Digitizedby V^OOyiC
loi 1015.
j weist, überdies 2 Unzen Gold und. ein Talent Denarien, ihren Erben aber ein Talent gibt
1 V. M. 1. c. Nr. 13.
787. Odn, Nonne zu Gesike, übergibt, mit Einwilligung ihres Bruders Richard, ihr Erbgut in den Dör-
fern und der Mark Colslidi, Astanholte, Lanchel und im ganzen Pathergau, wofür B. Meinwerk
ihr den Zelienten von 10 Pflügen aus benachbarten Orten u. a. m. anweist, ihrem Bruder aber
ein Pferd gibt; in Gegenwart des Propstes Hosad, des kaiserl. Kapellans Ecilin, des Grafen
Anmlimg u. A. V. M. 1 c. p. 530. Nr. 14. \
788. Die Nonne Tabake übergibt, mit Einwilligung ihres Erben Tiazo, ihr Gut zu Thietmeressun , Cher-
dinun und Sidessun, wofür B. Meimoerk ihr eine lebenslängliche Getraiderente aus den bischöf-
lichen TafelgüU»rn anweist. V. M. 1. c. Nr. 15.
789. Die Nonne Atta übergibt der Kirche zu Paderborn, durch ihren Erben und Vogt Abbo, im Gerichte
des Grafen Amulong, ihre Güter im Wesigau, nehmlich einen Hof im Dorfe Haspan und alle
Besitzungen zwischen dem Suntal und Asni,^, nachdem sie vom B. Meimoerk 5 Talente Goldes
und verschiedenes kostbares Pelzwerk erhalten, wie denn auch ihre Erben durch ähnliche Ge-
schenke zur Einwilligung bewogen wurden. Jene Güter gibt der Bischof, durch seinen \osf,
Amulung, derselben Nonne zu Lehen, gegen eine jährliche Recognition von 2 Denarien, und weist
ihr überdies eine lebenslängliche Rente von Getraide, Schlachtvieh und andern Küchenbedürf-
nissen an. V. M. 1 c. Nr. 16.
790. Die Noinio Attula übergibt der Kirche zu Paderborn, durch ihren Vogt Thiadric, die ihr erblich
angefallenen Güter in Engern und Ostsachsen, wofüi» der Bischof ihr auf Lebenszeit den Ort
Gramme und jährlich 2 Talente anweist. V. M. 1. c. Nr. 17.
791. Die Nonne Liudburg übergibt an die Kirche zu Paderborn, durch ihren Vogt Bnm, ihr Erbgut in
der Mark Asthoim, gegen eine U^benslängliche Rente von Getraide, Küchenbedürfnissen und
I • Kleidungsstücken. V. M. 1. c. Nr. 18.
I 792. Die Nonnen und Schwestern Imize und Imuke übergeben der Kirche zu Paderborn ihr Gut zu Ka-
! ralasthorp, für 2 Talente und eine jährliche Rente von Getraide und Küchenbedürfnissen.
(LXXXVII., V.; Cf. V. M. I, c. Nr. 19.
793. Ein E(I1(t Northinc gibt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seiner Mutter Eilka, ein Gut zu
Biveran, wofür ihm der Bischof den Zehenten zu Warpassun zu Lehen gibt; in Gegenwart der
Grafen Conrad und Amidung. V. M. 1. c. p. 531., Nr. 22.
794. Ein Edler Liuthard gibt der Kirche zu Paderborn sein Besitzthum zu Irixlevu im Gau Ilertboga in
Ostsachson; der Bischof schenkt ihm dagegen eine Unze Gold, 10 Pfund Denarien und einen
auf 4 Pfund geschätzten Mantel; in Gegenwart der Grafen Udo, Benno, Amulung, Herimann \x, k.
V. M. 1. c. Nr. 23.
795. Ein l?dler Ilemuca hatte der Kirche zu Paderborn ein Gut in Curbike geschenkt. Nach seinem
Tode wollten seine Erben Reinhard und Humburga diese Schenkung entkräften; doch entsagten
sie ihren Ansi)rüchen, indem sie von dem Bischof 3 Talente empfingen, zu Warburg am
Abend S. Bonifacii. V. M 1. c. p. 532., Nr. 24.
796. Ein Edler Esie von Mesheri gibt der Kirche zu Paderborn , mit Einwilligung seines Vatei's Thiatmar,
sein Besitzthum in dem Dorfe Nederi und der Mark, mit Ausschluss von 4 Eigenhörigen; der
pischof aber gibt dem Vater und dem Sohne, auf beider Lebenszeit, 20 Familien zwischen
Esiberg und Duergian, ausserdem 20 Pfund Denarien und jährlich einige Stücke Wild aus dem
Walde zu Rejnherishusun , und ninmit den Vater in die Brüderschaft der Kirche zu Paderborn
auf; alles in Gegenwart der Grafen Amidung, Herimann, Thiadric u. A V. M. 1. c. Nr. 25.
797. Ein Edler IVicbran gibt der Kirche zu Paderborn, mit EinwUlignng seiner Gemahlinn Tetfa und
seiner Erbinn Eika, sein Besitzthum im Dorfe und in der Mark Thiadwardessun; der Bischof
Digitized by L^OOQ IC
1015. 453
schenkt dagegen der gedachten Tetia verschiedene Kleidungsstucke und ein Pferd. V. M.
1. c. Nr 26.
798. Ein Edler Volcward schenkt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seiner Gemahlinn Vertlieioi,
zwei Hoven in Westnederi, in Gegenwart der Grafen Ei'pho und Ekkika, und erhält von dem
Bischof, zu Warburg am Tage des heil. Magnus, 33 Schillinge Denarien und 5 Goldstücke.
V. M. 1. c. Nr. 28.
799. Ein Edler hier übergibt der Kirche zu Paderborn, in Gegenwart des Herzogs Bernhard, sein Be-
sitzthum in Bennanhus, und erhält von dem Bischof 35 Schill. Den. und Pelzwerk^ V. M. 1. c.
Nr. 29.
800. Der Ritter Brun gibt der Kirche zu Paderborn, zur Memorie seines Bruders Thiadmar und mit
Einwilligung seiner Nichte Ida, seine Güter in Betanun und Waldenstidi, wofür ihm der Bischof
auf Lebenszeit die Güter Boffessun und Hemmedesuu zu Lehen gibt. (LXXXVII., VI.) Cf. V. M.
1. c. xNr. 30.
801. Ein freier Mann, Boddech, gibt der Kirche zu Paderborn ein Gut zu Othihem, wofür er ein
Pferd, Geld, Kleider und einen Schild erhält. V. M. 1. c. Nr. 31.
802. (Ein anderer freier Mann, V. M.) Alfric gibt dem B, Meinwerk Güter zu Aldünthorpe, wofür er eüi
Pferd, Geld, Getraide u. a. m, erhält. (LXXXVII., VII.) Cf. V. M. I. c. Nr. 32.
803. Hidda gibt der Kirche zu Paderborn ein Gut zu Burchhusun; — Wtcil aus Wittisungan, ein Gut
zu Othihem; — Hmimann aus Holthusun das Haus eines gewissen Tada; — Amulimg zwei Ei-
genhörige einer Nonne in Meschede; wofür dieselben Geld, Kleider und andere Gegenstände
erhalten. (Bei LXXXVII., MI.) Cf. V. M. 1. c. p. 535., Nr. 56., 57., 58., 59.
804. Der Ritter Wigo gibt der Kirche zu Paderborn ein Gut in der Mark Alieressun, und erhält von
dem Bischof auf ein Jahr den Zehenten von 10 Pflügen, und 10 siclos Den., in Gegenwart des
Abtes Wino zu Helmwardeshausen, des Propstes Hoscul, der Grafen Amalung, Erpho u. A.
V. M. 1. c. p. 532. Nr. 33.
805. Der Ritter Bruno gibt der Kirche zu Paderborn sein Besitzthum in der Mark Ananroth, und erhält
dafür von dem Bischof auf Lebenszeit 4 Pflüge zu Lehen. (LXXXVII., Vlll.) Cf. V. M 1. c. Nr. 34.
806. Bevo erhält, für ein an die Kirche zu Paderborn übergebenes Gut, von dem Bischof 5 Talente,
und später noch durch dessen Boten Thnidberl ein Pfund Denarien. V. M. L c. p. 533., Nr. 35.
(Vgl. LXXXVII., IX.)
807. Hola gibt der Kirche zu Paderborn, zur Memorie seines verstorbenen Bruders Gerbert, und seines
damals in Paderborn die Wissenschaften studirenden Sohnes Bainold, die Besitzungen des ge-
dachten Gerbert an den Orten Ammohusun, Thumithi, Langal, Maresvelde und Salminghusun,
wofür der Bischof den genannten Bainold mit einem Eigenhcrigcn belehnt. V. M. 1. c. Nr. 36.
808. Ein Edler Ecilin und sein Sohn Meinhard geben der Kirche zu Paderborn ihr Erbe in Hamm,
gegen eine lebenslängliche Rente an Getraide, Schlachtvieh u. a. m. (LXXXVII., X.) Cf. Vita
Meinw. 1. c. Nr. 37.
809. Ein Edler Walberth gibt der Kirche zu Paderborn, mit Zustimmung seiner Erbinn Adalgart, Güter
zu Bilisti. welche der Bischof einem freien Manne Wiso und seiner Ehefrau, der Tochter des
gedachten Walberth, nebst andern Gütern, gegen eine jährliche Rccognition von 2 Den., zu
Lehen gibt. V. M. 1. c. Nr. 37.
810. Ein Edler Wilheim schenkt der Kirche zu Paderborn, zum Gedächtniss seiner Altern, ein Gut zu
Levardishusun, und erhält von dem Bischof ein Pferd, 2 Talente und 4 Schill., in Gegenwart
der Grafen Udo, Sifrid und Amulung. V. M. I. c. Nr. 38.
811. Ein Edler Bichard gibt der Kirche zu Paderboni, zu seiner und seiner Altem Memorie, seine Be-
sitzungen in den Dörfern und Marken Gledabiki, Hiridechessun, Hemmanhusun, Heristi, Perran-
20*
Digitized by
\j00gle
156 1015.
«
husun, Bullanhusun, und dem ganzen Osterlande, wogegen ihm der Bischof auf Lebenszeit den
Hof BeUinun überlässt. (LXXXVII., XL) Cf V. M. 1. c. Nr. 39.
812. Ein Edler Liudulf ^hi der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seines Bruders Wicker und sei-
ner Gattinn SuanekHd, das Gut Welmithe, wofür er von dem Bischof 15 Tal. Silbers und
20 Pflüge im Gau Wessiga erhalt. Später gibt ihm der Bischof, der ihn zu seinem Ritter an-
genommen, 30 Pflüge in demselben Gau zu Lehen, um dafür Kriegsdienste zu leisten. V. M.
1. c. Nr. 40.
813. Ein Edler Liulthard. gibt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seiner Gattinn Norhsuit und
seiner Erben Elfdag, Bado und Wicbald, sein Eigenlhum zu Brochusen im Gau Thietmelli, und
erhält das Gut mit 4 Pflügen zu Smithessun auf Lebenszeit, gegen eine jährliche Relcognition
von 2 Den., zu Lehen. V. M. 1. c. Nr. 41.
814. Ricmar gibt der Kirche zu Paderborn sein Erbe zu Volkiereshusun , und erhält dafür auf Lebens-
zeit den Ort Niganbrunnun und den Zehenten zu Doddanhusun, nebst andern Geschenken.
(LXXXVIL, XIL) Cf. V. M. 1. c. Nr. 42.
815. Ein ungenannter frommer Mann gibt der Kirche zu Paderborn, mit Genehmigung des Grafen Benno,
sein Erbe in Silon, und erhält dafür von dem Bischof, in Gegenwart des Grafen Amidung, eine
Hove in HeristeUi auf seine Lebenszeit, nebst andern Geschenken. V. M. 1. c. p. 534., Nr. 43.
81(5. Erp gibt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seiner Ehefrau Teita und seiner mutier Evusa,
' sein Erbe in Esikessun, und erhält dafür von dem Bischof, ausser andern Geschenken, 20 Pflüge
zu Elieressun und an benachbarten Orten, in Gegenwart des Grafen Amulung u. A., zu Lehen.
V. M. I. c. Nr. 44.
817. Bernward gibt der Kirche zu Paderborn ein Gut zu Wiriesi im Gau Auga in der Grafschaft des
Grafen Benno, und empfängt dafür zu Wardbergi (Warburg) von dem Bischof verschiedene Be-
sitzungen und Renten auf Lebenszeit. (LXXXVIL, XIII.) Cf V. M. l c. Nr. 45.
818. Imuca gibt der Kirche zu Paderborn, mit Zustimmung ihrer Tochter Berisuüh, ihr Erbe im Dorfe
und m der Mark Asthem und Ecla, wofür ihnen der Bischof, in Gegenwart des Propstes Zfo^arf,
des Kapellans Hecelin, des Grafen und Vogtes Amulung, u. A. gewisse Einkünfte zu ihrem Un-
terhalt anweist. V. M. 1. c. Nr. 46.
819. Randward gibt der Kirche zu Paderborn ein Gut zu Bikkihusen, und erhält von dem Bischof ein
Pferd, 2 Ochsen und 4 Schill. Den. (LXXXVIL, XIV.) Cf V. M. 1. c. Nr. 47.
820. ' Die Brüder Wira und Hemuca geben der Kirche zu Paderborn eine Hove zu Stenlari , wofür sie
2 Pferde, 22 Schill. Den. u. a. erhalten. V. M. 1. c. Nr. 48.
821. Ethilier gibt der Kirche zu Paderborn sein Eigenthum in Diesna, und erhält dafür von dem Bischof,
zu Ecwardinchusun, Geld u. a. (LXXXVIL, XV.) Cf. V. M. 1. c. Nr. 49.
822. Tidier gibt der Kirche zu Paderborn, zu seinem und seiner Altem Gedächtniss, sein Eigenthum zu
Bulihem im Gau Soratvelde, wofür er von dem Bischof, in Gegenwart des Propstes Hosad,
der Grafen Amulung und Thiedrich, mit Zehenten zu Bulihem und Vurmessun auf seine Lebens-
zeit belehnt wird. V. M. 1. c. Nr. 50.
823. Die Brüder Liudric und Becilin geben der Kirche zu Paderborn ihr Eigenthum in Halogokircan,
für 4 Pfund Den. (LXXXVIL, XVI.) Cf V. M. 1. c. Nr. 51.
824. Tiedi gibt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seiner Mutter Wilburga, seine Güter zu Bili-
velde, wofür ihm der Bischof lebenslänglichen Unterhalt in seinem Mundiburdio, seiner Mutter
aber eine ansehnliche Rente von Getraide, Küchenbedürfnissen u. a. m. in Gegenwart der Gra-
fen Amulung, Ekkika u. A. zusagt. V. M. 1. c. Nr. 52.
825. Radulf gibt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seines Erben RiehbrecfU, einen Etgenhörigen
mit einer Hove zu Weni im Gau Almunga und der Grafschaft Ekkikos, wofür der Bischof der
Digitized by C^OOQ IC
1015. \'61
Concubine des gedachten Badulf, Namens Athohch, eine jährliche Rente von 5 Schill. Den.
verspricht. V. M. 1. c. Nr. 53.
826. Ferthumunt gibt der Kirche zu Paderborn Güter in der Mark Calriki, wofür der Bischof ihm und
seinem Sohne auf beider Lebenszeit eine Hove zu Overan-Duergian anweist (LXXXVIL, XVII.)
Cf. V. M. 1. c. p. 535., Nr. 54.
827. Bathamar gibt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seiner Mutter Bezzula, sein Eigenthum
zu Erpessun im Gau Lachni in der Grafschaft Hermanns, gegen eine lebenslängliche Rente von
3 Tal., welchen der Bischof, in Gegenwart der Grafen Udo, Henmann, -Benno und Sifrid, noch
verschiedene andere Geschenke hinzufiigt. V. M. 1. c. Nr. 55.
828. Adalward zu Hechti , 'ÄMmoW zu Heingahusun, und Benna, schenken dem Bischof von Paderborn
ihre Güter zu Immedeshusun, unter der Beglaubigung des Grafen Herimann u. v. A. V. ^.
1. c. Nr. 60.
829. Wiebrand gibt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seiner Gattinn Tetta, zur Büssung seiner
Sünden, am 4. (II. Non.) November, ein Gut zu Hemmicanhusun , gegen lebenslängliche Über-
lassung von 15 Pflügen, und andere Geschenke. V. M. 1. c. Nr. 61.
830. Godescalc gibt der Kirche zu Paderborn 7 Hoven zu Hemmedessun, uiid erhält dafür Geld und
andere Gegenstände, in Gegenwart der Grafen Thiedrich, Ekkika u. A. zu Nihem am Abend
Gertrudis (16. März). V. M. 1. c. Nr. 62.
831. Aethelferd gibt der Kirche zu Paderborn eine Hove in der Mark Listungun, gegen eine Geldvergü-
tung. (LXXXVIL, XVIII.) Cf. V. M. 1. c. Nr. 63.
832. Araca von Corvey schenkt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seines Sohnes Tiibald, einen
Acker am östlichen Ufer der Weser bei Huxeri. V. M. 1. c. Nr. 65.
833. Wuipien verkauft dem Bischof von Paderborn 15 Äcker zu Wulfhereshusun. (LXXXYII., XIX.) Cf.
V. M. 1. c. Nr. 66.
834. Thiadold ^\hi der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seiner Ehefrau Bedmoda und seines Soh-
nes Athalward, einen Hof und 48 Äcker zu Wicberneshusun ; — ein Mann zu Halogokircun
einen Hof und 20 Äcker; beide für Geld- und andere Entschädigung. V. M. 1. c. p. 536.,
Nr. 67., 68.
835. Alsdag gibt, mit Einwilligung seines Sohnes Liudulf, sein Erbe in der Mark Hodanhusun an die
Kirche zu Paderborn, wofür der Bischof beiden auf ihre Lebenszeit täglichen Unterhalt und
anderes Einkommen anweist. V. M. 1. c. Nr. 69.
836. Thiatmar, der Bruder des Herzogs Bernhard, welcher wegen seiner, gegen das Kloster Herivord
verübten Gewaltthätigkeiten, von einer Synode zu 30 Tal. Den. Geldstrafe verurtheilt war, gibt,
in Ermangelung des Geldes, dem Bischof Meinwerk sein Gut zu Brunincthorpe. (LXXXVIL, XX.)
Cf. V. M. 1. c. Nr. 70. — über diesen Thiatmar vgl. Annal. Sax. 1. c. p. 661.
837. Aethelbern, Ecilin und Heriward von Scerve ergeben sich mit allem ihrem Vermögen der Kirche
zu Paderboni, um der Verfolgung wegen eines an einem Eigenhörigen des Klosters Herisi ver-
übten un vorsätzlichen Todschlages zu entgehen , worauf der Bischof dem Kloster 8 Pfund be-
zahlt. V. M. 1. c. Nr. 71.
838. ' Sigibodo gibt der Kirche zu Paderborn , zur Busse eines gegen dieselbe begangenen Vergehens,
mit Einwilligung seiner Ehefrau JEm6i7a und seiner Erben, seine Güter zu Vilisi, Vesperdun und
Hodingahusun. V. M. 1. c. Nr. 72.
839. Der verstorbene Bischof Beiharius hatte einem gewissen Isica eine Hove zu Lehen gegeben , welche
nach dessen Todö im Besitz seines Sohnes Ecelin blieb ; dieser hatte sich durch ein Verbrechen,
weshalb er die Flucht ergriff, des Lehens verlustig gemacht; Bischof Meinwerk forderte daher
die Hove von Ecelins Erben, welche dieselbe unrechtmässig inne behalten hatten, zurück, gab
Digitized byC^OOQlC
458 1015.
ihnen jedoch, als sie sich, nach langer Weigerung, dazu verstanden, einige Vergütung, in Ge-
genwart des Grafen Amulung u. A. Y. M. 1. c. Nr. 73.
840. Ibo und seine Ehefrau empfangen, für ein der Kirche zu Paderborn überlassenes Gut, von dem
Bischof, nach Maria Himmelfahrt, 2 Familien, nebst Vieh, Geld, Kleidungsstücken u. a. m.
V. M. 1. c. Nr. 75.
841. Reinhard und seine Ehefrau Ricmoda wollten der Kirche zu Paderborn die Übergabe eines Gutes
in Sidiginchusun streitig machen, liessen sich aber durch 3 Pfund Den. und eine Familie in
Suinvellun für ihre Ansprüche abfinden. V. M. 1. c. p. 537., Nr. 76. (Vgl LXXXMI., XXI.)
842. Eine edle Frau Idike gibt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung ihres Sohnes Roddach, ein
Gut zu Essiki und Liutburg, welches ihr ein Edler Thiedeiich vermacht hatte, wofür ihr der
Bischof 3 Tal. gibt, auch dem gedachten TKiederich auf Lebenszeit Liutburg als Lehen einräumt
und eine Jahrrente von 3 Tal. zusichert. V. M. 1. c. Nr. 78.
843. Eine edle Frau Vizuca hatte der Kirche zu Paderborn, mit EinwiUigung ihrer emzigen Tocht<*r,
ein Gut zu Haldugon geschenkt, welches nach ihrem Tode durch Godebold, einen Ritter des
Bischofs Meinwerk, in Anspruch genommen wurde; die übrigen Ritter des Bischofs brachten
aber zu Herisi, am Tage S. Agathae, einen Vergleich zu Stande, worinn Godebold, gegen ge-
wisse von dem Bischof erhaltene Geld- u. a. Geschenke, jene übergäbe aufs neue bestätigt.
V. M. 1. c. Nr. 79.
844. Eine Matrone Frithei^n übergibt der Kirche zu Paderborn, durch ihren Vogt Thietmar, zu ihrem
und ihrer Altem SeclenheU, einen Hof zu Haldungun, zu Essibcrge und zu Nedeu mit allem
Zubehör; der Bischof aber gibt ihr dafür auf ihre Lebenszeit eine Rente an Geld, Getraide,
Küchenbedürfnissen, Schlachtvieh und Getränken, nebst dem Zehenten in Ost-Nederi, und ihrer
Tochter Anna den Zehenten in Overon-Beverungun. Act in Wiriesi, IIL Kai. Febr. V. M. 1. c.
p. 538., Nr. 83.
845. Eine edle Frau Dudica gibt, nach dem Tode ihres Ehemannes, ihr Eigenthum zu Dorstedi, Lan-
wardeshusun und Ebanhusun mit allem Zubehör, einen Hof und 30 Äcker ausgenommen, ihren
Söhnen Tliiadric und Widulo; diese aber übergeben die gedachten Güter, zu ihrem Seelenheil,
der Kirche zu Paderborn, in Gegenwart des Grafen Gerbert u. A. V. M. 1. c. Nr. 84.
846. Eine edle Frau Aldun gibt der Kirche zu Paderborn 3 Hoven, für eine Geldsumme, welche der
Bischof, am Tage Maria Geburt, ihr durch den Priester Ethelred von Gedulmun einhändigen
lässt. V. M. 1. c. Nr. 85.
847. Eine edle Frau Geppe von Halthorpe gibt der Kirche zu Paderborn ihr Erbe in Forsti, für 25 Pfund
Den. (LXXXVIL, XXII.) Cf. V. M. 1. c. Nr. 86.
848. Luiza gibt der Kirche zu Paderborn ein gewisses Gut, mit Einwilligung ihrer Erben Lindbrand,
Ekkika, Haika und Rothwerk, welchen der Bischof dafür, durch A\e (jT^Sen Amulung xmA Erpho,
eine Geldsumme zustellt. — Evike gibt der Kirche zu Paderborn ein Gut in Henomedessun;
w^eshalb der Bischof die Frau Recela und ihre Töchter in Herivord, in Gegenwart des Herzogs
Bernliard, der Grafen Amulung, Bernhard, Ekkiko u. A. m., (lir ihre Ansprüche an dasselbe
mit 4 Unzen Goldes abfindet. — Der Frau Ibica gibt der Bischof, wegen Embnki, Getraide-
u. a. Zehenten. V. M. 1. c. Nr. 87., 88., 89.
849. Mirihild verkauft dem Bischof Meinwerk, durch ihren Vogt und Erben Avica, ihr Erbe in Heringi.
(LXXXVn., XXni.) Cf. V. M. l. c. Nr. 90.
850. Enike übergibt der Kirche zu Paderborn, durch ihren Vogt Widikindy ein Gut zu Hardincthorpe,
welches sie, nebst 5 Pflügen, gegen eine jährliche Recogniüon von einem Denar, wieder zu
Lehen erhält, V. M. 1. c. Nr. 91.
85 1 . Oda verkauft dem Bischof Meinwerk ihr Besitzthum in Siwardessun. (LXXXVII., XXIV.) Cf . V. M. 1. c. Nr. 92.
Digitized by L^OOQ IC
1015. 159
852. Die Schwestern Bosa, Christina und Ebbica geben, am Tage der heil. Abdon und Sennes, der
Kirche zu Paderborn, durch die Hand des Herzogs Bernhard, ihr Gut zu Thesli u. a. and. Or-»
ten, wofür sie von dem Bischof Geld und kostbares Pelzwerk erhalten. — Oda gibt, am Tage
Jacobi, der Kirche zu Paderborn Güter zu Asopo, wofür der Bischof ihr und ihren Söhnen auf
deren Lebenszeit ein Haus in Paderborn u. a. m. anweist. (Beide Traditionen zusammen LXXXVIL,
XXV.) Cf. V. M. 1. c. p. 538., Nr. 93. und p. 539., Ni\ 95.; die letztere Tradition mildem Tage
Invent. S. Stephan!.
853. Eine Frau IVennikin gibt dem Bischof Meinwerk Äcker und einen Hof in Hilimeri. (LXXXVIL, XXVL)
Cf. V. M. 1. c. Nr. 94.
854. Akericus von Rangun verkauft dem Bischof Meinioerk zwei Güter in Ufflan und Ricwardessun.
V. M. 1. c. Nr. 97.
855. Bischof Meimoerk kauft von Tiedrich und dessen Ehefrau Geppa zu Goslar, 2 Familien zu Lanchel.
(LXXXVIL, XXVII.) Cf. V. M. 1. c. Nr. 98.
856. Ein frei(?r Mann, Cuono, gibt dem Bischof Meiniverk sein Holz zu Are, seitdem Conenbusch genannt,
und ein Anderer das Mühlwasser zu Helessem. V. M. 1. c. p. 54 L, cap. 38.
857. Cuono, ein Ministerial der Kirche zu Paderborn, verpflichtet sich, anstatt des Zehenten von seinem
Gute zu Adanun, zu einer festen Getraiderente in die Villication Silikensothe. (LXXXVH., XXVIII.)
858. Digga i^ibt dem Domkapitel zu Paderborn ein Gut, aus welchem er sich gewisse Lieferungen vor-
bohiilt. (LXXXVIL, XXIX.)
859. Cxinignnda gibt der Kirche zu Paderborn ihre Besitzungen im Alraengau, zu Brenkiun, Uvithi,
Spurca, und 2 Hoven zu Humbergehusun zu ihrer Memorie. (LXXXVIL, XXX.) — Die drei
letzten Nachrichten können nur muthmasslich in die Zeit des Bischofs Meiriwerk gesetzt werden,
da er selbst nicht darin genannt wird.
860. Bischof Meinwerk erwirbt, ausser den oben einzeln verzeichneten, noch Güter zu Anansie, von
dem Diaconus Thiethard; in Nedere, von VoUhard; in Scetbeke, von Bandan und dessen Ei-
geiihörigom Brunmann; in Holthusen, von Waltbert und Etheldag; in Ethelerdinchusun und
Weni, von Tiaza; in Atfritheshem und Hosissim, von Ekkika; in Rotbrachtessun , von Bunica; in
Hcinthorpe, von Bechtier; in Hodanhusun, von Brendeke; in Ettidessun , Hippanhusun und Nedori,
von der Frau Hia; in Holthuson und Emingarothe, von Hillin; in Ricwardessun, von Eilika;
u. a. m. Vita Meinw. 1- c. p. 539., Nr. 99,
(1015—1046.)
861. Unter der Regierung des Abtes Druhtmar zu Corvey wurde wahrscheinlich, in Verbindung mit der
durch diesen Abt neu geordneten Verwaltung dieses Stifts, auch das erste Güterverzeichniss
desselben aufgestellt; wie denn die einzige datirte Nachricht aus diesem Verzeichnisse aus Z>r?/A/-
mars Zeit herrührt. (S. Nr. 1004.) — Dieses, nur noch in einer Abschrift aus dem 15. Jahr-
hundert erhaltene, ganz ordnungslose , und c^aher für die Geschichte im Allgemeinen wonig
brauchbare Veraeichniss, ist von Falke, in dem bekannten Codex Traditionum Corbejcnsium,
nicht nur ganz willkürlich, unter dem erdichteten Schein chronologischer Genauigkeit, geordnet
und eingetheilt, sondern auch im Einzelnen sehr verHilscht worden; von Wigand aber genau
nach der ältesten^ vorhandenen archivalischen Abschrift herausgegeben. S. Traditiones Corbe-
jenses; herausg. von P. Wigand. Lpzg. 4843. dessen Vorrede zur Geschichte und Kritik der
Traditionen und ihrer Herausgabe durch Falke zu vergleichen.
1016.
862. Januar. . Synode zu Dortmund. — Adela, die Mutter des Bischofs Meinwerk, wegen des Mordes
ihres Sohnes Tlüedricli angeklagt, erscheint hier vor dem Kaiser, wo der Bischof selbst auf ihre
Qigitized by
Ljoogle
460 1016.
Todesstrafe anträgt, endlich aber die Sache dahin vermittelt wird, dass sie einige ihrer Güter
• dem Kaiser überlassen muss. (Vgl. die folg. ürk.) Vita Meinw 1. c. p. 540.
863. „ 40. Kaiser Heinrich IL schenkt der Kirche zu Paderborn die Güter, welche Bischof Mein-
werk, von seinen väterlichen Erbgütern, vormals seiner Mutter Adala überlassen, diese aber,
durch ihren Gemahl Balderich, dem Kaiser übergeben hat; nehmlich Immideshusun, Walmonthem.
Havurlon, Hukilhem, u. a. m. Act. Drodmannia, IV. Id. Jan. 4016, a. R. XIV. Imp. U. Schaten
A. P. 1. p. 286. Falke C. Tr. Corb. p. 453. Vgl. Wedekind Noten I. S. 274. (LXXXVIII.)
864. „ „ Derselbe schenkt der Kirche zu Paderborn den Hof Moronga im Gau Morohgauo, in der
Grafschaft Benno' s, welchen Erzbischof Unowan von Bremen vorher dem Kaiser überlassen.
Dat. ut praec. Schaten 1. c. Auszug b. Lappenberg Hamb. ürkundenb. I. S. 65. (LXXXIX.)
865. „ 44. Derselbe schenkt der Kirche zu Paderborn den von dem Erzbischof Unwan ihm über-
gebenen Hof Berpeshusen im Gau Lisga in der Grafschaft Udos, Act Drodmanniae XK. Kai.
Febr. 4016, a. R. XIV. Imp. IL Schalen 1. c. p. 287. Lappenberg a. a. 0. S. 66. VgL We-
dekind Noten L S. 271. (XC.)
806. „ „ Derselbe erneuert der Kirche zu Paderborn die Schenkung der Grafschaft des verstor-
benen Grafen Hahold. Dat. XIV. Kai. Febr. 4016, a. R. XIV. Imp. H. Bisher ungedruckt; nur
angeführt Vita Meinw. 1 c. p. 544., cap. 35. (XCI.)
867. „ . . Graf Baldetich gibt noch auf dem Convente zu Dortmund, mit Einwilligung seiner Ge-
niahlinn Adela, in Gegenwart des Kaisers Heinrich, der Erzbischöfe Meingoz von Trier und He-
ribert von Cöln, der Bischöfe Athalbald von Utrecht, Thiederich von Mimigardevord, Thiatmar
von Osnabrück und Arnold von Halberstadt, des Herzogs Bernhard, der Grafen Liudolf, Thie-
derich, Wichmann, u. A. m., dem Bischof Meinwerk ein Gut zu Himmerveldun in der Grafschaft
Vdos, welches des Bischofs Vogt Herimann für die Kirche zu Paderborn in Empfang nimmt.
Vita Meinw. 1. c. cap. 36.
868. Februar 45. (In capite Jojunii.) Bischof Meinwerk weiht die von ihm zur Ehre des hefl. Benedictus
erbaute Kapelle, und schenkt dazu ein Haus zu Nord-Burgnon mit dem Zehenten. An demsel-
ben Tage verleiht er einen grossen Ablass, weiht einen der mitgebrachten Mönche, Namens
Sigehard, zum Abt, und legt den Grund zum Klostergebäude. Vita Meinw. 1. c. p. 539., cap. 33,
wo auch der Umfang des neuen Klosters (nachmals, Abdinghof genannt) genau beschrieben
wird.
809. März 21 . Eine edle Frau Godruna hatte der Kirche zu Paderborn das Gut Galanthorp im Gau
Tilithi und der Grafschaft des Herzogs Bernhard geschenkt. Den ermangelnden Consens ihres
Sohnes Hoda erhielt der Bischof Meinwerk, gegen eine Vergütung von 7 Talenten und einer
Crusine*), auf einem Placito zu Mulinhusen, XII. Kai. April., in Gegenwart der Grafen Sifrid,
Amulung, Ekkiko, Thiedrich, Tankmar, eines andern Ekkiko, Tamma, Liudolf, Hamuko, Wiza,
des Propstes Eizo, des Schenken Geza, des Vogtes Tamma von Hildesheim u. A. m. Vita
Meinw. 1. c. p. 537., Nr. 84. Spilcker Beitr. IL ürk. S. 5., w^o zum Theil andere Zeugen ge-
nannt sind, darunter ein Graf Volcward. — Das Jahr ist zwar nicht angegeben, mit Vi^ahrschein-
lichkeit aber aus dem Umstände zu schliessen, dass, nach der folg. UrL, 4046 em Convent in
Mühlhausen statt fand.
870. „ . . Kaiser Heinrich //. bestätigt dem Kloster zu Nordhausen die von seiner Ahnfrau, der
Königinn Mathilde, geschehene Schenkung des Hofes Gamen im Gau Westfalen in der Grafschaft
Hermanns. Act. Muhhusen, a. 4046, R. XVI. Imp. IV. Kindlinger M. B. 3. B. 4. Abth. Urk.
*) Crasina bedeutet einen Pelzmantel. Vita Meinw. setzt dafür : pelles bonas.
Digiti^ed by
Google
1016 — lOlT. , i61
S. 5. — Obgleich die Angabe des Tages fehlt, so ist die Urkunde doch in diese Zeitfolge zu
setzen y weil sich aus der vorherg. Notiz die Zeit des Conventes zu Mühlhausen ergibt.
874. März 26. Derselbe erneuert, auf Verwendung seiner Gemahlinn Kunigunde und des Bischofs Theo-
derich zu Minden, dem Kloster Keminata den kaiserlichen Schutz und die Bestätigung seiner
Besitzungen und Privilegien. Act. Goslar. VII. Kai. April. 1016, a. R. XV. Imp. IV. Schaten A.
P. I. p. 290., zum Jahre 1017.
872. April 1. Osterfest, welches der Kaiser zu Paderborn feiert. Annal. Quedl. 1. c. p. 84.
873. Adela, die Mutter des Bischofs Meinwerk, will, um sich an diesem ihrem Sohne zu rächen, 10 Ho-
ven am Berge Lare bei Heiromeberg am Niederrhein (in inferiori terra) der Kirche zu Elten
zuwenden, der Bischof, auf die Nachricht hiervon, begibt sich selbst in jene Gegenden (in
partes terrae infer.) und nimmt seine Mutter bei dem Wasser Emme am Berge Lare gefangen,
setzt sie jedoch, nach ernsten Ermahnungen, wieder in Freiheit, und bestätigt jene Schenkung,
um dem heil. Vitus (dem Patron von Elten) nichts zu entziehen. Vita Meinw. 1. c. p. 641.,. cap. 37.
874. September 15. Bischof Meinwerk vergleicht sich mit Godebold und dessen Eheirdm lÄtdrud, wegen
eines lange Zeit streitig gewesenen Gutes, zu Withem XVII. Kai. Octobr., in Gegenwart der
Grafen Amidung, Gerbert und Thiadric, Vita Meinw. 1. c. p. 537., Nr. 77. — Die Sache scheint
in diese Zeitfolge zu gehören, da Meinwerk vermuthlich auf seiner Rückreise vom Niederrhein
nach Witten kam.
875. Nach Meinwerks Rückreise setzt Adela gleichwohl ihr feindseliges Betragen gegen ihn fort, indem
sie , zu seinem Nachtheile , das Dorf Reinwik so wie die Kirche und das Dorf zu Wie dem Erz-
bischof Heribert von Cöln für das Kloster Deutz verkauft, und das Emporium zu Resse der
Domkirche zu Cöln schenkt, welches Meinwerk ohne Widerspruch geschehen lässt. Vita Meinw.
1. c. p. 641., cap. 39.
876. Oktober 6. Graf Wichmann — der mit seinem Schwager Balderich lange in grossen Streitigkeiten
lebte, zu welchen letzterer besonders durch sefaie Gemahlinn Adela angereizt ,wurde (s. Alpert.
Hb. II cap. 1 — 11.; 1. c. p. 709. sq.), — wird, nach wiederhergestelltem Frieden und einem
bei Baiderich gemachten Besuche, auf Anstiften der Adela, verrätherisch ermordet. Alpert.
1. c. p. 715.
877. Auf die Nachricht von der an Wichmann begangenen Mordthat, eilt zuerst der Bischof Thiederich
von Mimigardevord herbei, geleitet die Leiche seines Freundes nach Frethen und sorgt für
deren ehrenvolle Bestattung. Hierauf bringt derselbe, um Wichmanns Tod zu rächen, eine
starke bewaffnete Schaar zusammen, womit er Balderichs Burg Upplan belagert. Zu ihm stösst
Herzog Bernhard, als Vormund über Wichmanns hinterlassenen Sohn; endlich nahet auch der
Kaiser, aus Burgund, zu Schiffe heran; Erzbischof Heribert von Cöln aber, dessen Dienstmann
Balderich war, erlangt von dem Kaiser die Zusicherung des Besitzes der belagerten Burg. Diese
wird indessen, nach dem Abzüge des kaiserlichen Heeres, gänzlich zerstört; Adda entkommt
jedoch mit allem, was sie bei sich hatte. Thietmar. 1. c. p. 851. cap. 33., 34. Annal. Sax. 1.
e. p. 671. — Der Kaiser bestätigt den Herzog Bernhard als Vormund des jungen Wichmann
und überträgt ihm die Verwaltung aller von dessen Vater hinterlassenen Güter. Alpert. L c. p. 717.
^ 1017.
878. Januar 6. Convent zu Altstadt, wo der Kaiser unter andern einen langwierigen Streit zwischen
dem Bischof Thiederich von Mimigardevord und dem Grafen Hermann, dem Sohne der Ger-
berge (vgl. Nr. 697.) — die im vergangenen Jahre, wegen einer geringfügigen Sache (de inani
re, Thietm.), einander bekriegt und ihre Besitzungen verwüstet hatten — bis auf Michaelis
RegesU hist. Westfal. 2i
Digitized by
Google
162 1017 — 1018.
(in. Kai. Octobr.) beilegt. Thietmar. 1. c. p. 862., cap. 34., 36. und wiederholt p. 869. Annal.
Saxo 1. c. p. 674.
879. Junius 10. Kaiser Heinrich IL schenkt der Kirche zu Paderborn Güter an den Orten Dulmine,
Nienhem, Situnne, Haiostron, Berthaiostron, Lehembeke, Horlon, Elvepo und Ricoldinchuson.
mit Vorbehalt der Brüderschaft der Kirche zu Paderborn und eines Präbende-Antheils gleich
einem der Brüder, für sich und seine Gemahlinn. Act. Patherbrunnon IV. Id. Jun. 1017, a.
R. XVI. Imp. IV. Schaten A. P. I. p. 291. (XCII.)
880. Julius. . Grosse Versammlung in Liezgo, bei welcher unter andern die Bischöfe Thiederich von
Himigardevord , Thiederich von Minden und Meinwerk von Paderborn erscheinen. Vita Meinw.
1. c. p. 543., cap. 42.
881. „ 10. Kaiser Heinrich //. schenkt zu der neuen, vom Bischof Meinwerk an der westlichen Seite
der Stadt Paderborn erbauten Kirche (dem Kl. Abdinghof) das von einem gewissen Radialdus
ihm erblich übergebene Gut zu Nedere im sächsischen Hessen -Gau und der Grafschaft Heri-
manns, Act. Lietzgo VI. Id. Jul. 1017, a. R. XVI. Imp. IV. Schaten A. P. I. p. 292. Falke C.
Tr. Corb. p. 67. Cf. Vita Meinw. 1. c.
882. „ 11. Derselbe incorporirt dem Bisthum Paderborn, nach dem Rathe mehrerer Fürsten, die
Abtei Helmwardeshusen. Act. Lietzgo V. Id. Jul. 1017, a. R. XVI. hnp. IV. Schaten A. P. I.
p. 292. Cf. Vita Meinw. 1. c. (XCUI.)
1018.
883. Kaiser Heinrieh //. bekriegt die Friesen, welche die Handelsstrassen hemmten und unsicher mach-
ten. Alpert. 1. c. p. 719.
884. Januar 20. Bischof Meinwerk weiht zu Paderborn die Kapelle des heil. Alexius ein. — Er hatte,
in Folge seines in Italien gethanen Gelübdes, zuerst beschlossen, ein Kloster des heil. Alexius
zu Sulithe zu erbauen, wegen der Unsicherheit dieses Ortes aber seinen Entschluss dahin ab-
geändert, dass er diesem Heiligen eine eigene Kapelle bei dem neuen Kloster (Abdinghof) zu
Paderborn erbaute, sie diesem einverleibte und durch ein besonderes Asylrecht auszeichnete.
Vita Meinw. 1. c. p. 545, cap. 48.
885. Februar 19. (Tempore Quadragesimali.) Provinzial- Synode zu Goslar, unter dem Vorsitze des
Kaisers, welcher unter andern auch Bischof Meinwerk von Paderborn beiwohnt. Vita Meinw.
1. c. p. 547. — Wahrscheinlich ist diese Synode dieselbe, an welcher auch die Bischöfe Theo-
derich von Minden und Theoderich von Mimigardevord Theil nahmen. Heineccii Antiquit
Goslar, p. 30.
886. Die V^ittwe Frederun gibt zu ihrem und ihres Sohnes Widikin Seelenheil, durch ihren Vogt Thiat-
mar, die Höfe Nederi, Assiberg und Haldugun, mit der Kirche und anderem Zubehör, an die
Kirche zu Paderborn, worür der Bischof Meinwerk ihr auf Lebenszeit die Höfe Haldugun und
Heristelli mit gewissen Prästationen überlässt A. 1018. Meinw. episc. IX. Vita Meinw. 1. c. p.
537, Nr. 82. — Da Bischof Meinwerk im März 1018 schon sein zehntes Episcopatjahr antrat,
so muss diese Schenkung, zu Folge der ausdrücklichen Erwähnung des neunten Ep. J., in einen
der beiden ersten Monate dieses Jahres gehören.
887. März 16. Grosse Synode zu Nimwegen. Thietmar. 1. c. p. 863. — Balderich, der, aus seinen
Besitzungen vertrieben, sich seither bei dem Erzbischof von Cöln aufgehalten hatte, wird, wegen
des Mordes des Grafen Wichmann , hier vor dem Kaiser angeklagt, und bei dem Versuche
seiner Vertheidigung, nur durch des Kaisers Einschreiten vor einem gewaltsamen Tode geschützt
und wieder nach Cöln geschickt. — Drei Jahre später (1021) starb er zu Hengibach und wurde
zu Seflich begrabea Alpert 1. c. p. 718, aus welchem der Verf. der Vita Meinw. cap. 40, wo
Digitized byC^OOQlC
1018 — 1019. 454
die Sache etwas anders erzählt wird, zu bericlitigen ist. — Seine Gemahlinn Adela war, wie
es seheint, noch vor ihm gestorben. Bischof Meinwerk und dessen Schwester theilten sich in
ihre hinterlassenen Güter; jener brachte seinen Antheil an das Kloster Abdinghof, letztere aber
den ihrigen an das Kloster Elten. Vita Meinw. 1. c. p. 542. — Balderich und Adela erscheinen
übrigens vor ihrem Tode noch einmal bei der Einweihung des Klosters zu Deutz. Vgl. Nr. 896.
888. Nach der vorg. Synode feierte Kaiser Heinrich II. noch den Palmsonntag (30. März) und das Oster-
fest (6. April) zu Nimwegen, wohin ihm Bischof Meinwerk, nach dem von ihm noch in Pader-
born gefeierten Osterfeste, nachfolgt. Thietmar. 1. c. p. 863. Vita Meinw. 1. c. p. 547.
889. April 13. Kaiser Heinrich IL schenkt das von einer gewissen Willa ihm übergebene Gut zu Sibur-
gohusun im Gau Hemmerveldun und der Grafschaft Udos, an die Kirche zu Paderborn. Act.
Noviomago Id. Apr. 4018, a. R XVI. Imp. V. Schaten A. P. I. p. 294. Falke C. Tr. Corb.
p. 581. (XCIV.) — Den Ort Siburgohusun glaubt Wenck H. L. G. II. S. 370. in Sieberhausen,
Wedekind Noten U. S. 442. in dem Siburg, auf dessen Stelle später Karlshafen gebaut wurde,
zu finden
890. December 25. Weihnachtsfest, welches der Kaiser zu Paderborn feiert. Annal. Quedl. 1. c. p. 84,
zu 1019, nach der Zeitrechnung, welche das neue Jahr mit Weihnachten beginnt. — Wahr-
scheinlich in diese Zeit der Anwesenheit des Kaisers in Paderborn, gehören die beiden folgen-
den Schenkungen:
861. Graf Dodico gibt zu seiner Memorie, mit Genehmigung seiner Mutter Hildigund und seines Bruders
Sigibodo, der Kirche zu Paderborn Güter zu Wartberhgi und an mehreren andern Orten, wofür
Bischof Meinwerk ihm die bischöflichen Besitzungen zu Desburg, Astnederi, Westnederi, und
a. a. 0. zu lebenslänglicher Benutzung anweist. S. d. Schaten A. P. I. p. 302, zum Jahre 1021,
wo doch Dodico schon todt war. Höfer Zeitschr. f. Archivk. II. S. 450.*) Cf. Vita Meinw. 1. c.
p. 530, Nr. 20. wo zugleich die Reue des Grafen Dodico über ein ehebrecherisches Bündniss,
in welchem er gelebt, und der plötzliche Tod seines Sohnes, als Motive dieser Schenkung
berichtet werden. — Eine alte Rückschrift der Original -Urkunde gibt das Jahr 1020 an; der-
gleichen Notizen sind jedoch selten zuverlässig, und da diese Schenkung sowohl in der Vita
Meinw. als in dem älteren Paderbomischen Kopialbuche mit der nächstfolgenden unmittelbar
zusammengestellt wird, so ist die Gleichzeitigkeit beider mit Grund zu vermuthen, ihre Zeit
aber durch die bei der letzteren bemerkte Anwesenheit des Kaisers zu bestimmen. (XCV.)
892. Graf Sygobodo (der Bruder des Grafen Dodico) und seine Gemahlinn Windilmod geben der Kirche
zu Paderborn, zu ihrer Memorie, in Gegenwart des Kaisers Heinrich, das Gut Liudolvingerod,
wofür Bischof Meinwerk ihm auf Lebenszeit das Gut Curbike einräumt. S. d. Bisher ungedruckt.
Auszug in Vita Meinw. 1. c. p. 551, Nr. 21. (XCVI.)
4019.
893. März 46. Kaiser Heinridi IL bestätigt dem Bischof Thiederich zu Mimigardevord das Recht des
dortigen Bisthums über die Abtei Liesborn. Act. Goslar. XVII. Kai. April. 4019, a. R. XVIII.
Imp. VI. — ► Unter den Anwesenden befand sich Bischof Meimverk. — Schaten A. P. I. p. 296
(unvoüständig). Kindlinger M. B. 4. Abth. ürk. S. 7. Cf. Vita Meinw. 1. c. p. 547. (XCVII.)
*) Dasf, ohngeachtet dieseü neueren, aoi dem Originale geüchopiten Abdruckes, die Urkunde in unserm Urkunden^*
buche, ebenHills nach dem Oripnale, wiederholt erscheint, wird die historische Wichtigkeit derselben und ihr
Zuaaromeohang mit der folgenden, bisher ungedruckten, rechtfertigen.
21*
Digitized by
Google
(64 1019 — 1020.
894. März 20. Derselbe incorporirt dem Bisthum Paderborn, auf Bitten des Bischofs Meinwerk, die Abtei
Sceldice. Act. ad Gosilare XIII. Kai. April. 4049, a. R. XVII. Imp. VI. Schaten A. P. I. p. 297.
(XCVIII.)
895. April. . Ekkibrdht, ein Ritter des Markgrafen Bernhard, gibt ein Gut, welches er sich unrechtmässig
zugeeignet hatte, dem Bischof Meinwerk zurück, auf dem königlichen Hofe zu Merseburg, in
Gegenwart des Herzogs Bernhard, der Markgrafen Bertdiard, Thiatmar u. A. m. Meinw. 1. c.
p. 536, Nr. 74. — Die Zeit dieser Handlung ergibt sich ohngefähr daraus, dass Kaiser Hein-
rich 11. Ostern (29. März) 1019 in Merseburg feierte und am 7. u. 9. April daselbst noch Ur-
kunden ausstellte. Vgl. Böhmer Reg. S. 61.
896. Mai 3. Heribert, Erzbischof zu Cöln, bestätigt dem Kloster Deutz, bei dessen feierlicher Einwei-
hung, alle demselben geschenkte Besitzungen , worunter auch verschiedene in Westfalen, nament-
lich Pilecheim, Hatneghen, Eilpe, Lihte, Linne, Gladebeche, und die Kirche zu Unna. Ausser-
dem schenkt der Erzbischof dem Kloster den Hof und die Kii-che zu Antwilre, welche ihm Graf
Baldrich und dessen Gemahlinn Atela gegeben, welche auch selbst, am Tage der Einweihung,
3 Hoven zu Puire und die Zehenten von 4 Hoven dazu schenkten. Act. V. Non. Maji 1019,
Henr. Imp. a. R. XVIII. Herib. episc. a. XXI. Kremer akad. Beitr. lü. Urk. S. 13. mit der Jahr-
zahl 1018. Lacomblet Urkundenb. I. S. 94.
897. Jmiius 15. Fest des heil.'Vitus, wobei der Kaiser in Corvey anwesend. Annal. Corb. 1. c. p. 5.
898. „ 28. Der Priester und Einsiedler Heimeradtis stirbt auf dem Berge Hasungo. Vita Meinw.
1. c. p. 548. — Vgl. die vita Heimeradi, b. Leibnit. Scr. R. Br. T. I. p. 565 sq. — Zum Anden-
ken des heil. Heimeradus baute nachmals der Erzbischof i4rt6o von Mainz (1021 — 1031) auf
dem Berge Hasungun ein Kloster, welches Erzb. Sifrid L (1074) in ein Collegiatstift verwandelte.
Vita Meinw. 1. c. p. 550. Wenck H. L. G. H. Urk. B. S. 48.
899. December 15. Kaiser Heinrich IL schenkt der Kirche zu Paderborn einen Forst in der Grafschaft
des Grafen Duticho, von dem Flusse Fulda, bei Reginhereshuson, Utenhuson, Biberbach und
Ruotbrechteshuson bis an die Wisera, und diese aufwärts bei Gimundin vorbei bis wieder an
die Fulda. Act. Mulinhuson XVIII. Kai. Januar. 1019, a. R. XVIII. Imp. VI. Schaten A. P. I.
p. 295, mit der falschen Jahrzahl 1018. Vgl. Wenck H. L. G. H. S. 374. (XCIX.)
1020.
900. Herzog Bernhard der Jüngere empört sich gegen den Kaiser, sucht ganz Sachsen zum Abfall von
demselben zu bewegen, und befehdet insbesondere die bischöflichen Kirchen. Von dem Kaiser
in Schalkesburg (Hausberge bei Minden) belagert, unterwirft er sich endhch demselben, und es
kommt, auf Verwendung der Kaiserinn und durch Vermitteluug des Erzbischofs Unwan von Bre-
men (den Bernhard vorher bekriegt, sich aber mit ihm verglichen hatte) eine Aussöhnung des-
selben mit dem Kaiser und mit seinem Vater zu Stande. Annal. Quedl. 1. c. p. 84. Annal. Saxo
I. c. p. 674. Adam. Brem. 1. c. p. 30. — Annal. Hild. 1. c. p. 95. und Vita Meinw. 1. c. p. 547.
erzählen dieses Ereigniss zu dem J. 1019, in welchem vermuthlich die Bewegung schon ihren
Anfang nahm.
901. Februar 18. Kmev Heinrich IL schenkt, auf Bitten des Bischofs Megimoerk , der von diesem gestif-
teten Benedictiner- Abtei zu Paderborn den kaiserlichen Hof Triburi im sächsischen Gau West-
fala in der Grafschaft Heriinanns, Act. Colon. XU. Kai. Mart. 1020, a. R. XL\. Imp. VH. Scha-
ten A. P. I. p. 301. Falke C. Tr. Corb. p. 320.
902. März 8. Heribert, Erzbischof zu Cöln, und Folbert, Abt zu Deutz, übergeben den Hof zu Castorp
einem gewissen Aso und seiner Ehefrau Adzila auf beider Lebenszeit. Act. Colon. VIII. Id. Mart.
Digitized byC^OOQlC
1020^1021. 465
4049. (Die Jahrzahl wird nach der Cölnischen Zeitrechnung zu verstehen sein, welche das Jahr
mit dem 25. März anfing.) Lacomblet ürkundenb. I. S. 96.
903. April 23. Kaiser Heinrich IL schenkt der bischöflichen Kirche zu Paderborn den Hof Hammonstcdi
im Gau Rittega in der Grafschaft Uto's, Act. Babenberc IX. Kai. Maji, in festiv. S. Georgii mart.
1020, a. R. XK. Imp. VII. Schaten A. P. I. p. 298. mit der falschen Jahrzahl «019, a. R. XVIII.
Imp. VI. Cf. Vita Meinw. 1. c. p. 550. wo die richtige Jahrzahl. (C.) — Ein Graf Godiza und
seine Gemahlinn Addila hatten vorher jenen Hof dem Kaiser mit Vorbehalt des lebenslänglichen
Besitzes übergeben, und bei der weiteren Übergabe an das Bisthum Paderborn wurde dieser
lebenslängliche Besitz, namentlich der Gräfinn Addila, oder die Erstattung des etwa Eutzogeneä
aus andern Gütern des Bisthums Paderborn, ebenfalls vorbehalten. Vita Meinw. 1. c.
904. Mai 22. Derselbe schenkt der Kirche zu Paderborn einen in der Grafschaft Duticho's gelegenen
Forst, dessen Grenze von Rothalmingahuson an die Weser, bis an die Fulda und diese aufwärts
bis an das Flüsschen Grumelbichi und die Stadt Holthusun, nach Othilanham, Rechinherishusun,
Rolhiereshusun, Rikillahusun und Beverbiki, zu dem Wege nach Wulfredeskirchun und einem
andern Wege nach Gunnesburin und Wicmonneshusun bis nach Rothalmingahuson zurückgeht
(d. h. den übrigen Theil des im J. 1019 geschenkten Forstes; s. Nr. 899). Act. Choufunga XI.
Kai. Jun. 1020, a. R. XIX. Imp. VH. Schaten A. P. I. p. 301. Vgl. Wenck H L. G. D. S. 374. (Gl.)
905. August 29. Graf Dodico von Wartberge (der mehrmals Erwähnte) stirbt. Vita Meinw. 1. c. p. 550.
906. Deccmber 31. Kaiser Heinrich //. schenkt dem Nonnenkloster 'Kaufungen das Gut Herbette (Hor-
bede) im Gau Westfalen und der Grafschaft Hermanns, welches ihm Eckehard übergeben. Act.
Wurtzburg II. Kai. Januar. 1020, a. R. XVII. Imp. VII. Kuchenbecker Anal. Hass. Coli. I. p. 73.
Orig. Guelf. T. IV. p. 439. (aus Meichsneri decis. cämcral. T. H. üb. H. p. 139.) ohne a. R. u. Imp.
1021.
907. Januar 2. *Adelbolds, Bischofs zu Utrecht, urkundliches' Verzeichniss der grossen Vasallen und
Erbhofbeamten der Kirche zu Utrecht. — Unter ihnen befindet sich ein Graf von Bentheim als
Burggraf von Utrecht und bischöflicher Thürhüter. — Act. in Tulpiaco Castro, IV. Non. Januar.
1021. Heda Histor. episc. Ultraj. p. 111, und daraus: Jung Histor. comit. Benthem. Cod. dipl.
p. 3. — Die angegebenen, um jene Zeit noch nicht gebräuchlichen Geschlechtsnamen der auf-
gezählten Fürsten, Grafen und Herren, sind ein starker Beweis gegen die Echtheit der Urkunde.
908. Februar 16. Kaiser Heinrich IL schenkt, auf Bitten des Bischofs Meinwerk, der Kirche zu Pader-
born die Grafschaft des verstorbenen Grafen Dodico in den Gauen Hessiga, Netga und Nitherga.
Act. Podrebrun XIV. Kai. Mart. 1021, a. R. XIX. Imp. VIII. Schaten A. P. I. p. 303. mit a. R.
XX. Cf. Vita Meinw. 1. c. p. 550. (CH.)
909. Mäi-z 1. Derselbe verleiht der Kirche zu Paderborn, auf Verwendung des Papstes Benedictus, der
Kaiserinn Kunigunde, des Bischofs Everhard zu Bamberg und des Dompropstes PiUgrinus daselbst,
die Grafschaft des verstorbenen Grafen Liudolf \n den Gauen Sorathveld, Sinuthveld, Almunga,
Treveresga und Burclaun, unter der Bedingung, dass sie nie als Lehen ausgethan, und das Ein-
kommen derselben zum Bau der Kirche verwendet werden soll. Act. Immedishuson, Kai. Mart.
1021. Vita Meinw. 1. c. p. 550.
910. Julius 23. Bischof Meinwerk von Paderborn ist unter den Fürsten, auf deren Verwendung Kaiser
Heinrich //. der Abtei Gandersheim die Grafschaft des verstorbenen Grafen Otto in mehreren
Gauen schenkt. Act. Noviomago X. Kai. Aug. 1021, a. R. XX. Imp. VIII. Schaten A. P. I. p.
305. Orig. Guelf. T. IV. p. 467. — Die Urkunde, so wie die Nr. 908 angeführte, ist noch im
Namen des Erzbischofs Erchanbald von Mainz recognoscirt; es ist also ein Versehen wenn Annal.
Digitized byL^OOQlC
466 i021 — 1022.
Ilild. et Lamb. 1. c. p. 95. den Tod dieses Erzbischofs auf den 18. August 4020 setzen, da er
hiernach erst auf diesen Tag 1021 erfolgt sein kann.
911. September 24. Bei der Einweihung der Stiftskirche zu Quedlinburg, in Gegenwart Kaiser Hein-
richs IL und der Kaiserinn Kunigunde, weiht Bischof Meinwerk von Paderborn den südliclieu
Altar zur Ehre des heil. Liborius und anderer Heiligen. Annal Quedl. 1. c. p. 87.
1022.
912. Januar 22. Thiderich, Bischof zu Mimigardevord , stirbt. Todestag nach Necrol. eccl. maj. Monaster
— Annal. Hild. 1. c. p. 95. und Anna). Saxo 1. c. p. 675. geben den 23. Jan. als Todestag an. —
Sein Nachfolger war Sigifrid, bisheriger Abt zu Kloster Bergen bei Magdeburg. Ann. Hild. u.
Annal. Saxo 1. c. — Der neue Bischof Sigifrid war ein Sohn Sigifrids, Grafen von Walbeck,
und der Jutta, einer Tochter Heinrichs des Kahlen zu Stathen. Die Bischöfe Thietmar zu Mer-
seburg und Bruno zu Verden waren seine Brüder. Annal. Saxo 1. c. p. 679.
913. Februar 19. Thiderich, Bischof zu Minden, stirbt. Todestag nach Necrol. Moellenb. — An seine
Stelle wird der Propst Alberich zwar gewählt, stirbt aber vor erlangter Consecratipn, daher
Sigibert das Bisthum erhält. Vita Meinw. 1. c. p. 551. Ann. Hild. I. c. p. 95. Ann. Saxo 1. c. p. 675.
9U. Junius 18. Thietmar, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Todestag nach Necrol. Osnabr.; Todesjahr nach
Vita Meinw. 1. c. p. 55 1 , wo der Tod dieses Bischofs gleichzeitig mit dem der beiden vorigen
berichtet wird. Ihn mit Erdmann Chr. Osnabr. ap. Meibom. Rer. Germ. T. H. p. 205. (wo
auch der Todestag abweichend auf d. 15. April angegeben wird) in das folgende Jahr zu setzen,
geht auch deshalb nicht gut an, weil die schon im Jul. d. f. Jahres seinem Nachfolger ertheilte
kaiserliche Bestätigung der Stifts -Privilegien eine ungewöhnlich eilige Wiederbesetzung des bi-
schöflichen Stuhls bedingen würde. — Bei Erdmann. 1. c. werden einzelne Lebensumstände aus
einer älteren, wahrscheinlich verloren gegangenen Vita Thietmari mitgetheilt. — Zur Zeit dieses
Bischofs bestand schon die Bibliothek der Domkirche zu Osnabrück, die er durch ein Geschenk
von 50 Büchern bereicherte. Erdmann. 1. c.
915. December 11. Nachdem Bern, ein Verwandter des verstorbenen Grafen Dodico, die Güterschen-
kungen, welche dieser und sein Bruder Sigebodo der Kirche zu Paderborn gemacht hatten (vgl
Nr. 891 u. 892.), angefochten hatte, vrird dieser Streit, nach vielen vorhergegangenen Unter-
handlungen, endlich zu Ermeneswerethe, in Gegenwart des Kaisers, des Erzbischofs Aribo von
Mainz, mehrerer Bischöfe, Grafen u. A. vollständig beigelegt, indem Bern von dem Bischof
Meinwerk mit einer Geldsumme u. a. abgefunden wird. Vita Meinw. 1. c. p. 551. — Schaten
A. P. I. p. 304. setzt die Sache irrthümlich in das Jahr 1021, wo. der Kaiser im December in
Italien war.
916. „ 25. Weinachtsfest, welches der Kaiser in Paderborn feiert. — Bischof Meinwerk hatte
ihn dahin eingeladen, um der beabsichtigten Einweihung des Klosters Abdinghof beizuwohnen,
^ die aber, weil ein Theil der Kirche einstürzte, nicht vor sich gehen konnte, und darauf, wegen
anderer dazwischen gekommener Geschäfte, bis in das Jahr 1031 verzögert wurde. Vita Meinw.
1. c. p. 553. — Auf welche Weise Meinwerk die damalige Anwesenheit des Kaisers in Pader-
born benutzte, um von ihm das Geschenk der Güter Steini und Hohunseli zu erhalten, s. ebd.
cap. 78. 79. wo aber, anstatt Hohunseli, aus Versehen Ervete genannt wird, welches Meinwerk
erst von dem folgenden Kaiser erhielt.
(1022 — 1032.)
917. Sigifrid, Bischof zu Mimigardevord, bestätigt die von dem vormaligen Bischof Nithard der Kirche
zu Belen bewilligten Freiheiten. S. d. Bisher ungedruckt. (CHI.)
Digitized by L^OOQ IC
1022 — 1024. 167
918. Derselbe bestätigt die von einer angesehenen Frau Namens Reinmod gestifteten Pfarrkirchen zu
Farlari, Oppenhulisa/Buntlagi, Curithi, Ihtari, Honthorpa und Unkingthorpa , und bestimmt den
Umfang ihrer Parochien. S. d. Niesert in der Westphalia 3. Jahrg. S. 132. und M. ü. S. U. S. 40.
Vgl. Ledeburs Bemerkungen, Westphal. 3. Jhg. S. 208. (Clllb.) — Die Zeit dieser und der vor.
Urk. ist nur nach d6n Regierungsjahren des Bischofs Sigifrid zu bestimmen. In der letzteren
werden der Dompropst Odo, der Dechant Godescalk und der Vicedominus Werni genannt.
1023.
919. Januar 2. Bisehof Meinwerk weiht die Krypta seines neuen Monasteriums zu Paderborn, zur Ehre
des heil. Stephanus, und bringt einen vom Papste Leo geweihten Altarstein aus der Kirche zu
Thiatmelle dahin. Vita Meinw. 1. c. p. 554.
920. „ 14. Kaiser Heinrich IL schenkt der Kirche zu Paderborn, wegen der treuen Dienste des
Bischofs Meinwerk, das Gut Steini im Gau Westfalen in der Grafschaft Bernhards. Act. Pader-
brunnon XIX. Kai. Febr. 1023, a. R. XXI. Imp. IX. Schaten A. P. I. p. 309. (CIY.)
921. „ „ Derselbe schenkt der Kirche zu Paderborn das Gut Hohunseli Im Gau Westfalen in der
Grafschaft Bernhards. Act. ut praec. Schaten 1. c. p. 310. (ad CIV.) — Über die Lage der Orte
Steini und Hohunseli vgl. Seibertz, Karls d. Gr. Gauverfassung, in Wigands Archiv VI. S. 152.
922. „ . „ Derselbe bestätigt, auf Bitten des Bischofs Meinwerk, das von diesem, ausserhalb der
damaligen Stadt Paderborn, an ihrer westlichen Seite, zur Ehre der heil. Maria und aller Hei-
ligen gegründete Kloster (Abdinghof), nimmt dessen Güter in seinen Schutz, und bewilligt ihm
die freie Gerichtsbarkeit und die Wahl des Vogtes, den der Bischof bestätigen soll. Act. ut pr.
Schaten 1. c. p. 312. (CV.)
923. „ „ Derselbe schenkt dem Kloster Kaufungen das Gut Hardinghuson. Act. ut pr. Schaten
1. c. p. 311. (CVI.)
924. Julius 27. Derselbe bestätigt, auf Bitten des Bischofs Meginher zu Osnabrück, die Privilegien der
dorligen Kirche, besonders den Forstbann. Act. Aquisgrani VI. Kai. Aug. 1023, a. R. XXIL Imp.
X. Sandhoff 1. c. p. XXX. Moser O. G. H. S. 235. s. W. VIII. S. 32. *)
1024.
925. März 25. Ein Edler Bidund schenkt der Kirche zu Paderborn, mit Einwilligung seiner Gemahlinn
Siburg, sein B(»sitzthum zu Steinnem im Hessen -Gau mit allem Zubehör; Bischof Meinwerk gibt'
ihm dagegen ein Pferd und verschiedene werth volle Kleidungsstücke, zu Mühlhausen in annunc.
Mariae; in Gegenwart der Grafen Hermann von Werla, Ekkika von Aslan, Benno, Tammo, He-
rimann d. Jung., Liutger, Sifrid und Bernhard. Vita Meinw. 1. c. p. 542, Nr. 27.
926. Mai 14. Zu Goslar, am Tage der Himmelfahrt Chcisti, II. Id. Maji, ttigi Bischot Meinwerk den eben
gedachten Gegengeschenken noch 2 Unzen Goldes hinzu. Vita Meinw. 1. c. — Da das letzte
Datum nur in das Jahr 1024 fallen kann, da das Himmelfahrtsfest in keinem andern Jahre von
Meinwerks Regierung auf den angegebenen Tag fiel, so muss ohne Zweifel auch die vorher-
gehende Handlung in dasselbe Jahr gehören, da beide nicht weit auseinander liegen können.
927. Julius 13. Kaiser Heinrich H. stirbt zu Grona. — Bald nach seinem Tode kommen die sächsischen
Fürsten in Werla zusammen, um über die Wahl eines neuen Reichsoberhauptes zu berathschla-
gen. Vita Meinw. 1. c. p. 557. — Der Ort dieser Versammlung scheint nicht die bekannte kaiser-
*) Dax Copiariam des Osnabr. Dorostids liest io den Ortsoameo: Brünsten (Pur Hrutansten), und Bergashavid. Im
Datum ist für regni, regnantis su lesen.
Digitized by
Google
168 1024.
liehe Pfalz Werla, sondern Werl in Westfalen zu sein; denn von jener hätte der Verf. der vita
Meinw. nicht den Ausdruck brauchen dürfen: in quodam ciästello quod Werla dicitur.
928. Auf der vorerwähnten Versammlung werden auch die Streitigkeiten zwischen dem Bischof Meimoerk
von Paderborn, und Thietmar, dem Bruder des Herzogs Bernhard von Sachsen, unter Vermitte-
lung der Grafen Sigifrid (von Stade), Herimann von Westfalen, Benno, Amulung u. A. völlig
beigelegt. Vita Meinw. 1. c. — Über den Zusammenhang jener, hauptsächlich die Unterordnung
des Klosters Helmwardeshausen unter das Bisthum Paderborn betreffenden Streitigkeiten, vgl.
Wenck H. L. G. 11. S. 970 u. f besonders die Noten. — Der hier genannte Graf Hermann von
Westfalen ist ohne Zweifel derselbe, welcher oben (Nr. 925.) als Graf von Werla vorkommt.
Vgl. Seibertz, diplomatische Familiengeschichte der alten Grafen von Westfalen zu Werl und
Arnsberg (Arnsb. 1845.), besonders Abschnitt II. u.V. wovon der letztere sich mit diesem Her-
mann, der erstere aber mit seinem Vater gleiches Namens beschäftigt.
929. Bischof Meinwerk vergleicht sich mit der Addüa von Hammonstede, welche nach dem Tode des
Kaisers ihr Gut zurückforderte (vgl. Nr. 903.) , indem er ihr auf Zeitlebens die Güter Liudul-
vingaroth, Haverlaun und Dalheim, und nach ihrem Tode ein Anniversarium, bei welchem Spen-
den an die Armen statt finden sollen, bewilligt. Vita Meinw. 1. c. p. 557.
930. September 8. Krönung des neu gewählten Königs Conrad //. zu Mainz. — Gisla, die Gemahlinn
König Conrads U. (der ihr dritter Gemahl war), nebst ihrer Schwester Machthildis und ihrem
Brüdern Rudolf und Bernhard, gehörten zu dem Hause der westfälischen Grafen von Werla.
Ihre Genealogie s. Annal. Saxo 1. c. p. 676; und die Nachkommenschaft ihres Bruders Rudolf
(Rodulf US comes natus de Westfalia ex loco qui dicitur Werla), ebd. p. 720. Eines dritten Bru-
ders, des oben Nr. 925 und 928 genannten Hermann von Werla und seiner Nachkommen gedenkt
der Annalist wahrscheinlich um deswillen nicht namentlich, weil er mit den ostsächsischen und
thüringischen Familien, die den Annalisten zunächst beschäftigen, nicht so, wie die andern Brü-
der und Schwestern, in Verbindung kam. Eine ausführUche Untersuchung über diese Familien-
Verhältnisse gibt Seibertz in der angef. Gesch. d. Grafen v. Westfalen, S. 13 — 40. — Vielleicht
trug diese westfälische Verwandtschaft dazu bei, dass Conrad öfter als andere Kaiser Westfalen
besuchte.
931. „ 10. König Conrad IL bestätigt die Privilegien des Stifts Werden, auf Bitten des dorti-
gen Abtes Heithanricus, Act. Maguut. IV. Id. Septembr. 1024, a. R. I. Lacomblet Urkundenb. I.
S. 99.
932. „ 13. Versammlung der sächsischen Fürsten zu Hirutveldun. — Hier erhob die Äbtissinn
Hildigund von Gesike, mit ihrem Neffen und Vogte Bernhard, Ansprüche auf die vormals von
Sigibodo an die Kirche zu Paderborn geschenkten Güter Vilisi, Vesperdiun und Hoddingahusun
(vgl. Nr. 838.), wurde aber, in Gegenwart des Herzogs Bernhard, des Grafen Herimann und
seiner Söhne Heinrich, Conrad, Athalbert und Bernhard u. m. A. von der UngUtigkeit dieser An-
sprüche überzeugt und genöthigt von denselben abzustehen. Vita Meinw. 1. c. p. 587.
933. „ 14. Ein Herr Namens Brun und seine Nichte Ida hatten der Kirche zu Paderborn Güter
zu Sutdesburch, Betanum und Wallanstedi geschenkt (vgl. Nr. 800); nach 5 Jahren, nach dem
Tode des Kaisers Heinrich, wollte diese Ida nebst ihrem Ehemanne Bruno diese Schenkungen
widerrufen, Bischof Meinwerk vermochte sie aber durch einen Vergleich zur Erneuerung der-
selben. Act. in Hirutveldun XVIH. Kai. Octobr. Falke C. Tr. Corb. p. 637. Cf. Vita Meinw. 1. c.
p. 559. (CVII.) — Das nicht angegebene Jahr muss 1024 sein, in welchem nicht nur Kaiser
Heinrich H, starb, sondern auch nach d. vor. eine Versanunlung der Sächsischen Grossen zu
Hirutveldun statt fand. Der Vf. der vita Meinw. hat aus Misverstand die Worte post quinquen-
nium, welche sich auf die erste Schenkung beziehen, für 5 Jahre nach dem Tode des Kaisers
Digitized byC^OOQlC
1034 — 1025. 4C9
angenommen, und daher diese Verhandlung irrig in das Jahr 4029 gesetzt, aus welchem sich
für eine solche Fürsten -Versammlung zu Herzfeld sonst kein Beweis findet.
934. König Conrad II. reist von Mainz, über Nimwegeu und Frethen^ nach Dortmund, wo die Bischöfe
und andere Grossen des Reichs bei ihm zusammen kommen. Anna!. Quedlinb. 1. c. p. 90.
934. December <9. • Aufenthalt König Conrads IL in Corvey, erwiesen durch zwei von ihm daselbst
„ 21.) ausgestellte Urkunden für das Bisthum Bamberg. Würdtwein nov. subsid. dipl.
T. VI. p. 185.
936. „ 25. Weihnachtsfest, welches der König zu Minden mit grosser Pracht und Freude feiert
— Viele, welche an seiner Wahl nicht Theil nahmen, kommen hier zu ihm und werden von
ihm zu Gnaden aufgenommen. Annal. Quedl. 1. c. p. 90. Annal. Hild. 1. c. p. 96., zu 1025,
nach ihrer bekannten, das Jahr mit Weihnachten anfangenden Zeitrechnung. — Bei dieser (oder
einer späteren) Anwesenheit des Königs in Minden (vgl. Nr. 965.) soll die Burg und ^nachmalige
Grafschaft Schauenburg, durch königliche Belehnung, ihren Ursprung erhalten haben. Lerbeck.
Chr. 1. c. p. 169.
1025.
937. Januar 2. Hildelin und sein Stiefsohn Arnold geben der Kirche zu Paderborn Besitzungen zu Holt-
husen im Gau Nihterga und zu Barghusen im Gau Almuuga, tauschweise für den Zehenten zu
Emiggarothun. Dieser am 3. November (wahrscheinlich des nächstvorhergegangenen Jahres)
geschlossene Vertrag, wird zu Paderborn, IV. Non. Januar., in Gegenwart des Erzbischofs Hun-
friih (von Magdeburg), der Bischöfe Siberhi (von Minden), Hildiward (von Naumburg), u. A. m.
erneuert und bestätigt. Vita Meinw. 1. c. p. 535., Nr. 64. Schaten A. P. I. p. 335. Falke C.
Tr. Corb. p. 531. — Die Anwesenheit der genannten Bischöfe u. A. steht ohne Zweifel mit dem
sogleich zu erwähnenden Aufenthalte des Königs in Paderborn in Verbindung. Übrigens kann
das Jahr des letzten Datums nur zwischen 1024 und 1032 fallen, da Erzb. Hunfrid seit 1024
regierte, und Bischof a7dtM;ard 1032 starb. (CVIII.)
938. „ 3. Anwesenheit König Conrads III. in Paderborn, erwiesen durch eine Urkunde desselben
für das Kloster Deutz. Act. Padcrbrun III. Non. Januar. 1025, a. R. 1. Kremer akad. Beitr.
III. S. 17.
939. „ 6. Epiphanias -Fest, welches der König noch in Paderborn feiert Annal. Quedl. I. c. p. 90.
940. „ 10. König Conrad IL bestätigt Kaiser Ludwigs Schenkung der Kirchen zu Meppen und Eres-
bürg an das Stift Corvey, und der Kirchen zu Biunidi und Reni an das Stift Herivord, nebst
andern damit zusammenhangenden Privilegien. Act Corbeie IV. Id. Januar. 1025, a. R. I. Bis*
her ungedruckt. (CIX.)
911. „ 12. Derselbe bestätigt dem Kloster Visbike, welchem die Äbtissinn Abug vorsteht, dessen
Privilegien und Besitzungen. Act Corbeie D. Id. Jan. 1025, a. R. I. Mader. Antiq. Brunsv.
p. 214. PauUini Hist Visb. p. 23. mit dem falschen und ganz ungewöhnlichen Datum XVIII. Ja-
nuar. (CX.) — Eine an demselben Tage und Orte von dem König ausgestellte Urkunde für das
Bisthum Bamberg, s. Dümg6 Reg. Bad. S. 100.
942. ^ 22. Derselbe bestätigt, auf Bitten des Abtes Truchtmar, die Privilegien des Stiftes Corvey.
Act Goslare XI. Kai. Febr. 1025, a. R. L Schaten A. P. I. p. 320. (CXI.)
943. Februar 8. Derselbe bestätigt, auf Verwendung des Bischöfe Sigebrahd zu Minden, die Besitzungen
und Privilegien des Klosters Keminata. Act Merseburg VI. Id. Febr. 1024, a. R. I. Schaten
A. P. I. p. 321. — Die Jahrzahl muss nach der fränkischen, das neue Jahr mit dem 25. März
anfangenden Zeitrechnung verstanden werden. (CXII.)
RegesU hirt. WecUaL 22
Digitized by V^OOQIC
nO 1035 — 1037.
944. Mai 3. Derselbe schenkt der Kirche zu Minden, auf Bitten des dortigen Bischofs Sigebert, und
Verwendung mehrerer anderer Bischöfe, das Gut Kemnium im Gau Valuii und der Grafschaft
Danemars, Act. Ratisbonae V. Non. Maji 4025, a. R. I. Pistor. Scr. R. G. T. III. p. 828. Scha-
len A. P. I. p. 321.
945. September 20. Das Domkapitel zu Minden beurkundet, dass einer von dessen Mitbrüdem, Mih,
zum Gedächtniss seiner Schwester Demod und ihres Gemahls Adulf, alle sein Gut zu Nienburch,
Welvon und Suavertho», durch seinen Vogt (patronus) Gerbert, der Kirche zu Minden überge-
ben hat. Fact. in sede Mindonensis ecclesiae, sub rege Chuonrado, coram Sigeberto ejusd.
ecci. episcopo et Thiethardo praeposito, in pubhco Marcwardi advocati placito, mense Sep-
tembr. in vigil. S. Matthaei apost. a. 4025. Spilcker Beitr. I. ürk. B. S. 429.
4026.
946. Februar 43. WaBi, der abgesetzte Abt von Corvey, stirbt. Annal. Saxo 1. c. p. 677. Todestag
nach dem Necrol. Corb.
947. Eine Frau Haiheburga hatte der Kirche zu Paderborn ihr ganzes Erbgut geschenkt; Atholf, ein
Ritter des Erzbischofs von Cöln, und dessen Ehefrau Hicila, wollten diese Schenkung entkräften;
Bischof Meinwerk aber bewirkte die Bestätigung derselben, indem er, vor seiner Reise nach
Rom, den gedachten Personen 45 Talente und 4 Hoven mit 20 Eigenhörigen gab, und nach
seiner Rückkehr von Rom ihnen noch ein Geschenk von Kleidungsstücken und Geld machte.
Vita Meinw. 1. c. p. 539., Nr. 96. (Vgl. CXIII.) — Wahrscheinlich ist hier die im Folg. gedachte
Reise nach RcMoa mit dem Kaiser gemeint ; denn wenn es in vita Meinw. 1. c. heisst, der Bischof
sei pro negocio proprio nach Rom gegangen, so ist dies wahrscheinlich nur ein Mis verstand,
da einer solchen b^sondern Reise sonst nirgends gedacht wird. -
948. Bischof Meinwerk begleitet den König Conrad IL auf seinem Römerzuge nach Italien, wo er von
dem Patriarchen Wolfgang zu Aquiloja, welcher dem König entgegen kömmt, als Verwandter
begrüsst wird, und von demselben den Körper des heil. Felix zum Geschenk erhält Mta
Meinw. 1. c. p. 558.
4027.
949. Januar 40. Piligrinus, Erzbischof zu Cöln, sühnet sich mit der Äbtissinn Sophia zu Essen, einer
Tochter Kaiser Ottos IL, indem er dem Stift Essen den von seinem Vorgänger, dem Erzbischof
Guntharius, demselben geschenkten, von ihm selbst aber angefochtenen Zehenten zwischen den
Flüssen Rura und Embescara, gegen Abtretung einiger Güter, bestätigt. Act. Asnithe ad comu
altaris ejusd. eccl. IV. Id. Januar. 4027, Conradi R. a. HI. V\restphalia 11. Jahrg. 2. Quart. S. 55.
Lacomblet Urkundenb. I. S. 400.
950. April 7. Kaiser Conrad IL schenkt der Kirche zu Paderborn, wegen der treuen Dienste des Bi-
schofs Meimoerk, den Hof Erwitte im Gau Engere und der Grafschaft Marcwards. Act. Romae
VII. Id. April. 4027, a. R. III. Imp. I. Schaten A. P. I. p. 324. Falke C. Tr. Corb. p. 456. im
Auszuge Seibertz Urkundenb. I. S. 27. Cf. vita Meinw. 1. c. p. 558. (CXIV.)
954. Meginher, Bischof zu Osnabrück, stirbt. — Sein Name fehlt im Necrol. Osnabr., sein Tod muss
aber in diese Zeit fallen, da sein Name auf der zunächst zu erwähnenden Synode vermisst, und
in der ersten Hälft« des folgenden Jahres schon sein Nachfolger genannt wird.
962. Grosse Synode zu Frankfurth, in Gegenwart des Kaisers und unter dem Vorsitze des Erzbischofs
Aribo von Mainz, welcher unter, andern die Bischöfe Meginwerk von Paderborn, Sigebert von
Minden und Sigefrid von Mimigardevord beiwohnten. — Die Bischöfe Meginwerk und Sigebert
waren unter denjenigen, auf deren Zeugniss dem Bischof Godehard von Hildesheim das Diöcesan-
Digitized by L^OOQ IC
1028 — 1029. 471
recht über Gandersheim, gegen die Ansprüche des Erzbischofs von Mainz, zuerkannt \v'urde.
Annal. Hild, 1. c. p. 97. Annal. Saxo 1. c. p. 677. Vita Meinw. 1. c. p. 558. Vita Godeh. ap.
Leibnit. Scr. R. Br. T. I. p. 493. — Die Abwesenheit eines Bischofs von Osnabrück lässt ver-
muthen, dass der dortige bischöfliche Stuhl damals erledigt, oder doch der Erledigung nahe war.
1028.
953. Mai ^4. Kaiser Conrad IL bestätigt, auf- Ansuchen der Äbtissinn Sophia zu Essen, Schwester Kai-^
ser Ottos III., die Besitzungen und PrivUegien des Stifts Essen, namentlich die freie Wahl der
Äbtissinn und des Vogtes. Act. Trutimanni IX. Kai. Jun. 1028, a. R. IV. Imp. IL Lacomblet
Urkundenb. I. S. 101.
9öi. Derselbe bestätigt dem Stifte Osnabrück, auf Bitten des dortigen Bischofs Gosmar, die von den
vorigen Kaisern ihm verliehenen Privilegien, besonders die freie Gerichtsbarkeit, Markt-, Münz-
und Zollrecht, und den Forstbann. Act. Boderenbrunnon a. 1028, R. IV. Imp. I. Sandhoff 1. c.
p. XXXII, Moser O. G. II. S. 237. s. Vf, VIII. S. 34.*) — Der nicht bemerkte Tag muss, der
Lage der Ausstellungsorte nach, zwischen die Daten der vorigen und der folgenden Urkunde
fallen. Die Angabe des I. a. Imp. bei dieser und der folg. ürk. kann nur auf einem Versehen beruhen,
955. Julius 1. Derselbe gibt dem Abte Druthmar zu Corvey den Hof Godelevesheim, welcher zu Kaiser
Arnulfs Zeiten durch Tausch an das Stift gekommen, nachmals aber demselben unrechtmässig
entzogen worden war, zurück. Act. Magdeburch, Kai. Jul. 1028, a. R. IV. Imp. I. Schaten
A. R. I. p. 325. Orig. Guelf. T. IV. p. 415. — Die Urkunde ist eine der ersten Kaiser -Urkun-
den, worinn eine Aufzählung von Zeugen statt findet. Unter ihnen befinden sich die Bischöfe
Meinwerk (von Paderborn) und Sigifrid (wahrscheinlich von Mimigardevord). — (CXV.)
956. August 20. Derselbe bestätigt dem Bischof Meimoerk, wegen seiner treuen Dienste, alle von sei-
nen Vorgängern der Kirche zu Paderborn verliehenen Schenkungen. Act Walahuson XIII. Kai.
Sept. 1028. Vita Memw. 1. c. p. 558.
(4028—1036.)
957. Eine edle Frau Reinike hatte, mit Einwilligung ihres Bruders Haold, für beider und ihrer Altem
Seelenheil, ihre Güter zu Dodanhusun und Thincherdinchusun mit allem Zubehör, unter andern
auch mehreren einzeln genannten Eigenhörigen, der Kirche zu Paderborn übergeben, Bischof
Meinwerk aber auf ihre Lebenszeit ihr den Hof zu Thinchardinchusen nebst dem Zehenten zu
Thinkilburg, Lellebiki und Rian und 6 Familien überlassen, dazu ihr 6 Talente, ihrem Bruder
aber 2 Tal. gegeben. Ein Edler Wega, welcher Ansprüche an diese Güter hatte, entsagte den-
selben vor dem Bischof Gozmar^ und wiederholte diese Verzichtleistung, nachdem er von dem
Bischof Meinwerk, durch den Priester zu Gesmeri, ünnuca, 3 Tal. Denarien erhalten hatte, in
Gegenwart der Grafen Amulung und Benno, Vita Meinw. 1. c. p. 537., Nr. 80. -r- Die Erwäh-
nung des Bischofs Gozmar (von Osnabrück) weist dieser Handlung ihre Stelle zwischen den
oben bemerkten Jahren an, innerhalb welcher dessen Regierung fällt
1029.
958. März 30. Kaiser Conrad IL schenkt dem Bischof Sigibert und der Kirche zu Minden den Forst-
bann, zwischen den Flüssen Ossenbeke und Alerbeke bis an den Fluss Wermonou und von da
bis Northsulerecampon , im Entergau, in der Grafschaft des Herzogs Bernhard, Act. Ratispone
ni. Kai. April. 1029, a. R. V. Imp. II. Pistor. Scr. R. G. III. p. 821. (CXVl.)
*) Verbesserungen ta dem IcUten Abdrucke: S. 35. Z. 23. st. aogri |. «uri. Z. 85. nt. regni 1. regnantis. Z. 36.
.1. «nno 1. reru. 22 * oigitized by C^OOglC
172 1029 — 1031.
959. April. 13. Derselbe nimmt das von dem Bischof Sigibert zu Minden daselbst gegründete Stift
in seinen Schutz und bestätigt demselben die von gedachtem Bischof dazu geschenkten Güter.
Act. Regeneburch Id. April. 1029, a. R. V. Imp. III. Pistor. 1. c. p. 830. Falke C Tr. Corb.
p. 850. (Vgl. unten Nr. 987.) .
960. Derselbe gibt der Berihild, der Mutter eines verstorbenen Edlen Hathamar, das durch einen ge-
wissen Hathald (oder Haold) ihr unrechtmässig entzogene Gut Liemoneshus zurück; sie aber
übergibt dasselbe, durch ihren Vogt und Erben* Beinherius, der Kirche zu Paderborn, wofür
Bischof Meinwerk ihr den Zehenten zu ThesU auf Lebenszeit anweist, in Gegenwart der
Grafen Berimann, Udo, Eckihard und der Vornehmsten des Gaues Lacni (des Leine - Gaues ).
Vita Meiiiw. 1. c. p. 559.
961. Bischof Meinwerk zu Paderborn gibt einem gewissen Daja, welcher sich bei dem Kaiser für den
rechtmässigen Erben der durch Alverich von Ragun an die Kirche zu Paderborn verkauften
Güter Uflan und Ricwardessun ausgab, zu seiner Abfindimg, in Gegenwart des Erzbischofs Hm-
frid von Magdeburg u. A., 5 Pflüge zu 10 Schill. Denar, auf seine Lebenszeit zu Lehen, und
schenkt ihm ein Pferd, 5 Schill, und ein wollenes Tuch. Vita Meinw. 1. c.
962. December. 25. Weihnachtsfest, welches der Kaiser zu Dortmund feiert. Annal. Sax. 1. c. p. 678.
— Ebendaselbst befand sich der Kaiser noch am 17. Januar des folg. Jahres, zu Folge einer
daselbst ausgestellten, das Marktrecht zu (Donau-) Word betreffenden Urkunde. Vgl. Böhmer
Reg. S. 68.
1030.
063. Junius 1 . Kaiser Conrad IL schenkt dem Bischof Meinwerk < und der Kirche zu Paderborn das,
wegen Unebenbürtigkeit des bisherigen Besitzers, eines Grafen Bernhard, ihm heimgefallene
Gut Badperch im Gau Nichterga in der Grafschaft Haholds. Act. Mcrsiburch, Kai. Jun. 1030,
a. R. VI. Imp. IV. Schaten A. P. I. p. 327. und hiernach im Ausz. Seiberlz ürkundenb. I. S. 27.
Cf Vita Meinw. 1. c. p. 559. (CXVII.)
964. December 25. Weihnachtsfest, von dem Kaiser zu Paderborn gefeiert, wo auch Erzbischof Aribo
von Mainz zugegen war. Annal. Hild. 1. c. p. 98. Annal. Sax. 1. c. p. 678. Beide zum J. 1031,
nach ihrer gewöhnlichen Zeitrechnung.
965. Nach unverbürgter Angabe soll der Kaiser in diesem Jahre einen grossen Hof zu Minden gehalten,
und daselbst, auf Bitten des Bischofs Sigebert, den Adolf von Santersleben (einen Bruder des
folgenden Bischofs Bruno zu Minden) mit der Burg Schauenburg belehnt haben. Paullini Hist
Visb. p. 24. Id. ad Watensted. Chron. Mind. p. 14. Vgl. oben Nr. 936.
(4030—1044)
966. Heinrich, Abt des Klosters SS. Odahrici et Afrae zu Augsburg, sendet der Kirche SS. Martini et
üdalrici zu Minden Reliquien vom Sarge und der Stola des heil. Odalricus und von der Asche
seines Körpers. S. d. Copiar. eccl. S. Mart. Mooyer. — In den oben angegeb. Jahren regierte
Abt Heinrich I. Das Kloster hat zwar in der Folge noch mehr Äbte dieses Namens gehabt,
namentlich Heinrich //. (1174 — 1181) und Heinrich HL (1188 — 1195); es ist aber doch am wahr-
scheinlichsten, dass jene Reliquiensendung in der ersten Zeit nach der Stiftung der Mailini-Kirche
geschah.
1031.
967. Januar 20. Kaiser Conrad //. schenkt der Kirche zu Paderborn, wegen der treuen Dienste des
Bischöfe Maginwerk, die dem Kaiser heimgefellenen Güter zu Alflaan und Etlinum im Pader-
Digitized byC^OOQlC
1031 -.1033. 173
Gau in der Grafschaft Amulungs. Act. Altstete III. Kai. Febr. 4034, a. R. YII. Imp. IV. Schalen
A. P. I. p. 329. (CXVIII.)
968. Februar 19. Derselbe schenkt der Kirche zu Paderborn die Güter Bennanhusen, Valabroch und
Dadanbroch, in den Gauen Wetiga und TiUthi, in der Grafschaft Widuktnts. Act. Goslare
XL Kai. Mart. 1031, a. R. VII. Imp. IV. Schaten A. P. I. p. 329. Falke C. Tr. Corb. p. 211.
(CXIX.)
969. „ „ Derselbe schenkt der Kirche zu Paderborn die Güter Ileinhusen, Winiden, Windelmu-
derode, Aldendorp, Rudbertessen , Sunderessen, Nisa und Hameressen, im Gau Auga, in der
Grafschaft Conrads, Act. ut pr. Söhaten 1. c. p. 330. (bei CXIX.) — Über die Lage der ge-
nannten Orte vgl. Wigand Corv. Güterbesitz S. 107.
970. April 20. Derselbe bestätigt der Kirche zu Minden , auf Bitten des dortigen Bischofs Sigibert, die
von den vorigen Kaisern ihr verliehenen Privilegien. Act. Noviomago XU. Kai. Maji 1031 , a.
R. VIL Imp. V. Pistor. Scr. R. G. IH. p. 825.
971. August 3. Derselbe schenkt der Kirche zu Paderborn das von Wicilo gegen das Gut Zurici ein-
getauschte Gut Sannanabiki im Gau Wetiga in der Grafschaft Widvkins. Act. Immeteshusun
III. Non. August. 1031, a. R. VIL Imp. V. Schaten A. P. L p. 330. Falke C. Tr. Corb. p. 527.
Cf vila Mcinw. 1. c. p. 560. (CXX.)
972. Bischof Meimverk begleitet den Kaiser auf dessen Feldzuge nach Polen. Vita Meinw. 1. c. p. 660.,
wo dies zwar nicht ausdrücklich gesagt wird, aber aus der folgenden Erwähnung seiner Rück-
kehr nothwendig geschlossen werden muss.
973. Oktober 3. Bischof Meinwerk, mit Erlaubniss des Kaisers nach Paderborn zurückgekehrt, empfängt
daselbst in dem neuen Kloster (Abdinghof) den von dem Patriarchen Wolfgang von Aquileja
gesandten Körper des heil. Felix mit grossen Feierlichkieiten. Vita Meinw. L c.
974. November 2. Derselbe weiht, in Gegenwart und mit Assistenz des Erzbischofs Hunfrid von Mag-
deburg und der Bischöfe Godehard von Hildesheim und Sigebert von Minden, das von ihm aus-
serhalb der Stadt Paderborn (in suburbio) erbaute Kloster, und stattet dasselbe mit bedeuten-
den, theils von seinen Altern ererbten, theils von ihm -selbst erworbenen Gütern aus, welche
Graf Amelung, als oberster Vogt der Kirche zu Paderborn, mit königlichem Banne bestätigt.
Act. IV. Non. Novembr. 1031. Schaten A. P. L p. 332. Falke C. Tr. Corb. p. 458. — Cf Vita
Meinw. 1. c. p. 560. und Overham in not. ad edit. vit. Meinw. p. 403. Annal. Saxo 1. c. p. 678.
— Nach der V. M. wurde die neue Kirche zur Ehre der heil. Maria, der Apostel Petrus und
Paulus und aller, Heiligen geweiht, und es waren bei der Feierlichkeit, ausser den eben Ge-
nannten, auch Bischof Sigifrid von Mimigardevord und vier andere nicht genannte Bischöfe zu-
gegen. — Wegen des dem Kloster geschenkten Ornates und der besonderen Privilegien dessel-
ben, s. Vita Meinw. L c. p. 561.
1032.
975. Januar 16. Kaiser Conrad IL nimmt das von dem Bischof Meinwerk an der westlichen Seite der
Stadt Paderborn erbaute und zur Ehre der heil. Maria, der Apostel Petrus und P^Ius und
aller Heiligen geweihte Kloster mit dessen Gütern in seinen Schutz und bewilligt ihm die Frei-
heit von aller weltlichen Gerichtsbarkeit, welche dem Abte und dem von ihm gemeinschaftlich
mit den Klosterbrüdern zu wählenden Vogte ausschliesslich zustehen soll. Act. Paderbrun
XVIL Kai. Febr. 1032, a. R. Vlfl. Imp. V. Schaten A. P. I. p' 334. Cf. vita Meinw. 1. c. p. 562.
cap. 115.
976. „ 18. Derselbe schenkt dem Bischof Mänwerk und der Kirche zu Paderborn den Hof Garde-
nebiki im Gau Lacni und der Grafschaft Herimanns. Act. HQtiwardeshusun XV. Kai. Febr. 1032«
a. R. Vin. Imp. V. Schaten A. P. I. p. 335. CXXIJ
Digitized byL^OOQlC
174 i032 - 1033.
977. Januar 18. Derselbe schenkt dem Bischof Meinwerk und der Kirche zu Paderborn die Grafschaft
des Grafen Herimann in den Gauen Auga, Netega und Hessiga. Act. Fritislare XV. Kai. Febr.
1032, a. R. VlII. Imp. V. Bisher ungedruckt. Cf Vita Meinw. 1. c. p. 562. (CXXII.)
978.. August 6.. PHegririj Erzbischof zu Cöln, incorporirt der Abtei Deute die Kirchen zu Unna und He-
ringen und andere im Sachsen - Lande , deren Zinsen sie erhebt. D. Colon. VIll. Id. August. 1032.
Lacombtet Urkundenb. I. S. 104.
979. „ 21. Kaiser Conrad IL schenkt der Kirche zu Paderborn sechs Eigenhörige. Act. Magadebnrc
XII. Kai. Sept. 1032, a. R. VIII. Imp. VI. Bisher ungedruckt. OS. Vita Meinw. 1. c. (CXXIO.)
980. November 27. Sigifrid, Bischof zu Mimigardevord , stirbt. Annal. Hild. 1. c. p. 93. — Necrol, ecci.
maj. Monaster. setzt die Gedächtnissfeier dieses Bischofs auf den 1. December, und bemerkt
von ihm: Dedit etiam praeaitare quod manu propria fabricavit, et onmia Plenaria. — Sein Nach-
folger wd Bei-imann, bisheriger Dompropst zu Cöhi. Annal. Hild. 1. c. Annal. Saxo 1. c. p. 679.
981. December 25. Weihnachlsfest, welches der Kaiser in Paderborn feiert. Annal. .Hild. 1. c. p. 99.,
zu 1033.
1033.
982. Bischof Meinwerk, in der Absicht, zu Paderborn noch eine Kirche, nach dem Vorbilde der Kirche
zu Jerusalem, zu bauen, sendet den Abt Wino von Helmwardeshausen nach Jerusalem, um
das Maass der dortigen Kirche und des heiligen Grabes aufzunehmen. — Nachdem derselbe zu-
rückgekehrt und Reliquien des heil. Grabes mitgebracht, fängt der Bischof an, östlich vor der
Stadt, ausserhalb des damaligen Umfanges derselben, eine Kirche zum Behuf eines Canonical-
Stiftes zur Ehre der heil. Maria und der Apostel Petrus und Andreas zu erbauen. Vita Meinw.
1. c. p. 562., cap. 120. u. 122.
983. April 28. Kaiser Conrad II. bestätigt die Privilegien des Stiftes Werden, auf Bitten des dortigen
Abtes Gerold, und vermehrt dieselben durch das Schiffahrtsrecht auf der Ruhr von ihrer Mün-
dung in den Rhein aufwärts bis zum Kloster Werden. Act. Noviomago IV. Kai. Maj. 1033, a.
R. IX. Imp. VI. Lacomblet Urkundenb. I. S. 104.
984. Mai 13. Derselbe schenkt der Kirche zu Paderborn ein Gut zu Marsvelde im Gau Rietega in der
Grafschaft Udos. Act. Noviom. III. Id. Maj. 1033, a. R. IX. Imp. VI. Schalen A. P. I. p. 337
(CXXIV.)
985. Junius 20. Derselbe gibt, auf Bitten des Bischofs Meinwerk, dem Abte Wiito zu. Helmwardeshau-
sen die Freiheit, an dem Orte Helmwardeshausen, im Gau Angera und der Grafschaft Bennos,
einen Markt mit Münze und Zoll, und mit denselben Rechten, deren die Handelsleute zu Mainz,
Cöln und Dortmund gemessen, anzulegen. Act. Northusae XII. Kai. Jul. 1033, a. R. IX. Imp. VI.
Schalen A. P. I. p. 339.
986. Julius 10. Derselbe gibt der Kirche zu Minden, auf Bitten des dortigen Bischofs Sigebert, den
Forstbann von der Mündung des Flusses Lindcrinus in die Weser aufwärts bis Liusa und an die
UlMündung des Flusses Luzilursone in die Lume, dann weiter aufwärts bis Halle, und der Land-
strasse folgend bis an den Ort Puregriffe, wo die Diöcese Minden an die von Hildesheim grenzt;
ferner an den Fluss Wabeke und diesen aufwärts bis an den Berg Vogüari, an dessen westli-
cher Seite, Rena gegenüber, bis an die Weser, und dieser entlang wieder bis an die Mündung
des Flusses Linderinus. Act. Mersiburg VI. Id. Jul. 1033, a. R. IX. Imp. VI. Pistor. S. R. G. UI.
p. 820.
987- M » Derselbe bestätigt das von dem Bischof Sigebert zu Minden gestiftete Kloster S. Martini
mit dessen einzeln aufgezählten Besitzungen, worunter auch der Wein -Zehente zu Rotherisdorf.
Act. ut pr. Spilcker Beitr. I. S. 132. (CXXV.)
Digitized by V^OOQIC
•
1033 — 1036. , 175
August 2. Derselbe gibt der Kirche zu Paderborn die Grafschaft des ehemaligen Grafen Dodico,
in den Gauen Hesse, Nitergo, Netgo, Ohteresgo, zurück, welche Kaiser Heinrich dieser Kirche
geschenkt, er selbst aber, bald nach dem Antritt seiner Regierung, aus Unkunde der Sache,
dem Erzstifte Mainz gegeben hatte; und entschädigt letzteres durch eine andere Grafschaft im
Gau Cluvinga. Act. Lintburg IV. Non. August. 4033, a. R. IX. Imp. VII. Schaten A. P. 1. p. 339.
Cf. vita Meinw. 1. c. cap. 121. (CXXVI.) — Von einer Urkunde, worinn Bischof Meinwerk diese
kaiserliche Verleihung bekannt macht und die Verletzung derselben mit dem Kirchenbanne be-
droht, sind nur noch ein paar unbedeutende Fragmente vorhanden.
989. December 25. Weihnachtsfest, welches der Kaiser zu Minden feiert, und daselbst Gesandte von
verschiedenen Völkern empfängt. Annal. Hild. 1. c. p. 99., zu 1034.
1034.
990. December 21. Kaiser Conrad IL in Corvey anwesend, zu Folge einer Urkunde desselben für das
Kloster Schuttem, angef. b. Schannat Vindem. I. p. 19.
1035.
991. März 30. Osterfest, welches der Kaiser zu Paderborn feiert. Annal. Hild. 1. c. p. 100. Annal.
Sax. 1. c. p. 679.
992. Alberad, Äblissinn zu Möllenbeck, drängt sich, auf Veranlassung des Bischofs Sigebert zu Minden,
in die Regierung der, durch den Tod der Äbtissinn ^ß»n^i/ (am 31. Okt. d. J.) erledigten Abtei
Wunstorf, mit Widerspruch des dortigen Conventes, ein. Annal. Saxo 1. c. p. 679.
1036.
993. Mai 25. Bischof Metnwerk zu Paderborn weiht, in Gegenwart Kaiser Conrads IL, der Erzbischöfe
Bardo von Mainz und Herimann von Cöln, und des Bischofs Bruno von Würzburg, die an der
östlichen Seite ausserhalb der Stadt Paderborn neu erbaute Kirche (Bussdorf) zur Ehre der
heil. Maria, der Apostel Petrus und Andreas. Vita Meinw. 1. c. p. 563., cap. 122. — Stiftungs-
Urkunde, worinn alle einzelne, der neuen Kirche gewidmete Güter aufgezählt, und unter den
Zeugen die Äbte Sigehard zu Paderborn und Wino zu Helmwardeshausen , der Dompropst
Hosad, und Bovo, der Propst des neuen Stifts, genannt werden. Schaten A. P. I. p. 343^. (un-
vollständig). Falke C. Tr. Corb. p. 461. Zeitschr. f. vaterl. Gesch. u. A. K. IV. S. 115. (CXXVII.)
Wegen frühen Todes des Bischofs Metnwerk, konnte die völlige Einrichtung und Verfassung des
Stifts, besonders die Vertheilung der Einkünfte unter die einzelnen, damals noch gemeinschaft-
lich lebenden Stiftsgeistlichen, erst durch den folgenden Bischof Roiho zu Stande gebracht wer-
den. Zeitschr. f. vaterl. G. u. A. K. IV. S. 119.
994. „ 27. Himmelfahrtsfest, welches der Kaiser noch in Paderborn feiert. Annal. Hild. 1. c. p. 100.
995. Junius 5. (Vigilia Pentecostes.) Meinwerk, Bischof zu Paderborn, stirbt. Annal. Hild. 1. c. Vita
Meinw. 1. c. p. 564., cap. 124., wo die näheren Umstände seines Todes angegeben sind. Den
Todestag haben auch alle Nekrologien übereinstimmend; eben so Annal. Sax. 1. c. p. 680. u. a.
— Unter den in der Vita M. a. a. O. und sonst noch hin und wieder ohne bestimmte Zeitangabe
erwähnten Thaten dieses Bischofs sind folgende noch zu bemerken. Bei der Domkirche zu Pa-
derborn baute er, neben der Marien -Kapelle, welche Gerold, ein Verwandter Karls des Gros-
sen, durch griechische Künstler hatte erbauen lassen, eine Kapelle des heil. Bartholomäus. —
Um den Landleuten die oft weiten und beschwerlichen Wege zu ihren Kirchen zu erieichtem,
emchtete er neue Parochien durch Theilung einiger alten; in andern erbaute er Kapellen.
Unter andern erbaute er eine neue Kirche in Sudburgnon und übergab sie dan Kloster Abding-
Digitized byC^OOQlC
476 i036.
hof , doch mit Vorbehalt des Bannes für die Domkirche. V. M. p. 545. , cap. 48. — In Herivord
weihte er, auf Ansuchen der Äbtissinn Godesii, die Basilica S. Mariae qaae vocatur ad Cracem,
welche daselbst in Folge einer wunderbaren Erscheinung erbaut worden war. Ib. p. 5i6.
cap. 49., 50. — Die Stadt Paderborn umgab er mit einer Mauer und baute daselbst den bi-
schöflichen Palast. Auch was in andern Städten seines Gebiets verfallen war, Hess er wieder-
herstellen und verbessern. Ib. cap. 51. — Im bischöflichen Palaste befanden sich zwei Kapel-
len. Ib. p. 564., cap. 124. — Zu Paderborn richtete er eine berühmte Schule auf, in welcher
unter andern Erzbischof Anno zu Cöln und die Bischöfe Imad zu Paderborn und Friedrich zu
Mimigardevord gebildet wurden. Ib. p. 546. , cap. 52. — Für die Domkirche zu Paderborn
sammelte er einen reichen Schatz, besonders von kostbaren Gefässen und andern Zierrathen.
Ib. cap. 53. — In seiner Diöcese stiftete er eine besondere Feier des Festes des heil. Bonifa-
ejus und anderer Heiligentage. Ib. cap. 54. — Er war willens, ausser den Kirchen, welche er
an der westUchen und östlichen Seite der Stadt Paderborn erbaut hatte (Abdinghof und Buss-
dorO, eben so an der südlichen Seite (in Campo^ und an der nördlichen (in Sulithe) Kirchen
zu erbauen, und die Stadt also kreuzförmig damit einzuschliessen ; der Tod verhinderte ihn
aber an der Ausführung dieses Vorsatzes. Ib. p. 564., cap. 123. — Er wurde in dem von
ihm gestifteten Kloster Abdin^of begraben. — Sein Nachfolger war Rudolf oder Rotho, ^bishe-
rigor Abt zu Hersfeld. Annal. Hild. 1. s. c. Annal. Sax. 1. c.
996. August 15. Bruno, Bischof zu Würzburg, schenkt, in Gegenwart des Kaisers Conrad, des Erzbi-
schofs Bardo von Mainz und des Bischofs Rodhard von Paderborn — welche von Mainz, wo
er dieselben angetroflen, sich auf seine Bitte mit ihm nach Würzburg begeben hatten, um da-
selbst das Fest der Himmelfahrt Maria zu feiern — sein väteriiches Erbgut zu Sunrike im Bis-
Üium Paderborn, Behufs gewisser Stiftungen an die Kirche zu Würzburg, mit Genehmigung
und unter Mitbeglaubigung des Bischofs Rodhard zu Paderborn. Act. d. assumt. Mariae 1036.
Copiar. Paderb A. Nr. XXVI. mit der falschen Jahrzahl 1026. Schaten A. P. I. p. 351. Falke
C. Tr. Corb. p. 661.
997. Oktober 10. Kaiser Conrad IL bestätigt die Übereinkunft des Abtes Beithanrieus zu Werden mit
dessen Vogte, dem Grafen Herimann, wodurch letzterem, für die Dienste und Gefälle, die er
aus den unter seiner Jurisdiction stehenden Höfen des Klosters in Anspruch nahm, einige aus
denselben ausgewählte Hovenund Grundstücke, nehmlich zu Ahtisberg,*) HuUikinghovou, Oving-
huson, Beringthorpa, Stockheim, Uvikki, Hoingi, Hunninghuson , Dalawik, Letnetti, Thiadningho-
von, Liuderinkhuson und Lotthorpa, zu Lehen gegeben werden. Act. TuiUde VI. Id. Octobr.
1036, a. R. Xm. Imp. K. Kindlinger M. B. 2. B. ürk. S. 37. Kremer akad. Beitr. 3. B. Lrk.
S. 18. Seibertz ürkundenb. I. S. 28. Lacomblet ürkundenb. I. S. 106.
998. „ „ Sigebert, Bischof zu Minden, stirbt. Annal. Hüd. 1. c. p. 101. Annal. Sax. 1. c. p. 680.
— Er hinterliess der Kirche zu Minden als Geschenk verschiedene kostbare Bücher. Lerbeck.
Chron. 1. c. p. 169., wo diese Bücher ausführlich beschrieben werden. — An seine Stelle kommt
Bruno, ein Mann von edler Geburt und Kapellan des Kaisers. Annal. Hild. 1. c. — Über die
FamiUe dieses Bruno vgl. Lerbeck. 1. c. p. 171. und dazu Wedekind Not. U. S. 241.
9^99 December 10. Gozmar, Bischof zu Osnabrück, stirbt. — Albericus, regius postsequentaneus, wird
sein Nachfolger. Annal. Hild. L c. p. 101. Annal. Sax. 1. c. p. 680.
*) Nicht Ahriiberg, wie Kindlioger wiH; obgleich Arniber; gemeint sein mag, da die folgeod geoaMteo Höfe alle
io der Gregend roa Arosberg nachittwelaen aiiid.
Digitized by
Google
1036-^1038. n?
' <000. December 1,8. Der neue Bischof von Minden, Bruno, wird zu Halberstadt, gleichzeitig tait dem
" dortigen Bischof Burchard, durch den Bischof Godehard von Hildesheim consecrirt. Annal. Hild.
^ 1. c. Annal. Sax. I. c.
fOOi. Die villa Höxter wird durch eine Feuersbrunst zerstört Annal. Corb. 1. c. p. 6.*)
* 1002. Grosses Sterben im Kloster Corvey. Annal. Corb, 1. c.
'■^"
1037.
'" 1003. Julius 11. Herimann, Bischof zu Mimigardevord , beurkundet die von ihm, in Gegenwart des Abtes
•^ ' Gerold von Werden, vollzogene Einweihung der Kirche zu Lüdinghausen und deren Freiheiten.
n D. V. Id. Jul. 1037. Niesert M. ü. B. 2. Abth. S. 497. (CXXVIII.)
i^ 1004. Ih^thmar, Abt zu Corvey, erhält von Beginhold die Kirche zu Bocla, welche vormals durch den
Bischof Bodo von Osnabrück geweihet worden, mit allejn Zubehör. — Die eingeschaltete Ein-
ij weihungs- Urkunde ist undatirt, daher nicht zu entscheiden, ob Bischof Bodo I. oder 77. gemeint
fc ist. — Wigand Tradit. Corb. p. 43.
, (1037 — 1052.)
1005. Der Ritter Werinbert übergibt, mit Einwilligung seines Bruderssohnes Herigis, seinen Hof zu Ries-
fordi, mit sieben Hoven zu Riesfordi, Haginni, Gwthi, Withulo, Wallen, Mulion und Threli,
L: 40 Eigenhörigen und anderem Zubehör, an die Kirche zu Osnabrück, zu Händen des dortigen
; Bischofs Alberich und des Vogtes Wal, nach westfälischem Rechtsgebrauch; wogegen der Bi-
schof ihm 5 Pfund und 4 Sol. an Zehenten zurückgibt, auch ihn und seine Ehefrau Hadawich
auf beider Lebenszeit mit obigen Gütern, und zwar mit Befreiung von Heer- und Hofdiensten,
gegen eine jähriiche Abgabe von 2 Den., belehnt. S. d. Moser O. G. H. S. 239. s. W. YIH
S. 36.**)
l 1006. Derselbe, nachdem er, mit Einwilligung seines nächsten Erben Hejo, der Kirche zu Osnabrück, zu
Händen des Bischofs Alberich und des Vogtes Wal, zwei Hoven zu Buscon, eine zu Tynon,
eine zu Walishem und eine zu Hornsetehuson , mit vielen Eigenhörigen, übergeben, verpflichtet
sich selbst mit allen seinen Gütern zum Dienste derselben Kirche, wogegen der Bischof ihm
alles Ubergcbene und noch dazu 2 Pfund an Zehenten und eben so viel aus den Getraideab-
gaben, welche der Bischof bei seiner Rundreise von den Gütern des Stifts Corvey empfängt,
und 2 Karraden Wein, oder wenn es an solchem fehlt, statt dessen 2 Mark, endlich 2 Stücke
Wild, auf seine und seiner Ehefrau Hazucha Lebenszeit, mit Befreiung von Heer- und Hof-
diensten, zu Lehen reicht. S. d. Moser O. G. H. S. 241. s. W. VHL S. 37.***) — Die Aus-
stellungszeit dieser Urkunden kann nicht näher als nach den oben angegebenen Regierungs-
jahren des Bischofs Alberich bestimmt werden; das bei Moser angenommene Jahr 1049 ist ganz
willkürlich.
1038.
1007. April 25. Pfalzgraf Sigifrid, ein Bruder des Bischofs Bruno zu Minden, stirbt, und wird zu Wimi-
laburg begraben. Annal. Hild. 1. c. p. 102. Annal. Saxo 1. c. p. 682.
*) Der hier gebrauchte Ausdruck: divinitus concremata est, soH nicht den Blits, sondern nur einen unbekannten
Zufall bedeuten.
**) In der Torletzten Zeile ist statt Budold zu lesen Radold.
***) Der letxle Abdruck bedarf folgender Verbesserungen: S. 37. Z. 2. st. Werinbrabt 1. Werimbraht. S. 38. Z. 9.
St. Adike I. Aelike. Z. 13. st. Linxo 1. Liuso. Z. 14. st. mancipia 1. omnia. Z. 26. at. videlioet sigulis I.
item sicalis.
Rege... hi,t. We.tr... 23 ^.g.^.^^^ ^y Google
178 1038 — 1040.
4008. Bischof Boiho von Paderborn, welcher dem Kaiser nach Italien gefolgt war, weiht dort, auf dessen
Befehl, die Kirche des Klosters Vallis umbrosa. Mabillou Annal. Ord. S. Bened. T. IV.
1039.
1009. Bischof Bruno zu Minden wird (zu Anfange dieses Jahres) durch einen kaiserlichen, zu Goslar (wo
der Kaiser das vorhergegangene Weihnachtsfest gefeiert hatte) ausgeferligten Befehl genöthigt,
wider seinen Willen, die Abtei Wongerestorp (Wunstorf) der Äbtissinn Alberada von Möllenbeck
zu übergeben; nach Ostern bewegt er sie jedoch, freiwillig davon abzustehen. Annal. Saxo
1. c. p. 682.
1010. Januar 6. Botho, Bischof zu Paderborn, bestätigt das von seinem Vorgänger Meinwerk gestiftete
Kloster SS. Petri et Pauli (Abdinghof) , und nimmt dasselbe mit allen seinen Gütern und Rechten
in bischöflichen Schutz. Dat.^Patherbrun VIII. Id. Januar, in die Epiphaniae Domini 1039, Con-
radi a. R. XV. Imp. XII. Episc. a. IH. Schaten A. P. I. p. 354. mit der falschen Jahrzahl 1038.
(CXXIX.)
1011. Junius 22. König Heinrich III. bestätigt die Privilegien der Kirche zu Minden, auf Bitten des dor-
tigen Bischofs Bruno, Act. Anternacho X. Kai. Jul. 1039, a. Ord. XI. R. I. Pistor. S. R. G. III.
p. 822. Schaten A. P. I. p. 356.
1012. September 3. Derselbe bestätigt, auf Bitten des Abtes Truchtmar, die Privilegien des Stiftes Cor-
vey. Act. Goslare ffl. Non. Sept. 1039, a. Ord. XII. R. I. Schaten A. P. L p. 358. (GCXX.)
1013. „' „ Derselbe bestätigt, auf Bitten des Abtes Truchtmar zu Corvey und der Äbtissinn
Gotesdiu zu Herivord, jenem Stifte die Kirchen zu Meppen und Eresburg, letzterem die zu Bu-
ginithi und Hreni. Act. ut pr. Schaten 1. c. p. 357. Falke C. Tr. Corb. p. 740. (CXXXI.)
1014. „ „ Derselbe bestätigt die Privilegien und Besitzungen des Klosters Kemnade, auf Bitten
der dortigen Äbtissinn Judith und Verwendung des Bischofs Bruno zu Minden. Act ut pr.
Schaten 1. c. p. 359.
1015. „ 19. Derselbe bestätigt der Kirche zu Paderborn, auf Bitten des dortigen Bischofs Ati^o//)
ihre Rechte und Besitzungen, namentlich was Bischof Megentoerk derselben von seinem Erbe
zugewandt hat. Act. Bohlfelht XIII. Kai. Oct. 1039, a. Ord. XII. R. L Zeitschr. f. Archivk. E
S. 161. (CXXXII. nach einem andern Originale.)
1040.
1016. Januar 18. König Heinrich HI. bestätigt die Privilegien des Stifts Werden, auf Bitten des dortigen
Abtes Gerold. Act. Augustae XV. Kai. Febr. 1040, a. Ord. XII. R. I. — Zwei verschiedene
Ausfertigungen, deren eine besonders über die freie Wahl der Vögte spricht — Lacomblet
' ürkundenb. I. S. 106., 107.
1017. Junius 5. Bei der Einweihung der Kirche zu Stablo waren, zu Folge einer daselbst ausgefertigten
königlichen Urkunde für das Kloster Nivelle, unter vielen andern auch die Bischöfe Herimann
von Mimigardevord und Budolf (von Paderborn) zugegen. Miraei Opp. T. I. p. 660.
1018. September 29. Michaelis -Fest, welches der König in Corvey feiert. Annal. Sax. 1. c. p. 684.
1019. December 22. König Heinrich IIL bestätigt, auf Bitten der Äbtissinn Gptesdie zu Herevort, noch-
mals die den Stiftern Corvey und Hervort incorporirten Kirchen. Act. Herivorte XI. Kai. Januar.
1040, a. Ord. XIII. R. II. Harenberg Monum. ined. S. 106. (CXXXIII.)
1020. „ 25. Weihnachtsfest, welches der König zu Mimigardevord feiert. — Daselbst wird, am
28. December, in Gegenwart des Königs, der neue Bischof von Bamberg, Suithger (welcher
nachmals unter dem Namen Clemens IL Papst wurde) , durch den Erzbischof Bardo von Mainz
consecrirt. Annal. Sax. 1. c. p. 685.
Digitized by V^OOQIC
1040 — 1042. 179
<024. Decerober 29. In dem neu erbauten Kloster der heil. Maria zu Mimigardevord (Cberwasser) wer-
den, in Gegenwart König Heinrichs I/L und vieler Grossen des Reichs, theils durch den Stifter
des Klosters, Bischof Herimann zu Mimigardevord, theils durch die Erzbischöfe Berimann von
Cöln, Bardo von Mainz, Bunfrid von Magdeburg, mit Assistenz des Erzb. Alebrand von Bremen
und vieler Bischöfe, worunter Bruno von Minden und Alverich von Osnabrück, vier Altäre ge-
weiht. — Die erste Äbtissinn des Klosters Überwasser, Bertheithis, war des Bischofs Berimann
Schwester. Cod. mscpt. Transaquens. Bisher noch ungedr.; nur im Auszuge bei Niesert M. U.
B. 1. Abth. S. 321. Not. (CXXXIV.) — Kürzer erzählt die Sache auch Annal. Saxo 1. s. c. zu
1041, nach seiner Gewohnheit, das Jahr mit Weihnachten anzufangen.
Es darf nicht unbemerkt bleiben, dass von dieser Zeit an, für den Ort Mimigardevord, der Name
Münster allmählich in Gebrauch kommt.
1022. „ „ König Beinrich lU. schenkt der von Bischof Berimann zu Mimigardevurt erbauten
und zur Ehre der heil. Maria geweihten Kirche, den königlichen Hof Harvia im Gau Livegowe
und der Grafschaft Dieibalds. Act. Mimigartevurte IV. Kai. Jan. 1041, a. Ord. XIII. R. I. —
Die Jahrzahl ist nach der Zeitrechnung zu verstehen, welche das Jahr mit Weihnachten anfing.
— Niesert M. U. B. 1. Abth. S. 318. (CXXXV.)
1023. „ „ Derselbe schenkt eben dieser Kirche den königlichen Zehenten in Friesland. Niesert
a. a. O. S. 320., und wiederholt M. ü. S. II. S. 61. (CXXXVI.) — Die urkundliche Nachricht
von dieser Schenkung gibt zwar dasselbe Datum, wie das der vorigen an, muss aber längere
Zeit nach der Handlung aufgesetzt sein, da Beinrich HL in derselben schon den Titel Imperator
erhält, den er erst 1046 annahm.
1024. Abermaliger grosser Brand in Höxter, aus unbekannter Ursache, so dass nur wenige Häuser daselbst
stehen bleiben. Annal. Corb. 1. c. p. 6.*)
1041.
1025. Junius 13. König Beinrich BL verleiht der villa Astnide (Essen), auf Bitten der dortigen Äbtissinn
Theofanu, einen Jahrmarkt, drei Tage vor und drei Tage nach dem Feste Cosmae et Damiani.
Act. in eod. loco Astnide, Id. Jun. 1041, a. Ord. XIU. R. UI. Westphalia 2. Jahrg. 2. Quart.
S. 61. Lacomblet ürkundenb. I. S. 109.
1026. „ 17. Derselbe schenkt dem Kloster Deutz 11 Hoven zu Cof-Buokheim (Bochum) und den
königlichen Hof Westhoven. Act Drotmanniae XV. Kai. Jul. 1041. Lacomblet ürkundenb. I. S. 110.
(1041—1054.)
1027. Testainent der Äbtissina Theophanu zu Essen. S. d. Zeitschr. f. Archivk. II. S. 165. Lacomblet
ürkundenb. I. S. 122- — Die Äbtissinn Theophanu, eine Tochter des Pfalzgrafen Erenfrid (vgl.
Lacombl. S. 114.), welche 1041 zum erstenmal als Äbtissinn genannt wird (s. oben), starb am
5. März 1054. (Lacombl. S. 122. Not.)
1042.
1028. Julius 18. Berimann //. Erzbischof zu Cöln, incorporirt dem Kloster zu Miskide (Meschede), wegen
der Verdienste der dortigen Äbtissinn Gerbirgis, die Kirche zu Kalle im Gau und der Provinz
Westfalen und der Grafschaft Bernhards. Act. in Miskide. XV. Kai. Aug. 1042. Seibertz ürkun-
denb. I. S. 29.
*) Auch hier wird der Autdruck difinitof febrancht, and gleichsam sor Erlautemng hinsugeseUt: nemo eoim,
uode proveoit, scire potuit«
23*
Digitized by '
Google
480 1043 — 1045.
4029. Julius 24. Herimann, Bischof zu Mimigardevord, stirbt. Annal. Sax. 1. c. p. 686. Todestag nach
Necrol. eccl. maj. Monaster. — Er wurde in der von ihm gestifteten Marien- oder Cberwasser-
Kirche begraben und seine Memorie daselbst gefeiert. Necrol. cit.
1030. Bi^no, Bischof zu Minden, beurkundet die von ihm vollzogene Stiftung einer Kirche, zur Ehre des
heil. Mauricius und vieler anderer Heiligen, auf der Insel (dem Werder) bei Minden, und deren
Ausstattung mit verschiedenen einzeln genannten Gütern. S. d. Spilcker Beitr. L S. 140.
(CXXXVII.) — Nach Lerbeck. Chron. 1. c. p. 174. geschah diese Stiftung im J. 1042, was sich
auch dadurch bewährt, dass im folgenden Jahre die königliche Bestätigung erfolgte.
(1042 — 1063.)
1031. Befino, Vicedominus der Kirche zu Mimigardeford , überträgt, mit Genehmigung des Bischofs Ruod-
pei't, dem Kloster S. Marien (Überwasser) ein Gut zu Walthorpe, genannt Hoanasche, für eine
Hove zu Ihtere und eine andere zu Risonbeke, welche nach seinem Tode an das Kloster zu-
rückfallen soUen. S. d. Kindlinger M. B. 2. B. Urk. S. 39. (CXXXMII.)
1043.
1032. Januar 23. König Heinrich IIL bestätigt das von dem Bischof Bruno zu Mmden auf einer Insel in
der Weser bei der Stadt Minden gegründete Stift S. Mauricii und dessen Güter. Act. Goslare
X. Kai. Febr. 1043, a. Ord. XV. R. IV. Spilcker Beitr. I. S. 145. (CXXXIX.)
1033. Mai 22. Pfingstfest, von dem König in Paderborn gefeiert. Kleinsorgen I. S. 511.
1034. Julius 27. Rotho, Bischof zu Paderborn, weiht, auf Verlangen des Abtes Truthmar zu Cor\'ey, die
Kirche zu Horohusen bei Eresburg, legt verschiedene Reliquien in derselben nieder, und be-
stimmt zu ihrer Parochie die Villen Horohusen, Albertinghusen, Albrachtinghusen, Osneti, Twe-
sini, Siltzinghusen, Helmeringhusen. Schaten A. P. I. p. 363.
1035. „ „ Thrutmar, Abt zu Corvey, schenkt der Kirche des heil. Magnus zu Horohusen, bei ihrer
f Einweihung, in Gegenwai-t und mit Bestätigung seines Vogtes Bruno, die Zehenten der Villen
Wieringerinchusen im Hcssi-Gau, Husin im Pader-Gau, Osterep im Almen -Gau und Herding-
husen im Itter-Gau, wozu Graf Hermann, zu seinem, seines Vaters Widekind, seiner Gemahliun
Bertha und seiner Söhne Bardo, Widekind und Heinrich SeelenheU, Güter zu Suafharan und
Haran im Almen -Gau und zu Heriwardeshusen im Itter-Gau hinzufügt. Dat. in monte Eresb(*rg
VI. Kai. Aug. ipso consecrationis die a. 1043. Falke C. Tr. Corb. p. 210. Seibert^ Urkundenb.
I. S. 98. Not.
1036. Oktober 16. Bischof Botho zu Paderborn weihet die von seinem Vorgänger Meinwerk gestiftete
Kirche zu Sudburgnon zur Ehre des heU. GaUus. Vita Meinw. 1. c. p. 546.
1044.
1037. September 25. König Heinrich HL bestätigt dem Kloster Herivord die Güter Overanberg und
Liutwinesdorf im Angeres-Gau in der Grafschaft Witechinds. Act. Aquisgrani VII. Kai. Oct. 1044,
a. Ord. XVII. R. VI. Bisher ungedruckt. (CXL)
1045.
4038. September 26. König Heinrich HI. verleiht dem Bischof Bruno zu Minden und dessen Mutter Otila
das Markt-, Münz- und Zollrecht zu Gisleva im Hasse -Gau und der Grafschaft des PfaJzgrafen
Teii. Act. Botvelde VI. Kai. Octobr. 1045, a. Ord. XVH. R. VU. Schöttgen u. Kreisig Beitr. z.
Sachs. Gesch. IIL S. 407. Vgl. Schultes Director. I. S. 161. — Frühere Abdrücke nennen den
Helm -Gau, und nehmen den Ort für Eisleben.
1039. Abermalige Feuersbrunst zu Höxter. Annal. Corb. 1. c. p. 6.
Digitized by
Google
i046 — 1051. 181
1046.
1040. Februar 15. Druthmar, Abt zu Corvey, stirbt. Cod. mscpt. et Annal. Corb. 1. c. p. 6.
1041. „ 23. (Sonntag Reminiscere.) König Heinrich III. kommt nach Corvey, wo in seiner Ge-
genwart Rothard von dem Convente zum Abt erwählt wird. Annal. Corb. 1. c.
1042. März 2. Aufenthalt des Königs in Dortmund, wo der neue Abt von Corvey die königliche Bestäti-
gung erhält. Annal. Corb. 1. c.
1043. „ 9. Abt Rothard wird zu Corvey feierlich eingeführt und im Auftrage des Königs durch den
Bischof Rotho von Paderborn geweiht. Annal. Corb. 1. c.
1044. Mai 26. König Heinrich III schenkt dem Kloster S. Petri und Pauli zu Paderborn, welchem der
Abt Wolfgang vorsteht, einen Hof mit Weinbergen zu Pobarto (Boppard) im Gau Trechira und der
Grafschaft Bertolds. Act. Aquisgr. VII. Kai. Jun. 1046, a. Ord. XVIII. R. VIII. Schaten A. P. I. p. 365.
1043. Graf Gevehard schenkt, zum Seelenheil seines Vaters Luithar und mit Einwilligung seines Vaters-
bruders Thiadric, dem Kloster Corvey Güter zu Kissunleve und Redepke im Gau Derlingo und
in Gevehards eigner Grafschaft. Auszug b. Wedekind Not. II. S. 1 18.
1046. Bischof Bruno zu Minden weiht das Kloster Kemnade. Lerbeck. Chron. 1. c. p. 172.
1047.
1047. September 2. Kaiser Heinrich III schenkt der Kirche zu Paderborn ein Gut zu Everschutte im
Gau Hessi und der Grafschaft Bennos. Act. Sosaet IV. Non. Sept. 1047, a. Ord. XVIII. R. IX-
Imp. I. Schaten A. P. I. p. 367. (CXLI.)
1048.
1048. April 9. Rotho, Bischof zu Paderborn, schenkt dem von seinem Vorgänger Meinwerk gestifteten
Kloster S. Petri und Pauli, welchem der Abt Wolfgang vorsteht, ein Gut zu Folcbettinchuson,
eine Salzstätte zu Uflon, ein silbernes Gefäss, und 30 Sol. jährlich aus den bischöflichen Zehen-
ten zu Wilgodessun, zu Bischof Meimoerlcs und seinem eignen Gedächtniss. Dat. Patherbrunnoo
V. Id. April. 1048. Schaten A. P.I. p. 369. (CXLII.)
1049. Julius 20. Kaiser Heinrich III bestätigt, auf Bitten des Bischofs Bruno zu Minden, die Privilegien
der dortigen bischöflichen Kirche. Act. Mindo XIII. Kai. Aug. 1048, a. Ord. XX. R. X. Imp. IL
Pistor. S. R. G. DI. p. 824. Schaten A. P. I. p. 368.
1030.
1050. Abt Rothard zu Corvey wird abgesetzt und Arnold zu seinem Nachfolger ernannt Annal. Corb.
1. c. p. 6.
1051.
1051. Mai 19. Pfingstfest, welches der Kaiser in Paderborn feiert. Lambert. Hersfeld. AnuaL ap, Perfe.
ScriptoY. T. V. p. 155. — Da dieser Schriftsteller gewöhnlich in der Zeitrechnung um pin Jahr
voraus ist, so würde diese Pfingstfeier auf d. 3. Jun. 1050 zu setzen sein, wenn sie nicht mit
dem Tode des gleichzeitig in Paderborn anwesenden Erzbischofs Bardo von Mainz in Verbindung
gebracht würde, der nicht vor 1051 erfolgt sein kann.
1052. „ 25. Kaiser Heinrich UI entscheidet, auf die Beschwerde des Bischofs Alberich zu Osnabrück
gegen den Grafen Bernhard, dass nur der Vogt der Kirche, sonst aber kein Herzog oder Graf,
die in gedachtem Bisthum wohnenden freien Leute, welche Mahelmänner genannt werden, vor
sein Gericht fordern dürfe. Act. Thrutmanniae VIII. Kai. Jun. 1051 , a, OrA XXIU, R. XIL
Imp. V. Sandhoff 1. c. p. XXXIV. Moser 0. G. U. S. 243. s. W. VIIL S. 39,
Digitized by
Google
4g2 1051 — 1052.
4053. November 7. Rotho (Rudolf), Bischof zu Paderborn, stirbt Strunck in not. crit. mscpt. ad h. a.
Anm. zu Kleins. I. S. 516. Todestag nach dem ältesten Necrol. Paderborn.; ein jüngeres nennt
d. 5., die meisten andern d. 6. Nov. — Lambert. Annal. 1. c. p. 155. (welchem Schaten A. P. I.
p. 372. hier irrthümlich folgt) setzt den Tod dieses Bischofs in das Jahr 4052, weil er, nach
seiner Gewohnheit, in der Zeitrechnung um ein Jahr voraus ist.
4054. December 21. Ruodpert, Bischof zu Mimigardevord , weiht die Crypta und drei Altäre im Kloster
Bmuweiler, auf Bitten des dortigen Abtes Tageno und in Auftrag des Erzbischofs von Cöln.
Strunck. in not. crit. mscpt. ad h. a. ex antiq. chart.
4055. „ 25. Weihnachtsfest, welches der Kaiser zu Goslar feiert, und wo auch der neue Bi-
schof von Paderborn, Imcul, durch den Erzbischof Luitpold von Mainz consecrirt wird. Lambert.
Annal. 1. c. zu 4053 (nehmlich nach seiner, das Jahr mit Weihnachten anfangenden Zeitrech-
I nung). — Dieser Imad war ein Schwestersohn des Bischofs Meinwerk, Seine Genealogie und
Jugendgeschichte s. b. Schaten A. P. L p. 373.
4052.
4056. Februar 3. Immad, Bischof zu Paderborn, bestätigt dem Kloster S. Petri und Pauli zu Paderborn
das Gut Sturibroch in der Grafschaft Erpos, welches der dortige Abt Wolfgang von einem
gewissen Ricbert erkauft hat. Act. Patherbrunnon III. Non. Febr. 1052, Henr. IIL a. Ord. XXI\'.
B. XIII. Imp. V. Episc. a. I. Schaten A. P. I. p. 374. mit dem falschen Datum IIL Non. Decembr.
(CXUII.)
4057. März 2. Kaiser Heinrichs III. Aufenthalt in Dortmund , erwiesen durch eine Urkunde desselben
Tür das Bisthum Hildesheim; act Trutmanniae VI. Non. Mart. 4052, a. Ord. XXIV. R. XIII.
Imp. VI. Ong. Guelf. T. IV. p. 421. Falke C. Tr. Corb. p 352.
1058. „ 23. Kaiser Heinrich IIL bestätigt dem Kloster S. Petri und Pauli zu Paderborn, welchem
der Abt Egilbert vorsteht, die Güter Goltpeche, Totenhusen, Waltmamiinchusen , Widen, Mere-
beche, Reme, in der Grafschaft des Herzogs Bernhard, Ratincheim und Testerbant, in der
Grafschaft des Grafen Gerhard, welche der verstorbene Bischof Meinwerk diesem Kloster ge-
schenkt, und welche dessen Erben Liutbold und Adalbert nachmals in Anspruch genommen,
' aber auf des Kaisers Vermittelung darauf verzichtet haben. Act. Goslare X. Kai. April. 1052,
a. Ord. XXni. R. XIII. Imp. VI. Schaten A. P. L p. 375. Falke C. Tr. Corb. p. 459. beide mit
der falschen Jahrzahl 1053. — Die Schrift des noch vorhandenen Originals ist grösstentheils
erloschen, daher ein neuer Abdruck unthunlich.
1059. December 3. Alberich, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Necrol. Osnabr. — Erdmann. Chr. 1. c. p. 206.
setzt den Todestag dieses Bischofs auf d. 19. April.
1060. Der Edle Franko und seine Gattinn Werinhild schenken dem Kloster S. Ludgeri zu Werden, mit
Genehmigung des dortigen Abtes Gero, ihre Besitzungen in der Luopanhclder und Lindthorper
Mark, wofilr sie in die Brüderschaft des Klosters aufgenommen und ihnen verschiedene Be-
sitzungen desselben auf Lebenszeit eingcthan werden. Act. a. 1052. Lacomblet Urkundenb. I.
S. 120.
(1052 — 1076.)
1061. Sicco gibt das vom Kaiser Conrad ihm geschenkte Eigenthum zu Ruoleichesdorf oder Builo im Gau
Navilgowe und der Grafschaft Herimanns, der Kirche zu Paderborn, wofür ihm Bischof Immad
gewisse Einkünfte auf seine und seiner Ehefrau Lebenszeit anweist. S. d. Bisher uugedruckt
(CXUV.)
Digitized by
Google
1052 — 1055. 173
4062. WirifAert schenkt dem Bischof Tmmad und der Kirche zu Paderborn Güter zu Aldenthorpe im
Gau Thietmelli, und erlangt zugleich von dem Bischof die Umgrenzung des neueu Kirchspiels
Odisthorp. S. d. Bisher ungedruckt. (CXLV.)
1063. Asculf ^hi der Kirche zu Paderborn sein Eigenthum zu Ascolvingerothe im Gau Rittiga und der
Grafschaft Theoderichs, wofür ihm Bischof Immad ein Vorwerk zu Daslingerothe u. a. auf Le-
benszeil einräumt. S. d. Bisher ungedruckt. (CXLVI.) — Die Zeit dieser urkundlichen Nach-
richten kann nur nach den oben angegebenen Regierungsjahren des Bischofs Immad bestimmt
werden.
1054.
1064. Mai 12. Immad, Bischof zu Paderborn, bestätigt die Privilegien des von seinem Oheim Meimoei-k
gestifteten Klosters S. Petri und Pauli in Suburbio der Stadt Paderborn, welchem der Abt Eil-
bei^t vorsteht. Dat. Paderbrunnon IV. Id. Maji, in sancto die ascens. Domini 1054, Episc. a- lU.
— Unter den Zeugen befinden sich der Dompropst Winbert, der Dechant Hermann, Graf Bern-
hard, Vogt der Kirche zu Paderborn, u. a. m. — Schalen A. P. I. p. 376. — Die Urkunde hat
in der Form viel Eigeuthümliches; der Verlust des Originals ist also auch deshalb sehr zu
bedauern.
1055.
1065. Februar 10. Bruno, Bischof zu Minden, stirbt. Necrol. Moellenb. u, Lerbeck Chr. 1. c. p. 172. —
Von seinen Thaten wird, ausser der an seinem Orte erwähnten Stiftung der Kirche S. Mauricii,
noch erwähnt, dass er das Marien - Kloster zu Minden vollendet und eingeweiht, und das Martini-
Stift daselbst verbessert habe. Lerbeck. 1. c. p. 171.
1066. Oktober 2. Arnold, Abt zu Corvey , stirbt. Cod. mscpt. und Annal. Corb. 1. c. p. 6. — Sein Nach-
folger Saracho wurde erst im folgenden Jahre zum Abte geweiht. Atinal. Corb. 1. c.
1067. Vertrag zwischen dem Bischof Egilbert zu Minden und dem Herzog Bernhard, worinn Ersterer dem
Letzleren Güter zu Nigenburg, Apeldoren, Leute, Velden, Scoythe, Mestemerothe , Wenge, Sul-
lethe, Alekestorpe, Peldo, Arnicampe, und den Zehenten von zwei Villen, gegeii zugesicherten
Schutz, überlässt. S. d. Würdtwein Subsid. dipl. T. VI. p. 312. Wedekind Noten III. S. 123.
— Die Handlung muss in dieses, oder in den Anfang des folgenden Jahres fallen, die Aufzeich-
nung aber später geschehen sein, da unter den Vermittlem genannt wird: Anno honorabilis
clericus postea Coloniensis factus episcopus; Erzbischof Anno aber gelangte 1056 zur Regierung.
(1055—1080.)
1068. Egilbert, Bischof zu Minden, beurkundet, dass ein gewisser Wolfram, miles S. Petri, 18 Eigenhö-
rige und alle seine Güter an den Orten Nunhusen, Lindungen, Bruninghusen und Enighusen,
der Kirche zu Minden geschenkt, und die Übergabe in der villd Nunhusen im Drein -Gau in
der Grafschaft Bernhards geschehen, worauf der Bischof demselben Wolfram die gedachten
Güter, nebst den Zehenten, welche er vorher gehabt, zu Lehen gegeben; auch bewilligt er
ihm den Zehenten zu Hardinghusen auf Lebenszeit, und seiner Ehefrau die Zehenten zu Har-
dinghusen und Wolthringhusen als Leibgedinge. S. d. Grupen Orig. Germ. HI. S 66. Würdt-
wein Subs. dipl. VI. p. 313. — Bischof Egilbert regierte in den oben angegebenen Jahren.
1069. Derselbe gibt der Kirche S. Martini zu Minden die Orte Almagehusen und Bedinge Burstal, ein
Gut zu Adelberinghusen, den Zeheuten daselbst und zu Vanredere, und eine Mühle zu Minden;
femer zwei Pflüge zu Egisbergun, zum Licht im Schlafhause der Brüder; endlich ein Gut zu
Digitized byC^OOQlC
484 1055 — 1057.
Menninchuffeu , einen Zehenten zu Lütteren, und den Bann über die Stadt Minden, znm Bau
der Stiftsgebäude. S. d. Bisher ungedruckt. (CXLVII.)
4070. Derselbe gibt der von seinem Vorgänger Br'uno gestifteten Kirche S Mauricii Güter und Einkünfte
von seinem Eigenthum zu Reteresthorpe, lindungon, und an mehr. and. Orten, eine Hofstätc
an der Weser bei Scalcaburg und einen Garten bei dem bischöflichen Hofe zu Minden. S. d.
Spilcker Beitr. 1. S. 150. (CXLVm.)
1056.
1071. April 7. Osterfest, welches der Kaiser, nach seiner Rückkehr aus Italien, in Paderborn feiert
Lambert. 1. c. p. 157.
(1056 — 1071.)
1072. Register aller Güter und Einkünfte des Stiftes Corvey, aufgenommen durch den dortigen Abt 5«-
racho (welcher in den oben angegebeneu Jahren regierte). Falke in append. ad Cod. Tr. Corb.
— Nach Wigands Untersuchungen (in dessen Ausg. der Trad. Corb.) ist indessen F^lke s Abdruck,
theils um ihn mit seiner Bearbeitung des Traditions -Registers in Übereinstimmung zu bringen,
thcils auch zu Gunsten seiner genealogischen u. and. Hypothesen, sehr verfälscht; das Original
aber so wenig als eine alte Abschrift hat sich bis jetzt gefunden.
(1056 — 1075.)
4073. Anno, Erzbischof zu Cöln, incorporirt dem Kloster zu Goseke die Pfarrkirche S. Cyriaci daselbst.
S. d. Seibertz ürkundenb. L S. 31. — Erzb. Anno regierte in den angegebenen Jahren. Vgl.
über denselben: Anno IL der HeUige, Erzbischof von Köln, seine Geschlechtsverhältnisse und
seine geistl. Stiftungen; von Mooyer; in d. Zeitschr. f vaterl Gesch. u. A. K. VIL S. 39 — 67.
1057.
1074. Die Sächsischen Fürsten, welche sich von dem vorigen (am 5. Oktober 1056 verstorbenen) Kaiser
in ihren Rechten beeinträchtigt glaubten, halten häufige Zusammenkünfte, in der Absicht, sei-
nem Sohne das Reich wieder zu entreissen. Die drohende Empönmg kommt jedoch nicht zum
Ausbruche, weil OUo, das Haupt dei*selben, in einer Fehde gegen Bruno und Ecbert, des Kö-
nigs Verwandte, erschlagen wird. Lambert. 1. c. p. 158. Annal. Saxo 1. c. p 692.
1075. Mai 26. König Heinrich IV. bestätigt der Kirche zu Osnabrück, auf Bitten des dortigen Bischofs
Benno, die ausschlies,sliche Gerichtsbarkeit über ihre Angehörigen , das Markt-, Münz- und ZoJI-
recht und den Forslbann. Act. Corbejc VIL Kai. Jun. 1057, R. a. Ord. IIL R. L Sandhoff 1. c.
p. XXXVI. Moser 0. G. IL S. 244. s. W. VIII. S. 40.*)
1076. In diesem Jahre soll firzbischof Anno eine früher in Dortmund bestandene Kirche nach Cöln ver-
legt und daraus die Kirche Mariae ad gradus gebildet haben. Anm. zu Kleins. I. S. 329. —
Schaten A. P. I. p. 390. berichtet diese Sache erst zum J. 1064; üidessen hat die Kirche schon
4059 die päpstliche Bestätigung erhalten.
*) Das Copiarinm des Osnabr. Domstirts zeigt von dem- letzteren Abdrucke folgende Abweichungen. Z. 4. tot
episc. ist einzuschalten: Tenerabilis; S. 41. Z. 1. f. Iheloneum I. theoloneum; Z. 16. f. praedicte sedis episci>pt
I. praedicti episc; Z. 17. f. buittsceoiodi 1. huiustnodi ; Z. 20. parri peodens als' ein Wort gesebrieben.
Digitized byC^OOQlC
1058 — 1059. 485
1058.
1077. Februar 7. Immad, Bischof zu Paderborn (Bodelebrunnin) ist unter den Fürsten, auf deren Rath
König Heinrich IV. die Abtei Drubicke dem Bisthum Halberstadt incorporirt. Act Goselare
VII. Id. Februar. 1057. Höfer Zeitschr. f. Archivk. U. S. 534.
1078. März 3. König Heinrich IV. schenkt, auf Bitten des Erzbischofs Anno zu Cöln*, der Kirche zu Min-
den das Gut Losa im Gau gleiches Namens. Act. Mindae V. Non. Mart. 1058, R. a. Ord. IV.
R. II. Pistor. Scr. R. G. HI. p. 831. — Über die zweifelhafte Lage des Ortes vgl. Wedekind
Not. II. S. 178. Ledebur Brukt. S. 116.
1079. April 10. Die Stadt Paderborn wird abermals durch Feuer zerstört, wobei die vom Bischof Mein-
werk erbaute Domkirche fast allein stehen bleibt. Vita Meinw. 1. c. p. 547. , cap. 55. Den Tag,
fer. VI. ante Palmas, nebst einigen Einzelnheiten, gibt Mariani Scoti Chron. ap. Pertz. Scriptor.
T. V. p. 558. (nach seiner Zeitrechnung zum J. 1080.), nach welchem auch die Domkirche mit
abgebrannt sein soll. Der Verfasser dieses Berichtes hatte wenige Tage nach dem Brande
(fer. U. post Octavas Paschae, also d. 27. April.) die Brandstätte selbst besucht.
1080. Mai 6. Imad, Bischof zu Paderbprn, ist zu Pölde, bei der Consecration Bischof Gundckars IL von
Eichstädt, welcher unter andern auch König Heinrich IV. mit seiner Mutter , der Kaisermn Agnes,
und der bekannte Kardinal Hildebrand (nachmals Papst Gregor VII.) beiwohnten, mit gegenwär-
wärtig. Schaten A. P. I. p. 380., nach der im Catal. Episc. Eystad. aufbewahrten eignen Nach-
richt des Bischofs Gundekar. — Unter dem Tage S. Joannis apostoli plus ceteris Deo dilecti ist
wahrscheinUch Jo. ante port. lat. zu verstehen; denn am 27. December, welcher sonst diesem Apo-
stel geweiht ist, konnte der König weder 1057 noch 1058 in Pölde sein, da er das Weihnachts-
fest in diesen Jahren an ganz andern Orten feierte. Vgl Lambert. 1. c. p. 159. sq.
1081. Oktober 3. Imad, Bischof zu Paderborn, schenkt dem, von seinem Oheim, dem Bischof il/^Vit^^A:,
im Suburbium der Stadt Paderborn gestifteten Kloster, welchem der Abt Eilbert vorsteht, ein
Gut zu Tuista und einen Fischteich zu Helsen, nebst einer dabei gelegenen Mühle, für die auf
des Bischofs Verlangen abgebrochene Mühle zu Balhom. Act. Paderbum V. Non. Octobr. 1058,
Henr. IV. Reg. a. III. — Unter den Zeugen befinden sich: Tammo, Abt zu Helm ward eshausen;
Winbert, Dompropst; Ecgico, Propst der Jerusalems -Kirche (Bussdorf), u. a. m. Schaten A.
P. I. p. 382.
1059.
1082. April 7. König Heinrich IV. gibt dem Bischof Imad von Paderborn den Forst Reginherishusun,
welchen sein Vater Kaiser Heinrich III. von dem vorigen Bischof Rudolf eingetauscht hatte, zu-
rück, und verzichtet zugleich auf die dafür in Tausch gegebenen Güter. Act. ap. Trajectum
VII. Id. AprU. 1059, a. Ord. V. R. ffl. Schaten A. P. I. p. 382. (CXLIX.) — Vgl. Wedekind
Not. I. S. 273. n. S. 176.
1083. „ „ Derselbe bestätigt der Abtei Deutz die von seinem Vater ihr geschenkte Rente von 4 Pfund
Silbers, zur Hälfte aus dem Reichshofe Trutmannin (Dortmund) und zur Hälfte aus dem Hofe
Tiela. D. ut pr. Lacomblet Urkundenb. I. S. 125.
1084. Julius 27. Derselbe bestätigt der Kirche zu Minden, auf Bitten des dortigen Bischofs Egilbert,
ihre Privilegien. Act. Polide, VI. Kai. Aug. 1059, a. Ord. VI. R. III. Pistor. Scr. R. G. IH.
p. 826. (GL.)
1085. November 8. Buothard, der abgesetzte Abi von Corvey, wird zum Abt in Hersfeld erwählt. Lam-
bert. 1. c. p. 161.
Beg«sU bist. Westfal. 24
Digitized by V^OOQIC
186 1060 — 1064«
4060.
1086. Juniiis 30. König Henrich IV. anwesend in Corvey, zu Folge einer Urkunde, worinn der Kirche
zu Magdeburg die von dem Canonicus Liudgerus an dieselbe geschenkten Güter bestätigt wer-
den. Act. Chorebeie II. Kai. Jul. 1060. Uöfer Zeitschr. f. Archivk. II. S. 536.
(1060 — 1076.)
1087. Imad, Bisehof zu Paderborn, schenkt der Kirche S. Petri und Andrea daselbst den Hof Vespcrdou.
S. d. Bisher ungedruckt. OilA.) — Die Zeit bestimmt sich danach, dass Erzbischof St'frid
1039 — 1084, Bischof Hicbeit 1060 — 1097, und Bischof Imad bis 1076 regierte.
1062.
1088. März 9. Die Bischöfe Egilbert zu Minden und Immico zu Paderboni, und der Abt Saracho zu
Corvey, sind unter den Fürsten, auf deren Verwendung König Heinrich IV. dem Bisthum Hil-
desheim einen Forstbann schenkt. Act. Goslare VII. Id. Mart. 106i, a. Ord. IX. R. VI. (Der
Zusatz: vitae XII., obgleich richtig, ist, als beispiellos ungewöhnlich, doch wohl nur ein Ein-
schiebsel.) Falke C. Tr. Corb. p. 577. Schaten A. P. I. p. 38i.
1089. Mai 19. Pfingstfest, welches König Heinrich IV. in Minden feiert. — Noch während der Anwesen-
heit des Königs brach, in Folge der, zwischen seinem Gefolge und den Bürgern entstandenen
Zwietracht, eine Feuersbrunst ans, welche auch den Dom mit vielen Kostbarkeiten zerstörte.
Lerbeck. Chr. Mind. 1. c. p. 172., welcher als den Tag der Feuersbrunst X[. Kai. Jun. ;22. Mai,
also den Tag nach den Pfingstfeiertagen) angibt. Das Chron. Mind. ap. Meibom. Rer. Germ.
T. I. p. 560. gibt den Tag Vincentii (6. Jun.) an.
1090. Oktober 24. König Heinrich IV. schenkt dem Erzbischof Adalbert zu Hamburg die Grafschaft des
Grafen Bernhard in den Gauen Emisga, Westfala und Angeri. Act. Radisbone IX. Kai. Xovembr.
1062, a. Ord. VIII. R. VI. Lindenbrog. Scr. R. septentr. p. 141. Lappenberg Ilamb. Urkundenb.
I. S. 87.
1091. „ „ Derselbe schenkt dem Er/b. Adalbert zu Hamburg die Grafschaft des Markgrafen Vto
im Gau Angeri. D. ut pr. Lindenbrog. 1. c. Eccard Hist. geneal. princ. Saxon. super, p. 360.
1092. Fritherich schenkt seine Erbgüter zu Werstine und Elbeno (bei Recklinghausen) dem Altare S. Ma-
riae in paradiso zu Cöln; mit Bestätigung des Erzbischofs Anno. Act. a. 1062, Annonis archiep.
a. Ord. VI. Lacomblet Urkundenb. I. S. 127.
1063.
1093. Julius 17. König Hrinrich IV. schenkt der Kirche zu Minden, zu einiger Erstattung des während
seiner Anwesenheit erlittenen Brandschadens, den Hof Lashuggeri im Gau Angeri. Act. Goslar.
XVI. Kai. Aug. 1063, a. Ord. VIH. R. VI. Pistor. Scr. R. G. UI. p. 827. Vgl. Wedekind Not. II.
S. 178.
1094. November 16. Robert, Bischof zu Mimigardevord , stirbt. — Die Kirche zu Mimigardevord halte
von ihm Hiddingsel und Greven erhalten. Necrol. eccl. maj. Monaster., welches noch anfiihrl,
dass seine Memorie in der S. Clemens - Kapelle gefeiert werde. Cf. Schaten A. P. I. p. 387.
1064.
1095. April 30. Fridericus Mimigardefordensis id est Monasteriensis episcopus, erscheint als Zeuge in
einer Urkunde König Heinrichs IV. fiir das Bisthum Utrecht; act. Werde IL Kai. Maji 1064. a.
Ord. IX. R. VIII. Ueda Hist. episc. Ultraj. p. 128. — Dieser Friedrich, aus dem Hause der
Grafen von Wettin, war vorher Dompropst zu Magdeburg, und sollte dort zum Erzbischof cr-
Digitized byC^OOQlC
i»€4 — 1«««. 487
wälilt werden, wurde aber durch Wezilo, den Bruder des damals an der Spitze der Reichs-
regierung stehenden Erzbischofs Anno von Cöln, verdrängt, und als Entschädigung daflir, durch
des letzteren Vorschub, in das Bisthum Mimigardeford befördert. Vgl. über seine Familie die
das Kloster Gerbstädt betreffende Urkunde bei dem Jahre 4118 (Nr. 1436.). Er bekleidete
zugleich das Amt eines königlichen Kanzlers und hat als solcher unter andern Urkunden Hein-
richs IV. recognoscirt: 4062, fiir das Monasterium Campidonense; Mabillon Analect. T. IV. p. 275.
— 1063, die oben erwähnte Urkunde fiir das Bisthum Minden (Nr. 1093.); und ein Privilegium
fiir das Bisthum Passau; Hundt Metrop. Salisb. p. 367. — Der Zusatz am oben angef. Orte: id
est Monast. ist ohne Zweifel ein jüngerer Einschub, aus einer Zeit, wo der Name Minxig. ausser
Gebrauch gekonmien war und deshalb der Erklärung zu bedürfen schien.
(1064 — 4069.)
4096. Julius 20. König Heinrich IV. bestätigt der Kirche zu Paderborn die von seiner Mutter, der Kai-
seriun Agnes, derselben geschenkten Güter zu Ersten im Gau Engem und der Grafschaft des
Grafen OsolL Dat. XIII. Kai. Aug. (das übrige fehlt.) Bisher ungedruckt. (CLII.)
4065.
4097. August 8. König Heinrich IV. schenkt dem von dem Erzbischof Anno zu Cöln gestifteten Kloster
S. Michaels zu Siegburg die villa Mengide im Gau Westfalen und der Grafschaft des Grafen
Herimann. Act. Triburie VI. Id. Aug. 4065, a. Ord. XII. R. IX. Würdlwein nov. Subsid. dipl.
T. IV. p. 36. Lacomblet ürkundenb. I. S. 432.
4098. September 6. Derselbe incorporirt der Kirche zu Hamburg, um die Verdienste des dortigen Erz-
bischofs Adalbert zu belohnen, die Abtei Corvey. Act. Ockerslevo VIII. Id. Septembr. 4065, a.
Ord. XI. R. IX. Orig. Guelf T. IV. p. 484. Lappenberg Hamb. ürkundenb. I. S. 94. — Über
die Intriguen des Erzbischofs Adalbert, wie derselbe sich durch Einziehung der grossen Abteien
Corvey und Lauresheim (Lorsch) zu bereichem, und die Widersprüche mehrerer Füreten durch
Aufopferung anderer Stifter zu beseitigen suchte; wie er, um eine Erledigung der Abtei Corvey
zu bewirken, den Abt von Corvey, durch das erdichtete Vorgeben von dem Tode des Bischofs
zu Pola und seiner Ernennung an dessen Stelle , zu einer vergebhchen Reise nach Italien bewog,
und wie nachmals durch den gewesenen Herzog von Baiern, Otto von Nordheim, die Selbst-
ständigkeit Corvey s gerettet wurden, s. ausführlicher Lam'bert. 1. c. p. 466. sq.
4099. Oktober 19. Wiederholung der vorigen Schenkung. Act. Goslar. XIV. Kai. Novembr. 4065, a. Ord.
XI. R. IX. Lindenbrog. Scr. R. sept. p. 470. Schalen A. P. L p. 390.
1100. Adalbert, Erzbischof zu Hamburg, fordert den Abt Fulco zu Corvey (nehmlich Alt -Corvey in Frank-
reich) zu einer Brüderschaft zwischen den beiderseitigen Klöstern (Alt- und Neu -Corvey) auf,
Lappenb. Hamb. ürkundenb. I. S. 95.
4066.
4104. August 1. Imady Bischof zu Paderborn, bestätigt dem Klostor S. Petri und Pauli daselbst, auf
Bitten des Abtes Eilbert, ein Gut zu Hallo in der Grafschaft des Herzogs Bernhard. Act. Pa-
therbrunnon Kai. Aug. 1066. Schalen A. P. L p. 379. mit der falschen Jalirzahl 4056. Vgl.
Wedekind Not. H. S. 184. (CLIU.)
1102. December 8. König Heinrich IV. schenkt dem Erzbischof Adalbert zu Hamburg einen Forst im
Gau Engherc-hcrescephe, von dem Flusse Ambriuna die Weser aufwärts bis zum Flusse Diinila,
und diese aufwärts bis zu dem Dorfe Scherva, dann über die Dörfer Burchartinchusen, Wilbo-
tissun, Alten -Herise, Langmeissina» Dringen, Tutenhusen, Ercwissun, Belictorsen, bis an den
24*
Digitized by
Google
488 106T — 1068.
vorgenannten Fluss Ambriuna und diesen abwärts bis an die Weser. Act. Chorbeie VI. Id. De-
cembr. 1066, a. Ord. XI. R. IX. Lappenberg in Wigands Archiv VII. S. 42. Dess. Hamb. Ur-
kundenb. I. S. 94. — Die Regierungsjahre passen nicht zu dem angegebenen Jahre Christi; der-
gleichen Fehler sind aber um diese Zeit zu häufig, als dass dadurch die Urkunde verdächtigt
werden könnte. Die Schenkung scheint übrigens nicht in Wirksamkeit getreten zu sein.
1067.
1103; lanere Unruhen in Sachsen. (Saxonia civili laborat discordia.) Bertholdi Annal. ap. Periz. Scriptor.
T. V. p. 273. — Vielleicht trugen diese Unruhen dazu bei, dass König Heinrick IV., um die
Sachsen mehr in seiner Gewalt zu haben, in ihrem Lande veste Schlösser erbauen liess, imd
dadurch die Unzufriedenheit noch mehr anregte; Annal. Sax. 1. c. p. 695., zu diesem Jahre;
Eckehardi Chron. ap. Pertz. Scriptor. T. VI. p. 199., zu 1068; — wie es denn auch an sich
wahrscheinlich ist, dass die, den Sachsen so lästige Erbauung der königlichen Burgen nicht erst
in dem Jahre begann, wo sie den Ausbruch des Krieges hervorrief und wo andere Schriftsteller
ihrer gedenken. Vgl. Nr. 1127.
1104. September 19. Benno, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Lambert. 1. c. p. 173. Todestag nach Nc-
crol. Osnabr.
1105. November 21. König Heinrich IV. ernennt Benno II. zum Bischof von Osnabrück. Der neue Bi-
schof, geboren aus einer ehrbaren bürgerlichen Familie in Schwaben, war bisher Dompropst
zu Hildesheim gewesen, hatte dem Kaiser in mancherlei Geschäften gedient und besonders den
Bau der Sächsischen Burgen mit vielem Geschick geleitet. Über dessen frühere Lebensgeschichte
s. des Iburgischen Abtes Norbert Vita Bennonis, ap. Eccard. Corp. histor. med. aevi T. II.
p. 2161 — 2169. — Da seine Ernennung eben am Tage des heil. Clemens geschah, so gelobte
er diesem Heiligen, als seinem besonderen Schutzpatrone zu Ehren, eine Kirche zu bauen.
Vit. Benn. 1. c. p. 2170.
1106. Anno, Erzbischof zu Cöln, dotirt die von ihm gestiftete Kirche des heil. Georg daselbst unter an-
dern mit Einkünften aus den Zehenten zu Meginhardeshagen und Luidolfessceith, desgleichen
mit dem Zehenten zu Menethene u. a. m. Act. in ecclesia S. Petri Coloniae a. 1067. Lacomblet
Urkundenb. L S. 135.
1068.
1107. Der neue Bischof von Osnabrück, Benno IL, wird zu Cöln von dem Erzbischof ilnno, mit Assistenz
der Bischöfe Friedrich von Münster und Eilbert von Minden, consecrirt — Die Handlung fällt
zwischen das V^^eihnachtsfest des vor. J., welches Benno in Osnabrück, und das Fest Maria
Reinigung (2. Febr.), welches er noch in Cöln feierte. Vit. Benn. 1. c. p. 2170.
1108. Mai 29. König Heinrichs IV. Aufenthalt zu Soest, nachgewiesen durch eine Urkunde desselben
für das Kloster Siegburg. Act. Sosaz IV. Kai. Jun. 1068, a. Ord. XV. R. XL Würdtwein Nov.
subs. dipl. T. IV. p. 38.
1109. Juniqs 22. Die Domkirche zu Paderborn wird, nach ihrer Wiederherstellung aus der im J. 1058
erlittenen Zerstörung (vgl. Nr. 1079.) aufs neue geweiht. Gobelin. Pers. Cosmodr. ap. Meibom.
R. G. T. I. p. 262.
4110. Julius 30. Anno, Erzbischof zu Cöln, befreit, auf Bitten der Äbtissinn Gerbergis und zu Gunsten
des Klosters Odingen, dessen Hof Witenchusen in pago Sosatiensi von aller Zehentpflicht, gegen
eine jährliche Rente von 3 Solidts an den Villicus zu Greving. Dat. III. Kai. Aug. 1068. —
Unter den Zeugen: Adolfus advocatus de Monte. Seiberlz Urkundenb. I. S. 31.
Digitized by LjOOQIC
1068 — 1070. 189
i IMI. Derselbe verordnet, dass niemand die Zehenton oder Hoven genannt Selehoven des Stifts Werden
^ in Westfalen und Ostfalen oder Engern antasten soll. . Act. in Monastorio S. Liutgeri a. 1068.
^ Kindlinger M. B. 2. B. ürk. S. 43. Lacomblet ürkundenb. I. S. 137.
1112. December 25. (Weihnachten.) König Heinrich IV. richtet zu Goslar einen Landfrieden auf, wodurch
er die Ruhe in Sachsen wiederherstellt. Berthold. 1 c. p. 274. zum Jahre 1069, weil er das
Jahr mit Weihnachten anfangt. — Diesen Landfrieden scheint auch Anon. de Henr. lY. Imp.
hello contra Saxones carm. her. lib.' L v. 20. sq. ap. Reuber Vet. Script, ed. Joannis p. 287.
anzudeuten. ^
- (1068—1070.)
: 1113. Bischof J?enno zu Osnabrück trifft Anstalten, in Folge des bei seiner Ernennung gethanen Gelübdes,
s. zu Ehren des heil. Oemens eine Kirche zu bauen. Noch ehe die Wahl des Ortes für diese
J: Kirche entschieden war, wurden ihm verschiedene Güter für dieselbe übergeben; namentlich
von einer gewissen Reinmod zu Schwankendorp ; von Walderich zu Versmele; von Cuniza zu
pj Bamwide (vgl. die hierüber besonders folg. ürk.); von Imma zu Glane. Vit. Benn. 1. c. p. 2172.
(cap. 17.) — Andere das. noch erwähnte Schenkungen gehören, den noch vorhandenen Urkun-
den zufolge, in eine spätere Zeit.
,; 1114. Bischof Benno wählt zur Erbauung einer Kirche und eines Klosters die Stätte des verfallenen alt-
sächsischen Schlosses Iburg, und da dieser Ort zu den Gütern seineis Bisthums gehört, wendet
^j. er demselben, als Vergütung dafür, das Gut Bamwide zu. (Vgl Nr. 1116.) Vit. Benn. 1. c.
p. 2173. (cap. 18.) — Ausführliche Beschreibung der Lage und Umgebungen von Iburg, wo,
, nach Ausweis aufgefundener Ruinen, eine altsächsische Veste gewesen, s. ebd. p. 2171., cap. 16.
1115. Die Bauern, welche sich im Iburger Walde die Eichelmast gewaltsam ^nmaassen und dadurch die
Absichten des Bischofs hindern wollen, werden von ihm durch Androhung des Bannes davon
abgehalten, worauf der Vogt Meginbald das Eigenthumsrecht des Bischofs beschwört, und vor-
läutig eine kleine Kapelle erbaut wird. Vit. Benn. 1. c. p. 2174. (cap. 19.)
1116. Gisilbert und Cuniza geben dem Bischof Benno für die Kirche zu Osnabrück die Orte Essene und
Bamwide, gegen eine lebenslängliche Rente. S. d. Moser O. G. II. S. 262. s. W. VIIL S. 57.
(CLIV.) — Aus der Nachricht der Vit. Benn. , dass Bamwide tauschweise für Iburg an die Kirche
zu Osnabrück gekommen, ist zu schliessen, dass diese Schenkung vor der Einweihung der
Kirche zu Iburg, also vor 1070, geschehen.
(1068—1088.)
1117. Das durch die Nachlässigkeit des Propstes Tiho und die »Untreue seiner Verwalter in seinen Ein-
künften sehr herabgekommene Collegiat- Stift S. Johannis zu Osnabrück wird durch den Bischof
Benno in eine neue Ordnung gebracht. S. d. Stüve Geschichte der Stadt Osnabrück, I. Th.
S. 123. (CLV.)
1069.
1118. Benno, Bischof zu Osnabrück, ist anwesend bei einem durch König Heinrich IV. geschlossenen
Vergleiche z\^ischen dem Erzbischof Sigifrid von Mainz uöd dem Abte Witewald von Fulda,
wegen der Thüringischen Zehenten. Act. in Mülinhusen a. 1069. Schoettgen et Kreysig Diplom,
et Scriptor. R. G. T. I. p. 25.
1070.
1119. Otto von Nordheim, des Herzogthums Baiem entsetzt, erneuert in Sachsen die Fehde gegen den
König, wobei unter andern das jenem zugehörige Schloss Desenberg von dem Könige belagert
und erobert wird. Lambert. I. c. p. 177. Chron. ürsp. (ed. Basil. 1569) p. 220. zürn J. 1071.
Digitized byL^OOQlC
IftO 107« — 1011.
4120. November 23. Bischof Benno zu Osnabrück weiht in dem neu gebauten, überaus schnell vollen-
deten Chore der Kirche zu Iburg den ersten Altar zur Ehre unsers Herrn Jesu Christi, des hei-
ligen Kreuzes, der heU. Maria, des heil. Clemens und anderer Heiligen, deren Reliquien darinn
aufbewahrt wurden. Vit. Benn. 1. c. p. 2180, cap. 24. — Wegen der besorglichen Kriegsgefahr
liess er den Berg zugleich bevestigen. Witt. Hist. Westphal. p. 268.
(4070—1088.)
1121. Der Edle Volchard wird, als künftiger Canonicus der Kirche zu Osnabrück, von dem dorti*?cn
Bischof Benno zur Fraternität und Präbende derselben Kirche aufgenommen, und gibt dafür,
nach der Bestimmung des Bischofs und zu Händen des Vogtes Liudolf, den Hof Helveren mit
3 Eigenhörigen, eine Ilove zu Budelingthorpe mit 2 Eigenhörigen, eine Ilove zu Haselino mit
1 Eigenhörigen, und die Eichelmast zu Glanathorpe, nebst anderm Zubehör, an die Kirche
S. Clcmentis zu Iburg; der Bischof gibt ihm dagegen, auf seine und seiner nächsten Erbinn
Aveza Lebenszeit, 3 Pfund an Zehenten zu Lehen, mit der Bewilligung, dass, wenn nach beider
Tode ihre Erben Adaiger und Conrad noch leben und das Lehen verdienen wollen, es diesen
ebenfalls auf Lebenszeit gereicht werden soll. S. d, Moser 0. G. II. S. 246. s. W. Yffl. S. 4i
(Nr. 26.)
1071.
Wii. Januar 9. Saracho, Abt zu Corvey, stirbt. — Sein Nachfolger Wernher war ein Mönch aus dem-
selben Kloster. Lambert. 1. c. p. 180. Todestag nach Cod. mscpt. Corb. u. Necrol. Moellenb.
1123. April 5. Das Kloster Überwasser zu Münster wird, unter der zweiten Äbtissinn Ida, einer Ver-
wandten der ersten Äbtissinn, durch eine Feuersbrunst verwüstet. — Die Äbtissinn bemühte
sich sehr, das Kloster bald wiederherzustellen, erlebte aber dessen Vollendung nicht, sondern
starb ein Jahr zuvor. Cod. mscpt. Transaquens. und daraus Niesert M. ü. S. II. S. 54. (CXXXIV.)
— Dass diese Feuersbrunst noch weiter um sich griff und namentlich auch die Domkirche zer-
störte, ergibt sich aus der späteren Wiederherstellung der letzteren. S. Nr. 1234.
1124. Junius 13. (Fer. II. Pentecosles.) Bei der, von dem Bischof Burchard zu Halberstadt verrichteten
Einweihung der dortigen, nach einem 12 Jahre vorher stattgefundenen Brande, neu erbauten
Domkirche, war unter andern Bischof Benno von Osnabrück zugegen. Annal. Saxo 1. c. p. 698.
1123. Julius. . König Heinrich IV. schliesst mit dem König von Dänemark ein Bündniss gegen alle seine
Feinde , namentlich gegen die Sachsen. Brun. hist. belli Saxon. ap. Pertz. Scriptor. T. V. p. 335.
ohne Angabe des Jahres. Adam. Brem. 1. c. p. 57. Vgl. Wedokind Not. I. Nr. XXI. — Lambert.
1. c. p. 202. und Annal. Sax. 1. c. p. 699. erwähnen dieses Bündnisses bei dem Jahre 1073; da
aber der Erzbischof Adalbert von Bremen noch dabei mitwirkte, so kann es nicht später ak
1071 stattgefunden haben.
1126. August 13. Synode zu Mainz, in Gegenwart des Königs, und unter dem Vorsitze des dortigen
Erzbischofs Sigifrid, auf welcher die Entsetzung des Bischofs Karl von Constanz verhandelt
wird, und welcher unter andern Bischof Benno von Osnabrück beiwohnt Lambert. I. c
p. 183. sq. Udalr. Babenb. Cod. Nr. CXXII. ap. Eccard. Corp. hist med. aev. T. D. p. 112.
1127. December 29. Benno, Bischof zu O.snabrück, ist unter den Fürsten, auf deren Verwendung König
Heinrich IV. der Kirche zu Kaiserswerth eine Güterschenkung macht Act Wormat IV. Kai.
Jan. 1072 a. Ord. XVIII. R. XVI. Orig. Guelf. T. D. p. 417. Lacomblet ürkundenb. I. S. HO.
Die Jahrzahl 107^ ist nach der Zeitrechnung zu verstehen, welche das Jahr mit Weihnachten
anrängt
Digitized by VjOOQIC
1072 — tOTJ. 491
^ 1072.
^^ 1 1 28. Nachdem Erzbischof Anno von Cöln sich von den Geschäften der Reichsregieruna; zurückgezogen,
' ' fangt König Heinrich IV. an, sehr willkürlich und ungesetzlich zu regieren. Zur Unterstützung
' V seiner Gewaltherrschaft (oder um ganz Sachsen und Thüringen zu kaiserlichen Domänen zu machen)
erbaut er in Sachsen und Thüringen viele Burgen , deren Besatzungen gegen die umliegenden
Gegenden viele Gewaltthätigkeiten ausüben. I^mbert. 1. c. p. 192. vgl. p. 204. sq. (zu 1073)
Eckchard. 1. c. p. 200. (zu 1071 und 1072), der die Aufregung der Sachsen hauptsächlich aus
der Absetzung und Verfolgung des Herzogs Otto von BaicTn ableitet.
1129. März 17. Adalbert, Erzbischof von Bremen (Hamburg) stirbt. Lambert. 1. c. p. 189. — Sein vom
h König ernannter Nachfolger war Liemar, dessen Lobspruch s. b. Lambert. 1. c. p. 190.
r. 1 130. Anno, Er/bischof zu Cöln, stiftet an dem von ihm erworbenen Orte Grascaft in Saxonia ein Kloster
für reguläres raonachos ordinis Sigebergensis, und bestimmt dessen Privilegien und Besitzungen.
Act. a. 1172. Seibertz Urkundenb. L S. 32.
V. 1131. Die nach dem Brande (s. ,Nr. 1089.) wiederhergestellte Domkirche zu Minden wird durch die Bi-
,j; schöfe Engelbert von Minden und Rudolf von Schleswig aufs neue eingeweiht Lerbeck. Chr.
1. c. p. 172.
1^ 1073.
1132. Januar 29. Anno, Erzbischof zu Cöln, beurkundet die von ihm verrichtete Einweihung des von der
Äbti.ssinn Suanehildis zu Essen gegründeten Bethauses (oratorii) auf dem Stophenberge, und
schenkt dazu den Noval- Zehenten zweier Hoven zu Kempeno in der Grafschaft des Grafen
Unimh, ftat. IV. Kai. Febr. 1073. Westphalia 2. Jahrg. 2. Quart. S. 62. und richtiger 3. Jahrg.
S. 250., wo aber die Äbtissinn irrig Sophia genannt wird. Lacomblet Urkundenb. L S. 141.
1133. März 2. Benno, Bischof zu Osnabrück, wohnt der Synode bei, welche König Heinrich IV., wegen
dos Zehentstreites zwischen dem Erzbischof von Mainz und den Thüringern, zu Erfurth hält
Lambert. 1. c. p. 192.
^ 1134. König Heinrich IV. entbietet sein Heer auf den 21. August (septima die post Assumt. sanctae Dei
genitr. Mariae) zusammen , angeblich zu einem Feldzuge gegen Polen ; in Sachsen aber verbreitet
sich das Gerücht, es sei auf einen Vertilgungskrieg gegen die Sachsen abgesehen. Daher erhebt
sich ein allgemeiner Aufstand der Sachsen gegen den König, als dessen Theilnehmer unter
andern auch die Bischöfe Eilbert von Minden, Immad von Paderborn und Friedrich von Mimi-
gardevord genannt werden. — Erzbischof Liemar von Bremen und Bischof Benno von Osnabrück,
welche dem Bunde gegen den Kaiser nicht beitreten, werden deshalb aus Sachsen vertrieben.
Lambert. 1. c. p. 194. sq. Vgl. Vit. Benn. cap. 21. 1. c. p. 2177. — Dies ist der Anfang des
berühmten und langwierigen Sachsen -Krieges, der, in seiner Verwickelung mit allgemeineren,
grossen Reichs- und Kirchen -Streitigkeiten, erst mit dem Ausgange des fränkischen Königs-
hauses sein völliges Ende erreichte, und auch für Westfalen — obgleich von hier aus nur wenig
specielle Nachrichten über die eigentlichen Kriegsereiguisse vorhanden sind — besonders hin-
sichtlich der En(wickelung der inneren Landesverhältnisse nicht ohne wichtige Folgen war. Vgl
Stüve, Bemerkungen über den Sächsischen Krieg (1070 — 1125) und seine Folgen für Westfalen ;
in Wigands Archiv 3. B. S. 117. u. f.
1135. August 1. Die Sachsen schicken eine Gesandtschaft an den König nach Goslar, mit dem Verlangen :
ihnen, weil sie mit den Luticiern beständig zu kämpfen hätten, den Feldzug nach Polen zu
erlassen; die in Sachsen erbauten Schlösser wieder abzubrechen; den Sächsischen Fürsten die
ihnen entzogenen Güter zurückzugeben; sein Hoflager nicht immer in Sachsen, sondern abwech-
selnd auch in andern Theilen des Reiches zu halten; sich bessere Käthe zu wählen und seinen
eignen Lebenswandel zu bessern; widrigenfalls sie ihm den Gehorsam aufkündigen. Lambert.
1. c. p. »96. Annal. Sax. 1. c. p. 699. ^.^.^.^^^ ^^ (^OOglc
492 1073 — 1074.
4136. August. . Auf die unbefriedigende Antwort des Königs, rücken die Sachsen mit Heeresmacht gegen
Goslar an. Der König flieht nach Harzburg, und schickt den Sachsen, die ihm dorthin folgca
eine Gesandtschaft entgegen, bei welcher sich auch Bischof Benno von Osnabrück bcfirulet,
die aber weder bei den Sachsen etwas ausrichtet, noch den König zur Nachgiebigkeit zu be-
wegen vermag. Lambert. 1. c. p. 497. Brun. bist, belli Saxon. 1. c. p. 338., wo, wahrschein-
lich aus Verwechselung, anstatt des Bischofs Benno, Frithericus episcopus genannt wird, welches
der Bischof von Mimigardevord sein müsste, der aber nach Lambert 1. c. unter des Kaisers
Feinden war.
4137 „ . . Der König entflieht (um die Mitte des Augusts) aus der Harzburg unter grossen Gefahren
und Beschwerden, und wendet sich nach dem südlichen Deutschland, wo er sich mit Hilfe der
ihm treu gebliebenen Fürsten zu verstärken sucht. Die Sachsen verbinden sich dagegen mit
den Thüringern, und belagern, mit diesen gemeinschaftlich, die königlichen Vesten in Sachsen
und Thüringen, von denen sie einige erobern und zerstören. Nur die Harzburg wird lange
Zeit vergeblich belagert. Lambert. 1. c. p. 198. Brun. 1. c. p. 338. Annal. Sax. 1. c. p. 700.
1138. „ 24. Zusammenkunft in Corvey,. wo der Erzbischof von Mainz vergebens eine Aussöhnung
der sächsischen Fürsten mit dem König zu bewirken sucht. Lambert. 1. c. p. 201.
1139. Der König sucht die Luticier zum Kriege gegen die Sachsen zu reizen; diese aber, welche zugleich
von den Sachsen Versprechungen erhalten, gerathen unter einander selbst in Streit, und hier-
durch wird die Gefahr von dieser Seite abgewendet. — Auch der König von Dänemark, wel-
cher, in Folge seines Bündnisses mit Heinrich IV,, an der sächsischen Küste landet, wird durch
die ungünstige Stimmung seiner Krieger bald zur Heimkehr bewogen. Lambert. 1. c. p. 202.
1140. Oktober 20. Zusammenkunft der Gesandten des Königs (welcher für seine Person in Wurzburg
zuriickbleibt) mit den sächsischen Fürsten in Gerslungen. Letztere bringen jene grösstentlieils
auf ihre Seite, und es wird schon an die Wahl eines neuen Königs gedacht; doch werden zum
Schein Friedensvoi-schläge angenommen. Lambert. 1. c. p. 202.
(1073 — 1080.)
1141. Vertrag zwischen dem Bischof Egilbert zu Minden und Herzog Magnus zu Sachsen, wodurch letz-
terer die Schirmvogtei der Kirche zu Minden übernimmt. S. d. Haeberliu Anal. med. aevi
p. 545. Wedekind Not. Heft IX. S. 130. (CLVI.) — Die Urkunde muss zwischen die obigen
Jahre fallen; denn erst seit 1073 konnte Herzog Magnus einen solchen Vertrag schliessen, da
er im August d. J. von dem König aus seiner Gefangenschaft entlassen war, und 1080 starb
der Bischof von Minden.
1074.
1142. Januar. . (In der Woche nach Epiphan.) Die Ei^bischöfe von Mainz und Cöln unterhandeln zu
Corvey abermals vergeblich mit den Sachsen. Lambert. I. c. p. 206.
1143. „ 18. König Heinrich IV, bewilligt der Stadt Worms, zur Belohnung für die, bei dem Abfall
so vieler Fürsten und Städte ihm bewiesene besondere Treue, die Zollfreiheit an allen könig-
lichen Zollstäten, unter welchen auch Dortmund genannt wird. Act. Wormat. XV. Kai. Febr.
1073, a. Ord. XIX. R. XVH. Ludewig Reliq. Mss. T. H. p. 176. — Die Jahrzahl 1073 muss
nach der Zeitrechnung verstanden werden, welche das Jahr mit dem 25. März anfängt.
1144. Von dem Könige fallen inomer mehr Fürsten ab; das Heer der Sachsen nimmt indessen so sehr
zu, dass 11000 Mann, weil sie sich nicht mit Lebensmitteln versehen hatten, zurückgeschickt
werden. Der König, welcher ihnen mit einem, ungleich schwächeren Heere, bis an die Werra
Digitized byC^OOQlC
1074. 493
entgegen gezogen war, lässt sich endlich zur Nachgiebigkeit gegen die Forderungen der Sachsen
bewegen. Lambert. 1. c. p. 207. Brun. 1. c. p, 339. Annal. Sax. 1. c. p. 700.
4445. Februar 2. Friedensschluss zu Gerstungen, worinn der König die Forderungen der Sachsen, na-
mentlich die Zerstörung der Schlösser bewilligt. Lambert. 1. c. p. 209. Annal. Sax. 1. c.
4146. Nach dem Friedensschlüsse kehrt das gegenseitige Misstrauen bald wieder zurück. Den Sachsen
wird von ihren Verbündeten, den Schwaben, der ohne ihre Zuziehung geschlossene Friede zum
Vorwurf gemacht; der Köpig aber sucht die Erfüllung der Friedensbedingungen zu verzögern,
wozu ihn doch die um seinetwillen aus ihren Sitzen vertriebenen Bischöfe, namentUch Benno
von Osnabrück, selbst ermahnen. Lambert. 1. c. p. 209. Brun. 1. c. p. 340.
4147. Der König bequemt sich zum Abbruche der sächsischen Schlösser; da er jedoch die Harzburg zu
verschonen sucht, so stürzt sich das benachbarte Volk auf dieselbe, zerstört sogar die Kirche,
und wirft, aus Hass gegen den König, die Gebeine eines daselbst geborenen Sohnes des-
selben aus dem Grabe. Lambert. 1. c. p. 240. Brun. 1. c. p. 340. Annal. Sax. 1. c. p. 700. —
Chron. Ursp. p. 224. zieht diese Begebenheit irrig zum J. 4073.
4148. April 20. Osterfest, welches der Bischof Friedrich von Mimigardevord in Cöln feiert. — Als er
nach den Feiertagen nach Hause zurückkehren will, und die Diener des Erzbischofs Anno, des-
halb ein Kaufmannsschiff in Beschlag nehmen, gibt dies Anlass zu einem gefahrlichen Aufruhr.
Lambert. 1. c. p. 244. sq.
4449. Junius 9. Ruthard, vormaliger Abt zu Corvey (4050 entsetzt; vgl. Nr. 4050; dann seit 4059 Abt
zu Hersfeld, welche Würde er 4072 Alters halben niedergelegt hatte, Lambert, p. 494.) stirbt.
Lambert. 1. c. p. 247. Annal. Corb. 1. c. p. 6 Todestag eben so Necrol. Corb.
4450. September 23. Der Edle Wal und seine Mündel (mundila) Helmlach, schenken die Orte Osalage
und Harsheim mit allem Zubehör an die Kirche zu Osnabrück zu Händen des Bischofs Benno
und seines Vogtes Eberhard, und empfangen sie, nebst 7 Pfund Zehenten, auf ihrer beider
Lebenszeit von dem Bischof zu Lehen. Act. in villa Lathara in comitatu Waldrici Comitis vice
Athalgeri filii Wichingi regia potestate posiü, IX. Kai. Octobr. 4074. Moser O. G. H. S. 248.
s. W. VIII. S. 44.
4454. „ 27. * Fridericus comes de Arnsberg, Henricus frater eins, erscheinen als Zeugen in einer
angeblichen Urkunde des Erzbischofs Anno zu Cöln, für die Kirche zu Neuss; act. Colon. V. Kai.
Octobr. 4074. Kremer akad. Beitr. II. S. 205. — Die Urkunde hat aber zu auffallende Spuren
der Unechtheit (es erscheint darinn unter andern Magenardus episc. Paderborn., der nicht
existirt hat, oder wenn Meinwerk darunter verstanden sein soU, längst tod war), als dass dar-
aus ein Beweis für das Dasein obiger Personen und den bereits stattfindenden Gebrauch des
gräflichen Namens von Arnsberg geführt werden könnte. Vgl. Seibertz Grafen S. 67. Not. 428.
4452. Oktober 3. Anno, Erzbischof zu Cöln, schenkt dem Stifte S. Kunibert in Cöln Einkünfte von den
kleinen Höfen zu Soest, welchen Ort der heil. Kunibert. T^v die Kirche zu Cöln erworben hat
und wo auch dessen Körper ruht. Act. V. Non. Octobr. 4074. Seibertz Urkundehb. L S. 34.
Lacomblet Urkundenb. I. S. 444. — Die Urkunde zeichnet sich durch ihre merkwürdige Bann-
formel aus.
(1074 — 4088.)
4453. Ein Edler Walderich, der seinen Hof zu Versmele ^iner Ehefrau Eelburg zu eigen gegeben, nach-
mals aber, auf deren Verlangen und mit EinwUligung seiner Söhne, dem Bischof Benno für die
Kirche zu Osnabrück geschenkt hatte, leugnete nach einiger Zeit diese Schenkung, wurde aber
vor Gericht derselben überwiesen ond zu ihrer Erneuerung angehalten. Act. in comitatu Wal-
Regesta tiist. Wcstfal. 25
Digitized by V^OOQIC
494 1074 — 1075.
derici in loco Rubenbike. S. d. Moser s. W. VIII. S. 314. — Die Erwähnung des Grafen
Walderich lässt vermuthen, dass die Urkunde mit der obigen (Nr. 1150.) ziemlich gleichzeitig ist.
1154. Der Edle Wal übergibt, mit Einwilligung seiner Erbinn Mathilde, der Tochter seiner Schwester
Ettecha, seinen Hof zu Risenbeke dem Bischof Benno zu Osnabrück für die Kirche S. CJemenlis
zu Iburg, und zwar zur Ergänzung der früher demselben Bischof übergebenen Höfe zu Osolage
und Harsheim (vgl. Nr. 1150.); wofür ihm der Bischof ein Pfund an Zehenten auf seine Lebens-
zeit anweist. Act. in villa Barghusen in comitatu Adalgeri filii Wichingi. S. d. Moser 0. G. IL
S. 247. s. W. YIII. S. 43.
1075.
1155. Der König rüstet, nach wiederholten vergeblichen Unterhandlungen, sich aufs neue zum Kriege
gegen die Sachsen, und während er ihnen einen TheU ihrer Verbündeten zu entziehen weiss,
rückt er mit einem starken, in Süddeutschland,' angeblich gegen Ungarn, zusammengebrachten
Heere gegen sie heran. Lambert. 1. c. p. 219. sq. Brun. 1, c. p. 344. Berthold. 1. c. p. 277.
Chron. Ursp. p. 221. — Nach Annal. Sax. p. 701. hatten sich unter andern die Westfalen durch
das Gold des Königs bewegen lassen, von den Sachsen abzufallen, und ausser den Bischöfen
von Magdeburg, Halberstadt, Merseburg und Paderborn, waren alle übrigen entweder offenbar
zu dem König übergegangen oder doch schwankend.
1156. Junius 9. Die Sachsen, welche sich bei Nägelstädt an der ünstruth gelagert haben, werden von
dem König überfallen, und in einer blutigen Schlacht, mit grossem Verlust auf beiden Seiten,
geschlagen. Lambert. 1. c. p. 226. Brun. 1. c. p. 345. Waltram, de unit. eccl. ap. Freher. Scr.
R. Germ. ed. Struv. T. I. p. 284. Annal. Sax. 1. c. p. 703. Chron. Ursp. 1. c. Den Tag der
Schlacht (primum proelium Saxonum) nennt auch das Necrol. Paderborn. — Von Einigen wrd
dieselbe nach dem Schlosse Hohenburg an der Ünstruth benannt. — Herzog Rudolf von Schwa-
ben (Dux Alemanniae et Burgundiae , Chr. Ursp.) kämpfte damals noch auf der Seite des Königs.
— Auch Westfalen sollen sich im Heere des Königs befunden haben. Anon. de belle Saxon.
lib. Hl. V. 87. ap. Rcuber. p. 298.
1157. Friedrich, Bischof von Münster, sucht den Erzbischof von Magdeburg zum Frieden mit dem Könige
zu bewegen. Brun. 1. c. p. 347. , wo auch das Antwortschreiben des Erzbischofs mitgetheilt ist.
Eben so Annal. Sax. 1. c. p. 704.
1158. Julius 29. Anno, Erzbischof zu Cöln, beurkundet seine Stiftung der Kirche der heil. Maria (ad
gradus) zu Cöln, welcher unter andern auch Güter zu Dortmund (Trutmonia) beigelegt werden.
Act. Colon. IV. Kai. Aug. 1075. (Die Stiftung selbst war schon seit längerer Zeit geschehen.
Vgl. oben Nr. 1076.) Lacomblet Urkundenb. I. S. 143.
1159. August 18. Immad, Bischof zu Paderborn, gibt dem Domkapitel daselbst den Hof Moronga zurück.
Act. in cripta Paderbumensis monasterii juxta sepulchrum episcoporum, XV. Kai. Sept. 1075,
a. Heinr. IV. R. XVIII. Immadi episc. XXIV. Schaten A.,P. I. p. 405. (CLVIl.)
1160. Oktober 25. Nach grossen Bedrängnissen, welche die Sachsen theils durch das Heer des Königs,
theils in Folge innerer Zwietracht erlitten, und nach vielfachen Unterhandlungen, ergeben sich
die Sächsischen und Thüringischen Fürsten xmd Edlen dem Könige zu Spiraha (im nördlicheo
Thüringen, an der Helbe). Lambert. 1. c. p. 235. Annal. Sax. 1. c. p. 706.
1161. December 4. Erzbischof Anno von Cöln stirbt. Lambert. 1. c. p. 237. u. A. m. Vgl. Annoll. Erzb.
V. Cöln, seine Geschlechtsverhältnisse und seine geistl. Stiftungen; v. Mooyer; in d. Zeilschr. f.
vateri. Gesch. u. Alterthumsk. VU. S. 39. u. f.
1162. Die Kapelle S. Johannis (oder sogenannte Maritt- Kirche) zu Minden, welche im J. 1062 mit abge-
brannt, aber durch einen Mindenschen Bürger VoOcmar wieder aufgebaut worden war, wird
Digitized byC^OOQlC
1076. J95
s;. durch den Bischof Engelbert zu Minden wieder geweiht Lerbeck. Chron. 1. c. p. 472. — Ein-
weihungs- und Dotations- Urkunde: Würdtw. N. Subs. dipl. T., VI. p. 309. — Vgl. Culemann
V, Mind. Gesch. I. S. 28.
:, 1076.
, 1163. Januar 24. Synode zu Worms, welcher unter andern die Bischöfe Friedrich von Münster, Eilbert
,'. von Minden, Benno von Osnabrück und Immad von Paderborn beiwohnen, und auf welcher
II die Absetzung Papst Gregors VIL (welcher vorher den König, unter harten Vorwürfen und
Drohungen, zur Busse aufgefordert und nach Rom zur Verantwortung vorgeladen hatte), wegen
vieler ihm zur Last gelegten Verbrechen, beschlossen wird. Lambert. 1. c. p. 242. Brun. 1. c.
p. 351. Berthold. 1. c. p. 282. Eckehard 1. c. p. 201. Chron, Ursp. p. 221. Annal. Saxo 1. c.
.j p. 707. Pertz. Leg. T. II. p. 44.
1164. Februar 3. Immad, Bischof zu Paderborn, stirbt. Lambert. 1. c. p. 244. u. A. m. Todestag nach
Necrol. Paderborn. — Zu der Zeit dieses Bischofs soll die Domschule zu Paderborn in grosser
Blüthe gestanden haben. Vita Meinw. 1. c. p. 546., cap. 52. — Sein Nachfolger Poppo, bishe-
riger Dompropst zu Bamberg, wurde von dem König ernannt, und deshalb von dessen Gegnern
nicht als kanonischer Bischof anerkannt. Berthold. 1. c. p. 283. Aus den folgenden Ereignissen
. ist jedoch zu schliesseu, dass er sich später an die Gegner Heinrichs anschloss. Vgl. Nr. 1 181 ., 1200.
1165. März 27. Osterfest, welches der König in Utrecht feiert. — Hier erhält er die Nachricht, dass er
von dem Papste, auf einer Synode zu Rom, in den Bann gethan und des Reiches entsetzt sei,
worauf er durch den Bischof von Utrecht den Bann gegen den Papst aussprechen lässt Lam*
;\ bert. 1. c. p. 243. Brun. 1. c. p. 353—361.
"^ 1166. Da der König inzwischen seine Burgen in Sachsen wiederherstellen und vermehren Hess, auch
mancherlei andere Bedrückungen ausübte, so erbebt sich eine neue Empörung der Sachsen
gegen den König, welche, im Zusammenhange mit dem gleichzeitigen Kirchenstreitc, im ganzen
^ Reiche Anklang findet und eine allgemeine Spaltung verursacht, worinn inmier mehr Fürsten
von dem König abfallen. Lambert. 1. c. p. 243. sq. et al. Scr.
1167. Junius 29. Synode der mit dem Könige noch verbündeten Bischöfe, zu Mainz, wo die Beschlüsse
des Papstes Gregor VIL gegen den König für unrechtmässig und ungUtig erklärt werden. Lam-
' bert. 1. c. p. 246. Berthold. 1. c. p. 284. Brun. I. c. p. 363.
- 1168. September 14. Grosse Versammlung der Fürsten des ganzen Reichs, besonders aber der Sachsen
und Alemannen, zu Ulm, wo dem König, als von zwei Päpsten fruchtlos zur Rechenschaft ge-
fordert und deshalb von der Synode zu Rom excommunicirt, der Gehorsam aufgekündigt, und
die Wahl eines neuen Königs verabredet wird. Lamb. 1. c. p. 250. Bei Eckehard. 1. c. p. 201.
Chron. Ursp. p. 221. wird zwar derselbe Tag (XVIII. Kai. Octobr.) aber als Ort der Versamm-
lung, wahrscheinlich durch Verwechselung mit der folgenden, Oppenheim angegeben. Auch
^ Annal. Sax. 1. c. p. 710. vermejigt beide Versammlungen mit einander.
1169. Oktober 16. Versammlung, von Seiten des Königs und der wenigen ihm noch gebliebenen Ver-
bündeten zu Oppenheim, von Seiten seiner Gegner zu Tribur. — Viele Bischöfe, die bisher
dem Könige anhingen, darunter auch Bischof Friedrich von Münster, werden wieder in die Ge-
meinschaft des Papstes aufgenommen. — Nach mehrtägigen Unterhandlungen fügt sich endlich
der König dem Verlangen der Fürsten, seine Sache dem UrtheU des Papstes zu unterwerfen,
bis dahin aber sich der Reichsregierung zu enthalten, und seine bisherigen Rathgeber zu ent
lassen. Lambert. 1. c. p. 252. sq. Berthold. 1. c. p. 286. Brun. 1. c. p. 363. Cf. Hartzheira
ConcU. Germ. HI. p. 180. — Unter den Fürsten, welche bis zuletzt bei dem König ausgehalten
hatten und nun von ihm entlassen wurden, befand sich auch Bischof Benno von Osnabrück.
Lambert 1. c. p. 254.
Digitized by VjOOQIC
<96 10TT-.1078.
1077.
1170. Januar. . König Heinrich IV,, der um einem, unter dem Vorsitze des Papstes, in Deutschland über
ihn zu hallenden Gerichte zuvorzukommen, gegen das Ende des vergangenen Jahres unen\'artot
nach Italien abgereist war, erhält zu Canossa von dem Papste, unter harten Bedingungen und
nach strenger Busse, die Absolution. Lambert. 1. c. p. 255. sq. Berthold. 1. c p. 288. «].
Brun. 1. c. p. 364. Eckehard. 1. c. p. 201. Chron. ürsp. p. 221. Annal. Sax. 1. c. p. 711. -
Später erklärte der Papst, er habe durch diese Absolution den König zwar in die Gemeinschaft
der Kirche aufgenommen , aber nicht in das ihm abgesprochene Reich wieder eingesetzt. Ecke-
hard. 1. c. p. 202. u. Chron. ürsp. p. 222. aus dem Briefe Gregors VIL an die deutschen
Fürsten.
1171. „ Nachdem der König von dem Banne frei gesprochen, finden sich mehrere ihm ergebene
Fürsten, darunter auch Bischof Benno von Osnabrücl^, wieder bei ihm ein und bleiben in seiner
Gesellschaft. Lambert. 1. c. p. 262.
1172. März 13. Die Gegner König Heinrichs IV. in Deutschland versammeln sich zu Forchheim und \väh-
len den Herzog Rudolf von Schwaben zum König, welcher darauf
4173. ,. 21. zu Mainz von dem Erzbischof Sigefrid gekrönt wird. — An demselben Tage aber ent-
steht ein blutiger Streit zwischen dessen Kriegern und dem Volke, der sich mit Rudolfs Flucht
aus Mainz endigt. Lambert. 1. c. p. 262. Berthold. 1. c. p. 291. Brun. 1. c. p. 365. Waltram,
de Unit. eccl. 1. c. p. 274. Eckehard. 1. c. p. 202. Chron! Ursp. p. 222. Annal. Sax. L c. p. 711.
1174. Heinrich IV., der Ostern (16. April) noch in Italien zubrachte, kehrt schnell nach Deutschland zu-
rück, gewinnt hier wieder einen grossen Anhang, und führt den Krieg gegen Rudolf nicht ohne
glücklichen Erfolg. — Der Papst, der sich vorher gegen Heinrich erklärt hatte, fordert darauf
beide Könige auf, ihren Streit seiner schiedsrichterlichen Entscheidung zu unterwerfen, womit
die Sachsen sehr unzufrieden sind. Berthold. 1. c. p. 294. Brun. 1. c. p. 366. sq. und die Cor-
respondenz zwischen dem Papste und den sächsischen Fürsten, p. 369 — 377.
1175. Mai 17. Hildolf, Erzbischof zu Cöln, bestätigt die Incorporation der Pfarrkirche S. Cyriaci zu Ge-
secho in das Kloster daselbst. Act. in Rigglenkhusen VIIL Kai. Febr. et dat. Sosazie XVI. Kai.
Jun. 1077. Seibertz ürkundenb. I. S. 36.
1176. December 30. König Heinrich IV, gibt, in Folge des Beschlusses einer zu Worms versammelten
Synode von 10 Bischöfen, 10 Äbten und andern Geistlichen, dem Bischof Benno zu Osnabrück
die von den Klöstern Corvey und Hervord zurückgehaltenen Zehenten in seiner Diöcese zurück.
Act. Ratisponae HI. Kai. Januar. 1077, a. R. XXI. Copiar. eccl. cathedr. Osnabrug. undStrunck.
Mscpt. p. 324. — Die Urkunde kommt, das Datum ausgenommen, mit der nachher anzuführen-
den vom 30. März 1079 vollkommen überein.
1078.
1177. März. . (Media Quadragesima.) Bischof Benno von Osnabrück wird von König Heinrich IV. an
Papst Gregor VU, und die zu Rom versammelte Synode geschickt, um in dessen Streitsache
mit dem Gegenkönig Rudolf eine günstige Entscheidung zu bewirken. Berthold. 1. c. p. 306.
üdalr. Cod. 1. c. p. 153. — Bischof Benno benutzte diese Gelegenheit, um auch bei dem Papste
die Bestätigung seines angeblichen Zehentrechtes gegen Corvey und Hervord auszuwirken. Vit.
Benn. cap. 21. 1. c. p. 2176.
1178. August 7. Schlacht bei Meirichstadt. — König Heinrich zieht dem Gegenkönig Rudolf mit grosser
Heeresmacht entgegen, und es wird bei Meirichstadt (juxta Strowi) eine grosse Schlacht gelie-
fert, aber mit unentschiedenem Erfolg, indem beide Theile sich mit grossem Verlust zurück-
ziehen, vnewohl beide sich den Sieg zuschreiben. Berthold. 1. c. p. 312. Brun. 1. c. p. 367.
Digitized byC^OOQlC
10T8 — 1079. "497
Waltram. 1. c. p. 284. Eckehard. 1. c. p. 203. Chron. Ursp. p. 223. Annal. Sax. 1. c. p. 713.
Den Tag der Schlacht (secundum proeHum Saxonum) meldet auch das Necrol. Paderborn.
1179. Deccmber 2. Warinus (Werner), Abt zu Corvey, hatte eine Kirche zur Ehre des Erzengels Michael
auf dem Heiligeuberge bei Höxter gegründet, und mit einem Theiie des umliegenden Waldes,
der villula Valahuson, und 3 Hoven zu Averedessun, Aldenthorp und Werethon , mit Einwilligung
und Bestätigung seines Vogtes, des Herzogs Otto, ausgestattet, welche Bischof Poppo von Pa-
derborn weihet, und dabei in dominica adventus eine feierliche Rede hält, auch die Stiftung
• mit seinem Banne bekräftigt. Schaten A. P. I. p. 415. mit der falschen Jahrzahl 1079.
1180. „ 24. Werner, Abt zu Corvey, stirbt Cod. mscpt. Corb.
1181. Die Bischöfe Poppo von Paderborn und Altmann von Passau (welcher, von Heinrich JV, aus seinem
Stifte vertrieben, sich in Paderborn aufhielt) weihen die Kirche S. Petri und Pauli zu Paderborn
(Abdinghof;, im 21. Jahre nach dem Brande der Stadt (1058). Gobelin. Pers. Cosmodr. 1. c.
p. 262.
1182. Papst Gregor VII. beauftragt den Bischof Altmann von Passau, als seinen Stell Vertreter in Deutsch-
land, die bisherigen Anhänger König Heinrichs ,' yfeun sie zu dem Papste zurückkehren wollen,
und insbesondere den Bischof (Benno) von Osnabrück, von welchem er erfahren habe, dass er
ihm (dem Papste) getreu sein wolle, brüderlich au£zunehmen, auch dieses Bischofs Zehentstreit
mit dem Abte von Corvey entweder selbst beizulegen oder vor den Papst zu verweisen. S. d.
Schaten A. P. I. p. 419. zum J. 1081. Ohne Zweifel gehört aber dies Schreiben in das Jahr
1078, wo Benno (vgl. Nr. 1177.) in Rom gewesen war.
1079.
1183. Januar 27. König Heinrich IV. restituirt dem Bischof Benno und der Kirche zu Osnabrück die
derselben angeblich vormals durch den Grafen Coppo zu Gunsten der Klöster Corvey und Her-
ford entzogenen Zehenten. Act. Mogunt. VI. Kai. Febr. 1078, a. R. XXUI. SandhoflF 1. c.
p. XXXVIII. Moser O. G. II. S. 249. s. W. VIO. S. 45. (CLVIU.) — Die Jahrzahl 1078 ist nach
der Zeitrechnung zu verstehen, welche das neue Jahr vom 25. März an rechnet.
1184. (Vor Ostern, welchcjs in diesem Jahre d. 24. März fiel.) Bischof Benno von Osnabrück geht als
Gesandter König Heinrichs nach Rom. Berthold. 1. c. p. 319., 320.
1185. März 30. König Heinrich IV. wiederholt die Bestätigung der streitigen Zehenten zu Gunsten dos
Bischofs Benno und der Kirche zu Osnabrück. Act. Ratisp. III. Kai. April. 1079, a. R. XXllI.
SandhoflF 1. c. p. XLI. Moser O G. II. S. 252. s. W. VUI. S. 48. (CLIX.)
1186. Der Gegenkönig Rudolf unterwirft sieh Westfalen, welches Heinrich vorher auf seine Seite gebracht
hatte. Annal. Sax. 1. c. p. 747.
(4079 — 1089.)
1187. August 30. Sigiwin, Erzbischof zu Cöln, incorporirt die Pfarrkirche zu Ervete in regione Angria
dem Stifte S. PatrokU zu Soest. Facta est haec donatio III. Kai. Sept. in Suosaz. Seibertz
Urkundenb. I. S. 37. — Da keine näheren Angaben über die Zeit der Anwesenheit des Erz-
bischofs in Soest vorliegen , so kann dieselbe nur nach den oben angegebenen Regierangsjahren
desselben bestimmt werden.
1188. Derselbe bestätigt, dass die Äbtissinn Gerberch zu Meskethe und ihre Schwester Adeüieit ihre Güter
zu Bercheim und Frenkeschon - Hodengin dem Kloster zu Meskethe geschenkt und durch den
Grafen B^nard übergeben haben. S. d. Seibertz Urkundenb. I. S. 38.
1189. Derselbe schenkt der Kirche S. Georgs zu Cöb einen Hof zu Rene, die Kirche zu Bremen bei
Werl, und Güter zu Honberc» Menden und an andern Orten. S. d. Lacomblet Urkundenb. I. S. 155.
Digitized by
(^oogle
498 ^ 1080-
1080.
4190. Nachdem das vergangene Jahr grösstentheils mit Unterhandlungen zugebracht worden, bricht Hein-
rich, dem es gelungen war, viele seiner bisherigen Gegner von Rudolf zu trennen, mitten im
Winter mit einem starken Heere auf und dringt in Thüringen ein. Berthold. 1. c. p. 324. Bruii.
1. c. p. 377. Annal. Sax. 1. c. p. 717.
4194. Januar 27. Schlacht bei Fladecheim in Thüringen (in der Gegend von Mühlhausen). Die Sachsen
werden zwar geschlagen, und der Herzog von Böhmen erbeutet Rudolfs königliche Lanze;
inzwischen überfällt aber eine sächsische Heerschaar, durch den Nebel begünstigt, Heinrichs
Lager, wodurch auch dieser zum Rückzuge genöthigt wird. Brun. 1. c. Berthold. 1. c. p. 325.
Annal. Saxo 1. c. — Waltram. 1. c. p. 284. gibt den 8.' Februar (VI. Id. Febr.) als Tag der
Schlacht an. — Chron. ürsp. p. 223. zum Jahre 1079, weil in diesem Theile der Chronik eine
Zeitrechnung befolgt ist, welche den Januar und Februar noch zum alten Jahre rechnet. Ebenso
Eckehard 1. c. p. 203.
4492. März. . Synode zn Rom, wo Papst Gregor, nachdem er von beiden in Deutschland streitenden
Parteien Gesandte empfangen, den König Heinrich des Reiches entsetzt und Rudolf anerkennt
Bernoldi Chron. ap. Pertz. Scriptor. T. V. p. 436.
4493. April 28. Der Edle Fojcher übergibt^ mit Einwilligung seiner Ehefrau Badeloch, seinen Hof zu Gol-
densteti mit allem Zubehör an die Kirche zu Osnabrück und deren Bischof Benno, und wird
von demselben wieder damit belehnt, zu Notanbeki im Gerichte des Grafen Adaiger, woselbst
auch der Bischof den gedachten Hof dem Schütze des Grafen Lippold empfiehlt. D, lY. Kai
Maji 1080.*) Moser 0. G. II. S. 246. s. W. VIU. S. 42. (Nr. 25.)
4194. Mai 34. (Pfingsten.) Synode zu Mainz, von 49 mit dem König Heinrich verbundenen Bischöfen,
gegen Papst Gregor F//., dessen Absetzung hier beschlossen wird. Chron. ürsp. p. 224.
4195. Junius 25. Synode zu Brixen, wo eine Versammlung von 30 Bischöfen und vielen andern Grossen
aus Deutschland und ItaUen, mit Beziehung auf die Beschlüsse der vorigen Synode zu Mainz,
den Papst Gregor, als einen unrechtmässigen Usurpator des päpstlichen Stuhls, unter vielen
-Schmähungen absetzt, und an seine Stelle den Erzbischof Wigbert von Ravenna {Clemens 111]
wählt. Bernold. 1. c. Eckehard 1. c. p. 203. Chron. Ursp. p. 224. Annal. Sax. 1. c. p. 719.
Udalr. Cod. Nr. CLXIV. 1. c. p. 474. — Bischof Benno von Osnabrück, welcher auch auf der
Synode gegenwärtig war, entzog sich der Verhandlung über die Absetzung des Papstes, indem
er sich in einen hohlen Altar versteckte. Vita Benn. cap. XXII. 1. c. p. 2178., wo aber als Ort
der Synode Pavia (Ticinum) angegeben wird. — Eine Schrift, worinn die Absetzung vertheidigt
wird, angeblich auf Veranlassung des Erzbischofs Liemar von Bremen und des Bischofs Bmio
von Osnabrück von dem nachmaligen Bischöfe Wido von Osnabrück geschrieben, s. Udalr. Cod.
Nr. CLXXII. 1. c. p. 183.
4496. Oktober 15. Schlacht an der Elster, wo Heinrich, anfangs siegend, zwar geschlagen und sein
I-ager mit vielen Kostbarkeiten von den Sachsen erbeutet, Rudolf aber tödlich verwundet wird.
Letzterer wird nach Merseburg gebracht, wo er bald darauf stirbt. Brun. 1. c. p. 379. Ecke-
hard. 1. c. p. 204. Chron. Ursp. p. 224. Annal. Sax. 1. t;. p. 718. (mit sehr ausführlicher Er-
zählung), Albert. Stad. Chron. in Collect. Kulpis. p. 247. — Den Tag der Schlacht (tertium
proeliupi Saxonum) hat auch das Necrol. Paderborn. — Waltram. 1. c. p. 284., der diese Schlacht
*) Die abnorm geschriebene Jahrsabl M . XL. XXX. la'sst eher ▼ennntben , dau vor dem L aus Versehen ein X
überflüssig eingeschoben, als das« sie, wie Moser thut, auf 1170 au deuten sein sollte, aumal die dabei aa^e-
gebene indict. IIL wohl auf lOSO, aber nicht auf 1070 passt.
Digitized by
Google
1080 — 1081; 199
(die vom 27. Jan. d. J. mitzählend) die vierte nennt, gibt, (wenn anders die Lesart richtig ist)
IV. Id. Octobr. (abo d. 42. Okt.) als Tag derselben an. Nach Bernold 1. c. könnte man den
12. Okt. für den Tag der Schlacht, und d. 45. für Rudolfs Todestag zu halten haben.
M97. December 1. Egilberi, Bischof zu Minden, stirbt. Todestag nach Necrol. Moellenb. Andere geben
d. 12. November an.
1198. Bischof Benno von Osnabrück kehrt nach dem Tode des Gegenkönigs Rudolf in sein Bisthum zu-
rück, und nimmt unterwegs aus dem Kloster S. Älbani zu Mainz 12 Mönche mit, um mit ihnen
das neue Kloster Iburg zu besetzen, dessen Bau sehr schnell betrieben wird. Vita Bonn. cap. 23.
1. c. p. 2179.
(1080—1088.)
1199. Eine edle Frau Gisla überträgt, mit Genehmigung ihrer Erbinn Oderada, der Tochter ihres Bruders
Godescalc, und durch die Hand ihres Vogtes Eeinrich, Sohns des Grafen Adelbert, einen Hof
zu Tribur in der Grafschaft Adalgers des Sohnes Wikings, mit dem Forst- und Jagdrechte in
den Wäldern Dyvbrock, Thriburebrock und Stroden, dem Bischof Benno und der Kirche zu
Osnabrück, wogegen dieser ihnen auf beider Lebenszeit den von dem Edlen FoOcer und dessen
Ehefrau 6adaloc (s. Nr. 1193.) an die Kirche zu Osnabrück tiberlassenen Hof zu Goldenstide,
nebst den Zehenten zu Goldenstide, Geze, Borsla und Halan, durch den Vogt Folker überträgt.
S. d. Moser O. G. H. S. 261. s. Vf, VIU. S. 56.*)
1081.
1200. Februar. . Behufs einer Friedensverhandlung zwischen den beiden in Deutschland streitenden Par-
teien, kommen von jeder Partei fünf Bischöfe in silva Capuana, ad urbem quae Capua vocatur,
am linken Ufer der Weser, zusammen. Von Seiten der Sachsen war unter andern der Bischof
von Paderborn bei dieser Zusammenkunft. Brun. 1. c. p. 382. Annal. Sax. 1. c. p. 719. — Ob
unter Capua Kaufungen zu verstehen?
1201. August 9. Während König Eeinrich in Italien zu Felde hegt, wird von dessen Gegnern in Deutsch-
land Heimiann (von Luxemburg), ein geachteter Krieger, zum König gewählt. Bernold- 1. o.
p. 437. Eckehard. 1. c. p. 205. Annal. Sax. 1. c. p. 720. Chron. ürsp. p. 225. Albert. Stad.
1. c. p. 248. u. A. meist zum J. 1082, weil Hermanns Krönung erst Weihnachten erfolgte, mit
welchem Feste Viele schon das neue Jahr beginnen.
1202. Friedrich, Abt zu Corvey, wird, nach nicht völlig dreijähriger Regierung, abgesetzt. Cod. mscpt.
Corb. der V. Id. Jul. als Todestag dieses Abtes angibt, ohne sein Sterbejahr zu bemerken.
(1081—1105.)
1203. Otto, Abt zu Werden, beurkundet, dass ein freier Mann Namens Alfricus sich und sein Gut zu
Langen - Buoklieim (Beckum) dem Altare des heil. Ludgerus zu Dienstrecht eigen gegeben habe.
Act. Buokhcim. S. d. Kindlinger M. B. H. ürk. S. 91. — Der Abt Otto regierte in den oben
angegebenen Jahren.
1204. Gero, Propst zu Werden, enUässt eine zu dem Hofe Fiuhuson Eigenhörige dieser Höri^eit, Behufs
ihrer Verheirathung mit dem freien Manne Azzelinus, welcher dafür eine Hove zu Berghuson
dem Altare S. Ludgeri zinsbar macht. Fact. temporibus abb. Ottonis. Lacomblet Urkundenb, L
S. 172.
*) In dem leisten Abdr. ist Z. T. st. Triburia, Triburi^, und Z. 14. st. Thjrburebrok, Tbriburebr. %a Ictoi.
Digitized byC^OOQlC
iOO 1081 — 1083.
(4081—1106.)
1205. Zwei Brüder von Westheim übergeben eine bisher Eigenhörige als Altarhörige an die Kirche zu
Eresberg; unter dem Abt Marcward und dem Grafen Hiddico. S. d. Bisher ungedruckt. {CLX.
— Die Regierung des Abtes Marcward zu Corvey fällt innerhalb der oben angegebenen Jahre.
1082.
1206. Während König Heinrich den Krieg in Italien fortsetzt, überfällt der Gegenkönig Hermann West-
falen (das also damals wohl grösstentheils auf Heinrichs Seite war) und belagert die Stadt
Osnabrück. Bei dem Belagerungsheere befand sich der Bischof Ulo von Hildesheim, w^elcher
in einem besondem Gespräche mit dem Bischof Benno diesen auf die Seite Hei^manns zu ziehen
suchte, aber vielmehr von ihm für Heinrich gewonnen wurde, und die Aufhebung der Belage-
rung bewirkte. Vit. Benn. cap. 25. 1. c. p. 2181.
1207. August 3. König Hermann bestätigt die PrivUegien der Klöster Corvey und Herford, namentlich
in BetrefF ihrer Zehenten in den Diöcesen von Bremen, Osnabrück, Paderborn und anderen
Bisthümern. Act. Goslare HI. Non. Aug. 1082, a. R. I. Schaten A. P. 1. p. 420. (CLXI.)
1208. Ein freier Mann Hunika macht seine Ehefrau Haburga, eine bisherige Eigenhörige, der Kirche
S. Petri und Andrea , genannt Jerusalem , an der Oslseite der Stadt Paderborn , altarhörig. Faet
CO tempore quo princeps Herimannus Wcstfalos cum exercitu adiit, Popponis episc. a. VI. Kind-
lingcr Hörigk. S. 226. (CLXIl.) — Das sechste Jahr des Bischofs Poppo könnte auch 1081 sein;
dahin passt aber der Feldzug Hermanns nicht. Aus den im Datum gebrauchten Ausdrücken
lässt sich übrigens schlicssen, dass Hermann von dem Bischof Poppe nicht als König anerkannt
wurde.
1209. Bischof Benno von Osnabrück wird, als ein berühmter Bauverständiger, nach Speyer berufen, um
einer, dem dortigen Dome drohenden Gefahr abzuhelfen. Bei dieser Gelegenheit besucht er
das, von dem verstorbenen Bischof Anno von Cöln gestiftete Kloster Siegburg, und bewegt den
dortigen Abt Reginhard, nach Iburg zu kommen,, um das dortige Kloster einzurichten. Vit-
Benn. cap. 27. 1. c. p. 2182.
1083.
1210. Bischof Benno von Osnabrück reist wieder nach Italien, wo er, während der Belagerung der Stadt
Rom durch König Heinrich IV., in allem ein Jahr und 3 Monate, verweilt, und sich vorzüglich
bemüht Friede zu stiften, weshalb er viele Gesandtschaften übernimmt. Vit. Benn. cap. 28.
1. c. p. 2183.
1211. April 20. Land- oder Gottesfrieden, aufgerichtet von der durch den Erzbischof Sigwin berufenen
Provinzial- Synode zu Cöln XII. Kai. Maji 1083, und von demselben an seinen Mit-Bischof fnW-
rich (zu Mimigardevord oder Münster) bekannt gemacht. Moser O. G. H. S. 256. s. W. Vlll.
S. 52. (unvollständig.) Pertz. Leg. T. H. p. 55. (CLXIIL)
1212. Mai 6. Sigewin, Erzbischof zu Cöln, schenkt der Abtei Werden, auf Bitten des dortigen Abtes
Otto, die Hälfte der Noval- Zehenten von den Kirse- Kämpen in dem ganzen Gebiete derselben.
Act. in Werthina H. Non. Maji 1083. Lacomblet Urkundenb. 1. S. 151.
1213. Junius 22. König Heinrich IV. überträgt dem Erzbischof Liemar zu Hamburg die Abtei Altena
(Elton) im Gau Hamalant und der Grafschaft Gerards, Act. Romae post urbem captam, X. Kai.
Jul. 1083, a. Ord. XXIX. R. XXVII. Lmdenbr. Scr. R. septentr. p. 144. Schaten A. P. l p. i2i
Lappenberg Hamb. Urkundenb. L S. 107.
Digitized by
Google
i«84. 201
i08i.
1214. Nach der Eroberung der Stadt Rom durch König Heinrich IV. und der Flucht des Papstes Gregor
nach Salerno (wahrscheinlich nach Heinrichs, am 31. März d. J. von dem Gegenpapst Clemens HL
empfangener Kaiserkrönung) kehrt Bischof Benno in sein Bisthum Osnabrück zurück, willens
den Rest seines Lebens in der Stille zuzubringen, findet aber dort grosse Zerrüttung. Vit. Benn.
cap. 28. 1. c. p. 2184.
1215. April 18. Friedrich, Bischof zu Mimigardevord (auswärts schon Münster genannt), stirbt. Necrol.
eccl. maj. Monaster. et eccl. S. Mauritii. — Von ihm ist noch zu bemerken, dass er für die
Domkirche zu Münster das Schloss Haren mit drei Höfen ankaufte, und die Kirche S. Mauritii
vor der Stadt Münster (in suburbio) stiftete. Er wurde daher in dieser Kirche begraben und
seine Memorie daselbst gefeiert. Necrol. s. c. Nach dem Lib. rub. S. Maur. fol. 49. v. schenkte
er zu dieser Stiftung über 20 Villicationen und ertheilte der Kirche gleiche Rechte und Freihei-
ten mit der Kathedralkirche. — In Gemeinschaft mit seinen Brüdern stiftete er das Kloster
Gerbstädt im Mannsfeldischen, welches deshalb der Aufsicht des Bischofs von Münster untergeben
wurde. (S. Nr. 1486.) — Da sein Nachfolger Erpho erst mit dem Anfange des folgenden Jahres
als Bischof auftritt (s. Nr. 1224.), so scheint eine lange Sedisvacanz stattgefunden zu haben,
die sich" aus den damaligen unruhigen Zeitverhältnissen wohl erklären lässt.
1216. November 28. Poppo, Bischof zu Paderborn, stirbt. Necrol. Abdinghov. ap. Schaten A. P. I. p. 424.
Strunck. Mscpt. p. 330. — An seine Stelle wird Heinrich, aus dem Geschlechte der Grafen von
Werl, von Kaiser Heinrich IV. zum Bischof ernannt, welcher sich auch gegen den, von dem
Domkapitel unter dem Schutze des Gegenkönigs Hermann gewählten Heinrich von Aslo, nach
langem Zwiespalt, endlich behauptet. Gobelin. Pers. 1. c. p. 263.
1217. Benno, Bischof zu Osnabrück, beurkundet, dass er die Abtei auf dem Schlosse Iburg gestiftet, den
Adalhard zum ersten Abte daselbst eingesetzt, und derselben Abtei die F^^eiheit von allen Dien-
sten, Reisen und andern Lasten be\\illigt habe; nur wenn der Kaiser an einem der benachbar-
ten Orte, Münster, Paderborn oder Minden Hof hält, soll der Abt dem Bischof, auf dessen
Verlangen und Kosten, dahin folgen; auch soll er die bischöflichen Synoden besuchen. S. d.
Vit. Benn. cap. 33. 1. c. p. 2186., wo die Handlung nach des Bischofs letzter Rückkehr aus
Itahen berichtet wird. Moser s. W. VUI. S. 310.
1218. Bischof Benno zu Osnabrück schickt den Abt Adalhard zu Iburg, weil derselbe durch Alter und
Krankheit zu seinen Geschäften unfähig geworden, in das Kloster Siegburg zurück, und ernennt
einen andern Abt Norbert (den Verfasser der Vita Bennonis) an dessen Stelle. Vita Benn. cap. 34.
1. c. p. 2187., wo angegeben wird, dass diese Veränderung 4 Jahre vor des Bischofs Tode
geschehen. — Norberts frühere Lebensumstände werden ebd. berichtet.
(1084 — 1088.)
1219. Kaiser Heinrich IV. befiehlt allen Westfalen, dem Bisthum Osnabrück alle Zehenten nach kanoni-
schem Rechte zu entrichten. S. d. SandhofF 1. c. p. XLV- Moser 0. G. IL S. 260. s. V^. VlIL
S. 55. — Die Verordnung kann nur zwischen die obigen Jahre gehören, denn seit 1084 führte
Heinrich den Kaisertitel, und jedenfalls gehört sie noch in die Zeit des Bischofs Benno. Die
gebrauchten Ausdrücke zeigen übrigens, dass Heinrich damals mit den Westfalen in gutem Ver-
nehmen stand.
1220. Die edle Frau Hildeswith gibt, dem Kloster Iburg Güter zu Berler im Kirchspiel Glaen. Act. in
comitatu Amelingi in vüla Schierlo. S. d. (Zur Zeit des Abtes Norbert, aber noch beim Leben
des Bischofs Benno, daher zwischen den obigen Jahren.) Vit. Benn.- cap. 35. 1. c. p. 2187.
Regesta hist. Westfal. 26
Digitized by VjOOQIC
202 1084 — 1085.
1221. Büdeberga, die Schwester der Äbtissinn Fretherunda und der Bildes with, gibt dem Bischof Benno
zu Osnabrück ihr Erbe an folgenden Orten: einen Hof und das halbe Kirchlehen zu (joldinstede,
den dritten Theil zu Thuline, ein Vorwerk zu Famezche und ein anderes zu Eishuson; wofür
der Bischof ihr 4'/o Pfund an Zehenten anweist. S. d. Moser 0. G. II. S. 264. s. W. VIII. S. 58.
(Nr. 36.) — Die Erwähnung der Bildesmth als Schwester der Geberinn lässt vermuthen, dass
diese Urkunde mit der vorigen in Verbindung steht.
1222. Die edle Wittwe Azala gibt, mit Einwilligung ihres einzigen Sohnes Thetmar, dem Abte Norbert
und dem Kloster S. Clementis zu Iburg, zu Händen des Vogtes Wezelo, das Vorwerk Tacmade.
S. d. Moser 0. G. H. S. 264. s. W. VUI. S. 59. (Nr. 37.)
1223. Dieselbe gibt dem Bischof Benno zu Osnabrück, für die Kirche S. Clementis zu Iburg, einen Hof
zu Hitteshusen, wofür der Bischof ihr ein Stabularium zu Ädinchusen und 5 Pfund, jhrem Sohne
Dietmar aber 4 Pfund zu Lehen gibt. S. d. Moser 0. G. IL S. 265. s. W. VIII. S. 60. (Nr. 38.)
— Diese beiden, mit einander in Verbindung stehenden Urkunden gehören zwischen die obigen
Jahre; denn seit 1084 war Norbert Abt, und 1088 starb Bischof Benno.
1085.
1224. Januar 3. Bischof Erpho zu Mimigardevord beginnt die neue Einweihung des wieder aufgebauten
Klosters Überwasser und der Kirche desselben, unter der dritten Äbtissinn Christina, einer
Verwandten ihrer beiden Vorgängerinnen, mit der westlichen Seit« des Klosters. Cod. mscpt
Transaquens. im Auszuge b. Niesert M. ü. S. II. S. 57. (CXXXIV.) — Bischof Erpho mass eben
in jenen Tagen erst die Bischofsweihe empfangen haben, da er am 30. December desselben
Jahres (s. unten) noch das erste Jahr seiner Ordination rechnet, und es erhellet hieraus, dass
die in den Anm. zu Kleins. I. S. 557. angenommene Existenz eines Bischofs Rudolf, zwischen
den Bischöfen Friedrich und Erpho, welcher im J. 1084 gewählt, und im Sept. oder Nov. 1085
gestorben sein soll, ohne Grund ist. — Sollte dieser Bischof Erpho vielleicht mit dem Erpho,
welcher 1071 als der erste Abt des Klosters Siegburg vorkommt (vgl. Mooyer in d. Zeitschr.
f. vaterl. G. u. A. K. VU. S. 58.) eine Person sein?
Mit der Einweihung des Klosters Überwasser wurde nachmals in der Ordnimg fortgefahren, dass
am 25. März 1085 der Altar in der Jerusalems -Kapelle, am 29. December desselben Jahres
(IV. Kai. Januar. 1086) der Hauptaltar, der südliche und nördliche Altar, am 24. Januar 1087
die südliche und am 1. Februar 1088 die nördliche Kapelle, endlich am 16. August 1088 der
Chor und der westliche Altar im Chore von dem Bischof Erpho geweiht wurde. Cod. mscpt. s. c.
1225. „ 20. Die Voniehmsten beider im Reiche streitenden Parteien kommen in Thüringen zusam-
men, um eine Vereinigung zu bewirken. Auf Seiten der Partei des Königs Hermann, deren
Häupter Otto Bischof von Ostia und Härtung Erzbischof von Magdeburg waren, war unter an-
dern Heinricus Patherbrunensis designatus et adhuc tantum subdiaconus {Heinrich v. Aslo) zu-
gegen. Die Erzbischöfe Wecilo von Mainz, von Heinrichs, und Gebhard von Salzburg, von
Hermanns Partei, hielten ein ausrührliches Gespräch über die Rechtmässigkeit des Verfahrens
gegen den Kaiser. Die Zusammenkunft ging aber in Streit über und nahm ein blutiges Ende.
Annal. Saxo 1. c. p. 721. Chron. Ursp. p. 226. Waltram. 1. c. p. 286. — Den Ort der Ver-
sammlung nennt A. S. (nach der Lesart bei Eckard corp. med. aev. I. p. 664.) Perestad Tha-
ringiae villam, worunter wohl Berlstädt (im ehemal. Erfurth. Gebiete, jetzt zum Grossherzogth.
Sachsen -Weimar gehörig) zu verstehen sein möchte. (Der neuere Abdruck b. Pertz. L c. liest
Perestad.) Chron. Ursp., dessen Vf. der Gegend weniger kundig war, schreibt Berchach; eben
so Eckehard 1. c. p. 206., woraus Pertz ad h. 1. not. auf Berkach an der Werra schliesst.
Waltram nennt, vermuthlich aus Verwechselung mit einer früheren Versammlung, Gerstüngen. —
Digitized byC^OOQlC
y
t085. 203
Der Erzbischof von Mainz , der die Gerechtsame des Kaisers vertheidigt hatlc , wurde hernach
auf dei' Versammlung zu Quedlinburg für einen Häresiarchen erklärt Eckehard 1. c.
4226. April 20. Osterfest. Um diese Zeit fand zu Quedlinburg, in Gegenwart des Gegenkönigs iJermann,
eine Synode gegen Kaiser Heinrich IV. statt, welcher unter andern der von jenem eingesetzte
Bischof Beginhard von Minden beiwohnte. Bemold. 1. c. p. 442. Waltram. 1. c. p. 288. Cf.
Hartzheim Concil. Germ.. T. III. p. 201. i
i227. Mai. . Synode der Anhänger des Kaisers, zu Mainz, unter dem Vorsitz der Erzbischöfe Wezelin
von Mainz, Eilbert von Trier und Sigewin von Cöln, welcher unter andern Bischof Erpho von
Münster und die von dem Kaiser eingesetzten Bischöfe Heinrich (von Werl) von Paderborn und
Folcmar von Minden beiwohnten. Hier wurde die Absetzung aller, gegen den Kaiser sich auf-
lehnenden Bischöfe beschlossen und ein allgemeiner Gottesfriede aufgerichtet, der aber nur von
kurzer Dauer war. Bernold. 1. c. p. 443. Waltram. 1. c. p. 287. Eckehard. 1. c. p. 205.
Chron. Ursp. p.,225. Die Urkunde des Gottesfriedens, wobei der Gottesfriede des Erzbischofs
Sigetoin von Cöln, vom J. 1083, (Nr. 1211.) zum Grunde lag, Pertz. Leg. T. IL p. 55, — Die
Zeit dieser Synode bestimmt Bemold 3 Wochen nach der zu Quedlinburg; Waltram gibt die
zweite Woche nach Ostern (4 — 10. Mai) an.
1228. „ . . Kaiser Heinrich IV. bestätigt die von der Äbtissinn Suanihild zu Essen an das dortige
Stift gemachte Schenkung ihrer Erbgüter zu Gesseron, Wedereke, Hukengeswage, Budenbomen,
Osterveide, Birge, Thasbeke u. a. Act. in Magontiensi synodo. Unter den Zeugen: Erpo,
Bischof von Münster. Lacomblet Urkundenb. 1. S 152. — Unter der Mainzer Synode, ausser
welcher die Urkunde keine andere Zeitbestimmung hat, ist ohne Zweifel die nächstvorherge-
dachte zu verstehen.
1229. Während im südlichen Deutschland der Krieg fortdauert, wird der Kaiser in Sachsen ohne Wider-
stand aufgenommen. Nur der Markgraf Egbert, ein fiaher Verwandter des Kaisers, empört sich
gegen diesen aufs neue. Eckehard 1. c. p. 206. Chron. Ursp. p. 226. Annal. Sax. 1. c. p. 723.
1230. Bischof Reinhard zu Minden, von des Kaisers Gegnern ernannt, wird von diesem abgesetzt und
genöthigt, sich in das Kloster Helmwardeshausen.zu begeben, und Folcmar dagegen als Bischof
eingesetzt. Nach des Kaisers Entfernung kehrt jedoch Reinhard bald wieder nach Minden zu>
rück. Annal. Sax. 1. c. p. 723.
1231. December 28. Kaiser Heinrich IV. verleiht dem Erzbischof Ldemar ?u Hamburg die Abtei Freden
im Gau Wcstfala in der Grafschaft des Grafen Gerhard, und bestätigt ihm die Abtei Elten im <
Gau Hamaland. Act. Wormat. V. Kai. Januar. 1085, a. R. XXXII. Imp. IL Lindenbrog. Scr. R.
septentr. p. 145. Schaten A. P. I. p. 430. Niesert M. U. S. IV. S. 436. Lappenb. Hamb.
Urkundenb. I. S. 110.
1232. „ 30. Erpho' s, Bischofs zu Mimigardevord, Constitution, betreffend die Rechte der Dienst-
leute des Stiftes Fricconhorst. Act. Mimigardeford in camera episcopi III. Kai. Januar. 1086. ,
Boichorst Vita Erph. p. 79. Kindlinger M. B. II. Urk. S. 48, (CLXIV.) — Die Jahrzahl 1086 ist
nach der Zeitrechnung zu verstehen, welche das Jahr mit Weihnachten anfängt. — In densel-
ben Zeitraum, in welchem diese und eine bald folgende, ebenfalls die Verhältnisse des Stiftes
Freckenhorst betreffende Urkunde (s. Nr. 1253.) ausgefertigt wurden, scheint auch das älteste
Güter -Verzeichniss des Stiftes Freckenhorst zu gehören, welches zugleich als deutsches Sprach-
Denkmaal, und zwar als das, so viel bekannt, älteste grössere Beispiel vom Gebrauch der deut-
schen Sprache im Urkundenwesen , von grosser Bedeutung ist. Niesert M. U. B. 11. S. 581 . u. f.
1233. Sigetoin, Erzbischof zu Cöln, schenkt der von ihm neu geweihten Stiftskirche Mariae ad gradus
zu Cöln unter andern die Kirche zu Suelme mit dem Zehenten. 1085. Lacomblet Urkunden-
buch I. S. 153.
Digitized by V^OOQIC
204 1086 — 1087.
4086.
1234. Februar 7. Kaiser Heinrich IV. beurkundet, dass er dem Markgrafen Egbert den Antheil, den er
noch in seinen Jiinglingsjahren an der Empörung der Sachsen genommen, zwar in Rücksichl
seiner Jugend und Verwandtschaft verziehen; da derselbe aber diese Empörung erneuert, und
nicht allein die Ehre, sondern auch das Leben des Kaisers angetastet und die versöhnten Sach-
sen und Thüringer aufs neue gegen ihn aufgeregt, so sei derselbe für einen Feind des Reichs
erklärt und seine Lehengüter ihm abgesprochen worden, wovon der Kaiser die Grafschaft des
Ostergaues und Westergaues in Friesland dem Bischof Conrad und der Kirche zu Utrecht ver-
leiht. Act. in villa Thuringiae quae dicitur Wehemar VIL Id. Februar. 1086, praesente dorn.
Henr. Imp. exercitu, mox ut in Egbertum fuerat Judicium pronunciatum. Mieris groot Charter-
boek der Graaven van Holland, T. L p. 73.
4235. April 3. Derselbe schenkt dem Bischof Conrad zu Utrecht die Grafschaft im Isselgau, welche dem
Markgr. Egbert wegen seiner wiederholten Empörung rechtlich (ex jure gentium et consensu
omnium qui aderant) abgesprochen worden. Act. Ratisbon. 111. Non. April. 1086, a. R. XXXI.
Imp. III. Orig. Guelf. T. IV. p. 419.
x1236. „ 29. Bischof Erpho von Münster anwesend auf der, in Gegenwart des Kaisers gehaltenen
Synode zu Mainz, wo der Herzog von Böhmen die königliche Würde erhielt und dem Bischof
von Prag die Mährische Kirche zurückgegeben wurde. Annal. Sax. 1. c. p. 724. Cf. Hartzheim
Concil. Germ. III. p. 202., wo aber irrthümlich diese Synode mit der vorjährigen (Nr. Mil.]
verwechselt wird.
1237. August 11. Fünfte Hauptschlacht des Kaisers Heinrich gegen die Sachsen, nachdem der Krieg
zwischen denselben seit dem Anfange dieses Jahres wieder ausgebrochen war. — Heinrich
sucht die von den Sachsen belagerte Stadt Wtirzburg zu entsetzen, wird aber, zum Theil durch
die Untreue der Cölnischen und Utrechtischen Truppen , die auf seiner Seite fochten , geschlagen.
Bernold. 1. c. p. 444. Waltram. 1. c. p. 300. Eckehard. 1. c. p. 206. Chron. Ursp. p. 2i6.
Annal. Sax. 1. c. p. 724.
1238. September 28. Ein Edler FoJker übergibt, mit Genehmigung seiner Gattinn Avesa, und diese mit
Genehmigung ihres Sohnes Albrich, dem Bischof -ffenno zu Osnabrück, für die dortige Kirche,
zu Händen des Vogtes Eberhard, den Hof Veni mit 3 Hoven daselbst u. and. Zubehör, gegen
eine Rente von 2 Pfund aus den Zehenten zu Harpensteti, Lochuson und Holtsetehuson bei
Stickfurdon, auf die Lebenszeit der drei obengenannten Personen. Act. Slippedorp in placito
Wezelonis comitis IV. Kai. Octobr. Moser O. G. U. S. 263. s. "W. VIU. S. 58.
1087.
1239. August 1. Allgemeine Zusammenkunft der Fürsten von beiden Parteien in Speyer, ohne befriedi-
genden Ausgang. Bernold. 1. c. p. 446. Annal. Sax. 1. c. p. 724.
1240. Oktober. . Der Kaiser unternimmt einen neuen Feldzug gegen Sachsen, wird aber von dem Mark-
grafen Egbert durch verstellte Friedensunterhandlungen zum Rückzuge bewogen. Bernold. 1. c.
p. 447. Vi^altram. 1. c. p. 307. Annal. S. 1. c.
/1241. Erpho, Bischof zu Mimigardevord, Folmar, Bischof zu Minden, tmd Heinrich (von Werl), Bischof
zu Paderborn, sind unter den Zeugen bei Kaiser Heinrichs IV. Schutz- und Freiheitsbriefe für
die Kirche S. Servatii zu Mastricht, und insbesoncjere unter den Bischöfen, welche denselben
mit ihrem Banne bekräftigen. Act. Aquisgrani a. 1087, R. XXXII. Imp. IV. Miraei Opp. T. IV.
p. 186.
Digitized by
Google
1088. 205
4088.
1242. März. . (In media Quadragesima.) Markgraf JEijicr^ zum Schein wieder mit dem Kaiser verbündet,
fallt in das Bisthum Halberstadt ein und verursacht im Aufruhr den Tod des Bischofs ßurchard.
Annal. Sax. 1. c. p. 724.
1243. Der Gegenkönig Hermann, von den Sachsen verlassen, unterwirft sich dem Kaiser und kehrt in
seine Heimath nach Lothringen zurück, wo er bald darauf bei einer Belagerung umkömmt.
Bernold. 1. c. p. 448. — Eckehard I. c. p. 207. Annal. Sax. 1. c. p. 724. und Chron. ürsp. p. 226.
zum J. 1087.
1244. Urkundliches Verzeichniss der Guter, welche Bischof Benno zu Osnabrück dem von ihm gestifteten
und mit Mönchen aus der Abtei Sigeberg besetzten Kloster S. Clemens zu Iburg geschenkt hat.
S. d. Vita Benn. cap. 37. I. c. p. 2188. Moser s. W. VHI. S. 308. — Bischof Benno übergab
bei der Annäherung seines Todes diese Urkunde dem Abte und den Brüdern, indem er sie
zugleich zu treuer Befolgung ihrer Ordensregel und allen Tugenden ermahnte. Vit. Benn. 1. c.
1245. Julius 27. Benno IL, Bischof zu Osnabrück, stirbt zu Iburg, wo er seine letzten Lebensjahre in
der Stille zugebracht hatte. Vita Benn. 1. c. p. 2190. — Die Streitigkeiten wegen seines Be-
gräbnisses s. ebd. cap. 39 — 41. Er wurde zu Iburg begraben, und bei dieser Gelegenheit eine
Fraternität zwischen der Domkirche zu Osnabrück und dem Kloster Iburg geschlossen. L. c.
cap. 41. p. 2193. — Von seinen Regierungshandlungen ist noch zu bemerken, dass er im Lande
Strassen anlegte und dadurch sumpfige Gegenden zugänglich machte. L. c. cap. 45. p. 2171. —
Um die etwas verfallene Zucht des Klosters Herzbrock wiederherzustellen, versuchte er eine
Verlegung desselben, jedoch vergeblich, und gründete doshalb bei Osnabrück das Kloster Ger-
tmdenberg, das jedoch zu seiner Zeit nicht völlig zu Stande kam. L. c. cap. 44. p. 2171.
Sein Nachfolger, Marcward, bisheriger Abt zu Corvey, behielt neben dem Bisthum auch die Ver-
waltung der Abtei Corvey bei.
1246. December 24. Markgraf Egbei^t — der selbst nach der Krone strebt und deshalb schon früher
mit dem Kaiser Krieg begonnen hatte und die Stadt Quedlinburg belagerte, von dort aber ab-
zog, um sein von dem Kaiser angegriffenes Schloss Gleichen (in Thüringen) zu befreien —
überfallt den Kaiser bei der Belagerung dieses Schlosses, schlägt ihn und erbeulet sogar die
königlichen Insignien. Bei dieser Gelegenheit wurde unter andern der den Kaiser begleitende
Erabischof Lietnar von Bremen durch den Grafen Lothar (den nachmaligen Kaiser) gefangen
genommen. Bernold. 1. c. p. 448. Waltram. 1. c. p. 308. Chron. Ursp. p. 227. Annal. Sax.
1, c. p. 726. Albert. Stad. 1. c. p. 249. Die meisten zum J. 1089, wefl die Begebenheit sich
nahe am Jahresschlüsse zutrug. — Die Ursache von der Niederlage des Kaisers sucht Waltram
1. c. p. 309. in einem göttlichen Strafgerichte, weil Heinrich sich mit den sächsischen Bischöfen
(seinen früheren Gegnern) verbündet und sie ohne Urtheil der Kirche in ihre Bisthümer wieder
eingesetzt.
(1088—1092.)
1247. Der Edle Eterliard wollte seinen Hof zu Beveren dem Bischof Benno zu Osnabrück für die Kirche
zu Iburg geben, die Vollziehung wurde jedoch durch den Tod des Bischofs gehindert. Der
folgende Bischof Marcward verordnete daher einen Tag zu Holthusen, auf welchem die Über-
gabe jenes Hofes an die Kirche zu Iburg erfolgte; da aber Everhards Bruder Temo, an einer
Wunde krank, nicht zugegen war, so wurde später ein anderer Tag zu Remesethe in der
Grafschaft Adalgers angesetzt, wo Everhard, in Gegenwart und mit Einwilligung seines Bruders
Tetm, die Schenkung des Hofes zu Händen des Bischofs Marcward und des Vogtes Everhard
wiederholte. S. d. Moser O. G. II. S. 268. s. W. VlU. S. 64. (Nr. 41.) — In die obigen Jahre
Digitized byC^OOQlC
206 l»^9 — 1090.
fallt die Regierungszeit des Bischofs Maravard, der indessen noch in einer Urkunde vom J.
4090 (Nr. 4252.) als designatus episcopus bezeichnet wird, so dass man, bei seiner bald er-
folgten Resignation, zweifeln kann, ob er überhaupt wirklich als Bischof installirt worden.
4089.
4248. Februar 4. Kaiser Heinrich IV. beurkundet: Markgraf Egbert habe, nach erhaltener Verzeihung
seiner ersten Empörung, gleichwohl, als der Kaiser, von Rom zurückkehrend, wieder nach
Sachsen gekommen, sich aufs neue feindselig und verrätherisch gegen ihn betragen, worauf ihm
von den zu Weimar versammelten Fürsten Sachsens, Thüringens und anderer TheUe des Reichs,
seine Güter abgesprochen worden, von welchen dann der Kaiser die Grafschaft des Westergaues
und Ostergaues in Friesland der Kirche zu Utrecht verliehen. Egbert habe sich darauf reuig
bezeigt, und sei, auf Verwendung anderer Fürsten, von dem Kaiser in diese Grafschaft und
andere Güter wieder eingesetzt worden; sobald der Kaiser Sachsen verlassen, sei er aber in
seine alte Treulosigkeit zurückgefallen und deshalb, nach der Rückkehr des Kaisers, auf einer
Fürstenversammlung zu Quedlinburg (welcher unter andern die Bischöfe Erpho von Münster und
Volmar von Minden beigewohnt) zum Verluste seiner Güter verurtheilt worden* Der Kaiser
habe, in Erwartung, Egbert werde noch zu seiner Pflicht zurückkehren, dessen Schlösser be-
lagert; da aber Egbert fortgefahren, Unrecht auf Unrecht zu häufen, und dadurch nicht allein
seine Güter, sondern auch sein Leben verwirkt habe, so erklärt ihn der Kaiser aller seiner
Güter ohne Hoffnung des Wiedererlangens verlustig, und erneuert die Übergabe der oben
genannten Grafschaften an den Bischof Conrad und die Kirche zu Utrecht. Act. Ratisponae
Kai. Febr. 4089, a. Ord. XXXV. Imp. VI. Mieris groot Charterb. T. I. p. 73.
4249. ,; 25. Reginhard, Bischof zu Minden, stirbt. Lerbeck. 1. c. p. 473., wo die Jahrzahl 1084
in 1089 zu verbessern ist.
1090.
1250. Während der Kaiser in Italien zu Felde liegt, wird dessen Feind, der Markgraf Egbert, nachdem
er in Sachsen viele Gewaltthätigkeiten verübt, in einer Fehde mit dem Sächsischen Markgrafen
Heinrich, auf der Flucht erschlagen. Waltram. 1. c. p. 309. Annal. Sax. 1. c. p. 726. — Ber-
nold. 1. a p. 450. schreibt Egberts Tod den Nachstellungen der Äbtissinn von Quedlinburg, einer
Schwester des Kaisers, zu.
1251. Der von des Kaisers Gegnern ernannte Bischof von Paderborn, Heinrich von Aslo, flieht nach Mag-
deburg, wo er ein Canonicat erhall und später zum Erzbischof erwählt wird. Strunck. Uscpt.
ex Chron. Magdeb.
1252. Julius 17. Eberhard, Vogt der Kirche zu Osnabrück, schlicsst mit Einwilligung seines Brüdens
Liudolf, im Gerichte des Grafen Wezelo zu Voccasthorp, einen Tausch mit dem erwählten Bi-
schof Marcward, dem Propst Wido und dem Kapitel der Kirche zu Osnabrück, indem er Güter
und Eigenhörige zu Ickari, Burgwide, Velzeten, Vene, Suavasthorp und Holthusun an die Kirche
gibt, wovon er sich jedoch die lebenslängliche Benutzung, gegen eine jährliche Abgabe von
2 Denarien an den Altar S. Petri, vorbehält, und dafür 5 Mark Zehenten zu Lehen erhäii»
jedoch ohne Dienstpflicht; zugleich wird bemerkt, dass der Vogt schon früher Thorhem an die
Kirche abgetreten und daliir Bamwide auf Lebenszeit zu Lehen erhalten habe. Der Edle Thio-
derich und der Ritter Gerhard sollen die Lehen, welche sie bisher von dem Vogte hatten, künf-
tig von dem Bischof erhalten. Gleichzeitig gibt Liudolf, der Bruder Everhards, mit dessen Ein-
wUligung, d§r Kirche die Orte Burclo und Asthorpe mit ihrem Zubehör und erhält dafiir eben-
falls 5 Mark Zehenten zu Lehen ohne Dienstpflicht. Act. XVI. Kai. Aug. 4090, Moser 0. G. U
S. 265. s. W. VIII. S. 61. (Nr. 39;)
Digitized by V^OOQIC
1090 — 109 2. 207
1253. September 2. Erphos, Bischofs zu Mimigardevord, Constitution wegen der täglichen Präbenden
und anderer Ordnungen im Stifte Fricconhorst Act. Fricconhorst IV. Non. Septemb. 4090,
Ordin. episc. a. V. Wiederholt Monaster. in dedicatione majuris eccicsiae IV. Non. Novenib,
(2. Nov.) ejusd. a. und abermals III. Id. Febr. (11. Febr. 1091) cum in maj.eccl. Monaster. altarc
S. Jo. Bapt. consecr. etc. Boichorst Vit. Erph. p. 83. Kindlifip;er M. B. IL Urk. S. 55. (CLXV.)
1254. November 2. Die nach dem Brande (s. Nr. 1123.) wiederhergestellte Domkirche zu Münster wird
von dem dortigen Bischof Eiyho, mit Assistenz des Erzbischofs Hermann von Cöln und des
Bischofs Heinrich von Lültich, neu geweiht. Vgl. die vor. Urk.
1091.
1255. Februar 12. Erpho, Bischof zu Mimigardevord, tritt mit dem Grafen Bodo und vielen andern eine
Pilgerfahrt nach Jerusalem an. Annal. Sax. I. c. p. 727. — Den Tag der Abreise gibt der Bi-
schof selbst in der vor. g. Urk. an, wo er bei dem letzten Datum sagt: quo etiam die poeni- /^
tentos in ecclesiam induxi, utpote insequenti die Hierosolymam iturus. — Nach dem Necrol.
und Lib. rub. S. Mauricii begleitete ihn auch Liudolf, der Propst dieser Kirche, welcher im
heil. Lande erschlagen wurde. S. weiter unten.
1256. Oktober 9. Hermann, Erzbischof zu Cöln, schenkt der Kirche S. Andreas daselbst unter andern
30 Sol. Soester Münze jährl. Rente zu Markenkhusen (Merk)inghausen) und den Novalzehenten
zu Hukenesdorp. Act. Colon. VIL Id. Octobr. 1091. Lacomblet LTrkundenb. L S. 158.
1257. November 8. Todestag des Propstes Ludolf za S. Mauritz bei Münster, welcher mit dem Bischof
Erpho in das heilige Land gereist war und dort erschlagen wurde. NecroL eccl. S. Maur.
1258. Der Edle Everhard, oberster Vogt der Kirche zu Osnabrück, gibt derselben Kirche, mit Einwilli-
gung seiner Brüder und Erben Ludolf und Warin, einen Hof zu Holthusen mit allem Zubehör,
ausschliesslich der von ihm schon an das Kloster zu Iburg gegebenen und von dessen Vogte
Wecelo empfangenen Kirche, mit Vorbehalt des lebensIängHchen Besitzes. Act. a. 1091. Moser
0. G. IL S. 268. s. W. VUI. S. 63. (Nr. 40.)
4092.
1259. Januar 4. Erpho, Bischof von Münster, kommt auf seiner Rückreise von Jerusalem zu dem Kaiser
nach Mantua, wo er vergebens versucht, die Trennung Mährens von dem Bisthum Prag zu ^
verhindern. AnnaL Sax. 1. c. p. 727.
1260. Derselbe beurkundet, dass er von Ocelinus das Gut Were gekauft habe, welcher Kauf zuerst in
dem bischöflichen Hofe Hasbeche geschlossen und darauf, nach Westfälischem Rechte, im Ge-
richte des Grafen Dodechinus bestätigt worden, und schenkt dieses Gut dem Kloster S. Marien
(Überwasser), mit Vorbehalt des Antheils der Kirche zu Freden. Act. in eccl. b. Mariae Mona-
•sterii a. 1092. Kindlinger M. B. IL Urk. S. 64. (CLXVI.)
1261. Bischof Marcward wird aus dem Bisthum Osnabrück wieder verdrängt und zieht sich in seine Abtei
Corvey zurück. Vgl. die Urk. Nr. 1263, wo er wieder als blosser Abi von Corvey genannt wird.
1262. Conrad, Graf von Werl, und sein Sohn Herimann, werden, nebst vielen andern Edlen, in einem
Feldzuge gegen die Friesen, genannt Moorsaten,. erschlagen. Annal. Sax. 1. c. p. 728. — Die
Stammtafel dieser Grafen von Werl s. ebd. p. 720 — 721., wo derselbe Conrad Graf von Arns-
berg genannt wird und überhaupt zuerst unter diesem Namen vorkommt. Er war mit einer
Tochter des berühmten Herzogs Otto von Nordheim verheirathet. Eine andere Tochter dessel-
ben, früher mit dem Herzog Welpho vermählt und von diesem Verstössen, heirathete der eben-
falls bei dieser Gelegenheit zuerst genannte Graf Hermann von Calverla, und zeugte mit ihr
einen Sohn gleiches Namens.
Digitized by V^OOQIC
/
208 1093 — 1095.
1093.
1263. Julius 15. Ruothard, Erzbischof zu Mainz, bestätigt das von dem Grafen Heinrich, dem Sohne de«;
Herzogs Otto, und seiner Gemahlinn Gertrudis, der Tochter des Markgrafen Ekkebert, ara UfiT
der Weser auf dem Grunde der villa Mimende gestiftete und von Corvey aus besetzte Kloster
(Bursfeld) mit seinen Gütern und Freiheiten. Unter den Zeugen ist Heinrich, Bischof zu Patler-
born, und die Äbte Marcicard von Corvey, Tiethmar von Helmwardeshausen und Günther von
Paderborn (Abdinghof;. Dat. in Heilgenstat Id. Jul. 1093. Schaten A. P. 1. p. 440.
1264. Heinrich, Bischof zu Paderborn, beurkundet, dass vormals drei edle Brüder ihr väteriiches Erbe
getheilt, so dass der eine Colstide, der andere Obcr-Holthuson, der dritte, Namens Imia),
Kicder-Holthuson bekommen; der erste habe seinen Antheil der Domkirche zu Paderborn, der
andere dem Kloster Werden geschenkt, und um hierzu die Einwilligung des dritten Bruders zu
'erlangen, letztcrem den Stein Agisterstcin in dem benachbarten Walde und alles Land von der
Spitze dieses Steines bis in die Fluren von Nieder -Holthuson und Hornon überlassen; dies alles
habe Imico lebenslang besessen und bei seinem Tode seinem Sohne Erpho hinterlassen; diesen
aber habe bei seinem frühen Tode seine Mutter Ida beerbt, welche jene Ländereien mil dem
gedachten Steine und dem benachbarten Walde, mit Einwilligung ihrer Tochter Witsuit und
ihres Schwiegersohnes Evei^hard von Veitheim, an Gumiert, Abt des Klosters S. Petri und Pauli
zu Paderborn verkauft, was der Bischof mit seinem Banne bestätigt. Act. a. 1093. Schalen A.
P. L p. 439. Falke C. Tr. Corb. p. 528. Menke Exterst. S. 93.
1265. Otto, Abt zu Werden, beurkundet, dass ein edler und reicher Mann Namens Thuringus, nachdem
er seinen einzigen Sohn im Kriege gegen die Friesen verloren , sein freies Erbgut zu Däle dem
Stifte W^erden geschenkt, sich und seiner Gemahlinn Reinguiz aber den lebenslänglichen Besitz
desselben vorbehalten, wozu auch beiden und ihrer Tochter Bertrade eine Besitzung zu Lopen-
hild auf Lebenszeit eingeräumt wird. Act. Mulenheim in placito Bernheri comitis, a. 1093. —
Unter den Zeugen ist Graf Thiderich von Cleve, welcher statt des noch unmündigen Kirchen-
vogtes Adolf die Schenkung angenommen. Lacomblct Urkundenb. L S. 159.
1094.
1266. August 26. Gumbert, Abt des Klosters zu Paderborn, gibt einen Hof zu Tribur, welchen sein
* Kloster von Heinrich //. erhalten hatte, mit Genehmigung des Bischofs Heinrich von Paderborn,
an den Bischof Wido und die Kirche zu Osnabrück tauschweise für die zwei Höfe Dcheim
und Bekihus im Bisthum Minden, welche des Klosters Hofe Rime nahe hegen, und der Bischof
von Osnabrück fügt, zur Ausgleichung, noch 4 Sol. Zinsen von den zum Hofe Menethe gehörigen
Gütern bei. Act. juxta Angaram, VH. Kai. Sept. 1094. Moser O. G. U. S. 269. s. W. VllL S.63.
1095.
1267. April. . Bischof Benno //. zu Osnabrück, der Stifter des Klosters Iburg, hatte demselben den bi-
schöflichen Hof Hagerinctorp gegeben, in der Absicht, ihn später gegen andere Güter auszu-
tauschen. Da er jedoch hieran durch den Tod verhindert wurde, sein Nachfolger Wido aber
die Dürftigkeit des Klosters erkannte, so schenkte derselbe jenen Hof dem Abte Norbert und
den Brüdern des Klosters für immer, und gab der bischöflichen Kirche dafür zur Entschädigung
den Hof Hingelage, welchen er von der Äbtissinn Frederun zu Hersebruck, und denHof Esethe
mit der Kirche und anderem Zubehör, welchen er von der edlen Wittwe Hildeswith erhallen
hatte, in Gegenwart Amelongs, Vogtes der Kirche zu Osnabrück, und Gerhards, Vogtes des
Klosters zu Iburg. Act. mense Aprili 1095, Widonis episc. a. elect. ü. Moser O. G. II. S. i'^-
s. W. \m. S. 66.
Digitized by
Google
1005 — 1006. 209
1268. August 29. Vokmar, Bischof zu Minden, wird ermordet. Todestag nach Lerbeck. Chr. 1. c. p. 173.,
da kein Nekrologium ihn angibt. Das Jahr kann aber nicht 1094, sondern erst 1095 sein, da
sein Nachfolger Odalrich 1096 noch das erste Jahr seiner Ordination zählt. S.Nr. 1271. Scha-
ten A.'P. I. p. 445. gibt zwar zum Jahre 1097 eine Urkunde Kaiser Heinrichs IV. für das Klo-
ster Helmwardeshausen, worinn Bischof Volcmar noch als Zeuge genannt ist; da aber diese
Urkunde gar kein Datum hat, also kein Grund abzusehen ist, warum sie eben in das Jahr 4 097
gehören soll; da femer ihr angeblicher Aussteller den ganz unpassenden Titel Heinr. qu intus
Romanor. Rex führt, und dadurch die Urkunde selbst höchst verdächtig wird; so ist dieses
vermeintliche Zeugniss für das längere Leben des B. Volcmar ganz werthlos. — Die Legende
schreibt seinen Tod dem heil. Gorgonius zu. Er hatte zu seiner Memorie der Kirche zu Minden
das Gut Othrinhusen geschenkt; seine Memorie wurde aber doch nicht gefeiert, weil man ihn,
als einen Schismatiker, seines gewaltsamen Todes wegen, für verdammt hielt. Lerbeck. 1. c.
1269. Norbert, Abt zu Iburg, hatte ein Vorwerk an der westlichen Seite der Stadt Osnabrück von Täi-
derich und dessen Sohne Everhard gekauft und durch seinen Vogt Wezelo seinem Kloster über-
geben. In der Folge nahm Graf Otto dasselbe in Anspruch, entsagte ihm aber zu Händen des
Vogtes Gerhard, wofür er, in Gegenwart des Bischofs und einer grossen Menge Volks, mit den
Seinigen in die Brüderschaft des Klosters aufgenonunen wurde. Abt Norbert stiftete aus diesem
Gute sein Anniversarium. Act. a. 1095. Moser s. W. VIU. S. 113. (Nr. 250.)
(1095—1096.)
1270. Odalricus, Bischof zu Minden, beurkundet, dass der Edle Gerhard seine Güter in Holthorpe, Heb-
beni und Stavaron im Gau Grinderiga in der Grafschaft des Herzogs Magmts der Kirche zu
Minden im Gerichte Windilmanns übertragen hat. S. d. Würdtwein Subsid. dipl. T. VI. p. 318.
Grupen Orig. et Antiquit Hanov. S. 121. — Die Regierung des Bischofs Odalrich fällt in die
angegebenen Jahre.
1096.
1271. Februar 9. Odalricus, Bischof zu Minden, beurkundet, dass eine ehrbare Frau jftfera^tTM/ der Kirche
zu Minden 11 Vorwerke im Gau Angeri in der Grafschaft des Herzogs Magnus geschenkt hat,
wovon sie 9 zu ihrer lebenslänglichen Benutzung behält, wozu ihr der Bischof noch auf ihre
und ihres Sohnes Lebenszeit 12 Pfund an Zehenten zu Lehen gibt. Act. V. Id. Febr. 1096,
Ordin. episc. a. L Würdtwein Subsid. dipl. T. VI.p. 314. Wedekind Noten HI. S. 131. (CLXVII.)
1272. y, 24. Wydo, Bischof zu Osnabrück, erlässt dem Kloster Horssabrugg gewisse Prästationen,
wofür die Äbtissinn Fretherunis üir Erbgut Hengelaga im Kirchspiel Fersmel, vor dem Gerichte
des Grafen Amulong zu Scirlo, der Kirche zu Osnabrück übergibt. Act. VI. Kai. Mart. 1096.
Kindlinger M. B. H. Urk. S. 66. Niesert M. ü. S. H. S. 36. (Vgl. oben Nr. 1267.)
1273. Mai 17. Derselbe beurkundet, dass die Nonne Demod, mit Genehmigung ihrer Erbinn Liudgarde,
durch die Hand ihres Vogtes Adolf, den Hof Waldenbrug mit der Kirche, ihm und dem Stifle
Osnabrück» zu Händen des Vogtes Amulung, gegen 2 Pfund an Zeheuten, übergeben habe.
Act. Astrepe in placito Amulongi comitis, XVL Kai. Jun. 1096. Moser 0. G. H. S. 273. s. W. VHI.
S. 68. (Nr. 45.) .
1274. November 8. Derselbe beurkundet, dass die Wittwe Suaneburg, mit EinwiUigung ihres Sohnes
Erpho und ihrer Tochter Tetha, den Hof Northenfeld ihm und seiner Kirche zu Händen des
Vogtes Amulung übergeben hat, und dafür lebenslänglich 24 sol. an Zehenten, Uir Solm aber
für sein Erbrecht 4 Pfund Denarien erhalten soll^ wobei derselbe zugleich allen andern An-
ResesU htit. We^tfal. 27
Digitized by
Google
210 1096 — 1097.
Sprüchen an die Kirche zu Osnabrück entsagt. Act. Holthus in Placito Folcmari coniitis, YL Id
Novembr. 1096. Moser 0. G. 11. S. 272. s. W. VIll. S. 67. (Nr. 44.)
4275. December 8. Odalrich, Bischof zu Minden, stirbt. Lerbeck. Chr. 1. c. p. 474. Todestag auch im
Necrol. Moellenb.'
4276. „ 43. Hermann, Erzbischof zu Cöln, gibt dem Kloster Siegburg unter andern Güter zu
Lovesberg, Wurmelinga, Closcinge, Edelenkircha, Stokheim, Argeste, Liure, Haiinge (in der
heutigen Grafschaft Mark) , Hovestete (im Vest Recklinghausen) u. a. m. Act. Colon. Id. Decembr.
4096. Lacomblet ürkundenb. 1. S. 462. (Nr. 252.)
4277. Kaiser Heinrich IV. bestätigt dem Erzbischof Liemar und der Kirche zu Hamburg die Grafschaft,
welche Graf Bernhard im Emsgau, Engem und Westfalen besessen. Fact Veronae in monast
S. Zenonis; dat. Patavii a. 4096, R. XLIII. Imp. XIII. An beiden Orten war Erpho, Bischof von
Münster, zugegen. Udalr. Cod. Nr. Xlll. 1. c. p. 95. Lindenbrog. Scr. R. sept. p. 467. Schalen
A. P. I. p. 444. Lappenberg Hamb. ürkundenb. I. S. 445.
^ 4097.
4278. Junius 43. Wido, Bischof zu Osnabrück, beurkundet, dass der Edle Ruothward der Kirche za
Osnabrück zwei Höfe zu Line und Hembeke, nebst andern Gütern in den Kirchspielen Hagen
und Bramsche, zu Händen des Vogtes Amulung, übergeben, und einen Theil derselben zu Lehen
wieder empfangen hat. Act. Sinecla in placito comitis Folcmari, Id. Jun. 4097. Moser s. W. YUI.
S. 312. (CLXVin.)
4279. November 9. Erpho, Bischof zu Mimigardevord oder Münster, stirbt. Todestag nach dem lib. rnb.
und Necrol. des Stifts S. Mauritz. Das Necrol. der Domkirche setzt seine Gedächtnissfeier auf
d. 44. November. Dass er auf seiner Pilgerfahrt im heiligen Lande gestorben sei, ist unge-
gründet; da er urkundlich nach seiner Rückkehr von derselben (vgl. oben Nr. 4259.) noch einige
Jahre am Leben war, und eine zweite Reise des Bischofs weder er\i'eislich noch wahrschein-
lich ist. Wenn er wirklich, wie die Sage geht, ausserhalb seiner Dibcese starb, so möchte er
sich wohl eher in der Umgebung des Kaisers befunden haben, dem er, wie die früheren Ur-
kunden beweisen, unter allen Verhältnissen treu anhing. — Er wurde an der westlichen Seite
der S. Mauritz -Kirche begraben, und nachmals über seinem Grabe eine mit der Kirche in Ver-
bindung stehende Kapelle erbaut. Sein Grabmaal daselbst wurde erst im J. 4492 errichtet
Lib. rub. S. Maur. fol. 50. — Die Mauritz -Kirche nennt ihn ihren zweiten Stifter, da er ihre
Güter beträchtlich vermehrt, ihr auch aus dem heil. Lande Reliquien mitgebracht haben soll.
Necrol. eccl. S. Maur. — Der Domkirche gab er das Gut Rumeldinghof. Necrol. eccl. maj
Monaster.
4280. December 4. Kaiser Heinrich IV, hält eine Fürsten -Versammlung zu Mainz, wegen Aufrichtung
eines allgemeinen Landfriedens. Eckehard. 1. c. p. 209. Chron. ürsp. p. 228. Annal. Sax. 1. c. p. 730.
4284. Die Edle Hildeswiih gibt, mit Einwilligung ihrer Erbinn, der Äbtissinn Friderunis zu Hersebruck,
ihren Hof zu Berlere dem Abte Norbert und dem Kloster zu Iburg, mit der Befugniss, eine
daraus verpfändete Hove wieder einzulösen; der Abt aber gibt ihr dafiir 40 Mark und
nimmt sie zugleich in die Brüderschaft des Klosters auf. Act. in villa Schierlo, in comitato
Amulungi, a. 4097. Moser O. G. H. S. 274. s. W. Vffl. S. 69. (Nr. 46.)
(1097—4420.)
4282. Witeh, Bischof zu Minden, beurkundet, dass Reginild, die Wittwe des Grafen Erpo, nach dem
Tode ihres Sohnes Thioderich, mit Genehmigung ihrer Tochter Ricwara und ihres Vogtes Ger-
bert, Güter und Eigenhörige zu Liusnen, Bathmere und Wallenthorpe an die Kirche zu Minden
Digitized byC^ÖOQlC
1098 — 1099. 214
geschenkt hat» wofür ihr und, ihrer Tochter das Gut zu Liusnen nebst verschiedenen andern
Einkünften, zu lebenslänglicher Benutzung überwiesen worden. Die Schenkung ist in mallo
Everhardi comitis super ripam Wisere in pago Scapevelden geschehen, und in mallo Widekindi
comitis in loco Linden m pago Merstemen nach Angrischem Rechte nochmals bestätigt worden.
Unter den Zeugen befinden sich: der Dompropst Sivard, der Herzog lAudierus, die Grafen
Adolf, Burchard, Sifrid, Widekind, u. a. m. S. d. Würdtwein Subsid. dipl. T. VI. p. 319. —
Die Regierung des Bischofs Wüelo fällt, obgleich unterbrochen durch den Gegenbischof God^
scaBc, zwischen die obigen Jahre.
1098.
1283. Februar 10. Die Bischöfe Witelo von Minden und Burchard von Münster sind unter den Fürsten,
auf deren Verwendung Kaiser Heinrich IV. der Marien -Kirche zu Aachen das Gut Harve im
Gau Harduenne in der Grafschaft Tietbalds schenkt Act. Aquisgrani IV. Id. Febr. 1098, a.
R. XLU. Imp. XIV. Miraei Opp, T. I. p. 367. Lacomblet ürkuudenb. I. S. 164.
1284. Mai 10. Kaiser Heinrich IV. bestätigt, auf Bitten des Abtes Otto, die Privilegien des Stiftes Werden.
Act. Mogunt VI. Id. Maj. 1098, a. R. XUV. Imp. XIV. Kremer akad. Beitr. II. S. 209. Lacom-
blet Urkundenb. I. S. 165.
(1098—1118.)
1285. Burghard, Bischof zu Münster, setzt den von Gerhard von Graz zu entrichtenden Zehenten auf
3 Sol. und 16 Mod. Roggen ein für allemal fest S. d. Bisher ungedruckt. (CLXIX.) — Die
Zeit kann nur nach den Regierungsjahren des Bischofs Burghard bestimmt werden.
1099.
1286. Julius 25. Witelo, Bischof zu Minden, bewilligt dem Kloster Visbeck auf die vier Marienfeste und
deren Oktaven, so wie auf das Fest Johannes des Täufers und des heil. Nikolaus einen Ablass
von 40 Tagen und einer Karene. , Dat. Mindae in feste S. Jacobi 1099. Paullini bist. Visbecc. p. 50.
1287. November 9. Burchard, Bischof von Münster, ist Zeuge bei einem Vertrage zwischen den Bischöfen
von Speyer und Vforms; dat. Mogunciae V. Id. Novemb. 4099. Würdtwein Subsid. dipl.
T. IV. p. 329.
(4099—1131.)
1288 Friedrich, Erzbischof zu Cöln, gibt dem Kloster Grascaph Güter und Zehenten zu Badelich, Soest
und Tietbach, und bestätigt demselben alle von den vorigen Erzbischöfen gemachten Schenkun-
gen. S. d. Seibertz Urkundenb. I. S. 65. — Die Zeit dieser u. d. folg. Urk. ist nur nach den
oben ang. Regierungsjahren des Erzbischofs zu bestimmen. Der Anfang derselben wird zwar
verschieden angegeben (z. B. Annal. Brunwilar. ap. Pertz. Scriptor. T. I. p. 100. auf 1098.); den
meisten Glauben verdient jedoch das Chron. S. Pantal., welches 1099 angibt.
1298. Die freigeborene Ehefrau eines Dienstmannes der S. Patroklus- Kirche zu Soest, auf dem Bauern-
hofe Linsope wohnend, ergibt sich und ihre Kinder dieser Kirche zu Wachszinsrecht, um nach
ihres Mannes Tode die Erbfolge in dessen Güter zu erhalten. S. d. aber von) Erzbischof Fried-
rich besiegelt, also aus dessen Regierungszeit. Kindlinger M. B. II. Urk. S. 168. Seibertz Ur-'
kundenb. I. S. 44. — Die im Originale,, neben dem Siegel, von anderer Handschrift als der
Text der Urkunde, stehenden Vierte Fridericus eps. sind wohl schwerUch, wie Seibertz meint,
die eigenhändige Unterschrift des Erzbischofs; denn da Unterschriften zu jener Zeit selbst bei
wichtigen Urkunden nicht gewöhnlich waren, so würde der Erzbischof woU nicht bei einer so
27*
Digitized by
(^oogle
212 1100 — 1101.
unbedeutenden und ihn selbst gar nicht betreffenden .Angelegenheit eine Ausnahme gemacht
haben; sondern wahrscheinlich eine Notiz, um das Zeitalter der undatirten Urkunde annähernd
zu bestimmen.
4100.
1290. Januar 7. Wüelo, Bischof zu Minden, ist Zeuge in einer Urkunde Kaiser Heinrichs IV, die Incor-
poration der Abtei Hombach in das Bisthum Speyer betreffend. Act. Spirae YII. Id. Januar.
1100, a. R. XLVI. Imp. XV. Würdlwein Subsid. dipl. T. V. p. 257.
1291. August 15. Heinrich, Bischof zu Paderborn, gibt dem Kloster Helmwardeshausen die Kirche zu
Thesle und den Zehenten zu Mulhen, zur Erstattung eines goldnen Kreuzes, welches er zur
Zierde der Domkirche zu Paderborn von dem Abte Thetmar und den Brüdern jenes Klosters
erhalten, und eines Kastens, welchen der dortige Bruder Bogkerus zur Ehre der Heil. Kilian
und Liborius verfertigt; auch bemerkt er, dass sein Vorgänger, Bischof Pöppo, demselben Klo-
ster, zur Erstattung der Fischerei in Herstelle, den Bann der Kapelle im Dorfe Helmwardes-
hausen mit sieben umhegenden Kirchen verliehen. Dat XVIII. Kai. Septembr. 1100, Ordio.
episc. a. XVI. Schaten A. P. I. p. 449. V^enck Hess. Landesgesch. 0. Urk. S. 53.
1292. „ 22. Derselbe bestätigt dem Abte Gumperi zu Paderborn ein von demselben erkauftes Gut
zu Ossenthorpe in der Vogtei des Grafen Heinrich von Rietbike, und verleiht ihm dazu den
Zehenten daselbst. Abt. Patherbrunnon XI. Kai. Septemb. 1100. Schaten A. P. 1. p. 450. (CLXX.)
1293. Die Domkirche und der bischöfliche Hof zu Osnabrück werden durch Feuer zerstört. — Bei dieser
Gelegenheit sollen die Reliquien der Heil. Crispinus und Grispinianus nach Iburg geflüchtet und
erst nach 6 Jahren nach Osnabrück zurückgebracht worden sein. (Vgl. die desf. Urk. v. HIO.)
— Bischof Wido nimmt seine Wohnung zu Iburg in domuncula Bennonis. Chron. msept b.
Moser 0. G. H. S. 51. Strunck. mscpt. p. 340.
1294. Erhebung der vormaligen Äbte Uudolf und Drutmar zu Corvey, an deren Gräbern Wunder ge-
schehen sein sollen. Annal. Corb. 1. c. p. 7.
1101.
1295. Mai 16. Liemar, Erzbischof zu Bremen, stirbt. Albert. Stad. 1. c. p. 254. — Er wurde zu Vreden
begraben. Strunck. mscpt. p. 339.
1296. „ „ Burchard, Bischof von Münster, ist unter den Fürsten, auf deren Verwendung Kafeer
Heinrich IV, die Abtei Laubia im Bisthum Lüttich in seinen Schutz nimmt. Act. in obsidione
castri Lemburg XVU. Kai. Jun. 1101, a. Ord. XLVffl. R. XLVI. Imp. XVUI. Miraei Opp. T. L
p. 673.
1297. Die Bischöfe Burchard von Münster, Wido von Osnabrück und Heinrich von Paderborn waren
/ nebst Andern in Cöln zugegen, als Graf Heinrich von Limburg, in Gegenwart des Kaisers und
/ seines Sohnes des Königs Heinrich, durch das Urtheil der Fürsten angewiesen wurde, die dem
Stifte S. Maximin entzogenen Güter zurückzugeben. S. d. folg. Urk.
1298. August 3. Als der Kaiser von Cöln nach Kaiserswerth gekommen war, widerrief Graf HeinriA
das zu Cöln Geschehene, wurde aber aufs neue durch Urtheil und Zeugniss der Fürsten zar
Herausgabe der betreffenden Güter genöthigt, wobei abermals die Bischöfe Burchard von Mün-
ster unA Wido von Osnabrück zugegen waren. Act. Werdae ID. Non. Aug. 1101 , a. Ord. XLVIII.
R. XLVI. Imp. XVin. Hontheim Hist. Trev. T. I. p. 476.
1299. „ 21. Friedrich, Erzbischof zu Cöto, gibt dem Kloster Meschede die Dekanie Engem zurück,
welche demselben schon vom Erzbischof Anno verliehen, zu den Zeiten des Erzb. Hermann
aber entzogen worden war. Dat. XH. Kai. Sept 1101. Wigands Archiv V. S. 86. Seibertz
Urkundenb. I. S. 39.
Digitized by V^OOQIC
liOi--iios. 213
1300. November h. Eänrich, Bischof zu Paderborn, bestätigt, auf die Klagen des Abtes Gumpert, wegen
vieler erlittener Unglücksfalle und Bedrückungen, die Privilegien des dortigen Klosters (Abding-
hof). Dat. Patherbrunnon Kai. Nov. iiOi. Schaten A. P. I. p. 451. (CLXXI.)
1301. „ 11. Wido, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Strunck. mscpt. p. 340. Todestag eben so
im Necrol. Osnabr.
1302. Adelbert, Erzbischof zu Mainz, bestätigt den Verkauf einer Hove zu Guthingen, durch den Grafen
Dedo von Zygenberg, an den Abt Thietmar und die Brüder des Klosters Helmwardeshausen.
Act. in Kastello Burcgrona in comiciali judicio a. 1101. Bisher ungedruckt. (CLXXII.) — Adel-
bert war damals von dem Kaiser, an die Stelle des vertriebenen Erzbischofs Ruihard, in das
Erzbisthum Mainz eingesetzt, musste diesem aber in der Folge wieder weichen.
1303. Heinrich, Bischof zu Paderborn, bestätigt das von dem Grafen -ErpAo in seiner Diöcese, an dem
als Erbe von dessen Gemahlinn Beatrix ihm zugefallenen Orte Boka an der Lippe gestiftete
Kloster mit seinen Besitzungen, nehmlich der Kirche des Ortes, den Kirchen zu Flietorp, Lan-
gevorde, Veerhol, Mulenhus, und andern Gütern. Act. in ipsa ecclesia, a. 1101. — Unter den
Zeugen werden genannt: die Äbte Erkenbert zu Corvey, Gumpert zu Paderborn und Thietmar
zu Helmwardeshausen; Thietmar der Bruder des Grafen u. a. m. Da aber der Abt Erkenbert
erst 1106 zur Regierung kam, so muss dieser Name entweder irrthümlich in die Abschrift ge-
kommen, oder die Urkunde erst später ausgefertigt sein. — Schaten A. P. I. p. 453. und hier-
nach im Ausz. Seibertz Urkundenb. I. S. 41.
1102.
1304. Februar 11. Die Bischöfe Heinrich von Paderborn, Burchard von Münster und Widelo von Minden ^.^
sind Zeugen bei Kaiser Heinrichs IV. Erneuerung der Privüegien der Abtei Weissenburg. Act.
Spirae IIL Id. Febr. 1102, a. Ord. XLVffl. R. XLVI. Imp. XIX. Schoepflin Alsat. diplom. T. I.
p. 181.
1305. Friedrich, Graf in Westfalen (zu Arnsberg), befehdet den Erzbischof FnecfncÄ von Cöhi und yet^y^ '
beert dessen Gebiet, wogegen der Erzbischof dessen Schloss Arnsberg belagert und erobert.
Annal. Sax. 1. c. p. 737.
1306. Heinrich, Bischof zu Paderborn, bestätigt dem Abte Gumpert und dem Kloster daselbst fünf ihm
geschenkte Hoven zu Suinvelde. Fact. primo Dure in placito Walonis praesidis; confirm. coram
princip. alt. SS. Petri et Pauli, a. 1102. Schaten A. K I. p. 455. Falke C. Tr. Corb. p. 213.
(CLXXin.)
1307. Auf Veranlassung des Abtes Günther zu Hersfeld, wird im Stifte Corvey Unfrieden erregt und der
Abt Marcward aus demselben vertrieben. Annal. Corb, 1. c. p. 7.
1103.
1308. Januar 6. Kaiser Heinrich IV. erklärt zu Mainz (wo er das vorhergegangene Weihnachtsfest ge-
feiert) einen allgemeinen Landfrieden. Chron.' Ursperg. p. 242. Sigebert. Gembl. Chron. ap.
Pertz. Scriptor. T. VI. p. 368. Cf. Pertz. Leg. T. IL p. 60.
1309. „ . . Burkard, Bischof zu Münster, ist Zeuge bei einem Gütertausche zwischen dem Propste
von S. Stephan zu Mainz und dem Propste zu Ravengirsburg, in praesentia domni Heinrici IM.^
Imperatoris, a. 1103. Günther Cod. dipl. Rheno-Mosell. I. S. 161. — Die, wahrscheinlich zu
Mainz ausgestellte Urkunde ist von dem dortigen Erzbischof Ruthard besiegelt, welcher auf dem
Siegel sitzend erscheint. (Original im Königl. Geh. Staats- und Kabinets -Archive zu Berlin.)
Da Ruthard damals noch in der Verbannung lebte, so kann dies Siegel erst später beigefügt
worden sein.
Oigitized by LjOOQIC
214 1103 — 1105.
1310. März 4. Derselbe ist unter den Fürsten, auf deren Verwendung Kaiser Heinrich IV, die zum Klo-
^ ster Lorsch gehörige Cella in monte Abrmsberg in seinen Schutz nimmt. Act. Spirae IV. Non.
Mart. 1103, a. R. XLIX. Imp. XVIII. Miraei Opp. I. p. 674. Cod. Lauresham. T. I. p. 209.
1311. „ 26. Heinrich, Bischof zu Paderborn, bestätigt auf eiuer daselbst gehaltenen Synode, dem
Kloster S. Petri et Pauli in suburbio viele demselben früher geschenkte Besitzungen. Act Paderb.
VII. Kai. April. 1103. Schaten A. P. I. p. 456. — Die Urkunde ist sehr verdächtig, wenigstens
auf keinen Fall gleichzeitig; doch lässt sich in Ermangelung des Originals und einer alten Ab-
schrift nichts Näheres bestimmen.
1312. August 13. Burchard, Bischof zu Münster, nahm Theil an einem Gericht über gewisse, der Kirche
/ S. Adalberts zu Aachen, wegen der Parochie Olne in pago Ardenne, zugefügte Beeinträchti-
gungen. Act. Aquisgrani Id. Aug. 1103. Lacomblet Urkundenb. I. S. 169.
1313. „ 21. Heinrich, Bischof zu Paderborn, bestätigt einen Tausch -Vertrag, wodurch Gumpert,
Abt des Klosters S. Petri und Pauli daselbst, ein Gut zu Hallo für ein Vorwerk zu Quallenstide
erworben hat. Act. Patherburnon XU. Kai. Sept. 1103. Bisher ungedruckt. (CLXXIV.)
1314. Friedrich, Erzbischof zu Cöln, spricht, auf der Synode daselbst, und auf Verwendung des Kaisers,
dem Abte Otto zu Werden die neue Kapelle zu Werden und die Kapelle des heil Lucius oder
Clemens daselbst zu. Act. Colon, a. 1103, Frid. archiep. a. IV. Lacomblet Urkundenb. I. S. 169.
1315. Günther, Abt zu Hersfeld, stirbt; der Abt Marcward kehrt in das Kloster Corvey zurück und stellt
die vorige Ordnung wieder her. Annal. Corb. 1. c. p. 7.
4104.
1316. Julius 7. Graf Erpho zu Padberg beurkundet, dass er an dem Orte Boka an der Lippe, wohin
vormals Bischof Badurad zu Paderborn aus dem Bisthum Cambray die Gebeine des heil. Lan-
doUnus gebracht, mit Bath und Hilfe des Bischofs Heinrich zu Paderborn, ein Kloster Benediktiner-
Ordens gegründet, welches die Grafen von Nytehe gestört, indem sie, nach dem Tode seiner
Gemahlinn Beatrix, ein Erbrecht an jenem Orte behauptet, worauf er, mit Einwilligung des
Bischofs, im Jahre 1101 den Abt und die Brüder nach seiner villa Fletorp versetzt und daselbst
zu bauen begonnen; auch habe er, zur Büssung eines, in einer Fehde gegen die Stadt Hor-
husen, an einem ihm entgegen getragenen Crucifixe begangenen Frevels, der Kirche S. Magnus
daselbst eine Hove, sich selbst aber und alle seine übrigen Güter, Dienstleute und Eigeuhörigen,
mit deren Einwilligung, seinem Kloster Fletorp übergeben, mit der Bestimmung, dass nach
semem Tode der Abt und die Brüder einen Vogt, jedoch nur auf eine gewisse Zeit und ohne
Erbrecht, wählen sollen. Act. lU. Non. Jul. 1104. Schaten A. P. L p.452.zttm J. 1101. Monum.
Paderb. p. 141. Seibertz Urkundenb. I. S. 42.
1105.
1317. König Heinrich V., der seit dem Ende des vor. Jahres gegen seinen Vater Kaiser Heinrich /F.
unter dem Verwände des Gehorsams gegen den päpstlichen Stuhl — indem der Papst Paschalis
schon einige Jahr früher den Bann gegen den Kaiser aufs neue ausgesprochen — sich empört
hatte, wendet sich nach Sachsen, wird dort sehr ehrenvoll empfangen und bemächtigt sich in
Kurzem fast aller Sächsischen Städte. Eckehard. I. c. p. 226. Chron. Ursp. p. 243. Ann. Sax. 1. c. p. 739.
.1318. März 15. (Media Quadragesima.) Erste Versammlung der Sächsischen Fürsten zu Quedlinburg, wo
sie Gesandte des jungen Königs empfangen und sich mit diesem verbinden. Annal. Sax. I. c.
1319. April 1. Gnmpert, Abt zu Paderborn, verleiht dem Godiko eine in den Hof Wanbeke gehörige
Hove zu Usne zu Ministerialenrechte, unter der Bedingung jährlich zu Mittfasten einen Sahn za
liefern. Act. Patherbrunnon Kai. April. 1105. Bisher ungedruckt. (CLXXV.)
Digitized by LjOOQIC
1105. 213
1320. April 9. (Ostern.) Zweite Versammlung in Quedlinburg, auf welcher der Erzbischof Ruthard von
Mainz, unter andern von dem Kaiser eingesetzten Bischöfen, auch den Bischof Heinrich von
Paderborn seines Amtes entsetzt. Annal. Sax. 1. c. p. 739.
1321. „ . . (In der Woche nach Ostern.) Zusanunenkunft König Heinrichs F. mit den Sächsischen
Fürsten in Goslar. — Bischof Gebhard von Constanz, als päpstlicher Legat, setzt hier den Bi-
schof Withelo von Minden , als einen Anhänger des Kaisers , ab. Annal. Sax. 1. c. — An Wi-
thelos Stelle wurde Godescalk als Bischof zu Minden eingosetzt, von dem keine Urkunde bekannt
ist, Lerbeck Chr. Mind. 1. c. p. 174. und Culemann Mind. Gesch. I. S. 30. haben sich in das
richtige Sachverhäitniss nicht finden können, indem sie den Godescalk zu VTiYA^/o*« Vorgänger machen.
1322. Mai 14. Der Arm des heil. Autor (ehemal. Bischofs von Trier) wird nebst einigen kleineren Reli-
quien aus Trier in das Kloster Hehnwardeshausen gebracht und daselbst mit grosser Ehrerbie-
tung empfangen. — Der Abt Thietmar hatte nehmlich einen Mönch an den Erzbischof Bruno
von Trier gesandt und diesen um den Leichnam des heil. Legontius bitten lassen , welchen jener
zwar versagte, aber dagegen die andern Reliquien schenkte. Strunck. mscpt. p. 344., ex Hi-
storia translat. S. Modoaldi mscpta.
1323. „ 27. (Pfingst- Abend.) Synode zu Nordhausen, unter dem Vorsitz des Erzbischofs Ruthard von
Mainz und in Gegenwart König Heinrichs V — Heinrich, Bischof zu Paderborn, unterwirft sich
dem Erzbischof Ruthard, und wird von ihm, nebst einigen andern excommunicirten Bischöfen,
in die Gemeinschaft der Römischen Kirche aufgenommen. Die von ihm und andern schismati-
M sehen Bischöfen ordinirten Priester werden theils an demselben Tage zu Goslar von dem Bischof
von Constanz , theils später zu Heiligenstadt von dem Erzbischof von Mainz neu geweiht. Ecke-
hard. 1. c. p. 227. Chron. Ursp. p. 243. Annal. Sax. 1. c. p. 740. Die beiden ersteren geben
zwar IV. Kai. Jun. (29. Mai) als den Tag der Synode an, welches der Pfingst-Montag sein
würde; wahrscheinlich ist aber VI. Kai. zu lesen, an welchem Tage wenigstens nach Annal.
Sax. 1. c. der Bischof von Constanz die Restitution der durch den Bischof von Paderborn ge-
weihten Priester vornahm. -
1324. November 11. Fridericus comes de Westvalia (Graf von Arnsberg) ist Zeuge bei Erzbisch«4r^^~
thards von Mainz Bestätigung der Stiftung des Klosters Katelenburg. Act. Katelenburc UI. id.
Nov. 1105. Orig. Guelf. T. IV. p. 546.
1325. „ 24. Burchard, Bischof zu Münster, und Witelo, Bischof zu Minden, sind unter den
Fürsten, auf deren Verwendung Kaiser Heinrich IV, dem Kloster Siegberg ein Gut zuBettindorp
schenkt. Act. Colon. VIII. Kai. Decemb. 1105, a. R. LVII. (so wahrscheinlich für LH.) Imp. XXI.
Lacomblet ürkundenb. I. S. 171.
1326. December 3. Widelo, Bischof zu Minden, ist Zeuge bei einer Güterbestätigung Kaiser Heinrichs IV.
für die Abtei S. Pantaleons zu Cöln. Act. Colon. III. Non. Decembr. 1105. a. R. LVII. Imp. XXI.
Lacomblet ürkundenb. I. S. 171.
1327. „ 25. Grosser Reichstag zu Mainz, unter König Heinrich V, auf welchem der Bann gegen
den Kaiser erneuert, und derselbe des Reiches entsetzt wird. Eckehard 1. c. p. 232. Annal.
Sax. 1. c. p. 741. zu 1106, wegen ihrer, das Jahr mit Weihnachten anfangenden Zeitrechnung.
— Dass namentlich der Bischof von Paderborn diesem Reichstage beiwohnte, ergibt sich aus
der folgenden Notiz.
1328. H 27. Der am 1. Nov. vom König Heinrich V. eingesetzte Bischof Gebhard von Speyer
empfängt von dem Erzbischof Ruthard zu Mainz die Bischofsweihe. Annal. Sax. 1. c. — Dass
Bischof Heinrich von Paderborn dabei assistirt, sagt ausdrücklich das Chron. episc. Spir. ap.
Würdtwein Nov. Subsid. T. L p. 135., das nur irrig die Consecration schon am 1. Nov. zu
Speyer geschehen lässt.
Digitized by
Google
246 1105 — 1106.
1329. VitmoU aus Dageboldeshausen, ein Dienstmann des Stiftes Hersveld, befreit sebeFrau und Töchter
von dem Eigenhörigkcitsverhältnisse zu dem Grafen Friedrich von Amesberg, und macht sie
der Kirche zu Hersveld altarhörig. A. 4105. Wenck Hess. Landesgesch. II. Urkuudenb. S. 53.
1106.
1330. Januar 18. Marcward, Abt zu Corvey, stirbt. Cod. mscpt. Corbej. — Erkembert, bisheriger Abt
' zu Merseburg, ^ird sein Nachfolger. Annal. Sax. 1. c. p. 746. zum J. 1107.
1331. Burchard, Bischof zu Münster, der, als Anhänger des Kaisers, von dem päpstlichen Legaten seines
Amtes verlustig erklärt worden, und hierauf zu König Heinrich V, übergegangen war, wird
durch den Grafen Friedrich von Arnsberg aus Münster vertrieben und auf der Flacht zu Neuss
von den mit dem Kaiser verbundenen Cölnem gefangen und an den Kaiser abgeliefert, welcher
ihn als Gefangenen bei sich behält. Chron. S. Pantal. 1. c. p. 924. Gobelin. Pers. 1. c. p. 266.
1332. August 7. Kaiser Heinrich IV. stirbt zu Lüttich. — Kurz vor seinem Tode entliess er den Bischof
/ Burchard von Münster seines Gefängnisses, und schickte durch ihn sein Schwerd und sein
Diadem, als die einzigen ihm noch gebliebenen Insigiiien, an König Heinrich V, AnnaL Sax.
1. c. p. 744.
1333. Bischof Burchard wird durch König Heinrich V. in Münster wieder eingesetzt GobeL Fers. 1. c
^ p. 266. — Nach dessen Worten müsste ihn der König (Monastenum veniens) selbst nach Mün-
ster zurückgeführt haben; doch ist für eine damalige Anwesenheit des Königs in Münster sonst
kein Beweis vorhanden.
1334. Oktober 22. Concilium zu Guastalla. Eckehard. I. c. p. 240. Chron. Ursp. p. 252. Annal. Sax.
1. c. p. 744. — Zu diesem Concilium reiste auch der Abt Thietmar von Helmwardeshausen, und
traf unterwegs in Basel mit dem Erzbischof Bruno von Trier zusammen, bei dem er seine Bitte
um den Leichnam des heil. Legontius wiederholte, auch einige Hofihung zur Gewährung der*
selben erhielt. Strunck. mscpt. p. 345.
1335. Erkenbert, Abt zu Corvey, beurkundet, dass zwei freie Männer sich und ein Gut zu Eilinstidi der
Kirche zu Corvey zu eigen gegeben, und dafür das Lehengut ihres Vaters, mit Ausnahme der
Yillication zu Groninge, Croppenstidi und Hanunenthorp, erhalten haben. Act. Corbeie sub
advocato comite Sigefrido, a. 1106. Bisher ungedruckt. (CLXXVI.)
(1106—1125.)
1336. Schenkungs- Register des Klosters Hehnwardeshausen. Wenck Hess. LandesgescL 11. Urknndenb.
S. 60. — In demselben findet sich unter andern Nr. 122. (S. 71.) die erste Erwähnung des
Schlosses Iburg im Paderbomischen, nachmals Driburg genannt. (In villa quae dicitur Erpossun,
juxta castrum quod dicitur Iburg etc.) — Dass das Register in den oben angegebenen Zeitraum
gehört, erhellet aus der Erwähnung des gloriosus Dux Liudiger (Lothar), welcher 1106 Herzog,
1125 aber König, also von dieser Zeit an wohl nicht mehr unter dem blossen herzoglichen
Titel genannt wurde.
(ii06— 1128.)
1337. Verzeichniss der Güter und Einkünfte des Stiftes Corvey, zur Zeit des Abtes Erkenbert. (Also in-
nerhalb des oben angegebenen Zeitraumes.) Kindhnger M. B. H. UrL S. 119.
1338. Gesetze der Fraternität des heü. Yitus zu Corvey, aufgerichtet zur Zeit des Abios Erkenberi. Falke
C. Tr. Corb. p. 710.
Digitized by
Google
liüT. 217
4107.
4339. März 27. Gumpert, Abt zu Paderborn, gibt eine Hove zu Hilasan, die er von einem Canonicus
Beinbold erkauft, dem Goldschmiede Beinbold, welcher den Kaufpreis derselben geschenkt, zu
lebenslänglicher Benutzung. Dat. Patherbruunon Vi. Kai.' April. 4107. Wigands Archiv IL
S. 335. (CLXXVII.)
1340. April 8. (Montag nach Palmen.) Thietmar, Abt zu Helmwardeshausen , welcher selbst, mit zwei
Mönchen seines Klosters, nach Trier gereist war, erhält daselbst von der ganzen Geistlichkeit
das feierliche Versprechen, ihm den Körper des heil. Legontius verabfolgen zu lassen; da der-
selbe aber nicht aufgefunden werden kann, so wird ihm dafür
13H. „ 11. (am grünen Donnerstage), auf sein anhaltendes Bitten, die Wahl zwischen den Leich-
namen der heil. Bischöfe Modoaldus, Abrunculus und Bonosus freigestellt, und nach seiner Wahl
1342. „ 12. (am Charfreitage) der erste derselben, nebst andern Reliquien, feierlich übergeben.
1343. „ 15. (Am zweiten Osterfeiertage) wird die Rückreise, über Cöln, angetreten;
1344. „ 21. (Sonnlag in der Oster -Oktave) erfolgt die Ankunft in Soest;
1345. „ 23. in Paderborn, wo der Abt Gumpert ihnen mit einer grossen Menge Volks entgegen
kommt, und in der Stadt sie von dem Domkapitel feierlich empfangen werden; endlich
1 346. „ 26. (Tages nach Marci) der feierliche Einzug im Kloster. Strunck. mscpt. 1. c. ex Hist. transl.
S. Modoaldi mscpt. Cf. AA. SS. Maj. T. HL p. 68. — Aus dem Umstände, dass bei dem feiei^
liehen Empfange in Paderborn des Bischofs nicht gedacht wird, ist, wie Strunck L e*. p. 347.
richtig bemerkt, zu schliessen, dass derselbe damals abwesend war und seine nachher zu er-
wähnende Reise zu dem Papste schon angetreten hatte. — Einen Brief des Abtes Thietmar,
diese Translation betreffend , s. Hartzheim Concil. Germ. T. IIL p. 254.
1347. Mai 2. Burkard, Bischof zu Münster, und Johann, Bischof zu Osnabrück, sind unter den Bischö-
fen, auf deren Verwendung König Heinrich V. dem Kloster S. Maximin den Hof Manuendal im'^
Nahgau bestätigt. Act. Mogont. VL Non. Maj. 1107, a. R. IX. Hontheim Hist. Trevir. T. I. p. 485.
1348. „ „ Burchard, Bischof zu Münster, ist unter den Fürsten, auf deren Verwendung der König
demselben Kloster mehrere ihm unrechtmässig entzogene Güter zurückgibt. Act. utpr. Gudenus
Cod. dipl. T. n. p. 8. Hontheim 1. c.
1349. „ 23. (Himmelfahrt.) ConcUium zu Troyes (apud Trecas) unter dem Vorsitze des Papstes Pascha-
lis, welcher daselbst die freie Wahl der Bischöfe und das Verbot, geistliche W^ürden aus welt-
lichen Händen zu empfangen, proklamirte. — Bischof Gebhard von Constanz wurde mit Suspen-
sion bestraft, weil er der- Kirche zu Minden eigenmächtig den Bischof GodescaJk aufgedrungen
hatte. Annal. Sax. 1. c. p. 745. Doch scheint Godescalk sich bis an seinen Tod in Minden be-
hauptet zu haben.
Diesem Concilium wohnte auch Bischof Heinrich von Paderborn bei, der, ohngeachtet seiner, durch
den Erzbischof Buthard geschehenen Aufnahme, es doch nöthig fand, sich mit dem Papste per-
sönlich auszusöhnen. Gobelin. Pers. 1. c. p. 266., der nur darinn irrt, dass er den Bischof
(anstatt nach Frankreich) nach Rom reisen lässt, wo der Papst sich damals gar nicht aufliielt.
1350. „ 25. Burchard, Bischof zu Münster, ist unter den Fürsten, auf deren Verwendung König Hein-
rich V. dem Kloster S. Maximin verschiedene Güter zurück gibt. Act. Mettis VIIL Kai Jun. 1107. "^^
a. R. IX. Hontheim Hist. Trevir. T. L p. 487. — V\fährend des Conciliums zu Troyes hielt sich
der König, um demselben nahe zu sein, in Metz auf.
1351. Julius 26. König Heinrich F. nimmt das Kloster Helmwardeshausen und dessen Güter in seinen
Schutz. Act. Goslar. VIL Kai. Aug. 1107, a. Ord. IX. R. HL Schaten A. P. I. p. 462. Weuck
Hess. Landesgesch. IL Urkundenb. S. 56. — Unter den Fürsten, auf deren Verwendung die
Regcsta hist. Westfal. 28
Digitized by VjOOQIC
218 1107 — 1109.
Urkunde ausgestellt ist, befinden sich Bischof Burchard von Münster und Herzog Liudiger fvon
Sachsen), welcher also damals mit dem König noch in gutem Vernehmen stand.
1352. September 30. König Heinrich V. gibt dem Stifte Corvey. auf Bitten des Abtes Erkenberi und
auf Fürsprache mehrerer Fürsten (worunter Bischof Burchard zu Mimigardevord) , das Amt zu-
rück, welches ein gewisser Escelinus unrechtmässig sich als erblich angemasst hatte. Act Cor-
beie IL Kai. Octobr. 4107, a. Ord. VIII. R. II. Schaten A. P. L p. 463. (CLXXVIII.)
4353. November 2. Burchard, Bischof zu Müaster, ist Zeuge bei König Heinrichs V. Bestätigung der
^ Güter im Gau Einrieb für die Abtei S. Pantaleon zu Cöln. Act. Colon. IV. Non. Novembr. HCT,
a. Ord. IX. R. III. Lacomblet ürkundenb. I. S. 174.
(1407—1109)
/4354. Burchard, Bischof zu Münster, ist unter den Fürsten, nach deren Urtheil König Heinrich V. einige
/ Kapellen, so wie die Zehenten in den Gauen Frisonefelde und Hassega der Abtei Hersfeld zu-
spricht. S. d. Wenck Hess. Landesgesch. III. ürkundenb. S. 64.
1108.
1355. Hai 28. Burchard, Bischof zu Münster, ist unter den Fürsten, auf deren Verwendung König Hein-
rich V. dem Bisthum Meissen gewisse Güter eignet. Dat. in eccl. Goslar. V. Kai. Jun. fl08.
-Schötlgen Leben Wiprechts Urk. S. 8., wo Kai. Januar, ein Lese- oder Druckfehler sein muss,
da diese Angabe weder auf das Jahr 1107 noch 1108 unserer Zeitrechnung passt; denn am
28. Dec. 1107 war der König in Aachen und 1108 in Mainz. Dagegen passt die Urkunde «ehr
gut hieher, da wir dieselben Personen in ihr, wie in der ''nächstfolgenden finden, die also dem
König von Goslar nach Merseburg gefolgt sein mögen.
1356. „ 30. Derselbe ist abermals unter den Fürsten, auf deren Verwendung Köiiig Heinrich V. dem
Bisthum Meissen andere Güter eignet. Act. Mersborc III. Kai. Jun. 1108, a. Ord. IX. R. HL
Homii Comment. in epist. Adelgoli etc. p. 7. not.
1357. September 17. Heinrich, Bischof zu Paderborn, schenkt dem Kloster Helmwardeshauser» die Güter
der Paderbomischen Kirche zu Wilmeressen. Dat. XV. Kai. Octobr. 1108, Episc. ord. a. XXIV.
Schaten A. P. I. p. 467.
1358. Egilmar, Graf an den Grenzen von Sachsen und Friesland, schenkt dem Abt Norbert und dem
Kloster zu Iburg eine Rente von Fischen aus zwei Häusern zu Merehusen und Gethusen. Act
a. 1108, sub Osnab. eccl. episcopo Johanne. Jung Hist. Com. Benthem. Cod. dipl. p. 6. Moser
0. G. II. S. 275. s. W. VUI. S. 70.
1359. Baldwin, König von Jerusalem, sendet dem Stifte Corvcy Reliquien vom heil Kreuze, vom heil.
Grabe u. a. m. Annal. Corb. I. c. p. 7.
1360. Das Kloster Corvey wird durch Räuber, unter der Anfuhrung eines gewissen Conrad, mittels
nächtlichen Einbruches , aller Schätze an Gold , Silber und Edelsteinen , so wie der Reliquien
beraubt; erlangt aber alles, ausser den Reliquien des heil. Kreuzes, zurück. Annal. Corb. 1. c.
1109.
1361. Julius 4. Burchard, Bischof zu Münster, ist unter den Fürsten, auf deren Rath und Verwendung
König Heinrich V. einen Güterlausch zwischen der Kirche zu Goslar und dem Kloster Paulin -
/ zelle bestätigt. Act. Goslar. IV. Non. Jul. 1109, a. Ord. IX. R. IV. Hesse Paulinz. Urk. S. 2.
4362. Gumpert, Abt des Klosters zu Paderborn, beurkundet, dass Elferus, Graf zu Paderborn, zum See-
lenheil seiner vom Blitze getödteten Gattinn Regelindis, dem Kloster eine Hove zu Otliihem ge-
schenkt hat. Act. a. 1109. Bisher ungedruckt. (CLXXIX.;
Digitized by V^OOQIC
1110 — Uli, 219
1363. Julius 13. Johann, Bischof zu Osnabrück, stirbt. — Sein Nachfolger Godescalk von Diepholt (der
erste, dessen Abkunft so bestimmt angegeben wird) war vorher Dompropst zu Minden, also
vielleicht ein Verwandter des dortigen Bischofs gleiches Namens. Strunck. mscpt.
1364. Urkundliche Nachricht, dass nach dem im J. 1100 erfolgten Brande der Domkirche zu Osnabrück,
der dasaalige Bischof Wido die Leichname der Heil. Crispinus und Crispinianus, nach langem
vergeblichen Suchen, endlich in einem besondern Gewölbe unter dem zerstörten Hochaltar ge-
funden, und wegen der Verwüstung des Ortes auf das Schloss Iburg gebracht, wo sie in dem
hohlen Altare des heil. Clemens sechs Jahre und darüber verborgen geblieben, bis der Bischof
Johann sie nach Osnabrück in die wiederhergestellte Kirche zurückgebracht, wobei er dem
Kloster Iburg ein Pfund Zehenten aus dem Dorfe Suivulten, nach der Einweihung der Kirche
zu Osnabrück aber ein, dem Edlen Roihward abgetauschtes Vorwerk zu Line, zu seiner Me-
morie und seinem Begräbnisse geschenkt. Nach dem Tode des Bischofs aber sei derselbe, aus
Furcht vor dem allzugrossen Volkszulauf bei dem Grabe eines Bischofs, nicht zu Iburg, sondern
zu Osnabrück begraben worden. Act. a. 1110. — Die Urkunde, von der kein Aussteller ge-
nannt wird, ist von dem Kloser Iburg ausgegangen, dessen damaliger Abt Norbert auch darin
erwähnt ist. — Moser 0. G. IL S. 276. s. W. VUL S. 71.
1365. August 6. Burghard, Bischof zu Mimigardcford , gibt dem Kapitel daselbst, auf Bitten seines Kam- -^
merers Herimann, ein Pfund Zehenten, wofür des letzteren Ehefrau Athelindis auf Lebenszeit
eine Präbende gleich einem der Brüder gemessen soll; auch gibt derselbe Herimann dem Ka-
pitel eine Hove zu Dorovelde zu seiner Memorie. Dat. Mimigardeforde VIIL Id. Aug. 1110,
Episc. ord. a. XU. Niesert M. U. B. I. S. 257. (CLXXX.)
(Nach 1110.)
1366. Urkundliche Bestimmung der Erbfolge in einem, der Kirche zu Mimigardeford von einem Canonicus
Godescalk vormals geschenkten Gute zu Telgoht. S. d. Niesert M. U. B. I. S. 255. sehr fehler-
haft. (CLXXXI.) — Die bei Niesert a. a. 0. angegebene Zeitbestinmiung (vor 1032) gründet
sich nur auf den zufälligen Umstand, dass in einer Urkunde des 1032 verstorbenen Bischofs
Sigifrid (Nr. 918.) ein Dechant Godescalk genannt wird, dessen Identität mit dem hier erwähn-
ten Canonicus gleiches Namens aber durchaus unwahrscheinlich ist. Nach der äusseren Beschaf-
fenheit der Urkunde kann dieselbe einer so frühen Zeit nicht angehören; dagegen berechtigt
die Übereinstimmung der Namen vieler Zeugen mit denen in der nächstvorherg. Urk. sie in diese
Zeit, nur etwas später zu setzen, weil der, in jener als Canonicus erscheinende Theodericus
hier als Decanus auftritt. Der Canonicus Godescalk ist ohne Zweifel derselbe, welcher in der
Urk. des Bischofs Erpho vom J. 1085 (Nr. 1232.; Cod. dipl Nr. CLXV.) als Vicedominus genannt
wird. Vgl. Zeitschr. f. vaterl. Gesch. u. A. K. HL S. 213.
1111.
1367. Februar 9. Erster Vertrag zwischen König Heinrich V. (welcher im vorigen Jahre seinen Römerzug
angetreten hatte) und dem Papste. Pertz. Leg. T. IL p. 66. Annal. Rom. ap. Pertz. Scriptor.
T. V. p. 472. sq. — Unter den Geiseln, welche der König,, in Folge dieses Vertrages, dem
Papste stellte, befand sich auch Heinrich, der Bruder des Grafen Friedrich von Arnsberg. Go-
belin.- I^rs. 1. c. p. 266.
1368. April 11. Zweiter Vertrag zwischen dem König und dem Papste. — Unter den Fürsten, welche
voa Seiten des Königs diesen Vertrag beschworen, war auch Bischof Burohard von Münster.
Pertz. Leg. T. IL p. 72. Annal. Rom. L c. p. 475.
Digitized by V^OOQlC
220 tili — 1112.
1369. April ^3. Kaiser -Krönung Heinrichs V. — Bei derselben war auch der Abt Erkenbert von Cor\ey
zugegen. Annal. Corb. 1. c. p. 7.
1370. Burchard, Bischof zu Münster, protestirt gegen die, von dem Erzbischof Friedrich zu Cöln, we^On
eines angeblichen Vergehens gegen den Papst, wider ihn ausgesprochene Excommunicalion.
appellirt deshalb an den päpstlichen Stuhl, und ladet den Erzbischof , wegen der von demselben
vorgenommenen Befehdung und Verwüstung seiner Diöcese, auf den 1. Oktober vor ein Con-
cilium. S. d. üdalr. Cod. Nr. CCXCII. 1. c. p. 294. — Die Ausdrücke: Quod autem hujus rei
causam injuriam domino apostolico illatam praetendis . . . cum ipse nobis testis sit nos prac-
cipue illic fuisse causam pacis et concordiae; machen es wahrscheinlich, dass dieser Brief hie-
her gehört; denn unter jener injuria ist schwerlich etwas anderes als die Gefangennehmung des
Papstes durch den Kaiser (nach dem ob. ersten Vertrage) zu verstehen, woran Burchard, als
der beständige Begleiter des Kaisers, betheiligt scheinen konnte.
1371. August 8r Burchard, Bischof zu Münster, ist Zeuge in einer Urkunde Kaiser Heinrichs V. für die
Abtei Weissenburg. Act. Spirae VI. Id. Aug. 1111, a. R. VI. Imp. I. Schoepflin Alsat. diplom.
T. I. p. 188.
1372. „ 9. Derselbe ist Zeuge in einer Urkunde Kaiser Heinrichs V, für das Bisthum Wornns. Act
Spirae V. Id. Aug. 1111, a. R. VI. Imp. I. Schannat Hist. Worm. Cod. prob. p. 64.
4373. „ 14. Derselbe war im Rathe Kaiser Heinrichs K. zugegen, als dieser, am Begräbnisstage sei-
nes Vaters Heinrichs IV., die Stadt Speyer von einer lästigen Abgabe frei sprach. Act Spir.
XIX. Kai. Sept. 1111, a. R. VI. Imp, I. Würdtwein N. Subs. I. p. 136.
1374. Oktober 2. Derselbe ist Zeuge in einer Urkunde Kaiser Heinrichs V. für das Stift Einsiedeln. Act.
^ Argentor. VI. Non. Octobr. 1111, a. R. VI. Imp. 1. Hartzheim ConcU. Germ. T. III. p. 266.
1375. December 25. Fürstenrath zu Goslar, wo auf den Antrag des Kaisers der Herzog Lothar von
Sachsen und Markgraf Budolf von der Nordmark, wegen des in der Grafschaft Stade begonne-
nen Streites, für Reichsfeinde erklärt und ihrer Würden entsetzt werden. — Dies gibt Anlass
zum abermaligen Ausbruche des Sächsischen Krieges, an welchem auch Westfalen wesentlich
betheiligt wurde. Annal. Sax. 1. c. p. 749., zum J. 1112, in Folge seiner bekannten Zeitrechnung.
1112.
1376. Januar 11 Burchard, Bischof zu Münster, ist Zeuge bei Kaiser Heinrichs F. Bestätigung der Pri-
vilegien der Abtei Hersfeld. Act. Merseburc III. Id. Januar. 1112, a. Ord. XIII. R. VI. Imp. I.
Wenck Hess. Landesgesch. III. ürkundenb. S. 65.
1377. März 18. Grosse Synode zu Rom, auf welcher der Papst alle dem Kaiser gemachten Bewilligun-
gen widerruft und verdammt. Eckehard. 1. c. p. 246. Annal. Sax. 1. c. p. 749.
1378. April 25. Kaiser Heinrich V. anwesend in Münster, mit den Erzbischöfen von Mainz, Trier, Cöln
und vielen andern Fürsten, zu Folge einer Urkunde desselben für das Kloster Laach. Act.
Monasterii VU. Kai. Maj. 1112, a. Ord. XUI. R. VI. Imp. U. Günther Cod. dipl. I. S. 177.
1379. „ 27. Die Bischöfe Burchard von Münster, Godescalk von Minden und Godescalk von Osna-
brück sind gegenwärtig bei einer Schenkung Kaiser Heinrichs V. an das Bisthum Bamberg. Act.
Monaster. V. Kai. Maj. 1112, a. Ord. XIII. R. VI. Imp. H. Schuttes histor. Sehr. I. S. 31.
1380. August 8. Burchard, Bischof zu Münster, war zugegen, als Kaiser Heinrich V. die Rechte des
Vogtes des Klosters S. Maximin bestimmte. Act. Spir. VI. Id. Aug. 1112, a. R. XII. Imp. I.
/ Hontheim Hist. Trev. I. p. 494.
1381. Oktober 16. Derselbe ist unter den Fürsten, auf deren Verwendung Kaiser Heinrich V. die Zoll-
freiheit der Stadt Worms bestätigt. Act. Franckenevort XVH. Kai. Novemb. 1112, a. Ord. XII.
R. VI. Imp. n. Ludewig Reliq. Mss. T. II. p. 180.
Digitized by V^OOQIC
1112 — 1113. 221
1382. November 30. Derselbe ist anter den Fürsten, auf deren Verwendung Kaiser Heinrich V. der
Marien -Kirche zu Aachen den Hof Harna bestätigt. Act. Wormaciae IL Kai. Decembr. \\i%
a. R. VI. Imp. II. Lacomblet Urkundenb. I. S..177.
1383. December 15. Godescalk, Bischof zu Minden, stirbt. — Er gab dem Domstifte zu seiner Memorie
einen Hof zu Reme. Lerbeck. 1. c. p. 174. Todestag auch im Necrol. Moellenb. — Nach sei-
nem Tode, wenn nicht früher, muss Withelo wieder in Besitz des Bisthums Minden gekommen
sein, da er noch im J. 1115 eine Kapelle zu Minden geweiht, und um dieselbe Zeit die ersten
Nonnen aus dem Kloster Obernkirchen in das neu gestiftete Kloster V^erder bei Hanover ein-
geführt haben soll. Lerbeck. 1. c. p. 174.
1381. Pfalzgraf Sigefrid, dem der Kaiser die Erbfolge in die Lehengüter des verstorbenen Grafen Ulrich
von Weimar verweigert hatte, stiftet in Sachsen eine neue Empörung an. Eckehard. 1. c. p. 246.
Chron. ürsp. p. 256. Annal. Sax. 1. c. p. 750.
1385. December 25. Weihnachtsfest, welches der Kaiser in Erfurth feiert. — Da die Sächsischen Fürsten
daselbst an seinem Hofe nicht erscheinen, so lässt er ihre Besitzungen feindlich überfallen.
Eckehard. 1. c. p. 247. Chron. Ursp. p. 256. Annal. Sax. 1. c. 759. zu 1113.
1386. Bnrckard, Bischof zu Münster, ist unter den Fürsten, auf deren Verwendung Kaiser Heinrich V,
eine Schenkung des verstorbenen Grafen Ulrich von Weimar an die Kirche zu Mainz bestätigt.
S. d. Gudenus Cod. dipl. T. I. p. 392. — Die Urkunde gehört wahrscheinlich zu dem eben
bemerkten Aufenthalt des Kaisers zu Erfurth. Wenigstens ist die willkürliche Angabe bei GuA
1. c. circa ann. 1120 unrichtig, da Bischof Burchard schon im J. 1118 gestorben ist.
1113.
1387. Der Kaiser fährt fort, seine Feinde in Sachsen und Thüringen zu bekriegen, besiegt sie mit Hilfe
seines Feldherm des Grafen Boy er von Mannsfeld (der selbst ein Sachse von Geburt war, Chr.
Ursp.}, und stellt die Ruhe einigermassen wieder her. Chr. Ursp. p. 256. Annal. Sax. I. c. p. 750.
1388. April 6. Burchard, Bischof zu Münster, ist unter den Fürsten, auf deren Fürsprache Kaiser Hein-
rich V. der Abtei S. Maximin die von dem Grafen Emicho derselben entzogenen Güter zurück-
gibt. Act. Wormat. in die Paschae, VUL Id. April. 1113, a. R. XIH. Imp. H. Hontheim Hist.
Trev. L p. 498.
1389. Junius 16. Erkenbcrt, Abt zu Corvey, beurkundet, dass der Graf Conrad, zu seiner, seiner Ge-
mahlinn und Söhne Memorie, dem Stifte Corvey, in Gegenwart des Grafen und Vogtes Sigifrid
und anderer Zeugen, vier Eigenhörige und zwei Hoven zu Stahle geschenkt hat. Act. Corbcia
XVI. Kai. Jul. 1113, abb. ord. a. VIU. Falke C. Tr. Corb. p. 212.
1390. „ 17. Derselbe beurkundet, dass der Graf Ä?rmonn und sein Sohn TfVdefcinrf die Villication
zu Urthorpc , welche sie von der Kirche zu Corvey zu Lehen trugen , nebst Gütern und Zehen-
ten zu Eilenhusen, Horohusen und Hatopo, aufgekündigt, und dafür Güter zu Wigartinchusen,
Osinctorp, Swicprechtinchusen, Horohusen, Mulehusen, Elfringhusen u. a. erhalten haben. Act
Corbeie sub advocato comite Sigefrido, XV. Kai. Jul. 1113, abb. ord. a. VIIL Falke C. Tr.
Corb. p. 40ft.
1391. Derselbe beurkundet, dass ein freier Mann Sigibert seine Güter in der Mainzer und Paderborner
Diöcese, gegen den lebenslänglichen Besitz des Hofes Huldessen u. a., der Kirche zu Corvey
geschenkt hat. Act. secundum ritum Ostersahson herescaph in pago Sulbirgowe, a. 4113, abb.
ord. a. Vin. KindKnger M. B. U. Urk. S. 93. (CLXXXII.)
Digitized by
Google
222 1114.
11U.
1392. Januar 7. Yermählungsfeier des Kaisers zu Mainz. Eckehard. I. c. p. 2i7. Annal. Sax. 1. c. p. 750. —
Auch Herzog Lothar kommt dahin und unterwirft sich dem Kaiser. Otto Frising. lib. VII. cap. 15.
ap. Urstis. Germ. Histor. T. I. p. 147. — Der Kaiser brachte jedoch durch allzu grosse Strenge
die Fürsten wieder gegen sich auf, und veranlasste dadurch neue Bündnisse derselben zu sei-
nem Nachtheil.
1393. Februar 14. Heinrich, Bischof zu Paderborn, gibt dem Abt Erkenbert und den Brüdern zu Corvey
den Noval- Zehenten der villa Iluxeri. Act. Corbeie XVI. Kai. Mart. 1114. Bisher ungedruckt.
(CLXXXIII.)
4394. März 4. Burckhard, Bischof zu Münster, ist Zeuge bei Kaiser Heinrichs V, Bestätigung der Privi-
legien des Klosters Muri. Act. Basil. IV. Non. Mart 1114, a. R. VIII. Imp. III. Herrgott Geneal.
Habsb. T. II. p. 131.
1395. „ 10. Derselbe ist Zeuge in einer Urkunde Kaiser Heinrichs V, für die Cella S. Meginradi. Act.
BasU. VI. Id. Mart. 1114, a. R. IX. Imp. III. Herrgott I. c. p. 134.
1396. „ . . Derselbe ist Zeuge in einer Urkunde K, Heinrichs V. fiir das Bisthum Basel. DaL BasiL
a. 1114. Herrgott I. c. p. 133.
1397. „ 18. Derselbe ist Zeuge in einer Urkunde K. Heinrichs K für das Kloster Medium monasterium.
Act. Strasburc XV. Kai. April. 1114, a. R. VHI. Imp. HI. Schoepflin Alsat. dipl. T. I. p. 191.
1398. Junius 17. Erkenbert, Abt zu Corvey, beurkundet, dass zwei freie Leute, Heithenrich und Conrad,
die Söhne Thiethards, zu Corvey vor dem Grafen Sigifrid und dem ganzen Convente, sich und
ihre Güter im Dorfe Eilenstidi dem Stifte Corvey eigenhörig gegeben haben, um die Lehen
ihres Vaters zu erhalten. Dat. Corb. XV. Kai. Jul. 1114, abb. ord. a. IX. (Eine erneuerte, aber
kürzere Ausfertigung der oben Nr. 1335. angeführten Urkunde.) Falke C. Tr. Corb. p. 708.
1399. Mehrere freie Leute mit ihren Familien übergeben sich der Kirche auf dem Schlosse Arnsberg als
Altarhörige, unter dem Schutze des Grafen Friedrich von Arnsberg. Act. in pago Hengeren in
Castro Arnsberg, a. 1114. Kindlinger M. B. U. Urk. S. 99. Seibertz Urkundenb. L S. 43. —
Eine für die Geschichte der Hörigkeitsverhältnisse ungemein wichtige Urkunde.
1400. Kaiser Heinrich V, beabsichtigt einen Seekrieg gegen die Bewohner der sumpfigen Landschaften
jenseit der friesischen- Inseln. Im Begriffe dahin zu ziehen, findet er die Stadt Cöln in Empö-
^^ rung, und mehrere gegen ihn verbündele Fürsten und Herren aus der Rheingegend und aus
Westfalen, worunter Graf Friedrich von Arnsberg, dort versammelt. Er gibt also den ferneren
Kriegszug auf und wendet sich gegen die nächsten Feinde, kann aber die stark bevestigte Stadt
nicht überwältigen; er wendet sich daher gegen Gülich, wird aber durch die Grafen Friedrich
und Heinrich von Arnsberg zum Rückzuge genöthigt. Eckehard. I. c. p. 248. Chron. Ursp.
p. 257. Annal. Sax. 1. c. p. 750. Chron. S. Panlal. 1. c. p. 925.
1401. Heraog Lothar von Sachsen bekriegt die Slaven, welche sich für Angehörige des heil. Vitus aus-
geben, und darauf auch zu einer bestimmten Abgabe an das Stift Corvey verpflichtet erklären.
Annal. Corb. 1. c. p. 8. — Wahrscheinlich liegt hier der Ursprung der erdichteten Urkunde
über die Schenkung der Insel Rügen.
1402. August 26. Heinrich, Bischof zu Paderborn, ist Zeuge in einer Urkunde Kaiser Heinrichs V. für
das Kloster Paulinzelle. Act Erpesfort VII. Kai. Sept. 1114, a. R. IX. Imp. IV. Joviusin Chron.
Schwarzburg. ap. Schoettgen et Kreysig Diplomatar. et Scriptor. T. L p. 149.
1403. Oktober 1. Der Kaiser zieht aufs neue nach Westfalen, besonders gegen die Besitzungen des Gra?
fen von Arnsberg und fuhrt mitten in dieser Gegend ein vestes Schloss auf. Eckehard. I. c.
p. 248. Chron. Ursp. p. 257. Annal. Sax. 1. c. p. 750.
Digitized by
Google
1114 — 1115. 1423
1404. Die Stadt Soest besänftigt den Kaiser durch eine Geldsumme. Gobel. Pers. 1. c. p. 267. — Der
Kaiser zieht nach Andernach, wird dort von den Cölnern, unter der Anführung ihres Erzbischofs/
angegriflFen und besiegt. Chron. S. Pantal. 1. c. p. 926. — Die von dem Kaiser angelegten Be-
vestigungen zu Dortmund, Andernach und Sinzig werden zerstört: Gobehn. Pers. 1. c. p. 267.
1405. December 25. Während der Kaiser das Weihnachtsfest zu Goslar feiert, versammeln sich Herzog
Lothar von Sachsen und andere gegen jenen verbündete Fürsten, zu Walbeck. Annal. Sax.
1. c. p. 751., zu 1115.
1115.
1406. Der Kaiser, der Sachsen in offenem Aufruhr findet, unterwirft sich Braunschweig und Halberstadt,
während seine Anhänger, unter dem Grafen Boyer von Mannsfeld, Orlamünde belagern. Dem
Herzog Lothar ziehen die Grafen Friedrich und Heinrich von Arnsberg, Heinrich von Lintburg
und Hermann von Calvelage zu Hilfe; der Kaiser zieht dagegen den Grafen Hoyer an sich.
Chron. Ursp. p. 257. Annal. Sax. 1. c. p. 751.
1407. Februar 11. Schlacht am Welfesholze. — Nachdem beide Heere einander einige Tage drohend
gegenüber gestanden hatten, gviS Hoyer, dem der Kaiser das Herzogthum Sachsen versprochen
hatte, mit der auserlesensten Mannschaft die Sachsen ungestüm an, wurde aber geschlagen, blieb
selbst mit vielen andern, und die Sachsen erhielten einen vollständigen Sieg. Auf Seiten der
Sachsen hatte der Bischof Reinhard von Halberstadt nicht nur an dem Kampfe Theil genommen,
sondern war sogar einer der Anführer gewesen. Den von Seiten des Kaisers in der Schlacht
Gefallenen versagte er, als Gebannten, das kirchliche Begräbniss. Eckehard. 1. c. p. 248.
Chron. Ursp .p. 257. Annal. Sax. 1. c. p. 751. Albert. Stad. 1. c. p. 263.
1408. Der Kaiser geht an den Rhein zurück. Der Bann, welchen der Papst schon im November vor. J.
über ihn und seine Anhänger, wegen des erneuerten Investiturstreites, ausgesprochen hatte,
wird jetzt in Deutschland allgemein bekannt gemacht, w^orauf die meisten Fürsten von ihm ab-
fallen. Chron. Ursp. 1. c. Annal. Sax. 1. c. p. 751.
1409. März 25. Quidam scelestus Burchardus nimmt den Abt Erkenbert von Corvey gefangen, und zwingt
ihn, sich mit 200 Mark, ohne was er bei der Gefangennehmung verloren, zu lösen. Annal.
Corb. 1. c. p. 8. — Dieser Burchard soll vielleicht gar der Bischof von Munster sein, den der
Schreiber der Annalen, als einen Anhänger des Kaisers, daher mit diesem im Banne, nicht
mehr des bischöflichen Namens würdigte.
1410. Während der Bischof von Halberstadt und Andere die Anhänger des Kaisers aus dem östlichen
Sachsen vertreiben, erobert Herzog Lothar mit den ihm verbündeten Westfalen Dortmund, und
der Erzbischof von Cöln des Kaisers bevestigtes Schloss Luofereskit nebst zwei Schlössern sei-
ner Verbündeten. Annal. Sax. 1. c. p. 751. — Soll der letzte, offenbar verdorbene Name, vielleicht
Lüdenscheid bedeuten, und soll dies etwa das Schloss sein, welches der Kaiser (nach Nr. 1403.)
gegen den Grafen von Arnsberg erbaute?
1411. Herzog Lothar belagert Münster. Die Einwohner von Münster ergeben sich ihm, und geloben ihm
Treue, für den Fall, dass ihr Bischof Burchard sich nicht mit ihm vereinigen und den Frieden
bei dem Kaiser unterhandeln wolle. Annal. Sax. 1. c.
1412. Während ein Theil der gegen den Kaiser verbündeten Fürsten über den Rhein geht und die An-
hänger des Kaisers bis in das Elsass verfolgt, jedoch, wiewohl ohne grossen Verlust, zurück-
geschlagen wird; Gobel. Pers. 1. c. p. 267. — kehrt Herzog Lothar mit den ihm verbündeten
westfälischen Grafen nach Corvey zurück und empfängt dort Gesandte des Kaisers mit Frie-
detisvorschlägen. Anual. Sax. 1. c. p. 751.
Digitized by
Google
224 1115 — 1116.
4i13. Junius 11. Erkenberfs, Abtes zu Corvey, Verordnung wegen des Marktgeldes zu Höxter. Act
apud villam Hugseli III. Id. Jun. 1115. Kindlinger M. B. II. Crk. S. 104. mit IV. Id. (CLXXXIV.
1414. Friedrich, Graf von Arnsberg, erobert, auf Verlangen des Abtes ErUenbert von Corvey, die Burg
Eresburg, und zerstört dieselbe. — Diese Begebenheit, die Annal. Corb. 1. c. p. 8. zum J. 4145
nur beiläufig und ohne nähere Zeitbestimmung erwähnen, gehört höchst wahrscheinlich hieher.
1415. Herzog Lothar (um sein herzogliches Ansehen, das sich nun auch, vgl. Nr. 1411., über' Westfalen
erstreckte, zu behaupten, und damit die Ordnung im nördlicheh Deutschland aufrecht zu halten'
zerstört die Schlosser Falkenstein und Walhausen (im nördlichen Thüringen) wegen der daraus
vorgenommenen Räubereien. Annal. Sax. 1. c. p. 751.
1416. November 1. Auf diesen Tag hatte der Kaiser eine Versammlung nach Mainz ausgeschrieben, zu
der sich aber, ausser wenigen Bischöfen, niemand einfand; dagegen entstand in Mainz selbst
Aufruhr, welcher den Kaiser nöthigte, die Stadt zu verlassen. Eckehard. 1. c. p. 249. Cbron.
Ursp. p. 258. Annal. Sax. 1. c.
1417. „ 19. Kaiser Heinrichs V. Urkunde Tür das Kloster S. Benedict! in Larione: Burcardus can-
cellarius (der Bischof von Münster) vice Friderici Colon, archiepisc. et arcliicancellarii recognoviL
Act. Spirae XIII. Kai. Decembr. 1115, a. R. XI. Imp. V. Orig. Guelf. T. I. p. 548.
1418. December 25. Weihnachten. Zu Cöln wird, auf Veranlassung des päpstlichen Legaten (welcher
auf der Reise dahin stirbt), wider den Willen des Kaisers, eine grosse Versammlung gehalten.
Eckehard. 1. c. p. 249. Chron. Ursp. p. 258. Annal. Sax. 1. c.
1419. Liudbert, Abt zu Werden, beurkundet, dass er die Güter zu Dale, welche seine drei Voi^änger
Otto und die beiden Rudolfe für die Kirche zu Werden erworben hatten, endlich, durch die
Schenkung des Herrn Thuring, völlig an dieselbe gebracht habe, und überweist diese Güter,
zum Besten der Brüder und zum Behuf seines Anniversariums, dem Cellerarius Godefrid zur
Verwaltung. A. 1115. Kremer akad. Beitr. IL S. 210.
1116.
1420. Der Kaiser- gibt Deutschland auf und zieht nach Italien, um dort seine Macht zu befestigen. Nach
seiner Entfernung steigt in Deutschland die Zerrüttung auf den höchsten Grad, und alle gesetz-
liche Ordnung hört auf. Erzbischof Albert von Mainz sucht alles gegen den Kaiser aufzuregen,
dessen Partei durch den Herzog Friedrich von Schwaben und dessen Bruder Conrad, welchen
der Kaiser kurz vorher zum Herzog von Ostfranken ernannt hatte, noch aufrecht erhalten wml.
Eckehard. I. c. p. 249. Aimal. Sax 1. c. p. 752.
/H21. Herzog Lothar belagert und erobert das Schloss Bentheim. Annal. Sax. 1. c. p. 753.
1422. Mai 5. Erkenbert, Abt zu Corvey, beurkundet die Schenkung von Gütern zu Crymmenhusen, durch
seinen Vicarius Christian an das Elemosinhaus des Stiftes Corvey. Act. III. Non. Maj. 1116.
Falke C. Tr. Corb. p. 582. (CLXXXV.)
1423. Julius 1. Burchard, Bischof zu Münster, ist bei Kaiser Heinrichs V. Bestätigung der Privilegien der
/ Abtei S. Maximin zugegen. Act. in Ytalia in Castro Burgulie, Kai. Jul. 1116, a. R. XI. Imp. M.
^ Hontheim Hist. Trevir. T. I. p. 501.
1424. September 29. Versammlung der gegen den Kaiser empörten Fürsten zu Frankfurth am Main,
wobei unter andern Bischof Heinrich von Paderborn und Abt Erkenbert von Corvey zugegen
sind. Annal. Sax. 1. c. p. 753.
4425. Die vorhergenannten Fürsten begeben sich nach Mainz, wo der Bischof von Paderborn der Ordi-
nation des Bischofs Thietmar zu Verden durch den Erzbischof Friedrich von Cöhi assistirt und
darauf nach Hause reist. — Der Abt von Corvey, welcher länger in Mainz verweilt, wird da-
Digitized by
Google
1116 — 1118. 225
selbst von den gegen ihren Erzbischof empörten Einwohnern beraubt und entkommt kaum mit
dem Leben. Annal. Sax. 1. c.
4426. Graf Friedrich von Amesberg ist Zeuge, als Erzbischof Friedrich zu Cöln der Abtei Siegburg den
Martinsberg bei Xanten und andere Güter übergibt. D. in Sigebergensi coenobio a. 1146. La-
comblet Urkundenb. L S. 182.
1427. Das Kloster Freckenhorst brennt ab. Annal. Corb. 1. c. p. 8. ^^-^
1117.
1428. März 29. Graf Friedrich von Arnesbei^ ist Zeuge in zwei Urkunden Erzbischof Friedrichs zu Cöh
für die Abtei Siegberg. D. in eodem coenobio, lY. Kai. April. 1117. Lacomblet Urkundenb. L
S. 184. 185.
1429. Derselbe ist Zeuge in einer Urkunde eben dieses ErzbischoCs für die Kirche zu Seblich (Zyfflich).
1117. Lacomblet Urkundenb. L S. 186.
1430. Erkenbert, Abt zu Corvey, und viele Sachsen wallfahrten nach Jerusalem. Annal. Sax. 1. c. p. 764.
1118.
1431. März 19. Burchatd, Bischof von Münster, von dem Kaiser mit einer Gesandtschaft nach Konstan-
tinopel beauftragt, stirbt auf dem Wege dahin. Chron. Ursp. p. 264.. Sein Todestag nach dem
Necrol. eccl. maj. Monaster. — Sein Leichnam soU, der Sage zu Folge, nach Münster gebracht
und in der Mauritz -Kirche begraben worden sein; doch fehlt der Beweis dafür. — Zu seiner
Memorie schenkte er PUichem an die Domkirche. Necrol. eccl. maj. — Das Necrol. eccl. S.
Mauric. nennt ihn den Erbauer der Stifts- und Propstei- Gebäude (fundator claustri et praeposi-
turae); und der Lib. rub. fol. 50. schreibt ihm den Bau des Umganges (porticus), der Propstei
und der Kapelle S. Blasü zu. — Als Stifter des Collegiatstifts zum alten Dome nennt ihn das
Necrol. vet. eccl. S. Pauli. Die von ihm ausgegangene Stiftung der 12 Kanonikal-Präbenden
zur Wiederherstellung des gänzlich eingegangenen Gottesdienstes in der alten Domkirche, imd
die Bestätigung dieser Stillung durch die folgenden Bischöfe, werden auch in der ältesten noch
vorhandenen Bestätigungsurkunde Bischof Hermanns IL vom Jahre 1184 berichtet — Er erbaute
das Schloss Dülmen, umgab die alte Burg Mimigardevord (die nachmals sogenannte Dom- ^'
Immunität) mit einer neuen Mauer, und stiftete daselbst die Michaels -Kapelle. Necrol. eccL
maj. — Er hatte auch schon die Ablocht, die Stadt Münster zu erweitem und mehrere Paro-
chien daselbst zu errichten, und hatte deshalb schon einen Platz angekauft, um eine Kirche
zur Ehre des heil. Ludgerus zu erbauen; der Krieg hinderte ihn aber an der Ausführung dieses
Vorsatzes. Scriptor de mirac. S. Liudgeri, ap. Pertz. Scripten T. II. p. 424. — So sehen wir
also, dass Bischof Burchard, ohngeachtet seines häufigen Aufenthaltes am kaiserlichen Hofe,
doch die innern Angelegenheiten seiner Diöcese nicht vernachlässigte. — Aus der beabsichtigten
Errichtung mehrerer Pfarrkirchen in Münster ist übrigens zu schliessen, dass der städtische
Anbau, ausserhalb der alten Burg Mimigardevord, schon einen bedeutenden Umfang erreicht
hatte, und dass die Lamberti- Kirche, als die älteste und einzige Pfarrkirche diesseit des Was-
sers, damals schon bestand, ihre Gründung also in die Zeit Erpho's oder m die ersten Jahre
Burchards fallen mag.
1432. Der neue Bischof zu Mimigardevord oder Münster, Theoderich (vgl. Nr. 1437), war von edler Geburt ^
(vir illustris natu et virtutibus famosus) und folgte dem verstorbenen Bischof Burchard durch
kanonische Wahl. Eckehard. 1. c p. 256. Annal. Sax. 1. c. p. 756. (bei 1121). Es ist also
ungegründet, dass er, wie spätere Schriftsteller wissen wollen, schon einige Jahre früher, als
Gegenbischof, mit Burchard um den bischöflichen Stuhl gestritten habe. Dass er ein geborener
Regetta hUt. Weatfal. 29 . T
Digitized by V^OOQlC
226 iii8.
Graf von Winzenburg gewesen sei» ist gleichfaDs anricbtig, da sich in der Genealogie dieses
Hauses für ihn gar keine Stelle findet. Vgl. Koken Beitr. zur Niedersächs. Gesch. L S. 26. h
den Anm. zu Kleins. I. S. 567. wird er für einen Sohn des Grafen Otto von Zütphen ausgege-
ben, ohne dass jedoch ein Beweis dafür beigebracht wird.
1433,. Julius 28. Synode der gegen den Kaiser verbundenen Bischöfe zu Fritzlar. — Vor dieser Synode
erschien auch Norbert, der nachmalige Stifter des Prämonstratenser- Ordens, der, als Reformator
der durch den Krieg verdorbenen Sitten, durch seine Predigten viel Aufsehen machte, und
wegen dieses Air unbefugt erklärten Predigens zur Rede gestellt wurde, sich aber kräftig ver-
antwortete. AA. SS. Jun. T. I. p. 826. — Nach der Synode reiste Norbert zu dem Papste G^
lasius und erhielt von ihm die Erlaubniss überall zu predigen. Ibid. p. 827. — Über das Leben
Norberts, der als Stifter des Prämonstratenser- Ordens und erster Vorsteher des Stifts Kappen-
berg (vgl. Nr. 4473.) auch für die Westfälische Geschichte wichtig geworden ist, vgl AA. SS.
Jun. T. I. p. 809. sq. und über seine früheren Schicksale besonders p. 821.
1434. December 6. Die Markgenossen zu Osethe.ertheilen, mit Einwilligung des Bischofs GodescaBc m
Osnabrück und des Grafen Heinrich, den Brüdern des Klosters S. Clemens zu Iburg das
Holzungs- mid Hastrecht in gedachter Mark, wogegen der Abt und die Brüder versprechen,
bei dem Todesfalle eines Markgenossen Vigilien und Seelenmessen zu halten. Act in loco pla-
citi qui die. Throp, in feste S. Nicolai, secunda die ordinationis abb. Hugonis. Moser 0. G. II.
S. 278. s. W. VIII. S. 72.
1435. „ 34. Erkenbert, Abt zu Corvey, beurkundet die, auf Ermahnen seines Vicarius Chrisim,
von der edlen Frau Boburc gemachten Güter -Schenkungen an die Elemosin des Stiftes Coney
Act. II. Kai. Januar. 4449. (Es ist aber 4448 gemeint, weil das Jahr von Weihnachten an zu
rechnen ist.) — Mit der Verhandlung vom 5. Mai 4446 (Nr. 4422.) in eine Urkunde zusammen-
gefasst. (CLXXXV.)
4436. „ „ GodescaOe, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Nach seinem Epitaphium bei Strunck mscpt.
p. 349., welches seinen Tod in fine Dedembris angibt. Necrol. Osnabr. und Moellenbecc. setzen
seine Gedächtnissfeier auf d. 4. Januar.
4437. Theoderich, Bischof zu Mimigardevord , beurkundet, dass er, zur Abhilfe der Bedrückungen, welche
die Markgenossen der Gopler Mark im Kirchspiel Cosfeld seither von den zu den Höfen Yarlar
^ und Cosfeld gehörigen Leuten der Grafen von Kappenberg erlitten, die Grafen Godefrid und
Otto und ihren Neffen Heinrich, welche schon wülens in den geistlichen Stand zu treten, be-
wogen habe, den Wald Northolt an die Gopler, und den Wald Rette an die Varlarische Hark
abzutreten. Act. a. 4448. Niesert M. U. S. IV. S. 86. (CLXXXVI.)
4438. Conrad, Markgraf zu Meissen, beurkundet, wie das von seinem Vater und dessen Brüdern (woronter
Friedrich, Bischof zu Münster) gestiftete Kloster Gerbstädt, zu dessen geistlichem Vorsteher der
zeitige Bischof von Münster ernannt worden, durch eigenmächtige Übergriffe der folgenden Bi-
schöfe (welche einzeln aufgezählt werden) in grosse Zerrüttung gerathen, von ihm selbst aber,
mit Hilfe des Bischofs von Halberstadt, wiederhergestellt sei. Act. Gerbestede, a. 4448. Kreysig
Beitr. z. Hist. d. Sachs. Lande, II. S. 344. Neue Mittheil. d. Thür. Sachs. Vereins, II!. 3., S. 9t
(CLXXXVII. nach d. Orig. im Königl. Prov. Archive zu Magdeburg.) — Vgl. wegen dieser Urkunde
die Zeitschr. t Vaterl. Gesch. u. A. K. III. S. 246. u. f.
4439. Heinrich, Bischof zu Paderborn, beurkundet dass ein freier JABnn Eiliko und dessen gleichfalls freie
Ehefrau Biva sich dem Kloster zu Paderborn in Eigenthum gegeben, und demselben zugleich
5 Hoven zu Belethe mit Zubehör und eine Mühle in der Grafschaft des Herzogs Ludger, vor
dem Vogte der Kirche, Grafen Fritherich, ün Gerichte zu Balhomon übergeben, worauf der Abt
Digitized by
Google
1118 — iiao. 227
Bamuho beiden ihre tägliche Präbende anweist und zugleich ihre Prästationen bestimmt. Act.
a. 4118. Wigands Archiv IIL 4., S. 400.
(<4i8— 4423.)
4440. Zur Zeit des Abtes Bamako (welcher in der vorbei^. UrL zum erstenmal auftritt) suchte und er-
langte ViceUnus, damals Canonicus der Kirche zu Bremen, die Bruderschaft des Klosters zu
Paderborn, und schenkte darauf, mit Erlaubniss seines Bischofs Früherich (reg. 4104 — 1423),
diesem Kloster, zum Beweis seiner brüderlichen Devotion und zu seiner Memorie, Reliquien der
heiligen Bischöfe und Bekenner WiUehadus, Anskarius mid Rimbertus, nebst einem, d^e Ge-
schichte dieser Heiligen enthaltenden Codex. Handschriftliche Notiz in diesem noch vorhan-
denen Buche. — Über die Lebensgeschichte dieses ViceUnus, der aus Hameln gebürtig, ein
ehemaliger Zögling der Schule zu Paderborn, später (vgl. Nr. 1496.) als Missionar sich auszeich-
nete, s. Hehnold. Chron. 1. c. p. 574. sq. Alberti Stad. Chron. in Collect Kulpis. p. 265. sq.
4449.
4444. Nach dem Tode des Bischofs GodescaOc zu Osnabrück (vgl Nr. 4436) entstand, wegen der Wieder-
besetzung des erledigten Bisthums, ein Streit, indem Thiethard von dem Kapitel gewählt, Conrad
(bisheriger Dompropst zu Hildesheim) aber von dem Kaiser ernannt wurde. — Friedrich, Graf
von Arnsberg, der die Partei der Sächsischen Fürsten verlassen hatte und zu dem Kaiser über-
gegangen war, suchte den von letzterem ernannten Bischof Conrad zu Osnabrück mit Gewalt
in das Bisthum einzusetzen, woraus ein fün^ähriger, für das Stift Ornabrück sehr verderblicher
Krieg entstand, der erst mit dem Tode des Grafen Friedrich (s, Nr. 4487) zu Ende ging, und
in welchem der Bischof UUeihard sich zugleich als em tapferer Krieger zeigte, wie denn letz-
terer sich auch im Besitz des Bisthums behauptete. In diesem Kriege kam unter andern God-
Schalk, Herr zu Diepholt, ums Leben. Erdmann. Chr. 1. c. p. 209.
4442. November 24. Conrad, Bischof zu Osnabrück, ist Zeuge in einer Urkunde Kaiser Heinrichs V, für
die Kirche S. Michaels zu Antwerpen. Act apud Trajectum XI. Kai. Decembr. 4419. Miraei
Opp. T. I. p. 83.
4443. Friedrich, Erzbischof zu Cöln, beurkundet dass ein freier Mann Namens EWän sich und seine Güter
zu Wetmeresledde dem heil. Petrus, unter gewissen namhaft gemachten Bedingungen, zu eigen
übergeben habe. Act Susati a. 4449. Seibertz Urkundenb. I. S. 46.
4444. Norbert (vgl. Nr. 4433.), tunc Canonicus Xantensis et vir ad omne opus bonum paratus, und sein
Bruder Heribert, haben, zu Folge einer Urkunde Erzbischof Friedrichs zu Cöln, zur Stiftung
einer, dem Kloster Siegberg incorporirten geistlichen Niederlassung auf dem Fürstenberge bei
Xanten beigetragen. A. 4449. Lacomblet Urkundenb. I. S. 490.
4420.
4445. Der Kaiser zieht von Worms, wo er Weihnachten gefeiert, von dem Grafen Friedrich von Arnsberg
geführt, nach Sachsen. — Herzog Lothar und andere weltliche Fürsten söhnen sich zu Goslar
mit dem Kaiser aus; die Bischöfe verweigern aber die Verbindung mit dem Kaiser, wodurch
er veranlasst wird, nach Franken zurückzugehen. Eckehard. 1. c. p. 255. Chron. Ursp. p. 263.
Annal. Sax. 1. c. p. 756.
4446. Januar 24. Conrad, Bischof zu Osnabrück, ist Zeuge in einer Urkunde Kaiser Heinrichs V. Tür das
Kloster Georgenberg bei Goslar. Act Goslar. XII. KaL Februar 4449. Heinecc. Antiq. Goslar,
p. 416. — Die Jahrzahl ist nach der Zeitrechnung zu verstehen, welche das Jahr am 25. März
anlangt
Digitized by VjOOQIC
228 iiao — iiai.
Hi7. Januar . . Friedrich, Erzbischof zu Cöln, bestätigt dem Stifte Corvey, auf Bitten des dortigen Abtes
Erkenberi, den Besitz aller seiner Zehenten und anderen Rechte im Erzbisthum Cöhi. Act in
celebri curia et conventu Goslariae a. 1120, archiep. a. XIX. Wigand Gesch. v. Corvey U.S. 236.
1448. April \\. (Palm-Sonntag.) Bischof Thiethard von Osnabrück, von den Ministerialen der Osnabrü-
ckischen Kirche nach Cöln geleitet, wird daselbst von dem Erzbischof Friedrich geweiht. Erd-
mann. Chr. 1. c. p. 209. — Die Sache kann nicht, wie man aus dem Zusammenhange a. a. 0.
schliesseu möchte, in das vorige, sondern nur in dieses Jahr gehören, weil in diesem der Palm-
Sonntag auf den angegebenen Monatstag, M49 aber noch im März fiel.
1449. „ . . (In der Charwoche, vor Ostern.) Norbert und seine Gelahrten gründen ihre Nieder-
lassung in Praemonstrato, womit der Anfang des Praemonstratenser- Ordens gemacht wird. Vit
Norb. in Act. SS. 1. c. p. 832. 833. not.
1450. Mai 15. Erkenbert, Abt zu Corvey, beurkundet dass ein gewisser Godefrid, der sich die Verwal-
tung DAehrerer Höfe des Stifte Corvey als ein erbliches Recht angemasst und dadurch den Brü-
dern grossen Abbruch gethan, nach frühereu vergebUchen Vergleichs versuchen, endlich vor der
Versanmilung der Ministerialen des Stifts sein Unrecht eingesehen, die von dem Abte ihm an-
gebotene Abfindungssumme angenonmien und dem angemassten Amte entsagt habe. Act. Corb.
Id. Maji 4120. Grupen Orig. Pyrmont. S. 167. Falke C. Tr. Corb. p. 214. (CLXXXVIU.)
1451. Junius . Die Sachsen, durch grossen Hagelschlag mid den Feldfrüchten schädliche Thiere heim-
^ gesucht, sehnen sich nach Frieden und richten nach häufigen Zusammenkünften unter sich einea
allgemeinen Landfrieden auf. Eckehard. I. c. p. 255. Chron. Ursp. p. 263. Annal. Sax. 1. c. p. 756.
1452. Septenai)er 14. Eilhard, ein Dienstmann der Kirche zu Osnabrück, gibt zu seiner mid der Seioi-
gen Memorie, mit EinwiUigung des Bischofs Thiethard, sein Lehen, das Haus Lohof, dem Abte
Bugo und den Brüdern des Klosters Iburg, und der Bischof hat, als er am Kirchweihfeste des
Klosters daselbst die Messe celebrirte, diese Schenkung mit seinem Banne bekräftigt Act in
caminata abbatis, die exaltat. S. crucis 1420, ord. episc. a. L Moser 0. G. 11. S. 279. s. W.
vni. S. 74.
^/'1453. December 25. V\reihnachtsfest, welches der Kaiser in Münster feiert. Erdmann. Chr. Osnabr. 1. c. p.210.
1454. „ 28. Withelo, Bischof zu Minden, stirbt. Todestag nach Necrol. Moellenb. — Er gab zn
seiner Memorie dem Domstifte zwei Häuser in Werben mid Gelenbeke. Lerbeck. 1. c. p. 174.
4455. Friedrich, Erzbischof zu Cöln, beurkundet, dass der Edle Thietmar und dessen Bruders Erfho^
Wittwe Beatrix ihm das Schloss Pathberg mit allem Zubehör verkauft haben, und bestätigt das
von besagten Brüdern bei der Kirche zu Flicztorp gestiftete Kloster, welchem er zugleich die
freie Wahl des Abtes bewilligt. A. 4120, archiep. a. XIX. Ledeburs Archiv XVü. S. 21. Sci-
bertz Urkundenb. l S. 46.
(Um 4120.)
/4456. Älteste Stfttutar- Rechte der Stadt Soest. Emminghaus Memorab. Susat. p. 101. Ejusd. Commentar.
/ in Jus Susat. antiquiss. Haeberlin Analect. med. aevi p. 507. Seibertz Urkundenb. L S. 48. mit
Nachrichten von den Handschriften und früheren Abdrücken, auch Vergleichung der späteren
Ausfertigungen der Soester Stadtrechte.
1121.
1457. Theoderich, Bischof zu Münster, war von seinen Ministerialen aus Münster vertrieben worden. He^
zog Lothar und Graf Hermann von Winzenburg, denen er das ihm zugefügte Unrecht klagte,
zogen ihm mit einer starken bewaffiieten Macht zu Hilfe. Annal. Hild. 1. c. p. 114. Eckehard.
1. c. p. 256. Chron. Ursp. p. 264. Annal. Sax. 1. c. p. 756. — Der Streit scheint mit der vorher-
Digitized byC^OOQlC
Uli. 229
gegangenen Anwesenheit des Kaisers (Nr. 1453.) in Verbindung zu stehen, wie denn aus ähn-
lichen Veranlassungen auch sonist wohl (z. B. in Minden 4062; Nr. 4089.) Streit und Aufruhr
entstanden war.
4458. Mai 7. (Crastino Johannis ante portam latinam.) Ankunft des Sächsischen Heeres vor Münster. ^'^
Erdm. Chr. Osnabr. I. c. p* 240 — Indem die erschrockenen Bürger sich und das Ihrige zu
retten suchen, entsteht eine Feuersbrunst, durch welche die ganze Burg (urbs) Mimigardevord
mit der Domkirche, und die äussere Stadt zerstört wird. Annal. Sax. et al. Scr. sup. cit. — '
Dieser Zerstörung ist wohl auch der fast gänzliche Verlust aller älteren Münsterschen Urkunden
zuzuschreiben, von denen bis dahin nur einzelne wenige Überreste erhalten sind, die aber bald
nach dieser Zeit in grösserer Anzahl erscheinen. — In dieser Feuersbrunst wurde auch die dem
heil. Liudgerus gewidmete Kapelle auf der Dom-Immunität (infra urbem) zerstört und lag seit-
dem wüste. Scriptor de mirac. S. Liudg. 1. c. p. 424, wo diese Kapelle infra urbem von dem
Platze, welchen Bischof Burchard zur Erbauung einer Kirche (in der äusseren Stadt) bestimmt,
aber einstweilen einem Canonicus Helmward eingethan halte (vgl. Nr. 4434.), deutlich unter-
schieden wird. — Wenn neuere Schriftsteller, im scheinbaren Gegensatze zu dieser Angabe,
berichten, die Kapelle des heil. Ludgerus sei allein im Brande erhalten worden, so meinen sie
damit die von Ludger gegründete Marien -Kapelle bei der Überwasser -Kirche.
4459. Herzog Lothar bemächtigt sich der Burg Mimigardevord, fiihrt alle Edlen und Ministerialen, welche ^
dieselbe gegen ihn vertheidigten, gefangen weg, und setzt den Bischof wieder ein. Das jenen
abgenommene Lösegeld wird zur Wiederherstellung der Domkirche bestinmit. — Hierauf erobert
der Herzog auch die Burg (urbem munitam) Dülmen. Annal. Sax. et al. scr. sup. cit.
4460. Junius . . Weil der Kaiser die ihm noch widerstrebenden rheinischen Bisthümer sich zu unter-
werfen sucht, regt der Erzbischof von Mainz die Sachsen gegen ihn auf, und verursacht dadurch
die Erneuerung des Kriegszustandes. Annal. Sax. 1. c. p. 756.
4464. Oktober . . Grosser Reichstag in Würzburg, wo ein allgemeiner Friede zwischen dem Kaiser und
den Fürsten abgeschlossen und auch die Aussöhnung mit dem Papste vorbereitet wird. Annal.
Sax. 1. c. p. 757.
4462. Friedrich, Graf von Arnsberg, ist Zeuge bei den von Adalbert, Erzbischof zu Mainz, der Stadt
Mainz verliehenen Privilegien. S. d. Guden. Cod. dipl. T. I. p. 447. — Dass die undatirte Ur-
kunde in das Jahr 4424 gehört, beweist Wenck Hess. Landesgesch. III. S. 79. Not.
(4424—4440.)
4463. Siward, Bischof zu Minden, schenkt der Kirche daselbst seine Erbgüter an der westlichen Seite
der Leine. Act. in pago Mersteme in mallo Gerberti comitis, fratris com. Erponis, juxta villam
Runesberchen ; s. d. Bisher ungedruckt. (CLXXXIX.) — Der Bischof erzählt in dieser Urkunde
einiges aus seiner früheren Lebensgeschichte, und nennt den Grafen Adolf von Schauenburg
seinen Verwandten.
4464. Derselbe beurkundet, dass die Edle Gerburga und ihr Sohn Thietmar ihr Eigenthum in Geinhusen,
Langrothere und Hanhurst der Kirche zu Minden geschenkt haben, und gibt, mit Ausnahme
des Gutes Hanhurst, ihnen das übrige, nebst 2 Pfund Renten aus anderen Einkünften der Kirche,
auf Lebenszeit zu Lehen. Act. in pago Merstemen, in loco Lindard, in mallo Widekiudi de
Swalenberg; s. *d. — Unter den Zeugen befinden sich: Widekindus comes und Widekindus ad-
vocatus. Würdtwein Subsid. dipl. T. VI. p. 324.
4465. Derselbe beurkundet, dRss Basmoda, Nonne zu Wunstorp, mit Einwilligung ihrer Schwester Bertheide,
Nonne zu Freckenhorst, und ihres Vogtes Liudolf von Waüingerothe , alle nachgelassenen Güter
ihres Oheims Thming, mit Ausnahme derer in Grene, Wolkeressen und Asterchenberen mit dem
Digitized byC^OOQlC
1121 — 112J.
►ei dem Dorfe und dem Lehen Frithebolds zu Witten; desgleichen von dem Eigen-
Vaters Eiko Güter zu Vurgerderen und Bordenou, au die Kirche zu Minden, in pago
in oecid. ripa flum. Himene, in placito comitis Hildeboldi de Rothen, geschenkt, und
e Schwester derselben, Wicburga, mit Einwilligung ihres Ehemannes MirabiUs, dies
Idelinchusen in placito comitis Theoderici de Holthusen bestätigt hat; wofür der Di-
en Personen verschiedene Güter und Renten auf Lebenszeit anweist. S. d. — Unter
n befinden sich: Heinrich, Dompropst, und Widikindus advocatus. Orig. Guelf. T. IIL
rupen Orig. et antiq. Hanov. S. 39. Würdtwein Subsid, dipl. T. VI. p. 327.
kündet, dass die Edle Cunigunde der Kirche zu Minden ein Gut zu Thebere geschenkt
der Bischof sie, ihren Sohn und dessen Ehefrau auf Lebenszeit mit 3 Talenten jährl.
ihnt. Act. in villa Munnere in placito comitis Theodorici de Houlthusen ; s. d. — Unter
n ist der Dompropst Heinrich, so wie Widüdndus advocatus. Würdtwein Subs. dipL
29.
irt, dass der vormalige Bischof Sigebert, nachdem er von Kaiser Conrad //• den Hof
•f zum Geschenk erhalten, den Zehenten des aus diesem Hofe aufkommenden Weines
bm gestifteten Kloster S. Martini geschenkt (vgl. Nr. 987.), die nachfolgenden Bischöfe
II Zehenten dem Kloster entzogen hätten, weshalb er diese Bestinunung ausdrücklich
1. d. — Unter den Zeugen sind: der Dompropst ffeinrich; Wino, Propst, und Hilde-
ant zu S. Martini ; Widechindus advocatus et filius ejus Florentius. — Würdtwein Subs.
p. 332. V. SpUker Beitr. L UrL S. 157, Nr. 9. mit abweichendem Schlüsse der
H22.
oderich, Bischof zu Münster, ist Zeuge tei einem Privilegium Kaiser Heinrichs K für
• Siegberg. Act. Aquisgrani IV. Kai. AprU. 1122. Lacomblet ürkundenb. L S. 294.
irad, Bischof zu Osnabrück, ist Zeuge in einer Urkunde Kaiser Heinrichs V. für
• Burscheid. Act. Aquisgr. VII. Kai. Maj. 1122. Günther Cod. dipl. L S. 194.
5r Heinrich V. gibt, auf Bitten des Abtes Berengoz, der Kirche zu Werden das von
)ssvater, Kaiser Heinrich HL derselben geschenkte, von dem Grafen Rutbert aber ihr
jsig entzogene Gut zu Eitera, zwischen dem Rhein, dem Leck und der Issel, zurück,
iti VI. Kai. Jun. 1122, a. R. XXII. Imp. XH. Lacomblet Ürkundenb. I. S. 193.
irad, Bischof zu Osnabrück, und Friedrich, Graf von Arnsberg, sind Zeugen bei Kaiser
K Bestätigung der Privilegien der Bürger von Utrecht, und bei dessen Utrechter Zoll-
Dat. ap. inferius Trajectum (in der andern Urkunde heisst es: in palatio Imperatoris
quod vulgo Lofen dicitur) IV. Non. Jun. 1122, a. R. XXIIL Imp. XU. Mierb groot
;. p. 86.
von Kappenberg, schon früher entschlossen, in den geistlichen Stand zu treten (vgl.
war durch Norberts Ruf bewogen worden, zu ihm zu reisen, und führte denselben
)h nach Kappenberg, um hier ein Prämonstratenser- Kloster (das zweite nach Pra-
3lbst) einzurichten. Seine Gemahlinn, die Tochter des Grafen Friedrich von Arnsberg,
hre Einwilligung; sein Bruder Otto trat selbst mit in den Orden; sein Schwiegervater
e die Sache aus allen Kräften, selbst mit Gewalt zu hintertreiben, und soll sogar
3n er einen Verführer nannte, zu ermorden gedroht haben. Vita Norberti m AA. SS.
esonders p. 841., i849. sq. und Vita Godefridi Cappenbergensis in AA. SS. Januar.
4. sq. besonders p. 847., 848., 858. — Ueber Godefrids frühere Lebensumstände,
$. Seine , von väterlicher Seite her ziemlich dunkle , Genealogie und Familieuverbäti-
II
1473.
U74.
nisse ,
Übei^
ner <
^^-eile
ist na
der ^
Biogn
richs
August "f t
ihr Sc
berg,
der jRc
am Ta
den Gj
geben
hieraus
der Gr
Kloster
Varlar
dorp h
tungsur
nicht w
IV. S. (
U75.
H76.
Adolf V
war. ^
Wolfsec
mühte,
blieb il
t^^ber d
Ahnen
Seibert:
September
Kaiser
Kirchen
mit der
AnnaJ.
J^ Hei
Solche
Anoal.
bigitized by
Google
1133 — 1133. 231
nisse, ebd. p. 855. Vgl. Seibertz Graren v. Westfalen S. 401. — Die Äbtissinn Gerbergis zu
Überwasser soll patrai ejus filia gewesen sein; vit. Godefr. I. c. p. 846.; und er selbst, vor sei-
ner Conversion, einen Streit mit der Stadt Münster gehabt haben, dessen Gegenstand nicht
weiter erwähnt wird. Ibid. p. 849. — Dass Godefrids Bruder Otto anfangs widerstrebt habe^
ist nach der obigen Urkunde von \\\% (Nr. 1437.) als irrig zu betrachten; desto gewisser ist
der Widerspruch des Grafen Friedrich von Arnsberg, und obgleich Norberts und Godefrids
Biographen die Sache zu legendenartig erzählen, so scheint doch die Stiftung erst nach Fried-
ridis Tode in völligen und ruhigen Stand gekommen zu sein. S. bei 1125.
1473. August 15. Theoderich, Bischof zu Münster, beurkundet, dass Graf Godefrid und sein Bruder Otto
ihr Schloss Kappenberg, mit den Höfen und Hoven Verne, Nette, Alstedden, Heile und Kappeu-
berg, in die Hände des Bruders Norbertus, zum Gebrauche der, unter dessen Disciplin, nach
der Regel des heil. Augustinus Gott dienenden Brüder, tibergeben, und dass er (der Bischof)
am Tage Assumt. Mariae, XVIII. Kai. Septemb., das Schloss zu einem Gotteshause, geweiht und
den Grund zu einer Kirche daselbst gelegt habe. (Das Übrige s. bei dem J. 1125, wo sich er>
geben wird, dass die Urkunde später ausgefertigt ist.) Annal. ord. Praemonstr. L p. 368., und
hieraus Niesert M. U. S. II. S. 123. (CXC.) — Aus den reichen und weitläuftig zerstreuten Gütern
der Grafen von Kappenberg wurde übrigens nicht nur (wie sich weiterhin zeigen wird) das
Kloster Kappenberg selbst noch reicher ausgestattet, sondern auch die Prämonstratenser-KIöster
Varlar bei Coesfeld und Ubenstadt (Elophstat) in der Wetterau, und das Nonnenkloster Avem-
dorp bei Wesel gestiftet. Vgl. Vita Norb. I. c. p. 842. Vit. Godefr. 1. c. p. 844. — Die Stif-
tungsurkunde des Klosters Ubenstadt, die, abgesehen von den Personen der Stifter^ hieher
nicht weiter gehört ^ ist aus den Annal. ord. Praemonstr. I. p. 661. wiederholt bei Niesert M. U. S.
IV. S. 94.
1474. „ „ Bei dieser ersten Stiftung der Kirche zu Kappenberg wird unter den Zeugen Graf
Adolf von Altena genannt; ein Beweis, dass die Burg dieses Namens damals schon vorhanden
war. — Der Sage nach hatte Adolf, Vogt vom Berge, diese Burg auf einem Felsen genannt
Wolfsecke, zum Trotze des Grafen Friedrich von Arnsberg, aufgebaut, der sich vergebens be-
mühte, dieselbe, weU sie ihm allzunah, zu erobern und zu zerstören; und von der Zeit an
blieb ihr der Name Altena. Northov. Chron. Com. de Marka, ap. Meibom. R. G. T. I. p, 381. —
über die Genealogie der Grafen von Altena (nachmals von der Mark), die bekanntlich zu den
Ahnen des Preussischen Königshauses gehören, vgl. v. Steinen WestfäL Gesch, L S.^ 88v u. f.
Seibertz Grafen v. Westf. 1. Stammt, (in der Descendenz Bernhards L v. Werl).
1475. September 23. Grosse Reichs- und Kirchenversammlung zu Worms, wo der Friede zwischen dem
Kaiser und Papst, sowie zwischen diesen und den Fürsten hergestellt, und hinsichtlich der
Kirchenverhältnisse die freie Wahl der Bischöfe und Äbte durch die Kapitel, und ihre Belehnung
mit den Regalien durch den Kaiser bestimmt wird. Eckehard. 1. c. p. 259. Chron, Ursp. p. 268.
Annal. Sax. 1. c. p. 758. Pertz. Leg. T. U. p. 75.
1123.
1476. Durch Streitigkeiten wegen der Erbfolge in der Markgrafschaft Meissen, und durch Zwistii^eiten
des Herzogs Lothar mit dem Bischof von Halberstadt, werden m Sachsen neue Kriegsonruhen
hervorgerufen, in welche auch der Kaiser verwickelt ist. — Überhaupt wird in g?nz Deutsch-
land, durch die, nach geschlossenem Frieden, unbeschäftigten Söldner, oder sogenannten Reiter,
welche nun Räuberei trieben, die öffentliche Sicherheit sehr gestört. Edtöhard, L c. p. 261.
Annal. Sax. L c. p. 759., 760.
Digitized by
Google
1123 ^ 1124.
Graf Friedrich von Arn^erg lässt die verfallene Burg Wevelsbnrg im Bisthum Paderborn wieder-
herstellen und fügt von hier aus den umliegenden Gegenden grossen Schaden zu. Annal. Sax.
1. c. p. 761. Gobel. Pers. 1. c. p. 268.
März 5. Die Nonne Helmburch gibt, mit Einwilligung ihres Vormundes Bernhard von der Lippe,
dem Kloster Herise i Hoven zu Overide im Kirchspiel Lovene in der Grafschaft des Grafen
Friederich zu Thuneresberc , welches die Äbtissinn Beatrix beglaubigt Act. Herisie DI. Non.
Mart. M23. Wigand Fehmger. Westf. S. 221. (CXCI.)
Junius 3. (Pfingsten) — Der Kaiser unternimmt einen Kriegszug gegen den Bischof von Utrecht und
die Gräänn Gertrud von Holland, eine Schwester des Herzogs Lothar. — Der Herzog, in Ver-
bindung mit dem Bischof Theoderich von Münster, zieht dem Kaiser entgegen, um das von letz-
terem belagerte Schloss Sculenberch zu entsetzen, welches sie endlich durch einen Überfall der
Stadt Deventer bewirken. Annal. Sax. 1. c. p. 759.
„ 18. Heinrich, Bischof zu Paderborn, beurkundet dass ein freier Mann Namens Wighard sich
und die Seinigen, mit zwei Hoven in Othen, dem Kloster zu Paderborn in Eigenthum gegeben
hat. Act. in PatheArunnon XIV. Kai. Jul. 1123. Wigands Archiv HI. S. 102. (CXCH.)
„ „ Hamuko, Abt zu Paderborn, verleiht dem vorgenannten Wighard die von dem Grafen
Elfer an das Kloster geschenkte Hove zu Othihem. Act. ut pr. Bisher ungedruckt. (CXCHI.)
November 18. Heinrich, Bischof zu Paderborn, bestätigt die Incorporation der Kirche zu Atlon in
das Kloster zu Paderborn. Act. Balhomon XIV. Kai. Decembr. 1123. Schalen A. P. 1. p. 481.
Falke C. Tr. Corb. p. 218. Beide mit der falschen Jahrzahl 1120. (CXQV.)
Kaiser Heinrich V, bestätigt die Stiftung des Klosters Kappenberg durch den Grafen Godefrid und
dessen Bruder Otto, welche zu seinem kaiserlichen Schutze ihrv Zuflucht genommen haben; er
verzeiht beiden die gegen ihn begangene Beleidigung, und bewilligt dem Kloster die freie Ge-
richtsbarkeit. Dat. ap. Lobwisen, a. 1123. In Gegenwart vieler geistl. u. weltl. Fürsten. Miraei
Opp. T. m. p. 324. Schaten A. P. I. p. 487. Teschenmacher Cod. dipl. p. 32. v. Steinen Kap-
penb. S. 76. vgl. Kindlinger M. B. H. ürk. S. 164. Niesert M. ü. S. H. S. 188. (CXCV.) — Die
angeführten besondern Ausdrücke scheinen sich auf den Streit mit dem Grafen Friedrich von
Arnsberg, dessen sich der Kaiser wahrscheinlich annahm, zu beziehen *),
(Um 1123.)
Wino's, Dompropstes zu Paderborn, Vertrag mit dem Abt Hamuko daselbst, wegen der Zehentlöse
von zwei, mit dem übrigens zehentfreien Hofe zu Lessete verbundenen Hoven. S. d. Bisher un-
gedruckt. (CXCVI.) — Die Übereinstimmung der Zeugen in dieser Urkunde mit denen in Nr. 1481^
macht es wahrscheinlich, dass sie derselben gleiclizeilig ist, oder doch in der Zeit sehr nahe steht.
1124.
März 30. (Palm -Sonntag.) Siward, Bischof zu Minden, wird von dem päpstlichen Legaten geweiht»
und ihm darüber eine Urkunde ausgestellt. Dat. Minde III. Kai. April. 1124. Würdtwein Subs.
dipl T. VI. p. 325. Cf Lerbeck. Chr. 1. c. p. 175.
Mai 7. Reichstag zu Bamberg, auf welchem der Kaiser, gegen Herzog Lothar, der nicht auf dem
Tage erschienen war, und seine Macht überhaupt zu weit auszudehnen schien, einen Kriegszug
beschliesst, der jedoch nicht zu StandjB kommt. Eckehard. 1. c. p. 262. Annal. Sax. 1. c. p. 760.
*) Ohngeachtet der mehrmaligen Abdrücke dieser Urk. tchien doch ein neuer aus d. Orig. um so nothwendiger,
als jene alle fehlerbafl sind, und die Echtheit der Urk. beswcifelt worden ist^ so dass s. B. Böhtter in seine
Reg. sie gar nicht aufgenommen hat.
Digitized by
Gc
ogle
1124 — 1125. 233
1487. Graf Friedrich von Arnsberg, der in den letzten Jahren ganz Westfalen sehr bedrängt hatte, stirbt.
Gleich nach seinem Tode wird das Schloss Wevelsburg von den Landleuten zertrümmert, das
Schloss Rietbeck aber, aus welchem viele Räubereien verübt worden waren, auf Befehl des
Herzogs Lothar zerstört. Annal. S. 1. c. p. 761.
1488. Berther von Bist gibt der Kirche zu Osnabrück 10 Äcker zu Threle und eben so viele zu Bist,
woraus derselben eine jährliche .Abgabe an Wachs entrichtet werden soll ; unter Beglaubigung
des Bischofs Thiethard. Dat. a. 1124, episc. a. VI. Moser 0. G. IL S. 281. s. W. YIIL S. 75.
1125.
1489. Die Stiftung des Klosters Kappenberg wird bestätigt. Weil das Collegium canonicorum daselbst
vergrössert, hatten die beiden Stifter, noch ehe sie für ihre Personen den geistlichen Stand
angenonmien, die Besitzungen desselben durch die Güter Mengede, Curede, Sorbec, Wisele und
Wesheim vermehrt, und wiederholten alle diese Schenkungen auf der bischöflichen Synode. —
Vgl. die bei Nr. 1471 alleg. Urk. (CXC.) — Der Umstand, dass diese Stiftung einer erneuerten
Bestätigung bedurfte, und dieselbe erst 1125, also nach dem Tode des Grafen von Arnsberg
erfolgte, lässt vermuthen, dass dieser ihr, so lange er lebte, erhebliche Hindernisse, welcher
Art sie nun auch sein mochten, in den Weg legte.
1490. August 24. Herzog Lothar von Sachsen wird an die Stelle des (am 23. Mai zu Utrecht verstorbe-
nen) Kaisers Heinrich V,, zu Mainz, zum König erwählt. — Der Sachsen -Krieg war damit that-
sächlich beendet. Incipiunt anni pacifici. Annal. Sax. 1. c. p. 763.
Digitized by
Google
Digitized by
Gooie
Digitized by
Google
6.
X
8.
1.
Digitized by
i^OOc'
o
Ä.
4.
Digitized by
Google
V
Digitized by
Google
11.
^
-j
8.
14.
Digitized by
Gopgle
I
j
3. 4.
9.
10.
I
Digitized by
Goog
/
v":.^fn>;?
Digitized by
GoogI(
Digitized by
Google
23.
bigitized by
Gc
y
Digitized by V^OOQIC
0
R E G E S T A
HI8T0RIAE WESTFALIAE.
ACCEDIT
CODEX DIPLOMATICUS.
D i e
Quellen der Geschichte Westfalens^
in chronologisch geordneten
Nachweisungen und Auszügen,
begleitet
Ton einem
ürkundenbuche.
M i t
Unterstützung des Vereins für Geschichte und Alterthumskunde Westfalens und unter Mitwirkung einzelner
Mitglieder desselben
bearbeitet und herausgegeben
TOD
Dr. Heinrich August Erhard,
Königlich - Preassischem Architrath; Ritter des rothen Adler -Ordens 4. Kl.; Director des Vereins für Geschichte und
Alterthumfikunde Westfalens; der Königl. Preuss. Akademie der Wissenschafken su Errurth, der Westfälischen Gesellschaft
für vaterländische Cultur zu Minden, des Plorddeutschen Apotheker - Vereins , des Thüringisch - Sächsischen Vereins Tür
Erforschung des vaterländischen Alterthums und Erhaltung seiner Denkmaale, der Gesellsdhafk für Pomroersche Geschichte
und Alterthumskunde, des Vereins für Geschichte und Alterthumskunde zu Wetzlar, der Königl. Sächsischen Gesellschaft
für Erforschung und Erhaltung vaterländischer Alterlhümer zu Dresden, der Deutschen Gesellschaft für vaterl. Sprache und
Alterthümer zu Leipzig, des Hennebergischen und des Vogtländischen Alterthumsforschenden Vereins, des historischen
Vereins für Niedersachsen zu Hanover, des Vereins für Hessische Geschichte und Landeskunde zu Cassei, der Gesellschaft
zur Erforschung der vaterl. Denkmaale der Vorzeit zu Sinsheim, der histor. Gesellschaft zu Utrecht, u. a. Ges.
theils wirklichem, theils Ehren- und correspond. Mitgliede.
Zweiter Band.
Vom Jahre 1126 bis 1200.
Mit Monogrammen- und Siegel -Abbildungen.
Münster,
gedruckt und in Commission bei Friedrich Be^ensbers;. C~^ ^-^ ^-^ ^\ ^
^ ° DigitizedbyV^OOgle
18 5 1.
J3S'6'/^Q/
JAN 16 1888
Digitized by
Google
CODEX DIPLOMATICUS
HISTORIAE WESTFALIAE.
Urkund.enbuch
sor
Geschichte W estfalens.
Zweiter Theil.
Digitized by
Google
Digitized by
Google
CXCVII.
Auf dem Arcbife der Sundesberrschaft Kappeoberp.
HONORIÜS episcopus seruus seruonim Dei, Dilecto in Christo fralri NORBERTO et eius fratribus in
ecclesia sancte MARIe de Cappenberk regulärem uitam professis eorumque successoribus in perpetuum.jf
Ad hoc uniuersalis ecclesiae cura nobis a prouisore omnium bonorum Deo commissa est, ut religiosas
diligamus personas, et beneplacentem Deo religionem studeamus modis omnibus propagare. Nee enim
Deo gratus aliquando famulatus impenditur, nisi ex caritatis radice procedens, a puritate reiigionis fuerit
conseruatus. Hoc nimirum karitatis intuitu rationabilibus tuis postulationibus duximus annuendum. Statuimus
itaque et apostolica auctoritate firmamus, vt in ecclesia Cappenberk, cuius construende fundum comes 60-
defridus et frater eius atque coheres Otto, Deo ac sanctae Mariae sanctisque apostolis obtulerunt, et War-
lar et Elofstat, in quibus fratres uitam canonicam professi degunt, nulli omnino liceat secundum beati Au-
gustini regulam in eisdem ecdesiis constitutum ordinem commutare. Nullus etiam episcoporum futuris tem-
poribns audeat eiusdem reiigionis fratres de eisdem ecclesiis expellere. Nee professionis canonicae quis-
piam ex eisdem ecclesiis aut claustris audeat sine communi congregationis permissione discedere. Disce*
dentem uero nullus episcoporum, nullus abbatum, nullus monachorum, nulius omnino hominum sine com-
munium litterarum cautione suscipere. Prohibemus igitur et omnino interdicimus, ut nulla ecclesiastica
secularisue persona, Cappenberk et eius ambitum ui uel fraude intrare, occupare uel incastellare presu«
mat. Bona etiam et possessiones quas supradicti fratres, et allodia quae alii fideles eisdem ecclesiis ex
iustis hälemosinis in usus canonicorum legitime contulerunt, presentis scripti pagina confirmamus. In quibus
hec propriis nominibus duximus annotanda. Videlicet Werne. Netthe. Alsteden. Heile. Cappenberk. Men*
gethe. Chorethe. Sorbeke. Wisele. Wisheim. Spelthorp. Hasela. Lanclar. cum uniuersis usibus earum, scilicet
pratis et pascuis, uiis et inuiis, molendinis, nemorosis et campestribus. Quaecumque preterea in futurum
concessione pontiticum, liberalitate regum uel principum, uel aliis iustis modis canonice poteritis adipisci,
firma uobis uestrisque successoribus in sancte reiigionis proposito permansuris et illibata seruentur. Decer*
nimus ergo ut nulli omnino homihum liceat easdem ecclesias temere perturbare, aut earum possessiones
auferre, uel ablatas retinere, minuere, uel temerariis uexationibus fatigare. Sed omnia integra conseruen-
tur regularium fratrum et pauperum usibus profutura. Salua diocesanorum episcoporum canonica iustitia.
Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisue persona hanc nostrae constitutionis paginam sciens contra
eam temere uenire temptauerit, secundo tercioue commonita si non satisfactione congrua emendauerit, po-
testatis honorisque sui dignitate careat, reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate co-
gnoscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et domini redemptoris nostri Jhesu Christi aliena fiat,
atque in extremo examine districtae ultioni subiaceat. Cunctis autem eisdem ecclesiis iusta seruantibus, ^
^iiL Digitized by V^C
i 11)6.
Sit pax doinini nostri Jhesu Christi. Quatenus et hie fructam bonae actionis percipiant, et apud districtum
iudicem premia aeteraae pacis inueniant. Amen. Amen. Amen.
(Spruchkreit mit der Inntehrill:
Ocuii Domini iuper iusto«.) Ego Honorius cathoHcoe aecdesiae episcopfis SS.
(Bern miete.)
Datum Laterani per manum Aimerici, Sancte Romanae ecciesiae diaconi Cardinalis et Cancellarii,
ni. Kai. Martii, Indictione IIIL anno dominic^ incarnationis M^C^XVI. Pontificatus domni Honorii Secundi
PP. anno IL
Mit dem (ewöhnlicben Blei -Siegel.
CXCVIII.
v^«* In nomine sanct^ et indiuidue Trinitatis. Erkembertus Dei gratia Corbeiensis abbas. Presentibus atque
futuris. ||Notum sit omnibus ecclesie Christique fidelibus, qualiter ego ERKEMBERTUS adquisiui ecciesie sancti
VITI in Corbeia a quadam matrona nobili Riclinde et eins sorore Friderun, Castrum ITERE cum mercatu,
theloneo et allodiis adiacentibus, in his uillis, uidelicet Itere. Ense. Lutterbach. Dalewig. In pago Itergowe,
in comitatu Sigefridi comitis, cum edificiis, agris, pascuis, siluis, exitibus et reditibus, aquis aquarumue
decursibus, cultis et incultis, cum ministerialibus uiris et#eorum beneficiis et allodiis eorum proprietatis et
mancipiis utriusque sexus, hac uidelicet conditione^ ut ipse hec a me in beneficio reciperent, et tempore
uite su^ singulis annis in feste sancti VITI persoluant unum numum gihthure. Pro his ego eis spopondi,
quod et soluam, scilicet beneficium soluens annuatim decem talenta, et ex Camera nostra duo talenta in
feste sancti VITI, quando persoluent hure, Tria autem in /esto sancti Andree. Acta sunt autem h^c primo
in uilla Eisse, postea uero confirmata traditione legitima CORBEIE super altare sanctorum marürum STE-
PHANI et VITI, suscipiente aduocato Comite Sigefrido, et uice aduocato Widekindo, Coram omni congre-
gatione et laicis tam nobilibus quam liberis et ministerialibus. Et ut nobis melius undique prospiceremus,
h^c eadem in placito Popponis ad uicem Sigefridi comitis regali banno firmata sunt coram multis testibus
nobilibus, liberis et ministerialibus, quorum nomina subter annotabimus. Si quis autem successorum meo-
rum hanc conditionem predictis matronis infregcrit, nisi digna satisfactione emendauerit, ipse liberam rerum
suarum disponendarum habeant facultatem. Ipse autem hec nulli in beneficium prestent, et si fecerint,
irritum sit post uitam illarum. Et ut hec illis et nobis inconuulsa permaneant, sigillo patroni nostri sancti
VITI roborauimus, ut sicut nos pro his eternam mercedem speramus, ita infractores perpetuam damnatio-
jiem accipiant. (Nam ne aliqua conditione idem castrum per successores nostros cum appendiciis suis
futuris temporibus a Corbeiensi ecciesia alienetur, nos in ipsa traditione qua in altari sanctorum martirum
Stephani et Viti coUata sunt, sub banni interminatione interdiximus, ne alicui in beneficium prestentur,
atque a uenerabili Bernharde Patherb, episcopo impetrauimus quod bannum nostrum suo banno confirma-
uit, ita ut et qui prestaret et qui acciperet, anathematis uinculo essent innodati.) ^) Hi sunt testes qui
interfuerunt cum mundiburgo matronarum Gumberto. Remboldus -) comes. Conradus comes (Euerstein) ')-
Poppe comes. Meinfrid. Geuehart. Thideric. Cono. Gerlag. Gerhardus. Frideric. Reimboldus *). Godefridus.
Elyas *). Thietmar. Bernhard. Walthere. Eilolf ^. Bemhart Rocker (Bilsten). Conrad. Thideric. Ropreht. Ro-
Die eingeklammerte SteUe findet sich nur in einem Exemplare der Urkunde, deren twei, übrigens gleichlautend, vor»
banden »ind. Da Bischof Bernhard von Paderborn erst 1128 zur Regierung kam, so leuchtet es ein, dass diese Stelle ein
späterer Zusatz, und daher das dieselbe enthaltende Exemplar eine spätere Ausfertigung ist, obgleich mit beibehaltenem
Datum der ersten. Das ältere Exemplar hat die folgenden abweichenden Lesarten. ') Reginoldus. ^ Die eingeklamroer»
ten Worte sind in beiden Exemplaren über die Zeile geschrieben. ^} Reginboldus. ^} Uelias. ^
Digitized by
JHü^oogle
It26. 5
leer. Folnand ^). Heriman. Ernest. Frideric. Saicker. Tiemo. Hartman prolocutor noster. Walach. Lothomch.
Bezelin. Godescalc. Folcman Cono. Gerlach. Gerolt. Adelbraht Godescalc. Rotheric. Oddo. Dodo. Adelbraht.
Berenger. Otto (Vesperethe). Bernhardus. Reinhardus ^ (Cansten). Frideric. Ordo. Helmwig (Cansten). Fri^Je-
ric. Erdag. Brun. Stephan. Vdo. Franko. Anselm. Heinric (Horeli ). Adelrad. Gerpreht. Folcpreht *). Wernolf.
Adelbracht. Wolfnod. Carl. Aldolf. Godescalc. Carl. Frideric. Thideric. Eilhard. Christin, Hone. Liudolf. Hein-
ric. Berenger. Harderad. Wemhard. Walh. Thietmar. Rodeger. Gerlag. Godefrid. Lenzeco. Walderic (pin-
cema). Wemhard. Walderic (camerarius). Thideric. Elueric (fratres). Othelric. Helmwig. Et alii multi audie-
runt ubi hec facta sunt secundum legem Angariorum, ubi et prediolum in Eidighusen ecclesie recogno-
uerunt. Hi uero sunt ministeriales quos dederunt ecclesie et predia eorum. Wernhardus et Thietmar cum
filiis suis et cum filiis sororis sue, habent in Dodonhusen et in Alrepe et in Isinberge et in Curbike XXX.
mansos et XXX. mancipia et singulares siluas IUI. Friderun et filius eius Edelger et soror eius Berthrad
habent XVIUI. mansos, in Curbiki H., In Dalewig I., in Warolderon I., in Rekeringhusen XL, in Boclon III.
et mancipia XII. Ordwin habet HH. mansos, in Sarmandigehusen I., in Euermaringhusen H., in Dingerin-
dinghusen I. Godefrid et fratres eius HII. mansos, in Alrepe III., in Curbike I. Ordauin alius V. mansos
in Adelbemeshusen et singularem siluuam , et soror eius unum mansum et terciam partem molendini unius.
Giselbreth cum uxore et filiis HI. mansos in Ense et tria mancipia. Christin et fratres eius III. mansos in
Ense. Adalog cum uxore et filiis H. mansos in Enelehe. Juditha cum filiis mansum in Curbiki. Frideric
et fratres eius XIIII. mansos in Holthusen, in Berge, in Boclon, et XIIII. mancipia. Gisilbreht H. mansos,
in Itere I. in Boclon alium. Baldwin et Ernost HI. mansos in Dalewig, H. in Ense, et duo mancipia. Ger*
trud n. mansos in Dalewig. Mehthild cum filiis suis in Betthenhusen VIUI. mansos. Rothulf HI. mansos in
Grimoldessen et III. mancipia. Hildeger I. mansum in Eilhardighusen i^). Data ITERE VI. Idus May, anno
Domini M^'. C^. XX^'. VF. Anno primo domni LOTHARII Regis, et anno XX®. domni ERKEMBERTI abbatis.
Das Siegel ist verluren gegangen,
cxcix.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Otto comes quondam in castro Capenberg, et postea
rautatione dextere excelsi in eodem loco humilis frater, notum facio omnibus successoribus nostris, cun-
ctisque tam posteris quam modernis, quod cum frater meus pie recordationis et sancte opinionis dominus
Godefridus et ego, inspiratione diuina preuenti, castrum Capenberg in domum religionis mutaremus, prcter
alias donationes gloriosas, centum et quinque ministeriales copiose inbeneficiatos, cum uxoribus et paruu-
lis omnique posteritatis spe, sancto Paulo future retributionis intuitu donauimus, simulque ideo, ut omnes
tam futuri quam presentis eui Monasterienses episcopi, fratribus Christo in Capenberg militanllbus propitii
scmper ac fauorabiles existerent. Porro de aduocatia claustri eiusque possessionibus nunc habitis uel post-
modura contrahendis ita ordinauimus, ut fratres nostri quem uoluerint commodum et mansuetum sibi eli-
gant aduocatum, liberam habentes facultatem, ipsum deponendi et alium assumendi, si onerosus et impor-
tunus eis fuerit, atque inter decedentes et succedentes aduocatos nulla pcnitus habeatur mentio feodalis iuris
uel hereditari^ successionis. Que constitutio a primo tempore fundationis claustri usque in etemum, Deo
adiuuante, immota et inconuulsa permanebit. Hanc itaque testimonii nostri paginam, sigilli nostri impres-
sione roborauimus, cui si quis ausu temerario obuiare, et huic Constitution! pertinaciter contraire presum-
pserit, Dei omnipotentis iram, et sancte Dei genitricis Mari^ sanctique Johannis apostoli totiusque celestis
^) Volnand. ^ Heginhard. ^ Volpreht. ^ Eilhardinghusea. — Weniger bedeutende Abweichungen , wo t. B. d (tir t oder
tb, a oder s für e siebt u. dgl. sind nicht bemerkt. _
Digitized by
Google
6 1126 — 1127.
curie uindictam incurrat, sitqtie auctoritate sanctorum apostolorum Petri et Pauli ia eternum anathema
maranatha.
\ Dat unten zur Seite aufgedruckte, etwas länglichrunde Siegel xeigt ein männliches Brustbild, mit aufgehobenen Händen
und den Kopf mit einem Heiligenschein umgeben, welchem gegenüber aus dem Rande des Siegels eine offene Hand,
in welcher etwas wie eine Münze zu liegen scheint, hervorragt. Die Umschrift (aus dem Siegel der folgenden Ur-
kunde ergänzt) heisst: f. Johannes Apis. Man^ E^ Ottoois.
cc.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidae Trinitatis. Ego Otto comes quondam in Castro Capenberg, et postea
mutatione dextere excelsi in eodem loco humilis frater. Notum facio omnibus successoribus nostris, cun-
ctisque tarn postcris quam modernis, quod cum frater meus pie recordationis et sancte opinionis dominus
Godefridus et ego inspiratione diuina preuenti, castrum Capenberg in domum relligionis mutaremus, preter
alias donationes gloriosas, centum et quinque ministeriales copiose inbeneficiatos, cum uxoribus et paruulis,
omnique posteritatis spe, Sancto Paulo future retributionis intuitu donauimus, simulquo ideo, ut onmes tarn
futuri quam presentis eui Monasterienses episcopi fratribus Christo in Capenberg militantibus propicii sem-
per ac fauorabiles existerent. Porro de aduocatia claustri eiusque possessionibus nunc habitis uel post-
modum contrahendis, ita ordinauimus, ut fratres nostri quem uoluerint commodum et mansuetum sibi eli-
gant aduocatum , liberam habentes facultatem ipsum deponendi et alium assumendi , si onerosus et importu-
nus eis fuerit, atque inter decedentes et succedentes aduocatos nuUa penitus habeatur mentio feodalis iuris
uel hereditarie successionis. Que constitutio a primo tempore fundationis claustri usque in eternum, Deo
adiuuante, immota et inconuulsa permanebit, Preterea quascunque possessiones, quecunque bona, In terris,
uineis, mancipiis, censibus, decimis, molendinis, aquis aquarumue decursibus, pratis, pascuis, nemoribus,
campestribus, collibus, vallibus, aut quibuslibet aliis rebus, fratres nostri in presentiarum iuste et canonice
possident, firma eis eorumque Successoribus et illibata permaneant. In quibus hec propriis duximusuoca-
bulis exprimenda. Capenberg. Curethe. Wisele. Weshem. Werne. Heile. Alstede. Mengethe. Nette. Hiltbeke.
Sorbeke. Längere. Wetmere. Stekelwic« In quibus nullus aduocatus occasione aduocatie, siue tirannus,
diues aut nobilis quisquam aliquid sui iuris esse dicat, aut fratres nostros in hiis molestare presumat. lUud
quoque predictis adnectere et ad posterum noticiam transmittere placuit, quod supradicte quatuor cui-tes,
videlicet Werne, Heile, Wetmere, Alstede, fratribus et sororibus nostris pro sua possibilitate, simul el
hospitibus superuenientibus in piscibus deseruient, nullo per decursum fluuii qui Lippia nuncupatur piscante,
a curti que Stochem dicitur, usque ad curtim Dale, absque eorum fauore et consensu, Quod etiam cum
suis vicinis sibi stagnis de curti in Sorbeke dicimus, cuius piscatura a pago in Greven usque in pagum
Rene protenditur, in fluuio qui Emesa nuncupatur. Hanc itaque testimonii nostri paginam sigilli nostri im-
pressioiie roborauimus. Cui si quis ausu temerario obuiare et huic constitutioni pertinaciter contraire pre-
sumpserit, Dei omnipotentis iram, et sancte Dei genitricis Marie sanctique Johannis Apostoli et Ewangeliste,
totiusque celestis curie uindictam incurrat, sitque auctoritate sanctorum Petri et Pauli apostolorum in eter-
num anathema maranatha.
Das Siegel, wie bei der vorigen Urkunde beschrieben, ist mit rother und grüner Seide angehängt, aber sehr beschädigt.
CGI.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Heinricus Dei gratia Patherbrunnensis ecclesif episcopus. ||
Notum sit omnibus Christi fidelibus tam futuris quam presentibus, Qualiter DNS. Hamuko venerabilis Pather-
brunnensis cenobii abbas, cum consilio et adjutorio fratrum suorum, curtim qu^ est in Atlon juxla eccle-
Digitized by V^ÖOQlC
, 1127. 7
siam, cum omnibus sibi attinentibus, ecclesie cui prefuit, in honore sancte Dei genitricis MARIE sanctorum*
que Apostolorum PETRI et PAVLI omniumque sanctorum a domno Meinwerco venerabili episcopo con-
structe, conquisiuit Quidam canonicus principalis nostr§ ecclesie Bernhardus noraine possedit hanc curdra
ex hereditate paterna. A quo predictus abbas terciam partera eiusdem curtis comparauit, ei enim tercium
dimidium mansum cum totidem agris et area una in Tviste, quos domnus IMADUS huius sedis episcopus
ecclesie prefate pro sua suorumque memoria propinquorum dederat, tradidit. Postea idem abbas uidens
esse proficuum curtim in unum congregare, commutationem perfecit, dans ei tres mansos et areas V. in
Thiuthorp, quas acquisierat ab Adelberone et suis heredibus per duos mansos in Nordburgnon, pro tota
reliqua parte curtis et pro cunctis sibi attinentibus. Hec commutatio in Balhornon in placito Widikindi ad-
uocati ecclesie facta, regio banno est stabilita, Bernharde cum patruo suo Conone ceterisque legitimis he-
redibus bona sua in Atlon abbati et fratribus suis tradente et ab eis booa ecclesie in Tviste et Thiuthorp
cum duobus mansis in Borgnou accipiente. Hanc commutationem nostra licentia et uoluntate factam, pre-
fate ecclesie fratribus eo jure et tenore, quo ea predictus canonicus cum suis antecessoribus ^) possederat,
in decimis, pascuis, pratis, terris cultis et incultis, cum omnibus que uUo modo inde prouenire possunt,
banni nostri auctoritate firmauimus et hanc cartam herum seriem continentem predicti cenobii fratribus
in tesümonium sigillo nostro signauimus. Huius rei testes sunt Wino prepositus. Bernhardus decanus.
Reinbertus canonicus. Widikindus aduocatus. Thiedericus comes de Vordei. Thietmarus et Hylias Nobiles uiri.
Vffo. Heinricus. Hugo. Conradus. Liudolfus. Sibertu^ Warmundus. Reinzo. Eilbertus. Gerlagus. Adelbero.
Folcbrath. Altman. Frithemar. Waltgod. Adelrad. Erph. Cono. Vdo. Altmar de Thiuthorp. Acta sunt hec
BalhomoftXVI. Kai. Junii. Anno Incamationis dominice M.C. XXVII. Indictione V. Regnante Lothario . . .
Die Charta iit aehr beschädigt und die Schrift an Terschiedenen Stellen ganx serKtört. Das seitwärts aufgedmckte, \ti%l
mit einem Theile der Charte losgerissene, an sich aber noch ToIUtändig erhaltene, grosse kreisförmige Siegel zeigt
den Bischof, in einer etwas roh gearbeiteten Figur, im Ornate, mit einer niedrigen Miitse, in der rechten Hand
den Bischofsstab, in der linken ein Bach haltend , auf einem Stuhle sitzend, mit der Umschrift: Heinricos Gra. Di.
Paterbrunnensia Epc. f.
CCII.
IN NOMINE SANCTE ET INDIVIDÜE TRINITATIS. Notum esse uolumus fidelibus Christi tam presen-
tibos quam Aituris, quod ego Heinricus Dei gratia Patherbninnensis sedis episcopus, pro remedio anim^
me^, concessi fratri nostro HAMYKONI abbati Monasterii sanctorum apostolorum Petri et Pauli in suburbio
nostrf sedis constructi, ut nonale quod iuxta nos in Sundera su^ proprietatis elaborare potuerit, uel quic-
quid a uicinis possessoribus lignorum ad nouale faciendum acquisierit, hoc totum indecimatum tam ipse
quam omnes successores sui ad utilitatem sue ^cclesie perpetuo sine ulla contradictione possideant. Qua
propter hanc cartam de hac largitione fieri iussi et sigilli nostri impressione roboratam predicto abbati
tradidi, ut sit illi et ^cclesie si^ per cuncta succedentium temponmi curricula stabilimentum et munimeu-
tum huius nostr^ concessionis, nostra pontificali auctoritate et banno illud confirmantes et sancientes, ut si
quis contra hanc nostre clementie concessionem et traditionem prefato abbati seu successoribus eiu» quod-
libet dispendium siue iniuriam irrogare temptauerit, omnipotentis Dei sanctorumque eins iram atque offen-
sam incurrat, et in die iudicii, si non emendauerit, diuino maledicto subiaceat. ite Maledicü in ignem eter-
num qui preparatus est diabolo et angelis eins.
Huius rei testes sunt, canonici. Wino prepositus. Bernhardus decanus. Godescaicus. Reimbertus. Con-
radus prepositus. Esicus. Rantwigus. Monachi uero. Bernhardus. Reinfridus* Becelinus. Frithericus. Adelgerus.
>) Die Stellen: Hec . • . patmo, dann: et ab eis . • . Borgnon, nnd: quo ea . . . anteccssoribas, die in dem sehr beschä-
digten Originale gans, oder bis aaf wenige Reste, Tcrloren gegangen, sind aus einer alten Abschrift erganst^ri OOQL^
8 11".
Werinherus. Gorlagus, et ceteri fratres tarn Monachi quam canonici. Ministeriales autem. Heinricus. Üffo.
Hugo. Eilbreth. The .... Eluer. Bernhard. Adelbero. Altman. Folcbrath. Welciko. Godescalc. Albern. Wald-
got. Bernhard. Reinzo. Eilbrath. Gerlag. Becelin. et»alii multi.
Data VIII. Idus. Julii in sede nostra Patherbrunnon. Anno ab incarnatione Domini M.C. XXVII. Indi-
ctione V. Regnante gloriose rege Lothario Anno II. regni eius. Episcopatus autem mei anno XLIIP.
Das Siegel, welche« auf einem. grossen leeren Räume swischen den Zeugen und dem Datum aufgedruckt war, ist ganz
serstürt.
CCIII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Notum sit tam presentibus quam futuris de quodam predio
in Hengeldere, qualiter uenerit in proprietatem Patherbrunnensis cfnobii constructi in honore Sanctorum
apostolorum PETRI et PAVLI. Erat ibi babitans quidam uir nomine Wienand, habens uxorem nomine
Bertlind, habentes unicam filiam nomine Garmod, nee alios liberos habentes. Iste Wienand in supradicta
uiUa quatuor possederat mansos, qui uenerant ei ex hereditate parentum. Sed cum non posset pro immi-
nente penuria illos excolere, tunc temporis fame ualida multos eciam diuitum affligente, uenit ad abbatem
predicti cenobii nomine Hamukonem et ad fratres eius, optulitque illis bona sua, si comparare uellent.
Tunc prefatus abbas et fratres eius conuentionem cunf illo fecerunt pro quatuor mansis suis cum quatuor^
decim marcis argenti, et sie idem Wienandus ueniens cum uxore sua et filia ac sorore in presentiam ad-
uocati Widikindi de Sualenbergh, tradidit prefato ceuobio eadem bona sub regali banno, uxore, filia atque
sorore laudantibus, abbate et (ratribus eius cum aduocato suscipientibus, et ipsi persoluerunt eis in pre-
senti memoratum pondus argenti. Ego autem Heinricus Dei gratia Patherbrunnensis sedis episcopus, cuius
consilio et Hcentia hec acta sunt, rogatu predicti abbatis et fratrum suorum istam cartam hanc coemtionem
continentem sigillo nostro annotari feci, ut sit prefati cenobii fratribus per cunctas successiones temporum
in testimonium , nostra pontificali auctoritate anathematis uinculo ferientes omnem personam paruam siue
magnam, que ulla arte uel ingenio fratribus in eodem cenobio degentibus de eisdem bonis ullam iniuriam
inferre presumserit. Huius rei testes sunt. Wino prepositus. Bernhardus decanus. Reinbertus canonicus. ipse
Widikindus aduocatus. Thiedericus comes de Vordei. Thietmarus et Hylias nobiles uiri. Vffo. Heinricus.
Hugo. Conradus. Liudolfus. Sibertus. Warmundus. Reinzo. Eilbertus. Gerlagus. Adelbero. Folcbrath. Altman.
Frithemar. Waltgod. Adelrad. Erp. Cono, Vdo. Allmar de Thiuthorp. et alii multi. Acta sunt hec Balhor-
non. XVII. Kai. Augusti. Anno ab Incarnatione Domini M.C.XXVU. Indictione V. Regnante Liudgero qui et
Lothario Rege.
Das seitwärts aufgedruckte Siegel ist das schon beschriebene.
CCIV.
In nomine sancte et indiuidue Trraitatis. Notum fieri uolumus tam presentis quam futuri eui fidelibus
concambium quod||ego Meingotus gratia Dei Merseburgensis ecclesie episcopus, et uenerabilis abbas Cor-
beiensis cenobii Erkenbertus iuxta consilium et commodilatem utriusque loci feciftius. In uicino quippe
tres mansus prefatus abbas nobis tradidit, unum in Porkesthorph, duos in Diderstidi, pro quibus predium
quoddam* incultum et penitus desertum, loco tarnen suo contiguum, uidelicet Sidashusun accepit. Quod
idcirco .... quia seruitium Dei illic iniliare disposuit et aliquid maioris utilitatis ecclesie sue in loco fieri
posse . . . Hec autem traditio ad confirmationem concambii coram aduocatis utriusque ecclesie, Rei^oldo
uidelicet et Adalberone, Mersburg facta et in presentia dönmi Lolharii regis aliorumque principum, Ottone
uidelicet episcopo Halberstadense , Bcrtoldo Hildenesheimense, Adalberto marchione, aliorumque multorum,
^ ^ 3igitized
1127 — 1128. 9
Goslarie firmata est. Quam nos quoque corroborantes litteris mandari et sigillis nostris signari lussimus,
et ne quis post hac infringere presumat, banni nostri intermiiiatione sub anathomate Christi et ecclesie
interdicimus. Acta sunt hec anno incamationis dominice AP. C^, XXVIP. Indictione V. anno regni domni Lo-
tharii regis n®. ordinationis domni episcopi Meingoti P. domni Erkenberti abbatis XX. coram bis testibus-
Ex parte Episcopi sunt hi testes. Reinhardus abbas. Eccleuus prepositus. Waltherus magister. Liudigerus.
Heremannus et Otto filii Milonis. Fridericus de Horebarg. Araulungus. Heinricus de Rotov. Wem. Becelinus-
Berengerus. Regenherus. Ex parte uero domni abbatis. Widikind de Sualenberg. Conrad de Euerstein. Volc-
nandus. Suicgerus. Widoldus. Gerbertus. Anno. Wago. Lenzeco. Karolus.
Die beiden Siegel, welche aufgedruckt waren, sind verloren gegangen.
ccv.
Au« einem Ropialbnche des Klosters Marienmünster.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Bernhardus diuina fauente dementia Paderbomensis episco-
pus. Quoniam ex diuina misericordia temporalibus bonis, fide recta et pia spe et sancta caritate Deo
oblatis, eterna bona comparantur, Nouerit tam futurorum quam presentium fidelium Christi uniuersitas,
qualiter Comes Widekindus vir nobilis et chatolicus nobis propinqua consanguinitate coniunctus, et uxor
eius Luttrudis nobilis femina Deo deuota, tam nostra exhortatione ipsorum salutem desiderante, quam spon-
tanea ipsorum voluntate ad celestem patriam suspirantes, cum consensu heredum suorum ceperunt in pro-
pria sua hereditate fundare Ecclesiam in honorem Dei ac sancte genitricis ipsius Marie virginis, Insuper
et Claustrum, officinas quoque, et onmia claustralia spiritualibus viris et monastice vite ac conuersationi
aptissima, Et quia püs semper adiutor est Dens, honeste incepta perfecta constructione consummauerunt,
Collectisque in ea cousilio ecclesie nostre Christi pauperibus monastice vite personis, quos non solum
summe perfectionis fama Deo et hominibus, sed et ipsa religionis res et opera commendant. Abbatiam
in eodem cenobio liberam et ab omni secularis obsequii iure absolutam auxiliante Deo instituerunt, Impo-
nentes ei vocabulum Sancte Marie Monasterium. Igitur prebendam fratrum ex propria hereditate dispo-
nentes, de libera et Deo digna Abbatis electione hoc decretum auctoritate ecclesiastica firmauerunt, Vt si
inter rosas huius nouelle plantationis oliua fructifera excreuerit, inter humiles paupertatis martirio florentes
persona idonea reperta fuerit, summa cum libertate assumatur, sua obedientia ceteris pater preficiendus
Et omnino careat ministerialibus, careat beneficiatis hominibus, Nulla propinquorum dilectione ductus res
ecclesie dilapidet, Nichil nisi hospitalitatis et caritatis causa dispertiat. Quod si inutiliter res dissipauerit,
analhema sit. Si autem Abbas alias queri conuenerit, eiusdem ordinis pater eligatur, Qui venire contra-
dixerit, consiliis et auxiliis nostre obtineatur ecclesie. Secundum quem religionis teuerem dominus Ger-
hardus primus huius Ecclesie Abbas electus et consecratus est. Nos igitur pium hoc circa cultum Dei
Studium nostris quoque consiliis et auxiliis promouere cupientcs, partemque aliquam in eterna remunera-
tione habere desiderantes, quia exhortatio nostra uscpie adeo processerat, hanc eandem pauperum Christi
congregalionem decreuimus hoc ordine adiuuari, Vt si quis fidelium nostrorum, siue liberorum hominum
siue ministerialium Ecclesie nostre, tactus' Spiritus sancti visitatione intrinsecus, sua siue beneficia siue here-
ditatem pro eterna remuueratione minuere sibi, et sancte Marie in predicta Ecclesia conferre voluerit,
liberam ex concessione et auctoritate hoc perficiendi habeat potestatem. Quod ut nullius emuli molimine
retractotur, quin omnibus diUgentibus Deum, quibus omnia cooperantur in bonum, magis gratum efficia-
tur, exemploque nostri emolimenti successores nostri ad similia prouocentur, presertim quod plurimum de-
coris ecclesie nostre inde prouenire preuidemns, quedam beneficia nobis libera facta in pago Bredinburne
Sita cum deciraa ei adherente, predicte ecclesie contulimus cum omnibus pertinentiis siue adherentiis, vide-
licet seruis et ancillis, areis, edificiis, terris cultis et incultis, viis et inuiiä, exitibus, reditibus, mjesitis £t
Cod. dipi. hisi. Westfal. U. 2 Digitized by V^OOQlC
i|0 ii28.
inquiroiidis, siluis, pratis, pascuis, aquis, piscationibus, molendinis et Omnibus rebus mobilibus et inmobi-
libus et ceteris que et quoquo modo nominari possunt utilitatibus, et hac nostra auetoritatis episcopalis
pagina, communi consilio et unanimi totius Ecciesie nostre conscnsu, pro salute nostra et omnium fratrum
nostrorum Canonicorum et antecessorum successorumque nostrorum eterna beatitudine proprietauimus. In-
super carratam vini ad sacrificium Domini singulis annis largiti sumus, ita ut quicunque in eadcm ecclesia
fuerit Abbas canonice electus, liberam habeat potestatem tenendi, possidendi et ad honorem Dei et sanctc
Ecciesie sicut placuerit disponendi. Pro cuius beniuolentie gralia et simili per successores nostros episco-
pos adiuuante Dco eidem ecciesie in posterum exhibenda^ nostre petitionis interuentu, a predicto Comite
Widikindo, quod multi etiam Episcopi et Abbates petebant, obtinuimus, ut videlicet eadem Abbatia, sicut
dictum est, libera et ab omni secularis obsequii iure aliena, Ecciesie nostre fratemitate deuincta, in spiri-
tualibus negociis sit subiecta, Abbas obedientiam Paderbomensi Episcopo faciat, Consecrationem suam et
fratrum suorum ad sacros ordines promouendorum ab Ecclesia nostra expetat, ad synodum et ad alios
spirituales conuentus inuitante Episcopo familiariter veniat, et per impensam Episcopi ei familiariter exhi-
bitam, cum decore procedens conuentui deseruiat, Judicia approbanda una cum ecclesia nostra admittat,
reprobanda contempnat, Denique consolationes et consilia in suis causis inueniat, Postremo omnia spiritua-
lia tam ipse quam fratres ipsius tamquam filii pie matris ubera sugentes petant et accipiant, Yt et nos
orationum elemosinarumque illorum et ipsi nostrarum in Christo iugiter sint participes. Ad hunc fratemi-
tatis in Christo amorem statuimus, ut si quando visitationis seu exhortationis gratia ad locum aduenerit
Episcopus, porcio probende que uni ex fratribus in die prouenire poterit, ei proponatur, ut ex hac deuo-
tionc in Domino gaudens episcopus, de sua abundantia, inspirante Deo, fratrum si quando possit supplere
cogitet inopiam. De electione autem aduocati, qui in rebus ecciesie quesitis vel querendis siue defenden-
dis seculari lege sollicitus sit, hoc statuimus, Vt si in congregatione Widekindi Comitis idoneam et sibi
placentem pcrsonam inuenerint, ipsam eligant in aduocatum, donantes ei beneficium, honorem videlicet
quo maior esse non potest, fratemitatem suam in Christo et orationes, et si digne administrauerit officium
suum, etemam remunerationem. Si vero rapax et negligens extiterit, sine dilatione amotus, careat et
officio et honore concesso, aliumque sibi ecclesia, ubi voluerit et quem voluerit, prouideat, qui petitione
et patrocinio Paderbomensis Episcopi regali banno inuestiatur, et secundum iusticie tenorem utilitati fra-
trum defensionis vires non subtrahat, et etemam remunerationeuK, qua nichil est felicius, accipiaU Et ut
hec traditio et Widekindi Comitis et heredum suorum rata et inconuulsa permaneat in perpetaum, hanc
auetoritatis nostre paginam inde conscribi, manuque propria confirmantes, sigilli nostri impressione iussi-
mus insigniri. Huius autem rei facto interfuit Siwardus Mindensis Episcopus. Tithardus Ossenburgensis
Episcopus. et dominus Erckenbertus Corbeiensis abbas. Hamuco Paderbomensis abbas. Gerhardus primus
abbas huius loci. Wino prepositus. Esic prepositus. Widekindus comes. Bemhardus. Herimannus. et alii quam
plures. Actum anno incarnationis dominice Millesimo centesimo XXVIIL XVUI. Kai. Septembris.
CCVI.
In nomine Sancte et indiuiduf Trinitatis. Nouerint et pie animaduertant omnes tam futuri quam pre-
sentes, hec ita acta esse, que in presenti pagina subscripta continentur. Meinwercus episcopus opere et
nomine magnificus et timorem Dei habens, omnia qu^ ecclesif beatorum apostolorum Petri et Pauli *) in
Patherburnon site, que uocatur Hierosolima orientalis, in congregatione constmenda contulit, ita consiliis
amicorum, potestate regali, auctoritate episcoporum et archiepiscoporum, et banno proprio in uirtute Spi-
.) So .teht lrru.ua.lich Kr And««. ^.^.^.^^^ ^^ GoOglC
1128 — 1129. 41
ritus sancti prolato stabiliuit^ ut in eternf dampnationis incendio sine fine ardcat, quicunqne ucl unum ex
Omnibus Deo patri et filio et Spiritui sancto pie oblatis auferre prcsumpserit. Inter que Deo oblata pars
Sundere quc ab Oriente est secus uiam que ducit ab urbe usque Esbehtinchuson , cum esset raulto tempore
ablata, prepositus Esieus apud dominum Bernhardum episcopum multo obscquio uel pctitione priorum et
seniorum ecclesie ac ministerialium optinuit, ut ipse eam eeclesie restitueret, restitutam banno etiam suo
confirmaret. Quod fideliter perficiens episcopus conuocatis fidelibus suis, se in palam a sententia excom*
municationis supranotate liberum et absolutum ostendens, predictam partera Sünder^ remisit ecclesie beati
PETRI ad usum fratrum Deo ibidem famulantium, proprioque banno confirmauit. Huius doni secundo dati
testes affuerunt omnes fere Path^rburnensis ecclesie canonici ac ministeriales, cum aliis quam pluribus,
apposito signo episcopali in testimonium firmitatis.
Von dem seitwärtB auf einem, von der Schritt leer gelassenen Räume y aufgedmckten Siegel ist nur ein BruchstScky mit
einem Theile des Bildnisses des sitzenden Bischofs, übrig.
CGVII.
In nomine Sancte et indiuidue Trinitatis. Bemhardus Dei gratia Pathcrbrunnensis ecclesie humilis
minister. II Quia habundante iniquitate multorum karitas refrigescit, et ecciesiarum iura disturbantium et bona
diripientium malicia et insolentia ubique inualescit, episcopalis auctoritatis et defensionis subiectis conferre
sttbsidium, credite dispensationis nos ammonet officium. Unde omnium fidelium Christi tam presentium
quam futurorum nouerit uniuersitas, qualiter nos diuini amoris instiuctu, uenerabilisque abbatis Hamuko-
nis, ecclesie beatorum apostolorum PETRI et PAULI» que in presenti ciuitate sita est, et fratrum suorum
aliorumque fidelium nostrorum interuentu, talia bona, qualia eidem ecclesie libcralitate regum, largitione
principum, concessione pontificum, oblatione fidelium delegata sunt, in ecclesiis, bannis, decimis, curtis,
mansis, areis, edificiis, mancipiis, noualibus, aliisque rebus maioribus et minoribns, mobilibus et immobi-
libus, et que diuersi abbates ipsius ecclesie, diuersis temporibus, sua suorumque fratrum instantia et in-
dustria, precariando, comparando, commutando, legitime acquisierunt, nostra pontificali auctoritate et banno
stabilimus et coiifirmamus, ea uidelicet ratione, ut prenominatus abbas cum suis fratribus eorumque suc-
cessores ea cum omnibus suis appendiciis, acquisitis seu acquirendis, libere et quiete possideant, et quf
communi consilio de eis rationabiliter disposuerint, ad utilitatem et dignitatem sue ecclesie cum consilio et
testimonio episcopi legaliter faciant Fratribus autem licentiam eligeudi abbatem uita et moribus idoneum
concessam, animarumque curam et seplilturam tam de ecclesie ipsius indigenis, quam cum eis habitantibus
aduenis, salua ^cclesie nostre auctoritate et parrochiani presbiteri canonica iusticia, firmam et ratam nichilo-
minus permanere decernimus, et ab omni hominum inuasione, direptione, exactione, ipsis eorumque rebus
possessis seu possidendis, ecciesiastice pacis tranquillitatem et nostre pontificalis tuicionis securitatem im-
pendimus. Quicunque ergo hfc fraudulenter uiolare uel uiolentcr annullare prcsumpserit, anathemate fori*
atur, et si non uelociter resipuerit, cum diabolo et atrocissimis pompis eius gehenne ignibus dampnandus,
a sancte ecclesie gremio omniumque fidelium consortio expellatur. Cunctis autem in eodem monasterio
per iter discipline regularis gradientibus, gratia celestis perseuerandi instantiam et perfectionis usque ad
finem uictoriam conferat, que ipsorum intercessionibus quietis et utilitatis sue auctores et prouisores fnicta
laborum suorum in ^terna gloria participari concedat.
Testes huius rei sunt. Wino prepositus. Bernhardus decanus. Couradus prepositus. Reinbertus. Esi-
eus. Gernandus, et Reliqui omnes canonici. Laici uero liberi homines. Widikindus de Sualenberg. Bernhar*
(lus de Lippia et frater eius Herimannus. Othelinc. Thietmar. Volcmar. Bernhard. Heinric. Ministeriales au*
tom. Heinric. Liudold. Manegold. Heinric. fratres. Ecbrath. Yffo. Cono. Eilbrath. Adelbero. Adelbrath. Hugo,
2 *
Digitized by C^OOQ IC
42 1129 — 1180.
Folcbrath. Altman. Adelbrath. Anshelm. Bernhard. Sibrath. Winand. Godescalc. Sigebodo. Welziko. Wizo.
Rother. Thancmar. Thiederic. et alii multi.
Data Patherbrunnon III. Idus Aprilis, in cena Domini, Anno incarnationis eins M. GXXVIIII. Indictione
VII. Regnante Lothario rege. Regni eins anno V.^o Episcopatus nostri secundo.
Dm zur Seite aufgedruckte grosse kreisförmige Siegel seigt den Bischof, mit anbedecktem Haupte, auf einem niedrigen
Stuhle sitzend, in der rechten Hand den Bischofsstab, in der linken ein geöffnetes Buch haltend, mit der Umschrift:
Bernhardus Dei Gra. Patherburnensis Eps. f.
CCVIII.
Aus dem Kopialbuche des alten Domes zu Münster.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Quia sicut scriptum est breues sunt dies hominis et humana
tempora velut umbra defluunt, quidquid in humanis actibus est velox dierum cursus cito toliit a memoria,
quam tamen scripturarum auctoritas maxime solet prolongare, Idcirco parua sancti Pauli congregatio que-
dam sue fraternitatis consilia scripture curauit commendare, ne ea aut velox obliuio prorsus delere, aut
hostilis lingua posset in diuersa mutare. Couuenit itaque eadem congregatio, coram venerabili Monaste-
riensis ecclcsie pontifice Ecberto, cum preposito suo Engilberto aliisque quampluribus tarn de clero quam
de populo utriusque ordinis liberorum scüicet ac ministerialium quorum nomina subscripta habentur, vt
daret aduocato suo Burghardo de prebenda sua singulis annis libram decimarum in villa que vocatur Vel-
torpe, videlicet pro labore, pro defensione probende sue, vt quamdiu ipse viuat, vel quicumque eius
fuerit aduocatus habeat, hac tamen condicione, vt ipse de prepositura nullum exigeret seruicium, nuUum*
que alium censum, nisi forte ab aliquo villicorum suorum vocaretur pro aliqua causa necessaria, et tunc
seruicium cum sex equis illi daretun Si autem facienda erit commutatio aliqua aut prediorum aut manci-
piorum, solidus denariorum detur ei. Huius rei testes sunt. Guntramnus decanus. Ecbertus vicedominus.
Engilbertus custos. Henricus diaconus. Betselinus presbyter. Nobiles autem hü sunt. Wigboldus. Ruothulfus
de Steinuorde et frater eius Liudolfus. Herimannus de Lippia et frater suus Bernhardus. Ministeriales sunt
isti. Bernhardus et Thietmarus de Dulmannia. Wulfardus villicus. Herimannus camerarius et alii quamplures.
Facta sunt hec millesimo centesimo vicesimo nono anno incarnationis Domini, Secundo autem ^no episco-
patus domni nostri Ecberti, in cuius presentia hec facta et confirmata sunt, Et cuius sigillo hec carta sig-
nata est.
CCIX.
Aus dem ältesten CorYejr'schen Kopialbuche.
In nomine sancte et indiw'due Trinitatis. Folcmarus Dei gratia Corbeiensis abbas. Si ecclesie nobis
commisse in rebus necessariis proposse et nosse consulimus et in presenti et in futuro per Dei misericor-
(ham nobis profuturum confidimus. Vnde nouerint uniuersi fideles tam presentes quam futuri, quod qui-
dam de familia nostra Conradus nomine, qui Ofßciale nostrum in Groninge et Croppenstide seu Ammen-
thorp temere c[uodammodo sibi usurpare uolebat, eodem officiaU se penitus abdicauerit, scilicet ut nulla
latens occasio reposcendi uel spes iure ulterius recipiendi tam ipsi quam heredibus suis remanserit, iubente
hoc fieri domno Lothario gloriose imperatore, quem pro eadem causa sepius interpellauimus , Nobis quo-
que ad ipsum iusticia fauente studiosius annitentibus.. Quod ut in posterum ratum et stabile permaneat,
presentes litteras sigillo nostro signari iussimus. Huius rei testes sunt. Arnoldus prepositus. Hugo monachus.
Reinoldus camerarius. Bardo. Thidericus. Heremannus. Liberi homines. Lenzico. Conradus. Wago. Suauus.
Thegenhärdus. Heremannus. Wlmannus. Fridericus« Lendericus. Bosico. Reinherus. TozelinuS| Conradus. Helm-
Digitized by V^OOQIC
1130. 43
wigos. Eppo. Adulfus. Herethegos. Bernhardus. Actum Groninge anno incaraationis Domini H**C**XXX^ In-
dictioae YIU. X. Kai. Maij.
ccx.
Am einem Kopialboche des Klosters Marienmünster.
In Nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Adelbertus Dei gratia Moguntinensis Archiepiscopus et
apostolice sedis legatus, Notum facio omnibus tarn futuri quam presentis temporis Christi fidelibus, quali-
ter annuente et concedente venerabili fratre nostro Paderbornensi episcopo Bernhardo, Widekindus Comes
fundauit Ecclesiam in sua hereditate, in honorem Dei et sancte Marie genitricis ipsius, Itemque propria
hereditate dotauit eam, coUectis in ea fratribus monastice professionis ad seruiendum Deo et sancte Marie
pro salute anime sue et antecessorum suoram et pro uniuersa ecclesia catholica. Item liberam fecit ean-
dem Ecclesiam suam, ita ut sit ab omni subiectione absoluta, nisi quod in spiritualibus tantum querendis
et accipiendis et disponendis Paderbornensi Episcopo et Ecclesie sue sit subiecta, Item liberam habeat
electionem in eligendo spirituali patre, in eligendo aduocato qui eis sit necessarius et non grauis. Hanc
etiam concessionem habet ab episcopo Paderbornensi, cum consensu totius Ecclesie sue, ut si quis vel
liberorum hominum vel ministerialium Paderbornensis ecclesie, de rebus suis, siue de beneficio suo, *eterne
remunerationis amore sibi minuere et illi quippiam conferre voluerit ad ampliandam rem fratrum, hoc
licitum sit et raturo, et perpetuo maneat inconuulsum. Et nos igitur prefati fratris nostri piam concessio-
nem testamenti auctoritate ab ipso stabilitam et sigillo eins communitam approbantes, boneque voluntatis
ac meriti ipsius participies fore desiderantes, presentis pagine seriem conscribi et sigilH nostri impressione
precepimus consigniri, sub perpetuo anathemate omnipotentis Dei patris et filii et spiritus sancti, et bea-
torum apostolorum Petri et Pauli, et domni pape Honorii et nostro interdicentes, ne quis eam dolo aut
uUo ingenio impetere aut infringere audeat, Sed dum tempus vite huius voluitur, rata et inconuulsa per-
maneant. Testes fuere. Prepositus de Frislaria Godeboldus. Prepositus de Jecheburg Henricus. Prepositus
de Heligenstadt Godeschalcus. Comes Ernestus et frater eins Lambertus. et alii quam plures qui viderunt
et audierunt. Acta sunt hec anno dominice incarnationis Millesimo Centesimo tricesimo, Indictione octava,
Regnante Lothario secundo, anno regni eins septimo. Datum Frislarie, XII. Kai. Julii. Feliciter Amen.
CCXI.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Bernhardus Dei gratia Patherbrunnensis ecclesif Episco-
pus. II Notum sit omnibus Christi fidelibus, quod temporibus Domni Hamukonis Patherbrunnensis cenobii
abbatis, mulier (juedam nomine Aethelind, cum consensu heredis sui nomine Siniconis et mundiburdi sui
nomine Wicbrath, tradidit ecclesie beatorum apostolorum Petri et PauH quatuor mansos cum areis in Nat-
tusungon, ea condicione et promissione, ut quoad viueret dimidium talentum leuioris moncte et VI. roal-
dros frumenti iuxta medium brasii de eadem ecclesia acciperet. Que traditio in placito Conradi comitis
de Euerscutte stabilita et regali banno firmata, et a domno Heinrico episcopo antecessore nostro banno
episcopali est roborata. Prenominatus autem abbas temporibus predicti antecessoris nostri, eccjesia in
Atlon et curte acquisita, utile considerans in unum congregare bona siraul posita, nostro fratrumque snö-
rum consilio et unanimi consensu, dedit ipsos IUI. mansos cum areis Liutgarde uidue Volcoldi de Malsburg,
pro tribus mansis in Atlon, filio eins Bertoldo adolescente presente, et hanc traditionem primo coram altari
Sanctorum apostolorum Petri et Pauli, secundo Balhornon in placito Widekindi aduocati ecclesie, hec sub
regali banno suscipientis et confirmantis, una cum matre laudante. Que ut rata et inconuulsa omni tem-
pore permaiicant, banni nostri munimine ea confirmauimus et hanc cartam huius rei.indicem sigillo nosti^p
44 1130 --1132.
insignin iussimus. Testes auteni, quorum preseiilia hec acta sunt, hi sunt. Heinricus comes filios Elferi,
qui illos mansos in Atlon in beneficium habuit, et eos rogatu domine sue ecclcsie dimittens, illos in Nattu-
sungon recepit. Vffo. Hugo. Liudoldas. Adelbero. Adelbrath. Welziko. Sigebodo. Adelbodo. Thiederic. Ro-
tholf. Rcinzo. Gerlag. Sibralh. Warmund. Eilbrath. Adelbrath. Othelric de Aldenherise. aliique quam plures.
Acta sunt hec Nonis Augusti, anno incarnationis dominice M.C.XXX. Indictione VIII. Regnante Liud-
gero qui et Lothario Rege.
Das Kur Seite aufgedruckte Siegel ist das schoa beschriebene.
CCXII.
X In Nomine sancte et indiuidue Trinitalis. || Ego Egebertus Dei gratia Mimigardefordensis fcclesie licet
peccator Episcopus, quod ad multorum noticiam pcruenire congruum duxi, litterarum monumentis mandare
prouida deliberatione curaui. Nouerit ergo presens etas, omniumque subsecutura posteritas, quod in epi-
scopatu nostro, Spiritu sancto cooperante, qui ab initio statum nascentis ^cclesie per quos nouit et uoluit,
partim condendo nouas', partim reinstaurando* destructas, in melius promouit, locum qui dicitur LisbarN,
sanctimonialium satis indisciplinatarum, auctoritate apostolica dni pap^ Honorii communiti, in statum melio-
rem commutauimus. Clero enim cum omni deuotione assensum prebente, uolentibus omnibus bonis tam
nobilibus quam ministerialibus, consentientibus etiam ipsis prefati loci sanctimonialibus, et pro temporali
stipendio Stipendium utilius recipientibus , locum memoratum cum omnibus appendiciis, quesitis et acqui-
rendis, moiiachis secundum regulam Sancti Benedicti uiuentibus commisimus. Nee minus ad omnium noti-
ciam peruenire uolumus, quod monachis ibidem Deo seruientibus , communi consensu fratrum beati Pauli,
liberam electionem inter se in eligendo abbate secundum timorem Dei et regulam sancti Benedicti con-
cessimus et de c^tero confirmamus, ita tamen ut electum cum omni humilitate domino episcopo ordinan-
dum et consecrandiun representent. Si quis uero huic traditioni tam canonice fact^ obuiare, uel eam an-
nullare presumpserit, perpetuo anathemati, nisi resipuerit, subiaceat, omnesque suas sanctiones cassari
penitus experiatur. Quod ne forte attemptare quis audeat, et ut memoriale in generatione generationum
permaneat, inpressione sigilli sancti Pauli ac nostri, subter consignatis idoneis testibus signauimus, quorum
Nomina sunt hec. Bruno maioris ecclesie prepositus. Guntramnus eiusdem ecclesie decanus. Egebertus
uicedominus. Engelbertus prepositus. Heinricus decanus. Gerarardus magister scolarum. Wibertus. Godescal-
cus. Herimannus. Liberi. Bemhardus. Wicboldus. Rodulfus et frater eins Liudolfus. Theodericus et frater
eius Werenboldus. Burchardus. Ministeriales. Bemhardus. Thiemarus. Werenzo. üvlfhardus. Ruocherus. Liut-
gerus. Liutbertus. Wolthardus. Geltmarus. Bertramnus. Weltherus. Liutbertus. Bruno. Godefridus et frater
eius Herimannus. et alii quam plures.
Actum anno incarnationis Domini millesimo centesimo XXXmo primo, indictione nona, Regnante uicto-
riosissimo rege Lothario, anno regni eius septimo.
Von den beiden auf die Charte gehefteten Siegeln ist das eine, des Bischofs, abgefaUen, das andere, der Kirche oder
des Domkapitels, mit dem Brustbilde des heil. Paulus und der Umschrift: Scs. PayIvs apls., noch erhalten, wiewohl
am Rande beschädigt.
CCXIIL
In nomine sanct^ et indiuidu^ Trinitatis. || Nouerint omnes tam futuri quam presentes, quod ego
WERENHERVS Dei gratia Monasteriensis episcopus, antecessoris mei uenerabilis presulis et felicis memoric
EGEBERTI foclum sub anathemate probauerim. Namque idem antecessor mens V. libras census de leui
moneta que est in Frisia, Sacro sororum conuentui in §ccle<jia beate MARIE Deo fanmlanti, oue-est in
Digitized by V^OOQIC
11S2 -- 1133. 45
suburbio nostro, ad usum ucstitas earum tradiderat, quod ego banno meo, ut inconuulsum permaneret,
stabiliui. Quas etiam eis, sicut antea factum fucrat ab eodcm supradicto predecessore meo , ex uillicatioDe
siue custodia uel tutela Wilbrandi singulis annis persoluendas designaui, et ne uel negare quis aut uiolare
presumat, quod a nobis duobus factum est, priuilegii huius donatione et sigilli mei imprcssione confirmaui.
Vt hec igitur quantulacumque nostre deuotionis oblatio eidem ecclesi9 et sanctimoniaiibus Deo et sanct^
genitrici eins deuote in ea famulantibus semper rata maneat atque inconuulsa, auctoritate que nobis a Deo
coliata est firmiler statuimus, statuendo firmamus, et statuti huius iniuriosos ac sacrilegos uiolatores, usque
ad satisfactionem condignam, anathematis uinculo constringimus. Conseruantibus uero et augentibus gratiam
a domino Deo et pacem promittimus.
Actum anno incamationis Domini M.C.XXXIP. indictione X. Regnante uictoriosissimo rege Lothario,
anno regni eius VIII.
Du Siegel ist der Charte mit «chmalen Pergamentstreifen aufgeheftet, aber sehr beschädigt. Die Beschreibung desselbea
s. bei der Urkunde desselben Bischofs vom J. 1144.
CCXIV.
In nomine sanct^ et indiuidue Trinitatis. || Quoniam sollicitudo prelatorum inuigilare debet utilitati et
profectui subditorum, idcirco ego Hamuko Dei gratia Patherbrunnensis cenobii abbas, tempore oportnno
coram Deo misericordiam, et apud posteros nostros salutarem fratem^ commemorationis memoriam inue-
nire cupiens, communicato unanimi fratrum, ministerialium, aliorumque fidelium nostrorum consilio et ad-
jutus auxilio, mansum unum in Hilasan a quodam uiro Reinhero iiomine octo marcis comparaui/ quem
communi utilitati profuturum ecclesie nostre sollempniter tradidi delegaui. Postea quibusdam bonis in Atlon
legitime concambio acquisitis, fructuosum considerantes in unum colligere bona simul posita, predictum
mansum cuidam ministeriali prepositi, Folcberto nomine, dedimus, et ab eo filiisque suis mansum unum
cum area, quem ibidem in Atlon a quodam uiro Ricwardo nomine comparauerat, recepimus. Quod ne in
posterum aliqua persona parua uel magna uUo modo ualeat infirmare, hoc presenti scripto et sigillo^ illu-
striumque uirorum qui aSiierunt testimonio dignum duximus confirmare. De quibus sunt hi. Wino prepo-
Situs. Gcmaiidus. Othelricus. Reinboldus. Rantwigus. canonici. Ministeriales. Yffo. Adelbero. Hugo. Altman.
Athelbrath. Altmar de Thiuthorpe. Vdo. Waltgot. Welziko. Adelbrath. Warmund. Eilbrath. Liudolf. Frithemar.
Gerlag. Godescalc. Conrad. Reinzo. Ecbrath. et alii multi.
Actum incarn. DonL MCXXXn. Indictione X. Regnante Ludgero qui et Lothario rege.
Von dem lur Seite , auf einem Ton der Schrift leer gelassenen Räume , mit schmalen Pcrgamentriemen angehefteten,
kreisförmigen Siegel , ist nur ein Bruchstück übrig , auf welchem der grössere Theil von dem links sehenden Brust-
bilde des Abtes 9 mit unbedecktem Haupte und einen Bischofssteb haltend, noch lo erkennen ist. Von der Um*
Schrift ist nur noch der Schloss: • . • Grä« Di. Abbas, an lesen.
ccxv.
Innocentius episcopus seruus semorum Dei, uenerabili fratri Bemardo Padelburgensi episcopo eiusque
successoribus canonice promouendis in perpetuum. || Sicut onme datum Optimum et onme donum perfectum
desursum est et a patre luminum descendere scripture sacr^ auctoritas protestatur, ita procul dubio no-
stram gloriam atque letitiam fore credimus, si fralres nostri digni honore inueniuntur, et pro sua probi-
täte atque scientia de magnis honoribus ecclesiasticis ac digm'tatibus ad altiora prouehi promerentur. Hoc
profecto intuitu, quoniam multa de tue deuotionis erga beatum Petrum studio, uenerabilis frater Bemarde
episcopo, nostris sunt auribus nuntiata, et hoc ipsum certis indiciis comprobauimus, equi
Digitized '
'S^U^bbgle
46 1133^1134.
impenso obscquio a scde apostolica amplius honoreris, et ut de cetero fraternitatem tnam nobis magis
obnoxiam statuamus, tarn temporaliter quam spiritualiter^ gratum emolumentum domino cooperante reci-
pias. Et quoniam tamquam Aaron ad pontificalis dignitatis fastigium diuina prouidentia te credimus euo-
catum, et loco Moysi ad regimen es, et . . . atum christiani populi constitutus, eorum quoque dignitatis
te principem constituimus, et usum rationalis tibi tuisque successoribus ex apostolice sedis benignitate con-
cedimus. Hoc uidelicet sancientes, ut eodem his diebus per parrochiam tuam infra ecclesiam dumtaxat
utaroini, qui in presentis scripti pagina prescribuntur. Id est. Cena Domini. Pascha Ascensione. Pentecost«.
Natalo beati Johannis Baptiste. Festiuitatibus beatorum apostolorum Petri et Pauli. Solemnitatibus beate
Marie, et Omnium sanctonim. Natale Domini et Epyphania. In consecrationibus quoque ecclesiarom infra
tuam parrochiam, nee non etiam ordinationibus clericorum, in anniuersario dedicationis Padelburgensis
ecclesie, et in festiuitate Sancti Liborii. Tua itaque, frater dilectissime, interest, ut quod in facie geris
ecclesio, operum tuorum commendct effectus, et tua dilectio hac semper gratia dignior ualeat inueniri.
f Ego Innocentius catholice ecclesie episcopus SS. Signum manus mee. Adiuua nos Deus salutaris
nosler.
Datum Laterani per manus AIMERIG sancte Romane ecclesie diaconi Cardinalis et Cancellarii, Nonas
Junii, Indictione Xlm« Incamationis dominice anno M^. C^XXX<^.III®. Pontificatus uero Donmi INNocentii PP.
n. anno IUI.
Das Siegel ist Terloren gegangen.
CCXVI.
Aas einem Copiarioin des Stifts St. Patroklus zu Soest, im Besitz des Criminal-Directors Dr. Gehrken %n Paderborn.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Bruno Dei gratia sancte Coloniensis ecclesie Archiepiscopus.
Quoniam negligentia et remissione villicorum Curia nostra que est in Gelmene prioribus temporibus pene
attenuata est, eo quod horaines familie vtriusque sexus de diuersis condicionibus ipsi curie accedentes
indictione census sui quadam beneficii gratia magna ex parte exonerabant, scilicet vnicuique siue masculo
siue femine medietatem debiti sui uel multo amplius remittentes, non suraus passi nostris diebus indiscreta
seruicii nostri dispendia, Sed eidem curie nostre antiquum suum ius et plenariam census redditionem cum
labore quidem et iudiciali decreto resignauimus, exceptis duntaxat eis qui leuiora sibi imposita coram examine
nostro comprobare potuerint, uel a nobis et successoribus nostris propter seruicia sua alleuiari promeruerint,
Itaque duobus germanis fratribus Wernhero et Iboni, liberis progeuitoribus editis et postea sancto Petro gratis
contraditis, Bernhardo quoque et Bernharde fratribus, libera etiam matre sed spontanee tradita genitis, quo-
rum pater datus est ecclesie pro quodam ex nostris perempto, Item Alfwino et vxori eius Gerthrudi, que
et ipsa liberis orta natalibus simili modo se vitro ecclesie contradidit, cum consilio priorum, liberorum et
ministerialium noslrorum, tale priuilegium concessionis nostre donatione indulsimus, vt ipsi et secutura pro-
les eorum non amplius quam duos denarios annuatim persoluant, sine mundiburdio nubant, maior natu in
eis solus tributarius fiat, et liberi ab omni exactionis incommoditate de reliquo uiuant. Si qua uero mulier
ex eis viro integrum censum debente nupserit, nati ex ea filii palris lege teneantur, Vt autem hec nostra
constitutio stabili tenore firma et illibata seruetur, et testamenti conscriptione et multorum testium astipu-
lationc et banni nostri auctoritate roborauimus et sigilli nostri impressione subterbullari iussimus. Data
XVIF. Kai. Julii, anno incamationis dominice M<>.C^.XXX®.IIIF. Indictione Xlb. Imperante domino Lothario,
anno regni eius VIIF. Archiepiscopatus autem nostri anno IF. Testes fuerunt. Prepositi. Bern, de sancto
Cuniberto. Henricus de apostolis. Arnoldus de gradibus. Liberi. Arnoldus. Hermannus. Thietmarus. Bernhar-
dus. Vdo. Ministeriales. Almarus. Heinricus. Tiemo. Philippus. Adelricus. Adelbertus. Sifridus. Wezelinus.
Hizil. Israhel. Godefridus. Ilartwicus. Conradus, Macharius et alii multi.
Digitized by V^OOQlC
1134. 47
CCXVII. *)
l In nomine sanctf et indiuidue Trinitatis. || Ego ^) Werinherus Dei gratia Mimigardefordensis ecciesie
episcopas, quod ad multorum noticiam peruenire coDgruuai duxi, litterarum monimentis mandare prouida
deliberatione curaui ^), Nouerit ergo presens etas omniumque subsecutura posteritas, quod in episcopatu
nostro, Spiritu sancto cooperante, qui ab initio statum nascentis ecciesie per quos nouit et uoluit, partim
condendo nouas» partim restaurando destructas, in melius promouit, locum qui dicitur Lisbam') sanctimo-
nialium satis indisciplinatarum , auctoritate apostolica domini pape Honorii communitus, antecessor meus
pie memorie Egbertus in statum meliorem commutauit. Clero enm cum omni deuotione assensum pre-
bente, uolentibus omnibus bonis tam nobilibus quam ministerialibus, consentientibus etiam ipsis ^) prefati
loci sanctimoniaiibus et pro tcmporali stipendio melius recipientibus, locum memoratum cum omnibus ap-
pendiciis quesitis et acquirendis, monachis secundum regulam Sancti BeNeDicti uiuentibus commisit Nee
minus ad omnium noticiam peruenire uolumus, quod monachis ibidem Deo seruientibus, communi consensa
fratrum beati PAVLI, liberam electionem in eligendo abbate secundum timorem Dei et regulam sancti Be-
nedict! concessit et de cetero conärmauit, ut electum tarnen cum omni humilitate domino episcopo ordi-
nandum et consecrandum representarent. Quod factum per omnia laudabile cum omni ^) deuotione am*
plexus, non tantum laudaui, uerom etiam ^) capellam que dicitur Watdenhart cum omnibus appendicüs
quesitis et acquirendis, mobilibus et immobilibus, cultis et incultis, aquis aquarumque decursibus, cum
consilio prelatorum nostre sedis ^), pro salute anime me9, ad utilitatem fratrum Deo ibidem seniientium
tradidi. Si quis ergo bis traditionibus obuiare, uel eas annuUare presumpserit, perpetuo anathemati, nisi
resipuerit, subiaceat, omnesque suas sanctiones cassari penitus experiatur. Quod ne forte attemptare
quis audeat, et ut memoriale in generatione generationum permaneat, hanc cartam inde conscriptam, im-
pressione sigilli sancti Pauli ac nostri consignauimus subter, ncc non®) idoneis testibus confirmauimus, quo-
rum nomina sunt hec. Heinricus prepositus maioris ecciesie. Gnntramnus decanus eiusdem ecciesie. Engil-
bertus prepositus. Gerhardus magister scolarum. Wicbertus. Herimannus. Anshelmus. Liberorum nomina.
Wicboldus et filius eins Bemhardus. Rodolfus ®) et frater eins Liutdolfus. Theodericus et frater eius Weren-
boldus. Burchardus. Ministerialium nomma. Bernhardus. Ditmarus. Werenzo ^®). item Bemhardus. üvolfhar-
dus "). Rotgerus ^*). Liutgerus. Liutbertus. Walthardus. Geltmarus. Bertramnus. Uvaltherus. Liutberlus. Bruno.
Godefridus et frater eius Herimannus, et alii quam plures.
Acta sunt autem hec anno ab incarnatione Domini Millesimo centesimo XXX® IUI®. Indictione Xlla. *•)
Imperante uictoriosissimo Lothario Augusto, anno quidem regni eius decimo **), imperii uero secundo "),
ordinationis autem domni Werinheri episcopi anno tercio ^ö).
Unten tuf den sieralich grossen leeren Raum des Pergamentes sind die beiden Siegel des Bischofs und des Domkapitela
aufgedruckt und noch vollkommen gut erhalten. Jenes ist kreisförmig , und leigt den Bischof, mit unbedecktem
Haupte, auf einem aus Hunde «Köpfen und Füssen gebildeten Stuhle sitzend, in der rechten Hand den Bischofsstab
in schräger Richtung dicht an seinem Leibe, in der linken ein geschlossenes Buch ebenfalls dicht an sich haltend;
mit der Umschrift: Wernerus Dei gratia Monasteriensis £ps. f. — Das andere ist das bereits beschriebene mit dem
Brustbilde des heil. Paulus ^^.
^) Die im übrigen ganz gleichlautende, nur anstatt der KapcHe zu Wadenhart, der 21ehenten so Dnllen und Beldinchausen
gedenkende Urkunde vom Jahre 1136, zeigt die in den Noten angegebenen Abweichungen.
^) Ego fehlt. ^ curaui prou. dei. ^ Lisbern. ^ ipsii fehlt. ^) summa. ^ Anstatt: capellam — decursibus, folgt hier:
uiginti solidorum decimam monasteriensis monetf infra parrochiam Disteden in locis Dullen et Beldinchusen nominati«,
^ hier folgt noch: et assensu ministerialium, prefato monaslerio. ^ n. n. et. ^ Rudolfus. ^®) UTerenso. ^>) Wulfardus.
i^) Rutgerus. *«) Millesimo centesimo XXXP. VR Indict. Xlla. ") duodecimo. ") quarto. *•) V». ^') An der Urkunde
von 1136 sind die. Siegel dieselben, aber in umgekehrter Ordnung, und sehr beschädigt..
Cod. dipl. bist. Westfal. n. 3
Digitized byC^OOQlC
■18 il3S — 11S6.
CGXVIIL
IN NOMINE DOMINI. BERNHARDVS DEI GRATIA PATHERBRVNNENSIS SEDIS EPISCOPVS. Pather-
brunnensis cenobii abbas nomine Hamuko curtim que est in Atlon iuxta ecciesiam cum omnibus sibi atti-
nentibus ecclesi§ cui prefuit acquisiuit a quodam Bernhardo canonico Patherburnensis ecciesie, et patruo
eins Conone, datis Ulis aliis bonis de sua ecclesia, in Tuiste, Thiuthorp, et duobus mansis in Burgnon, pro
eadem curti. Que curtis indecimata fuit quamdiu eam predictus B. canonicus habuit, nee ullus tunc tem-
poris viuentium rembisci potuit, quod aliquando inde decima solueretur. Post mortem vero domni Hein-
rici huius sedis episcopi, cuius temporil^us hec commutatio facta est, decima de eadem curti per vira exi-
gebatur a quodam Fritherico de Glindfelde, quasi ex parte aduocati tunc temporis Widukindi de Sualen-
berge, quia idem Frithericus reliquam decimam de eadem villa ab ipso aduocato in beneficium habebat
Hanc iniusticif violentiam fratres nostros perpeti condolens, Ego Bemhardus Dei gratia Patherburnensis
sedis episcopus, predicti H. episcopi successor, prefatum Widukindum nepotem meum superne remunera-
tionis intuitu conueni, et meo rogatu tarn ipsum quam aiios omnes ex eins parte super hac exactione et
infestatione Sicque nostra pontificali auctoritate et banno sancire curaui, ut nullus deinceps ad-
uocatus, uel aliquis de parte eius, uel ulla alia quelibet persona parua seu magna, decimam ex predicta
curia rccipiat, auctoritate Dei omnipotentis et Sanctorum eius et banno nostro sibi interdictam. Quod si
presumpserit, iram districti iudicis Dei incurrat, et in die iudicii, si non emeudauerit, illi eteme maledi-
ctioni subiaccat. ite maledicti in ignem etemum qui preparatus est diabolo et angelis eius. Hanc etiam
cartam huius constitutionis nostre teuerem continentem sigillo nostro insigniri feci, ut sit predictis fratribus
apud posteros in testimonium. Huius rei testes sunt omnes tarn canonici quam monachi huius nostre sedis.
Liberi homines. Erp. Fritheric. Thiatmar. Meingoz. Ministeriales quoque. Vffo. Cono. Folcbrath. Hildibold.
Waltgod. Eilbrath. Warmund. Gerlag.
Anno ab incamatione Domini MGXXXV. Indictione XIII. Regnante imperatore Liudgero.
Von dem am unterea Tbeile der Urkunde aurgedruckten Siegel ist nur ein Bruchstück übrig.
CCXIX.
Aus dem K opiatbuche des Klosters Gehrden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Bernardus Dei gracia Patherbornensis episcopus« Quoniam
tempora que sanctus apostolus Ventura predixit, iam venisse timemus, cum dixit, erunt homines sc ipsos
amantes, unde sepius accidit, quod hi qui in quiete meutis Deo serviunt, ab importunis hominibus injuste tur-
bantur, officii nostri cura nos admonet, cunctis Deum diligenlibus, sollicitudinem pastoris impendere, his
tamen precipue qui nostro regimini specialiter commissi sunt, non solum de presentibus sed et de futuris
que provenire possunt incommoditatibus auctore Deo removendis diligentia circumspectiori invigilare. Ea
propter notum esse volumus, tam presentis quam futuri temporis Christi fidelibus, qualiter pusiUus adhuc
ancillarura Dei grex, qui priraitus in monte Iburg congregatus fuerat, et ab ecclesia in Hersze locum et
bona ecciesie in monte, Christo ibi famulantibus profutura perceperat. Postea autem saniori consilio in
locum Gerdinensem transmigravit, et iuste Privilegium possessionis loci prioris obtinuit, quamvis habitatio-
nem dictante necessitatis ratione mutaverit. Nos itaque securitati iam dicti ancillarum Dei collegii providentes,
pro remedio anime nostre et parentum nostrorum, et pro cavendo quod succedere posset injusto gravamine,
curain ecciesie in predicto monte ab omni potestale cuiuslibet archidiaconi , consilio et conniventia tötius
ecciesie patherbornensis absolvimus. Et ut Deo in Gerdincnsi monasterio servientibus molestic occasio
tolleretur, prclato cenobii illius exclusa cicricorum vel laicorqm potestate eam assignavimus. Ut igitur hec
nostra ordinatio in omnia post futura tempora rata et inconvulsa permaneat, auctoritate fi^^^^Mj^fß^
• igi ize y ^
1136. 49
spiritas sancti, et sanctoruro apostolorum Petri et Pauli eam confirmamus et presentem paginam banni
nosiri et sigilli hostri impressione rnunitam, eorum etiam qui infra notati sunt testimonio conscribi fecimus.
Testes. Weno prepositus majoris Ecciesie, Remberius prepositus sancti Andree, Almarus decanus, Ekbertus,
Lentfridus, Bernhardus, Evcrgisus, Meinricus, Canonici majoris Ecciesie, Hameko Abbas sancti Pauli, Lam-
bertus raonachus. Laici, Widekindus de Swalenbergh, Herraannus de Lippia, Thetmarus de Buiren, Wer-
nerus de Brak, Heinricus Comes, Adelberlus de Rikeswigh, Luidoldus de Osdagesheim, Conradus Stapel,
üflFo, Anshelmus, Eilbertus, Koco Burgenses, Cono dives.
Acta sunt hec anno domini Millesimo ccntesirao tricesimo sexto, Regnante Lotharico Romauorum Im-
peratore, anno regni ipsius XII. Imperii autem IUI. Datum Patherbornis duodecimo Kalend. Aprilis.
ccxx.
Aus einem Kopialbuche des Klosters Marien münst er.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Lotharius diuina fauente dementia tercius Romauorum Im-
perator augustus. Cum omnium studia pro institutione religionis et seruicii Dei inchoata amplecti et pro-
moueri debeamus, et ipsorum deuota studia iuuare et imperiali assensu corroborare. Proinde tarn futuro-
rum quam presentium nouerit industria, qualiter fidelis noster Widekindus abbatiam in loco qui vocatur
Monasterium Sancte Marie in sua fundauit proprietate, instituens ibi vitam monachorum secundum regulam
sancti Benedicti, Ipsam ecclcsiam cum omnibus oblatis seu adhuc offerendis Deo et matri ipsius delegando.
Cuius Studium Bernhardus Paderbornensis episcopus venerabilis pari amplectens aflFectu, huius institutionis,
offerendo non minus sua, Studiosus cooperator extitit. Vtriusque itaque deuotionem Imperiali auctoritate
nostra confirmando approbantes, precipiendo iubemus, ut nullus Archiepiscopus, Episcopus, Dux, Marchio,
Comes, Vicecomes, nulla denique magna paruaque persona in bis concessis prefatam ecclesiam deuastare,
inquietare aut molestare presumat. Si quis contra hec, quod non credimus, presumpserit, centum libras
auri, medietatem camere nostre et medietaiem eidcm componat ecciesie. Quod ut vcrius credatur et ab
Omnibus diligentius custodiatur, presentis decreti paginam sigilli nostri impressione insigniri iussimus.
Signum domm Loiharii tercii Romanorum imperatoris (L. M.) inuictissimi,
Ego Bertoldus uice Adelberti archicanceUarii recognoui,
Datum anno Incarnationis dominice Millesimo Centesimo XXXVI®. Indictioue XIIII«. Pridie Non. Au-
gusti, anno vero regni regis Lotharii undecimo, Imperii quarto. Actum Corbeie. In Christi nomine feliciter.
Amen.
CCXXI.
Innocentius episcopus seruus seruorum Dei! Dilecto fiiio BAlduino Liesbornensi abbat! • eiusque suc-
cessoribus regulariter promouendis IN PPM. || Locorum uenerabilium cura nos ammonet, de eorum quiete
atque salute sollicite cogitare. Quatenus qui ecclesiasticis famulantur obsequiis, ecciesiastice quoque tui-
tionis, optato patrocinio foueantur. Ceterum sicut ea que a nobis statountur firma uolumus et illibata per-
sistere, ita nichilominus qu^ a fratribus rationabiliter fiunt, auctoritate apostolica nos conuenit roborare.
Ideoque, dilecte in Domino fili Balduine abbas, tuis desideriis annuentes, quod a^fratrc nostro Egeberto
bone memorie Monasteriensi episcopo, super ecclesia sita in loco. qui Liesbern dicitur, propter malam
uitam quarundam sanctimonialium olim ibidem turpiter conuersantium, consilio et auctoritate predecessoris
nostri PP. HONORII sancte recordationis factum est, et a fratre nostro Werhnero ipsius successore firma-
tum, presentis scripti pagina roboramus. Statuentes ut ibi per monachos honeste uite secundum beati Be-
3 * Digitized by LjOOQIC
20 1136 -^ 113T.
nedicti regulam de cetero seniiatuTi et tarn ea que de Hberä seu canonica electione abbatis eiusdem loci
secundum Dei timorem et monasticuni ordinem celebranda, quam etiam de decimis uiginti scilicet solido-
rom Monasteriensis monete infra parrochiam Disteten, in locis Dullen et Beldinchusun eidem monasterio
annualiter persoluendis , ab eodem fratre nostro sancita suMt, firma in perpetuum et illibata permaneant
Nulli ergo homiuum fas sit, prefatum monasterium super hoc temere perturbare aut aliquam ei exinde
molestationem inferre. Sed omnia quemadmodum superius dicta sunt, tibi tuisque successoribus intemerata
seruentur. Si qua igitur ecclesiastica secularisue persona huius nostre constitutionis paginam sciens » contra
eam temere uenire temptauerit, secundo tercioue commonita, si non reatum suum congrua satisfactione
correxerit^ potestatis honorisque sui periculum patiatur et excommunicationi subiaceat. Conseruantes autem
eidem loco qu^ sua sunt, omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli gratiam consequantur. Amen.
f. Ego Innocentius catbolic^ ecclesi^ episcopus SS.
f. Ego Gregorius diac. card. Sanctorum Sergii et Bachi ss.
Data Pisis Vffl. Kai. Octobr.
Du BleUiegel, von gewöhDlicfaer Beschaffenheit, itt mit rothea Faden angehängt.
CCXXII.
Aut einem Kopialbuche des Klosters Marienmiinster.
Innocentius Episcopus seruus seruorum Dei. Dilectis filiis monachis Monasterii Swalenbergensis tarn
presentibus quam futuris in perpetuum. Sacrosancta Romana Ecclesia que per beatum Petrum apostolo-
rum priucipem ecclesiahim omnium primatum obtinuit, omnibus eius sufFragio indigentibus subuenire misc-
ricorditer consueuit. Dignum est enim, ut qui ad animarum regimen assumpti sumus, eas et a prauonim
hominum nequitia tueamur et beati Petri patrocinio muniamus. Quo circa, dilecti in Domino filii, vestris
desideriis impertimur assensum, et Swalenbergense monasterium a nobili viro Widikindo in honore bcate
Dei genitricis Marie fundatum, atque consilio et assensu gloriosi filii nostri Lotharii Romanorum Impera-
toris augusti, nee non bone memorie fratris nostri Adelberti Maguntini Archiepiscopi, regimini Paderbor-
nensis ecclesie ab eo pro sua deuotione oblatum, presentis scripti pagina communimus. Statuentes ut
quascunque possessiones, quecunque bona ex dono fratris nostri Bernhardi Paderbornensis episcopi vel
eiusdem Widekindi idem locus in preseutiarum canonice possidet, quecunque etiam concessione pontificum,
largitione Imperatorum vel principum, seu quorumlibet oblatione fidelium, eidem venerabili loco raüooa-
biliter offerri contigerit, firma vobis in perpetuum et illibata permaneant. Obeunte vero eiusdem loci ab-
bäte, nullus ibi qualibet surreptionis astutia vel violentia preponatur, nisi quem fratres ipsius monasterii
communi assensu, seu fratrum pars consilii sanioris, secundum Dei timorem et beati Benedicti regulam
prouiderint eligendum. Aduocatumque nisi per electionem atque prouidentiam Abbatis et fratrum ibidem
constitui omnimodis prohibemus. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat vestrum monasterium
temere perturbare, aut eius possessiones auferre, vel ablatas retinere, imminuere seu quibuslibet mole-
stiis fatigare, Sed omnia integra conseruentur vestris usibus profutura. Si vero, quod absit, aduocatus
qui in vestro monasterio pro tempore fuerit, inutilis apparuerit, liceat vobis loco eius alium idoneum^ub-
stituere ad honorem et utilitatem loci vestri. Quod si Episcopus, in cuius dioccsi vestrum monasterium
situm est, temere vos in aliquo grauare voluerit, ,facultatem liberam habeatis ad auxilium matris vestre
Ecclesie Romane confugere, utpote qui sub eius speciali protectione consistitis. Si quis igitur in posterum
huius nostre constitutionis paginam sciens contra eam temere venire tentauerit, secundo tertioue commoni-
tus, si non presumptionem suam congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui periculum pa-
tiatur, et a sacratissimo corpore et sanguine Dei et Domini redcmptotis nostri Jesu Christi alienus fiat
Digitized byC^OOQlC
1137. 21
atque in extremo examine districie ultioni snbiaceat Conseraantes autem eidem loco que sua sunt, omni-
poteniis Dei et beatorum apostolonim Petri et Pauli g^atiam conseqaantur. Amen. Amen. Amen.
Ego Innocentius catholice Ecclesie episcopus ss.
Ego Drogo Ostiensis episcopus.
Ego Anshelmus presbyter Cardinalis.
Ego Gerhardus prbr. Card. tit. sancte crucis in Jhemsalem.
Ego Lucas prbr. Card. tit. Sanctor. Johannis et Pauli.
Ego Martinus prbr. Card, sancti Stephani.
Ego Guido diaconus Cardinalis sancti Adriani.
Ego Crisogonus diac. Card, sancte Marie in porticu.
Datum in territorio Romano per manum Innocentii Sancte Romane Ecclesie diaconi Cardinalis et Can-
cellarii, VI. Non. Octobris, Incamationis Domini anno Millesimo Centesimo Tricesimo septimo, Indictione L
Pontificatus vero domni Innocentii pape secundi anno Octauo.
CCXXIII.
v^« In nomine sancte et indiuiduf Trinitatis. W. diuina fauente dementia Monasteriensis episcopus. Om-
nium fidelium Christi nostrique diuersitatem scire uolumus, qualiter defuncto archiepiscopo Coloniensi, fide-
lis nostra et dilecta Vdilhildis nos adierit, humiliter obsecrans, ut peticioni eins acquiesceremus. Nosigitur
deificis intendentes suasionibus, peticioni eins rationabili ac iuste assensura prebentes, capellam in loco
patern^ hereditatis sue, que est Prumeren, ^dificatam et ab ipsa domina Vdilhilda duobus solidis et qua-
tuor mancipiis dotatam, consecrauimus , et legitime matri eins, scilicet ^cclesie qu^ sita est in uilla Wur-
ma, consentientibus archidiacono Arnolde maioris ecclesif preposito, et Teodcrico de Sanctis apostolis
preposito, prefate uidelicet ^cclesi^ que est Wurma decano, eam attitulauimu3. Sed quia tempori-
bus nostris filie solent insurgere in matres suas, precipiendo precipimus, ne aliquis ibi diuinum officium
audeat celebrare absque licentia pastoris supradicte matris Wurme. Si quis uero huius attitulationis nostre
temerarius quod absit extiterit uiolator, anatbematis uinculo nisi resipiscat innodetur. Et ut h^ attitula-
tionis nostr^ auctoritas stabilis et inconuulsa permaneat, hanc paginam inde conscriptam manu nostra coito-
borantes, sigilli nostri impressione insigniri iussimus. Data est U. Non. Decembris, anno uero dominic^
incamationis M^.C^XXX^.VIP. Indictione decima V«. Anno autem domini Lotharii imperatoris decimo tercio.
Da« aufgedruckt gewesene Siegel Ut ▼erloren gegangen.
CCXXIV,
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. ||Qui seminat in benedictionibus, de benedictionibus et metet.
Quoniam igitur rerum secularium statum scimus esse momentaneum, nosque fragiles cum seculo labente citius
esse casuros, operante in nobis miseratione diuina, ad ea quenon sunt momentanea, non transitoria, omnique
fine carentia, iuxta apostoli ammonitionem, ad ea qu^ ante sunt me extendo, ea uero qu^ retro me sunt obli-
tus, ad supeme uocationis statum peruenire concupisco. Yt ergo ad illa que sunt semper manentia ualea-
mus attingere, fratrum nostrorum aliorumque Christi fidelium nos committimus deuotioni. Vt autem apud
fratres nostros, uidelicet maioris domus canonicos, memoria nostra perseueret, in augmentum substantie
damus eis XXV. solides, ea ratione, quatinus una prebenda singulis semper diebus, eo modo quo consti-
tuta est prebenda cuiusdam sororis que nomen Adelheidis habuit, a preposito siue eins cellerario per
omnia fideliter eis inde dispensetur. Damus ad altare sancti Stephani prothomartyris, quod est in aquilo-
nari parte nostri monasterii, VIII. solides, et in manu subcustodis, hoc est qui ecclesiae sub priocipali.
Digitized by V^OÖQlC
22 liST.
custode subseniit, sie eos ponimus, ut de tribus solidis Inmen ad ipsum altare prouideat, et quinqne soli-
dos ad suum proprium usum habeat. Yolumus autem ut custos iste, si presbitcr est, iu dominicis dicbus,
siuc in aliis festiuitatibus ad prcfatum altare missam celebret, et in priuatis diebus, uidelicet Feria II. IUI.
et VI. missam defunctorum cantet. Si uero presbiter non est, cum omni diligentia, ut alius hec facial,
ipse procuret. Ad altare itaque sancte crucis damus duas prebendas, unam uidelicet de Loen, et aliara
de Dulmannia, ut presbiter omnibus diebus sonante prima, missam ibi celebret. In manu uero preposiü
et decani aliorumque priorum ponimus, qu^itinus ad hoc ministerium dignum et idoneum sacerdotem solli-
cite prouideant. Ad altare etiam beate Marie Magdalene, quod est in noslra capella, III. solides damus,
ut de his isdem custos singulis noctibus lumen ibi prouideat. Quatuor quoque solidos ponimus in manu
presignati custodis, ut de his a capite ieiunii usque ad sanctum diem pasche, VIII. pauperibus nummatam
panis singulis diebus distribuat, et ut hü cum aliis pauperibus, qui in illis diebus in atrio ecclesie laudan-
do Dcum processionem solent facere, iungantur. et ipse procuret. Duobus uero nummis, qui de his IUI.
solidis supersunt, ceram comparet, et unam inde candelam fieri iubeat, que in loco ubi memoria scpul-
chri nostri saluatoris in parasceue recolitur, accensa ardeat, nee quisquam, donec tota consumatur, inde
eam auferre presumat. Hec ergo duo talenta, unde hec omnia ita fieri ordinauimus, maioris ecclesie pre-
posito certis in locis demonstrauimus, unum uidelicet in parrochia que Amuluncburen nominatur, et XV.
solidos in parrochia que Steinuorde nuncupatur, V. uero solidos in uilla que nomen Greuen habet. Da-
mus quoque unum talentum duobus monasteriis, dimidium uidelicet ad usum fratrum sancti Pauli apud
antiqunm monasterium, et dimidium cedat in usum fratrum sancti Mauricii. Et hoc talentum ad uillam qu^
Hagen nominatur presignamus. Ad usum etiam fratrum maioris domus damus carratam uini singulis dein-
ceps annis, ita ut eorum dispensator de cellario nostro quod ei de toto uino nostro melius placuerit eli-
gat, et in cellarium fratrum deferat, ut in festiuitatibus sanctorum Nicolai, Georgii, Seruatii, Marie Magda-
lene, in inuentione sancti Stephani prothomartyris, Egidii confessoris, mensura uini eis inde tribuatur. Meo-
sura autem hec erit, cum qua toto anno uinum fratribus distribuitur, et in predictis sanctorum festiuitati-
bus fratres nostri tam absentes quam presentes equa partitione, exceptis scolaribus, hoc uinum accipiant
His ita per misericordiam Dei iam ordinatis, damus ecclesie nostre ad honorem Dei et uenerationem gen-
tium doctoris egregii, uidelicet patroni nostri sanöti Pauli, omnem ornatum ponlificalis apparatus, uidelicet
anuluni episcopalem, et baculum, mitram et cyrothccas, caligas et sandalia, tunicam de pallio, Albam
cum humerali, et stolam, crucemque que in collo pontificis dependeat, dalmaticam unam, et casulara,
caliceni, et duas ampullas ad seruandum uinum et aquam, Colam unam, et pixidem argenteam ad ser-
üandas oblatas, uasculum ad thus recondendum, et unum thuribulum, Peluim de argento, et urceolum in
modum capitis humani formatum. Duo manutergia ad ministerium episcopi, missalem librum et benedi-
ctionale, et ordinem episcopalem. Sedem unam, et Tapetum. Duo candelabra, et de serico duo ucxilla,
pectinem de ebore, Itcmque de ebore baculum episcopi manualem, Huius traditionis testes sunt hü. Hein-
ricus maioris ecclejie prepositus. Guntramus decanus. Engelbertus prepositus. Gerardus magister. Adelber-
tus. Rothericus. De Listbame dominus Baldewinus abbas. Otto prepositus de Cappenberg. et Otto eiusdem
loci canonicus. Adelbertus prepositus de Varlara. Et liberi homines. Rodulfus. Theodericus. et idem Theode-
ricus. Et ministeriales. Wolfhardus uillicus. Bernhardus de Dulmene. Bertramus. Liutbertus. Geltmarus. Sue-
therus- Lutgerus. Liutbertus. Suetherus. Arnoldus. Igitur ego Werenherus Dei gratia huius sedis episcopus, cartule
isüus dator et auctor, in nomine Dei omnipotcntis tam presentes quam futuros Christi tideles obtestor, «t
quicquid in ea inuenerint utUitatis ecclesie esse notatum, quod pro remedio anime mee meorumque predecesso-
Tum, huius predicte sedis uidelicet episcoporum, ego peccator ei uideor contulisse , non mutilent, non aüquam
inde partem auferant, nee de huius ecclesie loco longius deferant, nee maliuolum aliquem hec facere permittant,
sed sicut boni dispensatores Dei, ad honorem ipsius omnia conseruare studeant. Hec rogamus, h^c rogando
monemus, et auctoritate sancti Petri apostolorum principis sub anathemate interdicimus, et ne aliquis ex
his que ecclesie nostre a nobis donata sunt, nisi commutatione meliorum, et consilio canonicorum simulque
Digitized byL^OOQlC
1137. 23
ininistcrialium hoc faciat, ex officii nostri auctoritate pcnitus interdicimus. Si quis uero aliter quam hie
Sit deterrainatum fecerit, nisi se cilius correxerit, cum impiis et eternaliter dampnatis a Christo in aeter-
num maledictus sit et anathema« Acta sunt hec anno incarnatioiiis dominice M.C.XXXVII. Indictione XV.
Presidente Romane aecclesiae domino Innocentio pp. secundo. Regnante imperatore LSthario 11.
Das Siegel, acitwa'rts, innerhalb eines beträchtlichen, von der Schrift leer gelassenen Raumes, mit Pergamentstreifen
angeheftet, ist grÖsstentheils serstört; den noch vorhandeoeo Resten nach, kommt es mit dem, bei der folgenden
Urkunde beschriebenen, überein.
ccxxv.
In nomine sancte et indiuidu^ Trinitatis. || Notum esse cupimus omnibus Christi fidelibus tam futuris
fjuam presentibus, quod ego Warherus Dei gratia sancte Mimigardeuordensis ecclesie episcopus, pro reme-
dio anirae mee do ecclesie Dei genitricis et perpetue uirginis Marie unum talentum ad usum sanctimonia-
lium ibidem Deo seruientium et aduentum sui sponsi cum deuotione exjpectantium. Quia uero ipsum talen-
tum pro uoto nostro prefate ^cclesie in uno loco simul assignare non quiuimus, in duobus hoc locis sub
diuisione eis demonstrauimus, dimidium uidelicet prope ciuitatem nostram scilicet Monasterium, et dimi-
dium in parrochia cuiusdam nostre ecclesie que 'Hauechisbeche nominatur. Damus etiam ad usum ipsa-
rum sanctimonialium, concessione et rogatu Wlfhardi uillici nostri, partem molendini nostri quod est in
loco nostro, cuius hactenus terciam partem possederant, ita uidelicet, ut augmento nostri muneris dein-
ceps dimidium habcant, et nobis alia pars subseruiat, de quo sicut predictum est terciam partem usque
ad tompora nostra tantum habebant. Addimus his quoque duos solides decime de uillicatione Bemhardi
de Dulmannia, et octo denarios etiam decime de officio prenominati uillici nostri W. de quadam domo
quam predicte sanctiraoniales habent in uilla Sindenin , et hoc ipsorum assensu sepe dictis sanclimonialibus
contradiraus. Censum etiam de curte quadam que fuerat cuiusdam presbiteri Conradi in uilla nostra, qui
est ad neuem nummos, et hos uillici nostri W. concessione illis donamus. Ilec igitur omnia quemadmo-
(luro in presenti sunt prenotata, et primum quidem de prefatis duobus uillicis, quoniam ex his quedam
quasi uillicationis iure ad eos spectabant, ne amplius aliqua retractationis questio ab eis siue eorum suc-
cessoribus hinc oriri ualcat, ipsorum remissione spontanea ponimus in manu nostra, sicque priorum nos'tro-
rum annuente pia concessione, damus ea ad usum sanctimonialium perpetue uirginis pie MARIAE. Testium
uero nomina qui in presentia huius traditionis fuerunt hec sunt. Heinricus maioris ecclesie prepositus.
Guntramnus decanus. Engelbertus prepositus. Gerhardus magister scolarum. Adelbertus. Rodericus. Adelber-
tus prepositus de Varlare. Otto Cappenbergensis prepositus. Otto eiusdem loci canonicus. Baldewinus ab-
bas de Lisbemin. et liberi homines. Rodulfus. Theodericus. et item Theodericus. et ministeriales. Wlfhardus.
Liudegerus. Bernhardus. Bertrammus. Liutbertus. et ceteri complures.
Acta sunt hec anno dominice incarnationis millesimo C. XXXVII. Indictione XV. Hec autem cartula ut
firmius roboretur, sigilli nostri impressione signari precepimus. Wlfhardus uillicus noster. de quo etiam
supra fati suraus, commutauit prope uillam que Telgit nomen habet, iuxta flumen Emesam locum unum
cum quadam parte sui allodii in quo molendinum exstrui potest, et in quo ex antiquo fuit, deditque pro-
Signale Dei genitricis ecclesi^ pro anime sue remedio simul et matris sue consensu etiam et uoluntate
heredum suorum, et hoc sub prescriptorum testium presentia.
Das mit Pergamentstreifen auf die Charte geheftete Siegel seigt den Bischof, mit unbedecktem Haupte, auf einem gans
einfachen, niedrigen Sessel sitzend; in der rechten Hand hält er den Bischofsstab frei und aufrecht von sich ab-
wärts , und in der ausgestreckten buken Hand ein offenes Buch \ die Umschrift heisst : Vvernerus Di Gratia Mona-
steriensis Eps. f.
Digitized by
Google
24 ""
CCXXVI.
In nomine sancte et indiuidaf Trinitatis. ATHELBERTYS secundus huius nominis, ipsa propiciante
Mogontine sedis archiepiscopus. Notum esse uolumus omnibu^ tarn faturis quam presentibus ecclesie Chri-
stique fidelibus» qualiter amore Dei atque timore, querimoniam et disceptationem diu habitam inter Hel-
gtnstadensem et Helmuuardicensem ecclesiam, de quodam predio utriusque ecclesie possessioni contiguo in
Frideuuarderoth compescuimus. H^c etenim sepe in presentiam beat^ memorie Athelberti predecessoris
nostri perlata per abbatem predicti monasterii et SIFRITHYM comitem, eidem concessit et iniunxit, utpote
utriusque ecclesie aduocato, ut facta examinatione secundum diuini iudicii manifestationem huius discepta-
tionis causam terminaret. Qua permissa licentia, et igniti fem iudicio examinata causa, supra dictum pre-
dium Helmuuardiceiisis optinuit ecclesia. Cui rei ex precepto memorati presulis intererant Dudo. Conra-
dus. et alii plures ad hoc destinati. Cumque nee isto modo finita esset disceptatio, quia quidam Hugo
minister ecclesie nostre hoc habebat in beneficio, ad nostram audientiam rursum delata est querimonia.
Quam nos nichilominus equitatis censura terminare uolentes, recti iudicii facta inquisitione, HVGONI supra-
dictum predium secundum iudicium sententie coequalium suorum interdiximus. Quod et proprietati pre-
dicte restituimus ecclesi^, statuentes ne deinceps aliquam de prenotata causa molestiam ab altera superius
memorata patiatur ^cclesia. Ut igitur hec statuta nostra perpetuo firma permaneant, hec describi iussimus
et sigilli nostri impressione signauimus, nostraque quam accepimus a Deo ligandi soluendique auctoritata
firmauimus et firmamus. Cui rei testes aderant Prepositus de Helginstad Godescalcus. Sifrithus comes.
Herimanuus comes. Imico comes. Aernost comes. Lambertus. Dudo. Giuehardus. Herimannus. Sigibodo. Ro-
pertus. Lampertus uicedominus. Conradus. Athelbertus. Hauuardus« et alii quam plurimi,
Data n. Non. SEPT. Anno dominice incamationis M.GXXXVIIL Indictione I. Anno uero domni Gonradi
regis I. Actum Restiberg. AMEN.
DoA am ättssersten Rande der Urkunde aufgedruckte grosse kreisförmige Siegel zeigt den Bischof mit unbedecktem Haupte,
in der rechten Hand den Bischofsstab, in der linken ein offenes Buch mit der Innschrift: PAX VOBIS, haltend,
auf einem niedrigen Stuhle sitsend; mit der Umschrift: Adelbertus DI. Gra. II. Moguntinus Archiepc. f.
CCXXVII.
Aus einem Kopialbuche des Klosters MartenmGn&ter.
In nomine sancte et iudiuidue Trinitatis. Bemhardus Dei gratia Paderbornensis Episcopus. Notum
esse volumus uniuersitati omiiium fidelium Christi tam futurorum quam presentium, quia nos ob eterne
remunerationis spem et salutero anime nostre qucdam bona tam in decirais quam in aliis redditibus et man-
cipiis iuste ac legaliter acquisila oblulimus Deo eiusque genitrici beate Marie perpetue virgini in loco con-
structo a Widekyndo Comite, qui vocatur sancte Marie Monasterium, quatenus pauperes Christi ibidem
Deo famulantes, ampliatis per nostre humilitatis deuotionem ipsorum stipendiis, studeant pro nostra et ante-
cessorum nostrorum episcoporum salute iugiter orare et diuinam implorare misericordiara. Hec aul^m
bona ut firmioris testimonii veritate in posterum teneantur, in presenti pagina in unum coUecta conscribi
precepimus. Decimam in Seibike. Decimam in Mcchtestestorpe. Decimara adiacentem monasterio et super
locum qui vocatur vulgari vocabulo Rothe, siue sint culta noualia siue colenda. Et in Tidelincthorpe. Itcro
Bredenbonie cum omnibus appendiciis. Quoddam bonum in Vrdorp. Duos mansos in Dwcrgen cum Omni-
bus appendiciis siue adherenciis, videlicet seruis et ancillis, areis, edißciis, terris cultis et incultis, viis et
inviis, exitibus et reditibus, quesitis et inquirendis, siluis, pratis, pascuis, aquis, piscationibuSi molendinis
et omnibus rebus mobilibus, ceterisque quoquo modo nominari possunt utilitatibus. Insuper Septem man-
sos et duodccim agros, tres suudcras, trcs piscinas, et mansipia quorum nomina sunt. Wynd^muÜL|^re-
igi ize y ^
1188. 25
man. Wychbrecht. Arnoldl. Wenneken. Gerdruith. Othgarth. Odulfus, Eseke. Preterea communi consilio et
unanimi consensu fratriim nostrorum canonicorum et hominum et omnium fidelium nostrorum ad sacrifi-
cium Domini iinam singulis annis carratam vini predicte ecclesie largiti siimus. Auctoritatis nostre sentencia
et episcopali banno omnia hec confirmantes, ita ut quicunque hanc nostram traditionem aliquo molimine
infringere presumpserit, a regno Dei eliminatus, perpetue subiaceat maledictioni , eterno igne cremandus.
Quicunque autem pia fide ac fideli deuotioiie et sincera charitate assensum adhibuerit, tarn pro ipsis quam
pro nobis facta sit hec nostre deuotionis oblatio, et in celis remunerationem accipiant eternaliter cum
Christo regnantes. Amen. Fidelium autem nostrorum, quorum approbatione hec facta sunt, nomina as-
scripta leguntur, nostro episcopali sigillo in testimonium veritatis impresso. De clero. Abbas Hamuco. Vno
prepositus. Esic prqpositus. Gernand. Odelrich. ReynboldL Rantwych. Rodolf. Tithmar. Lentfrit. ceterique
Paderbornensis ecclesie canonici. Liberi homines. Volcwyn aduocatus. Heriman. Bernhart. Ludolf. Tiethmar.
Euerhart. Ministeriales. Conno. VfFo. Hildebolt. Liudolt. Conrad. Bertolt. Eylbraht. Volbraht. Altman. Adel-
braht. Hinric comes, Adelbraht. Heredach. et alii quam plures. Datum Paderborne a venerabili domno
Bernharde episcopo, V. Idus Octobris, Indictione I. Anno incarnationis dominice Millesimo Centesimo
Tricesimo octauo, anno vero domni Conradi regis P.
CCXXVIII.
Aus dem Kopialbuche des Klosters Gehrden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Bernhardus Dei gracia Patherbumensis ecclesie Episcopus.
Notum esse volumus tam futuris quam presentibus Christi fidelibus, quia Heinricus patherburnensium civium
prefectus quoddam beneficium suum in Erpinchtorp situm nobis liberum dimisit hac interposita conditione
ut ipsum cum omnibus appendiciis suis ecclesie Dei in Iburgh offeramus. Nos itaque scicntes et confitentes
apud multitudinem misericordie Dei bone actionis meritum tempore oportuno remunerari, predictum bonum
Erpinchtorp cum decima et omnibus adherentiis suis, videlicet servis et ancillis, areis, edificiis, terris cul-
tis et JBQulfe, viis et inviis, exitibus, reditibus, quesitis et inquirendis, silvis, pratis, pascuis, aquis, pisca-
tionibus, molendiuis et omnibus rebus mobilibus et inmobilibus ac ceteris que quoquo modo nominari
possunt, utilitatibus. Item decimas in Hermeresson in Ramagotessun in Nutun in Frilinctorp , Deo sancteque
ejus genitrici Marie perpetue virgini et beatorum apostolorum principi Petro cum asseusu omnium fidelium
ecclesie nostre obtulimus, quatinus pauperes Christi qui divinis ibidem laudibus invigilant, pro nobis et ante-
cessoribus et successoribus nostris episcopis et fratribus canonicis orare studeant et divinam iugiter implo-
rare misericordiam. Quod ut nullius emuli molimine retractetur, sed firmissimo veritatis testimonio ratum
et inconvulsum permaneat in perpetuum, presentis privilegii scripto sigilli nostri impressione signato robo-
ramus et episcopaU banno confirmamus, ita ut perpetue cum Juda traditore daranetur anathemate, qui
id aliquo perversitatis ausu presumpserit retractare. Nomina vero eorum, quorum testimonio hec pacta
sunt asscripta leguntur. De clero abbas Hamuco, Wino prepositus, Gernandus, Odelricus, Esic prepositus,
Remboldus, Cono, Radwigus, Rodolfus, Thietmarus, Lentfridus ceterique patherbumensis ecclesie Canonici.
De liberis hominibus, Luidulf frater episcopi, Heremannus et Jrater ejus Bernhardus, Thietmar advocatus
et Dominus Volquinus principaUs advocatus. De ministerialibus , Heinric, üffo, Cuno, Hildebold, Cunrad,
Eilbraht, Thietmar, Heredach, Cunrad, Altman, Yolbracht. Adelbraht, et alii quam plures. Data quinta
Ydus Octobris, Indictione prima, Anno Dominice Incaniationis M.C.XXXVIII. Anno vero domini Conradi
regis primo, Anno autem domini Bernhardi Patherbumensis episcopi XI. Actum Patherburne feliciter amen«
Cod. dipl. bist. Westfal. U.
Digitized by V^OOQIC
26 liss.
CCXXIX.
Aus dem Kopialbuche des Klosters Liesborn.
In nomine Sancte et indiuidne Trinitatis. Ego Wernherus Dei gracia sancte Monasteriensis ecclesie
Episcopus. Quod ad multorum noticiam peruenire congruum duxi litteris mandare curaui. Nouerit ergo
preseus etas omniumque futurorum posteritas, quod Albertus quidam de Wormen nostre ecclesie ministe-
rialis seculum relinquens et monastice vite habitum suscipiens, Patrimonium suum cum seruis et ancillis et
feodum suum de me cum omnibus que possidere videbatur multis presentibus clericis et laicis mihi resig-
nauit, et ego omnia rogatu eius pro salute anime mee et ipsius ecclesie Lysebornensi«contradidi, Et quo-
niam venerabilium locorum cura sollicite nos ammonet, ut qui ecclesiasticis mancipati sunt officiis, eccle-
siastice quoque tuicionis protegantur auxilio, De cetero precipimus ne quis in prefatos redditus manum
nüttere uel aliquid iniurie inferre presumat, in fundo, in siluis, in decimis uel in omnibus ad eosdem red-
ditus pertinentibus, Et ut hec firma et inconuulsa permaneant, impressione sigilli nostri presentem paginam
roboramus. Si quis vero huic tradicioni iniuste obuiare attemptauerit, eterno anathemati nisi resipuerit
subiaceat, omnesque suas sanctiones cassari experiatur. Huius tradicionis testes sunt Henricus maioris
ecclesie prepositus, Gontramnus eiusdem ecclesie decanus, Engelbertus prepositus, Gerhardus magister sco-
larum, Wibertus, Wescelo. Liberi, Rodolfus, Ludolfus, Theodericus, Werenboldus. Ministeriales, Benihar-
dus, Thiemarus, Lutgerus, Luitbertus, Walthardus, et alii quam plures.
Actum anno incarnationis Domini M®C® XXX* VIII® Indictione prima, Regnante victoriosissimo Rege
Conrado anno regni eius primo.
ccxxx.
Aus dem Kopialbuche des alten Domes zu Münster.
In Christi nomine. Notum esse cupimus omnibus tam futuris quam presentibus fidelibus, quod ego
Engilbertus apud antiquum monasterium sancti Pauli videlicet prepositus, cum eiusdem ecclesie fratribos,
in presentia domni Wernheri cpiscopi nostri, pono in vadio domum vnam que singulis annis quinque nobis
solides persoluit, Thietmaro et sorori eius Gerburga pro sex marcis argenti, ea videlicet pactione, vt de
censu predicte domus Thietmarus duos solides sibi retineat, et tres fratribus nostris persoluat, Si vero
fratres nostri prenominato Thietmaro sex marcas reddiderint, ipse quamdiu vixerit de predicta domo frar
tribus nostris quinque solides persoluere curabit. Quod si Thietmarus vitjoi decesserit, et soror eius Gher-
burgis supervixerit, ipsa cum eadem pactione fratribus nostris respondeat, et mater Thietmari et Gerbur-
gis si forte Ulis defunctis supervixerit, et ipsa eadem ratione prefatam domum obtineat. Hiis ergo tribus
defunctis, si proles legiüma de Thietmaro et sorore eius Gerburga aliqua successerit, fratres nostri, §i vo-
luerint, sex marcas argenti ilK restituant, et domum de qua loquimur ad communem utilitatem libere reci-
piani. Hec autem que hie scripta continentur, vt magis rata sint et firma, licentia et auctoritate domni
Wernheri episcopi nostri sigillo ecclesie nostre volumus obligari. Hutus pactionis testes sunt hü. Engilber-
tus prepositus. Dodo decanus eiusdem ecclesie. Ludgerus dyaconus. Hardwigus dyaconu& Bernhardus pres-
biter. Sifridus presbiter. Ricbertus presbiter. Herimannus dyaconus. Haimo dyaconus. Adalbero dyaconus.
Meinricus dyaconus. Arnoldus subdyaconus. Thiedericus subdyaconus. Engilhardus subdyaconus. Bertoldus
de monasterio sancte Marie presbiter. Nobiles. Reimbertus de Scopingon. Brun de Thriuorde. Ministeriales.
Euerhardus, Wulfhardus. Thiedolfus. Lambertus. Ecbertus et filius suus Lambertus. Waldbertus. Wyghardos.
.Thietboldus. Tiezo. Adalbertus. Witzelinus. Acta sunt hec anno incarnationis dominice M®. C**. XXXVIII®. In-
dictione I. Regnante Chuonrado rege, presidente Monasteriensi ecclesie Weruhero episcopck ^^^-^^i^
DigitizecfbyVjOOQlC
ll«t. 27
GCXXXI.
Aus dem Arehlt« sa Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Wernherus Dei gratia Monasterionsis episcopus. Quia epi-
scopalis est ofiicii, religiosos quosgue fouere, et eorum bona manutenere, defcndere, uel etiani pro posse sao
ampliare» quatinus illi tanto deuotius, quanto liberius, minusque indigentes, diuinis ualeant laudibus insi'*'
Store, notum facimus tarn futuris quam presentibus, quod felicis rccordationis et sancte opinionts Comites
de Capenberg, Godefridus et Otto, cum seculo renunciarent, et castrum in claustrum oonuerterönt, mini-
steriales centum et amplius, cum prediis quibus gloriose inbeneficiati erant, cum uxoribus et paruulis omni*
quo posteritatis spe, sancto Paulo et ecclesie Monasteriensi contulerunt, dominicalia tantum quedam sua,
que suis usibus specialiter deputauerant, fratribus Christo seruituris assignantes. Postea desiderante me,
et cum prioribus nostris instante atque satagente, Magister Otto prepositus et dominus Otto fundator loci»
ceterique fratres, ipsam ccclesiam Capenbergensem, eatenus ab onmi subiectione liberam, utpote de libero
patrimonio fundatam, Monasteriensi ecclesie in filiam concesserunt. Quo tandcm impetrato, priores nostri
omnesque maioris ecclesie canonici, ecclesiam Capenbergensem amore et beneficiis dignam iudicauerunt,
sicque eorum consilio et unanimi assensu, ecclesias Alen et Wernen, ecclesie Capenbergensi donantes,
stipendiis fratrum illorum superaddidimus, ut in eis uices nostras fid eliter agant, et uniuersum fructum
earum percipiant, liberam habentes facultatem predicandi, penitentias iniungendi, missas celebrandi, bapti-
zandi, infirmos uisitandi, mortuos sepeliendi, et omnia que ad curam pastoralem spectant exequendi. Bau-
num quoque Wemensis parrochie de nostra liberalitate habeant. Fecimus hec pro anime nostre salute, et
pro animabus predecessorum nostrorum et fratrum nostrorum maioris ecclesie canonicorum, uinculo ana-
tkematis innodantes, seu ecclesiasticas seu seculares personas, quecunque amodo seu repetendo seu aliqua
occasione inquietando prefatos fratres uexare presumpserint. Testes sunt. Heinricus maioris ecclesie pre*
positus. Albertus decanus maior. Engelbertus prepositus. Baldewinus Lisbernensis abbas. Godescalcus. Jo-
hannes. Anshelmus decanus de Warendorpe. Hartwicus cantor. Ernost cellerarius. Rabodo custos. Ouo. Udo.
Wilhelmus. canonici. Laici uero nobiles. Lifhardus de Ahus. Theodericus de Gemene. et frater eins Weren-
boldus. Gozwinus. Rodolphus. Ministeriales uero. Benihardus de Dulmania. Wolfardus uillicus. Fridericus
dapifer. Gerwinus pincerna. Rodolphus de Menhuuele. Ludolphus frater eins. Lubertus de Beuem^. Suede-
rus de Alen. Hermannus de Dale. Ertmarus de Lünen. Baldemarus de Wischelo. Herimannus de Senden-
horst. et alii quamplures. Acta sunt hec anno dominice Incarnationis M^^.C^'.XXX^VIIIL Preterea domum
in Langeren que fuit Herimanni, quem iam dudum Otto Capenbergensis comes cum ipsa domo Monaste*
riensi ecclesie tradidit, ad peticionem ipsius Ottonis predictis fratribus donauimus et presentium auctoritate
confirmamus, statuentes et sub anathemate precipientes, ut huius domus occasione nemo Capenbergensi
ecclesie litem uei calumpniam suscitare presumat. Inter cetera etiam hoc adiciendum putauimus, ut fra-
tres de Capenberg quem uoluerint commodum et mansuetum sibi eligant aduocatum, liberam habentes
facultatem, ipsum deponendi et alium assumendi, si onerosus et inportünus fuerit eis, sicut Heinricus quar-
tus Romanorum imperator constituit et coufirmauit. Ut ergo omnia hec rata et inconuulsa permaneant,
paginam hanc sigilH nostri impressione roborauimus.
Das Siegel, welcbea mü rotfa- «ad gelb «aei denen Fäden angehängt war, ist Terloren gegangen.
CCXXXII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Gerthrudis Dei gratia Hereuordensis ecclesie abbatissa, vni-
uersitatem fidelium Christi, tam futurorum quam presentium scire desidcramus, quod Eppo quidam noster
ministerialis, tres domos, uidelicet Gagerne, Rotbe et Hartbike, quas a nobis acceptas in beneficio possi-
Digitized by L^OOQ IC
28 1189.
debat, tali interposita condictone, quatenus in usum congregationis nostre, id est sanctimonialium et nU^r
presbiteronim et Illlor diaconorum ordinaremus, nobis resignauit. Cuius peticioni acquiesceotes, easdem
predictas tres domos, cum omni utilitate que ullo modo in Ulis, uel agns cultis uel incultis, uel siluis ucl
pascuis, uel aquis aquarumque decursibus, uel in mancipiis utriusque sexus, uel in quibuscumquc rebus
ad eas pertinentibus, exquiri potuerint, in usum predicte congregationis integraliter assignamus et perpc-
tualiter possidendas concedimus, hoc tarnen excepto priuilegio abbatisse Sjuecuraque pro tempore Tuerit
canonice post nos electa et ordinata, ut in eisdem predictis domibus, cum consilio fratrum et sororum,
habeat ordinäre et coUocare colonos eisdem domibus necessarios et utiles. His tali modo peractis, propter
fidem et deuotionem, quam congregatio nostra in predicto E. et vxore eins Gertrude in pluribus sepe ex-
perta est, meruerunt et optinuerunt ut officio uillicationis easdem reciperent et possiderent. Quibus uiam
uniuerse camis ingredientibus, in usum congregationis uniuersa redibunt. Huius rei ueritas ut a futuris
generationibus agnoscatur, neue ab aliquo infringatur, haue inde paginam scribi, scriptam sigilli nostri in-
pressione signari, signatam in testimonium fieri uolumus.
Anno dominice incarnationis M. ۥ tricesimo Villi. Indictione secunda.
Das aufgedruckte kreisßirinige Siegel teigt die Aebtissinn siuead) die rechte Hand erhoben, in der linken ein offenes
Buch haltend. Die Umschrift ist unleserlich.
CCXXXIII.
Aus dem Archive zy Kappenberg.
i In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Wernherus sanct^ Monasteriensis ecclesie Dei gratia epi-
scopus, sciens episcopalis esse officii, non solum sibi commissos, maxime diuino seruitio mancipatos, eorum-
que bona manutenere et defendere, uerum etiam eadem bona pro posse suo ampliare, quatinus Uli tanto
deuotius, quanto liberius minusque indigentes diuinis ualeant insistere laudibus, notum facio tam presenti-
t|us quam futuris Christi fidelibus, quod quidara ministerialium nostrorum, Johannes nomine de Lcnclere,
partem nobis de feudo suo resignauit, eo tenore ut eam Capenbergensi ecclesie ad usus fratrum concede-
remus, uidelicet hec que singillatim denominauimus. In littore Lippie casam cum sua curtula, que Houestat
dicitur, et XIII. agros in prato quod dicitur Mersch. Item in campo qui dicitur Gest decem et neuem
agros. Item quatuor insulas circa Lippiam. Siluam quoque que dicitur Mortere. Hec omnia supradicta
prefatus Jobannes nobis multis presentibus resignauit. Quidam etiam Sigebertus ministerialis noster man-
sum aput Wemen nobis resignauit, quem eidem ecclesie donauimus. Preterea in uiUa Langeren quedam
domus cum agris et sUuis et omnibus ad eam pertinentibus, Wlfhardo uiam uniuerse camis ingrediente,
qui ea imbeneficiatus erat, in manus nostras deuenit, quam prefate ecclesie donauimus. SimUiter banno
nostro confirmamus terram qnandam eidem ecclesie, quam ipsi fratres emerunt a quodam Richardo de
Rapen et fratre ipsius. Quandam quoque insulam, iuxta molendinum fratrum aput Wemen, a domino
Heinrico maiore preposito Monasteriensis ecclesi§, eiusque vUlico Wilbrando, consilio et consensu litonum
cambiatam, prefate ecclesie banno nostro confirmamus. Huius rei testes sunt. Heinricus prepositus. Engel-
bertus prepositus. Albertus decanus. Rabodo subcustos. Ernost cellerarius. Godescalcus subdiaconus. Hart-
wigus cantor. Anshelmus presbiter. Johannes subdiaconus. Laici. Berohardus de Dulmene. et duo filii eins.
Heinricus de Dulmene. Hermannus de Dale. Hermannus de Sindenhorst. Erthmarus de Lünen. Baldemarus.
Anno. Ludbertus de Wernen. et filius eins Lfidolfus. Lutfridus.
Das mit Pergamentstreifen auf die Charte festgeheftete Siegel ist sehr beschädigt.
Digitized by
Google
1140. 29
CCXXXIV.
AuA einem Ropialboche des Klottera Marienmünster.
In nomine sancte et indmidue Trinitalis. Ego Bemardus Dei gratia Patherburnensium Episcopus, quod
ad multonim noticiam peruenire congruum duxi, Htterarum monimeiitis mandare curaui. Nouerit ergo
presens etas omniumque subsecutura posteritas, quod anunculus meus Widechindus comes Swalenbergensis
curtem qu§ uocatur Catshera cum omnibus ad eam pertinentibus beat^ seraperque uirginis Marie monaste-
rio, quod ipse construxit, tradidit. Monachi etiam eiusdera monasterii proprio sensu, meo nepotisque mei
Folquini auxilio, curtem Asserinchusen emerunt et prefato monasterio contulerunt. Ego autem omnes de-
ciraas tarn annone quam pecorum supradictarum curtium eidem ecclesif pro salute anime mee conluli. Et
quoniam ecclcsiastica loca ecclesiarumque bona ecclesiastica tuicione nos tuen conuenit, apostolica aucto-
ritate et nostra prohibemus, ne quis in curtes supradictas uel curtium decimas temerario ausu manum
mittere presumat. Et ut hec rata inconuulsaque permaneant, presentem paginam impressione sigilli nostri
roborare curaui, subter consignatis idoneis testibus, quorum nomina sunt. Hamuco abbas. Wino preposi-
tus maioris ecclesie. Esiko prepositus. Vlricus decanus. Bernhardus. Franco magister scolarum. Liberi. Fol-
quinus. Lodwicus. Heremaunus. Ludolphus. Ministeriales. Henricus. Ludolphus. Otto. Borchardus. Heicho. Acta
sunt autem hec anno dominice incarnationis M^C^XL*^. Indictione HI. Regnante uictoriosissimo rege Conrado,
anno regni eins tercio.
ccxxxv.
Aas einem Kopialbuche des Martini -StifU, im besitz des Bibliothekars Moojer zu Minden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Heinricus Dei gratia Mindensis episcopus. Officii nostri est^
ab ecclesia nobis credita prout possumus Dei adiutorio uiolatorum excludere potentiam, et si qua. succre-
uit apud nos, prudenti consilio penitus exstirpare negligeutiam , et ne ab hinc uUatenus exoriatur, omni
circumspectione, omni consideratione firmam et immobilem opponere diligentiam. Vnde notum esse uolu-
mus tam presentibus quam futuris omnibus , qualiter Serenissimus Imperator Chunradus secundus antecessori
nostro Sigeberto uenerabili episcopo, desiderio et petitioni satisfaciens Gisle imperatricis dilect§ scilicet
coniugis su§, nee non obsequio et deuotioni prefati pontificis, imperiali munificentia, sine onmi conditionc,
absque alicuius seruicii remuneratione , curtem quandam in Ripenarth hereditario iure possidendam con-
tradidit, quia sicut magnificentiam principis decuit, magis dare quam accipere beneficia uoluit. Porro idem
episcopus Christum cupiens esse suum heredem, Deo et ecclesie sancti Martini, cuius fundator exstitit,
predictam curtem pia intentione obtulit, et ut inde fratribus Deo in eadem ecclesia seruientibus singulis
annis XII. porci pleno et perfecte pasti administrarentur, patema deuotione constituit. Interlabentibus uero
aliquot, quidam prepositorum predicte ecclesie, quadam inexcusabili potentia, immo tyrannica uiolentia,
tam laudabilem institutionem, tantam pauperum consolationem illorum presumpsit subtrahere, et abinde
usque nunc conuentus ille intra se murmurans pro tauti commodi dispendio, neglexit tamen quod suum
erat repetere. Wino autem iam *) sepe dicti monasterii prepositus, plus timen^ interminabile incendium,
quam amans commodum rerum temporalium, nostro instinctu, nostro hortatu, commissum, Deo gratias,
deflendo penituit, et quod ipse cum quibusdam suis antecessoribus presumptuose possederat, nostra auto-
ritate et testimonio fratribus suis restituit. Preterea pro desiderio integr^ cum Deo reconcUiationis, pro
*) Dieses Jam ist aaf saepedicti monast. , nicht auf den Propst Wino sa beliehen , der damals schon todt gewesen sein moss,
da der Propst unter dea Zeugen Aono heisst.
Digitized byC^OOQlC
30 li40 — 1142.
spe etiam ^terne retribotionis, de ecclesif stipendio suo tarnen usui speciaiiter deputato, prediolam qood-
dam in Weluen, nostro consensu et coUaadatione, fratribus suis ad augmentum purgaü siliginis contolit,
et modum et mensuram disponendi, discretioni et arbitrio eorum omaimodis credidit» *Vt autem tarn pi^
institutionis factum omni euo posteritatis ratam et inconuulsam permaneat, testibus idoneis corroborauimus,
Charte inscriptione firmauimus, sigilli nostri impressione signauimus. Hec sunt nomioa testium. Conrados
prepositus maioris ecclesi^. Anno prepositus ecclesi^ sancti Martini. Sicco diaconos et decanus maioris ec-
desie. Godefridus diaconus. Walderus diac. Rotbertus diac. Conradus diac. Conradus subdiaconus. Reinma-
rns subdiac. Wernherus subdiac. Herimannus presbyter et decanus ecclesi^ sancti Martini. Lanfridus prbr.
Adclhardus prbr. Constantinus diac. Gerhardus diac. Bernhardus diac. Thiedericus subdiac. Milites ecclesie.
Widikinnus. Adolfus. Basilius. Godefridus. Ministri ecclesie. Vastmarus. Bruno. Ludolfus. Alfwardus. Bernhardus.
CCXXXVI.
Aus dem Kopialbuche des Klosters Gehrden.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Bernhardus Dei gracia sancte Patherbnmensis ecclesie epi-
scopus. Quod ad futurorum notieiam pervenire volumus litterarum monimentis scribentes commendare
curavimus. Noverint itaque tarn presentes quam futuri fideles Christi, quod dominus Heinricus patherbur-
nensium civium prefectus quoddam suum beneficium in Frilinchtorp situm, simiiiler et dominus Luidolfus
nostrc ecclesie ministerialis de bencficio suo sex mansos in Selinchusen et quatuor mansos in Thedinchu-
sen cum mancipiis ibidem pcrtinentibus hac condicione nobis reddiderunt ut ecclesie Dei fundate in Iburgh
in usus pauperum ibi Deo servientium ea transscriberemus. Nos autem fidelium nostrorum pia vota atten-
denles, et pro mcritorum qualitate spem eterne retributionis apud divinam misericordiam exspectantes,
pretaxata illa predia cum mancipiis suis in potestatem nostram redacta. Preterea decimas de YrUincthorp,
de Hermershem, de Ramagoteshem et de Niilun ecclesie Dei et beatissime genilrici ejus Marie et beato
Petro in Iburgh communi astipulatione tam cleri nostri quam populi obtuHmus. Hanc eidem ecclesie gracie
prerogativam superaddentes ul quisque liber homo vel ministerialis beneficium a nobis et ab ecclesia nostra
haberet, in beneplacito Dei et nostri liberam haberet potestatem, illud illi ecclesie conferendi si vellet,
prefatus Ludolphus autem de predio suo in Vulkershem quatuor mansus et dimidium et in Odhem unum
mansum, dominus quoque Wemerus de Brache quatuor mansos in Ludwardeshem , item tres mansus in
Werneshem, item in Heisten unum mansum, Similiter dominus Heinricus de Gerden tres mansos in Hemen-
husen, et dominus Andreas unum mansum in Hese. Hi inquam prenominati, prenominata predia illa sua,
saluti animarum suarum prospicientes in liberam possessionem predicte ecclesie, voluntate et consensu
heredum suorum contulerunt, fecerunt preterea fratres de Iburch cum domino Hamecone abbate palher-
burnensi et fratribus ejus communi consilio et provida dispensatione quandam commutalionem, accipientes
ab illis terram quandam iuxla se positam, que iam longo tempore inculta et infructuosa, pene illis erat
inutilis, pro qua eis restituerunt unum mansum in territorio susaciensi reddentem quinque solides gravis
monete, et preterea deciraam unam in Oldenthorp solventem viginti moldra annone. Predictam igitur
ecclesiam tali modo ut dictum est dotatam, et omnem ejus possessionem videlicet in servis et ancillis,
areis, edificiis, terris cultis et incullis, viis et inviis, silvis, pralis, pascuis, aquis, piscationibus, molendi-
nis, Omnibus denique rebus mobilibus et immobilibus et in reliquis quocunque modo provenire possunt
ntilitatibus, pro debito officii nostri ecclesiastica defensione defendimus, tuemur et conservamus auctoritate
Dei et beati Petri et banno episcopali, securilatem et pacem eidem ecclesie et omnibus prediis ejus con-
firmamus, interdicentes ex parte Dei omnipotentis, ne quis presumat dona fidelium redemptiones animarum
per aliquam temeritatis audaciam sibi usurpare, vel infestare vel alio quocunque modo ab ecclesia alie-
nare. Quod si quis fecerit perpetuo cum Juda damnetur anathemate nisi resipuerit. Ad confirmandam
hujus actionis verilatem, presentis pagine chirographum Sigilli nostri impressione signavimus. Et testes qui
Digitized byC^OOQlC
1143. 31
affoerunt et collaudaverant annotavimus. AJOTaerunt enim de clero, Wino prepositus, Esicus prepositus,
Uthelricus decanus, Gernandus, Cuno, Remboldus, Rantwicus/ Thetmarus; de libcris bominibus, dominus
Volquinus principalis advocatus, Hermannus et frater ejus Bernardus, Thietmarus advocatus; de ministeria-
libus autem interfuerunt hi, Heinricus, üflfo, Cono, Hildeboldus, Conradus, Eilbertos, Thetmarus, Altmaii-
DOS et alii quam plures. Acta sunt hec publice in Patherburne in domo sancti Liborii sexto decimo Ka-
lendas maij, anno dominice incarnationis Millesimo Centesimo quadrage^imo secundo, Indictione quinta,
regnante domino Conrado glorioso Romanorum rege, anno regni ejus quinto, presidente in cathedra pre-
dicte civitatis venerabili domino Bernardo episcopo, anno episcopatus ejus quinto decimo.
CCXXXVII.
* Nach dem Original im Besitz des Crimioal-Directors Dr. Gehrken zn Paderborn.
IN nomine sancte et indiuidue Trinita tis. Notum sit omnibus tam futuris quam presentibus, quia Hein*
ricus Patherbumensium ciuium pr^fectus beneficium suum situm in FRilincthorp domino episcopo Bern-
hardo liberum dimisit cum omnibus adherentibus utilitatibus, ut ipsum bonum, ad cottidianam prebendam
pauperum Christi in IBVRC, per manum domini episcopi, Deo sancteque genitrici eins Marie perpetue uir-
gini et beatorum apostolorum principi Petro oiFerretur, secundum teuerem priuilegii iussu episcopi in id
ipsum conscripti et signati et episcopali baimo confirmati. Nos autem pauperes Christi in IBVRC commo-
rantes et laudibus beate Marie pro posse et nosse inuigilantes, pro huius beniuolentie gratia pr^dicto Hein-
rico prefecto et uxori eius domine Ascele, de oblationibus uirginum, que et se et sua Christo sponso or-
namenta dederünt, contulimus inaures preciosis gemmis et margaritis fulgentibus et auro purissimo com-
positas, item duo monilia ex auro probate et gemmis similibus et aureis catenulis mira operis uarietate
connexa, item X. armillas ex auro mundissimo, que omnia in precio ad XX. talenta iudicio artificum esti-
mala sunt. Preter hec libram argenti et quadrantem dedimus, et ut orationum nostrarum, Deo concedente,
partycipes sint, uolumus et optamus. Quod ut nulli sit dubium, huius pagine inscriptionem et episcopalis
sigilli impressionem habemus et proferimus in testimonium.
Das unter der Schrift, aber seitwärts aofgednick.te grosse kreisförmige Siegel zeigt den Bischof, in etwis roher Figur,
mit unbedecktem Haupte, auf einem niedrigen Stuhle sitzend, in der rechten Hand den Bischofsstab, in der linken
ein Buch haltend, mit der Umschrift: Bernhardus Dei Gra. Patherburnensis Epc.
CCXXXVIII.
In nomine sanct^ et indiuidue Trinitatis. || Ego Wernherus Dei gratia sancte Monasteriensis ecclcsie
Episcopus. Notum esse cupimus omnibus fidelibus tam futuris quam prescntibus, qualiter quidam nostre
ecclesie minister, nomine Liudbertus, diuina pietate commouitus, Studium sui laboris ad finem perducere
curauit bone actionis.et spe enim promerende remunerationis elerne, de bonis suis iuste acquisitis redein-
ptori nostro Jhesu Christo sacrificiura facere. Extruxit namque cellulam in predio suo,'in loco 'uideh'cet
qui Honholte nominatur, in honore sancte Dei genitricis et perpetue uirginis Marie, et Curiam in prefato
ioco cum terra arabili, quantum duobus sufficit aratris, cum silua circumstante, usque ad presignatam
metam, et pecorum pascua ex utraque parte amnis preterfluentis communia, et domum quam habuit in
Holenbeke, que soluit annis singulis solidos XIIII, et alterius domus huic proxim^ decimam Uli solides
ualentem, et terram Albucten duos solidos persoluentem, consensu et uoluntate domini Heinrici maioris
ecclesie prepositi, de quo in beneficio tenuit, et aliam domum in Ascheberge, que X. solidos soluit, nee
non mansum unum Westenuelde, de quo IUI solidi dantur, et unum mansum qui in Curape situs est et UI
solidos persoluit, et aliam domum in Walegarde UI solidos et U nummos persoluentem. item ^mansum iplp
32 1142.
Honhorst IUI solidos reddcnlem, et XXI solidos dccimanim in Nigenberge et Honsele et de terra Benzo-
nis, quas a nobis in beneficio tenuit, eidem cellule cum nostro consensu et nostre testimonio ecclesi^, pre-
sentibus et corani nobis uiua uoce coUaudantibus suis tunc temporis iustis heredibus, quorum ista sunt
nomina. Adclheidis filia ipsius cum suo marito Gozvvino. Walthardus de Beuernon frater eins cum filio
suo Liudberto. Godefridus maioris ecclesie canonicus cum fratre suo Heinrico de Sconenbeke, filii sororis
pudberti. Othburc quoque soror eins cum filiis suis Eggeberto et Walthardo. Sine omni in posterum
heredum reclamatione, in fratrum sustentationcm contradidit. Rogatu autem ipsius a reuerendo abbate
Nicholao Sancti Nichasii, qui est in ciuitatc Remensi, impetrauimus, quatenus fratrem Theodericum et huius
Liudberti germanum uterinum ad nos transmitteret, et in prefato loco priorem monachorum constitueret,
ita ut mihi meisque successoribus Monasteriensis scilicet ecclesie cpiscopis, debitam exhibeant reuerentiam,
et ecch^siaslica quecunque sacramenta a nobis cum debita huraililate suscipiant, et Abbati suo secundum
beati Bcnedicti regulam ac professionis sue tenorem promissam conseruent obedientiam. Quia uero hec
prefata cellula cum omni sua possessione uel proprietate, ipso Liudberto tradente, ad nos spectat, illius
peticione et uoluntate eam monasterio beati Nichasii Remensis a monachis suis perpetuo inhabttandam con-
cedimus, ea tarnen ratione, ut singulis annis ipse prior pro fundi recognitione ad decorcm et usum nostri
monasterii >pummum aureum uel VIII argenteos monasteriensis monete et ponderis super altare patroni
nostri sancti Pauli afFerat. Preterea decimam quandam in uilla Hellen et Alsteden X. solidos persoluentem,
quam Walthardus de Beueren et filius eins Liudbertus, quorum beneßcium fuit, pro remedio animarum
suarum nobijS reddiderunt, predicte ecclesie quiete perpetuo tenendam contulimus, ipso die, scilicet Villi.
Kai. Mai., quo eam Sancti Spiritus gratia inuocata dedicauimus. In predicta quoque die matrona quedani
Liudmodis nomine, nostre soror ecclesie, et filii eins Herebordus et Fridericus, mansum unum in Vlflon III.
solidos reddentem, et Bertramnus de Aldenberge et Rolandus eins frater et Richenze utrorumque mater,
sepe nominale ecclesie terram in uilla cui* nomen est Honhorst, de qua XII. denarii persoluuntur, intuitu
diuine misericordie consequende contulerunt. Huius autem nouelie fundationis inchoatio ut firmier teneatur
et certior, sigilli nostri inpressione hanc cartulam signari precipimus, et ne quis temerario ausu hanc tra-
ditionem uiolare seu infringere presumat, auctoritate apostolorum principis et nostra sub anathematis com>
minatione interdicimus. Nomina eorum cjui presentes fuerunt testium et in maiori ecclesia canonicorum
hec sunt. Heinricus prepositus. Berno decanus. Adelbcrtus. Rothericus cantor. Engilbertus prepositus. Fri-
dericus custos. Wicbertus subdccanus. Wecelinus. Godescalcus. Gisilbertus. Rabodo. Hartwigus. Ouo. Lara-
bertus. Meinricus. Hec sunt nomina laicorum. Euerwinus aduocatus de Frikenhorst. Wolfhardus urbis prc-
fcctus. Bernhardus camerarius. Bertramnus et item Bertramnus et frater eius Rolandus. et alii plures. Acta
uero sunt hec anno incarnationis dominice M®. C^. XL®. IF, Indictione V.a presidente Romane ecclesie papa
Innocentio UP. et regnante Cunrado Romanonim Rege gloriose.
Das mit PergameoUtreifen an die Charte geheftete Siegel ist das bei der Urk. y. 1134 beschriebene, nar weniger gut
erhalten.
CCXXXIX.
Aus dem Archive des Klosters Gertrudenberg zu Osnabrück.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Philippus diuina fauente dementia Osnabruggensis ecclesio
episcopus. ||Notum esse uolumus omnibus fidelibus tam presentibus quam futuris, quod antecessor noster
pie memoric Vdo episcopus ecclesiam in monte beate Gerthrudis a fratre nostro Hecelone maioris ecclesie
canonico, cuius erat beneficium, ipso consenciente absoluit atque libertauit, et predictum locum, prout
Spiritus Sanctus ei inspirauerat, Dei seruicio mancipare destinauit, atriumque ecclesie ad sepeKendum fide-
les ibidem primus disponens, deuotissime consecrauit Quo tempore religiosa aic timens Deum uidua Hi-
mece, diuino qui est auctor bonorum operum et spiritalium studiorum aiflata spiritu, domum que eius fuit
beneficiam in Lindbergan sitam ucnerabQi episcopo ob salutem anirae sue rcmittens reddidit, et ut eidcm
ecclesie in usus inibi Christo famulantium mancipare atque delegare dignaretur supplicauit. Quod ipse
libere ac sine uUa alicuius contradictione, asstante fidelium cetu, affectuosissime consummauit, bannoque
dcbitam indicens pacem confirmauit. Postquam uero uiam uniuerse carnis ingressus est, nos ipsi ut do-
mino placuit succedentes, ab affectu eins non discordauimus, sed pocius quicquid ipse disposuerat quan-
tum in nobis erat Dei adiutorio confirmaulmus, Statuimus itaque secundum quorundam fratrum peticionem,
Sifridi uidelicet et Adclberli, quibus curam eiusdem loci commisimus, regulara beati Benedicti prout possi-
bilitas suppetcret ibidem obseruari, et sexum debiliorem, ne libera detur euagandi facultas, ad seruien-
dum Deö uiuenti includi et obseruari. Preterea statuimus predictum locura tarn perfecte et integre liber-
tati mancipare, quod nemo presentium siue futurorum seruos Dei ibidem degentes aliquo grauamiue siue
uexatione presumat infestare. Addentes quicquid seruicii episcopalis antecessores nostri requirebant peni-
tus condonare. Quin etiam cunctis liqueat prefate donjus decimationöto redactam esse in eiusdem ecclesie
perpetuam possessionem , a quodam Siccone ministeriali noslro, cuius erat beneficium, absolutam et expe-
ditam, equo cuiusdam domus in Hanburen decimationis ecclesie pertinentis concambio et commutatione,
per piam fratrum Sifridi et Adelberti executionem. Quod ut inconuulsum ab omnibus obseruetur, et banno
confirmauimus et sigilli nostri impressione et litterarum superscriptione certificauimus. Acta Osnabrugge in
maiori ecclesia, anno dominice incarnationis Millesimo centesimo XL. II. Indictione V. XV. Kai. Jan. sub his
testibus, quorum nomina hec sunt. Adericus maioris ecclesie prepositus. Albericus decanus. Brunigus ma-
gister. Sigebodo cüstos. Thiedericus. Walo. Sigcbodo. Thiemo. Thithardus. Thomas. Thiedericus ad sanctum
Johannem prepositus. Albericus decanus. Rodberlus magister. Odbertus. Bertolfus. Gerhardus. Amulongus
aduocatus. Heinricus kamerarius. Richenzo. Wuluanms. Euerhardos. Bezeliuus. Thiedericus.
Das, auf der Rückseite der Charte, mit Pergameotatreifeii aogebeftete-Si^li iit m eioen leinenea Saok «iogeoäbt, und
scheint zertrümmert za sein.
CCXL.
Aus dem rothen Bache des Stifts St. Maaritz.
«
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Sicut quidam sapiens dicit, quecumque scripta sunt in hu*
manis opcrantur profectibus. Quocirca quedam nostris acta temporibus duximus scriptur^ commendare
testimoniis. Sciat igitur tam futurorum quam presentium concio fidelium, quod ego Wernherus Dei sapien-
tia vocatus Episcopus Monasteriensium, quandam aream in villa qu^ dicitur Bokholte sitam, tum pro pre-
decessorum raeorum episcoporum memoria, tum rogatu cari nostri prepositi Engelberti et fidelis seruicii
sui gratia, ad Monasterium sancti Mauricii, quod in suburbio maioris ^cclesie situm est, contradidi. Et no
uUa apud posteros a peruersis de hac traditione oriri posset disceptatio, villicus de Loen nomine Mazo
prefatam aream, cuius villicationi subseruiebat, in mauus nostras prius resignabat. Vt autem hec rata et
indiuulsa permaneant, hanc cartulam super ea traditione conscriptam sigilli mei impressione propria manu
insigniui. Acta sunt hec anno dominice incarnationis Millesimo Centesimo XL secundo, Indictione quinta,
regnante gloriosissimo Romanorum rege Conrado secundo. Hec autem sunt eorum nomina testium, qui
huic interfueruut traditioui. Henricus maioris ecclesi^ prepositus. Engelbertus sancti Mauricii prepositus,
cuius petitione hec facta sunt. Ruotholphus presbyter in Bureken. Nobiles hü sunt. Werelboldus et Borwi-
nus de Gemene. Athelhardus de Benthem. Ministeriales autem ecclesie hü sunt Bernhardus camerarius.
Bernhardus de Dulmania. Frethericus. Anno. Dathewercus. et ceteri quam plures. Si quis igitur de hüs quip-
piam uel dempserit uel immutauerit, maledictionibus inferorum subiaceat.
(Antiquum et grande sigillum.)
Cod. dipl. hist. WestfaL IL .5
Digitized by '
Google
3i ii41.
CCXLI.
IN NOMINE DOMINI. BERNHARDVS DEI GRATU PATHERBRVNNENSIS SEDIS EPISCOPVS. Vir
quidam nomine Eiliko, libere conditionis, et uxor eins nomine Biva eque libera, tradiderunt cum consensu
heredum suorum Patherburnensi cenobio, cui tunc prefuit abbas Hamuko, predium quod habebant in
Bellethe et se ipsos cum eodem predio in proprietatem ad principale altare sanctorum apostolonim Pelri
et Pauli, subministratis Ulis deinceps de ipsa ecclesia uictualibus, scilicet duabus cotidie prebendis quaro-
diu uixerint Quod predium subsequenti tempore, sub Gonrado abbate successore prefati H. quidam vir
nomine Hildimannus de eadem ecclesia quasi hereditario iure auferre uoluit, sed aduocatus eorum, nomine
Volcquinus de Sualenberg, cum iuramento supra reliquias sanctorum facto, ipsum predium prefato cenobio
retinuit. Quo facto idem Hildimanniis ab omni executione super prefatum predium sese in reliquum absi-
8tere coram omnibus laudauit, et ab omnium interpellatione ipsum in presentiarum ^cclesie confirmare cn-
rauit, et post hec pro hac re unum talentum leuioris monete predictus abbas C. contradidit Uli. Ego autem
Bemhardus Dei gratia Patherburnensis sedis episcopus, rogatu predicti abbatis et fratrum eins, prefatum
predium nostra pontificali auctoritate et banno ipsorum cenobio confirmare curaui, et istam cartam de hac
re conscriptam sigUli nostri impressione ad testimonium superuenientium insigniri feci, eterna feriens male-
dictione omnes, qui hanc constitutionem deinceps uUo modo infringere presumpserint. Huius rei testes
sunt omnes tam canonici quam monachi huius nostre sedis. Laici uero. Volcquinus aduocatus. Thiedericus.
EUbertus. Hcinricus. Cono. EUbertus. Ernest. Gumbrath. Wim. Gerlagus.
Anno ab mcamatioDe Domini MCXLil. Indiotione V. Regnante Gonrado rege.
Du unter der Schrift aurgedruekte Siegel Ut lerbrochen.
CCXLU.
Original im Besitse de» Criminai-Directors Dr. Gebrken zu Paderborn.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || BeRNhaRdus Dei gratia sancte PatherbrSnnensis ^cclesie
episcopus. Quanti apud Deum meriti sint, quibusque bone uite documentis uel operibus claruerint, quos
dominus populi sni pastorcs esse uoluit, eorum instituta sancta declarant, et ipsorum auctoritate roborata
in sua stabilitate Christi monstrat ^cclesia. Quorum dum ego successor licet minus idoneus, gratia tamen
Dei preuentus, pontificalis culminis arcem ascendissem, omni studio uestigiis eorum inherendo, pro uoto
semper habui, ecclesias Dei ampliare, easque oportunis locis fundatas nostra sollicitudine firmare, atque
fncaucius positas saniori consUio transponere, pia prouisione elaboraui. Hiis animo pro pastoralis eure
debito intentus, ancillarum Dei quas in monte Iborch ad Deo seruiendum consensu Beatricis abbatiss^ de
Hersen cdUegimus, laborem cogitare cepi, quem ob loci difBcultatem et adiaccntis terrg sterUitatem sUua-
rumque uel solitudinis uastitatem paciebantur. In hac igitur me proximoruip compassione occupato, pius
dominus pauperum suorum miseratus angustias, igne amoris sui accensum nobilem uirum quendam HeiN-
Ricum de Gerdenen ad huius calamitatis terminum consolatorem nobis donauit. Nam ipse conditori suo
gratias agens, pro spe uite ^tern^, eum et beatam ipsius genitricem MaRiaM et beatum PeTRuM omnium
bonorum suorum heredem elegit, atque in fundo domatis sui uidelicet Gerdenen cenobium construxit, quia
ipse locus aptus sancte conuersationi uidebatur, cuius etiam loci defensionem sub meo et successorum
meorum patrocinio sancte Patherbronnensi ecclesie pro perpetua ipsius libertate deuotus commisit, heredi-
bus suis, Meregarde sorore sua, et filiis eius Wernone, Godefrldo et Basilio, hoc postmodum bona uolun-
täte collaudantibus, et ut omni stabilitate diuine et humaii^ legis sub regali et episcopali banno confirma-
retur assencientU)us. Ego igitur ut ipsorum deuotionis apud Deum particeps existerem, pso inm<»ce iiiiie|e
igi ize y ^
1142^1144. 35
et pace Deo ibi seroiencioin, eeclesiam ipsios uille, a Samuele sacerdote, cxA eommissa erat, miohi resi-
gnatam, cam omni dote sua, et quinque mansis in Gerdenen et quatuor in Dallesheim, communicato eccie-
sie mce consilio, ab omni iurisdictione et subiectione ecdesiastice secalarisue persone exceptam, sub manu
episcopi uel abbatis et Prioris regendam ipsi cenobio coneessimus, et libera eis possessiono firmam esse
statuimus. Hiis ita pro uoto nostro cum multo fidelium Christi gaudio dispositis, predictas Dei famulas de
loco calamitatis et miserie in Gerdenen transduximus, ibique eas, uti uere Christi sponsas pro omni eccle-
sia ac totius Christianismi conseruatione semper orantes, inclasimus. Ut igitur hec firma ot inconuulsa
omni in posterum euo permaneant, auctoritate Patris et F. et S. S. et Beatomm apostolorum P. et P. et
Domini Pape ac nostre humilitatis banno firmantes sancimus, ne qua ecclesiastica secularisue persona con-
tra hec agere presumat, quod si presumpserit, fiat ei sicut Dathan et Abiron, et cum Juda proditore,
nisi resipuerit, perpetuo anathemate feriatur, eaque presentis pagine scripto et sigilli nostri inpressione ro*
boramus. Acta sunt hec me mediante, multis etiam Christi fidelibus tarn ecclesiasticis quam secularibus^
quorum nonina subscripta sunt, astantibus et gratias Deo agentibus* ANNo Domini M^.C^.XL^.U^ Regni
uero Domini Conradi IUI®. Pontificatus uero mei anno XV®. Indictione V.»
Testes. Weno Maioris fcclesie prepositus. Odelricus decanus. Conradus abbas de sancto Paulo. Con-
radus abbas de Helmwardeshusen. Baldewinus abbas de Lesberne. Daniel abbas de Hersethehusen. Rein-
bertus prepositus. Almarus. Thiethmarus. Lentfridus. Ekbertus. Heribertus. Sifridus. Godescalcus. Hugo.
Laici. Nobiles. Volquinus de Svalenberg. Otto comes de Rauenesberg. Thetmarus de Biuren.i Liudolfus
de Ösethe. Bertholdus de Euerscot. Ministeriales. Heinricus. Adelbertus de Rickersvic. Conradus. Liudol-
fus. Bertholdus. Andreas. Eilbertus. Nanzo. Heredagus.
DoA unten seitwärts mit Pergamentstreifen auf die Charte geheftete grosse Siegel ist zerstört.
CCXLIII.
Aus dem Kopialbucbe des Klosters Gebrdeo.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Ipsius favente dementia Bemardus Patherboraensis ecdesie
episcopus. Notum sit tam presentis quam futuri evi cunctis Christi fidelibus, quod miles quidam Wilhadus
bonum quoddam quod habuit in villa Vrodenhusen cum consensu omnium coheredum suorum ex conni-
ventia eciam pia domini Friderici palatini comitis de Sumercschenburch nee non et fiiii ejus, cujus ipse
ministerialis fuerat, qui sicut litteris suis intelligere nos fecit, pro remedio anime sue quicquid juris in
eodem bono habuit, omnimodis reliquit cenobio sancte Dei genitricis Marie et beati Petri apostoli in Ger-
dine, ibique Deo die noctuque famulantibus, perpetuo libera et legitima donatione tradidit, Unde ne hoc
rationabile factum processu temporis a memoria fidelium per exortam oblivionis caliginem evanescat, et a
quoque in posterum queat infirmari, sed ut ratum et inconvulsum omni evo maneat et perseveret, littera-
rum presentium fecimus iadiciis eternari sig^Uique nostri impressione firmiter muniri. Si quis igitur contra
hec venire attentaverit, et ea in prejudicium cenobii iam predicti infringere presumpserit, pefp^uo aucto^
ritate Dei et apostolorum Petri et Pauli nee non et domini pape et nostra, cum Juda proditore anathe-
matis vinculo sit innodatus. Acta sunt hec testimonio multorum Christi fidelium, aimo dominice incamatio-
nis Millesimo centesimo quadragesimo secundo, Indictione quinta, Anno vero episcopatus venerabilis do-
mini Bernhardt Patherbornensis Episcopi quinto decimo.
CCXLIV.
Nach eioero tob dem Domkapitel und dem Official zu Münster aufgenommenen Transsumte vom J. 1288.
In Nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Amoldus Dei gratia sancte Coloniensis ecclesie humilis
minister In perpetuum. Oflicii nostri est et desiderii, pro posse nostro ecclesie nobis commisse paceni
5 ♦ Digitized by V^OOOlC
36 ti44.
ad presen» dare et in fatamm Dei oooperaote adkitorio procddere. Notom igilar fätoris et presentibus,
qui aqua et spiritu sancto renati sunt, esse uolumus, quod christianissimus liomo Warnerus Honasteriensis
ecclesie veuerabilis episcopus, cartem quandam Wormam, ob remediom anime sue, ecciesie sanote Marie
in Monasterio, et ecclesie beatoram martirqm Cosme et Damiani ia Lysbernen, communem habendam in
perpetuum, licita et legitima traditione, cum omnibus que ad eandem curtem spectaut siluis, pratis, Riuis,
pascuis, agris cuUis et incuUis, Molendinis dedit. Verum nee silentio volumus hoc preterire, quod quidam
secularis vir, Harpernus de Buekestella diu eandem ciutem inuascrat, et tam supranotatum Monasteriensem
episcopum, quam venerabilem fratrem nostrum Baldeuinum Lysbergensis monasterii abbatem, iniusta sua
peruasione multum et diu fatigauerat. Verum diuina cooperante iusticia eundem malefactorem ab iniusti-
cia sua compesciuimus, et ad recognoscendum peccatum suum dictante ueritale et Justicia eum coegimus.
Facta igitur pace de supradicto Harperao traditionem legitimam venerabilis episcopi W. banno' et auctori-
tate officii nostri confirmauimus, et tam in memoriam quam in perpetuum presentem paginam scribi et
ymagine nostra signari precepimus. Seruantibus igitur pacem huic suprascripte donationi sit pax in terra,
et in celis vita perpetua, violatoribus autem, quoadusque resipiscant, maledictio et anathema. Huius rei
sunt testes. Arnoldus Gancellarius. Waltherus maioris ecclesie decanus. Bruno Xanctensis prepositus. Theo-
baldus sancti Seuerini prepositus. Comes Arnoldus de Monte. Gozwinus de Heymesberg. Waltherus aduo-
catus de Suesaz. Hinricus comes de Colonia. et alii multi boni et honesti testimonii uiri. Actum est autem
anno ab Incamatione Domini M^.C<>.XL^.IIIP. regnante gloriose rege Romanorum Cunrado. Innocentio pp.
regnante in Deo. Domino Jhesu Christo suauiter omnia disponente. Cui laus et gloria in secuta seculorum.
Amen.
CCXLV.
In nomine sancte et.indiuidue Trinitatis. || Quoniam mundus in maligne positus, omnes fere quos nu-
trit homines, de die in diem proficere facit in peius, ita ut falsitatem ueritati supraducentes, controuer-
siam uel disceptacionem omnibus negociis inserere nitantur, admodum necessarium duximus, presentis tem-
poris quedam facta fidelium ad noticiam quoque futurorum per scripture transmittere testimonium. Notum
igitur esse uolumus tam futuri quam presentis temporis fidelibus, quod dominus W. beate memorie Mona-
steriensis episcopus a quodam uillico eiusdem loci, Wlfhardo nomine, precibus suis inpetrauit, ut ius Sil-
uestre cuiusdam curie que dicilur Frankenvvrth, in villa Telgot site, in silua que uocatur Berlare, in ma-
nus ipsius reddidit. Dominus uero Werenherus episcopus, propter anime sue remedium, idem ius ecclesie
sanctf Dei genitricis Mari^, ubi sanctimoniales femine incluse Deo deseruiunt, cqpsentientibus omnibus eins*
dem silue forestarüs siue marcmannis, sub tali conditione contradidit, quatinus ipsi abbatisse eiusque soro-
ribus inde ligna usque in cinitatem subueherentur. Acta sunt autem hec anno dominice incamationis
M.C.XL.1III. Indictione XV. presidente Romane sedi Lucio pp. II. Regnante feliciter Cuonrado IL Ipse uero
dominus Werenherus episcopus hanc cartulam super hoc negocio conscriptam proprio insigniuit sigillo, ut
maledictionibus inferorum subiaceat, qui de his apicem uel iota demere siue immutare presumpserit. Huius
autem rei testes sunt hi. Heinricus maioris domus prepositus. Engelbertus prepositus. Wezelinus. Godefri-
dus. Ernost. Ministeriales. WMiardus uülicus. Bertrammus de Doruelde. Bemolfus cognomento magnus. Lind-
bertus de Holinbike. Heinricus de Sconinbike. Bernhardus de Rumpeshurst. Walterus de M&lmbike. Weze-
linus de Calueswinkele. Heinricus de eadem uilla. et alii quamplures fidelium.
Das aurgedruekte Siegel ist dasselbe wie an der Crkottde voH 1137.
Digitized by
Google
1144. 37
CCXLVI.
.^. In nomine sancte et indiuidu^ Trinitatis. || Wernerus Dei misericordia Mimigardeuordensis episcopus.
Justum ac Deo placitum nostrequo saluti profutanim credimus, si religiosorum et pauperum Christi preci-
bus adesse et eorum necessitatibus communicare studuerimus. Hac igitur consideratione et respectii di-
uine misericordie dilecto filio nostro Balduino Lisbernensis cenobii abbati, bannum Lisbernensis ecciesie a
preposito Heinrico libere in manu nostra resignatum, et reditus qui ad episcopalem iusticiam exinde pro-
uenerunt, rogatu eiusdem preposili,. tarn ipsi quam successoribus eins in presentia fratrum nostronim in
perpetuum eoncessimus, ne de cetcro abbas vel fratres sui ab aliena potestate inquietarentur, vel in ali-
quo molestarentur. Duos etiam solides decimarum iuxta Warntorf p.refat^ ^cclesie tradidimus. Hancautem
nostram traditionem ne quis infringere vel infirmare presnmpserit, banno episcopali firmauimus, et in testi-
monium ueritatis hanc paginam conscribi et sigiUi nostri impressione signari, et testes qui aifuerunt assig-
nari fecimus. Testium nomina hec sunt, Heinricus prepositus Maioris ecclesi^. Ingelbertus prepositus. Otto
prepositus Cappenbergensis. Lambertus Magister scolarum. Adelbero. Rabode. Hartwicus. Hernest. Acta
publice Moflasterii sunt hec, anno Dominice incamationis M.C^.XL*^.IIII. Indictione VII. Regnante Conrado
gloriosissimo Romanorum rege, Anno regni YII.
Da« unteo seitwärts aufgedrackte Siegel zeigt den sitzenden Bischof mit anbedecktem Haupte, in der rechten Hand den
Bischofsstab schräg über den Leib, Ton der rechten Schulter nach dem linken Fusse zu, in der linken ein geschlos-
senes Buch haltend; auf einem Stuhle, dessen Armlehnen Ton Hundsköpfen gebildet werden, und dessen weit abste*
bende Füsse Thierfussen ähnlich sind; mit der Umschrift: Wernerus Dei Gratia Monasteriensis ^s. f.
CCXLVII.
Aus den Liber quorundam prtvilegtorum des Klosters Liesborn.
In Nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Wernherus Dei misericordia Monasteriensis episcopus
ad postcritatis noticiam peruenire uolui, quod quandam dccimam super donium unam in uilla Mulebeche,
quam quidam ministerialis meus Regwardus in beneficio tenuit, pro remcdio anime sue et pro mea peti-
cione Lisbomeusi ecciesie in mea presentia tali iure dimisit, ut de domo predicta annis singulis duo tan-
tum solidi Monasteriensis monete pro omni decimatione soluerentur. Huius rei ueritatem litteris commen-
dari et sigillo meo signari et testes annotari precepi. Testes hi sunt. Heinricus prepositus. Gustos Frederi-
cus. Prepositus Ingelbertus. Euerwinus aduocatus. Bernhardus de Dulmia, Wolfardus uillicus et frater eius
Fredericus. et alii multi.
CCXLVIII.
IN NOMINE SANCTE ET INDIVIDVE TRINITATIS. BERNHARDVS DEI GRATIA PATHERBRVNNENSIS
SEDIS EPISGOPVS. Si utilitatibus seruorum Dei prospicere et inseruire studuerimus, mercedis eorum
apud Deum nos consortium accepturos sperare poterimus. Qua propter, rogantibus Patherbrunnervis ce-
nobii fratribus, bona eorum in Ossenthorp, in Bullinchuson, in Atlon, in Hengeldere, in Andepon, in Er-
minikeringhuson, in Beileibe, in noualibus qu^ diuersi abbates ipsius cenobii diuersis temporibus sua et
suorum fratrum industria et instantia su^^cclesie comparando, commutando, procurando acquisienint, nostra
pontificali auctoritate et banno predict^ ^ cclesi^ supeme remunerationis intuitu confirmare et stabilire cu-
ramus, sub anathematis interdictione statuentes, ut nnUa persona, parua uel magna, quemlibet abbatem
ipsius cenobii et fratres eius super eisdem bonis inqiiietare, molestare aut disiustare presumat, sed abbas
et fratres predicti cenobii eadem bona cum omnibus suis appendiciis acquisitis seu acauirendis libere ad
Digitized by L^OOQ IC
38 «144.
suam prebendam possideant. Si quis autem contra huius nostrf constitulionis seriem uenire, agere attem-
ptauerit, hunc anathematis uinculo innodamus et ctcrne malcdictioni cum diabolo et angelis eius tradimus.
Et ut hec nostre confirmationis auctoritas stabilis per succedcntia tempora maneat, hanc cartam inde con-
scriptam sigilli nostri impressione fecimus annotaru «Huius nostre confirmationis testes sunt omnes tarn ca-
nonici quam monachi nostre sedis. Laici quoque. Heinrich. Liudold. Adelbrath. Euerhard. Conrad, Eizo et
frater eius Heinrich. Folcbrath. Heriman. Hartman. Eilbrath. Warmund.
Anno dominice incamationis M.C.XLHn. Indictione VU. Regnante Conrado H. rege, anno VH. regni eius.
Das anten aofgedrackte Siegel iat sehr beschädigt.
CCXLIX.
Aus dem Kopialboche de« Klosters Gehrden.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Bernhardus divina favente dementia Patherbumensis epi-
scopus. Quotienscunque in ecclesia Dei ob remedium anime nostre aliqua mcmorabilia gerimus, ca
scriptis commendare necessarium ducimus, quia per hoc et nostre felicitati nimirura consulimus et utilitati
succcssorum nostrorum laudabiliter prospicimus. Inde est quod ad noticiam tarn singulorum quam univer-
sorurn presenli scripto deducimus, qualiter Heinricus fundator et advocatus cenobii sancti Petri in Gerdine
presentiam nostram adiit et ut cuidam concambio quod inter ipsum et dominum Ottonem de Vesperthe
futurum erat inleressemus rogavit, et sine difficultate obtinuit. Ad diem ergo constitutum cum multis tarn
ecclesiasticis quam secularibus personis Comiti Rethero de Werthere filio domini Widoldi occurrimus, qui
omnes liberos comitatus sui utpote ad diem legitimum hbcri consilii adunavcrat, üt cum eis et per eos
quod facturum erat firmissime facerct. Postquam advocatum et tionsilium et ex sententia habere cepit
inicium, prefatus Otto de Vesperthe et Heinricus de Gerdine, acceptis utrinque prolocutoribus, communem
consensum suum de concambio tam nobis quam toti consilio manifcbtaverant, et hoc ordine ad legitimum
finem accesserunt. Dominus Otto sex mansos quos in villa Gerdine hercditario jure possidebat, consensu
uxoris sue Gertrudis, et filii sui qui duodecim annos implcvcrat, legitima largitione iure proprietatis pre-
mcmorato Heinripo de Gerdine contradidit, cum tamen idem Heinricus prefatos mansos a domino Otlone
prius boneficiali iure possideret. Heinricus vero pro sex mansis Ulis novem mansus patrimonii sui qui sibi
tunc liberc vacabant, consensu legitimorum heredum suorum per manus Thincgravii, Ottoni redonavit in
villa que dicitur Titlikesscn tres, in Meingotessen tres, in Hcmmenhusen tres. üt autem de certo certior
licret sex alios mansus quos in Fleeten ab eodem Ottone in beneficio tencbat ei resigna\'it. Et ut paucis
mulla concludamus pro sex mansis novem mansus, pro bonis inbeneficiatis bona vacantia dominus Otto
recepit. Nos vero hominis pii iusta desideria sincero amore amplectentes, et prefatum cenobium utpote
cujus investitura ad nos pertinere dinoscitur, modis omibus promoveri cupientes, pro debito oflScii nostri
supremam manum imposuimus, et tam laudabile factum auctoritate banni nostri confirma\'imus, perpetuo
anathemate innodantes, qui cenobium sancti Petri in prefatis sex mansibus et alils iuste acquisitis vel con-
quirendis inquietare vel molestare presumpserint, auctoritate eciam Dei et beati Petri et nostra includimus
quatuor decimas videlicet in Uphusen, Walderingdorp, Bikenhusen, Burchusen, quas filii Wernheri de Brach
nobis in expeditione Jerosolomitana resignarunt, et nos eas ecclesie in Gerdine absque omni contradictione
pro remedio aiiime nostre libere contulimus. Ut autem hec actio rata et inconvulsa permaoeat omni tem-
pore cartam inde conscribi, et sigillo -nostro insigniri et testes supter annotari precepimus, Quorum nomina
hec sunt. Bernhardus prepositos majoris ecclesie paterbumensis, Balduinus abbas Lisbornensig, Conradus
aßbas Patherbumensis, Liberi vero, Comes concilii Retherus, Herimannus et Bernhardus deLippia, Conra
dus de Everschudt, Heinricus de Duerche, Ministeriales vero, Luidoldus, Conradus Stapel, Andreas, Heri-
mannus, Hai-tmannus aliique plures. Acta sunt hec amio dominice incamationis M.C.XLliII. Indictione septi-
Digitized by L^OOQ IC
1144 — 1145. 39
ma, regnante Domino Conrado glorioso Romanorum rege, anno regni ejus septimo, presidente in cathedra
patherburnensis civitatis Yenerabili domino Bernharde episcopo, anno episcopatus ejus decimo septimo.
CCL.
Aus dem ältesten Corfejf'schen Kopialbache.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. CSnradus diuina fauente dementia Romanorum Rex secun-
dus. Equitas iusticie et regni auctoritas nois admonet ecciesiarum paci clementer prouidere et religiosorum
uota modis omnibus promouere. Ea propter omnibus Christi nostrisque fidelibus tam futuris quam presen-
tibus notum esse uolumus, qualiter Eylicha marchionissa piscationem quandam apud Hugwer ab anteces-
sore nostro imperatore Ludewico cenobio Corbeiensi collatam, sed per insolentiam temporis ab eadem
ecclesia alienatam, assensu filii sui Adelberti marchionis, uiuente predecessore nostro imperatore Lothario,
predicte Corbeiensi ecclesie remisit et resignauit. Quam remissionem siue resignationem nobis apud Cor-
beiam sollempnem curiam celebrantibus, prefatus Adelbertus marchio, interuentu et petitione Heinrici ue-
nerabilis Corbeiensis abbatis, nee non Heinrici prepositi Corbeiensis ecclesie, confirmauit, et eandem pisca-
tionem, assentiente filio suo Ottone marchione, coram nobis omnino efTestucauit. Nos itaque, ob regni
nostri firmam stabilitatem et anime nostr^ nostrorumque parentum perpetuam salutem, prefatam piscatio-
nem et omnes possesslones Corbeiensi ecclesie pertinentes sub nostra regali defensione suscipimus, aucto-
ritate regia precipientes, ne aliquis archiepiscopus, episcopus, dux, marchio, comes uel uiceicomes aut
alia quelibet persona magna siue parua predictam Corbeiensem ecclesiam uel res ad ipsam pertinentes
aliquo modo infestare presumat, sed ea que sui iuris sunt tam in familia quam possessiouibus omni dein-
ceps tempore libere et pacifice possideat. Si quis autem, quod absit, huius precepti nostri statutum in-
fringere temptauerit, centum libras auri componat, quarum partem dimidiam camere nostre, reliquam uero
predicte ecclesie persoluat. Et ut h^c ab omnibus credantur et inuiolata conseruentur, hanc inde cartam
scribi et sigilli nostri impressione insigniri iussimus, manuque propria corroborantes, qui presentes aderant,
testes subter notari fecimus. Quorum nomina hec sunt. Theodewinus sancte Rufine episcopus, apostolice
sedis legatus. Thomas sancte Romane ecclesie cardinalis. Bernardus Pathelburnensis episcopus. Rodulfus
' Halberstadensis. Bernhardns Hildeneshemensis. Philippus Osenburgensis. Heinricus Mindensis. et precipue
Frithericus Magdeburgensis. Thiedericus Ferdensis. Anseimus Hauelbergensis. Heinricus Olomucensis. Wibal-
dus abbas. Heinricus dux Saxonie. Adelbertus marchio et filius eins Otto. Fridericos comes palatinus. He-
rimannus comes de Wincenburg et frater eins Heinricus.
Signum dotnni Cünradi Romanorum Regis secundi. (L. M.)
Ego Amoldus cancellarius uice Heinrici Moguntini archicanceäarii recognoui.
Anno dominice incamationis M^C^'XLY^. Indictione VUI. Regnante Cunrado Romanorum rege H. anno
uero regni eins VIU. Data apud Corbeiam feliciter Amen
CCLI.
In nomine sancte et indiuidu^ Trinitatis. || Ego Conradus Dei grafia Patherbrunnensis cenobii abbas,
omnibus hominibus notum esse cupio, qualiter post diutinam controuersiam habitam inter me et Adalra-
dum super domo illa in Nortburgnon, ipso asserente quod suura esset beneficium, me autem affirmante
quod pertineret ad stipendia fratrum meorum, tandem uterque iusticiam nostram dimisimus in consilio tide-
lium nosCrorum« Consono igitur utriusque partis consilio, ipse mihi predictam domum cum omnibus suis
pertinentiis resignauit, abnegato prorsus omni quod in ea uidebatur habere iure beneficii, et ego rursus
eandem domum sibi commisi, ea condicione, ut singulis annis in cena Domini persoluat ad rationem meam|
Diqitized bv VjöOQlC
40 i^4<^-
ucl succcssorum roeorum ac fratrum nostroram sex solidos nummorum Patherbrannensis monete. Quod si
descriptam pcnsionem memorata die non persoluerit, uel domum ipsam ecclesie liberam dimittat, uel cerie
duodecim solidos itidcm Patherbrunncnsiuro nummorum mihi siue cuilibet successori meo componat. Sla-
tutum eciam est et negare non possumus, ut quam ipse tarn et filii ipsius per successiones ipsam domum
licite possidcant, dummodo et ipsi predictum censum iuxta omnem infra descriptam legem persoluant.
Quod ut notum atque utrinque intemeratum permaneat, duas cartas td ipsum continentes inde conscripsi-
mus, easque tarn domni mei episcopi Bernhardi, quam et nostro sigillo signauimus, unam dedimus ipsi,
alteram penes nos fecimus conseruari. Uuius rei testes sunt, ipse domnus meus Bernhardus episcopus.
Wino prcpositus. Bernhardus decanus. Reinboldus. Almarus. Lenfridus. Uerimannus. canonici. Liudoldus.
Heinricus. Adelbertus. Folcwinus. Eilberlus. Cönradus. ministeriales episcopi. Warmundus. Eilbertus. Sibertus.
Godescalcus. ministeriales nostri« et alii multi.
Obwohl in der Urkunde swei Siegel angezeigt sind, lo ist doch nur eins (wahrscheinlich des Abtes) vorhanden gewesen,
aber verloren gegangen.
CCLII.
Aus dem im J. 1105 geschriebenen Kopialbuche des Klosters Gertrudenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Phih'ppus Dei gratia Osnabrugensis ecclesi^ episcopus. Ju-
stum est et episcopali omnimodis competit sollicitudini, susceptarum ecclesiarum necessarie prouisioni dili-
genter inuigilare. Notum igitur esse volumus cunctis fidclibus tarn futuris quam presentibus, qualiter illu-
stris vir scilicet Euerhardus de Huleuelde et uxor eins Heilwichis, superne remunerationis intuitu, patri-
monii sui aliquanta portione diuine seruitutis cultum amplificando promouere cupientes, pro animarum sna-
rum remedio unanimi heredum suorum deuotione ohtulcrunt sancte nouelle plantationis Ecclesie in monte
videlicet sancte Gertrudis mansum unum in Lancen Campe cum omnibus ad ipsum pertinentibus, fideliter
expetentes hunc per nostram sollicitudinem ad predicte profectum ecclesi^ mumri et stabiliter usque qua-
que corroborari. Nos igitur eorum deuotioni cordetenus congratulantes, iuxta potitionem ipsorum hunc
sine cuiusquam contradictiono predicte ecclesie in perpetua proprietate episcopali banno confirmauimus,
quia vero sollicitudinis debito compellimur; necessarie sustentationis amminiculum Deo ibi seruituris proui-
dere, consilio idcirco communicato cum maioribus nostrc ecclesie, cunctis qui aderant tam clericis quam
laicis unanimiter consentientibus , in augmentum probende fidelium contulimus Decimam predicti mansus et
agrorum in eum pertinentium , nee non in Harst duorum mansuum eidem ecclesie, adiecimus itaque deci-
mas de tuguriis qu§ sunt in Hibenburen, in Holenberg, in Varula, in Kcseuorde. Addidimus preterea De*
cimas quas Manegoldus monetarius, qui eas beheficiario iure possedcrat, pro recompensatione pecunie
nobis rcsignauit, unius videlicet domus in Vorenholte, unius mansus in Hascampe, duorum in Holthusen.
Contulimus etiam prefale ecclesie domum unam in Euinchusen cum omnibus ad eam pertinentibus, scilicet
edificiis, terris cultis et incultis, siluis, pratis, pascuis, aquis aquarumue decursibus, molendino et molen-
dino loco, exitibus et reditibus, quam videlicet domum adolescentula quedam Reimodis nomine, que eam
beneficiario iure possederat, ad hoc ut predicte ecclesie conferret, Walthero fratre ipsius consentiente,
nobis resignauit, quatenus utilitas inde prouenicns usibus fidelium Deo ibidem seruientium suffiragetur. Uec
autcm superne remunerationis intuitu so ipsam mutato seculari habitu ad seruiendum Deo ibidem deuotis-
sime obtulit, seseque facta professione regulari vinculo subiunxit. Reddidit insuper nobis Heinricus came-
rarius noster de beneficio suo ad dilectionem filic sue scilicet Margarethe, que se in eandem fidelium coii-
uersationem sincera deuotione transtulit, Decimas duorum mansuum, unius in Slade, alterius in Ubcape-
thorpe, quas iuxta potitionem ipsius usibus inibi degentium addendo confirmauimus. Addidimus insuper
ex omnipotentis auctoritate hanc preceptionem, ut nemini liceat post factam ibi regulariter professionem,
Digitized by V^OOQIC
1146. 41
absque licentla prelali et totius conuentus consilio, vel claastro discedere vcl alium habitum assumere, et
si quando is qui loco presit» vel mortis necessitate interueniente vita discesserit, vel cuiuslibet occasionis
articulo appellationis officio canonice amotus fuerit, liberam habeat conuentus idoneam personam eligendi
facultatcm, si vero in quem ecclosip consors societas unanimem fecerit electionem, a me vel successore
meo in regiminis amministratione promoueatur, si vero quod absit ecclesia inter se in electione discorda-
uerit, episcopali auctoritate aduersf partis presumptio coerceatur, et quem sanier pars elegerit in eodem
officio confirmetur. Adiecimus insuper beneuolam huiusmodi pactionis sponsionem, ut quicunque de mili-
iia Osnaburgensis curie siue über siue ministerialis existeus quodlibet bencficium a me vel successore meo
susceptum spontanea deuotiooe ad hoc ipsum resignare voluerit, id statim sine cuiusdam contradictione et
omnimoda recompensationis postulatione siue aliqua pactione predicte ecclesic in perpetuam proprietatem
episcopali donatione conferat. Quod si quis in posterum siue ecclesiastica siue secularis persona hisnostre
ayctoritatis sanctionibus contraire easque ullo malo ingenio seu violentia infringere vel mutare voluerit»
nisi a reatu suo digna satisfactione resipiscat, ream se diuino iudicio esse cognoscat et a sancte ecclesi^
communione gladio excommunicationis segregata eterne ultioni subiaceat. Cunctis vero eiusdem loci hono-
rem et profectum fideliter amplectentibus eumque pro posse suo et nosse in omni ordine et religione ac
necessaria melioratione decenter promouere cupientibus sit pax et benedictio Domini nostri JESV CHRISTI,
quatenus et hie bone actionis fructibus habundare et in futuro feliciter mereant cum Christo regnare. Yt
autem he nostro traditiones et institutiones stabiles et inconuulse in omnia retro secula perseuerent, presen-
tem paginam in testimonium posteris nostris conscribi fecimus, quam banni nostri auctoritate et sigilli no-
stri improssione testiumque subscriplione in perpetuum communitam esse volumus. Acta Osnabrugge anno
dorainicc incarnationis Millesimo Centesimo quadragesimo sexto, Indictione nona ^ XVIII. Kai. Maii, sub his
testibus quorum nomina hoc sunt. Adericus prepositus. Albericus decanus. Hecelo. Thiedericus. Walo. Sige-
bodo. Thiemo. Hartmannus. Thiethardus. Gerbertus. Thomas. Giselbertus. Ex laicis vero. Amolungus aduo-
calus. Rikenzo. Wichmannus. Suetlierus. Euerhardusi Heinricus camerarius. Luidbertus. Sicco. Thiedericus.
Johannes. Manegoldus. Waltherus. Item Waltherus. Volcmarus et frater eins Iserus. Amilius. Piligrimus. Siche-
ardus. Wecelo. Hoio. Hardwigus. Wernherus. Waldericus.
CCLIII.
Nach der notarieU beglaobigten Abschrift bei Kindlioger Um. T. VIII.
Eugemus episcopus seruus seruorum Dei. Dilectis filiis Ermerpardo preposito ecclesie beati Laurentii
de Clarholte eiusque fratribus tam presentibus quam futuris regulärem uitam professis in perpetuum. Apo-
stolici moderaminis clementie conuenit religiöses diligere et eorum loca pia protectione munire. Dignum
namque et honestati conueniens esse cognoscitur, ut qui ad ecciQsiarum regimen assumpti sumus, eas et
a prauorum hominum nequicia apostolice sedis patrocinio foueamus. Eapropter, dilecti in Domino filii,
uestris iustis postulationibus clementer annuimus, et prefatam ecclesiam, in qua diuino mancipati estis ob-
sequio, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et presentis scripti priuilegio communimus^ sta-
tuentcs ut quascunque possessiones, quecunque bona in presentiarum iuste ac canonice possidetis, aut in
futurum, concessione pontificum, liberaUtate regum, largitionc principum, oblatione fidelium, siue aliis
iustis modis prestante Domino poteritis adipisci, firma nobis uestrisque successoribus et illibata permaneant,
in quibus hec propriis duximus exprimenda uocabulis. Capellam unam in Clarholte. Cui*tes duas, man-
SOS quinque, in uilla que dicitur Lette. Capellam unam, mansos tres in Mackenberge. Hansos duos in Gun-
newick. Mansum unum in Velmeringtorpe. Mausum in Eclere. Mansos tres in Rupeloh. Mansum unum in
Belen. Mansum unum in Veytorpe. Mansum in Essen. Mansum unum in loco qui Dltenhoh dicitur. XXVII.
quas Wahrschap uocant, cum omnibus appendiciis, siluis, pratis, pascuis, compascuis, aquis aquarumque
decursibus, piscationibus, molendinis, uiis et inuiis, exitibus et reditibus. XXVI. solides cuii^am decime
Cod. dipl. hin. Wesifal. U. 6 Digitized by VjjOOQIC
42 1146.
ex dono episcopi Monasteriensis. Capellam unam in Behlen cum omnibus pertinentiis suis. IUI. solidos de-
ctme in Milien. Mansum unum in Clarholte. II. solidos decime in HuUinghausen. Siluulam quandam iuxta
Hombrinke, de beneficio comitis Egberti, cum manso uno infra eandem siloam posito. Preterea mansum
in Behlenholte, duos in Clarholte, unum in Mucheme, unum in Odelinghusen, unum in Motenhem, qaos
a quodam ministeriali Gyselberto, cuius fuerant beneficium, sedecim marcis argenti redemistis. Preterea
mansum unum quem emistis in Dunninghusen. Decernimus ergo ut nuUi omnino hominum liceat pret^ctam
ecclesiam teroere perturbare aut eius possessiones auferre, uel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet
uexationibus fatigare, sed onmia integre conseruentur, eorum pro quorum gubernatione et sustentatione
concessa sunt usibus omnimodis profutura, salua sedis apostolice auctoritate et diocesani episcopi canonica
iusticia et reuerentia. Si qua igitur in futurum ccclesiastica secularisue persona hanc nostre constitutionis
paginam sciens contra eam temere uenire temptauerit, sccundo tercioue commonita, nisi reatum suaio
congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se diuino iudicio e:y-
stere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a ^acratissimo corpore et sanguine Dei et Domini redemptom
nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine distrtcte ultioni subiaceat. Cunctis autem eidem
loco sua iura seruantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus et hie fructum bone actionis perci-
piant et apud districtum iudicem premia pacis inucniant. Amen ^).
Datum Viterbii per manum {loberti sancte Romane ecclesie presbyteri Cardinalis et Cancellarii , X. Kai.
Junii, Indictione nona, Incamationis dominice Millesimo centesimo quadragesimo sexto, Pontificatus uero
domni Eugenii tercii pp. anno secundo.
CCLIV.
Aos dem Fürxtl. Salm-Horstmar'schen Archife.
Eugenius episcopus seruus seruorum Dei. ||Dilectis filiis Alberto preposito ecclesie de Varlar eiusqne
fratribus salutem in perpetuum. Quoniam volumus ecclesiarum omnium jura illibata seruari, obeunte te
nunc eiusdem loci preposito, uel tuorum quomodolibet successorum, nullus ibi qualibet subreptionis astu
tia uel uiolentia preponatur, sed liceat uobis communi consilio uel partis consilii sanioris, secundum Dei
timorem et beati Augustini regulam, absque nllius contradiciione prepositum eligere. Porro loci uestri ad-
uocatiam nullus inuadere uel usurpare prcsumat, nisi quem prepositus et fratres secundum Deum et ipsius
loci tttilitatem linanimiter prouidorint eligendum. Et quoniam nobis bene conslitit, per fratres ecclesie pre-
monslratensis uos secundum beati Augustini regulam in premonstratensi ordine primitus informatos, ipsi
utpote matri in omnibus que ordo expostulauerit debetis obaudire, et iure filialitatis ab ea nullatenus de-
clinare. Sane ne sequens etas aliquid in contrarium, quod absit, moliatur, ea qüe statuimus per presen-
tis scripti paginam apostolica auctoritate corroboramus. Cunctis igitur eidem loco sua iura seruantibus sit
pax domini nostri Jesu Christi. Amen. Amen. Amen.
(Spruch kreis mit der 1 n lisch rift:
Fac mecum domine signum in bonum.) EgO Eugenius CatholicO ecclcsic episCOpuS SS.
f Ego Conrad US Sabinensis eps. ss.
f Ego Octavianus diac. card. S. Nycol. in carcere tulliano ss.
f Ego Guido presbiter card. Sei. Crisogorii ss.
Datum Viterbi per manum Roberti S. Romane ecclesie presbiteri Cardinalis et Cancellarii, VIII. Kai.
Jon. Indict. Villi, incarnationis dominice anno M^.C^.XL^.VI. Pontificatus uero dompni EVGENII III. anno secundo.
Das gewöholiche Bleistegel ist mit ein«r Hanfsohour angehängt.
>) Ohne Zweirel folgte hier die Unterschrift des Papstes und der bei ihm anwesenden Kardinäle i mit Spruchkreis ond Beoe
valete, weiches alles die Abschrift weggelassen hat.
Digitized byC^OOQlC
tl46. 43
CCLV.
In nomine sanct f et indiuidue Trinilalis. || Ego Warnherns Dei misericordia Mimigardeuurdensis eccle-
sie episcopus, notum facio lam posteris quam prescntibus Christi fidelibus, quod Cappenbergensis ecciesia
de curte que Curethe dicitur VI. solidos in decima nobis persoluebat, qnos in beneficio habebat Arnoldus
quidam de Hibarch. Postea autem, rogantibus predicte occlesie fratribus, eosdem VI, solidos ab ipso Ar-
nolde eo uoluntarie resignante receptos, eidem ecciesie libere concessimus, acceptis pro eis ab ipsis fra-
tribus aliis VI. solidis apud Seppenrothe, quos prefato Arnoldo in recompensalionem aliorum dedimus,
Curtis etiam Wesheim IUI. solidos in decima nobis persolucbat, quorum II. in beneficio habebat comes
Gerhardus de Dale. Hos II. solidos ab eo sua nichilominus uoluntale receptos, prenominate item ecciesie
donauimus, datis quoque eidem comiti pro illis duobus solidis aliis de predictorum fratrum bonis. Neque
hoc latere uolumus, quod curtis que in Werna est, nichil amplius nobis persoluit, quam IUI. solidos et Uli.
modios tritici. Similiter domus quedam iuxta Curethe que Ilammenheim dicitur, nichil amplius quam II.
solidos nobis persoluit. Hos cum in beneficio a nobis acccpisset Heinricus quidam de Schonenbeche, pre-
dictam domum plura inde exigendo grauabat. Vnde rogatu memoratorum fratrum a nobis commonitus,
gratis dimisit quicquid preter illos duos solidos de eadem domo exigebat. Hoc igitur omnia sicut predixi-
mus inconuulsa in perpetuum manere episcopali auctoritate confirmamus, ita ut quicunque hec infringere,
et supra memoratam Cappenbergensem ecclesiam de his aliquo modo grauare presumpserit, perpetuo ana-
thematis uinculo quousqüe resipiscat astrictus teneatur. Et ut hoc omnia rata permaneant, presentem car-
tam sigilli nostri impressione communire curauimus. Testium autem in his omnibus et clericorum et laico*
rum tam ministerialium quam aliorum non parua fuit copia. Heinricus prepositus. Engelbertus prepositus.
Bernhardus de Dulmene. Xeodericus frater eins. Herimannus de Dale. Confirmata sunt hec anno Dominica
Incamationis M.C.XL" VP. Indictione Vlllla. Regnante christianissimo Romanorum rege CÜNRADO.
Das aufgedruckt gewesene Siegel bat sich xwar fon der Charte losgetrennt, ist aber noch erhalten, ond iooiBt mit dea
bei der Urkunde von 1144 beschriebenen überein.
CCLVI.
Aas dem Kopialbucbe des Klosters Gehrden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Bernhardus Dei gratia patherbumensis episcopns. Salubriter
et utiliter divine aspirationis instinctu ordinatum atque constitutum est, ut quecunque pie actionis vel dona-
tionis intuitu, fidelium liberalitate ad divini cultus ministerium delegata fuerint et attributa, litteris et cartis
veracias testimonia contiiientibus mandata, futurorum clarescant noticie, ne temerario ausu cuiusque ea
locus sit infringere, vel oblivio temporis valeat ulla longinquitate abrogare. Universitatis itaque fidelium
tam prescntium quam futurorum notum esse cupimus pictati, qualiter quidam Heinricus divina inspiratione
prevcntus et nostro consilio animatus omne Patrimonium suum et mansionem propriatn in Gerdene cum
sue sororis Hergafdis videlicet et ejus Mundiburdi Wernheri consensus astipulatione, Deo et beate Marie
virgini et beato Petro apostolorum principi, pro eterna sui suorumque memoria devotus obtulit, ut ex-
structo cenobio sorores que apud Yburgh ante incluse tenuiter vivebant, eo translate, djvinis serviciis eo
Iiberius et largius insisterent et vacarent, quo a secularibus remote longius distarent. Jpsum quoque ceno-
bium sub mundiburdium beati Liborii et nostri et ecciesie patherbumensis contradidit et constituit Ut et
nostre consolationis eciam aliquibus augmcntis cresceret et protectionig iiostre et successorum nostrorum
in omnibus iuvamen et munimen haberet. Ad hujus itaque viri venerabiKs propositum bonum et votum
laudabile animo benigne accedentes tradidimus eidem cenobio in Gerdene ecclesiam et donum al^ris cum
dote et mansis dotalibus videlicet quinque mansis in Gerdene et quatuor in Dallesseu, parrochiam eciam
6* Digitizedbyi^OOgle
ii 1146 — 1147.
cum omni juris integritate quod nostri erat officii. Samuele sacerdote cujusque beneBcium erat libere eadem
resignante, et Bertoldo archidiacono consentiente , et ab omni quod suum in ea erat cum alacritate se ab-
dicante. Et ut hec rata et inconvulsa permaneant, officii nostri auctoritate et sigilli nostri impressione et
testibus idoneis corroboravimus, quorum hec sunt nomina. Balduinus abbas Liesbomensis, Conrad us abbas
patherbomensis, Bernardus prepositus, Almarus decgnus, Thietmarus, Rembertus prepositus, Evcrgisus,
Lentfridus. Liberi, Yolquinus advocatus, Adelbertus comes, Bernhardus deLippia, Bertoldus de Eversculte.
Hinisteriales, Heinricus, Adelbertus, Luidoldus, Bertoldus, Conradus, Conradus Stapel. Acta sunt hec sub
rege Conrado, Anno dominice inarnationis MUIcsimo centesimo quadragesimo sexto, anno episcopatus vene-
rabilis domini Bernhardi patherbomensis episcopi XII. feliciter. Amen.
CCLVIL
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Juttha Dei gratia Hereuordensis ecclesie abbatissa. ||Domuni
unam in Rothe, quam pie memori^ Domna Gerthrudis Hereuordensis abbatissa a quodam cuius erat bene-
ficium redemerat et in usum congregationis disposuerat, consensu eiusdem congregationis , id est tam fra-
trum quam sororum nostrarum omnium, cambiuimus, pro qua beneficium quod quidam ministerialium iü
uilla que Middelesten Yflen uulgo dicitur possederat, in usum eiusdem congregationis cambitione stabiliui-
mus. Reditus de eisdem bonis in feste sancte Pusinne quod est Villi. Kai. May , tam fratribus quam soro-
ribus equaliter distribuetur, et in hac distributione prebenda Sancte Pusinne et b^ati Walderi non omilte-
tur. Eadem predicta domna Gerthrudis reditus de domo una in Hartbike, in usum eiusdem congregationis
ordinauit, et eisdem IÜ. Non. May. distribui predicto modo constituit. Has predictas domos, ne quis cani'
biendo vel in beneficium petendo, ditioni sue uendicare, vel aliquo modo usurpare presumat, sciant om-
nes Christi fideles tam futuri quam presentes, anathemate firmatum, nichil incons'ultis fratribus et sororibus
in bis bonis fieri rationabiliter posse. Hoc ordine que facta sunt, huius manuscripti subscriptione testimo-
niamus et roboramus. Actum M.C.XL.YI. dominice mcamatiouis anno. Indictione Villi.
Die Urkunde ist in die Breite geschrieben und das Siegel neben der Schrift mit Pcrgamentst reifen auf die Charte geher-
tet. Dasselbe seigt die sitzende Aebtisstnn , in der rechten Hand ein geschlossenes ßuch haltend , und die linke erho-
ben; die Umschrift ist andeutlich.
CCLVIII. *)
v><. In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Cunradus diuina fauente dementia Romanonmi Rex secuii-
dus ^). Ad regi^ dignitatis munificenüam ||.pertinet, bene de Republica ^) merentibus uirtutum premia tri-
buere,*vt et ipsi pro su^ fidei constantia laboris sui emolumenta percipiant, et ceteri ad exsequQnda im-
perii munia bon^ spei pleni et alacres fiant. Quocirca nouerit omnium fidelium nostrorum tam futurorum
quam presentis elatis industria, quod noster fidelis et carissimus Monasteni quod noua CORBEIA dicitar
uenerabilis abbas Wiboldus nostram clementiam adiit, petens ut priuilegta HEREVORTUENSIS monasteni
cui nunc uenerabilis abbatissa Judith preesse cognoscitur ^), inuouare et confirmare dignaremur. Cuiiis
religiös^ petitioni ob insignem ipsius circa nos et regnum uobis a Deo concessum fide, pietatis aurem in-
clinantes, per presentis pagine seriem, sub regi^ maiestatis tuitionem locum ipsum HEREVORDE^) cum
*) Eine gleichseitige and gleichartige Urkunde für das Still Corfej >eigt die in den I^oten angegebenen Abweichungen.
1) Scds.
^ Hier schliesst die oberste, in Terlängerter Schrift geschriebene Zeile.
^ CORßElENSIS ^cclesi^, cui nunc idem uenerabilis abbas preesse cognoscitur,
«) nouam uidelicet GORBEIAM, ^ j
Digitized by VjOOQIC
li4T. 45
Omnibus sibi tarn intus quam foris pertinentibus assumimus, eumque perpetua libertate donantes, nostra ei
oronium principum auctoritate, lege in perpetuum mansura firmamus, ne prefatum monasterium IIERE-
VORDE *) in potestatem vel dilionem siue subieclionem alicuius persona seu ecclesiastijce seu secularis
dignitaiis, per aliquam donationem siue commutationem cedat, sed semper sub ordinatione et defensione
regum vel imperatorum consistat, et libertate quam hactenus optinuit in ordine ei professione canonicarum
sanctimonialium ^ in perpetuum potiatur. Ei quoniam ab imperalore LVTHEWICO duo monasteria con-
structa sunt et a nostris predecessoribus honore et diuitiis aucta, unum uidelicet monachorum, quod noua
CORBEIA dicitur, ad normam scilicet ueteris Corbeie, HEREVORDENSE vero sanctimonialium ad similitu-
dinem Suessionensis monasterii, decretumque est ab eis, ut Corbeiensis abbas quicumque pro tempore fuerit,
procurationem agat Hereuordeusis ecciesie, ita uidelicet ut iuxta consuetudinem qua ancillarum Dei con-
gregationibus procurari solent prepositi ex ecclesiastico ordine, tam in disciplina quam in cunctis negociis,
que famul^ Christi pro sexu et professione sua exequi non possent, ipsarum prouisor et patronus existe-
ret, nos quoquc predecessorum nostrorum uestigia sequentes confiimamus, et decreto in eternum man-
suro statuimus, ut omnes per successionem Corbeiensis conobii abbates prescripta procuratione et patro-
cinio absque ullius contradictione utantur, et seruata dignitate abbaüsse, in quibus oportunum fuerit, Here-
uordensi congregationi assistant. Scire preterea uolumus uniuersitatem fidelium, quod prefatus Imperator
pro elemosina generis sui iradidit ceUam que uocatur MEPPIA cum decimis et possessionibus ad eam per-
ünenübus ''), et ecclesiam ERESBVRG circumquaque per duas saxonicas rastas ad nouam CORBEIAM, ad
HEREVORDENSE vero monasterium, in episcopatu ASNABRVGGENSI »), ecclesiam BVINIDI, cum subiectis
sibi fcclesiis, in parrochia MIMIGERNEVORDI *) ecclesiam RENI cum his que ad eam pertinent ^cclesiis,
ita sane ut decimarum aliorumque redituum prouentus omnes prefati» cederent monasteriis, et ab ipsis
uicissim procurarentur subiect^ plebes, in baptismate, in eucharistia, in sepulturis, in confessione peccato-
rum audienda, et presbyteri qui principales ecclesias tenerent, arcliipresbyterorum officio fungerentur, ad
agenda omnia que solent fieri ab archipresbytens episcoporum. Et cum ipsi episcopi circationes suas ibi
agere deberent, ad eorum mansionatica daretur ut in capitularibus autecessorum nostrorum prescriptum
habetur, uidelicet quantum satis sit eis dari, et episcopi non plus querant, nee cum pluribus ueniani,
quam ut eis sufficere possint. Ne autem in summa debiti episcoporum seruitii plus exigeretur quam opus
sit, statuerunt predictarum ecclesiarum episcopi, cum consensu sinodali, coram antecessore nostro OTTONE
imperalore et archiepiscopo RABANO ceterisque cum eo in sinodo agentibus, ut deutar ad singulas eccle-
sias porci IIII. ualentes singuK denarios XII. aut arietes VIII. tantundem ualentes. porcelli DU. auce Uli.
puUi VIII. situle XX. de Medone, de Hellita ceruisia XX. de non mellita LX. panes CXX. de auena modii
C. manipuli DC. essetque in potestate episcoporum, utrum hec per singulas ecclesias ad unum mansiona-
ticum, an ad duo uellent habere ^^). Confirmamus eüam omnes possessiones quas idem monasterium hac-
tenus quiete optinuit, in quibus hec nominatim expressa sunt. Rene. Weteringe. Scopinge. Ibbenbure. Lig-
gerike. Linen. Bunethe. Rothinghusen. Scapaharda« Vmlo. Bürde. Bekinminden. Concedimus preterea atque
constituimus secundum predecessorum nostrorum decreta ^'), liberam utrique loco potestatem eligende de
«) noaa CORBEIA.
*) in ordine — sanctioiontaliam fehlt.
^ Anstatt der Stelle: Scire — pertinentibni, heUst et hier: Confirmamas etiam qnod prefatoa anteceasor nester Lntbewicaa
iupradictia monasterüs pro elemoa. gen. aui tradidit, cellam uidelicet qup ooc. MEPPIA cum dec et posaeta. uodequacpie
ad eam pertinentibua,
*) Aanebruggensi
•) MIMIEBNEVORDI
^^ Die hier folgende Stelle^ ron* Confirmamaa •— Bekinminden, fehlt,
^^) Für: Concedimus -» decreta, heisst es: Statuimus etiam atque concedimns iozta decreta predeceta. noatromm
Digitized by
ronuD
\j00gle
46 ***^-
propria congregatione in regimen sui per fatura seroper tempora congruf persona , et ut nullus iudex pu-
blicus liceniiam in homines ad prefatum monasterium REREVORDENSB ^^ pertiuentes ullam iudiciariam
habeat exercere potestatem. Sed omnis eorum res coram aduocato ipsorum diifiniatur ^^), nee in siluis
eidem ccclesi^ pertinentibus vel adiaceiitibus aliqua persona maior aut minor uenari presuroat, ne qoies an-
cillarum Dei perturbetur, aut coloni carum ad inopiam redigantur. Et ut hec confinnationis nostre aucto*
ritas slabilis et inconuulsa omni permaneat euo, hanc paginam inde conscriptam manu propria ut infra
uidetur corroborantes, sigilli nostri impressione iussimus insignirl
Signum damni Cunradi Romanorum Regis secundi. (L. M.)
Ego Amoldus cancellarius uice Heinrid Moguntini archicancellarii recognoui. *
Anno dominice incarnatiouis M.C.XLVIP. Indictione Xa. Regnanle CVNRADO Romanorum Rege IR
anno vero regni eius X^. Data FRANKENEVORDE ^*). Feliciter. AMExN.
Das Siegel, welches aurgedruckt war, ist Terloreo gegaagen.
CCLIX. ♦)
C* In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Cuonradus diuina fauente dementia Romanorum Bex Scds. |f
Pnncipalis dignitatis munificentiam decet, bene de Republica merentibus premia rependere, et per con-
gruos bonorum gradus prouectos C9teris in exemplum et tamquam bone spei signum proponere, ut tarn
hi sui laboris emolumenta sine fine mansura percipiant, quam Uli a simili .mercedis gratia sese non frau-
dandos intelligant Quocirca nouerit omnium fidelium nostrorum tam futuri quam presentis temporis indu-
Stria, quod nos propicia serenitate, fidem, labores et constantiam fidelissimi nostri nobisque karissimi Wi-
boldi CORBEIENSIS Abbatis intuentes, tradidimus in perpetuum CORBEIENSI monasterio, et eidem qui
nunc diuina uocatione et communi atque concordi (ratrum electione preest, abbati scilicet Wiboldo, nee
non cunctis successoribus ipsius, auctoritate in eternum ualitura, monasterium femiuarum quod uocatur
KEMINADA ^), et de nostro atque regni iure per manum Herimanni palatini comitis de Rheno, quem ad
hoc rite peragendum assumpseramus aduocatum, transegimus et firmauimus super reliquias corporis Sancti
Viti Martins, per aureum donationis nostrf anulum, in potestatem et ius atque dominationem CORBEIENSIS
monasterii, in manum predicti abbatis Wiboldi, et Adelberti Marchionis de Brandenburg, qui uice *comitis
Heremanni de Winzemburg, CORBEIENSIS monasterii aduocati/ eandem donationem nostram seu trans-
actioncm suscipiebat, ita uidelicet ut CORBEIENSE monasterium, prenominatum monasterium, scilicet KE-
MINADA^, cum Omnibus prediis, siluis et aquis, tam foris quam intus, ad ipsum locum "} pertinentibus,
i^ Corbeiense •
^^) Anstatt der nun folgenden Stelle: nee in siluis — insigniri, folgt hier: et ut iusticiam quf appellator Burcbban nemo
sibi usurpare in eodem loco preaumat, niii cui potestas ab eiusdem c^nobii abbate concessa fucrit, et ut liberi homlnM
licentiam babeant predia sua eidem nionasterio conferre, nee quiuis iudex aut regia potestas solituni debitum aut pubti-
cuoi uectigal ab eis deinceps eztorqueat, sed et se ipsos in proprietatem ipsius ecclesi^ ad iu» ministerialium tradere liceat,
et de infimo ordine, uidelicet de litis aut de ceosuariis facere ministeriales abbas potestatem babeat.
M) DATA APVD FRANKENEVORDE.
*) Dai Original (jetzt im R5nigl. Geheimen Staats -A roh Ire so Berlin) ist auf roth gefärbtes Pergament mit goldnen Bueb-
Stäben geschrieben. — Ein anderes, in gewöhnlicher Weise geschriebenes und mit aufgedrucktem, fedoch beschä'digtem
Siegel versehenes Exemplar, kommt mit jenem, bis auf unbedeutende Verschiedenheilen in einselnen Buchstaben, voll*
kommen überein. Von einem dritten ist nur noch ein Bruchstück vorhanden. — Eine gleichseitige, auf die rncorporation
der KlÖAter Keminada und Visbike sich besiebende Urkunde, hat die in den Noten angegebenen Abweichungen.
i) duo feroinarum monasteria KEMINADA uidelicet atque VISBIKE, ^ duo prenominata monaiteria KEMINADA scilicet et
VISBIKE, ^) ad ipsa ioca.
Digitized byi^^OOQlC
114 7. 47
habeat, possideat, ordinel, utatur et seruet, sicut tenet sub suo regimine, iure uidelicet perpetuario *) tres
abbatiolas, quas fundator eiiisdem noue CORBEIE, LflHEWlCVS pius, magni KAROLI filius, ad eandem
CORBEIAM contulit, scilicet ERESBVRG, nobile quondam Saxonum castrum, nee non MEPPIAM atque *)
VISBIKE. Sane de prefato loco ®) neqae milicia neque uUura seruicium nobis aut regno debebatur, ^t quo-
niam CORBEIENSI monasterio, tarn in milicia quam in seruicio ad honorem regni et defensionem sancteeccle-
sie dignitas collata est^), ex consensu fratrum et ministerialimn ipsius ecciesie statuimus, ut pro augmento
prefati monasterii, quod ^cclesie CORBEIENSI in perpetuam possessionem tradidimus, ad debitum regis
seruicium VI. marce, aut seruicium VI. marcarum regno de abbalia CORBEIENSI persoluantur, atque hanc
nostre auctoritatis donationem ex iudicio principum regni nostri, sicut prescriptum est, mauere in perpe-
tnum decernimus. Primam iudicii sententiara dedit Burchardus Argentinensis episcopus, quam secutus est
Adelbero Treuirensis archiepiscopus« Anshelmus Hauelbergensis episcopus. Heinricus Leodiensis episcopus.
Sifridus Wirzeburgensis electus. Frithericus DVX SVEVIE et Alsatie. Herimannus palatinus comes de Rheno.
Conradus Dux de Ceringa. Cvnradus Marchio de Witin. Adelbcrtus Marchio de Brandenburch. Otto filins
ipsius eque marchio. Herimannus filius eiusdem Adelberti marchionis. Lfitheuuicus comes patrie de Thurin-
gia. Herimannus Marchio de BADA. Wernherus Comes de Bathen. Vthelricus comes de Lenzenburch. Vthel-
ricus comes de Horninga ®). Heinricus comes de Cazzenelenbogan. Marquardus. Sibodo. Theodericus comes
de Montbeliart. et alii plures qui tunc affuere. Hoc quoque notum esse uolumus, quod uenerabilis pater
noster Eugenius, Sancte Romane ecclesi§ pontifex ®), frequenti nos admonitione tam per suos quam per
•nostros legatos hortatus est, ut monasteria feminarum, que nostre ditioni et ordinationi in regno nostro
specialiter pertinent, in quibus diuina religio peuitus dilapsa est, reguläre et reformare dignaremur. Et
quoniam sepe nominatum monasterium ^^) KEMINADA **), non iam monasterium ^*), sed omnibus pretereun-
tibus uiam in peccatis commune ^*), corrigi posl mukös labores non potuit ^*), siquidem mullis rcligiosis,
et precipue Mindensi episcopjo, in cuius parrochia situm est idem monasterium, hanc operam iniunxera-
mus, ut inibi diuina reh'gio et sacre conuersationis cultus institueretur et rite obseruaretur **), et quoniam
CORBEIENSI monasterio uicinum est *®), tam ad correctionem quam in proprietatem inibi contradidimus,
nullo reclamante, nisi sancte regule inimicus et pudicitie hostis fuerit inuentus. Aduocatiam uero sepe fati
loci, id est KEMINADA, et omnium prediorum ibidem pertinentium , quam uir illustris Heinricus DVX Sa-
xonie a nostra et prcdecessorum nostrorum regum uidelicet seu imperatorum manu habuerat, tradidimus
iam dicto CORBEIENSI monasterio nee non prenominato abbati Wiboldo suisque successoribus canonice et
regulariter ordinatis in perpetuum, ipso duce consentiente et annuente, et eandem aduocatiam de manu
ipsius abbatis, hominio prius ei cum iuramento ädelitatis propter id ipsum facto, sponte et nitro reci-
piente *'), Auclorilate uero nostra regia prefate cello KAMINADE i®) damus ac decreto in perpetuum uafi-
turo confirmamus eandem libertatem, quam habet CORB. monasterium, scilicet prefecturam urbis que uulgo
dicitur Burchban, ea uidelicet priuilegii ratione, ut nullus DVX, nullus MARchio, nullus Comes, nullus ad-
uocatus, potestatem habeat exercendi in atrio predicte ecciesie ^*), sed quicquid preter ins et oquum a
Tamulis, qui tam abbati quam congregationi obsequio cottidiano deseruiunt, commissum fuerit, ab abbate
pmpriAario ^) et *) ad prefata duo loca ^ Aoatatt der folgenden Stelle: es consensu — decernimus, heissl es: nos
iudicio principum, ad coronf nostr^ augmentum, sicut prescriptum est, manere decernimus. ®) Orninga. ^) suromus
pontirex ^^) nominata monasteria ^') et VISBIKE ^^) monasteria '^ comrounia ^*) potuerunt '^} Die Stelle fon si-
quidem — observarctur fehlt. ^*) et CORB. roonast. uicina sunt, '^ Die ganse Stelle fon: Aduocatiam — recipienlr,
fehlt« '^ prefatis duabua cellia K£M. et VISBIKE ^ exerc. iudidum in atr. predictarum ecdesiarum
Digitized by
Google
48 *14T.
nel ab eo cui ipse mandanerit, corrigatur. Et at hoc omnia rata et inconnulsa in perpetaam habeantar,
preceptum hoc conscribi et imaginis nostre impressione insigniri JVSSIMVS.,.
(L M.)
Signum Domni Conradi Romanorum Begis Scdi. Inuiclissimi ^^J.^
Ego Amoldus Cancellarius uice Heinrici Maguntini Archiepiscopi et ArchicanceUarü recognoui,,.
Data^O Anno dominic? Incarnationis M<>. C<>. XLVII«. Indictione X. ANNO V« ««) DNI. CVNRADI SCDI
Regis Inuicüssimi VUII. Actum ««) FRANKENEVORT in Christo feliciter. AMEN.,.
Das Siegell welchei angehängt, ohne Zweifel aUo eine goldene Bulle war, ist Terloren gegangea ^.
CCLX.
s
In nomine sancte et indiuiduc Trinitatis. ]| Ego Bernhardus Dei gratia Paterbrunncnsis episcopos, ea
que infra scripta sunt nota esse cupio uniuersis tam futuris quam preseniibus. Vir quidam Heiko nomine
in libcra ueniens conditione, factus est censualis ecclesi^ in Curbeke duorum denariorum uel tanti precii
cere. Vxorem duxit nomine Liutgardem, ad ecclesiam apostolorum Petri et Pauli in Paterbrannon iure
ministerialium pertineiitem. Cuius sollicitudinem gerens , bona sua que iam post ipsum futura erant ecclesie
cui et ipse pertinebat, ita dumtaxat si legitimum heredem alium superstitem nullum haberet, tradidit ea
cum consensu heredum suorum nee nou aduocati sui Reinboldi, in proprietatem supradictorum apostolo-
lorum ecclesie, quatuor uidelicet mansos in Eluerenscenghusen et in Auenhusen, recepitque ea nirsus tam
ipse quam vxor ac ßlii eius in beneficium a CONRADO eiusdem ecclesie abbate. Quod ne cuiquam ab-
surdum uideatur uel in6rmum, nouerit totum mea cum uoluntate et auctoritate patratum, quippe qui tunc
habui Curbecensem ecclesiam in mea libera dispositione, poteramque ipsam totaliter, nedum eius parli-
culam, prefate abbatie, si uoluissem, tradidisse. Porro autcm ut hcc nota, rata et inconuulsa permaneani»
paginam banc inde conscriptam sigilli nostri impressione signauimus, et omnem hominem quicunque supra-
dictam apostolorum ecclesiam prenominatis bonis spoliare uel disuestirc presumpscrit, nisi cito resipiscat,
perpetui anathematis uinculo innodatum esse censuimus. Huius rei testes sunt Almarus decanus. Reinber-
tus preposltus de Oriente. Lentfridus. Sigefridus. Hugo, canonici. Adalberlus comes de Everslein. Liudolfus
frater episcopi. Boimundus. liberi. Liudolfos. Cönradus. Yolcwinus. Warmundus. Eilbertus. ministeriales. et
alii multi.
Actum est anno ab incamatione Domini Millesimo C.omiXL.VII. Indictione Y. Regnante Romanorum
rege Cönrado II. Anno regni eius decimo. Episcopatus ipsius domni Bernhardi Patherbrunnensis anno XX^.
Das Siegel ist ferloren gegangen.
CCLXI.
Au« dem Archive des Domkapitels cu Osnabrück.
Ph. diuinf largitatis munere Osnabruggensis ecclesi^ episcopus, uniuersalis ecclesi9 patribus et filiis
presentibus ac futuris uidcre finem omnis consummationis. Fuit quondam et usque ad tempora noslra
perdurauit inter canonicos beati Petri et sancti Johannis pro teiminis parrochie quedam grauis pestis dis-
cordi^, que pro antiquitate temporis et negligentia eure medicinalis etiam refugere uidebatur quodlibct
genus mcdicaminis. Sic enim inualuerat, ut bonum fraternitatis utrobique destrueret, et religioni diuine
90) Inuict. fehlt. ^^) Actum ^ uero ^ Data ^) Das aufgedruckte, grosse kreisförmige Siegel seigt den König, auf dem
Throne sitzend, in der ausgestreckten rechten Hand den Zepter, in der eingebogenen linken den Reichsapfel haltend; es
ist aber sehr beschädigt und die Umschrift grÖsstentheils ▼erioreo gegangen.
Digitized by VjOOQIC
ualde derogaret, et iostici^ rigoreni.pro p€iii^a9P\iDe nii «cd aipqoam a^mitteret. Hane:fr«^i:i;i^!:<|j(lfMi
siopis fatiem ratio refogpl, discratio denpuit, pietfis obhorruit. Quid ergo vrgqntibus p^ocplli^s l^iatf itemp^
statis desperabamus per dos posse consequi gaudium tranquillitatis. Qua propter t^ohsuUuf ;; e$| ^uig^iM
magoi consflü, cuiua aspiratione adiuti elaborato assensu utriasque^partis terminos coof^se parrpchje secon*
dum gratiam illuminantem distinximiis, et minori ecclesie debitum maiori ccciesie exhibendum amplificaui-
mus, hoc scilicet ut in prima et secnnda uespera dedicationis ecclesi^ nostre et festiuitatis sanctorum Cri-
spini et Crispmiani, et in uigilia apostolorum Petri et PaiAi, ad uesperas et in sancto die purificationis
beate Marie, minor maiori tanquara .fiUft tns^tn ad coAoeiebratiOJdom dkan^ laudis presentetur, et sie omni
litis foioite esopito mater BHoü exbibitione mitige^ur, el communis culpa disseq^ouis comijuipi i^i^ig^h cari-
tatis et deaotionis expietun Hetlage. Vockestorpe. Mulenseteo. Dudestorpe. Heckegen« Noan. £ueactlK)rpie;
Broke. Bsoren. Blakenthorpe. Yuisenbike. RothorsL Haiebergen. Holthusen. Yulfeten. Yuadinchuseo. Broc^^
ten. Staueren. Bomethe. Has uiUas prenominatas extra ciuitatem minori §cclesi^ in parrpchiam desljnaaj^
mus, in ciuitate usque ad domum Hildradi et ad oppositam domom Arnoldi terminos parrocbie extQiidi
concessimus, hoc determinato quod ministeriales et liberos eorumque filios et filias in predüs suis degen->
tes siue in alüs quibuslibet mansionibus agri culturam exercentes, de prescriptis uillis maiori ^cclesie as^
nauimus, reliquos de eisdem uillis liberos, sine aduenas siue indigenas non habentes mansiones certas»
minori ecclesi^ addiximus» eos uero liberos qui predictum ciuitatis terminum inhabitant, untuersaliter sine
determinationis signo etiam minori ecclesie cum suis ministerialibus permisimus. Nouerit ergo presens eta^^
et discat secutura posteritas periculose litis caritatiuam terminationem, quam ne toUat obliuio litteris et
sigillo nostro signauimus, et ne quis irritare presuraat, gladio Spiritus prohibuimus. Factum est autj^m
anno dominice incarnationis 1LC.XLYII. Indictione YllII. concordi uoluntate et desiderio utriusque, congre--
gationis. Alfericus maioris fcclesi^ prepositus. Thiedericus eiusdem ecclesi^ uice decanns. Hethelo. Yualp.
Sigebodo. Thiemmo. Hartmannus. Thiethardus. Gerbertus. Thomas. Hoico. cum suis confratribus. Thiederi-
cus minoris fcclesi^ prepositus. Alfericus eiusdem ecclesie decanus. Thiethardus. Otbertus. Qqrhardu^, Ro^
berdus. CcMistanünus. cum suis confratribus. Institutionem prefatam presenüaUter et . celebriter approl^a«^
runt, et modis omnibus firmatam suis posteris obseniaj^dam tradiderunk Ipse autem cuius ipisericpfidia
factum est benedictus in secula«
Dm Siegel, weichet angehängt war, ut Terloren gegangen.
CCLXII.
l In nomine sanct^ et indiuidu^ Trinitatis. Heinricus Dei gratia Dux Saxonie. |] Notnm esse uolumus um*
uersis Christi nostrisque fidelibus, quod beneficiüm nostrum uidelicet jaduocatiam de monasterio Kaminata,
et de aUis bonis ad illud monasterium' pertinentibi^» in manu domini nostri Couradi Romanorum Regia
secundi, spontanea uoluntate resignauimus, ut eandem aduocatiam monasterio Corbeiensi in perpetuam
possessionem contraderet, hac uidelicet conditionis ratione, ut predictam aduocatiam de manu uenecabili^
abbatis WIBOLDI in legitimum beneßchim reciperemus. Quod etiam epdem ordine quo predictum est, .^ain
a domino rege quam abbate completum est, et a nobis obseruatum. Hoc autem de beneficio nosiro fa«
cere propter humilem peticionem domini nostri regis npn abnuimus, ea maxime de causa, quod predictij«
uenerabilis abbas nobisque carissimus Wiboldus, gloriosissimo auo nostro imperatori Lothario diu noultum-
que ac fideliter seruiuit, et in administratione Romani imperii singulari constantia usque ac| niortrai ad*
hesit, dignumque est, ut, aicut possessionum heredes eidem imperatori successimus, ita< retributionis circa
gratos ac fideles ipsius ^on degeneres successores existamus. Actum BRYNESWich, anno domipic^. Incar-
nationis M.C.XLYÜ^. Indictione X«. anno vero Domini CÖNRADI Ronianorum Regis secundi H?. Teste»
uero qui afifuerunt hi sunt. BRuno prepositus. Liudiardus. Bemhardi^. Anno. Bertoldus.. Rikece. BaldewiniuL
Cod: dipl. bist. Wettfal. VL 7 Digitized by L^OOQIC
50 1141^-
Gerhardos. Ek^mbertas. Et de Corbeienfii monasleria AdteBieitas preporftos. Conrados prepositas Kamina*
tMM. Heinricas capdlamis. Heinriciia clericua. | Karohis. Benhardus. Kemhardns. Rederaa. Godefiridus. Jo*
.hamies. Adelhardns. Elaeric. miniateriales.
Dai Siegel I wddiet aolcedrockt wst« bt Terloren gepiigeB.
GGLXIII.
Aoe dem üterten Corvej'achen Kopalbachc.
Rratres Corbeienses in eodem monasterio in Domino congregati, posiUi et magni, nnioersis ad qiios
isla penienerint pacem et dilectionem. Notum esse nolumus omnibus ecciesie nostre fidelibus tarn presen-
tibns quam posteris, Quod de commnni consilio capitnK nostri et laicormn nostrormn ministerialiom aide-
Ueet Corbeiensis ecciesie, ex consensu domini et renerendi patris nostri Wiboldi Corbeiensis abbatis, qne-
dam de thezauris ecciesie nostre sampsimns propter quasdam pubKcas et communes utOitates monasterü
nostri, in qnibus eosdem thezauros expendimns. Hec autem sunt que abstolimos. De altari sancli Stepbani
XXnn. marcas auri. De altari sancti Viti sex marcas auri. Calicem anreum appendentem YI. marcas auri
et dimidiam. Plenarinm Optimum quod duci Saxonie positam est in pignore pro LX. marcis argenti. Et
quoniam a maioribus nostris piis utique religiosis uiris hii thezauri in ecclesia nostra tam ad decorem do-
nnig Dei quam ad subicuandas necessitates ecciesie, si quando opus esset, in sanctuario repositi fiierantet
de labore patrum nostrorum atque de elemosina piomm ecdesiam nostram hiis thezauris ditatam atqae
omätam in nostro tempore inuenimus, cupientes imitari exempla antecessomm nostrorum, de communi
consilio capituli nostri atque ex consensu reuerendi domini et patris nostri prenominati abbatis cum ipso
domino nostro abbate ordinauimus atque constituimus, ut nos de prebenda nostra, siue sit de uino sine
de pelliciis, siue de karitatibus uel undecunque sumamus, XII. marcas argenti per singulos annos ad resar-
cietfdos thezauros quos sumpsimus in ecclesia conferamus. Dominus quoque abbas ad idem opus, quous-
quo totum reficiatnr, totos redditus curtis sue Huldessen et preterea tantum ut Xu. marce impleantur an-
miatim se daturum promisit. Sed et laici nostri ministeriales, qui consilio intererant ut thesauri de eccle-
sia sumerentur, ad reficiendos eosdem thesauros bona sua singulis annis se daturos, donec opus consum-
maretur, deuouerunt, aliquis dimidium taleutum, aliquis quinque solidos, unusquisque pro captu suo, qni-
bus inspiret Dens ut reddant que Deo et sanctis eins uouerunt Nos autem cum domino abbate ad sacra-
tissimos patronos nostros Stephanum et Vitum, circa quorum sanctas ac uenerabiles reliquias aurum absum-
simus, ita nos hoc uoto asstrinximus, ut eandem quantitatem argenti, quam promisimus, annuatim deuote
persoluamus, et si forte sterilitas terre uel alia necessitas talis ingruerit, ut anno aut in duobus supradieta
p€feunia a domino abbate et a nobis persolui non possit, proxime sequenti anno cum persoluere poteri-
mns defectus totus iHe tam a domino abbate quam a nobis tum bona uoluntate suppleatur, et hoc usque
ad restaurationem thesaurorum quos sumpsimus de ecclesia pie et fideliter per annos singulos persolnatar.
Hoc ergo pium et fidele Studium nostrum sicut a patribus nostris accepimus, ita etiam posteris nostris uo-
leiites relinquere in exemplum, hanc ipsam sponsionem nostram scripto commendauimus, et ut habeat in
se inuiolabilem firmitatem, sigillo beati Viti sanctissimi patroni nostri, et preterea sigillo domini nostri abba-
tis eam consignauimus. Acta sunt hec anno ab incamatione Domini H^. C<^. XLVH^. IndicUone X. a consti-
tutione rioue Corbeie anno CCCXXnH., anno uero domni Wiboldi abbatis in Corbeiensi ecclesia R
Hii autem sunt laici qui auxilium suum per singulos annos, donec opus consummaretur, promisenint
Gonradus de Prankenleue singulis annis dimidium talentum. Hereboldus de Amelungessen et filius eius Con-
radus V. solido^. Thidericus Grossus et filius Erenfridus V. sol. Thidericus oomes de Huxere V. sol. Helm-
i9^s' de Godolumen HI. sol. Reinherus de Porta V. sol. Eluerinus de Horhusen V. sol. Thidericus frater
eius V. söI. Adelbcrtns de Godelouessen dimidium talentuoL Karolus de noua ecelesia HI. sol. Rabanns V.
soL Buno V. sol. Gozwinus de Weten Y. sol. Reinmarus HL solidos. i
Digitized byC^OOQlC
•CCLXwr. ' ••
Aus dem ältesten Correj'schen Kopialbuche.
In nooHiie «ande et indioidue Trinilatis. Wic^eMos Dei graüa Corbeiensis ecolesiii iU>as, omaibtis
sueeeasoribiis suis in perpetuom. Notmn «H oimdbus, Cot4)6ieDä6 ecdesie fidelibiis tarn pjoeseoCbiis ^am
fattuis, quod Conradus rotnisteriatis noster de Nathasungea dm moleiidhia in »iHa iHovfauseB, qoe t^nefi'^
dum säum eraot, coraib fnatribus et mioisterialtbas Corbeiensis «ocleae nobi^ n»gDaait, -M icmdioione,
Qt post obhom eius et axoria ipsias fnaribus CorbeieMsibus peitinepeiit, ipsi autem iBterim de eMem- mo^
lendinis usum fructum accipiant, et pro recognitione solidum unum fratribus amMNitiiii persofaant, CMniiien»
alteruter eorum decesserit, unum molendinum fratros re^cipi^iM« quod deeom soJüdoa ßqldit, reltf)iinm uero
molendinum^ cum alter obierit, qnod item decem solidos reddi^, et sie utraque ad anniuersarium atrorunH
que fratribus seruiant. Mansum quoque unum in Nathesungen, qui soluit quinque solidos, et XIl. iu^Wi
in uilla Puthusen/que reddunt solidum unum, de patrimonio et hereditate sua idem Conradus, quia here*
dem non habuit, pro remedio anime sue ita ordinauit, ut tres solidi ad Inminarb beate Ikiarie uirginis m
cripta, et alü tres ad anniuersarium filie sue post mortem suam annuatim pertineanU Domum etiam quan-
dam Katherbike, quam a nobis habuit in benefioio, resignauit ea condicione. ut eam fratribus Corbeiensi-
bus in feste conceptionis sancte Marie semper uirginis ad caritatem ordinaremus, quod et fecimus, ita
scilicet ut ipse Conradus et uxor eius Athelheidis quamdia niuerent eam domum non tamquam beneficium»
sed quasi officium tenerent, ut solidum pnum pro recognitione fratribus annuatim inde darcnt, po^ obi-
tum uero eorum tota domus pensio, que in X. solidos constabit, fratribus remancret» et infirmarii^ Cor«
beiensis hanc domum ordinet, ut fratribus in supraacripto feste caritateiß procuret Sicut . itf9U]9e diptuin
est constituimus et de manu prioris eandem domum quamdiu uixerit recipere j^uxi^ f^imus.,* J^t^BO uil}iQns
eittsdem domus Gerhardus scilicet et filius ^sius de amministratione prpiiciaatur, quam dii^ c^smp per^-
soluere pbterunt, firmiter decreuimus. Sed et quedam mancjp^ idem Conradus ad seruicium predicte
festiuitatis altari beati Viti tradidit, quorum bec sunt nominjau; Maler Wimike. Fili^ eius Marcbur^. Filie
istius sunt Mechthilt. Judita. Wicike. Meregart. Geremot. Filius Bern. Item Herebort Henric. Fili^ Mechtibdl^
dis. Athelgart Marcburch. Item Hildewe. Aluerat. Herral. Osterlint Quecunque istarum feminarum nupserit^
pro precio pudicicie dabit ad altare duos solidos. Quicunque puerorum perfecte etatis a seruicio patris
über esse uoluerit, det sex denarios ad altare et seruiat cui uoluerit, excepto si ydoneus est i^ mansua
aliquis ei committatur. Vt ergo hec omnia fratribus Corbeiensibus per omnia futura tempora nuUus succes-»
sorum nostrorum uel aliquis hominum sine uoluntate et conniuenlia eorum infringere uel auferre presumal»
snb inuocatione diuini nombis patris et filii et spiritus sancti, et sub interminatione tremendi iudicii Dei
hoc eis confirmamus, et testibus annotatis, sigtllo nostro corr,oborftmus. Hü affuentnt Tota cpngregalio
fratrum CorbeiensivxxL Ministeriales ^utem. Eluericus. Tbidericus. Uudolfus. Rabanp. Helmwigus. Godespalcus.
Conradus. Conradus. Itepo? Conradus. Reinherus. Eremfridus. Folcwinus. WemhexiiSw Et alü multi* i\
. • j • •
' • • CCLXV. ' •■ • • ••' •■"
In nomine sancte et indiuiduf Trinitatis. Wicbaldus Dei gra^a Corbeiensis ^oclesif abbas,, omnibua
presentibus et futuris in perpetuum. Notificaraus uniuersis ^cclesie Christi fidelibos presentibus et futuris» .
qualiter ministerialis noster Conradus de Kaminata resignauit nobis duo maneipia, qi)0i]um hec sunt nomin^v
Folwen et Thiedwen. qu^ habuerat a nobis in beneficio, pfo quibus hoc a nobis efflagitauit, ut ea apml,
Kaminatam ad capeilam sancti Dyonisii ad ius censualium altaris daremus. Cuius petitioni libenter annnen-
tes, easdem prenominatas feminas censuales altaris beati Dyonisii in supradicta capella fecimus> ita uide-
licet ut per singulos. annos ad idem altare duos denarios uel tantundem cei^ persoluant, et tarn ifs^ quam
omnis posteritas earum sub lege censualium absque ullius contradictione de cetero :teneaabir^ ateme . cum
7 ♦ Digitized by V^OOQ IC
t^ 4i4f.
aliqais ex eis obierit, quicmnque eiusdem altarif^jfmuBQDfaerit, optimam aestem fllios acdpiat, proximas
iiero heres reliquam hereditatem toUat, si autem berede caruerit, tota hereditas ipsius ad altare perüneat.
Volumus autem ut tarn ips^ quam posiere earum, et ömnes ad summum monasterium perUoentes» sicaü
duti^^.persoiuDiii denarios, ita nubeiites duos :persolua&t söKdos/ qumadmodüm- apod hob cooauetado est
Vt autem. b|e no^tra donatio tarn ^desif quam supradicfiis censualibiis rata et inuiolabilis in postonimper-
maneaft, eartam baue in testimonium fact^ rei conscribi, et testibus annotatis, sigiUo nostro signari fecimos.
JHi dulera tesles.affueruitf. Reinhardus prepositus Kaminatensis et omnes firatres eiusdem eodesie. Hioiste-
riatea uerö. Helpradua et Thiedericus frater eius. Bruno de Hei'. Berohardus de Draspe. Heioricus eiusdem
prottia^r ecciesif > et alü multi.
' ' (Zwiacben dem TeH and dem Siegel stebt ^oa anderer H«nd geschrieben:)
Placuit uero domno Conrado abbati Corbeiensi, quod supradictos Folwen et Thietwen commutauit et
ad lyminaria Monasterii contulit. Gotschalcus quidam et Acela et Imma eidem beneficio pertinent.
- Da« Si^el ist Terlorea segangen.
CCLXVL
Aus dem Kopialbuche des Jobanois- Stifts su Osnabrück*}.
In nomine sancte et indiuidue Trinftatis. Philippus Osnalf. uocatus Episcopus uniuersis Christi fidc-
Kbus fam presentibus quam futuris salatem. Significatum nobis est, ymo a fidelibus ecciesie uerissime
relatum, quod cum quidam predecessorum meorum, Thetmarus uidelicet episcopus uenerabilis, ecclesiam sancti
Johannis Osnabnrg. in honorem Dei fufidasset, eandem ipse cum honoribus ecciesiasticis sublimauit, tum
etidm'de rebus seculi necessitatibus clericorum ibidem Deo militantium pateme consuluit et soUicite pro-
uidit. 'Tandem etiam pietate ductus idem orthodoxus, cum ceteris pie conquisitts, marchiam siluaticam,
qpaam tbeutomci Holtmarke appellarit, in locis Enghetere et Vene, prefate ecciesie commanicauit, sie
Scilicet ut in eisdem locis licite et iuris ratione ad edificia claustri reparanda annuali uicissitudine ligna
itiscideriäntur, huiusque utilitatis elaboratam iustidiam auctoritatc episcopali confirmauit et stabiliuit. Tem-
porum liero snccessione ueritatem et euidenciam eiusdem donationis diminuentc, humana quoque negli-
gentia cooperante, ille usus in lignis incidendis in parte diminutus est et euacuatus. Nam incole illius loci
qui Enghetere uocatur, dictam lignorum incisionem et usum ecciesie prenotate primo maliciose subtraxe-
irunt, tandemque occasionibus plurimis concurrentibus^ contra ins et pium penitus abstulerunt. Huius autem
oiiurie querimonias cum predecessorcs nostri nobis rcliquissent exequendas, sollicitudine Thiderici prepo-
t&ü et fratris Gerhardi inducti, et amore diuine remuncrationis animati, multis conatibus tandem elabora-
irimus, ut incole iam dicii loci iusticiam de qua dictum est per omnia neglectam, accepto aduocati nostri
Amelungi iuramento, ecciesie prenotate recognoscerent et concordi uoluntate plenarie restituerent Nos
igitur, quia dicte actionis seriem et recuperati iuris ueritatem fideles presentis temporis et futuri latere
nolumus, litteris et sigillo nostro *in obUuionis remedium illam signauimus» et ne quis maliciose irritare pre-
sumat quod super hac re factum est, sub anathemate prohibuimus. Cooperatpres etiam eiusdem rei in
testtmohrum ueritatis subscripsimus. Ammolongus aduocatus. Aluericus maioris ecciesie prepositus. Thideri-
cüs sancti Johannis ecciesie prepositus. Timme decanus. Segebodo cappellanus. Sigebodo custos. Rotbertus
cAstos. Gerhardus cellerarius. Wilbrandus. Gerbertus. Wichmannus. Hugo. Euerhardus. Ambrosius. Hezelinus.
Jöhäinnes. Ecbertus, qui tunc temporis marchie comes fuit. Walterus et Ratbertus venatores«
-'Jii J :. . . ' ^ —
'^'^ Das'^Koptsrium ist zu Anfange des 15. Jahrhunderts (die jüngste Urkunde der ursprünglichen Handschrift fuhn die Jahr-
ii!iwsAbi;i403)y'ikber etwas nacbliMi^-getcbrieben. I * 'I
' \ Digitized by V^OOQ IC
1148. (^
OCLXVII.
. I • In nomiae sanctf et indiuidu^ Trinitatis. |) Notum sit omnibus Christi fidelibus tarn presentibus quam
futoris, ^qood ego BalchiUMis diuiBa fauente clementia Lisberoensis ^lesie abbas, consilio iratnim
nostroram et ministemlium, et domini Euerwini aduocati nostri, quibusdam mancipiis ^clesie nostrf multa
paupertate affliotis» uidelicet ThiodoUb et sororibns eius cum filiis et filiabus eanim, et omnibus qui per
ftituras. generationes nasceptur ab illis coDoessi et stabili iure ^pnaui, ut in tota eorum cogDatione pro
annualis debiü peoso deiipoef^s singulis amüs uiri Qoataor nuipmos monasterieusis monete, et femiu^ duos
Bobis persoinanL . Cum autem ex hac uita uiam uniuerse camis ingressi migrarinty de rebus eorum seeun-
dum consuetttdinem et iuslicjam aliorum maucipiorum nostrorum debita portio utUitaübus f cclesi^ nosti^
deputetur. Similiter uiri oum uxores ducent, muliares cum nubeut, debitum iustici^ suf non recusent ex-
soluere. Hoc autem misenoordi^ et dispensationis nostr^ beneficium, ut Uli famili^ atque cognationi stabile
et ratum semper permaneat, et posteris npstris rei ueritas innotescat, hanc pagioam inde conscribi et
sigtllo noslro signari» et testes qui affuerunt asscribi precepi. Nomina testium sunt h^c. Franco* Hartwicu&
Johannes. Aduoeatiis Buerwinus. MiBisteriales. Heinricus. Lambertus. Thiodericus. Euerwinus.
Acta sunt hec Lisbeme anno dominice incamationis M^.C^.XL^VIIF. Indictione X. Regnante gloriosis*
simo Romanorum rege Conrado, anno regni eius X^.
Die Urkunde ist an der Seite durch die Bochstaben A E I O V. A E I O V. A E. in gerader Ricbtung durchschnit-
ten , ausserdem war ihr auch das Siegel des Abtes unten seitwärts aufgedruckt , welches sich awar losgetrennt hat,
aber noch YoUataDdig erfaalteo betliegt. Dableibe Isl länglichrund, oben etwaa augespitat, und acigt dea sitsendeB
Abfcniit «nbedeeikteni Haoplo, den Bischofsstab in der rechten, und ein gesohioasenca Buch in der linken Hand hal^
tend; mit der Uouchrift; SigiU. Baldwini. Lisbergensis. Abbatis. f.
GCLXVIIL
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Quod ad multorum noticiam peruenire congruum esse du-
ximus, litterarum monimentis prouida deliberatione commendare curauimus. Nouerit ergo presens etas
atque omnium subsecutura posteritas, quod ego Beatrix abbatissa in Heresia, consilio domini Bernhard!
episcopi Pathcrbornensis et priorum ipsius, et consilio sororum nostrarum et ministerialium, et quorundam
religiosorum uirorum, quindecim mansos, duodecim in siiua qu^uocator Osninc,. et duos in Hechusen, et
uaum in Wig^missem, cum omnibus utilitatibus qu^ ex illis quocumque modo prouenire possunt, et qui-
busdam mancipiis, ^cclesi^ de Gerdine et sororibus ibidem secundum regulam beati Benedict! degentibus
tradidimus, ut nostra uidelicet temii habundancia illarum subpleatur inopia. Plurimum enim Deo gratum
esse credimus, si de tenuitate nostra plus indigentibus aliquid impertimur. His eciam adnectendum non
incoQgraum esse duximus, quod predictos mansos quicumque prefatis sororibus prelatus fuerit, de manu
Heresiensis abbatisse absque omni exactione uel uexaoione recipiet, et ex illis fcclesiam beati Petri in
monte qui Yburgh uocaitur, si quando detecta 9el dilapsa fuerit, restaurabit, et ei sacerdotem prouidebit.
Si quis autem hano tradioionem ut speramus Deo gratam in&rmaro ausu temerario presumpserit, perpetua
se sciat uisione beati Dei priuari et infemi ^temis penis maocipari. Verum ut h^c firma et inconuulsa per-
maneant, präsentem pagioam impressione sigilli uostri signauimus, et testes qui affuerunt annotauimus.
Domnns episcopus Patherbomensis BERNHARDYS. Almarus decanus. Lcnfiridus. Bemhardus. Euorchisus. ca-
nonici. Domnus abbas Lisberoensis Balduinus. Otto. Sigifridus. Marcwinus. sacerdotes de Heresia. Gerthrudis
decana. Siburgis. Crktina. Beatrix. Gunderadis. Rechelindis. et cetere sorores. Ministeriales. Cono. Witherold.
Imma. Uanegold« Warinus. Guntpertus. Emest. et multi alii. Acta sunt h^ anno incarnacionis Domini
H.C.XL.VIII. Indictione XI. Regnante GQNRADO glorioso rege Romanorum Anno regni eius XI.
Das Siegel Ut ferloren gegangen.
Digitized by
Google
S4 i44f.
CCLXDL
£ Mm. BeosdtfL
fn nomine sanct^ et indinidn^ Trinitatis. Qaoniam propter varfas honnnom disceptfttioBes in eodesia
Dei pergraves sepe nascuntor vexationes, ego Philippns Dei gratia Osenbrugensis episcopus opere preciam
duu, actionem quandam in nostre paniitatis et totios ecclesie nostre presentta taxatam per acripUii^ test^
monium ad futurorum quoque peruenire^noticiam fidelinm. Nonerit igitar ommom etas tarn presentiam
quam et futurorum, quod quidam maioris Monasteriensis ecdesi^ canonicns Emofit nonune, eoolesia et carii
quadam in Lakberge sita inbeneficiatus, et presbyter Heinricus de Lengerike, Buper termino prefetaran
ecclesiarum, me et clero nostro presente, graviter contendere ceperont Qua eontenUone cäm dkrtios et
sepius grauaremur, ego Philippus preeipue pro amore Dei et peticione domini Wemheri Monasteriensis
episcopi, et communicato tarn nostre quam sne priorum ecclesif consilio, terminos quosdant Koteohorsl
Holte, ad eandem ecclesiam Lakberge pertinere concessimos, et orane debitum quod debebant ecdesi^
Lengerike/consentiente eiusdem ecclesi^ presbytero Heinrico, preter synodalem iusticiam abseioimiis. Ad-
dimus etiam et auctoritate nostra firmamus, ut quemcunque saoerdotem donmns Curie idoneum parocbiams
assentientibus d«gerH, ad accipieridam curam altaris episcopo libere produoat. Vt autem h^c in posterom
firma permaneant, sigilli nostri impressione firmauimus» et quicquid eadem ecclesia modo iuste possidet
vel in posterum acquisierit banno episcopali toemur et eidem ecclesi^ stabilimus. Acta sunt h^c in Osen-
brugge anno domioicf inearnationis M.G.XLVII1I. Indictione XII. presidente Roman^ ecclesie domno Euge-
nio II. Regnante ^oriosissimo Romanorum Rege Cfinrado U. Huius rei tastes sunt bi. Eluericus maioris
ecclesie prepositns. Tiemmo decanus. Sigebodo eustos. Walo decanus. Honasterieasis ecdesie canonici. Hein-
ricus maioris ecclesie prepositus. Engelbertus prepositus. Hartwigus diaconus. Anseimus presbyter. Geldma-
rus de Herebeden. Athelbertus de Wikmare. Hartmannus. Hartgerus. Arnoldus. Immo. Alfard. Euerwin.
Lieueko. Helmer. Johan. Ordolf. Lieuerad. Werenbraht. Hoyo. Folkhard. Eilbraht Wezel. Lanzo. Ueueko.
CCLXX.
Aaf dem Kopialbuche des JohannU-StifU su OtDabriick.
In nomine sancte ei indiuidue Trinitatis. Philippus dignatione Dei Osn . prouisor hornüis, omnibus
Christi fidclibus in domino salutem. Ad exemplandum pie pastoris officium fratnim nostrorum Deo mili-
tantinm i^tipeudia defectu cottidiano decrescentia, quibus potuimus siq>plere beneficiis ardenti studio fre-
quenter operam dedimus. Inde est quod quasdam domos suis tantum in decimalibus eomaiiuiibiis nobis
a nostris fidelibus resignatas, sancti Johannis ecclesie fratrum usibu$ seruire nos in perpetuimi concessi-
mus, quarum nomina scripta tcnemus. Sunt autem hec. Hantharpe I. Brocsetben L Halinttorpe L Mers-
nen II. Norttorpo IL Hofuerdinchusen I. et domum unam Ermekisbolen tarn in tleoimationa quam in aruis
et arca, pratis et pascuis, riois ac riuorum decorsibus et in omnibus attinentiis eisdem etiam addidimos.
Quas ne quis in futurum dyabolo instigante prauis macbinatiouibus conetnr auferre, aub anathematis intro-
ductione scriptis et impressione nostra signatas auctoritate Dei, beati Petri et nostra prohiboimas, contem-
pncntes nee resipiscentes eternis Jehenne incendiis cum dyabolo semper afficieados asscripsimus. Saat
aulem hü qui presentes aderant. Thetfaardus decanus. Segebodo eustos. Gyselherus. Johannes. Thidericus.
Gherardus prefate ecclesie prepositus. Robertus decanus. Thediardus. Arnoldus. Atbelhardas. Constantinus.
Theodericus. Heinricus. Lintbrandus. Rotgerus. Thethardus. Nicolaus. Hemfridus. Hinistri uero. Hugo. Euer-
hardus. Theodericus de Molenczeten. Alfraginus. Huno Camerarius. Mathelbodo. Frethericos. ei alii quam
plures. Datum a nobis Oserol). anno dominice inearnationis M^ G^« Quadragesimo nona indicüoiie secunda.
Subscribente capellano nostro Lantfritho feliciter amen* #
Digitized by VjOOQIC
1149 — 1150. $5
CCLXXI.
Wibotdus Dei grafia Gorbeimsis abbas, snccessoribos sm in perpetnom. Sicot officii nostri est»
emn onmr aoUiciUidiBe et timore Dei res Bobis erediias ordinale ac dispeasare, ita mchilonimus ad ean-
dem CQram peitinet, cineciiiiqae a nobis in tettipore anuninistrationis nostr^ geruntar, ad posterorum me-
moriam, ne per obUuionem aut pw negKgenUam error aliquis oboriatitf, scripto transmiUere. Quocirca
onmimn fidelium Christi el ecclesi^ nosir^ prud^tif notum esse uolmnus, quod dilectos fitius noster Heden-
riens prepositos monasteni nostri in GRVN1N6A, inter cetera grauamina, qu^ sibi et ecclesie su^ ex com-
muni maÜcia mundi inoumbuiil, hoe nobis eonquerendo suggiessit, qpiod quidam ministerialis noster Hezo
nomine» partem agri qui ioxta flauium Bodam Situs est» et usque ad nostra fere tempora solebat esse
eompascans, absqoe oUa iaris ratiooe oocupauit» super qua re nos diligenter a sapientibus et senioribus
Rostris ueritate inquisila comperimuSy quod idem ager ad prebendam fratnun et ditionem preposili absque
qUo dubielatis scrupulo pertineat. Similiter de moleadino, quod Wunnems iuxta uillam Helmerikesdorp
reedificaoit» qiiod etiam quidam über Hoierus nomine, sine ullo iuris suffiragio detiaebat^ ueraci relatione
didicimus. Nichilominus de una curte» qne fiiit Heinrici Rufi de Gnioinga, indubitanter co^ouimus. Qu^
omnia, siputi neraciter Hd prebendam congregationis et ad manum prepositi pertinere inf;elleximus, sie per
presentem paginam eis iamiobiliter ccMofinnamus» obtestantes nostros sucoessores, ne. aliqnando sub nomine
ben^cii ^icui laico uel concedant uel recognoseant. Data Corbei^» anno Domini M^.G^.XL^VIIIP. Indi-
etione XIH». Regnante domino nostro Cfinrado glorioso Romanorum rege secundo* Aiam lUl^- ordinationis
Bostrfi in CorbeiaM.
Dw^Sfes«!, wMbe» M^edratf^t war, ist verloren s^ngeD«
CCLXXII.
i^« In noraine sanct^ et mdinido^ Trinitatis. Conradns diuina feuente dementia Romanorum Rex secun*-
dus. II Si paci et tranquillitati ^cclesianim Dei pia et benigna solKcitodine prospicimus, hanc uicissitudinem
nos a pio Creatore nostro accepturos speramus, ut et regni nobis a Deo commissi gobemacula in hoc
tempore cum pace et tranquillitate possidere ualeamus» ae post regnum huius temporis in regno ^teme
beatitudinis requiem apud iustum iudicem Deum tnueniamus. Notum igitur esse uolumus uniuersis regni
nostri fidelibus, tarn presentis quam futui^ etatis homin3)Us, qualiter dilectus et fidelis noster WIBOLDVS
Corbetensis monasterii abbas, multimoda necessitate ipsius monasterii compulsus, exposuit in auribus cle-*
mentie nostr^ incoramoditates et iniurias, quas a dapiferts et pincemis suis quidam predecessores eius
sustinuerunt, et ipse a die prelationis sue in eodem monasterio passus fait. Siquidem (lapiferi et pinceroe
et reliqui qui ministerii locum in domo Corbeiensis abbatis tenent, quam dignitatem uulgari nomine officia
appeDant, quasdam abusiones in eisdem ofGciis sibi usurpauerunt, ut uidelicet omnia uietualia et uniuer«*
sam substantiam domus domini sui sub custodia sua teneant, et cui placuerit eis inconsuHo domiuo suo
eadem bona seruanda et passim distribuenda conferant, tantamque potestatcm in istis officiis sibi asserere
conantur, ut dominis suis palam et quasi de iure suo prohibeant, ne claues et custodram rerum suarum
aHcui committant Solent etenim de rebus dominorum suorum proprias familias alere ac milites suos pa^
score» in tantum ut in proprüs domibus plerumque aut tanta aut et plura quam domini sui, de facultati-
bus eorum, quas debuersmt seniare, expendant, et in dissipandis bonis eorum modum omnino nullum te^
neant. Huiusmodi ei^o superfluas et dampnosas rerum suarum dissipationes, cum prenominatus fidelis et
dilectus noster WIBOLDVS Corbeiensis abbas de eadem domo eliminare, ac domum suam secundum ho-
norem Dei et propriam utilitatem ordinäre temptasset, quidam de ministerialibus eius, Rabano, qui tunc
officium dapiferi administrabat, cum fratre suo Liudolfo et paucis consanguineis suis, multum ordinationi
eius refragatus est» atque cum multa comminatione asserebat, quod potestatem officii sui quam hactenu&lp
S6 ;4150. .
in domo 31a exercaerat, numquam dum uiueret relicturus esset, ita Qt snb imperio sog esse&t uniuersa
uictualia domini sui, ac potestatem de eis haberet tribuendi cui uellet, nee dati aat accepti aliqaam ratio-
nem dornmo sao redderet, nee claves rerum süarum alicui seruare liceret, nisi quem ipse ordinasset 11^
itaque contradictio inter ministerialcs Corbeiensis ^edesi^ a prefato abbate domino suo uentilata est, et per
iudicium eorum tarn eidem Rabanoni quam omnibus qui huiusmodi domiaationem sibi de bonis domini sui
osurparent, omnis potestas de committendis clauibus et de custodia rerum domini sui abiudicata est, hanc*
que potestatem abbati Corbeiensi . . ab eo senteiltiam iudicii unanimit^r adiudicauerunt, ut claues et cu-
stodiam rerum suarum liceret ei committere absque consilio dapiferi et pincern^ , cuic^rnique uolnisset
Dapifero autem et pincerne tale iudicium adinuenerunt, ut in uictualibus domiiri nuUam potestatem dandi
absque uoluntate ipsius proimis habeant, sed cum domino suo secundum debitum officK sui ad mensam
$eruierint; hanc dignitatem de officio suo consequantur, ut refecto domino ad mensam eius^ com ceteris
ministris de bonis domini sui reficiantur, et preter hanc nullam aliam potestatem de rebus ipsius exer-
ceant. Huic comparimn suorum iudicio cum idem Rabano acquiescere noluisset, predictus fideiis noster
Corbeiensis abbas apud clementiam nostram impetrauit, quod in plena Curia nostra quam Spire celebraui-
mus iudicium super eodem qerbo a ministerialibus regni sciscitati sumus. Qui efiiam in couspectu nostro
et princtpum regni idem iudicium quod Corbeienses inuexerani, pari consensu ass^uerunt. Aliam pret^ea
molestiam idem Rabano fratribus qui Deo seruiunt in Corbeiensi monasterio irrogare presumpsit, quod
uidelicet infra muros et intra ambitum cimiterii eiusdem fcclesif hereditariam manstenem sibi uendicanit.
Super qua mansione cum satis fuisset commonitus, tum a domino suo, tum a fratribus monachis, tum a
comparibus suis, cpatinus ab ea desisteret, noluit eorum salutaribus monitts obtemperare. Ynde ministe-
rialcs Corbeiensis fcclesie iudicii sententiam interrogali, abiudicaueruut tarn ei quam omnibus secularibus
beneficium in atrio ecclesie, et quod aliquis abbatum tale beneficium potuerit prestare. Cum uero adhuc
reluctaretur, nos item rogati a fideli nostro predicto Corbeiensi abbate, cum interrogassemus ministeriales
nostros super eodem iudicio, abiudicauerunt ei in cönspectu nostro et principum infra atrium ^cclesif
omnem hereditariam mansionem, et omnibus abbatibus et monachis talis beneficii eonoessionem. Orta est
nichilominus et alia temeritas ab eodem Rabanone, quod intra muros Corbeiensis pionasterii quandam simi-
litudinem digoitatis sibi hereditario iure uendicabat, quam prefecturam appeflabat, et se Burkgravium ap-
pellari faciebat, cum omnes abbates eiusdem monasterii hanc potest^Uem semper sub se habueriat, ut
quicquid a suis infra muros delinqueretur , aut ipse corrigeret, aut camerario vel dapifero suo, seu alicui
de familia sua corrigendum absque ulla potestate in perpetuum mansura committeret. Hac aut(»n pote-
State prefatus Rabano in tantum abusus fuit, ut eam uulgari nomine appellaret Burgban, et secundum
morem alicuius magn^ potestatis sepe infra muros placitaret, et huiusmodi placita Burgdink appellabat
Ad bec placita famuli fratrum monachorum de coquina aut de pistrino seu de quolibet eorum, seruitio co-
gcbantur uenire, qui etiam si propter impedimenta seruitü fratrum occurrere non poterant, uiolenter et
contumeliose a famulis illius protrahebantur, et panem aut escam fratrum inperfectam relinquere compelle*
bantur. Huiusmodi ergo t^meritatem de hac prefectura circa Corbeiense iponasterium :ex iudicio princi-
pum regni prorsu^ interdicimus, et hanc potestatem in manu abbatis esse sicut antiquitus fuit decernimus.
Nam in ueteribus regum et imperatorum preceptis continetur, ut nuUus dux, nullus comes, nulla alia secu-
laris potestas, aliquam potestatem infra muros eiusdeni ecclesi^ exercendi iudicium habeat, sed per abba-
tem et personas temporaliter a se ordinatas, quicquid a famulis monasterii contra iuris et ^qui rationem
admissum fuerit, iudicari oporteat. Et si principibus contra priuilegium imperiale non licet, muko minus
ministerialibus licere constat. Hanc igitur prefecturam, et supradictam infra muros laicorum habitationem,
atque dapiferi et pincerne de committendis clauibus potestatem ab. aliquo usurpari et hereditario iure uen-
dicari in supradicto monasterio, nullatenus permittimus, Sed has trcs predictas usurpationes, secundum
iudicia ministerialium nostrorum atque sententiam principum regni, omnibus laicis decreto in perpetuum
ualituro interdicimus, et herum omnium potestatem abbati aitribuimus. Judicium de clsuiibus inuenit CON-
" ' *■ •.•-•'•• Digitizedby V^OOQIC
il5#. 57
BADVS ministemlis noster de Haga. De habitatione intra muros et de Prefectnra iudicium dedit item mi-
nisterialis noster CONRAD VS de Walehusen, camerarius notier a thesauris. Principes autem com ministe*
rialibus suis hi interfuerunt. OrÜeuus Basiliensis episcopus et sui ministeriales. Heremanuus Constantiensis
episcopus et sui ministeriales. Guntherus Spirensis episcopus et sui ministeriales. Eilulfus Morbacensis abbas
et sui ministeriales. Waltherus Selsensis abbas et sui ministeriales ....') Carapidoncnsis abbas et sui mi-
nisteriales . . . . ^ Wizzemburgensis abbas et sui ministeriales. Qenis et populus Wrmaciensis ecciesie
que tunc uacabat. Clerus et populus Fuldensis Monasterii quod tunc uacabat. Clerus et populus Lauresha*
mensis Monasterii quod tunc uacabat Frithericus dux Sueuie et Alsati^ et sui ministeriales. Otto palatinus
comcs de Withelispach et sui ministeriales. Herimannus Marchio de Bathen et sui ministeriales. Wemheros
comes de Uavekhesperch. Öthelricus comes de Lenzenburg. Willeheimus comes de Glizperch. Comes Willel*
mus de Juliaco. Comes Imikho de Liniugen. Comes Wulframmus dq Wertheim. Marquardus de Gronbacb.
Amoldus dapifer de Rotenburch. Heinricus Marescalcus. Reingerus pincema. Thiepertus camerarius de
Winsperch.
Signuv% ddmini Cunradi Bomanortim Regis secundi iryaictissim, (L. M.)
Ego Amoldus cancellarius uice Heinrici Moguntini archiepiscopi et archicancellarii recognoui.
Data Anno Dominice Incarnationis'M^.C^.L^. Indictione ^III. Anno vero domini Cunradi Secundi Regis
inuictissimi XIP. Anno autem domini Wiboldi Corbeiensis abbatis IIP. Actum ^IRE in Christo feüciten
AMEN.
Das Siegel y welch«» aufgedrackjt war, ist Terloren gegangen.
ccLxxrii.
Aus dem ältestea Gorvejr'scben Kopialbache.
t
Conradus Dei gratia Romanomm Rex secundus, Wicboldo Corbeiensi abbati suisque successoribus
regulariter ordiiiatis in perpetuum. Yenas metalli, uidelicet auri, argenti, cupri, plumbi et stanni, et om-
nem pccuniam siue rudern siue formatam, que intra montem Eresburch, qui Corbeiensi ecciesie iure pro-
prietario pertinere noscitur» latet, tibi et per te Corbeiensi ^cclesie concedimus, damus et presenti scripto
confirmamus» ut liccat tibi et successoribus tuis absque uUius persone contradictione in eodem monte federe,
omne metallum quod inuentum fuerit emere et conflare, tuisque et fratrum tuorum usibus licenter aptare,
ut tanto melius possit Corbeiensis ecclesia tam diuinis quam regni rebus subseruire. Data est hec moni-
menti cartula apud Wyrtzeburch» anno dominic^ lucamationis M^.C^.L^. Indictione XIII. propter seruicium
fidele predicti abbatis.
CCLXXIV.
IN Nomine sancte et indiuidu^ Trinitatis. Philippus Dei gratia Osnabruggensis ecclesif episcopus.
Notum esse uolumus uniuersis ecclesi^ fidelibus presentibus scilicet et futuris, qualiter Heinricus Comes de
Tekeneburc et fratres sui coheredes eins, Otto, Thidericus et Gerhardus, assensu matris eorum Athelhei-
' dis, et conlaudatione mundiburdi eins Liefhardi de Depenhem, quandam patrimonii sui partem, Osnabrug*
gensi ecciesie stabili ac libera donatione contulerunt, Curtem uidelicet quandam Wersen, cum capella et
omnibus eidem curti pertinentibus mansis et mancipiis et cunctis utilitatibus. Clementiam cum liberis, et
suis mancipiis, curiis et mansis. Varenthorpe, Westeria, Aldenlingen, Mundigburen, Hasberge, Hasbe, Brot-
») *) Für die Nkmen dlceer beiden Aebte sind die SlelleD im Originale oflfen gelassen. Diaitized bv CjOOQIC
Cod. dipl. bist. Westfal. II. 8 ^
58 its».
terbike» caius pars quedam est patrimoniam, pars autem beneficium, cum XVI. mansis ad predictas cnrias
pertinentibus. Thiedhardum cum Dxore sna et liberis et mancipiis ac domibus suis. Westei^a, Litbeke,
Sitinchusen» Selon, cum VIII. mansis. Haldum cum mancipiis et domibus. Keluere, Hauichurst, liudol-
fincthorpe, cum lUL mansis. Friutoldum et matrem suam et sorores cum domibus et mancipiis. Gelen-
bike» Halfwart, cum V. mansis. Thidericum cum uxore et liberis el mancipiis et domum eius Lacgeubike.
Contulerunt inquam cum uniuersis predictarum curiarum siue mansorum utensilibus, in agris cultis atque
inculUs, siluis, pascuis, pratis, molendlnis et piscinis. Pro huiusmodi autem spontanea ac libera tradicione,
predicto comiti H. et fratribus suis ducentas et XXX. Marcas concessimus et XX. libras decimationis in be-
neficium adauximus. Beneficium quoque Ottonis de Rinecke palatini comitis ipsis prestitimus, hac utique
interposita pactione, ut quisquis eorundem fratrum altero moriente superstes remaneret, ipse beneficiam
defuncti fratris optineret, et liberi eius ipsi succedentes, filius aut filia, pj^fala pactione patris beneficium
possiderent. Placuit quoque de duobus fratribus Thiderico et Gerharde ad clericatum destinatis, quod si
in clero non remanerent, sed milicie sacramentis forte sese implicarent, relicto clericali beneficio, ipsi
quoque fratribus suis succedentes, prefatum beneficium optinerent. Hanc autem liberam donationem quam
prediximus, in placito Amelungi aduocati nostri, iure et lege Westfalensi, cum ipso aduocato suscepimus,
et multos tam ex clero quam ex populo presente, nobiles ac liberos, iudices et scabiones, ministeriales
ac eines adhibuimus, quorum presentia et testimonio prefatam pactionem iure legali confirmare curauimus,
et ut hec legaliter conirmata ab omnibus süccessoribus nostris inconuulsa obseruentur, litterarum epi-
grammate et nostri inpressione sigilli sub banno corroborauimus. Acta Osnabf . Anno incamationis domi-
niceM.C« quinquagesimo, indictione XIIII. Nomina autem testium presentium subscribi precepimus. Albcri*
cus prepositus. Tymmo decanus. Sigebodo custos. Hezelo. Walo. Sigebodo. Johan. Hienricus. Luppo. Gisel-
herus. Gerbertus. Thimo. Hoyko. Wilbrandus. csfhonici, Nobiles ac liberi. Amelungus aduocatus. Hienricus
comes de Rietberc. Liefbart de Depenhem. Euerwinus aduocatus de Vrekenhorst, ea die prolocutor. Ro-
tholfus albus. Euerhardus de Huleuelde. Rotholf de Thuite. Eluericus de Matbergen. Amolt de Tekeneburc
Bilbert de Bariage. Scabiones. Abbiko. Tydico. Conrad. Ratbert. Werenmar. Ministeriales. Wlfan. Wigman.
Suether. Manegolt Rufus. Hereman de Läthe. Heinricus camerarius. Gerlag de Hershem. Wemolf de Ris-
aorde. Josehp. Ezelin. Harman. Ambrosius. Voemar. Thidericus de Vlenberg. Vdo de Groveren. Alfgrim.
Hugo« Euerhart de Heregerinchusen. Lancbrat de Nimeden. Walderic. Johan. Iser. Ministeriales de Tekene-
burc. Liefhart de Vlefthen. Milo de Herringen. Sifrit de Garthusen. Rotbert. Heinric. Athelbero. Conrad de
Essene. Athelbert. Athelbart. Hildelin. Wezel Rufus. Burchart. Ertmar. Israhel. Sedente domiuo Eugenio apo-
Btolico. Conrado Rege. Data Osnabf. Kai. Dec. In nomine Domini feliciter AMEN.
Das mit einer groben Hanrfcbnnr angehängte Siegel ist «ebr verdorben, docb lat die Figur des eitBenden Bisdioff nit
•ioem BiicbufMtabe nnd einem Boche noch einigermaMen kenntUch.
CCLXXV.
Ana dem Archive au Kappeoberg.
l In nomine sancle et indiuidu^ Trinitatis. |] Cum hii qui c^teris dignitate pontifieiali preininent, omninm
sibi subiectorum paci et utilitati consulere debeant, maxime tarnen pro bis, qui a tumultu seculari seque-
strati, monasteriis religiosis se mancipauerunt, cura gerenda est, ut absque calumpniatorum uexatione res
suas quiete possidentes, in silentio quod cultus est iustici^ diuinis laudibus uacare ualeant. Igitur ego Uver-
nerus Dei gratia Monasteriensis episcopus, notum facio tam futuri quam presentis eui hominibus, qualiter
fratres Capenbergensis ecclesie cum quod am Rothardo ministeriali nostro de decima cuiusdam mansi in villa
Lenclere siti conueuerint Hie mansus iure possessionis ad prefatam ^ cclesiam pertinet, decimam uero pre-
dictus ministerialis noster in beneficio tenet. De qua decima talis conuentio inter fratres et ipsum laudata
est, ut pro onmi eo quod antea solebat accipere, duodedm nttnunc» mcmete grauis annis sipgulis a cellera-
1150. 59
rio recipiat. Nee quicquam amplius ipse uel snccessor eius exigat, excepta minuta decima que de anima-
lium notrimentis prouenit, qu^ ab hoc pacto separata est Cetera omnia quecunque profert humus, siae
annona, siue Unum, sub bis duodecim nummis comprehensa sunt Hec ipse Roihardus in presentia nostra
confessus est, atque ad maius munimentum iterum laudauit, et assensu nostro confirmauit Ut igitur hec
omni tempore inconuulsa permaneaut^ carte nostre inscriptione, Sigillique nostri impressiöne hoc pactum
corroborare curauimus. Subnotatis idoneis testibus, quorum nomina sunt hec. De Monasteriensi ecclesia*
Heinricus prepositus et Albertus decanus maioris ecclesie. Ingelbertus prepositus. Ouo. Vdo. Willelmus. ca-
nonici. De Capenbergensi uero ecclesia. Otto prepositus. Otto fundator eiusdem loci. Radingus prior. Heb*
ricus. Alsteinus. Widecho. Lambertus. Ministeriales autem. Bemardus de Dulmena. Heinricus. Lubertus.
Amulricus. Erthmarus. Baldemarus« Heribordus de Svancsbule. Luthewigus. Bertramus. Johannes. Amoldus.
et alü quamplures.
Facta sunt autem hec. Anno Dominice Incarnationis. M^C^.L®. Indictione XIIII. Presidente sedi apo-
Stolice Eugenio. Regnante gloriosissimo Rege CVNRADO. Imperante Saluatore nostro Jhesu XPVCQO.
Von dem «urgedruckten Siegel Ut nur noch ein Bnichstiick übrig.
CCLXXVI.
l In nomine sancte et indiuidue Trinitaiis. Juttha Dei gratia Hereuordensis abbatissa. || Cunctis Christi
fidelibus ad noticiam uenire cupimus, qualiter duo fratres ministeriales ecclesi^ nostre, Adelbertus sciUcet
et Heinricus, bona ecclesie qu^ possidebant in Liudenesthorp uxoribus suis ab ecclesia nostra alienis, Athe-
log et Machthilt nuncupatis, uclud propria tradiderant. Nos autem ibidem uenientes et hanc tradicionem
a fidelibus cognoscentes, irritam fecimus hoc scilicet modo, quod ipsi prefati fratres cum uxoribus suis in
presentia nostra nostroruraque ministerialium ceterorumque uirorum honestorum ibidem commanentium,
ipsa bona ecclesie fore recognoscentes, in beneficium ea secundum ius ministerialium a nobis susceperunt,
insuper et fidem in manus nostras sacramento firmantes dederunt, quod filii uel filie eorum ecclesie nostr^
filiis connbio iungerentur, ne possessiones ipsorum ab ecclesia alienarentur. Et ut hoc in posterum a pro-
geuie in progenies ratum permaneat, litteris sigillo nostro signatis confirmamus.
•I •
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Jutta Dei gratia Hereuordensis || abbatissa. Ad insinuandum
posteris cpiod factum est nobis presentibus, cunctis liquide patefacimus, quod Conradus quidam de Ove*
renberg cum matre sua Hathewige, que uxor fuit Geuehardi ministerialis nostri, pro obtinenda patris here-
ditate, fidem iuramento confirmans, in manus nostras spopondit, uxorem se de filiabus ecclesie ducturum,
quatenus possessio paterna iugiter sub dicione permaneat ecclesie nostre. Quod si forte propter aliquam
occasionem sicut nouit adinplere contempneret, bona predicta libere et absque contradictione oacarent
ecclesie. Susceperunt etiam tarn mater quam filius ipsa bona iure beneficiali de manu nostra.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Jutta Dei gratia Hereuordensis || abbatissa. Sigilli nostri in-
pressione et huius scripture testimonio manifeste cunctis innotescimus, quod Volkoldus quandam Gerthrud^
in Liudenesthorpe accepit in matrimonio, uxorem scilicet Hereboldi ministerialis nostri defuncti, cum Omni-
bus que prefatus Hereboldus tam in hereditate quam in heneficio possedit. Sed ne bona ipsa tamquam
ab extraneis ab ecclesia distraherentur, idem Volcoldus fidem iuramento confirmans in manus nostras dedit,
quod filius ipsius Gerthrudis, uel si moreretur ipsius saltem Volkoldi filius alicui de nostris in coniugio
sociaretur. Quod si forte non fieret, predicte possessiones ad heredem qui proximus inter filios ecclesie
foret sine contradictione redirenU
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Jutta Dei gratia Hereuordensis || abbatissa. Indicamus oomi-
bus et futuris et presentibus, quod quidam Cono in liudenestorpe uxorem accepit Elisabeth filiam Ger-
Ö* ' DigitizedbyL^OOgle
60 ' 1150 — iiSl.
hardi ministerialis nogtri, cum his qne Gerhardus idem tarn in beneficio qnam in hereditat4^ possidebat,
aotam quoqoe in manus nostras fide et sacramento firmatum fecit, quod filius uel filia ipsius inter homines
ecdesie nostrf C(Muugium faceret Et si forte contempnerent, heredibos qui sub ecciesia nostra proximi
essent, bona prefata remanerent
Li hoc facto presentes et testes erant plurimi ex nostris. Esic. Hereman. Arnolt. Rotholf. Ärnolt Thiet-
bolt. Svether. Johan. Wezelin, Helmwich. Ex habitatoribus loci illius. Heinric niger. Thiederic. Wlfganhc.
Anadus. Rotheger. Godefnth. et alii multi.
In Liudenestorpe posita sunt hec ecclesi^ Herevordensi. Domns Rotholfi pro IIII.or marcis probati
argenti. Octo vinee ac ipso Rotholfo pro viginti marcis goslaricnsis argenti. Duc in Lerrig^. Il.e in Wacken.
Vna Gera inter duas uias. Vna circumsepta plantacio. Due in subprema parte uille. Thideric posuit vnam
uineam pro IIII.<»p marcis probati argenti in Wackeu. Wizleo duas in Vloze. et in Seze, pro Uli. marcis
probati argenti, terciam in Kereuelde pro Ill.b"» marcis goslaricnsis argenti, excepto fertone. Ernost vnam
Ouerbike pro tribus marcis goslariensis argenti. Heinric vnam in Wackan pro IIlLor marcis et. dimidia
goslaricnsis argenti. Fretheric vnam pro IUI. marcis probati argenti.
Alles ist auf ein Pergament in cwei Kolumnen geschrieben, so dass die beiden ersten Satse die eine, die übrigen die
andere Kolumne einnehmen. Unter der ersten, kUrteren KolumnC) ist das Siegel an die Charte gefaeflet, aber scr<-
brocbcn. Alles ist viin einer gleichförmigen Handschrift,
CCLXXVII.
Aus dem Liber quorundam priyilegiorum des Klosters Liesborn.
In noraine sancte et indiuidue Trinitatis. Conradus diuina fauente dementia Romanorum Rex augu-
stus. Quotiens religiosorum virorum in suis oportunitatibus preces exaudimus, non tantum illis sed et nostre
saluti fcliciter consulimus, Respectu igitur diuine misericordie, et qualiter nostra interest tranquillitati eccle-
siarum seraper studere, Ecclesie Sanctorura Cosrae et Daraiani in Lisborn et monachis inibi Deo seruienli-
bus, et sororibus in Ecciesia Sancte Marie in Monasterio sub regulari districtione degentibus, in prediis
suis que in territorio nostro Reumacensi, videlicet in Lorstorp et Gimershcira et in Griei;i modo conquisie-
rnnt et posthac iuste conquirere poterunt, in domibus, agris, vineis et aliis utilitatibus, securitatem et.pa-
cem perpetuam dedimus et nostra auctoritate sub banno regali per presentes et futuras generationes san-
ximus, ut ubi nominatnr et est specialiter regia potestas, ibi pauperes Christi, de quibus predictum est»
apecialiter nostram experiantur clementiam, et nullam patiantur oppressionem vel iniuriam. Vt autem huius
nostrf tuicionis presidium stabile et ratum orani terapore permaneat, hanc paginam sigilli nostri impres-
sione signari precepimus. Huius confirmationis priuilegii testes sunt. Walterus maioris ecclesie in Colonia
decanus. Gerardus Bunnensis archidiaconus et prepositus. Thieboldus Sanctensis archidiaconus et prepo-
Situs. Vlricus Susaciensis prepositus. Nicolaus abbas Sigebergensis. Liberi. Poppe de Hollende. Burchardus
de Wede. Arnoldus de Blanchenheim et frater eins Gerardus. Gerardus de Hachene et frater eins Thiode-
ricus. Heremannus comes de Hardenberch et frater eius Neuelonch. Euerhardus de Heingebach. Walterus
Susaciensis aduocatus. Ministeriales. Heremannus Coloniensis aduocatus. Hcinricus de Volmuntsteine. Heinri-
cus de Älpenheim. Adolfus de Gorzenich. Amalricus de Wormerstorp. Philippus de Pirna. Thiemo de Sa-
sacia. Marsilins.
Signum domini Cünradi secundi Romanorum Regia augusti (L. M.)
Ego Arnoldus domini Cunradi secundi Romanorum Regie augusti CanceUarius vice Mogoniini ardiiepis-
copi Heinrici archicancellarii recognoui*
Acta sunt hec anno dominic^ incamationis M.C.LI. indictiöne XHII. regnante domino CSinrado secundo
glorioso Romanorum Rege augusto, anno regni eius XHII^.
Digitized by V^OOQIC
1151. 61
CCLXXVIII.
Aas dem ältesten Corve/trhen Kopialbuche.
^« IN Nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Wicboldus Dei gratia Gorbeiensis abbas, Saccessoribus suis
regulariter ordinatis in pcrpetuum. Quia memoriam nostram in benedictiooe apud fratres nostros iogiter
permanere summo desiderio optamns, idcirco bona ipsis prouidere non tantum in animabus sed et in cor-
poribus pia sollicitudine intendimus. Proinde notura esse uolumus uninersis ecciesie nostre fidelibus tarn
presentibus quam futuris, qualiter Montem qui uocatur sancti Michaelis, scilicet ecclesiam cum omnibus
ad eam pertinentibus, ad festum Sancti Remacli ad anniuersarium nostrum ordinauimus. Eundem namque
montem, quia de prebenda fratrum fuerat, pie memorie predecessor noster abbas Erkinbertus quondam
iturus Jherosolimam multis precibus euictus fratribus resigoauerat, verum postquam exierat circumuentus
a quodam ministeriali suo Gerberto de Liuthmaressen, eidem ipsum montem in beneßcio concessit. Quem
post mortem patris cum Heinricus filius eins occupasset, per domnum Folkmarum abbatem ab illo recep-
lus est, data ei ac promissione, ut cum primnm inter ministeriales vacaret talentum unum, in beneficium
ab abbate acciperet Ulis uero procedeuti tempore seruicium unius abbatis apud Liuthmaressen, cuius
curtis ipse uillicus est, detinere cepit seque illud tamdiu detenturum dicebat, donec promissum beneficium
consecpieretur. Vnde nos in diebus nostre prelalionis tantum defectum mense abbatis per iniuriam fieri
per singulos annos equanimiter non ferentes, euocato eodem Heinrico, licet multo labore, tarnen eousque
per iudicia et sentencias comparium suorum iustis rationibus conuictum eum distrinximus, quod ipsum ser-
uicium nobis et mense abbatis Gorbeiensis resignauit sub tali condicione, ut cum primum nobis uel suc-
cessoribus nostris uacaret, tal. I. in beneficio acciperet. Nos ergo cum predictum montem liberum in
manu nostra haberemus, licet eum diu fratres repetissent, nequaquam eundem a prcdecessoribus nostris
rcceperant uel fructum ex eo habuerant, simul considerantes quod idem mons emulationi et peticioni lai-
corum semper subiaceret, pro memoria et ueneratione Beati Remacli domini ac patroni nostri, nee
non pro remedio anime nostre, eundem montem cum omnibus pertinenciis suis, idem ecclesiam cum do-
tali manso et uillicatione cum mansis et agris ad eam pertinentibus et noualibus que a fratre nostro Go-
dammino in ipso monle extirpata et culta sunt, ad refectionem fratrum Corbeiensium in feste prenominati
patroni nostri et in anniuersario nostre ordinationis, id est in uigilia XL Millium virginum designauimus, ea
scilicet ratione, ut a clerico nostro Hildewardo, qui nunc montem habet, uel si quis post eum habuerit,
in decollatione sancti Johannis Baptiste cellerario fratrum quindecim solides, qui ad festum pertinent, in festo
autem sancti Dionysii item XV. solides, ad anniuersarium diem electionis nostre, quamdiu uiuimus, per-
soluantur, postquatn uero Dens ab hac uita nos euocauerit, in anniuersario depositionis nostre idem XV.
solides pro memoria nostra a fratribus in perpetuum habeantur. Porro hoc omnibus notum esse uolumus,
quod hunc montem clerico nostro Hildewardo cum ecclesia et uillicatione et omnibus pertinentiis suis, sicut
supra scriptum est, sub eo pacto commisimus, ut quamdiu XXX. solides tcmporibus superius denotatis
fratribus persoluerit, eodem beneficio non priuetur, mox uero ut hanc summam adminislrare noiuerit, ipse
a beneficio tam ecciesie quam curtis cessabit, nee uUo tempore ecclesia et que ad ipsam pertinent a curte
et suis pertinenciis separari potent, sed utraque simul iuncta XXX. solides annuatim perspluent, fratres
autem festum beati Remacli spontanea et communi eltones in cappis et quinque candalis soUempniter cele-
brandum instituerunt, in cuius die festo priorem Missam in maiori ecclesia de sancto Remaclo, Maiorem
uero Missam in Gapella que domui nostre adiuncta est, et sub eins titulo consecrata de dedicatione cele-
brabunt. Ne quis igilur successorum nostrorum hanc karitatem fratribus a nobis constitutam ullo aliquando
tempore auferre uel imminuere seu aliquo modo alienare presumat sine consensu Gorbeiensis capituli, sub
attestatione diuini nominis, predictum montem Sancti Michaelis fratribus Gorbeiensibus ad festum Beati
Remacli et ad nostrum anniuersarium, secundum prescriptam rationemde cetero in eternüm permansurum
Digitized by L^OOQ IC
62 il&l-
ordinamas atque constituimus. Et ut ratum atqoe inconnulsum hoc constitutum per omnia tempora per-
maneat, hanc nostre constitationis paginam sigiUi nostri impressione roboramus atque confirmamus. Hec
uero sunt nomina fratrum, quibus presentibus et testibus hec constitutio facta est Heinricus prior. Engel-
gerus. Thidericus. Waltherus. Adelbertus prepositus. Thidericus. Adulfus. Conradus cellerarius. Elumigus.
Hechtfridus« Ysiko. Heremannus. Thegenhardus. Bruno. Conradus. Reinhardus prepositus Eresbergensis. Hei-
thenricus prepositus Groningensis. Reinhardus prepositus Kaminatensis. Conradus portarius. Adelbertus ca*
merarius. Bruningus. Abraham. Fiko. Lambertus. Othelricus. Heremannus. Thidericus. Cono. Berenwigus.
Liudolfus. Arnoldus. Reinmarus. Giselbertus mus. Frithericus. pueri. Rotholfus. Vnargus. Wemherus. Rober-
tus. Hartraannus. Reinherus. Sadso. Burchardus. Marcwardus. Wizzelinus« Anthonius. Heitholfus. Heremannus.
' Actum Corbeie in Capitulo Anno Domini M^C^L^' primo, Indictione XV«. In die feste sancti confesso-
ris Christi atque pontificis Remacli, anno autem prelationis domni Wibaldi abbatis Corbeiensis W.
CCLXXIX.
l. In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. HYuernherus Dei gratia Monasteriensis episcopus. Justnm est
et saluti congruum Deo seruientes pro posse nostro semper consolari, et tam ipsos quam bona eorum
contra prauorum hominum machinamenta tueri. Ea propter omnium fidelium tam presentium quam futn-
rorum aduertat industria, quod HATHEWIGIS abbatissa ^cclesie beate MARIE semper uirginis, in Monaste-
rio, predia que suo in tempore ad usus eiusdem ecclesie iuste conquisita sunt, nostra auctoritate confir-
mari flagitauerit, uidelicet curtem Wrme cum decima. Item curtem Vnkencthorpe cum quindecim mansis.
Item Gimnich tres mansos cum plaustrata uini. Eugene decem et neuem solides. In j)arrochia Hauekesbeke
decem solides decime. Halstenbeke unum mansum. Wiseldcre unum mansum. Duos iomales in agro Mona-
steriensi. Quartam partem molendini in ciuitate Monasteriensi. Telgeth ulteriorem aque ripam iuxta molen-
dinum. Nutbraken Siluam quandam. In parrochia Scopingen decem et Septem solidos decimarum. Sindene
duos solidos et octo denarios decime. Doruelde curtem cum omnibus appendiciis suis. Cuius honest^ peti-
cioni'assentiens presentem inde paginain conscripsi et sigilli nostri impressione insigniri feci. Yiolatores au-
tem huius confirmalionis, aut presumptuose aliquid super hec agentes, perpetuo anathemati obligaui, Sub-
scriptis idoneis testibus, tam clericis quam laicis, tam nobilibus quam ministerialibus. Clericis. Heinrico pre-
posito. Alberto decano. Engelberte preposito. Magistro Lamberto. Rabodone. Hartvigo. Ernesto. Vdoue. Go-
defrido. LSdberto. Heinrico. Nobilibus. Heinrico comite de Tikkeneburg. Euerwino aduocato. Theoderico de
Gemene. Theoderico de Hagnen. Heinri(?o fratre Wernonis de Thulberge. Theoderico qui agnomiuatus do-
minus. Ministerialibus. Wlfhardo et fratre eius Friderico. Herimanno de Beverne. Bernharde de Dulmene
et filio eius Gerharde, Ludberto de Ihterlon. Bernharde de Gore et eius fratre Herimanno. Bertramo de
Doruelde. Thidboldo de Thungestorp. Machareo de Hörnen. Arnolde dapifero. Gerwino pincerna. Annone
Marscalco. Anno ab incarnatione Domini M^. C®. L**. I«. Indictione Xlill.
Das mit PergumenUtreifen auf die Charte gcheßete Siegel dieser Urkunde kommt in Ansehung der Figur des sitieodm
Bischufs, der schrägen Haltung seines Bischofsstabes in der rechten , und dem geschlossenen Buche in der an den
Leib angesogenen linken Hand^ mit dem bei einer Urkunde von 1144 beschriebenen überein, doch ist der Schnitt
Tiel xierlichcr, und der Kopf des Bischofs ungewöhnlich gross; ausserdem sitzt der Bischof auf einem einfachen, mit
einem Kissen bedeckten Sessel, ohne hervorragende Armlehnen und Füsse; und die Umschrift ist: Wernenis (die
£ndsilbe vs in einen Zug susammengesogen } Dei Gratia Monasteriensis £pc.
CCLXXX.
Aus dem Fürstl, Salm-Horslmar'schen Archive.
T In nomine sanct§ et indiuidue Trinitatis. ||Vvernherus Dei gratia Monasteriensis episcopus« Jnstum esl
et saluti congruum, Deo seruientes pro posse nostro semper consolari, et tam ipsos quam bona eorum
Digitized byC^OOQlC
1151. 63
contra pranorum hominmn machinamenta tneri. Ea propter omnium fidelium tarn presentium quam fotu-
rorum aduertat industria, quod fratres et sorores Ecclesie beat^ Margarete in Asbeke, bona eiusdem eccle-
sie nostra sibi auctoritate confirmari flagitaoerunt, uidelicet domum dotis in Asbeke. Domain in uillaWere.
Molendinum ibidem. Mansum in uilla Lecde. Ibidem mansum alium. Hege, duo maltia ordei. Midelwich,
unnm malüum siliginis et decem et octo modios ordei. Stocheim, tria maltia ordei» et VI. botos lini. We-
teringen, unum maltium siliginis et duo maltia ordei, et tres denarios. Varlare, III. solidos. Becheim, HI.
maltia siliginis* Aldenrene, V. solidos et obulum. Osteruvic, Illl.or maltia auene et Illl.or modios tritici.
Wecbethe, XII. denarios. Nen, Illl.or modios siliginis. Wellethe, VIIL modios siliginis. Beierincthorpe, unum
maltium sili^nis. Allen, XII. maltia ordei. Buren, VIII. solidos et VIII. denarios. Lecden, XIIL solidos deci-
me. Beclo, VI. solidos decime. Were, XII. denarios. Lihtesthorpe, VII. solidos decim§. Rene, V. solidos
decim^ et Illl.or denarios. Honhurst H. solidos deöime et VI. denarios. Northwalde, XII. denarios decime.
Gerdenbruke, IUI. solidos decim9. Alstede, 11. solidos decime. Asbeke duos solidos decime. Stenuvide, IUI.
solidos decime. Wedscare, III. solidos decime. Vinkenbrinke, IUI. solidos decime. Thasbeke, HI. solidos de-
cime. Midelwic, II. solidos decim^. Retherbrugge, III. solidos decime. linthus, III. solidos decime. Ecgen-
rothe domum que dicitur Sperwerinchus soluentem 11. solidos decime. Lare, XVI. denarios. Busensmithe,
V. solidos decim^. Dulmene, III. solidos. Welleberge talentum decime. Quorum honeste peticioni assentiens,
presentem inde pa^inam conscripsi, et sigilli nostri impressione insigniui. Violatores autem huius confirma-
tionis aut presumptuose aliquid super hec agentes, perpetuo anathemati obligaui. Subscriptis idoneis testi-
bus, tam clericis quam laicis, tarn nobilibus quam ministerialibus. Clericis. Heinrico preposito. Alberto de-
cano. Engelberte preposito. Erenwardo preposito. Magistro Lamberto. Hartwige. Rabodone. Godefrido. Eme-
sto. Vdone. Nobilibus. Heinrico comite de Tikkeneburg. Euerwino aduocato de FreckenhorsU Theoderico
de Gemeue. Theoderico de Hagnen. Godescalco de Ibbenbüren. Arnolde de Iburg. Ministerialibus. Wlfhardo
uillico. Bernharde de Dulmene et filio eins Gerharde. Hermanne de Beveme. Ludberto de Ihterlon. Ber-
tramo de Doruelde. Arnoldo dapifero. Gerwino pincema. Annone Marscalco« Hermanne de Gore cum fratre
suo Bernharde. Thidboldo de Thunkesthorpe.
Anno ab Incamatione domini M^.C^.L^.R Indictione XIHI».
Das Siegel, welches mit PergameaUtrdfen auf die Charte festgeheftet war, ist Terloren gegangen.
CCLXXXI.
Ans dem FürsÜ. Salm-Horstmar'schen Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. |I Ego Wamherus Dei patientia Monasteriensinm humilis minister,
cupiens per temporalia ad ^tema promoueri, et cum dederit dilectis suis dominus sonmum, cum ipsis
Deum deorum in Syon contemplari, consilio Monasteriensis ecclesie, tam laicorum quam clericorum, de-
creui tres elemosinarias prebendas de tribus curiis, scilicet Byllerbeke, Buren, Alnon, ecclesie Asbyke
conferre, et pauperibus Christi inibi seruientibus sustentationem prouidere. Statui etiam hac oblatione ta-
lem conditionem, ut si uel mihi uel alicui successorum meorum has prebendas redimere placeret, quod
prefate ecclesi^ Asbyke reditus XX»»- solidorum Monasteriensis monete conferret, et prebendas suas quibus-
cunque uellet distribueret. Sed quia temporalia transeunt, et leuiter obliuioni traduntur, hoc cyrographum
impressione mei sigilli signaui, et sub banno meo coram idoneis testibus, quorum nomina subter scripta
habentur, eonfirmaui. Heinricus maioris ecclesie prepositus. Adalbertus decanus. Engelbertus prepositus. Fre-
dericus custos. Lambertus. Liudbertus. Hardwicus. Heniest. Heinricus comes. Bemhardus. Theodericus.
Rodäirus. Bemhardus. Wulfhardus et Fredericus frater eius. Godescalcus. Theodericus caraerarius. Suethe-
rus. Contttlimus prefate ecclesie sub eodem banno et coram isdem testibus in Legden ocUti solidos de d^ 1 p
64 1151 *- 1153.
cima Theoderici camerarii, quam nolontarie nobis resignauit, nnom etiam solidum de decima Wulfliardi in
Norlhwaldeo, et mansum unum cum maocipiis suis in Beckehem.
Dm Siegel ichetnt — obgleich unten ein Raum, buib AufdruclLen det«6lbeii| von der Schrift leer gelassen — angehängt
gewesen sa sein; ist aber spurlos Terloren gegangen.
CCLXXXIL
Aus dem FUrsil. Salm-Horslmar'scbeB Archive.
. X . In nomine sanct^ et indiuidve Trinitatis. || Ego Yuernherus Dei fauente gratia Monasteriensis ecclesie
presul bumillimus, sciens quoniam omnis homo sicut fumus deficiens cito uanescit et transit, et etiam sicat
quidam sapiens dicit, rara fides ideo est in hominibus, quia multi diuersa loquuntur, propterca dignnm
duximus, litteris designare, quomodo Dei adiutorio et nostro inlerueniente labore, ecclesia Dei in Asbeke
in quibusdam reditibus promota fuerit et ditata. Sciant igilur cuncti tarn presentes quam oriundi, quod
quidam oir de conditione ministerialium progenitus, Ämelongus nomine, habens mansionem in Schibbroke,
usque ad senectam cum uxore sua legitima uixerat sine libcris, qui tum pro animo sue remedio» tum pro
nostra sicut dictum est dilectione, talentum decimationis quo imbeneficiatus erat, in parochia Willeberge
silum, in manus nostras ea interposita conditione resignauit, ut ecclesie Dei in Asbeke et sororibus inibi
Deo famulantibus illud conferremus, ipse uero et uxor sua, quoad uiuerent, sine ullo grauamine» eo libere
polirentur. Vt igitur h^c in perpetuum firma et indiuulsa permaneant, hanc cedulam super hac pactione
conscriptam propria manu insigniuimus. Huius autem firme et multorum illustrium uirorum sententia ap-
probate traditionis idonei testes sunt. Heinricus Monasteriensis ecclesie prepositus. Albertus eiusdem §cclesie
decanus. Eingelbertus prepositus. Lambertus magister. Nobiles. Theodericus de Gemene. Gozwinus de Ge-
mene. Rötholfus de Burclo. Ministeriales. Gerlagus camerarius. Eingelbertus frater eiusdem Amelongi. Heri-
mannus de Larc. Halt, de Alnen. Eingelbertus de Dülmene.
Das aufgedruckte Siegel des Bischofs hat die xaletzt beschriebene Form.
CCLXXXllI.
y^* In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Frithericus diuina fauente gratia Romanorum Rex. ||Ad Regie
dignitatis munificentiam pertinet, bene de RE publica merentibus uirtutum premia tribuere, vt et ipsi pro
sue fidei constantia laboris sui emolumenta pcrcipiant, et ceteri ad exequenda imperii munia bonc spei
pleni et alacres fiant. Nouerit igiiur omnium fidelium nostrorum tam futurorum quam presentium industria,
Quod noster fidelis et karissimus, Monasterii quod noua CORBEIA dicitur uencrabtlis abbas WIBOLDVS
DOStram clementiam interpcllauil, ut priuilegia Corbeiensis ^cclesie, cui nunc idem uenerabilis abbas preesse
cognoscitur, iniiouare et confirmare dignaremur. Cuius religiöse peticioni, ob insignem ipsius fidem circa
dominum et patruum nostrum, beate scilicet recordationis antecessorem nostrum, inclitum regem CONRA-*
DVM, nee non et circa promotionem nostram in regnum, cuius gubemacula Deo auctore post mortem eius
suscepimus» aurem pietatis inclinantes, per presentis pagine seriem, sub regie maiestatis tuitionem locum
ipsum, nouam uidelicet C0RBEL4M, cum omnibussibi tam intus quam Toris pertinentibus assumimus, eumque
perpetua übertäte donantes, quemadmodum pie memorie predecessorem nostrum eiusque progenitores reges
et imperatorcs ante eum fecisse cognoscimus, nostra et omnium principum auctoritate, lege in perpetuum
ualitura firmamus, ne prefatum monasterium noua CORBEIA in potestatcm uel ditionem siue subiectionem
alicuius persone, seu ecclesiastic^ scu secularis dignitatis, per aliquam donationem seu commutationem ce-
dat, sed scmper sub ordinalione et defcnsione regum uel imperatorum consistat, et libertate quam hacte*
nus obtinuit in perpetuum potiatur. Et quoniam ab imperatore Lüthewico duo moiiasiem cpnstructa sunt
Digitized by V^C
1153. 65
et a nostris predecessoribus honore et diuitiis aucta, unam uidelicet monachorum quod noua CORBETA
dicitur, ad normam scilicet vetcris Corbei^, Herevorderise uero sanctimonialium ad sitnilitudinem Suessio-
nensis monaslerii, decreUim est ab eis, vt Corbeiensis abbas quicunque pro tempore fuerit, procurationem
agat Herivordensis ecclesie, ita uidelicet ut iuxta consuetudioem qua anciliarum Dei congregationibus pro*
curari solent preposili ex ordine ecclesiastico, tarn in disciplina quam in cunctis negociis, que famule Cbristi
pro sexu et professione sua exequi noo possent, ipsamm prouisor et patronus existeret: Nos quoque pre-
decessorum nostronim uestigia sequentes, confirmamus et decreto in oternum ualitaro statuimas, ut omnes
per successioaem Corbeiensis cenobii abbates prescripta procuratione et paitrocinio absque ullius contradi-
ctione utantur, et seruata dignitate abbatisso, in quibus oportunum fuerit, Herevordensi eongregationi assi*
stant. Confirmamus etiam eidem qui nunc diuina uocatione et communi atque concordi fratrum electione
Corbeiensi monasterio preest abbali scilicet WIBOLDO, nee non cunctis successoribus ipsius, auctoritate
in etemum ualilura, monastcrium quoddam quod uocatur KE&IINADA, quod piissimffs predecessor et pa-
truus noster beate mejnorie CONRADVS Rex, pro fidelitate et peticione prenominati fidelis et karissimi
nostri WIBOLDI abbatis, tradidit super reliquias corporis sancti YITI Martyris, per aureum donalionis sue
anulum, in potestatem et ius atque dominationem Corbeiensis monasterii, jta uidelicet ut Corbeiense mo-
nastcrium prenominatum monasterium scilicet KEMINADA, quemadmodum et a rcuerendo patre nostro papa
Eugenio per auctoritatis sue priuilegium eidem Corbeiensi ecciesie confirmatum esse dinoscitur, cum Omni-
bus prediis suis, siiuis et aquis, tarn Toris quam intus ad ipsum locum pertinentibus habeat, possideat,
ordinet, utatur et seruet, sicut tenet sub suo regimine, iure uidelicet proprielario, tres abbaliolas quas
fundatoc eiusdera noue Corbeie Luthewicus pius, magni KAROLI filius, ad eandem Corbciara contulit, sci-
licet ERESBVRCH, nobile quondara Saxonum castrum, cum decirais circumquaque per duas saxonicas rastas
adiacentibus, nee non Meppiam atque VISBIKE, cum decimis et possessionibus undique ad eas pertinenti-
bus. Ad HERIVORDENSE uero monasterium in episcopatu Asnebruggensi ccclesiam Buinidi cum subiectis
sibi ecclesiis. In parrochia MIMIERNIVORDI ecclesiam RENI cum bis que ad eam pcrlinent ecciesiis. Pre-
terea quod ab exordio eorundem monasteriorum » Corbeie scilicet et Herivörd, a nostris antececsoribus
constitutum est, nos quoque firmiter seruari uolumus, videlicet ut ubicumque uel ipsa monasteria uel celle
eorum casas aut curtes habuerint, ex rebus quas ibidem laboribus suis adquirunt, decimas dentad portam
monasterii, nee alibi eas dare cogantur, qualinus inde in nostram ac totius generis nostri perhennem mer-
cedem superuenientibus peregrinis et hospitibus seniiatur, sicut in regia capitulari et in decreto sinodali
permissum est, scenodochia et reliqua fidelium pauperumque consfrui hospitalia, et mos fuit semper ih
sacris concedi cenobiis. Statuimus quoque, ne episcopi aut eorum arckipresbyteri in ipsorum ecclesiis a
suis presbyteris missarum celebrationes Ben interdicant, sed si quid sui iuris sibi inde negari putant, ad
nostram presentiam et synodalis examinis iudicium deferant. Sed et hoc decernimus, vt decimas uel deci-
males ecclesias, immo uuiuersas possessiones suas in quibuslibet episcopiis, precipue in Bremensi, Osne-
burgensi et Patherburnensi, ubi plurimas habent et res et decimas, ita integerrime teneant atque possi-
deant, sicut ab antecessoribus nostris, regibus uidelicet et imperatoribus, hactenus tenuerunt atque posse-
derunt. Coucedimus etiam iuxta decreta predecessorum nostrurum liberam utrique loco potestatem eit-
gendc de propria congregaüone in regi'men sui congrue persono» et statuimus ut nuUus iudex publicus
licentiam in homines ad monasterium Corbeiense uel ad prenominatas cellas ipsius pertinentes ullam iudi-
ciariam habeat exercere potestatem, sed omnes eorum res coram aduocato ipsorum diffiuiantur, et ul
iusticiam que appellatur BYRCHBAN nemo sibi usurpare ibidem presumat, nisi cui potestas ab eiusdem '
cenobii abbate concessa fuerit, et ut sibi homines licentiam habeant, tarn ipsos quam predia sua eidem
monasterio conferre, nee quiuis iudex aut regia potestas solitum debitum aut publicum uectigal ab eis
deinceps extorqueat. Sane quod püssimum predecessorem nostrum inclitum et gloriosum principem felicis
memorie dominum ac patruum nostrum regem CONRADVM ex iudicio principum nostrorum et nobilium
regni in plena curia statuisse cognoscimus, nos quoque eius uestigia sequentes decreto in f ^^i*|um j]alitui»| ^
Cod. dipl. hUt. Weslfal. U. 9 Digitized by V^OOglC
66 1153.
firmamus atque slatuimus, ut nollus laicoram habitatioDem infra muros predicti Corbeiensis monasterii sibi
aliquo modo usurpare audeal hereditario iure, sed cymiterium quemadmodum congruam est religiosorum
babitatiooibus liberum et expeditum omni tempore pateat. Hoc quoque simili firmitate precepto nostro
roboramus, vt dapiferi atque pincerne Corbeiensis abbatis nullam oronino potestatem de committendis da-
uibus rerum domini sui habeant, sed in dandis clauibus et ordinandis rebus domus sae liberam potestatem
quemadmodum a pfedecessore nostro per iudicii sententiam determinatum esse nouimus, abbas in pcrpe-
tuum obtineat. Vt autem fa^c omnia rata et inconuulsa in perpetuum babeantur, cartam hanc conscribi et
sigilli nostri impressione signari precepimus. Testes uero hi affuerunt Sveno Rex Danorum, qui ibidem
regnum suscepit de manu domini regis. KNVT alter Danus, qui ibidem regnum in manu domini regis refu-
tauit Hartwigus Bremensis archiepiscopus. öthelricus Halbersladensis episcopus. Burchardus Argentinensis
episcopus. Wikmannus Cicensis episcopus. Daniel Pragensis episcopus. Bernhardus Patherburnensis episco-
pus. Heinricus Mindeiftis episcopus. Heremannus Ferdensis. Anshelmus Hauelebergensis. Emehardus Miche-
lemburgensis. Wikkerus Brandeneburgensis. Marquardus Fuldensis abbas. HeinricusL Heresfeldensis abbas.
Amoldus Niemburgensis abbas. Heinricus dux Saxonie. Dominus Welpho auunculus eins. Conradus Marchio
de Misna et filii eins. Marcbio Adeibertus et filii eins.
Signum domini Fritherid Romanorum regis inuictissimi, (L. M.)
Ego Amoldus cancellarius uice Beinrici Maguntini ArchicanceUarii recognoui,
Data IN CVRIA Mersburch, Anno incamationis Domini M<>.C^Ln®. Indictione XV«. Anno Domini Fri;
therici Romanorum Regis P. Actum in Christo feliciteR. AMEN. XV<^. Kai. JVNU.
Du Siegel Ut Terloreo gegangen.
CCLXXXIV.
lo nomine sancte et indiuidue Trinitatis. ||Quoniam multiplicibus hominum laboribus accrescere solent
nou^ questiones prioribus» uisum est nostre paruitatis ingenio, quedam que tractata sunt nostri temporis
articulo, scripture commendare memorio, ut tarn sint nota future posteritati, quam presentium Christo cre-
dentium sanctitati. Igitur ad Monasteriensis ecclesie tutamen munitio constructa fuit in uilla que dicitur Lon,
qua post obitum uenerabiiis episcopi Vuernheri quidam nobilis homo, Godescaicus nomine, se inbeneficia-
tum esse asseruit. Domnus autem FRithericus Secundus, factus episcopus, bis Godescalci iuste renitens
assertionibus, ipsam munitionem eum iniuste sibi se mancipasse publice profiteri compulit, hac interposita
conditione, ut Godescaicus, port^ clauibus sibi creditis, quamdiu uiueret, Castellanus sine ulla offensione
permaneret, nisi forte pro aliquibud excessis omni suo beneficio iuste priuaretur. Domnus etiam episcopus
edificia sua munitioni superponeret, et omni tempore sibi pateret, ut si forte ipsum uel quemquam suorum
alicuius uuerre uexaret molestia, huius munitionis tutamento muniretur. Est et alia interposita conditio, ut
uiuarium, quod ipsam munitionem circumfluit, in solius episcopi potestate permaneret Habet etiam Mona-
steriensis ecclesia forestum in nemore quod dicitur Lisnere, quo se prefatus Godescaicus nichilominus im-
beneficiatum afBrmauit, quod similiter se sibi iniuste usurpasse recognouit, ita tamen, ut singulis annis duos
cenios et duas ceruas, aprum et suem, non amplius beneficiario iure possidereU Omnes quoque querelas
per forestarios ad ipsum delatas corrigeret, et compositiones, LX. uidelicet solidos, in pröprios usus susci-
peret, et si qua sunt alia iura forestariorum. Quod si forte in bis alicuius grauedine molestatus coram
episcopo querelas detulerit, domnus episcopus ad su^ maiestatis beneplacitum et proficuum omnes compo*
sitiones reciperet. Idem etiam Godescaicus, post excessum beati Vuernheri episcopi, unius diei episcopale
seruicium de curte Lon in pröprios usus cpntraxerat, quod sicut et cetera se iniuste distraxisse recognouit.
Regimen etiam populäre super VI. parrochias, Lon scilicet, Winethereswik, Aladnon, Versneueide, Sele
hem, Hengelo, quod se ex comitatuis sui iusticia possidere iactabat, sicut alii uulgares Comites ab episcopo
Digitized byC^OOQlC
1152. 87
seruandum suscepiU Acta sunt heo anno dominice incaenationis M.C.L.IL indictäone XV. presidente Romanf
ecclesie Eugenio Secundo» regnante gloriosissimo Rotnanorum Rege Fritherico I. Et ut hec in perpetuum
inconuulsa permaneant, domnus Frithericus episcopus hanc cedulam propra sigilli impressione insigninit.
Huius rei iestes sunt. Heinricus maior prepositus. Enselbertus prepositus. Engelbertus Frisie propositus.
Liberi. Godescalcus de Yersneuelde. Vuinemarus et Aoalhardus fratres eins. Ministri. Bernhardus de Bul-
mene. Stephanus de Frethene.
Das der Urkunde aufgcbefttte Siegel kommt mtt dem bei der nächstfolgendea ürkuode beschriebenen überein.
CCLXXXV *).
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Fridericus ^) utinam Dei gratia sancte Monasteriensis
ecclesi^ episcopus, tarn futuris quam presentibus in Christo fidelibus, notum fieri cupimüs, quod quidam
nostre ecclesie minister, Ludbertus^) nomine, instinctu diuine pietatis, temporibus nostri predecessoris Wem?
heri felicis memorie, pro spe remunerationis ^terne, cellulam in predio suo iuste acquisito, in loco uide-
licet qui Honholte nuncupatur, coustruxit, et ipsam sancte Dei genitrici Mari^, cum curte que in prefato
loco sita est dicauit, presentibus et coUaudantibus suis tunc temporis iustis heredibus, quorum ista sunt
nomina. Adelheidis filia ipsius, sub mundiburdio sui mariti Gozwini. Walthardus de Beuernon, uterinus frater
eins, presente et consentiente filio eiusdem*) Lndberto ^). Affuit preterea Godefridus canonicus maioris
domus, cum fratre suo Heinrico de Sconebeche *), filii sororis Ludberti ^, una quoque soror eins Ot-
burcb') nomine, cum duobus filiis suis Egkeberto ®) et Walthardo, aflfuit et collaudauit. Hanc cellulam qui-
dam preterfluit amnis. Omnem terram prefate- curtis cultam siue incultam ad occidentem fluminis sitam
duabus in partibus prefate cellule contradidit, in tercia parte filie sue hereditario iure dereliquit. Nemus
autem ex parte australi fossato signatum, a leua uero usque ad uiam que antiqua dicitur, eidem cellule
contulit, pascua uero ex utraque parte fluminis communia concessit ^). Preterea domum quandam in Holen'
beche ^^) sitam, cpiam iure hereditario possederat, cum omnibus suis appendiciis, et decimam alterius do-
mus huic proxime, Hflor- solidos ualentem, et terram Albuthen duos solides persoluentem, cum consensu
et uoluntate domini Heinrici prepositi, a quo inbeneficiatus erat, et aliam domum in Ascheberge, que X.
solidos soluit, nee non mansum unum in Westenuelde, de quo HMo«"- solidi dantur, et unum mansum qui
in Cumpe situs est et HL solidos persoluit, et aliam domum in Walegarden, III. solidos et duos nummos
persoluentem, item mansum in Honhorst Illlor- solidos reddentem, et XVL solidos decimarum, in Nigenberge
X.,in Honsele V., de terra Benzouis I. ") solidom, quibus ab episcopo inbeneficiatus erat, eidem cellule
contulit, conseosu episcopi et testimonio ipsius ecclesif . Preterea dominus Wemherus episcopus decimam
quandam in uilla Heben et Alsteden, X. solidos persoluentem, quam Walthardus de Beuernen et filius
eins Ludbertus *^, quorum beneficium fuit, pro remedio animarum suarum in manus ipsius reddiderunt,
predicle ecclesie quiete perpetuo tenendam contulit, ipso die, scilicet Villi. Kai. Mai., quo eam sancti Spi-
ritus gratia inuocata dedicauit In predicta quoque die matrona quedam Ludmodis ") nomine et filii eins
Herebordus et Fridericus, mansum unum in Vlflon HL solidos reddentem, et Bertramnus de Aldenberge et
Rolandus eins frater, et Rikenze utrorumque mater, sepe nominate ecclesi^ terram in uilla cui nomen est
^) Eine andere, im König). Geh. Staats - Archite su Berlin befindliche Ausfertigung, hat die in den Noten an^seigten Ab-
weichungen.
1) Darüber geschrieben: II'. ^ Liudbertus ^ eius *) Liudberto ^) Sconenbeke ^ Liudberti ^ Othburch ^ Egeberto
*) Hier ist eingeschaltet: et cum fratres saoguinein minuerunt, in piscina piscandi eis licenttam libere tribuit. "^) Holen*
bek.e ^') unum ^^ Liudbertus ^^ Liudmodis j
9 * Digitized by L^OOglC
08 1152 -- 1133.
Honhorst, de qua XU. denarii persoluuulor, intuito diaine misericordie consequendc contulerunt. Vi antem
huius Douelle fandattonis inchoatio firmior teneatar et Certior, sigilli nostri impressione hanc nostram car-
tulam, sicat et predecessor noster suam super eadem re conscriptam, insigniri precipimus, et no quis
temerario ausu baue traditionein uiolare seu infrinsere presumat; auctoritate apostolorum principis et nostra
snh anathetnatb corominatione interdicimus. Huius autem nostre auctoritatis confirmatio siue corroboratio
acta est anno dominice incarnationis M^.C^.L^.IR indictione XV. presidente Romane ecclesie papa Eugenio
secundo, regnante Friderico P. ^^) Romanorum rege gloriose, ordinationis uero nostre primo. Nomina eo-
rum qui presentes fuerunt testium et in maiori ecclesia canonicorum hec sunt Hcinricus prepositus. Adel-
bertus decanus. Engilbertus ^^) prepositus. Vdo custos. Vezelinus '^). Godescalcus. Rabodo. Gisilbertus. Hart-
wigus cantor. Ouo. Lambertus magister scolarum. Meinricus. Hec sunt nomina laicorum. Euerwinus aduoca-
tus de Frekenhorst. Wolfardus ^^ urbis prefectus. Bernhardus camerarius. Bertramnus, et item Bertram-
nus ^)f et frater eius Rolandus, et alii plures.
Hoc etiam huic scedule dignum duximus inserere, quod presbiter deHauesbeche ^^) Diemarus^) no*
mine, omnem suam iusticiam, quam in sepeliendis mortuis^^) in prefate cellule dotali domo possederat,
nobis presentibus, et prefatis testibus, eidem cellule perpetuo possidendam remisit^^).
Dai mit Pergamentst reifen auf die Charte gebeAete gröuere Siegel greift über die beiden lettten Zeilen dei ursprüng-
lichen Texte« weg, und ist sehr beschädigt. Dasselbe seigt den sitscnden Bischof, mit unbedecktem Haupte, in der
rechten Hand den Bischofsstab, in der linken ein Buch haltend, auf einem Stuhle dessen Armlehnen aus Thierköpfea
gebildet sind; die Figur des Bischofs ist sehr unförmlich, mit kursem Körper, grossem Kopfe und starren Augen;
von der Umschrift ist noch die letzte Hälfte: Monasteriensis £p. Scds. f* ^^ lesen. — Der Zusati ist von einer an-
dern Hand als das Vorhergehende, bis ao das wahrscheinlich schon vorher aufgedruckte Siegel, geschrieben ^.
CCLXXXVI.
Aus dem Archive tu Kappenberg.
Eugenius episcopus seruus seruorum Dci, dilectis filiis Ottoni preposito ecclesie sancte Marie de Ca-
pemberg, eiusque fratribus tam presentibus quam futuris canonicam uitam professis IN PPM. || Religiosam
uitam eligentibus apostolicum conuenit adesse presidium, et protectionis nostre suffragium impertiri. Ne
forte cuiuslibet tcmeritatis incursus aut eos a proposito reuocet, aut robur quod absit sacre religionis in-
fringat. Ea propter, dilecti in domino filii, Otto preposite ceterique fratres in ecclesia beatc Marie de
Capenberg ad Dei seruitium congregati, uestris iustis petitionibus clementer annuimus, et felicis memorie
PP. HONORII predecessoris nostri uestigiis inherentes, prefatam ecciesiam, in qua diuino mancipati estis
obsequio, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et presentis scripti priuilegio communimus. In-
primis siquidem statuentes, ut ordo canonicus, qui secundum Dei timorem et beati Augustini regulam ibi
auctore Domino institutus esse dinoscitur, perpetuis ibidem temporibus inuiolabiliter obseruetur. Preterea
quascunque possessiones, quecunque bona in terris, uineis, mancipiis, censibus» decimis, molendinis, aquis,
«) primo ^) EngelbertQs ^*) Wecelioua ^^ Wolfliardos ^ et it. Bcrtr. fehlt ^*) Haueskebeke. ^) Tiemaras >>) in
sep. mort. fehlt. ^^ Der 'Sali: Hoc etiam etc. ist im Znsammenhange mit dem vorhergehenden fortgeschrieben, und es
folgt hierauf noch: Quidam etiam beati Pauli ministerialis Grltmarus nomine, duobus solidis decim^ in prefata domo Hon-
horst inbeneficiatus, in manus nostras remisit, quos nos quoque eidem cellu!^ perpetuo optinendos, pro nostr^ anim^ re-
medio concessimus. Dieser letzte Satz ist mit anderer Tinte als das Vorige geschrieben. ^) Das Siegel des Berliner Exem-
plars hat zwar im Ganzen dieselbe Einrichtung, wie das oben beschriebene, ist aber viel sauberer geschnitten* besonders
ist die Figur des Bischofs edler und richtiger gehalten, und dieser sitzt auf einem Stuhle ohne Armlehnen; die Umschrift
heisst: Frithericus Dei Gra. Monasteriensis Ecclc. Epc. f.
Digijized byC^OOQlC
1153. 68
aquarumue decorsibus, pratis, pasonis, nemoribus, campestribas, coHibas, uallibus, ant quibudibei aKiB
rebus eadem ecciesia inpresentiarum iaste et canoDice possidet, aut in futurum concessione pontificuin,
iargitione regum uel principum, oblatione fidelium, seu aliis iustis modis, Deo propitio potent adipisci,
firma uobis uestriscpie successoribus et iUibata permaneant. In quibus hec propriis duximus uocabulis ex-
primenda. Cappenberg. Curede. Wisele. Wesheim. Werne. Hele. Alsstede. Mengede. Nette. Hilbeke. Sorbeke.
Längere. Wetmare. Stikelewic. Curtem que nuncupatur Velmede. Et qoicquid uobis Winemarus de iure
suo rationabili dispositione concessit. Ex concessione quoque venerabilis fratris nostri Frederici Monaste«-
riensis episcopi ecclesiam que uocatur Werna, et ecclesiam que nominatur Alnon. Nee non decauiam in
predicta ecciesia de Wenia. Ad hec paci et quieti uestre prouidere optantes, auctoritate apostolic^ inbi-
bemus, ut nulla ecciesiastica secularisue persona Cappenberg et eius ambitum ui uel fraude occupare, uel
incastellare presumat, aut religiöse conuersationis uiros exinde remouere. Sed nee alicui fratrum uestro-
rum post factam ibi professionem liceat a loco ipso discedere, discedentem uero sine communium can-
tione litterarum nullus audeat retinere. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat eandem eccle-
siam temere perturbare, aut eius possessiones auferre, uel ablatas retinere, minuere, seu aliquibus uexa-
tionibus fatigare. Sed illibata omnia et integra conseruentur, eorum pro quorum gubernatione ac susten-
tatione concessa sunt usibus omnimodis profutura. Salua dyocesani episcopi canonica iustitia. Si qua igi-
tur in futuinim ecciesiastica secularisue persona hanc nostre constitutionis paginam sciens contra eam te-
mere uenire temptauerit, Secundo tercioue commonita, nisi presumptionem suam congrua satisfaclione cor-
rexerit, potestatis honorisque sui dignilate careat, reamque se iudicio diuino existere de perpetrata iniqui-
tate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini redemptoris nostri Jhesu Christi alie-
na fiat, atque in extreme exämine diuine ultioni subiaceat. Cunctis autem eidem loco sua iura seruanti-
bus sit pax Domini nostri Jhesu Christi. Quatenus et hie fructum actionis bone percipiant, et apud supre-
mum iudicem premia eterne pacis inueniant. AMEN. amen. AMEN.
(Spruchkr^is mit der Innscbrift: „ „ , .r ?• r c^r, yn f a i
F.C mecu» domine .ign«« io bona«.) ^<' ^«J^»«* "«'*«*<'? *^?- ^»- ^- (^^ ^"»^^^
•j- Ego Conradus Sabinensis eps. SS.
•j- Ego Ysmarus Tusculanus eps. SS.
f Ego Hugo Hostieusis eps. SS.
X Ego Gregorius presbiter cardinalis de sancta Maria f Ego Otto dyaconus Cardinalis sancti Georgii SS.
tristiberis SS.
f Ego Humbaldus sancte Praxedis pbr. cardinal SS. f Ego Gregorius de sancto angelo dyaconus card
f Ego Johannes ^ de sancto Johanne et Paulo pbr. f Ego Jacinctus dyaconus Cardinalis de äcola greca
cardinal. SS. See. Marie. SS.
Datum Laterani per manum Bosonis, sancte Romane ecclesie scriptoris, IUI. Non. Januarii, Indict. XV.
Incarnationis dominic? anno M^.C^'.L^.IR Pontificatus uero domni EÜGENU PP. III. anno VIII®.
Das gewöhnliche Bleisiegel ist mit rolhseideaeo Fäden angehängt.
CCLXXXVII.
Aus dem Archife lu Kappenberg.
Eugenius episcopus semus seruorum Dei. Dilectis filiis Ottoni Preposito Geterisque fratribus Cappen-
bergensis ecclesie, et eiusdem congregationis Sanctimonialibus in Wisela Deo famulantibus, Salutem et apo-
stolicam bencdictionem. Decimas a populo Sacerdotibus atque Leuitis esse soluendas, diuine legis sanxit
auctoritas. Ceterum a Canonicis siue clericis communi uita uiuentibus nulla ratio sioit, ut Episcopi uel
■ Digitized byC^OOQlC
70 iiSS.
persoD^ quelibet eeclesiasticf sea mondaDe decimas de ipsorum laboribus propriis xxel nutrimentis accipiant,
beato scilicet Gregorio magno et egregio doctore attestante atque dicente, Communi uita uiuentibus de
faciendis helemosinis et exhibenda hospitalilate , nobis quid erit dicendum, cum omne quod superesi in
pii8 causis debeant erogare. Quam ob rem presentis scriptt pagina sanctimus et auctoritate apostolica
constituimus, ut nuUi episcopo, nulli ecclesiastic^ seculariue persone ullo umquam in tempore licentia pa-
teat, de laboribus quos propriis manibus suroptibusue colligitis, uel etiam de nutrimentis uestris decimas
a vobis exigere, nee quietem uestram occasione aliqua perturbare, sed potius ab huiusmodi uexationibus
et exactioiiibus expediti, diuino seruitio diebus ac noctibus libera mente uacetis. Si quis autem ausu teme-
rario jcontra hec uenire temptauerit, nisi presumptionem suam satisractione congrua emendauerit, indigna-
tionem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eins incurrat Datum Viterbi, anno Do-
mini M<».C<>.L®.m^ X. Kai. Junii.
Dm gewöhnliche bleierne Siegel ist mit rotbeeidenen Fäden angehaogt.
CCLXXXVIII.
Aas dem Archite des Johannis «Stifts su Otoabriick.
Cum omnis decimacionis usus secundum instituta patrum ecclesiis iuste deberetur, inter laicos qui
eas beneficio obtinent magna frequenter disceptatio de eis habetur. Habita igitur discordia inter dominum
Wülehelmum de Holte et Sifridum de Hufe, de coUigenda domus sue decima Hufe, utriusque amicorum
consiliis hac tandem condicione sedata quieuit. Scilicet ut singulis aniiis idem Sifridus domino Willehelmo
pro prefate domus decima duodecim nummos in feste sancti Matbei soluat, et in feste sancti Andree XII.
modios siliginis suo labore usque Holte deducat. Hoc etiam interposito, ut si quos agros domui eidem
non pertinentes et eidem Willehelmo decimam soluentes ipse S. suo aratro excolat, de his preter supra
dictam conuentionem sicut iustum fuerit decimam soluat, et si qui agrorum S. a decimatoribus domni Wil >
lehelmi seminentur, S. decima permaneat. Vt ergo hec conuenlio rata et inconuulsa permaneat, notum
Sit Omnibus tam presentibus quam futuris, quod ego Philippus Dei gratia Osnaburgensis ecclesie episcopus
utrorumque rogatu sigilli mei impressione signaui, et ne quis infringere audeat testibus subscriptis confir-
maui. Eluericus maioris ecclesie prepositus. Theodericus beati Johannis ecclesie prepositus. Tiemo decanus
maioris ^cclesi^. Albertus beati Johannis ecclesie canonicus. Laici. Atholfus de Bernigtorpe. Haol de KiluerQ.
Hartuihc de Angara. Gerbracd de Askan. Liubran de Angara. Rodolf. Heinric de Holte. Ruolt ipsius Wir.
m'misterialis. et cetert innumerabiles.
Actum in communi synado in Osnaburg. VI. Kai. Junii anno dominice incamacionis M.CL.UI. Indi-
ctione I.
Das aufgedrackte kreisförmige Siegel seigt das Torwarts sehende Brustbild eines Geistlichen mit unbedecktem Haupte,
in der rechten Hand einen Bischofsstab , in der linken ein Buch haltend; mit der Umschrift: Philippus Oanabrog-
gensis Epc. f.
CCLXXXIX.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Bernhardus Dei misericordia Patherbomensis ecclesie
episcopus, notum facio uniuersitati fidelium tam futurorum quam presentium, quod cum essem sollicitus,
Christi pauperibus in Hersvithehusen pro regno Dei laborantibus presentis uite necessaria iuste et rationa-
biliter prouidere, inueni prope siluam qu^ dicitur Osninc predium quoddam Kyueninchusen noroinatump
quod a preposito R&kero fratribus maioris ecclesie in Patherbornen oliro traditum fuerat sub eo pacto, ut
eo defimcto singulis annis in anniuersario ipsius unicuique fratri albus panis et caseus atque emina ceruisi^'
Digitized byC^OOQlC
1153. ,71
inde daretur. Sed id ipsum prediiim plus quam XXX. annis desertum et arbustis in eo obortis horridum
cultore caruerat, nee nllus usus inde fratribus proueniebat. Hoc itaque ego cum consensu et coUaudatione
omnium fratrum concambio iusto et ipsis placito obtinui, quod uidelicet in Synethe omuem deciipam, de
duabus domibus in Lindbike, de una in Brehtine, et de una in Gokesterteshusen, item de una in Godeslo
et de una in Ebbekenhusen prouenientem, pro ipso eis concessi, ila tarnen ut frugum decima Illlor. soiidis
redimatuF; altilium uero uel eorum animalium que domi aluntur iuste requiratur et fideliter soiuatur. Ei
cum optinuissem, predictis Christi pauperibus ad presentis uite subsidium tradidi perpetualiter possidenduDL
Hanc autem commutationem et traditionem scripto presentis pagine et sigilli mei impressione atque episco-
palis banni auctorilate' confirmaui, ita ut si quis maliuolus unquam infringere uoloerit, gratia Dei priuetur
et perpetuo cum Juda füre et proditore anathcmate feriatur. Testes autem qui affuerant hi sunt. Bernhar-
dus prepositus. Alem£|;*us decanus. Lanfridus. Ecbertus. Reinbertus. Euergisus. Heremannus. Vffo. Conradud.
Herebertus. Sifridus. Godescalcus. Bernhardus. Manegoldus. Altmannus. Hugo. Volbertus. Meinricus. Burchar-
dus. Bezelinus. Lothewicus. Conradus. Liberi. Volquinus aduocatus. Widekinus frater eius. Thietmarus de
Buren. Liudolfus de Osthe. Giuehardus et frater eius Dudo. Ministeriales. Liudoldus. Heinricus. Manegoldus.
Eizo. Heremannus de Halmere. Conradus de Culite et frater eius Bertoldus. Conradus Stapel. Hugo de
Hegkeldere et frater eius Richardus. Conradus camerarius. et alii quam plures. Acta sunt hec autem anno
ab incarnatione Domini ILC quinquagesimo HI. Indictione h- Fretherici regis anno primo, episcopatos
nostri XXV.
Dm in der Milte d«s leeren Raumes unterhalb der Schrift aufgedruckte kreisförmii^e Siegel aeigt den Bischof^ entblöaaten
Hauptes, in der rechten Hand den BUcboftstab , in der linken ein offenes Buch haltend, «of eioem niedrigen Stuhle
sitsendy mit der Umschrift: f. Bernhardus. Dei. Gra. Patherb urnensis. Ejm.
ccxc.
Aus dem Ropialbuche des Klosters Gehrden.
In nomine sancte et' individue Trinitatis. Bernhardus diuina favente dementia Patherbumensis epi-
scopus. Ordo exigit nostri ministerii predia ecclesiarum patrimonia videlicet pauperum ecclesiastica nos
debere defensione tueri. Propterea universitati fideliom notum facimus, quod quidam Hinricus de Gerdene
monasterium feminarum secundum regulam beati Benedicti in proprio fundo fundavit, eique omne suum
allodium in Gerdine et in Sedeshem cum omni usufructuario legitimis heredibus suis consentientibus in
nostra presentia et in communi conventu populi sub banno regali libera traditione donavit, Villam quoque
Hampenhusen, quam jure bencficiario tenuit, ut a Comite Herimanno eidem mouasterio conferretur elabo-
raviu Postea vero idem Heinricus predictum monasterium cum omni possessione sua matri nostre ecclesie
et beato Liborio mancipavit, ita ut absque omni exactione sub potestate episcopi liberum permaneat. Nos
autem bonis principiis novelle plantationis plurimum congaudentes, consilio fratrum nostrorum et virorum
religiosorum, sorores in Yburgh commanentes propter paupertatem et loci incommoditatem illuc transtuli-
mus, ita tamen ut omnia que privilegiis et banno nostro firmata ante posscderant, libere in suos usus reti-
nerent. Quibus etiam adiecimus decimas omnes de Gerdine et de Sedeshem et de Hampenhusen, in Wi-
then quoque duos mansos cum decima, item ibidem mansum unum, decimam de Walderinctorp , quinque
mansus in Hoestem cum decima, in Yrodenhusen quatuor mansos. Preterea coUata sunt ab aliis predicte
ecclesie una domus in Yrodenhusen una domus in Dalsen una in Hederen una in Hadesen una in Thides-
hem una in Liuderwardeshem. Hec bona predicto modo conquisita vel alia adhuc conquirenda cum Omni-
bus appendiciis suis, videlicet mancipiis, domibus, areis, agris, silvis, pascuis, aquis, molendinis, piscatio-
nibus, cum omni denique utilitate que inde quocunque modo pervenire potest prefate ecclesie in usus
pauperum inibi Deo servientium stabilimus et auctoritate Dei et beati Petri et banno nostro sub divini ex-
actionis commutatione in perpetuum confiimavimus. Ordinamus eciam ut predicte Wfff^Sß ^^"^ fratribus
72 . **55.
suis süb abbatis regimine secundom regulam beati Benedicti viverent, et abbatero sui ordinis eligendi Übe-
ram habeant potestatem, Advocatum quoque de nostra manu invesüendum ut similiter eligereut vel si
gravis et inportunus eis ässet removerent, coDcessimus., Hujus rei veritas ut ad noticiam posterorum illi-
baia permaneaty haue cartam conscribi et sigilli nostri impressione signari, et testes qui affuerunt aonotari
feciiDus. Nomina testium hec sunt. Berhhardus majoris nostre ecciesie prepositus, Almarus decanus, Reni-
bertus prepositus orientalis ecciesie, Tietmarus, Lantfridus, Uffo, Sifridus» Godescaicus, et alii quam plures
derici, Cunradus abbas Patherburnensis, Cunradus abbas Helmwerdeshusensis, Boldewinus abbas lisbur-
nensis, qui primus curam predicti loci tenuit, Liberi homines, Volquinus et Widekindus fratres de Swalen-
bergh, Heremannus de Lippia, Adelbertus de Euerstene, Werao de Brach, ministeriäles Luidoldus, Bertol-
dus, Cunradus, Adelbertus, Heinricus, Hartmannus, Andreas et alii mulli. Acta siAit hec Anno dominice
incarnationis Millesimo centesimo quinquagesimo tercio, Indictione prima, regnante <]omino Frederico Ro-
manorum rege, anno regni ejus secundo, presidente in Cathedra Patherburnensi venerabili domino Her-
nardo anno ordinationis ejus vicesimo sexto.
CCXCI.
Aus dem Kopialbocbe des Klosters Gebrden.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Henricus Dei Gracia dux Bavarie atque Saxonie. Notum sit
cunctis fidelibus presentibus et Aituris quod Hermannus comes qui hereditatem Sigifridi comitis a legittimis
heredibus emptam possedit, villam ^uandam Hampenhusen de eadem heredilate que fuit beneficium cujus-
dam Heinrici de Gerdine, ecciesie beati Petri quam isdem Heinricus in proprio allodio fundavit ad usus
pauperum Christi tradidit. Quod tarnen ut obtineret ipse Heinricus aliud beneficium Thinkelborch comiti
reddidit, insuper et alia munera dedit. Nos autem tam pio operi congaudentes, ad nos enim occiso Her-
manne Comite eadem hereditas Deo disponente pervenit, Predictam traditionem conscriptam nostra aucto-
rilate firmavimus et sigilli impressione signavimus, testesque idoneos annotari fecimus. Dominus Bemardus
patherburnensis episcopus, Bemardus majoris ecciesie prepositus, Rembertus prepositus, liberi, Volquinus
advocatus patherburnensis, Adolfus de Nienkerchen, Luidolfus de Dassele, ministeriales, Heinricus de Wida,
Luithardus, Anno, Luippoldus, aliique multi. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M.C.LIII. Indictione
prima regnante gloriosissimo Romanorum rege Frederico semper Augusto, anno regni ejus secundo.
CCXCII.
Original in der Vereins - Sammlung zu Paderborn.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Robertus §cclesi§ Wübodessensis prior totusque conuentus
Monasterii, omnibus fidelibus Christi. Nouerint uniuersi presentem scedulam inspecturi, quod Wolbertiv^
et uxor eins Margareta, et sorores eiusdem Margarete, Walburgis et Tetta, cum essent libere condicionis,
Deo et sancte Marie sanctoque Vito aliisque patronis eiusdem ecclesi§ iure cerocensuali se contulerunt tali,
ut post mortem illorum quicquid melius habereut in equo uel aliis mobilibus, uel ueste, eidem ecciesie*
cederct, non uLique perdita libertate, sed in melius mutata, quia Domino Deo et Sanctis eiusseruire, reg-
nare est. Quos nos suscipientes et auctoritate Dci et beati Petri banno iure tali eidem ecciesie confirman-
tes, hanc scripturam confocimus et sigilli nostre ecciesie impressione fecimus roborari et testium annotatione.
Acta sunt hec anno gratie Millesimo centesimo quinquagesimo terciö. Testes huius facti. Rotbertus prior.
Rothengerus presbiter. Fratres. Godefridus. Conradus. Theitmarus. Herimannus. HeiBuricus. Lutherus. Laici.
Hartmannus. Thuringus. Geroldus miles. et alii quam plures.
Da. .ogehioste Siegel Ut «,rl.rocl.co. ^.^.^.^^^ ^^ GOOglC
1 i s 3. 73
CCXCIII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Vuerneros Dei gratia Mindensis episcopus. || Salubriier et
utiliter diuinr; inspirationis ratione ordinatum atque constitutum est, ut qu^ in augmentum diuini cultus,
usum, consolationem et subsidium Christo famulantium, a fidelibus contradita fuerunt et attributa, cartis et
litteris ueracium testimonia continentibus, futurorum noticie panderentur, quo uidelicet cumulande uirtutis
aliis incitamentum fieret, et opus pietatis nulla posteritatis obliuio abrogaret. Notum igitur esse cupimus
uniuersitati tarn futurorum quam presentium Christi fidelium, qualiter homo quidam nobilis, nomine Mira-
bilis, horedum suorum, videlicct filiorum ac fratrum ceterorumque sui sanguinis proximorum amissione or«
batus, seculi huius erumpnas et aduersitates animo fatescente perthesus, bona sua, que ampla satis et ho*
nesta patrimonii iure sibi successcrant, pro anime sne suorumque remedio, Deo quo et largiente ea pos*
sederat, offerre curauit. Itaque cum duarum sororum suarum consensus astipulatione, coram mullis terr^
nobilibus et honestis uiris, in mallo Bernhardi comitis, in pago Läginge, in loco Niubike, beato Petro eins-
que ministro Mindensi episcopo, IUI. curias cum earum incolis contradidit. Bona etiam militum suorum
quadam interposita pactione dedit, ut si episcopus de his uellct habere seruicium, dimidium quod inde
prouenire posset redituum, prefato Mirabili quamdiu uiueret persolueret, sin autem, ubi ea Mirabilis de-
legari uellet, episcopus absque retractione concederet. Suam uero mansionem que uulgo Brok dicitur,
beato MAVRICIO et beato Egidio et fratribus in insula delegauit, cum prediis et decimis adiacentibus,
videlicet Elmet cum decima, in Honhurst IL areas cum decima et earum agris, Areas quasdam iuxta
locum qui uocatur Risveld, cum agris ipsarum et decima, Decimam in Osterhoue cum agris adia-
centibus, Item decimam in Geteneburg. Has enim decimas de manu nostra ipse tenebat, quas loco
Uli ipso resignante concessimus, decimam quoque in Eddessen , ut monasterium ibi conderetur et diuino
cultui manciparetur. Preterea de silua circumstante quecumque eruderari uel innouari possent, herum de-
cimam ibidem nostra donatfone promisimus. Ipsum etiam locum ecclesiastica libertate et immunitate con-
firraantes, ctmiterium in eodem consecrauimus, et ministerialibus ibidem commorantibus , ipsique de curia
fdmilie, sepulturam, uisitationem, unctionem et alia necessaria exinde preberi auctoritate nostra statuimus,
Meinhardo sacerdote de Sulbike, cuius parrochie idem locus antea attinebat, collaudaute et omne ius suum
exinde nobis resignante. Et ut hec rata in perpetuum et inconuulsa permaneant, hanc paginam conscribi
fecimus, testibus corroborauimus, banno nostro et sigilli nostri impressione firmauimus. Sunt autem hec
predia a prefato Mirabili huic ecclesi^ coUata. Nienstide. Rothehusen. Wackeruelde. Eillenuelde. Ekwardinc-
husen. Osterhoue. Risuelde. Elmet. Winethorpe. Honhurst. Ecciesia in Geteneburch cum omnibus attinen-
tibus, videlicet curtibus, areis et mancipiis. Ecciesia in Stenburch, cum omnibus inibi pertinentibus, curti-
bus, molendinis et mancipiis. L mansum in Lactborpe, II. in Bernessen, I. in Mundere, unam curtim in
Merbike, unam curtim in Sulbike, unam curlim in Hursten, unam domum in Stidere, unam in Rinctelen
unam in Basse. Ecclesiam in Svarmenstide. Preterea ministeriales suos utriusque sexus cum ipsorum assensu
et petitione ecclesie beati MAVRICII tradidit. Herum hii sunt testes. Thietfridus abbas de insula eiusque
confratres. Dauid sacerdos. Saulus. Tidericus. Volchardus sacerdos. Symon sacerdos. Hildeboldus subdiaco-
nus. Heinricus sacerdos. Laici. Mirabilis. Bernhardus comes de Wilepe. Johannes de Hursten. Johannes de
Nienstide. Ernest. Fritheric. et alii mulli.
Das Siegel, welche« mit Pergamentstreifen aogehimgt.war, ist Terlorcn gegaogeo.
CCXCIV.
Aoa eittem Copiale monaatehi HamerslebiensU aaf der Bibliothek in CismI abacbriftlich lA^ethellt durch den Bibliothekar Moojer
SV Minden.
Wemerus per misericordiam Dei Episcopus Mindensis, dilectis fratribus et uuiuerso conuentui in Ha-
mersleuen cum intimis orationibus iu Christo salutem et paternam dilectionem. Venerabilis frater noster
Cod. dipl. bist. Weatfal. IL 10 Digitized by CjOOQ IC
74 ii91>-ilS4.
A. prepositas ad nostram ecdesiam ueniens et oonnentam fratmm nostrornm prospiciens, nostram amici-
ciam et fratrum nostrorom dilectionem querere sua interesse iudicauit. Quibus habitis, quod arctiori sem-
perque mansuro caritatis nexa nobis adstringi cupiens, non sibi tantum et fratribus qui secum uenerant,
sed et uestrf congregationis uniuersitati cum magn^ deuotionis studio fraternitatis nostre consortium postu-
lauit, et nos nichilominus cum magna omnium fratrum nostrorum beneuolentia, tum pro nostr^ religtonis
et discipliof quam in ipso cognouimus reuerenüa, tum pro ipsius conuentus intimo intuitu concessimus, ac
eadem de ipsius manu, nichil de uestre uoluntatis identitate diffidentes, recipimus. Certam itaque fiduciam
de orationnm et elemosynamm, si qua Deo. donante facere possumus, et aliorum que fratrum sunt parti-
cipatione presentibus scripUs per manus latoris prepositi Adelberti uobis porrigimus et damus, et eadem
de manu eins recipimus. Si quis autem ex coUegio uestro ciuitatem nostram intrauerit, prebendam sicuU
unius fratris nostri habebit, obitum fratrum in missis in psalmis apud Deum sicut fratrum nostrorum me*
mores erimus.
ccxcv.
Aus dem Archive mo Kappenberg.
In nomine sancte et individu^ Trinitatis. || Frithericus Dei gratia Monasteriensis episcopus. Notum esse
uolumus tarn presentibus quam futuris Christi fidelibus, qualiter quidam homo Adelwardus nomine, qui ad
cameram nostram pertiuet, quoddam allodium in Smithincthorp situm, quod hereditario iure possidebat,
nobis, quia legitimum heredem non habebat, reddidit, et in dominium nostrum uoluntarie emancipauit.
Nos uero ipsum allodium capell^ nostr^ que in Werne est, quam et tunc temporis quia res exigebat denuo
consecrauimus, pro amore Dei et salute anime nostr^, in dotem perpetuam donauimus, ipsamque donatio-
nem presentis carte conscriptione firmauimus. Quicunque igitur presentium aut fulurorum hanc nostram
legitimam donationem cassare seu infirmare ausu temerario presumpserit, sciat se perpetue excommunica-
tionis uinculo quousque resipiscat alligatum. Fiat fiat. Actum est anno dominice incarnationis M<>.C®.L®.II1I^.
Indictione ü. sub Anastasio pp. regnante imperatore Romanorum Fritherico. Testes fuere. Otto Capenber-
gensis prepositus Scds. qui et quondaro comes ^). Engelbertus vicedominus. Ansclmus capellanus. Heiden-
ricus presbiter. Ministeriales. Ludolfus. Baldemarus. Ludewicus villicus. Hadewerc et Fridericus CapellariL
et alii quam plures. Amen.
Da« kleioere Siegel dea Bitcbofs ut mit ciDem Pei^ameoUtreifen angehängt, aber acfalecht erbalten,
CCXCVI.
Ana dem FürtU. Salm-Horatmar'achen ArcfaiTe.
. I . In nomine sancte et indiuiduf Trinitatis. || Quia frequenter pax eorum, qui in monasteriis diuino serui-
cio mancipati sunt, graui molestia concutitur, dum possessionibus ipsorum a prauis hominibus calumpnie
parantur, pium et iustum esse cognoscitur, ut hii quos diuina gratia ad arcem pontificatus euexit, religiö-
ses diligant, et loca eorum cum omnibus pertinentibus ad ipsos pia semper protectione muniant, et calum-
*) In dieser Angabe liegt offenbar ein Fehler. Der gewesene Graf Otto war der dritte Propst Ton Kappenberg « wiewohl
der s weite seines Namens, dsAein Vorgänger auch Otto hiess; allein dies letxte Verhaltniss passt hier «och nicht; denn
da Otto I. noch 1155 eine Vrkunde autstellte, auch nach andern PTachrichten erst 1156 gestorben ist, so kann Otto II.
nicht 1154 schon als Propst genannt werden. Die wahrscheinlichste ErkISrung ist, dass die Urkunde erst längere Zeit nach
der Verhandlung abgefasst wurde, und der Schreiber die beiden Ottonen, Ton denen der eine inswischen gestorben war,
Terweehselte. , .
Digitized by V^OOQlC
*154. 75
pniatoribns, non solum in presenti, sed in futuro omnes aditus uexandi innocentes peruigili prouidentia
obstruant. Quod ego Fridericos diuino nuta Monasteriensis episcopus non negligenter animaduertens, circa
eos quorum cura ad nos pertinet, in bis que ad pacem et quietem ipsorum spectant, benignum et deuo-
tum me semper exhibere Studiosus fui. Notum igitur facimus tarn presentibus quam futuris, quod quidam
nobilis bomo Eppo nomine» in quodam cenobio beati Pauli et nostro quod Asbeke dicitur, filiam suam ad
scruiendum Christo iugiter cum aliis religiosis feminis, que canonicam uitam in eodem loco profcsse sunt,
nobis presentibus obtulit, et cum illa curtem quandam que allodium suum erat, quo contigua congregationi
illi est, Vorstbof nuncupata, Deo ad opus sororum fideliter contradidit. Quam donationem nos statim banno
nostro confirmauimus, et aduocatus monasterii illius Folcmarus nomine cum filio suo Cuonrado in ius ad-
öocatie excepit. Hec omnia consensu et fauore heredum suorum, uidelicet filii sui et fratris Euerhardi de
VIeuelt, et uxoris proprie et totius cognationis sue predictu^ Eppo peregit. Deinde ipse secundum leges
terre nostre, coram comite Cuonrado causas sui comitatus agente, hanc donationem nobis presentibus et
fere totius terre maioribus iterauit, heredibus suis predictis astantibus, consenticntibus et per omnia factum
laudantibus. His sie peractis, comes ille curtem illam cum omnibus appendiciis suis, ad usus predictanim
sororum, banno regali stabiliuit. Ipse uero Eppo, licentia uxoris sue continentiam cum iuramento Deo et
nobis uouente, scculo abrenunciauit et se in prefato monasterio reddidit. Frater quoque eins Everhardus
cum filia sua eidem congregationi duos mansos in parrochia Rene in uilla que Elethe dicitur, assensu he-
redum suorum, firma donatione obtulit, quod a nobis et a prefato comite, ordine quo alia, confirmatum
est. Et ne monasterio predicto, quod sub beati Pauli et nostra successorumque nostrorum protectione de-
bet esse, scrupulus uel molestia in futurum nasci possit, presentis scripti nostri priuilegio, sigillique nostri
inpressione, hec communiri curauimus. Statuentes etiam, ut quascunque possessiones, quecunque bona in
presentiarum iuste et canonice ecclesia illa possidet, aut in futurum, concessione pontificum, largitione
maionim, oblatione fidelium, siue aliis iustis modis prestante domino potent adipisci, firma sororibus ibi
Deo famulantibus et illibata permaneant. Si quis autem huius pagine nostre instructionem ausu temerario
mutare uel cassare temptauerit, a sacratissimo corpore et sanguine domini alienus fiat, et quoadusque re*
sipiscat, perpetuo anathemati subiaceat. Nomina uero testium, qui hec uiderunt et audierunt, in fine ad-
neclenda utile esse duximus, Heinricus prepositus maioris ecclesie. Engelbertus prepositus. Engelbertus
vicedominus. Volcmarus comes et filius eins Cuonradus. Meinricus filius Epponis. Gerlacus et Gerardus fra-
tres. Godescalcus de Lon. Lefhardus de Ahus. Arnoldus de Metelen et filius eius Amulungus. Lambertus de
Were. Ministeriales. Suetherus de Asbeke et duo filii eius, Ludbertus et Rodulfus. Bernhardus de Dulmene.
Stephanus de Wisge. Arnoldus de Billerbeke. Ludbertus de Tuschusen. Wernolfus de Beuemen. Johannes
de Graz. Euerhardus de Gest Christianus de Heppen. Item nomina testium de Mansis quos Everhardus
dedit sororibus in Asbeke. Predicti II. prepositi. Engelbertus vicedominus. Eluericus comes. Volmarus ad-
uocatus et filius eius Cuonradus. Godescalcus de Ibbenbüren et filii ipsius Cuonradus et Wernhcrus. We-
zelinus de Hone. Gerardus. Abbacö et Abbaco. Ministeriales. Gerardus de Benethlage. Fredericus de Wa-
renthorpe. Hartmot de Telget. Lutbertus de Asbeke. Franco de Tune et filius eius Heinricus. Mazelinus.
Walthardus.
•
Acta sunt hec anno dominice incarnationis M.CLIIU. Indictione IIa. Regnante gloriosissimo Romanorum
Rege Frederico, anno regni eius tercio. Venerabili domino Frederico cathedram Monasteriensis episcopatus
regente. Anno pontiticatus eius tercio.
Das grosse, mit einer breitea, ▼ierfach geflochteneo Hanfschnar angehängte Siegel ist sehr beschädigt.
10 * Digitized by
Google
76 11 S4.
CCXCVII.
Nach einer Abschrift am dem 16. Jahrfaandert. *)
Hiles quidam strenuus Hugo nomine de Buren, villa quae sita est in Bethua, divina sibi inspiranle
gratia, de coelestis regni perennitate meditari coepit. Egrediens igitur de terra 8ua et de cognatione sua,
venit ad Comitissam de Benthem, matronam nobilem, nomine Gerdrudam, flexis genubus eam deprecans,
ut paludem quandam inter villas Backlo et Loen sitam^ Withmerss dictam, hominibus et Christi pauperi-
bus regnum Dei quaerentibos in habitaculam tradere dignaretur. Quae scilicet Gertrudis de mariti sui
Ottonis morte tristissima, pro ejus animae remedio, omnem voluntatem fratris petentis adimplevit, ac sine
mora Hugo cum suis» quos ad sacrae religioois observantiam collegerat, paludem ingressi, colere viriliter
inchoarunt. Sed ^) plus est anima quam esca. Idcirco sub regimine Abbatis degere cupientes, Monachum
quendam, Hildebrant dictum, de Monasterio Sancti Pauli Trajectensis, in Abbatem elegerunt. Quem per
annum renitentem, sed adjutorio ^ Episcopi tandem consentientem, in exaltationis sanctae Crucis, pastorali
dignitate ipsum sublimaverunt, anno ab incarnatione dominica MCLH., anno primo regni Frederici gloriosi
Romanorum Imperatoris invictissimi. Abbas igitur Hildebrandus, per Hugonem praedictum ad locum With-
merss appellatum perductus, cum gaudio magno a pauperibus Christi inibi Deo servientibus susceptus est,
qui deinde, assumpto eodem fratre Hugone, adiit Comitissam de Benthem, nobilem matronam praenomi-
natam, ante nimium laborem culturae, hujus certitudinem donaüonis, ratihabitionis et libertatis habere cu-
plens, de collatione praedictae paludis. Congregatis per ") nobilem matronam Gertrudem praediclam mini>
sterialibus ejus in unum, Remboldo scilicet ac Sifrido, Rasone et Hemesto, et omnibus qui aliquid benc-
ficii ac Juris in palude habebant, pari affectu et consensu omnes simul in manus venerabilis Dominae Ger-
trudis, quod in beneficio habuerunt, devotissime reddideruut, ipsaque uöbilis Comitissa paludem Withmerss
post in manus Frederici Episcopi Monasteriensis tradidit, humiliter deprecans, quatenus Abbati ejusque
gregi manu sua conferre dignaretur. Adolphus etiam de Blanckenna, vir nobilis, ejusque germana in Bor-
chorst abbatissa satis religiosa, Heribertus de Bunolt cum filiis suis, Odo et Hcrmannus de Vrerstor "^^y
et uaiversi qui aliquid Juris in palude habuerunt, similiter fecerunt. Episcopus vero de ipsorum devotione
mullum gavisus, et ad petitionem venerabilis Dominae Comitissae ^), Abbati ejusque gregi effectuosissime
cum decima majori atque minori tradidit, curamque spiritualem Abbati prefato commisit. His omnibus
tam discrete peractis« ut haec magis rata et inconvuka permaneant, Venerabilis antistes Fredericus Epi-
scopus Monasteriensis praenominatus sub damnatione et anathemate confirmavit, manuque sua Abbati Pri-
vilegium in hunc modum conscriptum porrexit.
Sequitur Confirmatio fundationis.
Notum sit omnibus Christi fidelibus tam futuris quam praesentibus, Quod ego Fredericus Dei gratia
Monasteriensis Episcopus, et Venerabilis Comitissa Gertrudis de Benthem, ad honorem Dei et perpetuae
virginis Mariae, dedimus pauperibus Christi sub regula sancti Benedicti vivere cupientibus, quandam in-
cttltam terram et solitariam, Withmerss appellatam, omnibus hactenus inutilem, cum consensu et astipula-
tione tam liberorum quam ministerialium, qui aliquid in ea Juris ac proprietatis^ aut beneficii habuerant^
Sic tarnen, ut fundus et investitura Ecclesiae illius, sicut et cura spiritualis ad Episcopum Monasteriensem
pertineat. Praeterea ego Fredericus Dei gratia Episcopus omnem deciroam illius terrae, nunc cultae vel
colendae, fratribus ibidem Deo servientibus pro remedio animae meae libere et absolute contuU et in
*) In der ▼orangeseUten hiatoriachen Einleitung gibt eine viel jüngere nnd tchleclitere Abachrift die angeaeigten Eintchaltongen.
1) quia ^ et mandato *) ▼enerabilem et *) Vretatorflf *) promptisaimus, paludem in proprietatcm et sustenutionem, cum
manu dominae Comitisaae,
Digitized by V^OOQlC
1154. 77
aeteraam proprietatem delegavi. Placuit etiam nobis, et communi consilio constituimus, ut quicanque post
mortem Venerabilis Gertrudis Schuttorpe hereditario Jure possiderit, praedicti loci sit advocatus. Sicque
posteritas obtineat, ut quicunqtie possessor faerit cortis Schuttorpe, illius loci sit advocatus. Qui si forte
in remotiori loco manens» fratribas tempore oportuno adesse non potuerit, unum de liberis, non quem
ipse, sed quem fratres elegerint, in loco suo substituat, qui fratribus fideliter assistat, et hie alium sub se
non habeat. Sed ne pauperes Christi vel eorum familia aut mancipia advocatorum graventur exactio-
nibuS; Constituimus ut nullus advocatorum aliquod beneficium vel commodum de ipsa advocatia con-
sequatur, nisi quod ei semel in anno, cum quinque militibus, ab abbate unius noctis beneficium et
unum molt havenae ad pabulum equorum tribuatur, de cetero mercedem a Deo expectet. Si quid
vero super haec exegerit, aut in aüquo ecciesiam laeserit, Episcopo insinuetur, et nisi resipiscat, si
major fecerit advocatus, excommunicetur, si vero minor, non solum excommunicetur, sed et advocatia
privetur, et nunquam amplius, nisi fratres petierint, restituatur. Notum etiam fieri volumus, quan-
tum praememoratae terrae fratribus contulerimus, In longitudine a saxis quae duarum villarum Loen
et Bokeloe ') marchias dividunt, usque ad ulteriorem ripam aquae, quae mare appellatur, In latitudine
vero ab amne septentrionali contra australem partem, usque ad terram quae Venne teutonica lingua nun-
cupatur, libere et absolute eis tradidimus. Ut igitur haecbmnia rata et inconvulsa in aevum permaneant,
Chartam hanc conscribi et sigilli mei appensione insigniri feci, et^ne quisquam haec violare praesumat,
sub anathemate confirmavi. Actum est hoc anno ab incarnatione Domini M^C^LIIII. Indictione secunda,
apostolicae sedi praesidente Äiiastasio apostolatus ejus anno prlmo, Regni vero gloriosi regis Frederici
anno tertio. Sub Domino Frederico Yenerabili Monasteriensium Episcopo. Sub *) idoneis teslibus, quorum
nomina sunt haec. Otto Cappenbergensis, Hinricus, Engelbertus, praepositi. Engelbertus vicedominus. Alber-
tus decanus. Udo custos, cum aliis pluribus *) canonicis. Bernard us de Horstmar et filius ejus Wichbaldus *).
Adolfus, Haolt, Everhardus, Harbertus^), liberi. Hermannus, Elvericus ®), Hartbertus, Raso, Nefardus '),
Benwiuus^), Goswinus, Hartewardus, ministeriales, et alii quam plures tam clerici quam laici«
CCXCIll.
In nomine sancte et indiuidu^ Trinitatis. Bernhardüs Dei Gratia||Palherbrunnensis ecciesie humilis
minister. Christi fidelium memorie modo et semper commendatum esse uolo, quod domnus Hamuko abbas
Monasterii beatorum apostolorum Petri et Pauli in suburbio nostre sedis constructi, dedit cum nostro fra-
trumque suorum consilio cuidam Bertoldo de Nitha quatuor mansos in Nattesangen pro tribus in Atlon.
Quam commutationem predictus Bertoldus, hcet cognouerit legitimis testibus et regali banno aduocati Wi-
dikindi in pleno placito communitam et stabilitam, infirmare tarnen tempore domni Conradi uenerandi ab-
batis, successoris Hamukonis, sepe et multum laborauit. Processit ergo querela sua eo usque, quod in
facie totius ecciesie nostre coram duce Saxonie deposita est. Et cum eam multi potentes et sapientes qui
ibi conuenerant diligentius discussissent. iudicauerunt esse inanem et friuolam. His ita actis, Volcquinus
Sualenbergensis, supradicti Widikindi filius, uolens omnem que undecunquc suboriri posset in predictos
mansos querelam in perpetuum esse sopitam, iurauit et iuramento laudabili confirmauit, eosdem mansoe
proprio proprios esse monasterii de quo ante diximus, cuius et ipse fuit aduocatus. Buius rei testes sunt
predictus dux Saxonie iunior uidelicet Heinricus. Comes Otto de Rauenesberch. Aduocatus Volcquinus et
frater eius Widikindus. Comes Uvillebrandus. Herimannus de Lippia. Liudolfus de Osethe. Giuehardus de
Immenhuson. et ex clero nostro prepositos Bernhardüs. Decanus Alemarus. Egbertus. Euei^isus. Sifridus.
^ Eine andere Abschrift hat Backelo. ^ Eine andere Abfcbrift: Coram >) quam plurimis ^) WSchboIdaa ^ Hartberlus.
^ Zwbchen diesem und den folgenden noch: Giabertiu, Reinboldus, dagegen fehlt Hartbertus. ^ Lifdirdus^ ^ P^WWl r-%
Digitized by V^OOQlC
78 ^*5*-
de ministerialibus ecclesie nostre. Liudoldns. Conradus Stapel. Adelbertns de Rikersaic. et alii plures tarn
nobUcs quam ministeriales, quorum nomina ponere causa breuitatis pretermisimus.
Nouerit et hoc et gaudcat inde omnis christiani nominis professor, quod prefatus donuras Hamako
sua industria haue obtinuit gratiam apud quendam comitem Berahardum et suum unicum et heredem et
fUium nomine Amulungum, qnod ipsi cum dote ecclesiam que est in predicto Atlon transtulerunt de sua
hereditaria possessione per manum Widikindi aduocati, celebri et legitima donatione in proprietatem per-
petuam Monasterii cuius ipse extitit abbas. Deinde elapsis aliquot annis, Amulungus opus tarn pie deao*
üonis mox post obitum patris sui adnichilare multis modis temptauit. Nee ab huius impiissime temeritatis
ausu 50 prius continuit, donec querelam suam, quam in predictam ecclesiam habuit, in placito comitis
Thiethardi de Gieseke, aduocatus Yolcquinus iudicio collecte ibi multitudinis omnimodis cassauit, iurans et
iurando confirmans, eandem ecclesiam cum dote iuste et legitime in proprietatem transisse et proprüm
esse eiusdem monasterii, pro cuius tribus predictis mansis circa idem tempus coram duce iurauerat. Huic
rei legitimum testimonium perhibent. Conradus uenerabilis abbas successor Hamukouis. Yolcquinus predictus
aduocatus. Frithericus de Poppenburg. Comes Thiethardus de Gieseke. Rotholfus. Blankard. Boimundus.
Eilbertus. Warmundus. Adelmarus. Wigant. Werinzo. Hamuko. et alii quamplures. His omnibus rite peractis
ego, sicut mei iuris fuit, utnimque factum presentis scripti priuilegio et banno principis apostolorum et
meo plenissime corroboraui. Si quis igitur licet tenuiter inßrmauerit, nisi plena satisfactioue resipuerit>
sciat se cum diabolo ^tema maledictione dampnatum.
Acta sunt hec anno ab incarnatione Domini M.G.LII1I. Indictione IIa. Regnante Fritherico rege. Anno
regni ipsius,II®.
Das Siegel ist f erloren gegangen.
CCXCIX.
Ans dem Archive tu Kappenberg.
In nomine sancte et individve Trinitatis. ||Ego Theobaldus diuina fauente dementia Xanctensis prepo-
situs et Sancte Coloniensis ecclesie archydyaconus, ex iniuncto mihi officio debitorem me esse cognosco,
ut omnium in archydyaconatu meo Deo seruientium curam deuote geram, et ut quietem et pacem non
solum in presenti sed et in futuro meo pro posse eis prouideam. Et cum hoc sicut prefatus sum ex loco
in quo sum consiitutus peragendum mihi incumbat, maxime tarnen pro his qui religiöse conuersationi sese
manciparunt, sollicitudo assumenda est, ut obstructo omni aditu quo eis calumpnie et inquietudines de
possessionibus ipsorum uenire solebant, in silenlio et in pace Christi laudibus uacare ualeant. Notum sit
i'^itur tarn futuris quam presentibus, qualiter raagister Otto prepositus et fratres de Cappenberg unamecum
et cum Ludolfo Xanctensi canonico de decima quadam que Hamwinkele pertinebat conuenerunt. Hii fra-
tres in archydyaconatu meo curtem que Stikelencwic dicitur habent, cuius decima quondam ad ^cclesiam
illam sicut prefati sumus pertinebat. Uli auteoi fratres una mecum et cum Ludolfo tatem conuentionem
inierunt, ut pro tocius decime pensione singulis annis VII. maldri pastori ecclesie illius soluantur,. et de omni
etiam exactione minute decim§ que de nutrimentis animalium solui solet, iuxta decretum EVGENII pape
libera fratrum possessio permaneat. Quorum maldrorum medietas debet esse siligo, altera medietas auene.
De terra ad ipsam domum pertinente III. maldri. De terra qu§ fuit fratrum Varlarensium VI. modii De
terra domini Hezelonis ... De terra Gerbrandi V. modii. Huius summa sunt VIL maldri. Hac igitur tali
conventione facta nos adieruiit postulantes ut quid per nos et a nobis statutum erat, litterarum nostramm
cautione firmaretur. Nos uero diuino intuitu quieti fratrum in futurum prouidere uolentes, et pro peticione
raagistri Ottonis Cappenbergensis prepositi huic facto assensimus, et quicquid pelebatur deuote adimpleui-
jnus, omnibus hoc notum facientes, quod quicquid de predicta decima L&dolfo oiuente fratribus coiU)es^
Digitized by V^OOQIC
1154 — 1153. 79
ramns, hoc qQoqne eo deftmcto postqnam ecclesia ad maniis nostras rediit eisdem fratribus concessimns.
Vt ergo ooDuenlio isla firma et inconuulsa omni tempore permaneat, cart^ huius conscriptione^ sigülique
Qostri impressione eam munire caraiiniras> prohibentes sab anathemate, ut nulla deinceps persona banc
nostram inscriptionem infringere uel mutare audeat, sabnotatis etiam idoneis tesiibas quorum nomina bec
sant. Euerhardus decanus prf fate ecclesie. Gerhardns de Heppenlhorpe. Gerhardus de Selehem. Euerhardus
Scukke« Amoldus de Resse. Basilias de Alphem. Herimannus prepositus Seflicensis. Decanus Seflicensis
Cänradns. Rudolfüs Seflicensis canonicns. Lnbertus canonicus.^ Theodericns presbiler de Buderike. Heriber-
tus presbiter de Wettene. Ministeriales. Sigestap et Albero frater eins. Albertus de Eilete. Jordan de Me*
gencelle. Datum ann^ Incamaüonis Domini M^. C^ Quinquagesimo Quarte.
Das Siegell welches aber schon sehr beschädigt , ist auf die Bückseite der Urkunde mit Pergamentstreifen festgeheftet»
ccc.
Ans dem altasten Kopialbuche des Stiftes Gorrej.
In nomine sancte et indiuidne Trinitatis. Wicboldus Dei gratia Corbeiensis ecclesie abbas^ Omnibus
successoribus suis in perpetuum. Si indigentias pauperum de nostra habundancia supplere curamus, et
fiduciam magnam nobis coram summo Deo per elemosinam constituimus^ et exemplum misericordie poste-
ris nostris relinquimus. Proinde nouerit omnium fidelium Corbeiensis ecclesie presentium et futurorum in-
dustria, Quod nos intuitu diuine retributionis partem quandam silue quam iuxta Groningam habuimus, cum
a quibusdam laicis ut eam in beneficio a nobis acciperent multum rogaremur, pro remedio anime nostre
et pro salute omnium successorum nostrorum, abbatum uideliqet Corbeiensis monasterii, idem nemus< quod
habuimus in silua que uocatur Hakel, ad obedientiam hospitalis in Groninga, ex potitione fratrum nostro-
rum Corbciensium , tradidimus, maxime insistente eo qui hanc obedientiam tunc temporis seruabat, fratre
Buthardo, ut hanc elemosinam perficeremus. Eiusdem ergo terre traditione facta ad hospitale in Groninga,
omncs successores nostros per tremendam iudicii Dei futuram discussionem obtestamur, ne eandem ele-
mosinam de eodem hospitali uUo unquam tempore auferant uel imminuant, Sed eam pro eteme uite retri-
butionc ibidem iugiter conseruare studeant, Vt autem hec nostra traditio por omnia futura tempora hospi-
tali de Groninga rata et inconuulsa permaneat, factam a nobis traditionem per has literas posteris nostris
significauimus » in testimonium donationis nostre firmamentum sigillo nostro signari precepimus. Hü tum
testcs de ministerialibns affuerunt. Conradus de Amelungessen. Reinherus de Porta. Godeschalcus. Heinricus»
Heinricus de Luthmarsem. Euerhardus. Godeschalcus pincerna. Heithenricus. Lutherus. Alwinus filius eius.
Folcwinus. Wemherus frater eius. Robertus. Regenbodo. Widelo. et alii plures. Acta Corbeje anno domi-
nice incarnationis MCLV. Prelationis autem domni Wicboldi in Corbeiensi ecclesia XI. V. Idus Februajii,
inter Campauam et horam Sextam. In Christo feliciter Amen.
CCCL
Adrianus episcopus senras seruomm Dei dilectis filiis Guicbaldo Corbeiensi abbati eiusque fratribus
tarn presentibus quam futuris regulärem uitam professis IN PPM. || Ollicii nostri nos ammonet et inuitat aurcto-
ritas, pro ^cclesiarum statu satagere, et earum quieti ao tranqnilKtati salubriter auxiliante domino* proui-
dere. Dignum namque et honestati conueniena esse dinoscitur, ut qui ad ^cclesiarum regimen domino
disponente assumpti sumus, eas et a prauorum hominum nequitia tueamur» et beati Petri atque sedis apo-
stoiice patrocinio muniamus, et sua eis iura et coUatas dignitates benignitate debita conseruemus. Eaprop-
ter, dilecte in Christo fili Guicbolde Corbeiensis abbas, deuotionem quam erga sedem apostolicam geris
diligentius attendentes. predecessoris nostri sanct^ memoria pp. EUGENII uestigiis inherendOf diffnitatem.
Digitized by V^OOQlC
80 iis». .
predecessoribos tuis per nostronim predecessomm Romanoram pontificom priüflegia traditam, nos qaoque
procarante Deo inconaulsam uolumus conseraari. Qaocirca presentis decreti auctoritate conoedimns, ie in
precipuis soUemnitatibas sandaliis et dalmatica uti, iuxta altare sedere, popalum infra commissom Mona-
sterium uel cellas que attinent ad anime tue salutem docere, sioat predecessoribas tais a nostris prede*
cessoribus Romanis pontificibus est concessum. Ipsum interea Gorbeiense Mouasterium, cui Deo auctore
preesse dinosceris, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et presentis scripti priuilegio commu-
nimus, Statuentes ut quascumque possessiones, qu^cumque bona idem Monasteriom in presentiarom itiste
et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum uel principum, oblatione
fidelium, seu aliis iustis modis procurante domino poterit adipisci, firma uobis nestriypie successoribus ei
illibata permaneant In quibus hec propriis duximus exprimenda uocabulis. Decimam uidelicet de curia
Lutthardessen. Decimam de curia Beueringen. Defcimam de curia Dasburg. Decimam de curia Mulenhusen.
Decimam de curia Buthelesthorp. Decimam de curia Munden. Decimam de curia Bodrike. Decimam de
curia Munichusen. Decimam de curia Belderinchusen. Decimam de curia Vvluelage. Decimam de Curia Hom-
burstelde. Decimam de curia Nienstede. Decimam de curia Volkmaressen. Decimam de curia Luilhmares-
sen. Decimam de curia Luitheressen. Decimam de curia Erden. Decimam de curia Brumelinktorp. Deci-
mam de curia Leziaci. Decimam de curia Castinaci. Decimam de curia Hottepe. Decimam de Nuthlon. De-
cimam de Kcffike. Decimam de Nen. Decimam de curia Croppenstide« Decimam de curia Hemmenthorp.
Decimam de curia Holtusen. Decimam de curiis Gruninge. In Fresia quandam possessionem que uocatur
Merthen, et in eodem loco ecclesiam de Linguerd. Insulam Ruianam, et piscationem Hocwar. Sanccimus
quoqoe ut ipsum monastcrium nulli omnino persone in bencficium quibuslibet occasionibus aliquando con-
cedatur, sed s'emper sub protectione Romanorum pontificum atque imperatorum uel regum defensione per-
maneat. Adicientes quod Monasterium de Heresburg cum decimis circa montem per duas Saxonicas Ra-
stas, sicut a beatc mcmorie domino Leone pp. ex petitionc Karoli magni imperatoris, qui ipsum montem
expugnaucrat, collafe noscuntur, Monasterium quoque in Groninga, Monasterium in Kaminata, numquam
ab eodem Corbeiensi alienentur Cenobio, sed per ipsius loci abbates semper regantur et salubriter sub
monastic^ discipline rcgula ordinentur, nee alicui facultas sit, quicquam de bonis eorundem trium Mona-
steriorum ad usus et prebendam Deo inhibi famulanlium pcrtinentibus commutare, in beneficium concedere
uel alienare, sine assensu fratrum in eisdem Ccnobiis manentium fauore Corbeiensis capiluli. Volumus
etiam ut prepositura clericorum ecclesie sancti Pauli, que uocatur noua ecciesia, sub eiusdem Corbeiensis
abbatis ordinatione sicut hactenus semper consistat, nee abbati uel preposito liccat Canonicorum preben-
das absque clericorum coniuenlia in bencficium conferre seu commutare atque distrahere. Preterea con-
stituimus, ut infra ambitum muri roemorati Corbeiensis monasterii, nemo clericorum uel laicorum iure pro-
prietatis uel beneficii roansionem aliquam iillo tempore habeat, sed totus ipsius loci ambitus abbatis, mona-
chorum et aliarum religiosarum usibus et habitationibus pateat. Probamus autem , ut in eodem Monasterio
nulli episcoporum, preter Romanum pontificem, liceat quamlibet iurisdictionem habere, ita ut, nisi ab ab-
bäte ipsius monasterii fuerit inuilatus, nee missarum sollempnia ibidem celebrare presumat. Ut igitur hec
omnia que supradiximus plenum in posterum robur oblineant, sicut in autenticis predecessorum nostrorum
priuilegiis continentur, tam tibi quam successoribus tuis eä fauoris nostri auctoritate confirmamus. Decer-
nimus ergo, ut nulli omnino hominum liceat prefatum Monasterium temere perturbare, aut eius possessio-
nes auferre, uel ablatas reUnere, minuere, seu quibuslibet uexationibus fatigare, sed illibata omnia et in-
tegra conseruentur, eorum, pro quorum gubernatcone et sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis
profutura. Salua sedis apostolice auctoritate. Si qua 'igitur in futurum ecclesiastica secularisue persona
hanc nostre constitutionis paginam sciens contra eam temere uenire temptauerit, sacundo lertioue commo-
nita, nisi presumptionem suam digna satisfactione conrexerit, potestatis honorisque sui dignitate careat,
reumque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac san-
guine Dei et domini redemptoris nostri. Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districte ultioni
Digitized by V^OOQ IC
ii56; 84
sabiaceaL Conolis autem eidem loco sua iura $eraaatibus ait pat domini nodVci Jesn Christi, Qüatinus ef
hie frootttm bone actioDis percipiaat, et apad districtoiti iodicem pihemia eteriie paois inueinant. AMEPR
Amen. AMEN.
(Spracbkreis, ohne Umschrift.) (Berte Vakte.J
Ego Adrianus catholic^ Ecclesie Episcopus SS.
f Ego Ymarus Tuscul. Eps. SS.
Ego Guido pbr. card. ti sancii Grisogoni SS: t ^go Cruido diao. oard. Sancte Marie in portica SS:
Ego Hubaldus pbr. card. tt. Sancte Praxedis SS. .f. Ego Grerardus Diac. Card, sancte Mari§ in via lata SS.
Ego Manfredus pbr. card. tt. sanct^ Saume SS.
Ego Vbaldus pbr. card. tt. sancte cracis SS.
Ego Astaldus pbr. card. tt. sancte Prisce SS.
Dat. Rome apud Sanctum Petrum, per manum Rolandi, sancte Rom. ecclesi^ pbri. Cardinalis et Can-
cellarii, V. Kai. Marl. Indictione . . Incarnatiouis dominice anno M^.C^.L^.IIII. Pontificatus uero domni ÄDRI-
ANI PP. mi. Anno primo.
Das gewöhnliche Bleisiegel ist mit gelben Faden angehängt.
CCCIL
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Wicboldus Dei gratia Corbeiensis ecclesie abbas, omnibus
successoribus suis in perpetuum. Notum sit omnibus Corbeiensis ecclesie iidelibus tam presentibus quam
futuris, quod Bodo de Homburch illustris existens juuentutis sue tempore, ob sue suorumque animarum
remedium, uirum quendam nomine Hunoldum tradidit altari beati Viti, ea conditione ut ipse et omnis eins
successio singulis annis duos nummos uel tantundem cere in feste Sancti Yiti ad altare ferant. Si quis
uero obierit, Optimum caput, si animal non habuerit, optima uestis altari beati Yiti deferetur. Rogauit
eliam idem Bodo, ut prcdictus Hunoldus de anmiinistratione redituum, quos comes Albertus de Euerstein
ad luminare beati Yiti tradidit, non proiceretur, quamdiu censum persoluere posset, YU. uidelicet solides
albe monete, quod et firmiter decreuimus. Ne autem hec in obliuionem ueniant, presentem paginam con-
scribi, et testibus annotatis, sigillo beati Yiti corroborari fecimus. Testes hi aSuerunt. Heinricus prior. Al-
bertus prcpositus. Conradus camerarius noster. Et tota congregatio fratrum Corbeiensium. Ministeriales autent
Eluericus. Thidericus. Luidolfus. Rabano. Helmwigus. Godescalcus. Heinricus. Conradus. Item Conradus. Rein-
berus. Eremfridus. Folcwinus • . . herus. et alii multi. Anno dominice incarnatiouis M^C^LY^. Indictione IUI.
Prelationis nostre XI.
Das Siegel, welches angehängt war, ist Terloreo gegangen.
CCCIII.
Adrianus episcopus seruus seruorum Dei, dilectis in Christo filiabus, Judith abbatisse Heriuordensis
monastern, eiusque sororibus tam presentibus quam futuris canonicam ultam professis IN PPM. ||Pie postu-
lacio uoluntatis effectu debet prosequente compleri, qüatinus et deuotienis sinceritas laudabiliter enitescat,
et utilitas postulata uires indubitanter assumat Eapropter, dilecta in Cbriisto filia Judith abbatissa, deuo-
tionem quam erga sedem apostolicam geris, diligentius attendentes, dignitatem antecessoribus tnis per no-
Mrorum predecessorum Romanorum pontificum priuilegia traditam, nos quoque procurante Deo inconuul*-
sam uolumus consemari, et prefatnm ttiönasterium, in quo diuino mancipat^ estis obsequio, sub beati Petri
et nostra. protectione suscipimus, et presentis scripti priuilegio communimus. Statuentes ut auascunque
Cod. dipl. hut. Wesifal. U. 11 Digitized by VjjOOQIC
831 iiss^
possessioDes, qiafCQnque bona idem monasteriom in pres^iiarum iuste e€ canonioe poesideii aui in fuCu-
nun concessione pontificum, largitioiie regum uel prinoipum, oblalione. fidelium, seu alÜ3 iusüs modis» Deo
propitio, potent adipisci, firma uobis et bis que post uos successerint, et illibata permaneant. Sancimus
quoque, ut ipsum monasterium nulli omnino persone in beneficium quibuslibet occasionibus aliquando con-
cedatur, sed semper sub protectione Romanonim pontificum, atque imperatorum uel regum defensione per-
maneat. Preterea constituimus, ut iufra ambitum muri memorati Heniordensis monasterii nemo clericorum
uel laicorum iure proprietatis uel beneficii mansionem aliquam uUo tempore habeat, sed totus ipsius loci
ambitus abbatisse, soronim et aliarum religiosarum personaruin usibus et habitalionibus pateat. Prohibe*
mus autem ut in eodem monasterio nulli episcoporum, preter Romanum pootificem, liceat quamlibet iuris-
dictionem habere, ita ut, nisi ab abbatissa ipsius monasterii fuerit inuitatus, nee missarum soUempnia ibi-
dem celebrare presumat. Vt igitur hec omnia que supradiximus plenuum in posterum robur obtineant»
sicut in autenticis predecessorum nostrorum priuilegiis continentur, tarn uobis quam bis qu^ post uos suc-
cesserint, ea fauoris nostri auctoritate firmamus. Decernimus igitur, ut nulli omnino hominum liceat, pre-
fatum monasterium temere perturbare, aut eius possessiones auferre uel ablatas retinere, minuere aut ali-
quibus ucxationibus fatigare, sed omnia integra conseruentur earum pro quarum gubernatione et susten-
tatione concessa sunt usibus omnimodis profutura, Salua sedis apostolic^ auctoritate et diocesani episcopi
canonica iusticia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisue persona hanc nostr^ constitutionis pagi-
nam sciens contra eam temere uenire temptauerit, secundo tercioue conmionita, si non satisfactione con-
grua emendauerit, potestatis bonorisque sui dignitate careat, reamque se diuino iudicio existere de perpe-
trata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini redemptoris nostri Jesu
Christi aliena fiat, atque in extreme examine districte ultioni subiaceaL Cunctis autem eidem loco iusta
seruanlibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatinus et hie fructum bone actionis percipiant, et apud
districtum iudicem premia etern^ pacis inueniant AMEN.
{ pruc rew mit er niwc n . ^ Adrianus cathoUce ecdesie episcoptis SS. fBene valeiej
Oculi mei semper ad dominum.) »^ f > > /- /- i /
f Ego Hubaldus pbr. Card. tt. See. Praxedis SS. f Ego Guido diac. Card. See. Marie in porticu SS.
f Ego Manfredus pbr. Card. tt. sce. Sauine SS. f Ego Johannes diac. Card. scor. Sergii et Bachi SS,
f Ego Julius pbr. Card. tt. sei. Marcelli SS. f Ego Gerardus diac. card. sce. Mari^ in uia lata SS.
f Ego Oclauianus pbr. Card. tt. Sce. Cecilie SS. f EgoOdodiac.Card.sci.NicholaiinCarcereTullianoSS.
f Ego Johannes pbr. Card. tt. scor. Siluestri et
Martini SS.
Datum Sutrii per manum Rolandi Sandte Romane ecclesie presbiteri cardinalis et Cancellarii, XVI. Kai.
Junii, Indictione HL, hicarnationis dominice anno M^'. C". L. V. pontificatus uero domni Adriani pp. IIU. Anno F.
Die mit gelben Faden angehängte Bleiballe bat die gewöhnliche Form.
CCCIV.
ADrianns episcopus seruus seruorum Dei. Dilecto filio Wibaldo Corbeiensi abbatL Satutem et apo*
stolicam beuedictionem. Quoniam sorores Heriuordensis cenobii minus poterant propriis pecessitatibus pro
$ui sexus inbecillitate consulere, ab antiquis temporibus accepimus institutum et priuilegiis sedis apostolice
oonfiimatum, ut Corbeiensis abbas qui pro tempore esset, iuxta consuetudinem aliorum ancillarum Christi,
quarum negocia prepositi amministrant, earum curam haberet, et causas quas ille agere pro fragilitate sua
non possent, Corbeiensis abbas ad earum utilitatem Deo adiuuante tractaret Ne forte itaque ad antique
huius institutionis et apostolice confiruäationis uiojationem quisquam aspiret, nos id ad exemplar predeces-
Digitized byC^OOQlC
1155. 63
soram nostroroin anctoritaCe apostoKca confimiamps, et iiiconccissum ac stabile perpeta» temporibiis sta*
tuimas permanere. Nolli ergo omnino hominiim liceat hanc paginam nostre confirmationis infringere, oel
ei ausu temerario contraire. Si quis autem id attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei
ei beatorum Petri et Pauli apostoloram eins iacorrat Datum io territorio Tusculaoo V. Id. Julii.
Djs gewöhnliche Blei •Siegel ist mit seidenen Faden angehängt.
cccv.
ADRIANVS episcopus seruus seruonim Dei. Dilecto filio Wibaldo Corbeiensi abbati , Salutern et apo-
stolicam benedictionem. Sacrosancta Romana ecclesia si quando aliquam ecclesiarum ad ius suum specia-
liier pertinentium ita in temporalibus et spiritualibus perspexit attritam, ut nisi maior ei alterius persone
sollicitudo adcsset, in statum suum releuari non posset, Ulis personis ad earum curam babendam uices
suas committere consueuit, que et sincerilate deuotionis sibi uiderentur astricte, et ad releuandum statum
illarum houestate ac scientia idonee apparerent. Inde est quod probitatem tuam, dilecte in domino fiU
Wibolde abbas, deuotionem quam erga matrem tuam Sacrosanetam Romanam ecclesiam habere dinosceris
attendentes, monasterium de Werbe, quod ad ius beati Petri specialiter pertinet, et in temporalibus ac
spiritualibus non modicum dinoscitur imminutum, cum aduocatia et omnibus pertinentiis suis tibi et per te
commisso tibi monastcrio Corbeiensi committimus, et sub tua et tuorum successorum regimine perpetuis
temporibus statuimus permanere, ita quidem ut duos aureos inde singulis annis nobis nostrisque successo-
ribus persoluere debeatis. NuUi ergo bominum liceat huius nostre confirmationis et concessionis paginam
temerario ausu infringere aut aliquibus imol^stiis contraire. Si quis autem id attemptare presumpserit, in-
dignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eins se nouerit incursurum. Datum
in territorio Tusculano, Id. Julii.
Das ge wohn liehe Blei -Siegel ist mit aeidenen Faden angehängt
CCCVI.
Ans dem Archive au Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidu^ Trinitatis Patris et filii et spiritus sancti. || Notum sit omnibus tam futo^
ris quam presentibus huius sanct^ Capenbergenais ecclesie fratribus canonicam uitam profitentiboa,
Quod ego Otto Dei gratia ipsius 9cclesi^ prepositus« ex collatione arQjiiepiscoporum et epiecopomm, qai-
bus tam in italica profectione, quam in aliis laboribus multom semiui, iriginta Marca» examinati argenfi
Domino annuente paulatim coaceruaoL Ex Im oommuni consensu et consilio fratrum meorum in qoadam
uilla iuxta Renum que dicitur Rienaago, duas irineas, miam in Pianario, aliam in.mönte qui uocator Cel-
denich, comparaui, et placuit tam mihi quam ceteris, ut anmiatim quicquid diuini muneris largitate ibi
creuerit vini, totum ad domum Capenbergensem traosferatur. Staiuin^us igitur, ut ex ipso vioo tres modii,
quod est dimidia carrata, cedant insacrificium altaris^ pro red^mptiOfie 9mao^ mef, in die ueroanniaer-
saria parentum et fratrum meorum. toti congregationi clencoram^ laiporum et sororum ex eodem uino ser-
uiatur, ita ut etiam Quidquid ad coemptionem piscium necessarium fuerit, Inde sumatur. Ipsa autem anni-
uersaria commemoratio post decessum meum in diem obitus mei transferetur, et tunc fratres ipsius domus
ex hac eleroosina studio et labore nostro contracta, habundanter refecti atque iocundati, memoriam mei
et amicorum meorum cum sollempnibus vigiliis novem lectionum, Missa et commendatione prolixiori perfi-
cient De reliquo autem vino, Quicquid ad culturam vineanim necessarium fuerit primitus separate, Quod
remanserit, siue parum sine mültam fuerit, in Jus Thesaorarie cedat in perpetaum, et Quod inde uel in
vaaia ai^nleis ad mimsteriom altaris necessarüs, seu in palleis, cappis aut cagalisi seu qoolibet alio^ccle-,
11 ♦ Digitized by VjOOQlC
84 1159.
gie ipstas mDameiAo contraeiam faerit, hoc mihi pro asime mbe redieiiiptioiie et perpetoa in ista domo
comaiemoratione ^ternaliter asscribatur. Qaamobrem ad Thesaurffirium ecclesie periinebit cara ipsras annni
seruicä, et in tempore vindemi^ solUcitado collectioois et aduectionis, ita ut omnia que ex hoc vino agenda
sunt, ipse oonsilio Seniorum et adiutorio cellerariorum sapiisnter pnxdenterque disponat. Acta sunt hec
anno doroinice incarnationis M^C^.L^.V^. Indictione III. Huius autem tarn benign^ institutipnis testes fue*
nint. dominus Otto fundator huius loci, priores et seniores domus, Quorum hec sunt nomina. Heidenricus.
Macelinus. Arnoldus. Honolfus. Petrus. Sifridus. Norbertus. Frowinus. presbiteri. Mauricius. Hubertus. Sifridus.
Werenboldus. diaconi. deinde tota istius ecclesie eongregatio. Si quis igitur posterorum, inuidia seu mali^
uolentia deprauatus» contra hec uenire, et quod unanimi assensu decretum est infringere aut inmutare
temptauerit, Quelibet illa persona fuerit, Secundo terciove commonita, nisi presumptionem suam congrua
satisfactione correxerit, ream se iudicio diuino existere cognoscat, et quia memoriam nostram ne in bene-
dictione sit delere temptauit, ipsius memoria cum souitu pereat, et eterne excommunicationi subiaceat
Cunctis autem hec cum dilectione seruantibus, Sit pax Domini nostri Jhesu Christi, quatinus et hie fructum
deuotionis sue percipiant, et apud Supremum iudicem premia eterne pacis inueniant. AMEN. a|xi}v. AMEN.
Vt autem hec omnia Rata et inconuulsa permaneant, paginam hanc sigilli nostri impressione communivimus.
Das mit Pergameotttreireo auf die Charte festgebenetc, sehr ;dick tufgetrageoe, rande und ftchÜMellbrmige Siegel zeigt
ein Torwärta sehendea Bruatbild mit unbedecktem Haupte und aofgehobenea Händen; mit der Umachrifi: Otto Dei
Gra. id quod est.
CCCVII.
Naeb einem Tranaaumt tua dem 14. Jahrbundert, vei^icheo mit dem Kopialbuche dea alten Domea.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Frethericus Monasteriensis Episcopus. Pastoris officium esse
Xion dubitamus, Gregem sibi commissum cum omni vigilaqtia custodire, verbo et exemplo iustruere, ab
ouili Domini omnem fomitem disseutionis excludere. Pacis etenim amatores in adoptionem filiorum Dei
promoueri, ipsa veritas affirmat, ubi ait, beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur. Tam preclare igitur
promissionis coheredes fieri cupientes, Officiumque ^nostrüm spe tante glorie studiosius exequcntes, contro-
uersiam que inter fratres nostros de maiori Ecclesia .beati Pauli^ et illos de veteri Monastcrio, pro obe-
dientia de Mesehem diu agitata fuerat, in hanc formam pacis redegimus, Quod Uli de antiqua domo beati
Pauli omnem iusttciam^ quam in Curia de Mesehem se habere dicebant, Capitulo maioris Ecclesie resig-
jtauerunt, Ita tarnen vt quicunqqe prefat^m obedientiam habuerit, custodi de veteri monasterio singulis
ännis tres solides Monasteriensis monete^ ad lumiilaria comparanda in feste ^ncti Martini sine dilatione
liersoluat. Idem vero custos» vt celebraturus diuina in Capella beati Ciementis promptum introitnm et
lexitum tempore conuenienti habeat, sollicite prouideat. Vt autem huius composttiohis inscriptiö rata per-
ihäiieat, eam impressione sigilli nostri firmauimus. Assidentibus nobis mediatoribus pacis Reinnaldo Mona-
flteriensi preposito et Baldewino libemensi Abbate, Et preterea cet^riä testibus. Alberto Decano.* Vdone
preposito. Willehelmo magistro. Ouone. Wescelino. Godescalco. Godefrido. Conrado. Hartwico. Heremanno.
Wescelino. Uutberto. Heremanno. Heinrico. Conrado. Adelberto. Gerardo. Godefrido. Frankone. Suethero.
Herimanno. Bemfaardo. Herimanno. Sifrido. Hecelino. Uutberto et aliis mültis.
CCGVIIL
Aus dem t^ürstl. Salm-Horslmar^scben ArcluTe.
.4|. In nomine sancte, et iodiuiduf Irmitatis. Palris. filü. et spiritus sancti. || Ego FRETHERICVS Dei gratta
li^naster46u$i8..ifi{]|isQopu9,: mtum^C cunctis fidplibus tam futoris quiam presentibus, qualiier Asbecensis
Digitized byC^OOQlC
1155 --1156. 83
ecciesia cum Dostre pietatis assensn stabilem obdnet pactionem, redimende annualiter cuiusdam decime in
Gusfeldensi parrochia, curte sua Stokhem iacentis, ac tres solidos et octo denarios monasteriensis monet^
persoluentis. Hailc Decimam comes Euerhardus a nobis habet in beneficio, et ab ipso Rabodo de Marke,
a quo nichilomiDus Godefridus de Ermene ac filius eins RStgerus idem obtinent beneficium , sed et ab ipsis
Heinrictts de Vlflon simili modo eadem inbeneficiatüs est decima, Quibus omnibus consentientibus, simul
et nobis assensum prebentibas, prefata ecciesia talem iure perpetuo obtinuit pactionem, ut pro redimeuda
oniuersa que ex eadem curte debetur decimatione, hoc est tarn fnigum quam etiam animalinm, memorato
Heinrico de Vlflon, uel ei quicunque post ipsum idem obtinuerit beneficium, tres solidos et octo denarios
annis singulis in feste Sancti Bartholomei persoluat Vt igitur faec rite determinata concessio eiusdem eccie-
sie fidelibus firma in euum stabilisque permaneat, eam priuilegii nostri auctoritate ac sigilli nostri impres-
sione communiuimus, eos uero qui contra hec uenire, seu qnaübet fraude cassare temptauerint, usque ad
condignam satisfactionem anathematis nostri districta ultione ferimus. Huius rei testes sunt. Albertus deca-
nos maioris ecclesie. Engelbertus prepositus sancti Mauritii. Vdo prepositus sancti Pauli. Werenboldus pre-
positus Varlarensis. Godescaicus de Vredene. Cunradus de Elen. Franko de Wetheringe. Canonici. C^nra-
dus de Wetheringe eiusdem Asbecensis ecclesie aduocatus. Rvdolfus de Stenvord. Wicboldus de Metelen.
Uudberlus de Asbeke. Heinricus de Dulmene. Heinricus de Witheren. Bruno de Stocheim, Amoldus de
BUlerbeke.' Liudbertus de Thuskhusen, et alii quam plures.
Das grössere Siegel, mit Hanfschnur angehäogt, ist sehr beschädigt. •
CCCIX.
^ i . In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Reinnaldus Monasteriensis ecclesie Prepositus. |I Sanctum ac
Deo placitum esse non dubitamus, fidelibus ^cclesie in exterioribus etiam prouidere. Unde studio caritatis
Xratribus uostris Monasteriensibus magoum benignitatis in temporalibus uicinius extendere proposuimus, ut
quanto boni operis expeditior fuerit intentio, tanto liberins cum' Domino spirituali fruantur colloquio. Ut
igitur in eadem ecciesia in perpetuum memoria nominis nostri habeatur, stipendia uacantium prebendarum,
anniuersario defunctorum fratrum transacto, prcdictis fratribus concessimus, ut usque dum alii fratres sub-
stituantur, ad aliquod predium fcclesie compararidum diligenter eadem colligant, et nulla molestia grauati,
loco defunctorum fratrum laborem deuotius sustineant. Ut autem huius traditionis inscriptio amplius incon-
uuisa permaneat, eam impressione sigiUi nostri confirmauimus, testibus presentibus. Alberto decano et prcs-
bytero. Diaconis. Uddue preposito. Ouone. Wescelino. Godescalco. Hartwico. Item Wescelino. Herimanno.
Subdiaconis. Herimanno. Liudberto. Conrado. Alberto, et ceteris multis.
Das mit Pergamentstreiren angehängte Siegel ist kreisfurmig und am Randn beschädigt; ToUständig OMg es gegen 3 Zoll
im Durchmesser gehabt haben. Es enthält einen Greif, mit der Umschrift: f Reinaldus Bomanor. Impat.
Cancer. —
cccx.
Aus dem Archive su Kappenberg.
In nomine sancte et indinidoe Trinitatis Patris et filii et Spiritus sancti. || ego OTTO Dei gratia Ca-
penbergensis ecclesi^ cum pie memorie fratre meo GODEFRIDO deuotus fundator, postea autem eadem
gratia tercius eiusdem loci Prepositus, omnibus successoribus meis in perpetuum. Quoniam iuxta consue-
tudtnem et deuotionem quorundam non insipienter cogitantium, qui sibi speciales Patronos de numero San-
Ctorum eligunt, ego quoque sanctissimum et Christo privilcgio amoris dilectum Johannem apostolum mihi
Digitized by C^OOQ IC
86 i*56..
Summa cum deuotione Patronum elegi, noii sum passus, hanc deaotionem operis attestatione carere, iaxta
illud qiiod dictum est, Probatio dilectionis exhibitio est operis. Itaque studui pro uiribus aliqua coHigere,
de quibns in utroque festo ipsius beati Johannis, Deo dilectis fratribus nostris refectio sollempnior procu*
rari posset, Que et nominatim subscripsi, ne vel ignorantaa neglectot dari, uel dolo possent uUatenus sub-
eelari. In Wetmere XVI. solidos ad perpetua luminaria ecciesie ipsius. Apud Ingelenheim de plantario
carratam vini, quam persoluent Wiselenses. In Reomago medietatem vini de quadam vinea que vocatur
ChundemcD. Item in Reomago marcam quam dabit Cellerarius Capenbergensis. In Wesheim IlII. solidos
Monasterienses de Manso quem faber tenuit. In Hagen IIII. solidos Monasterienses. In Ripenhorst II. solidos
eiusdem Monete. In Erthburg IX. solidos Tremonienses. Domus nostra in Hilbeke IIIL Modios nucum, ad
lampades succendendas, in utroque festo S. Johannis. De Büdenrothe V. solidos Wiselenses, et tres Mal-
dros siliginis, Sororibus in Wisela, in Octaua S. Johannis post Natiuitatem Domini. Sed et hoc non solum
successorum meorum, verum etiam totius congregationis noticie impressum esse cupio, quod sicut hec que
prescripta sunt, ad memoratam fratrum ac sororom refectionem deputavi, ita etiam Cruccm auream quam
Sancti Johannis appellare solebam, cum gemmis et catenulis aureis, quin et lampadem argenteum, ad
Imperatoris formatum effigiem, cum sua pelvi nichilominus argentea, nee non et calicem quem mihi Ire-
kacensis misit episcopus, quod hec inquam ad perpetuum omatum memorat^ ecciesie tota devotione invio-
labilitcr dedicavi. Igitur hec omnia ita ut hie annotata sunt, non solum successoribus meis, sed etiam toti
cougrcgationi conservanda atque adimplenda, in ea fide committo, qua Christus Matrem suam sanctissimam
et perpetuam virginem caro suo Johanni in cruce pendens commendavit. Et quoniam hec commendatio
Ucet pio cordi amabilis sit, tarnen durum et temerarium cor non satis terret aut constringit, huius pagine
violatorem eterno ligamus anatheroate, quousque resipiscens, quecunque imminuit aut subtraxit, ad inte-
grum restauret atque reformet. Conservatori sit pax et gralia a patre et filio et Spiritu sancto, contem-
ptorem eiusdem Trinitatis et individuf unitatis ira et viodicta persequatur. Fiat. Fiat
Das unten auf der Charte mit Pergamentstreifen festgeheftete, noch sehr wohl erhaltene, kreisförmige Siegel, seigt das
Torwarts sehende Brustbild eines Geistlichen, mit unbedecktem Haupte, in der rechten Hand ein Kreuz, in der lin-
ken ein Buch haltend; mit der Umschrift: Otto. Johannis Ap« Sertts.
CCCXI.
Aus dem Archive su Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Otto Dei gratia Capenbergensis prepositus. Notum stt Omni-
bus tam futuris quam presentibus, quod tarn ego, quam pie memoriefrater meus Godefridus comes, quen-
dam mansum in Wetmere, qui dicitur Volmari, concessimus fratribus laicis ad luminaria dormitorii sui.
Quia uero idem mansus uicinus est Curie nostre, utile uisum est celerariis nostris, et apud prefatos fratres
optinuerunt, ut curia eundem mansum excoleret, et tres solidos Tremoniensis monetf eis annuatim inde
persoluerent. Preterea frater G. Walo, studio pie intentionis, labore manuum suarum conquisitam cellera-
rio R. marcam tradidit, assensu bon^ memorie abbatis H. tali conuentione mediante, quatinus a Magistro
curtis Curethe, de ipsis reditibus curtis, annuatim XVII. denarii in festo Sancti Martini infirmitorio fratrum
laicorum soluant, unde debilibus et infirmis pcrpetuo solatium prebeatur luminis. His etiam usibus frater
Herenbertus, adiunotis sibi fratrum suorum manibus, agrum quendam quatuor denarios persoluentem pro
animabus parentom suorum contulerunt, ita ut ipsi iure propinquitatis eundem agruiä colant, et denarios
ad usus luminis fratribus persoluant. Verum quia generatio preterit et generatio aduenit, presentia facta
viuacitate scripture perpetuare, et sigillia nostris munire curauimus, ne quis successorum inmutet uel in
Digitized byC^OOQlC
1156—1158. $7
irrittiin deducat. Acta sunt hec anno dominicf incarnationis M^.GC^.IIIF. Indictione Vül». GoDCurrente üllii.
Epacta XXa.Vm«.*)
Die beiden Siegel, welche angehjiDgt waren, sind Terloren gegangen« —* Die rätliftelhafte Erscheinung, dau wir eine Ur»
künde, als deren Aussteller Propst Otto II. forrolicb auftritt, Tom Jahre 1204 oder 1205 datirt finden (ohne dass
die formelle Beschaffenheit der Urkunde einen Irrtbum im Datum oder eine Verfälschung annehmen lässt), klart
aicb dadurch aur, dass wir in der Torlicgenden Charte eine erneuerte Ausfertigung der ursprünglichen Stiftung
Otto^s II. erkennen, wnrinn diese wörtlich wiederholt, und durch die späteren Zoaätze erweitert wurde, so dass die
Charte zwar in ihrer vorliegenden Gestalt dem Jahre 1205 > ihr Innhalt aber zum Theil wirklich der Zeit Otto^a IL
angehört. De^ letsteren Umstandca wegen wurde derselben auch ihr Platz hier angewiesen»
CCCXII.
Original in der Vereins -Sammlung zu Paderborn.
B. Dei gratia Patherbrunnensis episcopus. Quia dignum est nos omnibos que iusta sunt et qu^ uti-
litatibus seraorum Dei proficere possunt assensum prebere, et Dostre tuitionis opem pro modulo nostro
impendere, notum esse uolamus Omnibus ^cclesie filiis tarn presentibus quam füturis, de coimentione qu^
facta est intcr CONRAD VH abbatem Helmuuardensis cenobii et Conradum abbatem Patherbrunnensis f cde-
sie. Nam Helmuuardensis ecclesia possidebat predium quoddam Illlor mansorum et Illlor agrorum in uilla
Ikinhusun ^) dicta, quod quia contiguum erat monasterio in Wilbodessen posito, uisum est inibi Deo ser-
uientibus admodum utile sibi fore, si possent aliqua ratione id in ins sue dicionis transducere. Unde
Patherb', abbatem adeuntes, cuius eure prefatum monasterium commisimus, consilium eius super hoc que-
rebant et auxilium. Isque uoluntati eornm accedens, abbatem Ilelmnuard*. me uolente conoenit, tandem-
que ad consensum sue petitionis inclinauit. Igitur sepe dictus abbas cum consilio et uoluntate omnium
fratrum suorum, annuente Bertoldo aduocato, prescriptum predium tradidit memorato monasterio in Wil-
bodessen constructo perpetuo iure possidendum cum omnibus adiacentibus utilitatibus, uidelicet siluis, pra-
tis, pascuis, cultis et incultis, aquarumque decursibus, receptis inde XX. marcis probati argenti. Suscepit
autem idem predium abbas eiusdem ecclesie et Liudoldus aduocatus eius. Huius traditionis testes sunt
omnes utriusque monasterii fratres, et laici non nuUi. Videlicet predictus Bertoldus. Liudoldus. Helmbertus.
RothuIfu& et alii plures. Que ut iugiter rata permaneat, nee eam quisquam deinceps temerare presumat,
paginam hanc conscribi iussimus, quam sigillo abbatis qui tradidit signatam, nosth quoque inpressione
sigilli cum auctoritate beati PETRI apostolorum principis roborauimus, ut si quis forte» quod absit, hanc
rescindere temptauerit, in perpetuum a Christo anathema sit. Acta sunt hec anno dominice incarnationis
Millesimo centesimo L.Vin®. Indictione VI*, regnante FRITherico imperatore, anno regni eius VI«, imperii
uero IIF. Data V®. Idus Januarii.
Die beiden kreisförmigen Siegel des Bischofs und des Abtei sind der Urkunde aufgedruckt, aber schon sehr beschädigt.
Jenes zeigt den sitzenden Bischi>r mit entblösstem Haupte, in der rechten Hand den Bischofsstab, in der linken ein
Buch haltend; mit der Umschrift: Bernhardus Dei Gra. Patherburncnsis Eps. f. D^fl andere, etwaa kleinere« zeigt
den Abt in halber Figur, ebenfalla mit entblösstem Haupte, in der rechten Hand einen Bischofsstab, in der linken
ein offenes Buch haltend; ton der Umachrifl ist nur noch zu lesen: «... Di. Gra. HELVVART. Abb. . • .
*) Indiction und Epakte passen nach unserer Zeitrechnung auf das Jahr 1205; die Ausatellungszeit würde also zwischen den
1. Januar und 25. März 1205 fallen, wo man, nach älterer Rechnungsart, noch die Jahrzahi 1204 schrieb.
^) Der Ort Ikenhausen lag nach dieser Urkunde nahe bei dem Kloster Willebadessen. Schon nach dem ältesten, um daa
Jahr 1120 irerfertigten Schenkungsregister dea Klosters Helmershausen war diesem ein Hof mit 4 mansis in Ikenhausen schon
früher geschenkt worden. Von letzteren wurden S Malter Waizen, 7 Malter Gerste und Hafer, 2 Schweine, 5 Hühner
und 100 Eier (V. unciae ororum) entrichtet. Vgl. Wencka Heaa. L. G. 2. B. Urk. B. 8. 6S n. 75. (Me;er). j
Digitized byL^OOQlC
88 14 58.
CCCXIII.
Original in der Vereinf-SammlaDg sn Paderborn.
In nomine sanct^ et indiniduf Trinitatis. || Notum sit onmibus tarn futuris quam presentibos, qualiter
ego Bernhardus gratia Dei Paterburnensis ecclesi^ episcopus primum locaui in ecclesiola Wilbodessensi
sanctimoniales regulam beati Benedicii profitentes, dedique eis ipsum ad habitandum locum, et dotem ec-
clesie cum omnibus pertinentiis suis ad possidendum. Feci autem hoc cum consilio et consensu canonico-
i'um ministerialium quoque nostrorum, intuitu quam maxime diuine retributionis, tum etiam precatu Liii-
toldi fidelis nostri ministerialis, qui et ipse sex inibi habens filias, contulit eidem ^cclesie ipsum Yorwerc
quod illic habetur, et quod precio et iusto concambio adquisiuit, partim erga Manegoldum, pailim erga
Heinfridum. Manegoldus siquidem habuit ibi domunculam unam cum sundra et aliquod mansis, quinque
solidos soluentibus uix, habens autem eos a fratre meo Liutolfo et ille a me, resignaoit eos sibi et ipsc
michi, ego uero tradidi eos ^cclesie Wilbodessensi, Liudoldus e contra reddidit michi de beneficiis a me
habitis ualens annuatim sedecim solidos, que protiuus ego prestiti fratri meo, et ipse subinde prestiüt Ma-
negoldo, ipso ita uolente et nullo contradicente. Porro Heinfridus ibidem nichilominus habuit quiddam
proprii, quiddam beneficii, quod cum haberet a Folguuino aduocato, id quod habebat ibi proprium sibi
delegauit, beneficium reddidit, ille uero cum aliis bonis suis ad integrum sibi recompeusauit, tradiditque
Wilbodessin eadem bona que iam receperat a Heinfrido\ laudantibus id ipsum et simul agentibus matre
sua Liutrude et fratre suo Widekindo. Pro quo facto predictus Lutoldus persoluit Folgwino viginti marcas
argenti, insuper michi resignauit de beneficiis suis decimam in Ahusin, quam ego itidem prestiti Folgwino
pro restitutione suorum bonorum eiusdem rogatu Lutoldi. Actum est aqud Svaloenberg in monasterio
Sancte Marie multis presentibus. Preterea idem Lutoldus delegauit adhuc prefate Wilbodessensi ecclesi^ de
propriis suis domum unam in Ossendorp, et unam in Rozcdehusin, unamque in Ddeheim, et unam in Vol-
kersin, mansum in Sidegodesin, domum in Wellede, et quatuor mansos in Rikersin. Quedam etiam de
beneficiis suis que a nobis habuit nobis reddidit, scilicet decimam in Sutheim, et mansum unum ibidem,
quem erga Hugonem et fratres eius adquisiuit, domum unam in Dedighusin, domum unam in Selighusin,
et decimam in Hadeburghusin, et nos eadem mox Wilbodessensi donauimus ecclesie. Quicquid autem he-
rum fecit idem Lutoldus, siue per se ipsum, siue per manum nostram, fecit hoc cum consensu et coUau-
datione suorum heredum, coniugis uidelicet su^ Imm^, ac filiorum suorum, Conradi, Egberti et Hermanui.
Ilermannus quoque de Helmere habens in eadem ecclesia duas filias, tradidit eidem domum unam cum
attinentiis suis in Adelbechtesin, sed et Folswid socrus eius, tum pro Deo, tum pro earundem filiamm
amore, delegauit iam diot^ ecclesie prediolum in Alihgrimmisun,^ coUaudantibus hoc marito suo Wezehno
et filiis suis Hudone atque Geroldo. Fratres illi etiam de Wateruelde, Adelbertus, Rodoifus et Johannes»
de beneficiis suis que a nobis habuerunt nobis reddiderunt, et nos ea ipsorum rogatu sepe iam dicte tra-
didimus ecclesie. Curtem unam in Dreuera, et mansum unum ibidem, partem decime in Uinnethe, man-
sum unum in Lochusin, partem decime in Ethessin et in Limego super duas domos et duos mansos in
Kschereshusin. Quidam etiam Ernestus ministerialis noster habens a nobis duos mansos in Nordiu nobis
resignauit. Hos etiam eidem tradidimus ecclesie. Bertholdus quoque de Cnlete mansum unum in Wellede,
et alterum in Wettere nobis resignauit. Hos nichilominus memorate delegauimus §cclesie. Duos mansos et
dimidium in Escherinchusin et XU. talenla dedit congregatio in Wilbodessin ccclesi§ monachorum in Swa-
lenberch pro duobus mansis, quorum unus est in W^estnorthe, alter in Osthorthe. Predium unum Haue-
kesburen tradidit eidem ecclesie Regelindis cum consensu iustissimi heredis sui scilicet Quonradi filii sui.
Hoc omnia ita legitime et iuste constat esse facta, ut nuUus inde conqueri debcat heredum, nee uUi ea
conuollore liccat iudicum. Propter quod et nos presens priuilegium conscribi et nostro sigillo fecimus ro-
borari, commonentes et contestantes omnem hominem pusillum et maguum, ut nuUus unquam id quod a
Digitized byC^OOQlC
1158. 89
a nobis seu per dos ad honorem et gloriam Bei rationabfliter factum est euacuare, uel bona lam nuno
eidem ecciesie coUata, uel post modmn iuste dumtaxat conferenda, auferre qnolibet modo presuroat, alio-
quin si fecerit et iuste commonitus si non emendauerit, eterni ignis incendio qui paratus est diabolo et
angelis eius sese mancipandum, seque a nobis iam insolubili anathematis uinculo certissime nouerit inno-
datum« Qui uero ipsum locum eiusque habitatores diligere ac protegere studuerint, sit illis peccatorum
remissio, Celeste gandium et etcrne uite remuneratio. Aduocatus eorum, quemadmodum a nobis , ita quo-
que a successoribus nostris huius Patherburnensis ecciesie episcopis inuestiatur, qui et nichil exigat inde
seruicii, sed solam expectet relributionem Dei. Abbatem qui eis presit ac prosit, regulariter infra episco-
patum eligant tantum, extra non, nisi cum episcopi et ^cclesi^ ipsius uoluntate id faciant« ipsique episcopo
(lignam cum deuotione obedientiam, iuxta ritum ac debitum aliorum que in eius diocesi sunt monasterio-
rum exhibeant. Acta sunt hec anno dotninice incamationis Millesimo centesimo L.VIIP. Indictione VI. Re-
gnante Friderico imperatore, anno regni eius VI**, imperii uero IIF. Episcopatus autem sepe memorandi
Bernhardi XX. VIII. Data Idus Aprilis.
Das aurgedruckte , kreisförmige, aber beschädigte Siegel ist bei der ▼orhergebenden Urkonde beschrieben.
CCCXIV.
Aas dem Ropialbuche des Klosters Gehrden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Bernhardus Dei gracia Patherburnensis ecciesie episcopus.
Divina inslitutio et precepta salularia christianos onines admonent, ut et decorem domus Dei diligant et
Deo in ea famulantium curam agere, et in omnibus eorum profectui sludere non desistant. Inde est quod
ecclesiam Dei in Gerdenen aflFeclu intimo tanquam filiam charissimam amplectentes, modis quibus potuimus
eam sluduimus promovere, et in orationibus Christo ibi servientium plurimam fiduciam habentes, quantum
oportunitas se obtulit dignum duximus eorum necessitate providere. Noverit igitur Christi fidelium univer-
sitas, quod fundator ejusdem loci Heinricus homo nobilis utilitati loci illius modis omnibus prospiciens deci-
mas in Gerdinen et Siddessen et Hampcnhosen eidem loco perpetuo possidendas hoc modo accquisivit
Habuit siquidem frater meus Luidolfus easdem decimas in beneficio de manu episcopi, sed predictus Hein-
ricus pro eis predium unum in Hemedissen, preter mansum unum et unum Forwerck in Vtlnethen et de-
cimas sex, videlicet Uphusen, Rotlevcssen, Brackwidc, Vi^irncsscn, Valehosen, Tavenhusen rcsignavit. Iq
herum igitur recompensatione frater meus decimas easdem in Gerdinen, Siddessen, Hampenhusen nobis
resignavit, et nos eas in usus novelle illius plantationis Dei ut speramus dextra plantate, perpetuo iure
possidendas cum consensu et consilio totius ecciesie nostre concessimus, et ad indicium rei geste de manso
uno quem de predio illo in Hemmedissen exceptum prediximus ecclesiam de Gerdine dotaviraus. Hec
Igitur rationabiliter acta episcopalis banni auctoritate roboravimus et sigilli nostri impressione attestamur,
ut si quis contra hec agere presumpserit cum Dathan et Abiron nisi resipucrit perpetua maledictione con-
demuetur. Testes vero hujus hi sunt: Balduinus abbas Lisbornensis, Conradus abbas patherbornensis, Bern-
hardus prepositus majoris ecciesie, Almarus decanus, Thietmarus, Rembertus prepositus, Everchisus, Liberi
autem hi: Volquinus advocatus, Adelbertus de Eversten, Bernhardus de Lippia, Bertoldus de E verschütte,
ministeriales vero hi: Luidoldus, Cunradus Stapel, Herimannus, Hartmannus et alii multj. Acta sunt hec
anno dominice Incamationis M.C.L.VUL anno episcopatus venerabilis domini Bernhardi patherburnensis epi-
scopi XXX.
cccxv.
Aus dem Kopialbacfae des Klosters Gehrden.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Quia peccatis hominum exigentibus, mundus heu in maligno
positus et ecciesia Dei multimodis machinationibus maligni hostis impugnatur, et pax servorum D^i multb
Cod. dipl. bist. Westfal. II. 12
90 ii56.
adversitatibns perturbatur, nnde necessarium est ut a prelatis ecclesiarum quantum fieri potest ecciesiis
provideaiur. fromiUeut« itaque domino quod ipse in medio eorum sit, qui in nomine suo fuerint congre-
gatiy in orationibus eorum qui in hoc nomine congregantur plurimum fiducie et consolationis habemus;
et propter hoc quantum possumus paci et quieti eorum in posterum providemus. Notum igitur volumus
esse cunctis Christi fidelibus, quod predium quoddam ecciesie in Esnebergh quod sex mansos et agrum
unum continet, homioes quidam a nobis in beneficio habuerunt, sed non sine diißcultate elaboratum est,
quod idem predium nobis libere resignaverint. Nos igitur pro recumpensatione celeslis patrie idem pre-
dium in usus fratrum et sororum in cenobio episcopatus nostri quod Gerdenen dicitur perpetualiter tradi-
dimus. Et hoc factum nostrum rationabile, episcopalis banni auctoritate et sigilli nostri impressione corro-
boravimus. Acta sunt hec testimonio multorum Christi fideiium anno dominice incarnationis M.C.LVIII. anno
episcopatus venerabilis domini Bemhardi Patherbornensis episcopi XXX.
CCCXVI.
Aas dem Kopialbucbe des Klosters Gehrden.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Bernhardus Dei gracia Patherbumensis ecciesie episcopus.
Racionabiliter a sanctis patribus statutum est, ut quicquid privilegiorum auctoritate fulciretur nulla deinceps
violentia vel mali doli presumptione in irritum rcvocaretur. Scientes igitur quod multum valet apud Deom
deprecatio iusti assidua, utililati Deo servientium in Gerdinen studuimus prospicere, ut per laboris eorum
communionem, majorem apud Deum graciam possimus in venire. Noverint igitur omnes Christi fideles, quod
Goswinus quidam ecciesie nostre ministerialis divino instinctu, cum uxore et filio suo, sepulum relinquere
et divino cultui se mancipare decrevit, et bona que a nobis habuit, quinque mansus in Hostheim, tres et
dimidium in Frodenhusen, unum in Dallessen, unum in Baddenhosen nobis resignavit cum consensu legi-
timi heredis sui scilicet Heremanni fratris sui, que nos pro Deo et ipsius rogatu Deo in Gerdinen famu-
lantibus perpetuo possidenda concessimus. Item predium in Esneberge, dominus Volquinus de Swalenbergh
a nobis habuit, Bertoldus de Homburgh et fundator ceuobii in Gerdinen Heinricus a Yolquino, a Bertoldo
et Heinrico, Ricoldus de Herstelle. Agente igitur predicto Heinrico bone memorie Ricoldus Bertoldo et'Hein-
rico et illi domino Volquino, Volquinus nobis idem predium resignavit, Quod nos item ecciesie in Gerdi-
nen contulimus, et quicunque contra hec aliquid fuerit machiuatus, perpetui anathematis eum sententia
cum Juda proditore condemnamus. Huius rei testes hi sunt: Balduinus abbas Lisbomensis, Cunradus ab-
bas Patherbumensis, Bernhardus prepositus majoris ecciesie, Almarus decanus, Thietmarus, Ecbertus, Rem-
bertus prepositus, Evergisus, Uffo; Liberi autem hi. Volquinus advocatus, Heremannus de Lippia, Thiet-
marus de Buiren, Wern. de Bragh, ministeriales vero hi, Luidoldus, Albertus, Cunradus Stapel, Bertoldus
et alii plures. Acta sunt hec anno dominice incarnationis, Millesimo centesimo quinquagesimo octavo, anoo
episcopatus venerabilis domini Bemhardi Patherbumensis episcopi Tricesimo.
CCCXVII.
Aus dem Kopialb uche des Klosters Gehrden.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Bernardus Dei gracia Episcopus. Juste et racionabiliter
sanctitum est ut privilegia que contra jus non sunt elicita in tanta auctoritate debeant custodiri, ut contra
ea presumptuosus quilibet efficaciter nihil possit machinari. In his enim series rerum gestaram memorie
posterorum commendatur et malignantibus malignandi facultas solerti Providentia subtrahitur. Noverint igi-
tur omnes Christi jfideles, quod Bruningus quidam de Histincthorp duas Alias suas ad conversationem mo-
nastice professionis collcgio sororum in Gerdenen aggregavit: cum quibus ad usum eciaoLDeo ibidem fa-
Digitized by
il&8 — 11^9. * ' 91
mulaniram consensa et voIuDtate Beatricis abbatisse de Herszen communicato sue ecclesie et advocati de
Everschut, Bartoldi, atque ministerialium consilio, berede suo Anthonio annuente, et sub regali baono post-
modum ipsam oblationem attestante, octo mansos de hereditate sua in Osterhusen cum omni stabi]|itate
deputavit. Preterea fratres prefati cenobii mansam et dimidium in Ekhusen pro Holthi^en cum Wernone
dapifero prefate abbatisse cambieront, et de hac commutatione omnem stabilitatem divim et humani iuris
acquisierunt. Si qua igitur ecclesiastica secularisve persona contra hec manum presumpserit extendere»
fiat ei sicut Dathan et Äbiron et cum Juda proditore nisi resipuerit perpetuo anathemate feriatur. Acta sunt
hec anno dominice incarnationis M.C.LVIII. anno episcopatus domini Bernardi patherbornensis XXX. in
presentia testium subscriptorum : Beatrix abbatissa, Regelent, Hogart, Beatrix, Gimdcrath, Berthradt, Ju^
ditha. Presbiteri: Otto, Sifridus, Wilhelmus, Everhardus, Bertholdus advocatus de Everschut, Cuno, We-
therhold, Gerold, Udo, Luidold, Werne dapirer, Deghenhard, et alii quam plures. Regnante Frederico
Romanorum Imperatore, anno imperii ejus quinto.
CCCXVIIL
Aus einem Kopialbuche des Martini -Stifts^ im BesiU des Bibliothekars Moojer zu Minden.
In nomine sancte et individuf Trinitatis. Wamherus Dei gratia Mindonensis episcopus. Notnm esse
cupimus tam futurorum quam presentium fidelium caritati, quod cum apostoh'ci Victoris auctoritas simul et
Imperatoris Friderici imperiale roandatum nos ad consilium in Italiam euocasset, ob sumptuum necessaria
que ad tanti itineris consummationem non sufficere nobis timuerimus, Decimam in Oulhusen ecclesie sancti
Martini et fratribus inibi Deo seruientibus, pro XXIL marcis argenti examinati inuadiauerimus, ea uidelicet
interpositione, ut si idem argentum a nobis siue a successoribus nostris in (}ie sancti Marci euangeUst^
eidem ecclesie et fratribus non restituatur, absque nostra seu successorum nostrorum contradictione et siiie
omni doli ac fraudis molestia, ipsius decime redditus suprataxatis fratribus annuatim soluatur. Nouerit.
etiam nostrorum successorum pia discretio, quod nuHatenus hec nostre uoluntatis arbitrium sequendo^ aut'
successorum nostrorum redditus episcopales minuendo fecimus, quos per Dei gratiam coUigendo ab ante-
cessoribus nostris minus caute seruatos semper ampliare maluinus et partim ampliauimus. Immo ne in
alienas uel laicas manus, quod ex necessitate facturi eramus, nostra poneremus, ecclesi^ prescripte et fra-
tribus, nt prelibatum est, inuadiare potius decreuimus. Idcirco ut hec nostre dispositionis ordinatio tempo- ••
ribus subsecuturis tam nobis quam nostris successoribus rata et inconuulsa permaneat, banno et chart^
inscriptione firmauimus, sigilli nostri impressione signauimus, tcstibus idoneis tam fratribus quam militibus
atque ministris ecclesie corroborauimus. Hec nomina sunt testium. Willchclmus abbas de Insula. Conradus
presbyter decanus maioris ecclesie. Anno diaconus prepositus ad sanctum Martinum. Walderus diaconus.
Amoldus diaconus. Conradus presbyter. Reinmarus pbr. Rotbertus diac. Heremannus diac. Hethinricus diac
Reinhardus diac. Godefridus subdiaconus. Helmericus pbr. Meinricus diac. Eppo subdiac. Yolcmarus subdiac
Bruno pbr. Reinwardus subdiac. Thidericus diaconus et decanus ad sanctum Martinum. Gerhardus pbr.
Adalhardus pbr. Bernhardus pbr. Thedoldus pbr. Anseimus diac. Thidericus diac. Remboidus subdiac. Eine-
ricus subdiac. Wemherus subdiac. Gerwicus pbr. Milites ecclesie. Godefridus frater episcopi. Adolfus comes.
Heremannus de Strombei^e. Azo uice adaocati Widikindi. Constantinus de Radese. Euerhardns et frater
eins Heinricus. Ministri ecclesie. Ludolfus. Alwardus. Silwardus. Widego. Vestmarus. Thietmarus. Egilwardus.
Manegoldus. Alexander, et alii plures tam clerici quam laici.
12 ♦ Digitized by CjOOQIC
92 ii60.
CCCXIX.
Aus dem ArchiTe su Kappeoberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis, Patris et filii et spiritus sancti. || Com pontificalis celsitudo.
benignitatis sue Studium Cunctis Christi fidelibus iure debeat impendere, precipue tamen circa eos qui
seculo abrenunciantes diuinis per omnia sese mancipauerunt obsequiis, deuote prouisionis curam sollerter
debet exhibere. Quapropter ego FRIDERICVS Dei gratia Monasteriensis ecciesie antistes Secundus, dilectam
nobis in Christo CAPENBERGENSEM ^cclesiam, in qua Deo annuente canonice religionis obseruantia hacte-
nos iloruisse dinoscitur, in omnibus promouere, et seruientibus in ea Domino fratribus in posterum pro-
ddere cupientes, bannum parrochie Alnensis concessimus in perpetuum. Cuius rei testes sunt domnus
Otto fundator et prepositus eiusdem Capenbcrgensis cenobii, cunctique seniores domus, scilicct Obertus
prior. Albero. Petrus. Sifridus. Hcidenricus. Norbertus. Helmwicus. Macelinus. Werenboldus. Johannes. Sifri-
dus. Heinricus. presbiteri. Theodericus. Richardus. Randolfus. Winandus. leuite. Heidenricus subdiaconus.
Volcmanis subdiaconus. Ne quis antem postcrorum cuinscunque ordinis uel gradus hec temerario ausa
inAnn^ßre aut immutare presumat, pagiue huius inscriptionem sigilli nostri impressione communiuimus. Actum
est hoc anno dominice Incarnationis M^^.C^.LX^ Indictione YUI. Regnante FRIDERICO imperatore GLORIO-
SISSIMO.
• Dm mit Pej^menUtreifen.tur die Charte featgebeftete groMe Siegel dea Biachoff bt noch siemlich gut erhalteo.
cccxx.
AlU dem Fiiratl. Salm-Horatmar^acfaea Archive.
In nomine sanct^ et indiuidue Trinitatis. ||Boni pastoris sollicitudini congruit, commissi grcgis et spiri-
tualibus et temporalibus commodis prouidere. Ea propter Christi fidelibus tarn posteris quam presentibus
notum fieri cupimus, quod ego Fridericus Dei gratia Monasteriensis ecciesie presul, ob anime mee remc-
dium^ prebendam sororum in Asbeke domino Christo sub regulari profcssione famulantium augmentare
cnraui. Domum siquidem que dicitur Ilubrechtinchof, quam nostre ministeriahs ecciesie Godefridus in raa-
nus nostras sponte resignauit, ipsis libere cum omnibus mancipiis ad eam pertinentibus contradidi. Prete-
rea placuit addere, quod quidam Gerhardus de Varenthorpe cum fratre suo Thiederico portionem ligno-
rum quam uocant Wara in silua que dicitur Wirs, sub banno regali in placito Godeschalci de Ybenburen
et filii eins Cunradi prefate conlulit ecciesie, suscipiente aduocato Cuurado. Quam traditionem legitirao
factam nos episcopali banno confirmauimus et calumpniatores quicumque uenerint in posterum anathematis
uinculo .quoad resipiscant innodamus. Super his testes sunt. Albertus decanus maioris ecciesie. Vdo pre-
posijus. Engelbertus prepositus. Baldewinus abbas Lisbernensis. Otto Capenbcrgensis prepositus. Herimannus
prepositus Varlariensis. Erenwardus prepositus Claholtensis. Cunradus aduocatus. Bernhardus et Heinricus de
Dulmine. Herimannus de Dale, et frater eins. Godefridus de Ermene. Bruno de Stochem. Arnoldus de Bil-
lerbeke. Liutbertus de Tuschusen. Liutbertus de Asbeke.
Actum dominice incarnationis anno M^.C^.LX®. Indictione VIII».
Daa aegehaogte groiae Siegel tat aehr beachadigt.
CCCXXI.
Aus dem Archive des Johaania- Stifts su Oaoabriick.
Phflippus Osnaburgensis vocatus Episcopus. Vniuersitati fidelium salutem. Pastoralis eure debitum
est, ecclesiasticas dignitates honoribus et utilitatibus Sublimates in sue consummationis integritate conseraare,
Digitized by C^OOglC
1160« 93
miodisqne consmnmatos eadem sollicitadine ionare et earam pronectibus innigilare. Huios igitur debiii con-
sideratione prouocati, preposituram Eccieaie sancti Johannis pietate predecessorum nostrorum inchoatam
diuine remuDeraiionis intoitu et ob memoriam nostri et amore fidelis nostri Gerhard! ibidem prepositi pau-
ds ampliauimus, et decaniam iure prime institutionis eidem prepositure pertinentem adiectione quanindain
ecclesiarum dilatauimus. Spenge decaniam cum ipsa ecciesia et omnibus appcndiciis eius prefate prepo-
siture attribuimus. Decaniam tantum de aliis ecclesiis. Scilicet Waldenbrucge. Rimeslo. Nyenkerken. We-
lincholthusen. Borchlo. Holte. Gesmeile. Bissendorpe similiter eidem prepositure assignauimus, quatenus suc-
cessor prefati Gerhardi prepositi in anniuersario depositionis sue die fratribus suis singulis annis pro reme-
dio anime sue HL sol. conferat. Et ne quis hec in posterum irritare presumat, literis et sigillo nostre
auctoritatis confirmauimus. Testes qui huic facto aderant hü sunt. Thiemmo maioris ecciesie decanus.
Sigebodo. Thethardus. Wilbrandus. Otto Bremensium prepositus et maioris ecciesie canonicus. De minori
Ecciesia. Gerhardus prepositus. Rotbertus decanus. Thethardus. Arnoldus. Athalhardus. Constantinus. Lindol-
fus. Lentfrithus. Bertoldus. Thiethiricus. Lintbrandus. Factum est anno dominice incarnationis M^C^.LX^
Indictione octaua.
CCCXXII.
Ann dem Archive det Klosteri Gertradenberg so Osnabrück.
IN nomine Sanct^ et indiuidu^ Trinitatis. Philippug Dei gratia Osnabruggensis ecciesie episcopus,
Christi fidelibus in perpetuum. Justum est et episcoporum congruit prouidenti^, ecclesias et ecclesiarum
iura tueri et corroborare episcopali auctoritate. Unde opportunum et ego sum arbitralus, bona ecciesie
montis beate Gertrudis breuiter annotare, et quenam sint uol ubi sita, uel a quibus sint ipsi ccclesi^ col-
lata, litterarum serie in unum colligere, et ad futurorum memoriam destinare. Ecciesia enim hec uacans
erat et paupercula, et rarius diuinis cultibus insignita, donec antecessor mens bone recordationis Vdo epi-
scopus, diuina inspiratus gratia, proposuit sibi corde, in ea homines aliquos reguläres statuere/et sie
locum ad Dei seruitium promouere, unde cimiterium ecciesie primus consecrauit fidelium sepullure. Quo
in breui tempore assumpto iam ex corpore, et me ipsi ut Dco placuit succedente, liberam reddidi ego
^cclesiam et ab omni debito et iure quod ecciesie solent persoluere expediui et penitus alienam feei, ne
cuiquam liceat ab ea aliquid iuris uel ecclesiastici uel mundialis exigere, nee fideles Christi ad eum con-
fugientes et ibi Deo seruientes infestare quis audeat uel prouocare aliquo grauamine, ut ipsi libere ac
quiete Deo uacare possint et seruire. Et quia in diebus mei episcopatus illustrata diuinis cultibus ecciesia
est, et donariis fidelium ad Dei seruicium promota, a quibus hec ea ipsi ecciesie sint assignata, non in-
congrue meis quoque litteris annotatum et futurorum memorie est presignatum. Aput Pythe decime domo-
rum duarum liberarum. Aput Wersene decim§ domorum duarum. Hee decime fuerunt antiquitus ecciesie
beate Gertrudis. Aput Limberch domus duorum aratrorum cum^decimis. Hanc dedit Imesca et facta est
soror. Aput Fornholte decime unius domus. Aput Holthusen decime duarum domorum. Aput Hascampe de-
cime domus unius. Has decimas emit Sigefridus sacerdos ab Manegnldo monctario. Aput Slaiden decime
domus unius. Aput Huppencapendorpe decime domus unius. Has dedit Margarela filia Heinrici camerarii,
et facta est soror. Aput Truph decime domus unius. Aput hoslro Widen decime domus unius. Aput Bür-
gern XII. denarii decimarum. Has dedit Helewidis filia Walderici de Harst, et facta est soror. Aput Wester-
husen mansus allodii. Hunc mansum dedit Reimudis et facta est soror. Aput Lancencampe mansus allodii
cum decimis. Hunc dedit Euerardus de Huleuelt Aput Lachenburc decim^ de molendino. Aput Ibbenburc
decime de molendino. Ibidem denarius de domo. Aput Suege decinoe domus unius. Aput Eschelage decime
de molendino. Aput Puslingenburen decim^ de molendino. Aput Scaphus decim§ domus unius. Aput Hei-
mele decim^ domus unius et duorum molendinorum. Aput Kniten decime domorum duarum. Aput Tungio
decin)^ molendini. H^c dedi ego Philippus ecclesif beat^ Gertrudis. Aput Doringen tres solidi et sex denarii
Digitized byC^OOQlC
94 1160.
pro decimis dorous unius. Aput Eimblen qninque solidi et sex denarii pro decirois donras üdios. Apat lih-
tingen XIII. solidi pro decimis quinqae domorum. Apiit Walnhurst decime domus nnius. Aput Hapdorp de-
cime domorum duarum. Apul Crungelage XII. denarii de agris. Hec dedit Isaac et factus est frater. Apul
Mersene domus cum decirois. Aput Bürgern decime septem domorum. Aput Lihta decime domus nnius. Hec
dedit Meinwardus et factus est frater. Aput Pythe mansus allodii absque decimis. Aput Bürgern decime
domus unius. Aput Bergesbouede decime domus unius. Tres diurnales terr^ in occidentali plaga ecclesie.
Hec dedit Christina filia Manegaldi Rufi, et facta est soror. Aput Holthusen decime trium domorum. Aput
Middendorpe decimf domus unius. Has dedit Ambrosius Thidele filie sue. Aput Stappeluelde allodium man-
suum duorum. Aput Burgern dccim^ domus unius. Hec dederunt Adeleidis et Ludgardis filie Cunradi ei
Lucie, et factc sunt sororcs. Aput Mcppene decime ultra XIII. solides de curti abbatis et domibus illis eins*
dem litoris. Has dederunt Wcrenbertus et frater Robbertus. Aput Thunen decime curtis unius. Aput Che-
lenchusen domus propria absque decimis. Aput Sage decim^ domus unius et domuncule. Has dedit Weren-
bertus. Aput Bacheim decime domorum duarum. Has dedit Arnoldus de Tyclenburch. Aput Hursten decime
domus unius. Has dedit Alfgrim de Osnabrugge. Aput Lihtingcn terra ') denariorum XII. Hanc dedit Heilar-
dus de Ilarst pro patre suo Waldrico. Aput Hoinhorst decime curtis unius. Has altcrnauerunt fratres cum
domo Osnabrugge, quam dedit Altgerus et factus est frater. Aput Dacchenberge solidi duo pro decimis.
Hos dedit Richezo de Sleddense. Aput Leingercho decime domus unius. Aput Muddenbure XU. denarii pro
decimis. Has dedit Johannes de Osnabrugge.
Hec igitur quia legitime sunt ecclesie contradita, sub banno et anathemate stabiliui uniuersa ipsi eccle-
sie, cum litteris pariter et sigilli mei auctoritate, ut si quis temerarius inde aliquid defraudauerit, banni et
anathematis reus sit, donec se ipsi ecclesie satisfaciens reconciliauerit. Diuersis autem diebus et annis col-
lata sunt hec ecclesie huic, priuilegium uero conscriptum est Indictione VOI. Anno ab incamatione Domini
MiUesimo Centesimo LX^. Imperii quoque Friderici regis Romauorum VIII®. Episcopatus pariter mei.
Testes huius actionis et priuilegii. Otto comes de Raphensberch. Heinricus de Raphensberch, frater
Ottonis comitis. Godescalcus de Ibbenbure et Adebertus filius eins. Ludolphus de Hosethe. Guillemus de
Thyefholt.
Canonici ecclesie sancti Petri. Aluericus prepositus. Tyemo decanus. Sigebodo custos. Sigebodo loii-
gus. Tyethardus. Lupo. Giselerus. Heinricus scolasticus. Hergerus. Guillibrandus. Gualo et Adam.
Ministeriales nostri. Hugo. Euerhardus. Manegaldus. Folcmarus. Theodricus. Hyserus. Sicco. Guicbertus.
Huno. Adolphus. Ambrosius. Huno. Eilhardus. Hudelricus. Baldewinus. Assuerus. Rygezo. Ludolphus. Adel-
bertus. Heremannus. Eueroldus. Bernhardus.
Das Verseicbniss der Zeugen steht auf der Ruckseite der Charte, obwohl ea auf der Vorderseite noch nicht an Raum
fehlte. Das Siegel ist mit Pergamentstreifen angehängt, aber in einen leinenen Sack (wie dies bei den Urkunden
der Pionnenklöster oft vorkömmt) eingenäht, und wahrscheinlich seratört.
' CCCXXIII.
Ans dem Archive des Klosters Gertrudenberg au Osnabrück.
In nomine Sse et indiuidu§ Trinitatis. 1) Philippus Dei gratia Osnabruggensis ^cclesie episcopus. Pro-
uidentie pontificalis cura id a nobis exigit, ut quia lucrandis fidelium animabus eiusdem officii debito inui-
1) Die früheren Abdrucke lesen hier littera, jedenfaUs unrichtig. Im Originale sind nur die Buchstaben ra erhalten; Torber
ist ein Loch im Pergamente, dessen Raum aber nur für 2, höchstens 3 Buchstaben ausreicht, womnter 1 oder sonat ein
langer Buchstabe nicht gewesen sein kann.
Digitized by L^OOQ IC
1160—1161. 9ö
gilare compellimur, etiam temporal! seraorum et ancillarum Dci necessitati pariter et qaieti congnia nostr^
auctoritatis cura prouideamus. Superue quippe pietatis respectus ecciesiam nostram mei sacerdotii tetnpo-
ribus spiritualium utriusque sexus hotninam cenobiis ampliare dignatas est, qu^ ne infestatione filiorum
secali in posternm grauentur, ecclesiastica defensioae munienda sunt. Nichil enim prodest initia rerum
solidare, si presnmtio aaloerit ordinata destruere. Ideoque non minor in conseruaindis rebus, quam in ac-
quirendis adhibenda cautela uidetur. Inde est quod ecciesiam in monte sancte Gertrudis constitutam in
loco inculto, omni possibilitatis nostr^ studio ordinäre ac promouere decreuimus, et tarn in prediis quam
in defensione et secularis oppressionis perpetua et stabili ereptione iuuare, Christi gratia opitulante stude-
mus. Inter cetera igitur deuotionis nostre beneficia statuimus^ ut quicquid idem locus in possessionibus in
presentiarum iuste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione^principum atque
nobilium, seu oblatione fidelium, seu aliis iustis modis adipisci potuerit, firma et stabili quiete obtineat
Ambitum preterea curie in quo ipsum monasterium fundatum est, ab omni iure ac potestate aduocati ab-
soluentes, et ab omni ditione cuiuscunque sacularis persone liberum fore censentes, sub prouidentia et
potestate prepositi omni tempore decreuimus permanere. Reliquorum uero ecclesiasticorum prediorum ille
aduocatus existat, quem prepositus et de suis consilii maturioris duxerint eligendum de libera uoluntate,
et cui tuitionem eorum pro salute anime sue cumuloque iniunxerint retributionis eterne. Constitutus autem
non in beneficium, sed in minislerium et defensionem ecclesie, donec bene se gesserit, nouerit se aduoca-
tum habendum. Si uero insolens fuerit, et monasterio in prediis et hominibus suis inutilis et peniitiosus
extiterit, liceat preposito et suis alium sibi aduocatum eligere, qui de profectu loci maiorem curam et
uelit et possit habere. Si quis autem mei ordinis successor aut alia quelibet ecclesiastica secularisue per-
sona hanc nostre constitutionis paginam quam sigilli nostri karactere muniuimus sciens contra eam uenire
temptauerit, et aliquid herum in irritum ducere non timuerit, anathematis uinculum et per hoc omnipoXen-
tis Dei iram se nouerit incursurum. Cnnctis autem huic loco sua iura seruantibus sit pax domini nostri
Jhesu Christi. Amen. Acta sunt hec Indictione VHI». Anno incarnationis Domini H^.C^.IX?. Imperii Frede-
rici regis Romanorum VIIR Testes huius actionis et priuilegii. Heinricus comes de Rauenesberg. Otto
comes frater eins. Godescalcus de Ybbenbure. Albertus filius* Ludolfus de Oscthe. Canonici ecciesie. Alue-
ricus prepositus. Tymmo decanus. Syghebodo custos. Thiethardus. Heinricus scolasticus. Giselherus. Walo,
Wilbrandus. Hertgerus. Adam. Lupo. Ministeriales ^cclesie. Hugo. Baldewinus. Ambrosius. Manegoldus. Euer-
hardus. Ysenis. Sicco. Rikenzo. Eilhardus. Huno. Hermannus. Ludolfus. Euerholdus. Assuerus. Wicbertus.
Adolfus. Bemhardus. Fohnarus. Odelricas. Theodericus.
Das Siegel ist mit Pergamentstreifeo angehängt und in einen leinenen Sack eingenaht.
CCCXXIV.
Aus dem Archive su Kappenberg.
In Nomine Sanctf et Indiuidue Trinitatis. Fridericus Dei gratia Monasteriensis episcopus. Quoniam
Generatio preterit et Generatio aduenit, idcirco ne ea quc a nobis gesta sunt, posteris nostris incognita
fiant, notum esse uolumus tam futuris quam presentibus, qualiter Otto Capenbergensis prepositus et sai
fratres, cuidam nostro ministeriali , qui similiter Otto vocatus est, quem etiam iam dictus prepositus i dum
seculo renuncians, se suaqne Christo offerret, ecciesie nostre cum multis aliis suis ministerialibus donauit,
Sexaginta marcas persoluerit, quatinus curtim in Herebedde, quam a nobis in beneficio habebat, nobis
resignaret. Quod cum annuente uxore sua fecisset, nos memores dominici nerbi, quo ait, qnod uui ex
minimis meis fecistis, mich! fecistis, ipsam memoratam curtim cum omnibus appendiciis et iusticiis suis»
ßicut ille eam eatcnus possederat, supra nominate Capenbergcnsi ecciesie, pro remedio anime nostre, in
perpetuum tradidimus, eins uidelicet rei gratia, ut quanto stipendia inibi Deo famulantiuni npstra largitioner 1 ^
96 ii6i — ii6a.
fuerint adancta, tanto intentius atque alacrius diuinam clementiam pro nastra exorent Salute. Ut autem
hec nostre deuotionis donatio omni tempore rata et ioconuulsa permaneat, eam presenti carta sigillique
nostri impressione munire curauimus. Si qua igitur caiuscunque conditionis persona eam temerario ausa
cassare, seu aliquo dolo malo cornimpere temptauerit, eam a sacrosancto corpore et sanguine Domioi
sanct^que ecclesie communione, auctoritate Dei omnipotentis sequestramus, quousque omaem hanc malam
intentionem postponat, et digne peniteat. Fiat Fiat
Testes fuerunt Engelbertus prepositus et vicedorainus. Godefridus canonicus. Remfridas sacerdos.
Bemhardus de Dulmena et filius sororis sue Adholfus. Wolfhardus scolthetus. Heinricus de Sconenbeke. et
aiii quamplures, qui in placito aput Bachuelt, in quo et hec facta sunt, tunc aderant Actum est Anno
dominice Incaroationis M^C^.LXI^. Epacta XXII. Indictione Villi. Regnante Glorioso Romanorum Imperatore
FRIDERICO.
Das grössere Siegel des Bischofs ist «uf der Rückseite der anten umgeschlagenen Charta mit Pergamentstreifen befestigt,
aber etwas beschädigt.
CGCXXV.
Aus dem Archive tu Kappenberg.
C In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. ||Fridericus diuina fauente dementia Romanorum imperator et
semper augustus. Religiosam uitam eligentibus imperiale conuenit adesse presidium, et protectionis nostre
suffragium impertiri, ne forte cuiuslibet temeritatis incursus aut eos a proposito reuocet, aut robur quod
absit sacre religionis infringat. Eapropter dilectissimi consanguinei nostri Ottonis prepositi ceterorumque
fratrum in ecclesia beate Marie sanctique Johannis apostoli et euvangcliste de Capenberge ad Dei serui-
tium congregatorum iustis petitionibus clementer annuimus, et diue memorie progenitoris nostri Henrici
imperatoris IUI. uestigiis inhcrentes, prefatam ecciesiam in qua diuino roaucipati sunt obsequio sub impe-
riali protectione suscipimus, et presentis scripti priuilegio communimus. Inprimis siquidem statuentes» ut
ordo canonicus, qui secondum Dei timorem et beati Augustini regulam ibi auctore Domino institutus esse
dinoscilur, perpetuis ibidem temporibus inuiolabiliter obseruetur. Proterea quascunque possessiones, que-
cunque bona, in terris, uineis, mancipiis, censibus, dccimis, molendinis, aquis, aquarumue decursibus,
pratis, pascuis, nemoribus, campcstribus , collibus, uallibus, aut quibuslibet aliis rebus eadem ecclesia in-
prcsentiarum iuste possidet, aut in futurum, concessione pontificum, largitione regum (lel principum, obla-
tione fidclium, scu aliis iustis modis Deo propitio potcrit adipisci, firma eis eorumque successoribus et
illibata permaneant In primis In quibus hec propriis duximus uocabulis exprimenda. Capenbcrg. Curede.
Wisele. Wesheim. Werne. Heile. Alstede. Mengede. Nette.' Hylibecce. Sorbeko. Laugere. Wetmare. Lenclare.
Stikelewic. Herberite. Velmede. Et quicquid alias Winemarus de iure suo concessit Ecclesias Wemam, AI-
non, nee non decaniam in predictis Ecclesiis. Ecciesiam de Sorbcke. Ad hec paci et quieli eorum proui-
dere obtantes, imperiali auctoritate inibemus, ut nulla ecclesiastica secularisue persona, Capenberg et eius
ambitum, ui uel fraude occupare, uel in castellare presumat, aut religiöse conuersationis uiros exinde rc-
mouere. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat eandem Ecciesiam temere perturbare, aut eius
possessiones prefatas, nee non minutas decimas de Wisela, de Foresta, de Cassla, auferre, uel ablatas
retinere, minuere, seu aliquibus uersationibus fatigare. Set illibata omnia et integra conseruentor, eorum
pro quorum Gubematione ac sustentatione concessa sunt usibus omnimodis profutura. Si qua igitur in
futurum ecclesiastica secularisue persona hanc nostre coustitutionis paginam sciens contra eam uenire tem-
ptauerit, secundo tertioue commonita, nisi presumptionem suam congrua satisfactione correxerit, indigna-
tionis nostre penam sentiat, C. libras auri compositura, Medietatem Camere nostre, alteram medietatem
prefate Ecclesie. , ,
Digitized by V^OOQIC
1162. 97
Huius rei iestes sunt. Hfllinns arohiepiscopus Treuerensis. Episcopi. Fridericus Honastcriensis. Henricüs
Leodiensis. Gottifridus Traicctensis. Guarnerus Mindensis. lievirgisus Padeburnensis. Helimannus Uerdensis.
Albero Yerdunensis. Guillimarus Brandeburgensis. Principes. Conradus Comes palatious de Reno. Otto Comes
palatinus de Guitlisbach. Fridericus dux Sueuie. Lodoewicus Comes prouincialis.
Signum dotnini Frederici Romanorum imperatoris victoriosissimi. (L. M.)
Ego Reinaldus Coloniensis arohiepiscopus et archicancellarius recognoui.
Acta sunt h^c anno dominice incarnationis M^.C^.LXII. indictione Villi. Regnante domino Frederico
Romanorum imperatore uictoriosissirao. Anno regni eins X^ Iraperii uero VIR
Data Laude in generali concillo. Feliciter ameN.
Das unten seitwärts aufgedruckte grosse kaiserliche Majeslätssicgel ist beinahe zur Hälfte abgebrochen und ferloren
gegangen.
CCCXXVI.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Euergisus Dei gratia Patherburnensis occiesie humilis mini-
sten Si denarium diurni laboris cum laborantibus in uinea Domini percipcre cupimus, pondus diei et
estus portantibus II uigilantia pastoralis sollicitudinis assistere haud segniter debemus. Vnde omnium fide-
lium Christi tarn presentium quam futurorum uniuersitati notum esse uolumus, qualiter quidara homo nobi-
lis ERPO nomine cum uxore sua Gerthrude eque nobili regularis uile propositum et consortium fratrum
in ecclesia beatorum apostolorum PETRI et PAVLI que in suburbio noslre sedis sita est expetens, contulit
usui et honori ipsius ecclesie ministerialem unum Folcquinum nomine cum uxore sua Gerthrude et quatuor
pueris. Herebord. Adelheid. Bertrath. Christina, cum duobus mansis et uno molendino, ipsis poslerisque
eorum iure beneficii profuturos, communi utiHtati uero fralrum prcdium quoddam cum uno molendino in
Ikinghoue situm in comitatu Thiethardi comitis cum uniuersis suis appendiciis et attinentiis. Contulit pre-
terea pro spe sue salutis et incolumitatis uxor ipsius predium unum iuxta renum centum et quinque iuge-
rum dictum Mezininc, situm prope uillam Worunch, et duos uiros Herebraht et Conrad iure ministerialL
Constitutum est autera ut de istorum prediorum annuali censu, cellerarii prouidentia, abbalis consilio fra-
trumque testimonio augm^ntum et detrimentum communiter perfractantis et sibi credita fideliter dispensan-
tis, preter iusticiam et gratiam prius habitam, uinum fralrlbus singuHs dominicis diebus amministretur, et
licet pro bis misericordi§ operibus ante Deum et homines continua et eterna maneat memoria eorum , tarnen
specialius et deuotius in die anniuersarii ipsorum cum officio mortuorum et compulsatione signorum annua-
tim habeatur, fralribusque in refectorio Caritas pie recordationis affectu exhibeatur. Facta est et firmata
regali banno hec traditio in comitatu Thiethardi comitis, presentibus heredibus legitimis, primo Benninchu-
sen, Rethero filio Gerthrudis presente et traditionem a matre factam laudante, secundo in loco qui Stalpa
dicitur, Hildigunda sorore Herponis astante, et cum filiis suis, Herimanno, Herpone, Vdone, Sigero, tradi-
tioni a fratre facte per omnia fauente, ubi Folcquinus matris nostre ecclesie suramus aduocatus aduocatiam
suscepit, et nulli unquam per se aut aliquem successorum suorum in beneficium eam daturum firmiter
fideliterque promisit Traditionem ergo tam legitime factam diuini amoris et timoris respectu ipsiusque
ecclesie uenerabilis abbatis CONRAD! fratrumque suorum interuentu nostre pontificalis auctorilatis banno
confirmauimus et corroborauimus, et eterna ferientes maledictione omnem hominem qui predictam eccle-
siara super premissis inquietare, molestare aut diueslire presumpserit, Kartam hanc huius rei indicem ad
posteritatis monimentura Sigillo nostro sigillari mandauimus. Huius rei testes sunt. Sifridus prepositus. Al-
marus decanus. Reinbertus prepositus. Ufo celerarius. Heribertus. Bernhardus. Manegoldus. Altmannus. Rein-
herus. canonici. Conradus Stapal. Conradus camerarius. Adelbertus de Rickerswic. Andreas. Adelradus. Con-
radus de Dalheim. Hartman. Heriman. Eilbraht. Warmund. Bernhard. Godefridus. Edelricus. Sib&rtus,
Cod. dipl. bist. Wcstfal. U. 13 Digitized by
Cb^gle
98 1163—1163.
wiit Widikindos. Liuppo. ministeriales. Arnold. Wern de Svalenberge. Fritheric de Boken. Gozwin. Wernzo.
Wigand de Gesike. Adalmar et Liuppo frater eius. Emundus. Conradas. Ernest. Retnfridas. Hamuko. En-
gelbreht. Modzuq. et alii multi.
Acta sunt hec anno ab incarnatione Domini Mtllesimo C^LXII. Indictione X. Regnante Fritherico Ro-
manonim imperatore, anno regni eius XL Imperii VIII. Episcopatus nostri III®.
Das aufgedruckte grosse kreif förmige Siegel seigt den Bisdiof, auf eibero niedrigen Sluhle ohne Lehne sitsend, mit on*
bedecktem Haupte« in der rechten Hand den Bischofsstab « in der linken ein offenes Buch haltend; mir der Um-
schrift: Efergisus Di. Gratia Patherburnensts Ecciesie £pc. f.
CCCXXVII.
Aus dem Kopialbuche des Johannis- Stifts sa Osnabrück.
In nomine sancte et indiuiduc Trinitatis. Philippus Osnab*. prouisor humilis, omnibus Christi fideli-
bus in domino salutem. Quocienifcunque filiorum pia deuotio bonis aliquibus de labore proprio conquisitis
diuina largiente gralia suas in ecclesia Dci consiiluere dccerlat memorias, nos qui pastoris of&cia tencmus,
quibuscunque possumus aminiculis bonos eorum conatus adiiiuare dcbcmus, scienles qula sicut membra
capite, sie et membris Caput aJiuualur. Inde est quod decimam quandam in uilla que uocatur Mul<7n,
quatuor scilicct domorum et unius areo, sumplibus et supplicatione Roiberti ecciesie sancli Johannis de-
cani, et oblatione cuiusdam Hczelonis deHesbe, nobis ab homine quodam noslro Vuernone libere resigna-
tam» prefate sancti Johannis ecciesie, talis de condicione pactione perpetualiter altinendam consignauimus,
quatenus semper in anniuersario deposiuonis eorunüem die, Canonicis inibi Deo deseruientibus ab obe-
dientiario, constitutione eorundcm qn!scunque fucrit, in die due ministrentur oblationcs, et due candele ad
honorem Dei, et duo denarii in sacrificio. Data in OsemlT. M®. C*^.LXII®. Indictione secunda. Sub testimo-
nio Thehardi maioris ecciesie decani. Sigebodonis custodis. Joseph. Lentfridi. Gerhardi sancli Johannis eccie-
sie prepositi. Rotberti decani. Theardi. Arnoldi. Adthelhardi. Constantini. Ludberdi. Heinrici. Rotholfi. The-
hardi. Rotkeri. Nycolai. Heyfridi. Ministerialium uero. Hugonis. Euerhardi. Hermann! domuncula. Baldewini
Rectoris. Hunonis Camerarii. Sicconis. Nortberti et hominum suorum. Lutberti. Heribodonis. et aliorum quam
plurimorum. Et in futurum ne dyabolo instigante possit disrumpi, scriptis et impressione nostra firma-
uimus et banno nostro perpetuauimus.
CCCXXVIII.
Aus der Liesboroischen Urkunden -Sammlung des Fr. Placidus Chur.
In nomine Sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Fredericus Dei misericordia Monasteriensium Episco-
pus ad multorum noticiam peruenire volui, quod vir nobilis Widechindus nomine quandam decimam cuius-
dam domus Lisbernensis ecciesie in villa Mulenbecke, quam de manu nostra in beneficium susceperat» pro
remedio anime sue et respectu dilectionis nostre atque viri clarissimi Euerwini eiusdem * ecciesie aduocati,
tali iure in perpetuum redimendam sepedicte Lisbernensi ecciesie concessit, ut de domo prefata singulis
annis duo tantum solidi Monasteriensis monete pro omni soluentur decimatione, Huic nichilominus conces-
sioni Florentio quodam milite» qui eadem decima a supradicto Widekindo inbene6ciatus est, benigne an-
nuente. Huius rei veritatem literis commendari et sigillo nostro ^ignari, ac testes annotari preceph Si
quis igitur his iniuste obuiare, eaque violenlcr annullare presumpserit, nisi citius resipiscat, perpeiuo ana-
themati subiaceat. Nomina testium. Ingclbertus prepositus. Godefridus. Heinricus. Berno. Euerwinus aduo-
catus. Suetherus de Alne. Bruno. Rotgerus. Thietmarus. Winandus. Offo. et alii quamplures. Acta sunt hec
anno dominicc incarnationis MCLXIII. Indictione XL regnante victoriosissimo Romanoruin Rege Fredmco.
Digitized by V_jOOQIC
ii«s. 99
CCCXXVIIlb.
Aas dem Fürstl. Salm - Horstmar^schen Archive.
Pontificatus a Deo nobis commissi cura constringimur, ecclesiastico ordini intendere, et paci atque
qaieti ecciesiarum nostr^ dyocesi pertinentium diligenti studio prospicere. Igitur ego Fridericus Dei gratia
sancte Monasteriensis ecclesi9 cpiscopus, In nomine Sancte et Indiuidue Trinitatis notum facio cunctis Christi
fidelibus tarn post futuris quam presentibus, quod predecessor noster felicis memorie Wemerus Episcopus
ecclesiara Sancte Margaret^ in Asbeche Religiosorum fratrum ac soronim Deo ibi militancium conuenta
exomauit, et larga manu karitatis uno manso aliisque bonis ditauit: Processu ucro temporis eiusdcm ^ccle^
sie sorores uillicum meum Lupertum pro quadam siluula nostnj curti et eius officio pertinente, propositain
eum questione pulsare ceperunt üt autem predicte sorores ac fratres quietiori anirao gratum Deo pos-
sent famulatum impendere, eandem pontrouersiam sapientum aslipulante sentencia, in consilium composi-
tionis perduximus. Et ut sepius uentilatam questionem perpetuo fine clauderemus, habito salubri consilio,
aliam quandam siluulam pro illa super qua querebatur eisdem sanctimonialibus annitentibus qt consencien-
tibus predicto mpnasterio tradidimus. Illud quoque ibidem decernentes, ut armenta earum in siluam cur-
tis nostre ad pascendum, a fcsto Sancti Michaelis usque ad festum sancte Walburgis propellerent. Dein-
ceps uero, quam diu semitiua durareut tempora, non nisi ea quibus ad arandum uterentur auimalia in
eadem introducerent pascua, reliquis omnibus usque ad festum sanöti Michaelis exciusis. Prcterea de
quodam manso curtis nostre duos solides sicut eisdem sanctimonialibus complacuit annuatim eis pro deci-
nia soluendos ibidem dccreuimus. Hoc quoque statuentes, ut si agellus, quem infra siluulam nostram eis
tradidimus, negligencie iactura frutectis obductus in uirgulli speciem excresceret, continuo ius proprietatis
in eo amitterent, et ad nostram siluam, remoto questionis obstaculo, de cetero pertineret. Ad uniuerso-
rum noticiam hoc quoque peruenire cupimus, cum prefati ccnobii fratres sororum consensu uicinum flu-
men a recto tramite deriuassent, et in .contractiorem meatum coartassent, non habens infra suas metas
liberum cursum, margines exuperans proximos agros aquarum mole destrueret, et ob hoc dampni illati
querelam villicus ad nostram frequenter perferret presenciam, ab eo obtinuimus ut fluuius in eadem qua
positus est a fratribus structura permanerct, ita tamen ut agro finitimo nullam^ lesionem inferret. Quod si
fratrum incuria dampnum aliquod fluminis inundancia proucniret, hoc quoque statutum est, ut hü qui suis
obstaculis dampni occasionem dederunt, fluuium sine mora compescant et dampna illata restituant. Ut
autem hec traditio et compositio omni tempore inconuulsa et illibata permaneat, et ut omnis sororum ac
fratrum premissorum altercatio aduersus uillicum nostrum et eius successores in perpetuum conquiescat,
banni nostri promulgatione ac sigilli nostri impressione munire et confirmare curauimus. Statuta sunt hec
anno dominice incarnationis M®.C**.LX**.III®. Indictione XI. Regnante Romanorum imperatore augusto Fride-
rico, presentibus his uenerabilibus personis. Werenboldo de Varlar preposito. Bernardo de Dulmania et
Heinrico de Dulmania. Godefrido de Ermene et Rutgero eius filio. Rudolfe de Meinhuvelo. Ludolfo de
Werne. Brunone de Stocheim. Luberto de Tuschusen. Conrado de Wettringen eiusdem basilice aduocato.
Everhardo de Hunevelden, et aliis compluribus, sicut utrique parti complacuit deuote annitentibus. Si quis
autem prelatorum uel subditorum tarn presencium quam futurorum hoc infringere , uel.aliqua in parte ausus
fuerit immutare, autoritate Dei ac domini redemptorts nostri Jesu Christi et beatorum apostolonim Petri et
Pauli et nostri banni prormnciatione , a sacratissimo corpore et sanguine redemptoris nostri Jesu Christi et
tocius sacrosancte ecclesie communione fiat extorris et alienus, ac ^temo gehenne ignis incendio dampnetur
cniciandus.
Du angehängte Siegel Ut Terlorcn gegangen.
j3 » Digitized by VjOOQIC
400 1163.
CCCXXIX.
In nomine sancfe et individue Trinitatis. || Euergisus Dei Gratia Patherburnensis ecclesie Episcopus.
Prouide sanctonim patrum prouidentia instituit, ut que rationabiliter gesta et priuilegii auctoritate fucrint
mnnita, stabil! sint in perpetuum confirmatione roborata. Proinde posteritati nostre notum esse uolumus,
quod pro debito olBcii nostri episcopali domui studiose prospicientes, et eam libenter in omnibus ampliare
uolentes, siluam que circa domum nostram Heristelle est, exstirpari concessimus, et ad nouanda noualia
agricolas in ea tali debito et hac iusticia coUocauimus. Si quis integrum mansum habuerit, tres solidos
persoluet. Si quis dimidium habuerit, medietatem precii dabit. Decimam iustam in annona et altilibus
dabit, hoc tarnen excepto, ut pro quolibet poledro nummum unum, pro uitulo obolum det. Si mansiona-
rius super bonum moritur, melivis iumentum curie dabitur. St nullum habuerit, roelior uestis detur. Re>
liqua hereditas legitimis heredibus pertinebit, et eo anno de bono illius nichil persoluetur. Quis mansum
uendere uolueril, uillico episcopi de Heristelle offerat, qut si emere noiuerit, uendat cui uult, et uillico
sex nummos det. A nummis syuodalibus omnes libcri sint.
Acta sunt hec anno domiiiice incamationis M.C.LX^ni. anno uero episcopatus domni Euergisi episcopi IIIF.
Das Siegel ist das bei der vor. Urkiiade desselben Bischofs beschriebene , aber beschädigt.
cccxxx.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Theodericus Dei munere Comes in Cliuis, Arnoldi co-
mitis et Ide comitisse filius, cunctis heredibus meis, et uniuersis tam futuri quam preseutis eui fidelibus,
notum facio, quod postquam nobilissimi Comites Capenbergenses Godefridus et Otto sua omnia et semet
ipsos Deo obtulerunt, in curtim üyiselensem sanctimoniales Christo seruituras transraiserunt. Uidentes itaque
peruer.se mentis homines possessiones eiusdem curtis ad claustrales personas deuolutas, conati sunt amplam
eiusdem curtis iusticiam infirmare uel minuere. Denique a silua Demmerwalt nomine, in qua ex diebus
antiquis iam dicta curtis, cum ceteris et pre ceteris comprouincialibus semper potens extitit, molili sunt
quidam, fratres illos quasi alienos reputare. Proinde nos timorem Dei pre oculis habentes, contra hanc
iniusticiara defensionis nostre clipeum leuauimus, ad aduersarios claustri nuncios dircximus, et presumptami
audaciam repressimus. Uolumus itaque et prcsentis scripti auctoritate sanccimus, ut prcnominata curtis,
ex hoc et in omne tempus, in sue potestatis plenitudinc permaneat, quam usquc ad nostra tempora ex
diebus antiquis habuisse dinoscitur, et in iurisdictione Uviselensium siluarum in communione supradicte silue
Demmerwalt, in communione quoque earum quae trans Lippiam sunt siluarum, sed et in agris, nemoribus,
pratis, pascuis, piscationibus, nemo fratres illos inquictare, et uel uim uel fraudem eis inferre presumat.
qui sub nostre defensionis alas confugefunt. In eiusdem curtis allodio, si mortuus quis fuerit, non liceat
hereditatem requirenti exigere ibi porcos uel annonam. Sed et minuta decima que de nutrimentis anima-
lium prouenire solet, nee ex ipsa fratrum curti, nee ex domo in foresta requiri aut dari ullo modo debet^
Et quia eosdem Christi pauperes ex animo diligimus, hec et quecunque sunt alia eis attinentia, banno no-
stro confirmamus, mandantes heredibus nostris, ut et ipsi idem claustrum, pro reuerentia sancte MaRic
virginis, et pro salute animarum suarum diligant ac defendant, Ut ergo hec ad posterorum noticiam per-
ueniant, scripture huius testimonium sigilli nostri placuit impressione insigniri, subnotatis testibus, quonim
hec sunt nomina. Adelardus de Wisenthuret. Herimannus pincerna. Rutgerus Bucseil. Gerlacus de Dingede.
Baldewinus de Calkere. Wecelinus de Strunicedc. Bernardus de Dulmene. Antonius de Dincelachen. Rutge*
rus de Galen. Macharius de Brehte. Amandus de Thiele, et alii multi. Anno ab incarnatione Domini
M®C^LX**ni. Rcgnante domino Friderico Romanorum imperatore. Amministrante Coloniensis ecclesie ponti-
ficatum domino Renoldo uiro uenerabili in nomine Domini.
Das Siegel, welches mit Pergamcntstreifen angehängt war, ist verloren gegangen.
• ■ Digitized by
Google
1163 — 1165. 401
cccxxxr.
IN NOMINE SANCTE et indiuidue Trinilatis. ego Sifridus Herisiensis ecclesie filius ac minimus omniiim
Christi sacerdotum, prcsumens de mullitudine miscrationum Dei, 'qui non derelinquit sperantes in se, ad
imitationem apostolorum, qui in primitiua ecciesia proprias possessiones suas fidelibus Christi studuerunt
erogare, consentiente domina mea Regelindi uenerabili prefati loci abbatissa, uniuersisque heredibus meis,
qaatuor mansos in uilla que Loucnna dicitur sitos, quos in quieta possessione habui, duos uidelicet do
beneficio, rcliquos de patrimonio, ad communem usum conucntus Doo ibidem seruientis, pro remedio anime
mee parentumque meorum libera manu opere precium duxi dicare, eo uidelicet tenore, quatenus post
obitum meum tarn domine quam canonici nee non et ceteri oblationes recipientes annuatim in anniuersario
meo habeant unum album panem et unum siligineum eins quantitatis ut decem tantum de raodio fiant.
Habeant etiam ferculum camiura cum cyfo ceruisie. Ad altare beate MARIE offeratur eadem die in missa
fidehum defilnctorum unus albus panis et siligo cum carnibus, et ceruisia. Due emantur nummate cer§
que in nocte possint ad luminare sufGcere. Campanariis singulis detur panis unus et cyfus dimidius cer-
uisie. Simililer pauperibus erogenlur duo maldra, et unum pise, cum una tina ceruisie. Dandi sunt pre-
tcrea singulis ahnis quatuor solidi ad emcnda luminaria, ut ardeant ante altare sancti Georgii. Actum est
hoc anno ab incarnatione Domini millesimo centesimo sexagesimo tercio, Indictione undecima. Frederico
Romanorum iraperatore augusto. Euergiso Patherburnensi episcopo. Regelindi Herisiensi abbatissa. Vt autera
hec donatio firma et indiuulsa permancat, hanc cartam conscripsi, sigilli impressione confirmari rogaui,
lestes legitimos subnotaui. Hogardis preposita. Luitgardis decana. Sophia. Vrederunis. Gerthrudis. Bertradis.
Jota. Vuendelburgis. Beatrix. Vodelholdis. et cetere sorores. Liudolfus. Thicdolfus. Heuerhardus. Thancma-
rus. Vuescelinus. Dodo. Hartman. Eiluuord. Thcgenhard. Reinher. et alii fratrcs. Kono. Gerold. Vdo. Albero.
Manegold. Heriman. Vuern. Ernest. Bruinink. Heinrik. Sigehart. Meinher. Elhelger. et alii quam plures.
Von zw«i aufgedruckten Siegeln Ut das eine gänzlich , das andere bi< auf ein unbedeutende« Brachstück verloren gegangen.
cccxxxn.
£ Strunckii mss, not. crit.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis, ipsa propitiante, Euergisus Patherbrunnensis episcopus. Quo-
niam Dei ordinatione huius ecclesie curam administrandam suscepimus, digiium est ut non tam preesse
quam et prodesse omnibus stud'eamus, nee solum matris, uerum et filiarum, id est ecclcsiarum infra tcr-
mino^ nostre diocesis positarum, paternam sollicitudinem gcrentes, beneficiis summi largitoris utcumquc
responderemus. Igitur nouerit uniuersilas fidelium Christi et ecclesie presentium et futurorum, quia beate
memorie decessor noster Bernhardus episcopus pia intentione tum in edificandis ecclesiis, tum in ab aliis
conditis sua largilate ampliandis sollicitus inuigilauit, atque inicr cetera bona sua, Helrauuardeshusensi quo-
que ecclesie in honore beate Dei genitricis Marie sanctique Petri principis apostolorum constructe, paterne
largitatis monumenta non negauit. Nam preter alia predia, que prefato loco contulit, decimas noualium,
que patres eiusdem coenobii elaborare possent in possessionibus duntaxat dicioni eins subiacentibus, pri-
uilegio su^ auctoritatis munitas concessit. Cuius laudabili studio prouocati et animati, nos quoque ob amo-
rem Dei ac sanct^ Dei genitricis Marie sanctique Petri principis apostolorum, eidem ecclesie aliqua largita-
tis nostre beneficia impertiri cupientes, ad confiimandam pietatis eins traditionero, decimationem noualis
supra uillam Mulessen dictam in aicino nemore nostris diebus exculti, que nostri iuris erat, ad usus Deo
ibidem famulantium, pro salute corporis et anim^ nostre, in proprietatem tradidimus, legauimus atque con-
ces^imus. Nam si pauperibus Christi ex abundanti nobis temporalia subsidia seminamus, credimus quia
eorum spiritualia cum eis in presenti et futuro metemus. Ut igitur hfc traditio perp^o.rata eiynconuul^lp
102 ^i^s-
pennaneat, paginam hanc conscribi fecimus et impressione sigilli nostri signauimus, banno quoqne domini
nofitri Jesu Christi et beatissimi Petri apostolorum principis, nostraque quam a Deo accepimus ligandi atque
soluendi auetoritate firmauimus et firmamus. Hubs traditionis testes sunt canonici maioris ecclesie. Alma-
nis deeanus. Thietmarus. Ekbertus. üfFo. Conradus *).... Pro hac tradUione recompcnsauimus VII. mar-
cas probi argenti, quas a prefata ecclesia accepimus. Data XYI. Kai. Septembris, anno dominice incama-
tionis SLCLXV. Indictione XUI.
CCCXXXIII.
. i . In noraine sancte et indiuidue Trinitatis. || Fredericus Dei gratia Monasteriensis episcopus. Pontificis
est, uiilitatibus ecclesiarum sibi commissarum prouidere, easque iuxtamodum possibilitatis sue promouendo,
quia uarii sunt euentus rerum, multiplicesque fraudcs et malicio hominum, etiam que prouide, qu^ recte,
que iuste instituta sunt inuertentiuin, episcopali tuitione communire. Unde ego Fredericus Dei .gratia sancte
Monasteriensis ecclesi9 episcopus, preler ea que a predeccssoribus meis beate memorie Egberte et Wer-
nero in Lisbemensi ecclesia laudabiliter acta, data uel concessa sunt, uidelicet de mutatione loci, de ab-
batis libera electione, de dccimis in Dullen et Warentorpc, de curte in Worme, approbantes et collau-
dantes, ut etiam eidem ecclcsi^ nostra in parte aliqua prospiceretur beniuolentia, siluam quaudam cum
fundo ipsius quam tribus marcis rcdemerunt a ministeriali nostro Fredcrico de Gordincsele, et decimam
agrorum quos XXXIIb«» solidis a Sifrido de Suncnchuscn eque ministeriali nostro acquisierunt, et deci-
mam X. solidorum cum omni dcbito in locis Sudcrlage et Holnhorst, quam duobus mansis ab Henrico de
Dulmene cambiuerunt, in spe retributionis eterne libens prenominate concessi ecclesie. Nouerit etiam fide-
]ium posteritas, me de eadem ecclesia, consensu abbatis Franconis et fratrum suorum et aduocati eorum
'Everwini, domum quandam in Mulen!)eche acccpisse, et mutua uicissitudine decimam X. solidorum in Bcl-
dinchusen prcfate ecclesie contulisse. Que omnia uel a predeccssoribus meis uel a nobis sepedicte ^ccle-
sif et fratribus inibi sub norma regulari Christo famulantibus collata, ut rata et inconuulsa cunctis penna-
neant temporibus, episcopali banno muniuimus, et tostibus annotatis, hanc in paginam conscriptam, sigilli
nostri impressione corroborauimus. Si quis igitur herum aliquid iniuste uel uiolcnter infringore uel immu-
tare presumpserit, iram Dei omnipotentis incurrat, et nisi resipuerit perpetuo anathemati subiaceat. No-
mina testium. Clerici. Vdo prepositus. Ingelbertus prepositus. Albertus decauus. Godescalcus. Magister sco-
larum Willelmus. Albertus cellerarius. Heremannus. Conradus. Liberi. Comes Otto de Rauensberge. Ever-
^inus aduocatus. Heremannus de Auenslrot. Godescalcus de Saperode et frater eins Rodulfus. Ministeriales.
Benihardus de Dulmene. Heinricus et Ingelbertus de eodem Gastro. Wolfai'dus. Suetherus. Fredericus. Ber-
nardus de Becheim. et alii quam plures. Acta sunt hec anno dominice incarnatiouis M^.C^.LX^.V^. Indictione
XIII. Regnante uictoriosissimo Romanorum rege Fredcrico, anno regni eins XIIIR Imperii autem XIII®.
Das aufgedruckte Siegel de« liiscbur» Ut das kleinere, jedoch m eine ▼erbaltaissmaMig sehr grosse und dicke Wacbsroasse
eingedruckt; es i«t etwas länglichrund, und zeigt den sitzenden Bischof, in einer siewiich rohen Figur, mit unbe-
decktem Haupte, die Hä'nde an den Leib angeiogen, in der rechten den Bischofsstab schräg über den Leib, in
der linken ein geschlossenes Buch haltend; an dem Stuhle sind, wie auf dem grüssereo Siegel, Tbierköpfe sa be-
merken; die Umschrift heisst: Fritbericua Monaster. Epc f.
CCCXXXIV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. ||Liutgardis Dei gratia Heruordensis ecclesi^ abbatissa. Onmi*
bus Christi fidelibus tarn futuris quam presentibus nostro priuilegio confirmamus, quod quedam Yolcsuum-
t) Anstatt der Mamen, welche hier auch folgen soUtcn, aeUt Struack, der Kune wegen, etc.
' 3igitized by
Google
1165 — 1166. 403
dis eiusdem ecclesie sanctimoniaKs, qnandam Liutgardim nomine, in obsequium sibi signatam, possedil.
Uanc Waltbardus quidam ministerialis noster, consilio comministerialinm suoram et heredam suorum a&-
sensu, Swetheri scilicct et Theodorici fratrnm suornm, propriam ancfllam suam Reinhildim nomine, domine
Voicsuoindi in concambium dedit, et Liutgardim ab eius obsequio liberauit. In Jus ceterorum cerotributo-
rum ecclesie nostre subiugauit. Ego L abbatissa hanc paginam scribi et sigtllari iussi, quam jin testimoraium
huius rei predicte L dedi. Huic . . . oni interfuerunt quaroplures Christi et ecclesie nostre fideles. . • «
holf. Reinhart. Johannes dapifer* Johannes pincema. Weringer. Actum anno dominicf incarnationisM.C.LXV.
Indictione XIII.
Dai grosse, kreisförmige, mit Pergamentstreifen auf die Charte festgeheftete Siegel, seigt das sehr roh gearbeitete Bild-
Diss der, auf einem mit Thierköpfcn ferxierten Stuhle sitsenden Aebtissinn, in der linken Hand eio offenes Buch
haltend; mit der Umschrift: Lintgardis Di. Gra. Herfordensis Abba. f.
cccxxxv.
Aus Rindlioger MSS. T. LXX.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Reinaldus Dci gratia sancte Colonicnsis ecclesie Archiepi-
scopus, in perpetuum. Pontificalem precipue decet vigilantiara, religioni propagande et speciei domus Dei
ampliande animum semper intcndere, Idcoque si quid sub nobis dignum memoria geritur, scripture mi-
nisterio posterorum id noticie rescruari duximus necessarium. Nouerint igitur uniuersi fideics tarn futuri
quam presentes, quod Otto Comes de Rauensberg et Vda comitissa cum filio suo Herraanno et Comes
Henricus frater Ottonis, consentiente sorore ipsorum Hadvvige Comitissa de Dale cum filio suo Henrico,
Predium quod possederunt in Flaershem cum omnibus suis attinentiis, faominibus videlicet, molendinis,
agris cultis et incultis, siluis, omnibusque reddidibus, beato Petro et ecclesie Coloniensi legitima donatione
contulerunt, ea scilicct ratione, ut sorores Dco seruicntes per manum Hermanni preposili de Knechtsteden
in Flaershem locate et diuino mancipate seruitio regiminis animarum suarum ad ipsum ac successores illius
semper haberent respectum, Aduocatiam vero loci illius sibi succedentibusquc sibi heredibusque suis legi-
timis retinuit, Baptisleriuin et sepulturam'saluo matriois ecclesie Jure idem locus obtinuit. Ne quem ergo
huius rei veritas lateat, paginam presentem sigillo nostro iussimtis insigniri. Et ne quis unquam in poste-
rum factum hoc impedire vel aliquo modo in irritum reuocare presumat, Auctontate beati Petri ac nostra
districte iiiterdicimus, Testes huius donationis et confirmationis sunt. Hermannus maior prcpositus. Philip-
pus maior decanus, ceterique omncs fere ex ordinc et nomine priores. Preterea dux Henricus de Lim-
burg. Henricus comes de Gelra. Theodericus de Cliua. Hermannus comes de Saffenburg. Theodericus de
Hostaden. Albertus comes de Molbach. Euerhardus comes de Altena. Engelbcrtus comes de Monte. Euer-
winus de Freckenhorst, et ceteri nobiliores terre plurimi. Ministerialcs quoquc. Gerhardus aduocatus Colo-
niensis. Henricus de Folmodestein. Henricus de Alpen, et alii quamplures viri honorati. Datum Colonie
in festiuitate beati Petri ad vincula. Anno dominiceincarnationis Millcsimo centcsimo LXVP. Indictione XUH.
Imperante domino Frederico Romanorum Imperatore inuictissimo , Anno regni eius XIIII. Imperii vero XI.
Aimo vero pontiiicatus nostri P. In Dei nomine.
cccxxxvr.
Nach dem Original im Archive der Stadt Soest.
IN Nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Reinaldus Dei gratia sancte Coloniensis ecclesie humilis
minister. Uniuersis suis successo||ribus et eiusdem ecclesie fidelibus in perpetuum. Sine usu ea iacere
ac uilescere non conuenit, quorum congrua cultura et subiectorum laboribus fructuose ualet .^ . . et ho-
Digitized by V^OOQlC
40fr 1166.
nesta redituam summa fiscum dominicum adaagere. Uninersis igitm* nostris successoribns et eonmi fideli-
bus per presentia scripta cupimus innotescere, quod nemus quoddam prope SuSatiaM situm, uulgo Altholt
dictum, a circummanentibus tarn nostris hominibus quam extraneis inutiliter succidebatur, ita quod uullum
uel minimum inde nobis aut curic nostre proueniebat emolumentum. GonsuUis ergo super hoc prioribus, in-
beneficiatis et ministerialibus ecclesi^ Coloniensis, ex comrouni eorum et tocius Sosaciensis familie consilio,
totam aream predicti nemoris taliter excoleudam concessimus, ut de quolibet manso Sex solidi Sosacien-
sis Monete nobis pro censn, et ecclesie Sancti Patrocli in Susatia XVIII. denarii pro decima persoluantur»
taii quoque pacto, ipsis qui uel de manu nostra uel de manu uillici nostp aliquam terre nostre predicte
portionem censualiter receperunt, filiisque et legitimis eorum heredibus, possessionem eiusdem portionis
perpetuauimus. Insuper predictam decimalium denariorum . pensionem de tota area prefati nemoris pro
remedio anime nostre et predecessorum ac successorum nostrorum salute, prefate ecclesi^ beati Patrocli
sub tali determinatione in dotem perpetuam contulimus, ut in memoriam tarn eorum quam nostri, eiusdem
ecclesie fratres de altera pensionis illius medietatc, in die quo ipsam ecclesiam ad honorem Dei conse-
crauimus, et de reliqua medietate in anniuersario obitus nostri die, consolationem singulis annis habeant.
Et quoniam in hoc anime nostr^ speramus feliciter consultum, in illo uero pensionem nostrarum summam
uidemus decenter adauctam, factum utrumque preseuti nostre auctoritatis pagina et sigillo confirmamus, et
ne quis umquam in futurum id infringere presumat, auctoritate Dei et beali Pelri ac nostra sub anathe-
mate interdicimus. Testes huius rei sunt. Heremannus Maioris ecclesie in Colonia prepositus. Philippus de-
canus. Gerhardus Bunnensis. Sifridus Xanctensis. Symon sancti Gereonis. Cunradus sancti Seuerini prepositl.
Nicolaus abbas Sigebergensis. Thidericus abbas . . . iensis. Widekindus subdecauus maioris ecclesie, Ger-
hardus dccanus de gradibus. Bertoldus decanus Bunnensis. Johannes Magister scolarum. Cunradus custos.
Gerhardus decanus et omnes canonici Susacienses. Heremannus de Mulenarhc maioris ecclesie aduocatus.
Comcs Albertus de MSlbach. Thiedericus de Cliue. Comes Euerhardus de Altena. Ludolfus de Dasle. Rii-
dolfus de Steinvorde. Constantinus de Monte. Walterus aduocatus Susaciensis. Cunradus et Rabodo. de R5-
thenberch. nobiles. Ministeriales uero. Heinricus de Volmudestene. Gerhardus aduocatus Coloniensis et He-
remannus frater eius. Albertus. Thiemo. Regenbodo et filii eins Daniel et Regenbodo. Marsilius et filii eins
Regenbodo et Marsilius. Brunstcnus et Winandus. Harmudus. Ilecelinus Monclarius. Liberi. Thidericus de
foro et filii eius Huio et Radolfus. Radolfus simplex et Lutbertus. et alii quamplurcs uiri honorali.
* Acta sunt hec Colonie in ecclesia || Sancti Petri anno dominice incamationis ||| M^.C^'.LX^'.VI«». in
Kalendis Augusti || Indictione XülU. Imperante domino ||| Frederico Romanorum imperato||re inuictissimo.
Anno regni eius XIIIP. ||| Imperii XI®. Pontificatus uero nostri || Anno primo. * In Dei nomine feliciter AmeN-
Die Schlussrormel , so weit sie oben zwischen zwei Sternen eingeschlossen, ist mit einer sehr grossen, mit MajuskeJ*
buchstaben untermischten Schrift geschrieben. Die Zeilen sind gebrochen (durch zwei Striche wird der miulere
Raum, durch drei Striche aber das Ende der ganzen Zeile bezeichnet); in dem mittleren leeren Zwischenräume
befindet sich das aurgeheftete grosse, etwas länglichrunde Siegel^ welches den auf einem niedrigen Stuhle sitzenden
Bischof in seinem Ornate, in der rechten Hand den Bischofsstab, in der Tmken ein Buch haltend, vorstellt; mit der
Umschrift: Reinoldus Dei Gra. Coloniensium Archi Eps. *
CCCXXXVII.
Aus der Liesborn ischen Urkunden -Sammlung des Fr. Placidut Chur.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Franco diuina fauente dementia Lisburnnensis dictus
Abbas, tam pauperibus quam diuilibus ecclesie nostre hominibus leges et iura sua recognoui et cognita
seruari stabiliter volui, quia racionabile ac Deo placitum est, ut sine contradictione nostra nobis ab illis
debent exhiberi, ita que iuris eorum sunt, sine molestia iustum illis a nobis couseruari. Hac igitur con-
siderationc habita, Epponi, fratribus ac sororibus eius ac reliquis simili iure ad cameram nostram perti-
Digitized byC^OOQlC
1166 — 1167. 406
nentibas, suam iastictam recognouimus. ScQicet ut de nnptiis unus taDlnm nummus anreas vel pellis hir-
cina, de suppellectili autem morientium quidquid melius hsJ)oerint, nostris utilitatibus proveniat. Hunc au-
tem tenorem ac modum iusticie tamdiu Ulis indulsimus, quamdiu uxores de soa conditione vel de ministe-
rialibus sibi copulauerint Sin vero in inferiori gradu, id est in ancillis vel mancipiis matrimonia contraxe-
rint, pueri ab illis procreati iu6 parcntnm per omnia obtinebunt, excepto quod hereditas morientium iure
mancipiorum integraliter utilitati nostre deputabitur. Porro per succedenies generationes quotquot fuerint
dimidium censum et nuptialia commoda, quod dicUur Betdemund, ac hereditates per omnia more lito-
num persoluent, a seruitio vero litonum immunes semper permanebunt. In curia autem nostra ad omnia
ofBcia, preter ad lauandas vestes, iure dcputari possunt. Hec autem ut rata ac stabilia per futuras gene*
rationes permaneant, nobis et illis omnia in duabus paginis coascribi, et medios apices secari propter cau^
telam voluimus, ut pa^ina propriam paginam, litera literam et linea propriam lineam indubitanter reco-
gnoscat. Actum et laudatum coram fratribus et ministerialibus in camera nostra, anno dominice incama-
tionis MG.XVI. indictione XIIII. regnante Frederico gloriose Romanorum Imperatore, anno Regni eins XV.
Imperii XlIU.
CCCXXXVIIL
Aas einem Obemkirchischen Kopiar des 16. Jahrhunderts, im Besitz des Bibliothekars Moojer in Minden.
In nomine Sande et indi^idue Trinitatis. Wernherus per misericordiam Dei Episcopus in ecciesia
Hindensi. Quia sanctomm exempla patrum sequi debemus, et eorum uestigia imitantes diuini cultus ho-
norem et numerum Deo seruientium multiplicare docemur, Futurorum noticie et charitati hoc nostre con-
stitutionis decretum commendamus, et omnium fidelium beneuolentiam super factis nostris inuocamus et
imploramus. Quapropter nossc cupimus omnium Christi et ecclesie nostre fidelium industriam tarn futuro*
rumi quam presentium, Qualiter ecciesia in Ouerenkercken ante tempora nostri sacerdotii uno sacerdote
contenta fuit, et ad manum Episcopi spectauit, et eiusdem ecclesie sacerdos Episcöpo Mindensi debita ser-
uicia per^oluit. Deinde crescente in prefato loco fidelium numero et religione Sanctimonialium ex sola
eleemosina et collectione degentium, ob honorem beate Marie uirginis, genitricis domini nostri Jesu Christi,
ut ipsa interuentrix pro anima nostra fieret, diuina nobis inspirante gratia, eundem locum pietate respexi-
mus, manum ad laborem apposuimus, quibusdam bonis augmentauimus, unam uidelicet domum in Habur-
gehusen, cum omnibus ad eam pertinentibus pratis, siluis, cultis et incuUis, glandibus, duo aratra iumen-
torum, et sex uocias porcorum, unam decimam in Alemultre, ecclesiam quoque de Velden cum omnibus
agris suis et mancipiis, bannum etiam episcopalem ad synodales causas tractandas, iudicante ecciesia nostra,
quod nobis hoc licitum ex episcopali auctoritate et omnibus gratum forct, super has duas ecclesias uide-
licet Ouerenkercken et Velden, archidiacono fratre meo charissimo nomine Rotberto, retentis aliis eccle-
siis ad manum episcopalem, ad eundem locum in solamen et refrigerium ibidem Deo famulantium delega-
uimus et tradidimus. Illud quoque sciendum ac semper pia mente recolendum est, Quod prefatum locum
libertati donauimus, tanquam unam de preposituris in ecciesia Mindensi, et ut nuUus preter prepositum
exerceat dominium, Prepositum etiam de uita et ordine beati Angustini, qui tam moribus et nite honestate
famulas Dei et nouellam plantationem sciat regere, ibidem ordinauimus. Vt igitur hoc nostre constitutionis
decretum et pie uoluntatis desiderium crescat, de die in diem proficiat, Dominum cum lachrimis rogamus,
semperque apud fuluram posteritatem ratum et inconuulsum permaneat, testibus idoneis tarn fratribus quam
militibus et ecclesie ministris corroborauimus, carte inscriptione firmauimus, Sigilli nostri impressione signa-
uimus. Hec sunt nomina testium. Thietmarus maioris ecclesie prepositus. Anno beati Martini prepositus.
Conradus decanus. Walderus presbyter. Reimarus prbr. cellerarius fratrum. Bruno prbr. Reinhardus diaco-
nus. Hermannus diaconus. Heithericus diaconus. Eppo subdiaconus, custos ecclesie. Reinwardus subdia-
Conus. Volcmarus subdiaconus. Milites ecclesie. Widekindus aduocatus. Thiedericus. Mirabilis. Mmistri eccle-
Cod. dipJ. bist, Westfal. IL 14 Digitized by VjiOOQIC
406 11 er
81^. EigQwardas senior. Eigilwardus dapifer. Euo coroes ciuitatts. Alexander. Thiethardus. Älfwardns. Widcgo.
Acta sunt hfc anno dominice incamationis M.CLLXVII. Data Minde Uli. Idos Februarii.
CCCXXXIX.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis« Euergisus eins fanente dementia Patherburnensis episcopus.
Quoniam ad hoc in sublimi positi sumus, ut non solum prcesse, sed etiam multis pro posse nostro pro-
desse debeamus, dignum est ut quia multorum patemus aspeclibus, intentionem nostram in id dirigamus»
ut non tarn inreprehensibile quam etiam laudabile sit quod uolurous. Proinde antecossorom nostrorura
uenerabilium pontificum piis studiis incitati, qui ^cclesias aut a fun^iamentis exstruxerant, aut ab aliis con>
ditas.sua munificentia dilatauerunt et exomaucrunt, non quoque aliud monimentum nostro deuotionis ad
sustentationem diuini seruitii posteris nostris relinquero curamus. Igitur notum esse uolumus uniucrsitati
fidelium Christi tarn presentium quam futurorum, quia predium quoddam in uillula quadam Welerscn dicta
cum consensu et fauore fidelium nostrorum tarn canonicorum quam laicorum pro remodio anime nostre
tradidimus ecclesie beate Dei genitricis MARIE sanctique PETRI principis apostolorum in Helmuuardeshuson,
rogatu fratris Heinrici apud candem ecclesiam conuersi. Prefatum uero predium quidam presbyter JO-
HANNES nomine beneficii iure possederat, quod auus eius Gerhardus dictus beato LiBoRio tradiderat, ea
uideUcet conditione ut posteritas eius in beneficio retineret hereditario iure. Idem Johannes habuit ßoro-
rem qu^ Othelgardis dicta erat. Cui uolens aliquid impendere solatii, idem predium nobis resignauit, et
sorori atque marito eius preslari rogauit. Procedente autem tempore Liudigerus, hoc nomen uiro erat,
uidens minus utilitatis sibi ex hoc prouenire, annuente uxore sua decreuit idem predium dimittere, accepto
pro eo conuenientis ^stimationis precio, ut exinde profectum suum commodius ordinaret Quo comperto
prescriptus frater H. cum benedictione abbatis sub cuius obedientia degebat, annitentibus amicis suis, idem
predium in ins Helmuuardensis ecclesi^ transferre curauit, ad usum inibi Deo famulantium, datis eidem
Liudero IIII. Marcis examinati argenti et I. talento. Porro II. talenta Johanni persoluit, ut consensu eius
in id aspirante omnis controuersie aut reclamationis occasio remoueretur. His igitur hoc ocdine peractis
quod supererat sepedicto uiro resignante ditioni nostre reuendicatum , bone intentioni et iuste pctitioni pre-
dicti H. congratulantes et annuenles Helmuuardensi ecclesie donauimus, et beati PETRI principis apostolo-
rum nostreque auctoritatis banno legitime iure perpetuo possidöndum cdnfirmauimus. Et ut hec nostra
traditio rata et inconuulsa iugiter perseueret, paginam hanc pro testimonio conscribi fecimus et impres-
sione sigiUi nostri roborauimus. Quod si quis aliquando, quod absit, haue nostram dopationem sine ali-
cuius persone reclamatione factam temerario ausu rescindere temptauerit, a beato PETRO, cuius posses-
sionem inuadit, absque dubio etemaliter se dampnandum nouerit. Hec uero traditio facta est anno domi-
nice incamationis M.G.LXV1I. Indictione XIII. Huius uero traditionis testes sunt canonici Patherbrunnensis
^cclesi^. Almarus decanus. Thietmarus. Bemhardus. Manegoldus. ABBAS Helmuuardensis ^cclesie et omnes
fratres eius. Laici autem nobilis uiri. Thietmarus de Buren. Gerlagus de Ittere, qui idem predium uice
aduocati suscepit. Ministeriales Patherbrunnenses. Johannes de Mulehofen. Herimannus de Asdagessen. Con-
radus. Bertholdus. Ministri Helmuuardense% Liutherus. Bernhardus. Rothulfus. Thiederus. et alii multi Data
V. Kai. AVG.
Das aafgcdruckte Siegel ist das scboo beschriebene, aber beschädigt.
CCCXL.
Aus einem Kopiar des 14. Jabrhanderts, im Besitz des Criminal-Directors Dr. Gehrken tu Paderborn.
In Nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Philippus diuina fauente clemencia sancte Coloniensis eccle-
sie archiepiscopus, omnibus Christi fidelibus tam presentibus quam futuris in perpetuum. Cum ea quo pie
Digitized by L^OOQ IC
1168—1169. 407
et ralionabfliter fiunt ad indelebilem posterornm memoriam transmitti debeant, placet nobis ad omnium
tarn modernorum quam futurorum peruenire noticiam , quod opidum Susaciense ex consilio priorum Colo-
niensium et ex consensu prepositi Sfisaciensis et fratram suorum et omnium ciuium, In sex parrochias di-
uisimus , Quod prius ex primitiua sui institutione cum vniuersa plebe sua sub vna sola parrochya collectum
erat. Id autcm ideo fecimus, qu!a populus eiusdem adeo auctus et multiplicatu8 erat, quod ab uno pa-
ßtore nuüatenus sufBcienter regi poterat. Ynde quamlibet parrochyarum titulo sue ecclesie asscripsimus,
et certis eam terminis inclusimus. Ad ecclesiam itaque beati Petri pertineant duo Westhouen. Preterea
omnes uille extra iacentes, que prius etiam ad parrochyam opidi pertinebant, exceptis hiis que seeuntur.
Ludrcnchuseu. Thodenchusen. Cuthenbeke. Heppen. Gelmen. Vpmene. Eueldenchusen. que ad alias eccle-
sias certis distinctionibus delcrmioate sunt. Placuit autem nobis et omnibus qui huic parrochyarum diui-
sioni intererant, quod conuentualis ecclesia beati Patrocli et ecciesia sancte Walburgis cuilibet petenti olei
inunctionem et scpulturam licito prestare possint. Itaque pastor ecclesie beati Petri sicut et pastores alia-
rum ecclesiarum baptismalium rcfragari non debeat, et quod ipse sicut et alii sacerdotes certarum parro-
ch^iirum in summis festiuitatibus apud ecclesiam sanctj^ Patrocli matutinis interesse et ibi usque ad sextam
lectionem manere debeat, et quod in sancto sabbato pascbe et Pentecostes infantem vnum de sua parro-
chya ad ecclesiam sancti Patrocli baptizandum transmittat, et quod nullam dominicis diebus infra pascha
et octauam pentecostes in ecclesia sua processionem celebret, sed populum suum ad ecclesiam sancti Pa-
trocli ad faciendum ibi sollempnem processionem transmittat, et quod fundi donum a preposito Susaciensi
inuestituram uero altaris a maiore preposito Coloniensi ex iure archydiaconatus recipiat. Quoniam autem
hcc ordinatio a nobis facta est ex consilio prudentum et religiosorum virorum, presentem inde cartam
conscribi et sigilli nostri inpressione muniri fecimus. Statuentes atque sub interminatione horrendi anathe-
matis dislricte prohibcntes, ne aliquis huic nostre ordinationi contraire siue eam infringere presumat. Si
quis uero hoc facere attemptauerit, ille omnipotetitis Dei et beati Petri apostoli iram et indignationem
incurrat, et perpetui anathematis, nisi resipuerit, reus permaneat.
CCCXLI.
In nomine sancte et indiaidae Trinitatis. Phylippus. Dei gracia saticte Coloniensis ecclesie archiepi-
scopus. et Ytalie archicancellarius. || Justitia exigit et ratio expostulat, ut ea que tempore nostro rationa-
biliter fiunt, auctoritatis nostre munimine roboremus. Quocirca notum facimus omnibus Christi fidelibus
presentibus et futuris, ad quoscunque presens pagina peruenerit, quod cum Themo de Sosatia impeteret
Wegolinum de Tiunen pro decima allodii sui quod est in Tiunen, et contentio inter eos inde uerteretur
idem Wegolinus in presentia nostra, omnium priorum sancte Coloniensis ecclesie, et totius capituli, etmul-
iorum nobilium et prudentum uirorum, sinodali iudicio et diffinitiua sententia optinuit, quod de cetero tarn
decima allodii iuxta ecclesiam in Hostineu siti, quam attinentium ad predictum allodium, in nuUo tenetur
ei respondere, nisi quod pro ea singulis annis in festo Beati Jacobi debet iam diclo Thimoni VI solidos
Sosatiensis monete, et posteris suis, integre soluere, et ipse Wegolinus, et heredes sui. Nos uero hanc
rationabilem conuentionem auctoritatis nostre munimine roborauimus, et ne quis ausu temerario eam in-
fringere presumat, sub anathematis uinculo, presentem paginam inde scribi, et nostro sigillo insigniri pre-
cepimus. Huius rei testes sunt. Bruno maioris ecclesie in Colonia prepositus. Sifridus Xantensis prepositus.
Widikindus subdecanus. Albertus decanus Sosatiensis. Peregrinus canonicus. Gerardus canonicus. Comes
Willelmus de Juliaco. Comes Albertus de Molbach. Euerardus comes de Altena. Henricus comes de Ames-
bcrg. Godescalcus de Patberg. Albertus et Rebodo de Sosatia. et ahi plures.
Datum Sosatie. Idus Nouembris anno Domini M<^.C*^.LX^.VIIIP. Indictione I».
Das mit grünseidenen Faden angehängte Siegel ist sehr beschädigt, und der ganze Rand mit der Umschrift ▼erloren ge-
gangen, jedoch die ganze Figur eines sitaeoden Bischofs, mit einem Stabe in der rechten, und einem offenen Buche
ia der linken Hand , noch lu erkennen. # r^r-^r^lr-%
14* Digitized by V^ÜOy IC
408 1169 — 117«.
CCCXLIL
^l In nomine sancte et indiaidue Trinitaiis. || Ego Lodowicus quem ad regimen Monasteriensis ecclesie di-
oina uoluit uocare dementia, tarn utile duxi quam necessarium, secundum dispensationem a Deo michi
creditam, omnibus Christi fidelibus» et roaxime eis qui diuinam seruitutem profitentur, in omnibus que ad
pacem et quietem eorum spectant prouidere. Nouerit itaque tam futurorum quam presentium karitas,
quod uenientes ad me fratres mei Monasteriensis ecclesie maioris canonici, quanta incommoda a ciuibus
suis extra murum interioris urbis circa uallum commorantibus paterenlur, sepius michi conquesti sunt, et
ne quandoque per insolentiam laicorum grauiora incurrerent, sollicita cautione et prudenter prouidentes»
ut eis uallum emunitatis iure conccderem rogaucrunt. Menle igitur eorum petitione et causa petitionis
reuoluta, quia honesta et necessaria michi uisa est, rationabiliter aurem eis accommodaui, et pro bono
pacis utrobique tam canonicorum quam ciuium , uallum in circuitu urbis ab ipso muro deorsum usque ad
medium fossati, salubri consilio hominum ecclesie et mmisterialium, predictis cauonicis ad suos usus omni-
modis emunitatis iure donaui, ea famen distributionc, ut unaqueque canonicorum curia, que infra mumm
et muro uicinior sita est, partem sibi oppositam extra murum per docliuum aggeris usque ad medium fos-
sati sine omni reclamatione ad proprios usus ipsam possidentis obtineat. Et ut debita diligentia precaae-
rem, quia non facile deueniret in irritum, quod conscriptis uerbis in pagina esset comprehensum, predi-
ctam donationem üt rata semper et stabilis permaneat, priuilegii mei conscriptione firmaui, et impressione
sigilli roboraui. Caueat ergo omnium fidelium dilecta discretio, ne id quod ^cum sincera dispensatione
factum est, aliqua turbet uel infringere laboret presumptione. Quicunque enim infregerit, usque ad satis-
factionem anathematis uinculo teneatur astrictus, et nisi satisfecerit ab ecclesia Dei penitus permaneat alie-
nus. Est autem hec donatio facta in ipsa ciuitate Monasterii, anno M.C.LXVIIII. presidente sedi apostolice
Calixto papa III. regnante Friderico Romanorum imperatore inuictissimo et semper augusto. Huius rei
testes sunt hi. Bernardus maioris domus prepositus. Albertus decanus. Franco cellerarius. Godefridu^ secun-
dus cellerarius. Engelbertus prepositus sancti Mauricii. Udo custos et prepositus sancti Pauli. Herimannus
et Wescelinus subcustodes. Hartwigus c^ntor. et omnes canonici. Nobiles. Herimannus . de Auenstrud. Wede-
kinus aduocatus de Vreckenhorst. Burchardus de Ascheberge. Philippus de Eilen. Ministeriales. Wulfardus
villicus. Fridericus de Warenthorpe. Gerlagus de Dingethe. Henricus de Mereuelde. et alii quam plures.
Das auf dem sehr langen Pergamente unten seitwärts in einem ? on der Schrift leer gelassenen Rauoie aufgebenete Siegel
ist grösstentheils zerstört.
CCCXLIII.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Phylippus Dei gratia sancte Coloniensis ecclesie Archicpi-
scopus. Quamquam ex ofßcio a Deo nobis iniuncto omnibus debitores simus, iuxta apostolum dicentem,
omnibus omnia factus sum, ut omnes lucrifacerem , tamen his qui diuino famulatui obnixius se mancipa-
runt, ampliorem curam nos conuenit inpendere, ut quanto maiorem eis quietem in pio prouiderimus pro-
posito, tanlo apud Deum pro nobis et omnibus eorum purior et acceptior possit esse oratio. Fratribus
igitur Capenbergensis cenobii, quorum bona ex magna parte in nostra sita sunt dyocesi, eiusdem quietis
«et pacis bonum prospicere cupientes, sicut eis referentibus agnouimus, notum facimus tam ftaturis quam
prcsentibus, qualiter Magister OTTO prepositus in Capenberg, et fratres sui, cum uenerabili quondam pre-
posito Xanctensi et archidiacono domino Theobaldo, et cum Ludolpho Xanctensi canonico et pastore eccle-
:Ae in Hamwinkele, de decima domus que Stikelwic dicitur conuenerunt. Talis itaque conuentio facta est,
uX pro totius decime pensione singulis anbis Septem maldri pastori ülius ecclesie de iam dicta» domo sol-
Digitized by V^OÖQlC
1170. 409
uantar, et de minnta decima que de nutrimentis animalium solui solet, iaxta decretum Eugenii PP. libera
fratrum possessio permaneat. Quorum maldrorum medietas debet esse siligo, altera medietas auena. Hanc
conuentionem idcm Xanctensis prepositus Theobaldus IHterarum suarum cautione confirmauit consilio et
assensu canonicorum suorum, omnibus hoc notum faciens, quod quiequit de predicta decima Ludolpho
üiuente concesserat, hoc quoque eo defuncto, postquam ecciesia ad manus eius redät, eisdem fratribus
concessit. Vt ergo conuentio isla firma semper et inconuulsa permaneat, placuit confirraatioDi prefati pre-
positi Theobaldi nostram quoque pontificalem confirmationem superaddere, eamque sigilli nostri impres-
sione roborare, prohibentes sub anatemate, ut nemo deinceps constitutionem hanc infringere et confirma-
tioni nostre contraire presümat. Testes. Sifridus Xanctensis prepositus. Otto quondam comes in Capenberg
et postea prepositus eiusdem loci. Hermannus Knethstedensis prepositus. Adam Hauenbumensis prepositus.
Herimannus Schedensis prepositus. Bertoldus Xanctensis ecclesie «anonicus. Godefridus sancti Gereoilis ca-
nonicus in Colonia. Hermannus Asniäensis prepositus. Heidenricus prior sancte Walburgis in Susatia. Euer-
hardus comes. Engelbertus frater eius. Arnoldus comes. Nobiles. Euerwinus de Holte. Gerhardus nobilis in
Colonia. Acta sunt hec anno dominice Incarnationis M^C^.LXX®. Indictione III. Epacta L Coucurrente HI.
Regnante Friderico Romanorum imperatore semper Augüsto.
Das elliptiftcbe Si^el des Erzbischofs ist der Charte aufgedruckt.
CCCXLIV.
Aus dem Archive su Kappenberg.
In nomine sanct^ et indiuidue Trinitatis. Ludewicus Dei gratia Monasteriensis episcopus« Quod ma*
iorum nostrorum sstnxit auctoritas, dignum est ut hoc pia seruet posteritas, idque immobiliter teneatur,
quod pro gloria Dei constitutum esse diooscitur. Vnde notpm facimus tarn futuris quam prcsentibus, quod
nos ecdesias Alen et \¥ern6, earumque decanias, a predecessoribus nostris Capenbergensi ecclesie collatas
esse sc^ntes, et pro canonice religionis fauore approbantes, concessionem« eandem nostri quoque auctori-
tate firmamus officii, excommunicaiAes omnem hon^nem, qai iam dictas ecclesias repetendo, fratres Ca-
penbergenses grauare, et episcopali auctoritati contraire presumpserit. In quo facto nos antecessorum
nostrorum uestigiis inherere, et Capenbergensium Comitum nos benigne memor^s esse intimamus, qui glo-
riosis doaationibus multisque honoribus Monasterionsem ecciesiam sublimasse noseuntur. Vt tgitur hec rata
semper et inconuulsa permaneant, paginam hanc sigillo nostro communiuimus, subnotatis testibus, quorum
ista sunt nomina. Vdo pr^ositais. Engelbertus prepositus. Franco uicedominus. Sifridus magister scolarum.
Hartwicus cantor. HeceUnus 'subcustos. Albertus dapifer. JRutgerus marscalcus. Ernestus de Monasterio. Lu-
bertas de Beuera. et alii quamplurimi.
Datum anno dominice incarnationis M^C^LXX. indictione EI.
Das grosse, noch wohl erhaltene Siegel des Bischofs ist mit Pergamentstreifen auf einen Ton der Schrill freigeIasseneD|
auf beiden. Seiten aber von Schrift umgebenen Raum des unteren Theiles der Charte festgeheftet.
CCCXLV.
. I • In nomine ss^cte et indiuidue Trinitatis. Pontificis officio nemo est qui nesciat esse tam dignum quam
iaudabile, res ecclesiarum sibi commissarum in quantum facultas suppetit promouere, et earum iura more
maiorum suorum sua auctoritate confirmare. Quorum exemplo commonitus et auctoritate communitus, ego
Loduvicus sancte Monasteriensis ecclesie humilis prouisor, domum quandam in Gronhorst uillasitam, XXXti^
nummos soluentem, quam quidam ministerialis Onargus nomine in beneficio tenuerat, michi resignatam,
pro Salute anime mee Lisbernensi ecclesie deuotus contuli, monachorum inibi Deo famidantiuml satis comjTp
110 ilTo.
modam utilitati. Sciendum sane quod eandctn domnm ministerialis quidam sancti Pauli Wern nomine prius
habucrat in beneßcio, acceptaque pro ea pecunia, predecessori nostro pie inemorie domino Fretherico
episcopo, longo ante quam uxorem duxisset et filiam uUum genuisset, resignaucrat, quam itidem uenera*
bilis idem episcopus, interuentu Balduini abbatis, prcfato Onargo in beueficium contulerat. Hec idcirco
diximus, ut si deinceps quisquam forte super hac re querimoniam temptauerit mouere, hoc indiculo po-
steris innotescat quomodo res hec acta sit, qualiterque domus illa in possessionem Lisbernenäs ecclesic
nostra scilicet donatione dcucnerit. Ut igitur hec donatio et ad presencium consolationem proficiat, et ad
futurorum noticiam perueniat, utque rata et inconuulsa in perpetuum permaneat, paginam hanc inde con*
scribi et sigilii nostri impressione iussimus communiri, testibus supter annotatis. Clerici. Vdo prepositus.
Engelbertus prepositus. Franco vicedominus. Hecclinus. Ricbertus. Berno. Älwinus. Laici. Comes Syraon de
Techeneburg. Widechinus de Reden. Werne de Holnhurst et filius eins Godefridus. Regenhardus. Godefri-
dus capcllarius. et alii Multi. Si quis ergo hec infringere vel annullare temptauerit, nisi cicius resipiscat,
perpetuo anathemati subiaceat.
Acta sunt autem hec anno dominice incarnationis M9. C^. LXX®. Indictione III. Regnante Fritherico Ro-
manorum imperatore augusto, anno regni eius XVIIIF. Amen.
Vun dem unten seitwärts aufgedruckten Siegel ist der obere Theil weggebrochen; in dem erhaltcDen ist die, ao einer
andern Urkunde dieses Bischofs beschriebene Beschaffenheit des Siegels deutlich.
CCCXLVI.
Aus dem Fürstl. Salm - Hurstmar'schen Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Notum sit tarn presentibus quam futuris, Quod quidam mi-
nisterialis Monasteriensis ecclesie Henricus de Wid erden obtulit Deo et beate MARGARETE, sanctisque quo-
rum reliquie uel nomina in cenobio Asbeche continentur uel honorantur, domum quandam in uiUa Welle-
the cum agris et omnibus ad candem domum pertinentibos, pro salute anime sue suorumque pa^entum,
et ad subsidium fratrum ac sororum Deo in claustro eodem seruientium. Hoc autem promisit ei conuen-
tus sororum Deo inibi militantium, quod annis singulis anniuersarios dies patris ac matris sue et duanim
uxorum eius Constantie et Gertrudis, cum uigiliis ac missa defunctorum deuote peragant. Sed et hoc sta-
tutum est, ut de eadem domo in feste Sancti Johannis Baptiste, quamdiu idem miles uiuit, conuentui ser-
uiatur, cum uero mortuus fuerit, in anniuersario eius hoc seruitium aministreiur. Ut autem äoc memorie
commcndetur, et nulla obliuione deleatur, ego Ludewicus sancte Monasteriensis ecclesie episcopus, huius
priuilogii inscriptione et sigilli mei- impressione confirmo. Sed et hoc sub anathemate prohibeo, ut nuUus
heredum eius nee quisquam alius eandem domum uel aliquid ad eam pertinens de claustro illo auferre
presumat, et qui fecerint, pcrpetua eos excommunicalione donec resipiscant condempno. Testes huius
donationis sunt. Vdo prepositus. Franco uicedominus. Herimannus, Godefridus, Bernhardus, canonici maio-
ris .ecclesie. Conradus aduocatus eiusdem ecclesie. Godcscalcus comes de Lon. Lefhardus de Helen, Luber-
tus et Rodolfus de Asbeche. Lutbertus de Tuschusen. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M^.C^'.LXXö,
Indictione III«. Regnante Friderico Romanorum imperatore.
Von dem mit grünen Schnüren angehängten Siegel ist nur ein Bruchstück übrig.
CCCXLVIl.
Aus dem Fürstl. Salm-Horstmar^schen Archive.
Philippus Osnabrugensis ecclesie uocatus episcopus, suis successoribns nee non uniuersis Christi fide*
libus ubique .terrarum Deo pie faroulantibus, gressibus gemine dilectionis anhelare ad eterna ^udia diuine
Digitizedby V^ÖOQlC *
1170—1171. i\\
uisionis. Nouerit presens etas et discat secutura postcritas, quod Gerhardas de Varendohrpe noster mn
nister, ecclesic nostre de predio suo duos inansos in proprietatem contradidit, quorum alter in parrochia
Wertete in uiUa Wessetcn silus e^i, pro quibas mansum nnum ecclesic nostre proprium in parrochia Sco*
penge in uilla Hauerbeke situm in concambium a nobis recepit, quem prefatus Gerhardus iure propricla-
tis receptum, nobis per omnia cooperantibus, ad usum Deo in cenobio Asbeke militantium, pro salute sua
et suorum in proprietatem donauit, quam donationem in domino consummatam, quam ratio iuris et pietas
deuotionis non immerito commendatam approbauit, eandem et nostre auctoritatis approbatione digoam uera
ratio iudicauit. Placuit etiam nobis, et professoribas pietatis utile uisum est, geste rei seriem litteris et
sigillo nostro signare, tum ut posteritas memoriale ueritatis optineat, tum ut callidus liuor litis occasiones
iu pQSterum non ingerat, immo potius pietatis qui<Hcm quantum possibile est nostra diligentia firmet et
muniat Nos igitur secundum desideria pauperum in Asbeke militantium geste rei ueritatem, litteris et
sigillo nostro signatam, banno episcopali firmatam reliquimus, quod nobis et omnibus deucftis nostris coo-'
peratoribus ad dominum nalere confidimus et petimus. Date sunt autem huius actionis litter^ anno domi-
nice incarnationis M.C.LXX. Indictionc IIl». Testes hi sunt Thethardus Maioris ecclesie decaiius. Gerhardus
minoris ecclesi^ prcposilus. Luitbrandus eiusdem ecclesie canonicus. Josep episcopi capellanus. Euerhardus
pincema. Heremannus de Muskelen. Malbode. Frideric. Thedericus de Lacgenbeke.
Das in der FaHe der nnlea nach rückwärts nmgesdilagenen Urkunde angehängte Siegel leigt da« vorwärts sthende Brust«
bild des Bischofs, mit unbedecktem Haupte, in der rechten Hand deo Bischursstab, in der linken, an den Leib an-
gezogenen, ein geschlossenes Buch haltend. Das Siegel ist beschädigt, und daher voa der Umschrift nur noch su
lesen: Philip ensis £pc. f.
CCCXLVIII.
Aus der Capaun^schen Sammlung zu Bückeborg mitgetheiU durch den Bibliothekar Moojer zu Minden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Heinricus diuina fauente dementia dux Bawarie et Saxonie.
Qnoniam ex ammonitione apostoli operari bonum debemus ad omnes, maxime autem ad domesticos fidei,
nostra interest et omnium eornm qui spiritu Dei reguntur, maxime ecclesiis et ecclesiasticis personis, qui
domestici fidei dicuntur, miserationibus et elemosinis prouidere, ut merccdem rccipiamus in tempore opor>
tuno uitam eternam. Ea propter notum facimus uniaersitali iidelium tam presentium quam faturorum, qua-
liter DOS pro remedio anime nostre et parentum nostrorum allodium nostrum quod hcreditario iure ad nos
deuolutum est, curiam scilicet in Velden cum omnibus attinentiis suis, cultis et incultis , pascuis, pratis, mo-
lendinis, aquis aquarumque dccursibus, siluis, uiis et inuiis, mancipiis et omni utih'tate contingeiiti , Ecclesie
sancte Mari^ Dei genitricis in Ouerenkierken, consensu heredis nostri legitimi, karissirae scilicet filie nostre
Gerthrudis, libera donatione contradidimus qucmadmodum hanc eadem ecolcsia, adiutorio domini Wem-
heri bone memorieWindensis episcopi, C. marcis ab Heinrico ministeriali nostro eam comparauit ex coni-
uentia Volquini comitis de Sualenberg, cuius nomine eam beneficii iure possedit. Hanc rgitur legitimam
donationem contemplatione fterne retribulionis ex petitione dilecti domini nostri Annonis episcopi in pro-
sentia multorum honestorum et legalium nirorum prefatc; ecclesie bone fidei argumento recognouimus et
ratam habcri fecimus, Statuentes ut nulli omnino hominum liceat hoc factum nostrum immutare, uiolare
uel ei aliquatenus contraire, et idcirco ad perpetuum monimentum instrumentum hoc conscribi et sigülo nostro
insigniri fecimus. Testes qui interfuerunt hü sunt Anno Mindensis episcoipus. Conradus decanus. Godcfridus
diaconus. Fridericus diaconus. Hermannus subdiaconus. Liudolfus sacerdos de sancto Martine. Gerhardus
prepositus de Ouerenkerken. Henricus comes de Rauehesberg. Guncelin comes. Conradus de Rothe. Arnol-
dus de Dorstad. Reinhardus de Richlind. Meinricus de Groue. Hermannus de Bukkeburg. Eizo de Slon.
Bemhardus de Vurebomen. Euerhardus et fratcr eius Heinricus de Landesberg. Ministerialen ecclesie. Eil-
wardus de Hollhusen. Erminold de Mandesle. Hartbertus. Thiethardus. Helmbertus. cum iunumei*abi]ibus no?
Digitized by VjOOQlC
442 ini.^
bflibus et ministerialibns diaersaram prouinciarum. Acta sunt h^ anno dominiof incamationis H<>.Co.LXXR
ladictione Un. Data Ferd^ per manum Hartwici Utiedensis BremensU canonici, in. Non. AugustL
CCCXLIX.
Aus dem Archife der Stadt Osnabrück.
Fredericas Dei gratia Romanorum Imperator Augustus. || Ad hoc diaina ordinante clmientia romani
imparii gubemacula suscepimus, ut omnibus uim et iiHuriam patientibus scatum noslre protociionis offeren-
tes in necessitatibus suis subuenire debeamus. Videntes igitnjr aillictiones et pressaras ciuium Osuabrogen«-
sium, quas ab extrinsecis iudicibus sustinueront, qui eos extra ciuiiatem ad aliena et insolHa iara solebant
euocare, ex consueta benignitatis nostre dementia statuimas, ne quis index extrinsecus manens quemqnaoi
ex ciuibus pro' aliqna causa presumat euooare, nisi prius querimoniam soam in ciuitate coram ciuitatis recto*
ribus vel coram Dobis exscqoatur, et secnndum ciuitatis ius consuetudinarium debitam consequatur iusU-
ciam. Quecunque autem uocationes ante hec tempora fact^ sunt ab extrinsecis iudicibus, e£fectum non
habeant, sed in irritum reuocentur. Vt igitur huius tradicionis edictum semper innotescat uniuersis imperä
fidelibus, hanc inde cartulam conscriptam sigillo nostre maiestatis iussimus insigniri. Sts^entes ut quicon-
que hoc iofringere attemptauerit, a gratia nostra sit tilienus et banno nostro subiaceat, donec dignam no-
bis et ciuibus satisfactionem exhibeat Datum Goslari^ anno dominic^ incamationis M^.C^.LXX^'.P. Indictiooe
im«. Xlin» Kai. Decembris. Feliciter. AMEN.
Das ^osse luiserlicbe Siegel ist mit seideneD Faden angehängt, aber «twas beschädigt.
CCCL.
In nomine sancte et indluiduf Trinitatis. Ludewicus||Dei gratia Monasterieiisis ecclesi^ hnmilis mini-
ster. Apostolica edocti ammohitione, quoniam dicit, dum tempus est operemini bonum ad omnes, maxime
autem ad domesticos fidei, tunc maxime superni patris misericordiam nobis conciliare credimns, si senio-
rum eins commodis prout facultas suppetit prouidemus. .Quocirca notum facimus tam futuris quam pre-
sentibus Christi fidelibus, quaiiter decimam domus in Curethe que Dichus dicitur, que videlicet decima
nostri iuris erat, fratrtbus CAPENBERGENSIBVS, diuini amoris intuitu, perpetuo conccssimus, qnemadmo-
dum et predecessores nostri, eo pacto, ut nichil amplius annuatim inde ad domini<;aturam nostram per-
soluant, nisi tantum JII. solides Monasteriensis monete, inclusa eüam minuta decima. Igitur auctoritate Dei
et beatorum apostolorum PETRI et PAYLI ac nostra, omnem hominem anathemati subicimus, quiounque
hanc nostram gratuitam donationem aliquo modo labefactare presumpserit. Vtque nichil ei firmitalis desif^
eam presenti carta sigillique (lostri impressione communiuimus. Testes sunt huius rei. Vdo prepositus. En-
gelbertus prepositus. Franco uicedominus. Sifridus magister Scolarnm. Hartwicus canton Godefridus de Pa*
derbumen. Hezclinus subcustos. Laici vero Albertus. Rutgerus marscalcus. Emestus de Monasterio. Luther-
tus de Bevera. Woldericus de Albrecteslo. Werengis camerarius. Godefridus camerarius. Actum est anho
dominic^ Incamationis M^.C^LXXI^. Indictione IUI. Regnante Glorioso •Romanorum Imperatore Friderico
Semper Augusto.
Das mit Pergamentstreiren auf di6 Charte , in ein« zwischen der Schrift leer gelassene Stelle, aufgdieftetd Siegel ist
dasselbe, wie bei eioer andqfn Urkunde dieses Bischofs beschrieben, aber beschädigt.
CCCLI.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis, ipsa fauente, Euergisus, Patherboraensis episcopus. Cpnrado
abbati karissimo et por eum dilectc sibi Helmuuardensi ecclesi^. Quoniam apostolo monente iubemur,
Digitizeö byC^OOQlC
ilTi. fJ3
dum tempus habemus, operari bonum ad omnes, nos considerantes plurima largitatis monimenta que ab
antecessoribus nostris episcopis eidem collata sunt ecciesie, simulque retractautes humane conditiouis anci-
pitem statum, aliqua nostr c liberalitatis indicia ob amorem et reuerentiam beate Dei genitricis MARI^ san-
ctique PETRI principis apostolorum, quorum honori dicata est, studuimus superaddere, que nobis in tem-
pore necessitatis eorum interuentu apud Deum ualeant proficere. Igilur que subiecta sunt nota esse uolu-
mus tam presentibus quam futuris Christi fidelibus. Conradus uenerabilis abbas prefati loci, cupiens uti-
litatibus ecclesie sibi commisse pro uiribus suis in omnibus prospicere, inter alia multa sue Industrie moni-
menta, nouale quoddam in loco qui dicitur longa uallis> annitentibus fidelibus suis, multo labore et pluri-
mis inpensis excoli fecit. Et quia nostre potestatis erat, incolas eiusdem loci delegare cui ucllemus ^ccle-
sie, primo quidem statueramus eos ecciesiam in Herstelli debere frequentare« Sed abbas sepe dictus et
sui merito sepius memörandus, quia idem nouale infra terminos Theslensis parrochie, que suii iuris est,
continetur, altiori consilio preuidens, eos graui labore longioris uie ab hoc incolatu posse deterreri, ac
proinde grauem laborem suum in irritum deduci, humili prece ac deuote seruitutis exhibitionc cum inter-
uentu fidelium uostrorum obtinuit, ut statutum hoc non inuiti mutaremus. Itaque dilectionis eins concessi-
mus arbitrio, ut quod sibi uideretur commodius ordinaret de populo. Hoc autem sine retractatione uola-
mus, ut forum nostrum, quod institutum est a nobis in prescripta uilla nostra, solito more frequentent.
Vt autem hec nostra concessio inconuulsa perseueret in secula, kartam hanc conscribi fecimus atque im-
pressione sigilli nostri signatam, beati PETRI apostoli nostreque auctoritatis banno roborauimus et muniui-
mus, ut nuUa deincepi^naior siue minor persona, quod pia nostra decretum est intentione, temerare pre-
sumat uel rescindere. ™orro hec acta sunt anno dominice incarnationis M.C.LXXI. Indictione IUI. Huius
nostre concessionis testes sunt. BERNHARDVS canonicus Patherbornensis ecclesie. KRÄHT fratruelis noster.
Ministeriales uero eiusdem ecclesie nostre. Andreas. Ricoldus. Hugo. Liuderus. Vdo de Weten. et alii multi.
Von dem auf die Urkunde gehefteten Siegel ist nur noch ein Bruchstück vorbanden.
CCCLII.
Aus der Csipaun'schen Sammlung eu Bückeburg, roitgetheilt durch den Bibliothekar Moojer zu Minden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Theodericus Adelberti marchionis filius. Nouerit omni-
um in Christo fidelium tam presentium quam futurorum industria, qualiter Deo et dilect§ genitrici sue
Marie in Ouerenkirken ob remedium anime mee duos mansos in uilla que dicitur Velden cum omnibus
attinenciis, coUaudantibus inquam coheredibus nostris, patre meo uidelicet et filio meo Theoderico, et
duas areas claustro in Ouerenkirken adiacentes, ad fidelium Deo inibi militantium sustentationem in per-
petuum contulimus. Vt autem hec nostre traditionis auctoritas rata et inconuulsa omni euo permaneret,
sigilli nostri impressione et testibus idoneis subter notatis cartule nostre inscriptionem corroborari dignum
duximus. Sunt autem hü. Meinerus Burgrauius in Werbene. Ericus de Pefelde. Macharius de Doreburg,
Aluericus de Hachelen. Cristianus Stumpe. Giselerus de Meredorpe. Lentfridus de Slon. Heinricus de Co-
tene. Anno de Cocstide. Helwigus de Wirbene Anno dominice incarnationis M.C.LXXI.mo Indictiono IIII.
Data per manum Reinhardi notario, Gerharde preposito de Ouerenkirken, in Wirbene.
CCCLIII.
Aus einem Kopialbucbe des Martini -Stifts, im Besits des Bibliothekars Moojer su Minden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Anno Dei misericordia Mindensis ecclesie episcopus. Quo-
niam locis diuino cultui mancipatis frequentius uigilanti cura me perpendi debitorem, non solum ut eis a
fidelibus contradita conseruarem, uerum etiam ut inibi Deo seruientium tenoitatem rerum ausmento df^t
Cod. dipl. hUt. Wcstfal. U. 15 Digitized by V^OOQlC
114 liTi.
prie largitionis subleuarem, nobis profuturum non ambigimus. Quapropler notum sit uniuersis sancte eccle-
sie patribus et filiis tarn presentibus quam futuris, quia ego predictus Anno ecclesie bcati Mariini ad au-
gendam fratrum prebendam, ob salutem patris mci Ottonis et matris mee Gunderadis fratrumque meorum
uidelicet Waltheri, Euerhardi, Heinrici, et sororis mee, et mei ipsius, omne predium meum in Dhugentorp
et mansum unum in Dornhem, cum areis» agris cultis et incultis, uiis et inuiis, pratis, pascuis, slluis, ue-
nationibus, piscationibus, aquis aquarumue decursibus, molendinis, nee non cum omnibus appendieiis quc
uominari possunt, legitimorum heredum meorum collaudatione contradidi. Ex bis quoque bonis ordinaui-
mus, ut post octauam beati Martini in primo die missa pro pcccatis totius nostre cognationis decantetur,
et in subsequenti pro defnnctis celebrelur, ut de tarn salutari ordinatipne nostre cognationis posteritas gau-
deat, pro bis transitoriis etern9 beatitudinis gaudia percipiat. Insupcr ex predictis bonis plura statuimus,
ut quicunitue fratrum ea in obedientia tenuerit, in anniuersario nostri obitus unicuique fratrum duos dena-
rios dispenset, et candelam alicuius quantitatis et oblationem plenam et honestam sacerdoti missam defun-
ctorum celebranti faciat apportari. Nos preterea, communicato quorundam fidelium consilio, Walthero de
Gapele super eadem bona concessiraus, et eo defuucto ad nostros consanguineos in ordine quasi iure he-
reditario transeant, ut sie prcnominata bona fideli tuitione predicte ecclesi^ in perpetuum conserucntur.
Preterea uniuersitati fidelium innotescat, quia telonium in feste Martini et sortem quf ex ipso prouenire
potent, tenuitati et indigenti^ predicte ecclesie fratrum perpetualiter adieci. Nos igitur omnem uersuciam
et iniquitatem impiorum que in posterum succrescere posset amputantes, paginam tradilionem hanc in^se
continentem sigilli nostri impressione insigniuimus, banno stabiliuimus, et testibus^oneis corroborauimus.
Nomina teslium sunt hec. Thietmarus maioris ... ^
>(tlier bricht die Urkaode offenbar unvollständig ab, obgleich das Kopialbuch keinen Mangel andeutet.)
CCCLIV.
Notum sit uniuersitati fidelium lam presentium quam futurorum in exemplum bone actionis, quia
quidam nobilis nomine Mirabilis, cum se orbatum omni prole et berede cerneret, ob salutem animc sue
suorumque, Deum sibi hcredem adoptare studuit, atque in mansione sua quc uulgo Brok dicilur, mona-
sterium condere et in eo uiros monaslice professionls ponere, diu ac diu cogitauit, et omne Patrimonium
suum possessionemque uniuersam bcalo Egidio conlradens. Quum ergo actionem uoti huius cum omni
discretione perficeret, profecto quia dilectio maier est omnium uirtutum, non sue satis confisus industrie,
dominum Tidfridum abbatem in insula Mindensis ciuilalis primo super hoc negocio consultus adiit, eiusquc
consilio pariler dominum Warnerum prefate ciuiialis episcopum adierunt, et ob tuitionem earum rerum
tutordm et patronum in hac factione ipsum elegerunt. Preterea ut ipsius beniuolentiam atque totius cleri
sui prefatus locus in omni superueniente casu haberet, roundiburdio ipsi dato, Uli. simul curias uacantium
sed liberorum bonorum, in usus episcopi, episcopo tradidit, et fratribus maioris ecclesie beati Petri duas.
Pro hac pia donatione dominus episcopus prcbende usum !n ecclesia beati Petri sibi dedit, simul quoque
XX. marcas, vni autem sororum, qui uidebatur habere partera in hereditate prefali nobilis, XL. marcas,
alteri uero sororum prebendam in monasterio sanctimoninliuni, in definilara possessionis allegationem. Ce-
tera uero omnia que possidere uidebatur in uillis et uiculis publicisque functionibus, in curtibus, in siluis
et forestibus forestiumque iure, in mancipiis, mausis atque iugeribus, ex integre tradidit beati Egidii cu-
stodie. Beneficilia autem bona militum suoinim cum usu et utilitate ex iis proueniente in sua potestate
detinuit, vt si dominus episcopus dimidium reciperet . . . daret, ea ipsi ex integre legaret. Quod si id
episcopus non faceret, ut ea quocunque poslea ostenderet nobilis ille, eo episcopus daret Hec itaque
ratio de bonis militum usque ad obitum domini Werneri episcopi, sub quo hec acta sunt etdefinita, per-
mansit, post cuius obitum succedente domino Annone episcopo, quorundam discretorum consilio et auxilio
id in ea re diifinitum est, ut eadem bona militum prefati nobilis , de quibus sepe habita jest questio. . cum
Digitized by VjjOOQIC
1171 — 1172. WH
Omnibus appendiciis et utilitatibus SQCcessiuis beato Egidio, coram episcopo, coram Bcrnardo de Welpene
aduocato monasterii in insula, coram episcopo, abbate domino Tidfrido eiusque monastcrii fidelibus qui-
busdam, coram fratribus quoquo cenobii, ipso episcopo annuente et auctoritatcm prestante, firmissima do-
natione Iradidit in manus et in regimcn possessioneraque prefati abbatis suique cenobii in perpetuum. Hanc
traditionem quiete et inconcusse atque incondictorie prefatus abbas nobili isto uiucnte duobus annis et
amplius possedit, nee ab episcopo nee ab aliquo lesus aut pulsatus in aliquo. Cum igitur huiusmodi tra-
ditio tam legitime atque discreto processu non minus etiam canonico atque ecclesiastico in presentia . . .
in presentia quoque dominici corporis altari in quo hec tradita sunt superposito in testimonium illius, facta
sit, miramur qua temeritate et temeritatis audacia accingentur, qui nee Deum respicientes *) propter ho-
mines, uel homines propter Deum, tam legitimam et solleninem donationem Deo et beato Egidio factam
infringere studenU
Das Ganze ist auf ein kleines Stück Pergament, mit einer kleinen, engen und an Al>kür£ungen reichen, daher an sich
schon schwer zu entziffernden Schrift geschrieben, deren Vcrständniss aber noch mehr durch die grosse Beschädi-
gung des Pergamentes erschwert wird, durch welche einige Worte ganz zerstört aud ausgefalleo sind. Ein Siegel
ist nie yorbanden gewesen, auch Ton einer andern Form der äusseren Beglaubigung keine Spur.
CCCLV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Quoniam plerique huius temporis filii, quos amor habendi
armat ad iniuriam, auaricia exacuit ad rapinam, pias parentum suorum infringere et in usus suos si pos-
sunt retrahere non erubescunt oblationes et elemosinas, dominus Lothewicus Sanct§ Monasteriensis ecclesie
uenerabilis episcopus, cuiusdam concanonici sui Bernhardi de Ibenburcn deuotam et rationabilem donatio-
nem, que presentis pagine testimonio et ueritate memoriis omnium est commendata, sigilli sui irapressioue
et auctorilate, ut in euum rata et indiuulsa permaneat, dignatus est corroborare. Nouerit itaque omnium
Christi fidelium dilectio, quod predictus Bernhardus de Ibenburen quosdam agros quos in Nuhtlon de pre-
dio suo habuerat, consensu parentum et coheredum suorum, ad frugem et salutem anime sue conuertit et
hoc modo contradidit. De dote Nuhtlensi quam tunc temporis presbiter Hcinricus habuerat, pro memo-
ratis agris sub ipsa positis et colendis, conuentui beate Marie in Monasterio, VII. Idus Februarii, quamdia
Bernhardus superest pro anniuersaria fratris sui Conradi memoria, ea die a conuentu in decantacione uigi-
liarum et misse defunctorum usque ad obitum Bernhardi celebranda, tres solidi probate Monasteriensis
monete ad commuuem illius diei refectionem annuatim exsoluentur, additis insuper tribus denariis, quorum
unus in missa ad altare offeretur, secundus ecclesiastico dabitur, de tercio nocturnalis cerea candela com-
parabitur. Presbiter quoque qui predictam dotem in bencficio lenuerit, ut sub premisso canone et pacto
agros quiete possideat, superstile Bernharde, singulis annis eadem die pro anima eiusdem Conradi, uigi-
lias cum missa defunctorum celebrabit, et cereum nocturnalem in Nuhtlensi ecclesia prouidebit. Bernhardo
uero uniuerse camis uiam ingresso, deinceps supradictum debitum de agris in die obilus sui memorato
conuentui in prenotatos usus annuatim persoluetur, et cessante Conradi memoria, ipsius Bernhardi singulis
anniuersariis diebus tam a conuentu quam a Nuhtlensi presbitero sicut prescriptum est celebrabitur.
Facta est autem hec donatio in uilla que dicitur GReveN, coram comite Bcnnicone, Anno dominice
INcamationis Millesimo centesimo LKKIl**. Indictione Via. In Kai Februarii, presidente Romane sedi Calixto
IIl^. Regnante uictoriosissimo imperatore Friderico, presenlibus et attestanlibus, Clericis. Domino Vdone
preposito beati Pauli in Monasterio. Wescelino presbitero^ in Greven. Nobilibus, patre ipsius Bernhardi Go-
descalco de Ibenburen et fratre eius Wernhero. Philippe de Elen. Duobus fratribus de Saltesberch, Theo-
*} Wahrscheinlich ist die im Originale gebrauchte Abkiinung rentes so zu lesen. ^^
15* Digitizedby Google
416 iiT2.
dorico et Wibaldo. Liberis. Sigifrido de Hotighüsen. Herimauno. Liazone. Godefrido. Hioisterialibos. Sigewino
de Hostenuelde. Meiobardo de Sprakelo. et ceteris qaam pluribus.
Das auf eioeiD aas der Charte selbst gebiMeteo Pergament<lrc*trea mit schqialeo Pergamentriemen angeheftete Siegel i&t
kreisförmig, und setgt den Bischof in seinem Ornate, mit einer niedrigen Mitra auf dem Kopfe, in der rechten
Hand den gerade ^or sich ausgestreckten Bischofsstab, in der linken ein offenes Bach mit der Innschrift: Fax vobis,
haltend, auf einem niedrigen Sessel sitzend, dessen Seitentheile aus HundekÖpfen gebildet werden, und dessen Fasse
in Thierkrallea ansgeben; mit der Umschrift: Ludhewicus Dei Gra« Monaaterieiuis Eps.
CCCLVI.
Aus dem Archive su Kappenberg.
In nomme sancte et indiuidac Trinitatis. L&dcwicus Dei gratia Monasteriensis ecclesie episcopas. ||
Notiim Sit tarn futuris quam presentibus Christi fidelibus, qualiter pie memorie predecessor DOster Freden-
ens episcopusy quendam mansum in Metlere que antiqua dicitur sitam, quem quidam ministerialis soos,
Herimannus nomine, in feodo habebat, ipso Herimanno annuente, Cappenbergensi ecclesie pro remedio
anime sue coutradidit. Cuius piam voluntatem et factum nos imitari cupientes, candem donationem pre-
senti carta et Sigilli nostri impressione confirmamus, sub anathemate interdicentes, ne cuiusquam condi-
tionis persona eam in perpetuum cassare presumat Testes aulem sunt, eiusdem ecclesie prepositus Heri-
maimus, et Uelmwicus sacerdos et canonicus eiusdem ecclesie. Thietmarus canonicus Monasteriensis eccle-
sie maioris. Hildeboldus, Theodericus, capellani episcopi. Minisleriales. Godefridus. Rotgerus filius eius. Ce-
sarius. Hugo. Bemhardtis. Actum est anno dominice Incarnationis M^.C^LXXMI. Indictioue V. Regnanle
Romanorum Imperatore glorioso Fretherico.
Das grosse Siegel, wovon der untere Theil abgebrochen, ist mit Pergamentstreifen an einem, im mitüeren Thetle der
Urkunde leer gelassenen Baume festgeheftet, und von allen Seiten mit Schrift umgeben.
CCCLVII.
. j • In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Lodewicus Dei gratia sancte Monasteriensis ecclesie humilis
minister. Quod ad posteritatis noticiam perucnire uolumus, litterarum monimentis mandare prouida delibe-
ratione curauimus. Siquidem officii nostri est ac desiderii, res ecciesiarum pauperum Christi quantum fa-
cultas suppctit promoucre, et ne forte alicuius improbitate uel molestia pulsentur, in his que nostra beni-
•uolentia perceperunt, cauta circumspectioue prouidere. Quapropter notum facimus tam presentibus quam
futuris Christi fidelibus, quod quidam ministerialis noster Albero nomine curtem quandam que est in uilla
Walttorpe, quam a nobis habuit in beneficio, consensu et uoluntate heredum suorum, ipsis multisque aliis
honestis uiris presentibus, liberam resignauit. Quam rogatu ipsius Alberonis cum omnibus que ad ipsam
curtem speclant, siluis, pratis, riuis, pascuis, molendino, agris cultis et incultis, decimis tam agrorum quam
que dicuntur minutorum, cumque duobus mansis inbeneficiatis in uilla Richclincthorpe , Lisbemensi ecclesie
legitima traditione contulimus, nullaque de his in futurum inibi Deo seruientes qucrimonia, nulla uolumus
grauari molestia. Si quis autem huic nostre concessioni, nostrae confirmationis auctoritati temerc obuiare
temptauerit, eterno anathemati subiaceat, nisi resipuerit. Hec igitur ut rata et inconuulsa omni perma-
neant tempore, hanc paginam inde conscriptam sigilli nostri impressione et banni confirmauimus auctori-
tate, subiecta testium annotationc, quorum hec sunt nomina. Clericorum. Albertus decanus. Vdo prepositus.
Theodericus de Cruzewic. Sifridus magister. Hartuuicus. Godefridus. Thitmarus. Hermannus. Albertus. Ge-
rardus. Bemo. Liberorum. Simon de Ticheneburch comes. Hermannus comes de Rauenesberc. Henricus comes
de Dale. Widekinus aduocatus. Rodolfus de Steinuorthe. Bemardus de Horstmar. Wolbertus de Dipenham.
Digitized by L^OOQ IC
11T2. 4<7
Beraardas de Uppia. Lilhardos et Godescaldas de Elen. Ministerialium. Eraestas. Bernardus. Henricas. En-
gelbertus. Bernardus. Burchardus. et alii multi. Acta sunt hec Honasterii anno dominice incamationis
M.C.LXXII. Indictione V. Regnante Friderico gloriose Romanoram imperatore, anno regni eins uicesimo
primo; Imperii autem uicesimo.
Das unten seitwärts, znm Theil in einem Ton den untersten Zeilen der Schrift ausgesparten Baume aufgedruckte Siegel
ist swar am Rande sehr beschädigt 9 übrigens aber noch Tollständig, und hat die früher beschriebene Einrichtung.
CCCLVIII.
Aus dem Archive des Johaoois- Stifts su Osnabrück.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Phylippus per misericordiam Dei Osnaburgensis ecclesie
humilis prouisor, uniuersitali fidelium perpetue salutis bonum. Nouerit tam presens hominum etas quam *
subsecutura posteritas, quod Gerhardus beati Johannis ecclesie prepositus domum quandam in uilla Wisen-
bike fratribus suis possessioni eorum iniuste subtractam crebro conquerenübus tandem canonica iusticia .
dictante coram nobis et in presencia tocius nostri capituli resignauit et resignatam cum omni utilitate sua
stipendiis probende fratrum penitus assignauit. Huius igitur actionis ueritas ut omnibus nota et in prefata
domo eisdem fratribus in perpetuum rata consistat, nee in ea aliquis iniquitatis filius iniuriam in posterum
eis irrogare presumat, auctoritatis nostre sigillatis litteris ipsam confirmauimus, et testes qui presentes erant
^bnotauimus. Quorum primus est Arnoldus maioris ^cclesie prepositus. Thiethardus decanus. Giselherus.
Sigebodo custos. Johannes. Adam. Thiodericus. Walo. Leimarus. Lentfrithus. Joseph. Aderant etiam ministe-
riales. Hugo. Everhardus. Johannes. Rinkenzo. Baldewinus. Huno camerarius. Frelhericus et frater eins Nort-
bertus. Amolongus de Linen et gener suus Florencius. Redierus de Northorpe. Malbodo. Thietmarus. Con-
radus de Sclach werde. Actum est dominice incamationis anno M.C.L.XXII. Indictione IIII. Regnante im-
peratore Fretherico.
Das Siegel, welches angehängt war, ist Ycrlorcn gegangen.
CCCLIX.
In nomine Sanct^ et indiuidue Trinitatis. WICHMANNVS Dei gratia Sancte Magdeburgensis ecclesie
Archiepiscopus. || Quoniam quidem Deo auctore sanct^ ecclesie curam gerimus, necessarium existimamus,
ut predecessorum nostrorum exempla sequentes, ea que ipsi utilitatibus ecclesie prouiderunt, nos quoque
inconuulsa seruemus et posteris nostris seruanda, quanta possumus firmitate roborata, domino opitulante
transmittamus. Proinde notum esse uolumus omnibus tam futuris quam presentibus, quod sccundum teno-
rem antiquorum priuilegiorum , ad conGrmandum pacis et concordie bonum, inter fratres Angarcnsis eccle-
sie et prepositum ipsorum Ottonem, huiuscemodi dispcnsatione usi sumus, ut uidelicei Stipendia preben-
darum, cum mansis et areis, uilhcationibus quoque, et cum omnibus bonis ad prebendam pertinentibus,
a reditibus prepositure et a cunctis que ad prcposituram spectant, prorsus separata sint, et nicliil inde
preposito debeatur, nisi dimidia marca nummorum, que de Angarensi curia per manum cellerarii annuatim
preposito persoluenda est. Ceterum prepositus nichil iuris sibi usurpare debet in locandis villicationibus
sine mansis. Nulla etiam hospitia in bonis ad prebendam pertinentibus exigcre debet, nisi pro utilitate
ecclesie communi fratrum consilio inuitatus in bonis ipsorum hospitio recipiatur. Sed neque cum villicis
aut rusticis ad prebendam pertinentibus rationem ponendi facultatem habebit, neque petitiones aut exac-
tiones ab hominibus eorundem bonorum uUatenus sibi usurpare licebit. Ut enim hoc modo prepositus a
bonis fratrum abstineat, predecessorum nostrorum discreta prouidentia statutum est, qui etiam reditus pre-
positure ita adauxerunt, ut consensu et uoluntate prepositorum hec omnia disposita et ordinata sint. Nos
Digitized byV^OOQlC
148 1172 — 1173.
cpioqne consiKo totius Magdeburgensis ecciesie, auctoritate Dei ömnipoteutis et beatonim apostoloram Petri
et Pauli» nostra quoque auctoritate statuimus et sub comminatione anathematis et eterni interitus, in per-
petuum conseruanda decemimus et presenti scripto confirraamus. Huius rei testes sunt Walo Hauelber-
gensis ecciesie episcopus. Sigefridus Nuemburgensis abbas. Rokerus maioris ecclesi^ prepositus. Sigefridus
decanus et ecciesie S. Nicolai prepositus. Widoldus prepositus de Hunoldesburg. Heinricus prepositus eccie-
sie. S. Sebastian!. Baldrammus prepositus ^cclesie S. Mari^. Johannes Scholasticus. Albertus canonicus eccie-
sie S. Mauricii. Gero Vicedominus. Romarus. Heinricus. Gonradus. Rodolfus. Heinricus. Gonradus. Theoderi-
cus. maioris ecciesie canonici. Fredericus notarius. item quoque Olricus notarius. et alii quamplures. De
ecclesia autem Angarensi. Thietmarus decanus. Rodolfus Scholasticus. Heidenricus. Olricus. Robertus. Acta
sunt autem hec in ciuitate Magdeburg, anno dominice incarnationis M^'.Gö.LXX®. IR Indictione V«. Goncur-
rente VP. Epacta V«. Regnante domino FREDERICO Gloriosissimo Romanorum imperatore semper Augusto«
Feliciter. AMEN.
Dm AuFgedruckte grosse kreisförmige Siegel zeigt den Erzbischor mit entblösstem Haupte, in der rechten Hand den Bi-
schofsstab, in der linken ein offenes Buch haltend, auf einem niedrigen Stuhle sitzend; die Umschrift ist nicht mehr
tu lesen.
CCCLX.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Quia facile a memoria labitur hominum rerum actio pret^
ritarum, Ego Gebeno Sancti Laraberti cenobii quamuis indignus abbatis nomen sortitus opere precium esse
censuimus cunctis Ghristi fidelibus tam presentis quam futuri evi notificare, qualem fecerimus conventio-
nem cum legatis sancte Angarensis ecciesie. Gommunicato itaque consilio fratrum meorum iure hereditario
excolcnda suscepi predia predicte ecciesie Angarensis que possidet in Oithensheim, ea conditione ut per.
singulos annos persoluamus prefate ecciesie Deoque ibi scruientibus fratribus Viginti amas vini conununis
ciuium mensure, cum vasis ad hoc pertinentibus et IUI. solides. . . . erit vinum in vrbem Spiream ad
nauem perducere et in naui sine sumptu ipsorum et theloneo . . . • Naulum uero nuncii ipsorum ministra-
bunt, llaque ul hec inconcussa permaneant, presentis testaraenti affirmationo atque Sigilli nostri impres-
sione curauimus firmare. Huius autem conuentionis testes annotare decreuimus, quorum nomina hec sunt
Gevalkus prior nostre congregationis. Rudolfus consors nostre fraternitatis. RStpertus canonicus noster. Jo-
hannes. Ebero notarius domini abbatis. Adelbertus sculteta domini abbatis. Heinricus sacerdos. Burchardus
capellanus domini episcopi. et alii quam plures, quorum nomina scribere mora non uacat Acta etiam
sunt hec anno dominice incarnationis M.G. septuagesimo H^ Indictione . . Regnante Friderico Romanorum
imperatore. Existente Rabbotone Spirensis ecciesie episcopo.
Auf dem aufgedruckten, kleinen, kreisförmigen, aber beschädigten Siegel befindet sich ein vorwärts sehendes männliches
Brustbild mit unbedecktem Haupte, in der Hand einen Zepter haltend; mit der Umschrift: Gebeno Abb, Sei. Lam*
be . . . • Die Charte ist sehr beschädigt.
CCCLXI*).
Cr« In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Fredericus diuina fauente dementia Romanorum Imperator et
semper Augustus. || Quotienscumque inter diuersias personas et precipue pro negotiis ecciesiarum, sopita
*) Die Original -Urkunde hat sehr durch Moder gelitten; doch ist ron dem Texte verhältpissmässig nur wenig Terloren ge»
gangen, und dies konnte aus dem grossen Kopialbuche des Müosterschen Domkapitek ToUkommea und sicher ergänxt
werden.
Digitized by L^OOQ IC
1173. i\d
totius litis controuersla, bonum pacis ordiDatur, Qoslre benignilatis esse decernimus^ ut modus compositio-
nis scripli nosiri auctorilate confiimelur, ne conucniionos hinc inde competentcs apud posteros in obliuio-
nem redigantur, Nouerit igilur tarn presens etas quam successura posleritas, qiiali:er Fredericus Mona-
steriensis ecclesif epischopus, etHeinricus comes de Telvcneburg, conuenerunt, pro conlrouersia qu§ uer-
sabatur inter eos de aduocatia, quam prediclus comes tenuit in ciui^aie Monasleriensi, et in curia cpischopi
ibidem sita, et in omnibus ad eandem curiam allinentibus, et in prcbendis fraLrum Monastericusis ecclesie,
excepta curia Rekene, que iuri aduocatie sue nullatenus allinebat. Prefatus itaque epischopus inbeneficia-
uit Heinricum comitem de Tekeneburg viginli qualuor libris, que primo uacarent sue potestati, quindccim
inbeneficiatis et neuem uacantibus, conditione tali inlerposita, quod comes illas nouem libras nulli concc-
deret, sed in testimonium factc pactionis suis usibus reseruaret. Prctcrea fratres Monastcriensis ecclesie
predicto comiti quadraginta marcas dederunl, sub tali tenore, quod ncc ipse comes, nee aliquis successo-
rum eius, in ciuitate Monasteriensi et in epischopi curia, uel in prebendis fratrum, aliquid poleslatis iure
aduocati§ haberet, sed potius ex electione epischopi et fratrum, uni persone ipsara aduocatiam in benefi-
cium concederet, que tamen pro eadem aduocalia comili descruiret. Eandem quoque personam si forte
ad necessitates ecclesie uocari contingeret, per expensas uocanlis oporteret inuitari. Verum si hec persona
minus utilis esset epischopo et ecclesie, iterum aliam pro uoluntate epischopi et fratrum subsliluendam esse,
hinc inde confirmatum est. Si uero pro quantilale negotii tam necessaria esset comilis presenlia, ut ab
§pischopo uel fratribus uocaretur, cum expensis uocanlium negolio debet inleresse. Promisit quoque co-
mes Heinricns, quod quicquid in aduocalia de bonis fratrum inboneOciasset, amice et sine contradictionc
penitus absolucret. Si quid uero per alios inbeneficiatum fuisset, ipse nulli inbeneficiatorum super hoc
warandiam prestare deberet. Preterea firmissime compromissum est, quod ncc comes nee aliquis succcs-
sorum eius, iure aduocatie, hospitationes, pelitiones uel exactioncs in prcraemoratis bonis presumeret exer-
cerc. Ad huius igitur pactionis consummationem et omnium prcdiclorum confirmalionem, dilectus noster
Lodowicus epischopus, prenominati successor epischopi, et comes Symon filius comiiis Heinrici, in pre-
sentia nostre maiestatis conuenerunt, epischopo altestante, quod comitem Symonom fiJium comilis Heinrici
pro prefatis viginti^ quatuor libris, beneticio Wigboldi de Metel et aduocalia iu Melel inbcneficiasset, co-
mite uero Symone assentiente et spondcnte, quod paclionem palris pro se et pro palre in omnibus inuio-
labiliter obseruaret. .Vt autem tam epischopi et fratrum, quam predicti comitis conuenlionem nulla in po-
sterum persona secularis uel ecclesiastica , magna seu parua, uiolare uel in irrilum reuocare presumat, pro-
sentem paginam inde conscriptam signo nostr^ maiestatis insigniri precepimus, slatucnles et decernentos,
ut huius conuenlionis uiolator Quinquaginta hbras auri puri persoluat, mcdielalem camcre nostre, et reli-
quam partem iiiiuriam patientibus. Huius rei testes sunt. Wichmannus Magdeburgensis ecclesie archiepi-
scopus. Adelhous Hildcneshemensis episcopus. Vdo Cicensis episcopus. Marliuus Misnensis episcopus. Heinri-
cus Brixinensis episcopus. Conradus Corbeiensis abbas. Atholfus Werlliinensis abbas. Hclnricus dux Bawa-
rie et Saxonie. Otto marchio Misnensis. Otto marchio Bjandenburgensis. Theodericus marchio Lobizzensis.
Albertus palatinus comes de Sumersenburg. Bernhardus comes de Aschcrsleiue. Heinriciis comes de Baue-
nesberg. Hermannus comes de Rauenesberg. Rolholfus de Stenuorde. Bernhardus de Hurslmare. Theoderi-
cus de Sallesberg. Gerhardus de Lon. Wernherus de Burchlo. Widekindus aduocatus de Reden. Erneslus
de Hunstre. Albertus de Wlfheim. et alii quam plures.
Signum domni Frederici Romanorum Imperatoris invictissimu (L. M.)
Ego Godefridus cancellarius uice Christiani Mogontini archiepiscopi et archicancellarii recognoui.
Acta sunt hec anno dominice incarnalionis M^. C*^.LXX^.HI*. Indiclione VI«. Regnante domno Frederico
Romanorum imperatore gloriosissimo, anno Regni eius XX^.H^. Imperii uero eius X^VUIR Datum Goslarie,
Uli. Nonas Maii, Feliciter Amen.
Du Siegel, welche« seitwarU nebea dem Monogramm aufgedrockt war, ut verloren gegangen« . . . v^OOCyl(^
igi ize y ^
V
«0 **''•
CCCLXII.
Aus dem Kopialbucbe des Klosters Gehrden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Evergisus patherburnensis ecciesie epLscopus. Divinis et
humanis legibus sanctilum est» ul privilcgiis ccclesiarum que contra jus non sunt usurpata, tanta perpetue
observalionis debealur revercnlia ut nulla hec malignanlium retraciare possit diligentia. In bis enim non
solum malignandi facultas sublrahilur, verum eciam seriös rerum geslarum ad memoriam posteritatis salu-
bri consilio reducitur. Inde est quod ea que iuste et rationabililer agimus lilterarum monumentis man-
cipanda esse censemus, ne processu teraporis in oblivione vcniant et memorie nostre negligenlie
crimen impingatur. Ad noliciara itaque tarn presenlium quam fu(urorum presenti scripto deducimus,
quod quidem Werno de Brach sicut honeslis sie eciam religiosis parentibus ortus omne Patrimonium
suum omnemque posscssionem suam cum omni usufrucluario, omnia denique que in rebus mobiiibus
aut immobilibus habebat, videlicet in servis et anciilis, areis, domibus, villis, terris cultis et incullis,
viis et ioviis, silvis, pratis, pascuis, aquis, aquarumque decursibus, piscationibus, molendinis, exitibus •
et redilibus et in reliquis quocunque modo possunt pervenire utilifatibus, ecciesie Dei et beatissime
ejus gcnitricis Marie et beati Pelri apostoli in Gerdine, consensu legilimorum heredum suorum in nostra
presentia et in communi convcntu populi sub banno regio libera traditione ad communes usus Deo inibi
servientium donavit. Nomina villarum et domorum hec sunt: Bernicghusen , Rinxstinchusen , Theneshem,
Brach munilionem cum omnibus pertlnentiis suis, Bist, Luilwartessen, Walderinchtorppe , Heslene, Wimi-
ninctorp, Wernessem. Considerans autem non satis sibi integrum fore si sua Deo offerret, se ipsum vero
subtraheret, iuxta illud. Si recte offeras, recte autem non dividas, peccasti, Paucis postmodura diebus
interpositis se ipsum una cum consorte sua Beatrice tarn gencre quam moribus egregia in eodem cenobio,
vivum hole caustum Deo obtulit, et ut his omnibus supremam manum imponeremus humiliter postulavit
Nos vero fidelis viri piam devotionem benigne favore persequentes, et pro qualilate meritorum spem eteme
retributionis apud divinam misericordiam exspectantes, pretaxata illa predia cum mancipiis suis omnibusque
appeuditiis suis in tuitionem et protectionem nostram recepimus, et pro debito oflicii nostri ecclesiastica
defensione defendimus tuemur et conseruamus auctorilate Dei et beati Petri et banno episcopali securita-
tem et pacem prefato cenobio in his prediis, lege in perpetuum valitura confirmamus, perpctuo anathc-
mate innodantcs eos, qui hec dona fidelium redemptiones animarum quovis malo ingenio aut temerario
ausu alienarc aut in irritum revocare presumpserint. Preterea collata sunt quodam ab aliis predicte ec-
ciesie, una domus in Nedere, una m Liuboldeshen , una in Willenhusen, una in Burch, una in Pikilissem.
Quedam pecunia ecciesie sunt comparata, una doraus in Northen una in Willenhusen una in Heckeidessen,
ibidem decima super novem mansos, una doraus in Radolveshem. Hec itaque bona premissa et cetera
omnia a prima fundatione conquisita, vel in posterum conquirenda cum omnibus suis privilegiis, huic
actioni nostre includimus, et ecciesie Dei in Gerdine sub divini examinis comminatione in perpetuum con-
firmamus. Hujus autem rei veritas ut rata et inconvulsa omni tempore permaneat, hanc cartam inde con-
scribi et si<»illi nostri impressione firmari, et testes subter annotari precepimus, quorum nomina sunt hec:
Cunradus Corbeiensis abbas, Heinricus dux Bavarie et Saxonie, Canonici de domo, Sifridus major prepo-
situs Almarus decanus, Ekbcrtus, Reimbertus prepositus, Uffo, Godescalcus prepositus, Bernhardus, Heri-
bertus Allmannus, Folcbertus, Meinricus, Reinherus, Heinricus patherbornensis abbas, Franko Lisbemensis
abbas- Liberi: Folcwinus et frater ejus Widekindus de Swalenbergh, Athelbertus comes de Everstein,
Bernhardus de Lippia, Graph et Isseith de Greven; ministeriales: Cunradus Stapel et filii ejus Manegoldos,
Hereman, Rudolf, Widerolt, Andreas et Conradus frater ejus, Hugo et Hugo Lombart, Conrad et frater
cius Bertolt et alii complures. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M.C.LXXIII. Indictione sexta,
resnante domino Frederico Romanorum Imperatore et semper Augusto in solemni conventu principum et
multorum nobilium, decimo nono Kalendas Septembris, apud patherburne feliciter amen. Y^|-^r7|/>
ltT3. 421
Affixum isti erant presentes. Quando Otto comes de Raveosberch viva voce et ex bona voluntate
bonis in Renstinchosen , Berninghusen , Thedessen et in Brak ecciesie Gerdensi pertinentibus, qua per vie-
len tiam et contra iusticiam habuit sub se, penitus renunciavit Vir nobilis dominus Adolphus comes de Wal-
theke, Hartradus Wulf, Johannes de Busge, Lodewicus Hake, Herbordns Voss, Evcrhardus Ledebur
Wernberus Stapel, Clerici vero: Fredericus plebanus in Holthusen et Conradus notarins prepositi pader-
burnensis, famuli: Hermannus Herevest, Hermannus, Yrnolf et alii quam plures. Isti erant presentes quan-
do commutatio agrorum facta fuit ante portam curie in Hekeldessen inter ecclosiam Hersuedensem et Ger-
densem. Ex parte Hersuedensi dominus Johannes abbas ipsorum, dominus Johannes abbas de Dunemunde,
Hermannus Cellerarius, Gumpertus, Conradus de Kasle, frater Bertramus, frater Conradus de Scherve,
frater Ernestus, frater Hermannus de Bunessen; milites Goszwinus de Wethen, Themmo de Rimbeke, Al-
bertus gogravius de Mederike ; laici vero alii Rodolfus de Bun , Albertus de Ykenhusen. Ex parte Gerdensi,
Adolphus prepositus, dominus Henricus abbas Monasterii, Gerhardus sacerdos de Hersia, Henricus de Mes-
cede, Gerhardus et Wulframus conversi Gerdenses; Milites: Regenbodo, Fredericus et Fredericus et Her-
mannus et Conradus ipsorum filii de Ystingdorp, Thidericus de Sebeke, Alexander de Fleglhen, Henricus
de Wartberg, Hermannus de Siddessen et Hartmannus Gogravius; Laici vero alii Bernhard us Kove, Johan-
nes de Pistrino, Hennekyn, Goswinus, Johannes comes; vilHci vero: Fredericus, Hermannus et Herbordus
de Hampenhusen, Gerhardus et Werne de Luthaerdessen, Item Hermannus de Mengerszen et Floriko de
Wartburgh et alii plures.
Aliud: Novcrint omnes quod Otto heres in Ravensberg in preseptia nobilis viri domini Adolfi
comitis de Waltecke bonis nostris Rcnstinghusen , Beminghusen, Thedessen, Brak, que sub se contra
iusticiam habuit penitus renunciavit. Hujus facti testes sunt: Hartradus Wulf, Johannes de Busche,
Ludewicus Hake, Herboldus Vos, Everhardus Ledebur, Wernberus Stapel milites; Conradus nolarius do-
mini prepositi patherburnensis, Fridericus plebanus in Holthusen, dominus capellanus cast'rj, Hermannus
Hcrevest, Hermannus Inolf et alii quam plures.
CCCLXIII.
Aus dem Archive ku Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. ||Philippns Dei gratia sancte Coloniensis ecciesie archiepisco^
pns. Notum sit tarn futuris quam presentibus Chiisti fidelibc^s, qualiter magister OTTO Capenbergensis
cenobii prepositus a domina Luitgarde Nussiense abbatissa petiit, quatinus omnem dccimam que sue eccle-
si§, de domo queCassela dicitur, debebatur, Capenbergensi ecciesie sub detcrminato pacto donaret. Quod
illa, quia magne pietatis erat mulier, consensu totius «capituli pro amore Dei libenter concessit, ipsaque
concessip a pie memorie predecessore nostro domino archiepiscopo ARNOLDO secundo, scripto et sigillo
confirmala est, sub multorum testimonio. Sed quoniam dies mali sunt, et cuncta sub sole uexacioni sub-
iacent, quorundam machinacione querimonia de prefata decima, nouis quibusdam causis suscitata est sub
memorati Ottonis successore, atque ipsa querimonia usque ad tempus dilecti fih'i nostri HERIJtfANNI quarti
sepedicti cenobii prepositi durauit. Qui necessitate compulsus sollicitc cogitauit, qualiter hanc diuturnam
querimoniam prorsus in perpetuum sopiret atque decideret, et prudenti consilio, conuentione cum Nus-
siensi ecclesia facta, domum quandam Reomago prope ripam Rheni sitam, octo marcis ei in perpetuam
proprietatem comparauit, eo sane pacto, ut prefate domus decima, tam in nutrimentis animalium, quam
in annona trium tantum beneficiorum, que eidem domui ooUata esse dinoscuntur, eque in perpetuum ins
et proprietatem Capenbergensi ecclesi9 cederet, et nunquam ultra aliqua exactionis mencio de ea fieret,
Que conucntio, ut ralam et rationabilem haberet consummacioncm, nobis COLONI9 generalem sinodum
celcbrantibus, prefata abbatissa uenit in presentiam nostram, et eandem decimam sub testimonio omnium
qui aderant nobis resignauit, quam et dos continuo iam dicto preposito HERIMANNO et ^cclesie Capenber-,
Cod. dipl. hwu Weaifal. U. 16 Digitized by V^ÖOQIC
422 1173.
gensi assignauimus , ipsamqne doBadonem presenti pagina et sigiili nostri impressione confirmamas, aucto-
ritate Dei et beati Petri ac nostra ^terno anathemati omnem subiicientes hominem, qui ullam deinceps ca-
lumpniam Capenbergeosi ecclesi^ super hac suscitaaerit causa. Acta autem sunt hec anno dominice incar-
naciouis H®. C^. LXXIII^. Regnante FRIDERICO glorioso RomanOrum imperatore. Presenübus idoneis testi-
bus, scilicet Brunone maioris ecclesie preposito. Hugone eiusdem ecclesie decano. Luthario Bunnensi pre-
posito. Sifrido Xanctensi preposito. Symone sancti Gereonis preposito. Cunrado sancti Severini preposito.
Teoderico sanctorum apostolorum preposito. Heinrico abbate Sancti Pantaleonis. Godescaico abbate sancti
Martini. Rembodone abbate TuiciensL Nicoiao abbate Sibergensi. Geldolfo abbate de Brunwilre. Wernhero
Steinueldensi preposito. Herimanno preposito de Cnetsteden. Theoderico comite de Honstaden. Euerhardo
comite de Seine. Alberto comite de Molbach. Wilhelmo comite de Juliaca. Wezelino sancti Andree pre-
posito.
Dm bekannte grosse elliptische Siegel des Enbischofs ist unten seitwärt« neben der Schrift iufgedrockt, so dass die
leisten Zeilen derselben nur ohngeiabr bis in die Mitte der Charte reichen, und so ein Raum für das Siegel leer
gelassen ist.
CGCLXIV.
/j . In nomine sanct^ et indiuidue Trinitatis. ||Ego Philippus Dei gratia sancte Goloniensis ^cclesie archiepi-
scopus. Quociens seruomm Dei iustis petitionibus assensum prebemus, nostr^ nichilominus utilitati in per-
peUium prouidemus. Notum igitur facimus tarn presenti etati quam secuture posteritati, quod abbas Fraiico
et fratres Lisbernensis cenobii decimam cuiusdam curtis sue in territorio Susaciensi in uilla Northwalde
iacentem, assensu Bernhardi prepositi, Alberti decani, c^terorumque fratrum Susatiensis ecclesie, assensu
etiam Heremanni uillici et Godestine qui eam de manu prepositi receperunt, Godescalci quoque qui illam
ab ipsis in beneficio possedit, in beneplacito nostro iure priorum possessorum obtinuerunt, scilicet ut duo-
decim tautummodo nummos Susaciensis monete aniiualim prefatam decimam habenti persoluant. Quam
rem, quia nostra interest nostrique propositi res ecclesiarum promouere atquc tueri, pro salute anime mee,
et ut memoria nostri illo in loco in perpetuum habeatur, concessimus, utque rata et inconuulsa semper
hec actio permaneat, banni munimine et sigiili nostri impressione firmauimus, testibus idoneis subtcr anno-
tatis. Nomina testium. Clericorum. Bcrnhardus prepositns. Conradus prepositus sancti Severini. Sifridus pre-
positus Sanctensis. Johannes prepositus. Albertus decanus. Perogrinus. Conradus. et ceteri fratres. Libero-
rum. Ueinricus comes de Arnesberg. Walterus aduocatus. Heinricus Munczhun. Erpo. Ministerialium. Herc*
mannus uUlicus. Jerardus frater eius. Thiemo. Hildegerus. Brünsten. Godescalcus de Patbberg. Fredericus.
et alii quam plures. Si quis igitur hec infringere temptauerit, nisi quantocius his cognitis resipiscat, etemo
anathemati subiaceat.
Acta sunt hec anno dominic^ incamationis M^C^.LXXIII^ Indictione VI. Regnante uictoriosissimo Ro-
manorum imperatore augusto Frederico, anno regni eius XXIP. feliciter.
Das mit Pergamentstreiren angehängte, grosse elli|>tische Siegel xeigt den Ersbischor sitsend, mit der Mitra auf dem
Kopfe, den Bischorsstab in der rechten, ein offenes Buch in der linken Band haltend, mit der Umschrift: Philippus
DT. Gra. Coloniensis Archiepc f.
CCCLXV.
Aus einem alten Copiario des Ludgeri- Stifts.
In nomine Sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Ludewicus Dei gratia Monasteriensis ecclesie dictus
^piscopus, utile duxi, opus quoddam deuotionis mee sancte successorum meorum dilectioni ueritate pre-
Digitized by L^OOQ IC
1173. ^ 123
sentis pagine cam Sigilli mei inpressione intimare et intimando commendare, quatinns pio eorum prestante
patrocinio, et cooperante instrumenti huios fideii testimonio, ratum permaneat el indiuulsuro. Notum igitur
sit tarn fQturis quam presentibus» quod in ueneratione beati patris nostri sancti Ludgeri, ecclesie suo, que
tempore meo in australi parte Monasteriensis Ciuitatis fundata est, Mansum in Wargebcke cum uniuersis
agris et pascuis et arboribus ad ipsum pertinentibus, in doiem et prebendam sacerdotis . . . ecclesie libere
habendum et quiete possidendum, sub banno, ut si quis temerarius infringere presnmpserit anathema sit,
ad altare prenotate ecclesie deuotus contuli. Facta autem sunt hec anno dominice incarnationis M<'.C®.LXXin<^.
indictione . . regnante gloriose Romanorum imperatore Fritherico , presentibus et communi consilio et desi-
derio applaudentibus uiris honestis tarn clericis quam laicis. Quorum nomina sunt hec. Bernhardus maioris
ecclesie prepositus. Engelbertus eiusdem ecclesie Decanus. Franco vicedominus. Sifridus Magister. Bernhar-
dus cellerarius. Hermannus de Lage. Gothefridus de Patherreburne. Herimannus de Beruernen. Hermannus
de Herbeden. Franko minoris ecclesie Decanus. Conradus Monasteriensis uillicus. Liubertus de . . . Eme-
stus Monasteriensis. Albertus dapifer. Ingelbertus Dulmoniensis. *)
CCCLXVI.
Aus dem Fürstl. Salm -Horstm arischen Archive.
l In nomine Sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Ludewicus Dei gratia MimiGardevoRdensis ecclesie epi-
scopus. Quia diuina dispensante dementia, sancte Monasteriensis ecclesie sedem cura pastorali regendäm
suscepimus, pie memorie noslrorum predecessorum sequentes uestigia, Bene ab ipsis inchoala, deuotione
non impari stabilire ac promouere salagimus. Notum itaque facimus tam futuri quam presentis cvi fideli-
bus, qualiter ecclesiam in Legden cum dote et uniuersis eins appendiciis, adiuncta nichilominus ecclesie
eiusdem decania, dilectis sororibus nostris in Asbeke Deo seruientibus, libera in perpetuum traditione con-
cessimus, quatinus sanctissimas earum orationes hac nostre largitatis elemosina recompensantes» nobis no-
strisque successoribus eas in §uum proficuas redderemus. Vt igitur hec nostre benignitatis concessio pre-
dictis Christi pauperculis in omne tempus rata stabilisque permaneat, nostri eam priuilegii auctoritate ac
sigilli impressione communimus, eos uero qui qualibet sue malignitatis fraude labefactare temptauerint^
usque ad condignam satisfactionem, corporis ac sanguinis dominici communione priuamus. Testes uero
huius largitionis sunt. Bernardus Monasteriensis ecclesie prepositus. Ingelbertus decanus. Vdo custos et pre-
positus beati Pauli. Franco uicedominus. Bernardus cellerarius. Hcrimannus.de Lage. Herimannus de Be-
uerne, cum ceteris maioris ecclesie canonicis. Werenboldus Varlarensis prepositus. Laici quoque nobiles.
Comes Symon de Tekeneborch, maioris ecclesie aduocatus. Minisleriales. Ernestus Monasteriensis. Litbertus
de Beuerne. Godefridus de Sconebeke. Litbertus de Thuschusen. Brunstenus et Rutcherus de Bilrebeke.
Bernardus de Dulmania.
ZwiAühen dem Ende des Teitea und dem aufgcdrucktea Siegel befindet «ich noch ein beträchtlicher leerer Raum« Dai
Siegel ist sehr beschädigt.
CCCLXVIJ.
IN nomine sancte et indiuidu^ Trinitatis. Euergisus Dei gratia Paderburnensis ^cclesie humilis episco-
pus. Grata Deo et accepta est oblatio que in usus Deo die noctuque in ecciesia seruientium confertur,
ut diuinis tanto liberius intendere possint, quanto per rerum necessariarum defectum ad exteriora euagari
*) Di« Lucken sind schon im Copiario abiiditlich leer gelasses. /^^ i
16 * Digitized by V^OOQlC
424 11 TS.
non compelluntur. H^c adtendentes ^cclesie beatorum apostoloram Petri et Ändree in Paterbaraen, que
modica m rebus ad prebendam fratrum pertineniibus usque adhuc extiiit, pro eo quod eiusdem ecclesie
fuodator beate memorie episcopus Meinwercus, ante quam consumaret quod intenderat, morte preuentus
est, aliquid grätig impendere carauimus. Mansum itaque unum in Dornede, quem Richdacos quidam ecde-
sif ministeriaiis a predecessore meo episcopo Bernhardo et a nobis in benefieio tenuit, ab ipso absolui-
mus, ita ut acceptis tribus marcis ipsum nobis mansum resignaret, eo uidelicet pacto, ut dum uiueret
ipsum mansum a fratribus iam dictf ecclesie teneret et tres solides annuatim eis inde persolueret. Bis ita
condictis et factis, mansum ipsum predict^ ecclesie tradidimus, ita ut Richdaco defuncto liberam fratres
ipsum locandi per manus decaui sui habeant potestatem, prout melius et utilius poterunt. Hoc itaquo
nostrc traditionis factum, ne quis successorum meorum uel alius quilibet immutare uel infringere presumatp
Dei et beatorum apostoloram Petri et Andree et nostre auctoritatis banno confirmauimus, presentibus et
consentientibus maioris ecclesie canonicis. Sifrido preposito. Almaro decano. Ekberto. Remberto preposito.
Yffone. Herberno. Godescaico preposito. Bernhardo. Allmanno. Folberto. Meinrico. Burchardo. Bezzelino.
L&dewico. Conrado. Reinhero magistro. Conrado. Titmaro preposito. Godefrido. Alexandre. Erpone. Heinrico.
Lamberto. Laicis uero liberis et ministerialibus. Ludolfo de Hosede et filio suo Widikindo. Titmaro de
Burin. Gerlaco de Hitteren. Conrado Staplone. Hugone de Hengeldere. Hugone Langobardo. Hildiboldo uil-
lico. Andrea de Ettelen. Luidero. Conrado de Ettelen. et aliis quam pluribus. Acta sunt bec anno domi-
nice incarnationis M^.C^.LXX^.ÜI^'. Indictione VI. Vt autem rata hec et inconuulsa permaneant, presentem
paginam sigilli nostri impressione insigniri fecimus.
Das mit Hanftcbnarea angehängte Siegel ist das schon beschriebene.
' CCCLXVIII.
Aus einem Kopialboche des Klosters Marienmünster.
In nomine sancte et indiuidu^ Trinitatis. Ego Euergisus Dei gratia Episcopus Patherbnrnensis notifico
tarn presentibus quam futuris, quod curiam Botveit cum omnibus suis pcitinentüs et decima, consilio senio-
ram nostrorum, demisimus abbati et fratribus cius de Monasterio sancte Marie, quam ipsi fratres redemc-
rant Viginti talentis a quodam Wadekone ministeriali nostro, cuius beneficium erat ab ecclesia, et filio
eius Henrico, annuente aduocato eiusdem ecclesie Volquino. Et ut hoc traditio ac redemptio inconuulsa
permaneat, sigilli nostri impressione signari, et nostro sub anathemate, ne quis eam uiolare presumat, mu-
nire curauimus. Testes autem huius rei sunt. Conradus abbas sancti Pauli. Almarus decanus maioris eccle-
sie. SifFridus prepositus maioris ecclesie. Rembertus prepositus. YtTo. Manegoldus et Oltmannus. Canonici.
Liberi. Volquinus aduocatus et Widekindus frater eius. Thetmarus de Buren. Gerlacus et Hcrmannus de
Itteren. Ministeriales. Albertus de Rikerswich. Conradus Stapel, et alii quam plures, qui tunc synodo ade-
rant. Acta sunt hec in synodo Patherburnensi^ anno incarnationis Domini M^'.C®. septuagesirao tercio, sub
episcopo Euergiso, regnante Friderico Romanorum Imperatore.
CCCLXIX.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Gertrudis Dei gratia ecclesie beate Marie in Monasterio
humilis abbatissa, utile duxi, geste cuiusdam rei seriem, sancte Sequentium mearum dilectioni, ueritate
prescntis pagin^ et sigilli mei impres.<«ione intimare, quatinus pio earum prestante patrocinio, et cooperante
meo fideli testimonio, rata pcrmancat et indiuulsa. Nouerit itaque omnium Christi fidelium pia Caritas,
quod quidam presbiter Heribertus, ut se orationibus sanctaram uirginum in claustro nostro deuote Domino
famulantium, ofBciose commendaret, et diem exitus sui eis annuatim in decantaüone uigiliarum et misse
Digitized byC^OOQlC
1173—1174. Mo
animarum, sicut de eis coufisas est, memorialem faceret, quendam fundam suam ciuitati adiacentem, com-
muni earam usui assignanit, et ad altare Sancte Marie hoc modo optulit, ut uniuersus fructus qui inde
annuatim proueuerit, non concedat ad seruicium cellerarii, sed singulis annis, ia die obitus sni, in com-
munem et uoluntariam dominarum libere et integre redigatur consolationem, exceptis tribus denariis, qui
annuatim custodi presentabuntur» ut unum eorum sacerdoti ea die missam animarum celebranti ad altare
ofPerri faciat, de secundo cereum in ecclesia per noctem arsurum prouideat, de tercio det campanario
obulum, et altero obulo comparet incensum. Eiusdem quoque Hereberti pia petitione ego Gertrudis XII.
denarios, Wurthpenninge uidelicet, qui antea mihi annuatim de prenotato fundo exsoluebantur, conuentui
remisi, et a communi usu sororum nunquam deinceps alienandos stabiliter contuli. Facta autem sunt hec
anno dominice incamationis M^.C^.LXXIII^. indictione VI. presentibus et attestantibus priore Aleithe cum
uniuerso conuentn, Gerharde eiusdem ecclesie canonico, Religiosis presbiteris Gerberto et Fulchone, Ot-
tone diacono, Laicis fratribus et conuersis Suethero, Johanne, Ministerialibus quoque ecclesie Helprado et
Willehelmo, Sigebodone.
Das aar die Charte aurgcbeOete Siegel iat länglichmnd und zeigt das Brustbild einer Nonne, in der rechten Hand einen
Palmswcig, in der linken eine Lilie ballend, mit der weitläuftig gesetzten ümscbrift: Gertrudis, f.
CCCLXX.
l In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. ||Ego Phylippus Dei gratis^ sancte Col. ecclesie archiepiscopus,
Omnibus Christi fidelibus in perpetuum. Pastoralis cur^ officium, et presentis diei malicia, que etiam bcne
acta et recte, plerumque et rodere et inuertere ingeniosa est, cogit me, quo ago, magna cautela et dili-
genti examinatione agere, ut et presentibus rata, et futuris utilia comprobentur. Nouerit itaque tam mo-
demorum quam futurorum discreUo» Quod Sosatiensis ecclesie conuentus uniuersus, familie totius assensu
et consilio, nemoris partem quod Bocholt dicitur, uidelicet quantum ad duos mansos agri sufficerent, snc-
cidi fecit, honestisque uiris su^ ciuitatis inöolis agros ea pensione contradidit, ut quotannis certum censum,
scilicet sex solides su^ monete de manso, et pro redemptione decime, itidcm de manso, solidum unum
persoluerent, ac de c^tero eiusdem iuris, quo contribules eorum, qui Aldeholt et Spret incolunt, commu-
uionem acceperunt, ut uideUcet soluta annuatim prescripta et census et decime pensione, in nuUam singu-
laris seruicii ab aliis quos premisimus compellantur exactionem. Ferro cum iuris mei eadem esset decima,
pro remedio anime me^ successorumque meorum, eam iam dicte ecclesie et fratribus ibi Deo famulantibus
liberaliter contradidi. Et ne a quoquam postmodum possit hoc donum adnullari, Sigilli nostri impressione
et banni principis apostolorum Petri et mei auctoritate roboraui. Testes. Sifridus Xantensis prepositus. Ber-
nardus Sosatiensis prepositus. Johannes Seflicensis prepositus. Herimannus maioris ecclesie in Colonia cano-
nicus. Nobiles. Heinricus comes in Arnesberg. Rabodo uan ther marka. Euerhardus de Dalc. Heinricus uan
ge u5re. Heinricus uan ther Rura. Ministeriales. Heinricus de Volmudesteine. Gerhardus et Gozwinus fratres
eius. Herimannus schultetus Sosatiensis. Thiemmo. Brunstenus. et alii quamplures. Acta sunt hec anno do-
minice incamationis M° C®. L®. XX<>. IUP. Indictione VII. Regnante domino Fritherico Romanorum imperatore
gloriose. Anno regni eius XX^IF. Imperii uero X^VHP. anno quoque presulatus nostri VIR Feliciter. AMEN.
Das Siegel ist serbrocbeo.
CCCLXXI.
Aus dem Archive sa Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. |I HERIMANNVS Dei gratia Monasleriensis episcopuS.
Quia dignum et iustum esse cognoscimus, ut fcclesiarum in dyocesi nostra consistentium utilitati et paci
Digitized byC^OOQlC
426 ii'i* — ii'y*.
quantam in nobis est consulamus, notum facimus ei qa^ nunc est generationi, et omni que uentura est,
qualiter JOHANNES de BVRC ministerialis noster, in spe salutis ^terof , se et sua, videlicet possessionem
in qua manebat et mansum, CAPENBERGENSI fcciesie contradidit. Et quia pro decima eiusdem mansi
ipse sacerdoti in BVRC redemptionem dare consueuerat, scilicet duos solides Tremonieusis monete, nos
eandem possessionem et mansum et redemptionem decime, presentis scripturf testimonio et sigilli noslri
impressione, Capenbergensi ^cclesie confirmamus, auctoritate Dei omnipotentis et beatorum apostolonim
PETRI et PAVLI et nostra omnem anathematizantes hominem, qui contra bec uenire et hec conaellere ini-
quam presumptionem temptaueriU Testes huius rei sunt. Bernhardus maioris fcciesie prepositus. Engelber-
tus eiusdem ^cclesi^ decanus, Godefridus prepositus in Frankenevort et canonicus in Monasterio. Weren-
boldus prepositus in Varlare. Franko abbas Lisbernensis. Nobiles autcm. Symon comes de Tikenebui^. He-
rimannus comes de Rauenesberg. Henricus comes de Dale. Wicboldus de Horstmere. Ministeriales uero.
Rodolfus de Menhuvele, et fraterLiudolfus de Wernen. Conradus de Ludenkhusen. Lutbertus de Asbeke.
et alii quamplures. Actum est anno dominicf incarnationis M^.Co.LXX^.IlII^. Indictione Yll. Regnante
Friderico Romanorum Imperatore Glorioso.
VoD dem mit PergameoUtreifeo auf die Charte festgehenetea Siegel , welches mit den an den nächstfolgenden ürkundeo
dieses Bischofs befindlichen von gleicher Beschaffenheit gewesen^ ist über die Hälfte wcggebruchen.
CCCLXXII.
Aas dem Fürstl. Salm-Horstmar'schen Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. ||Ego Herimannus superna dispensante dementia humilisHo-
nasteriensium minister, summique ministri uestigia sequi cupiens, commissis mihi ouibus tam in commodis
rerum temporalium quam in profectibus animarum pie consulere ac subuenire curaui. Et quamuis cum
apostolo libenler ad omnes bonum operarer, roaxime tamen ad eos patemum babui affectum, quos mundo
mortuos soli Deo per sancte conuersationis Studium uiuere, et eius pro quiete omnium ac salute clemen-
tiam indesinenter credidi exorare. Vnde et fuit quod monasterium in Asbeke ad Dei omnipotentis serui-
cium a pie memorie antecessoribus meis propagatum, speciali deuotione ampleclebar, et inibi Christo famu-
lantibus ut quietam in Dei laudibus uitam peragerent utilia sempcr prouidi. Proinde curtim episcopio per-
tinentero, ex cuius uicinia multas pertuiere pressuras, cum uniuersis usibus suis concessi, ea tamen ra-
tione, ut duo seruicia que exindc debentur tam mihi quam successoribus meis singulis annis persoluereut.
Vt etiam hec mea benignitas ipsis firma stabilisque permaneat, eam priuilegii auctoritate roboraui. Facta
sunt hec anno dominic^ incarnationis M".C®.LXX**.1III®. Indictione Vlla. presidente Romane sedi Kalixto papa,
regnante gloriosissimo Romanorum imperatore Friderico semper Augusto, presentibus clericis. Bemardo
maioris ecclesie preposilo. Vdonc minoris ecclesie prcposito. Francone uicedomino. Bemardo de Ibenburen.
Alberto. Nobilibus. Rodolfo de Steinvurde. Godescalco de Lon. Cunrado de Wetherenge eiusdem loci ad-
uocato. Widekindo in Vrekenhorst aduocato. Lefhardo de Elen. Ministerialibus. Ernesto. Ludolfo. Ludberto.
Alberone. Gerlago.
Das Siegel kommt mit dem, bei dem Jahre 1175 beschriebenen überein.
CCCLXXIII.
Aus einer Handschrift des 13. Jahrhunderts, im KÖnigl. Archite zu Hanover, abschriftlich roilgetheilt Ton Moojer in Minden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. A. Mindensis episcopus. Quoniam per sanctarum precum
suffragia catholica suffulta existit ecclesia, decet omnes in Christo fideles inuicem se fraterne karitatis
amore preuenirc et dcbita orationum subsequi deuotione. Vnde et nos ecclesie, cuius non electione me-
Digitized by L^OOQ IC
1175. 427
riti, sed heu iodigni pastoris uicem gessimns, fraternum ecciesiarom querere studuimus subsidium, quatinua
mutuam in orationibus ceterisque nostris necessitatibus semper inter dos haberemas refugium. Anno igitur
incarnationis Domini M.C.LXX.V. Indictione octaua, cum pro peccatis nostris redimendis peregre beaii
Jacobi apostoH limina uisitaremus, ad Gorziensem ecciesiam, Cluuiacum, ad sanctum Egidium, Turonis ad
ecclesiam beati Martini, et reliquas infra positas uenimus ecciesias, et fraternitatis societatem simulque ora-
(ionum mutuam uicissitudincm nobis et ecclesie nostre Mindonensi donari postulauimus. Quam et cum omni
alacritale et omnium conniuentia acceptam, uersa uice ecclesie nostre fratemitatem ipsis contradidimus.
Qua propter fideles tam nostri quam fratrum successores studii nostri attendant deuotionem, et anime sue
perpetuam tenenles consolationem , ad utriusque uile prosperitatem, fidelissime et inconuulsam salutarem
conseruare studeant confederationem ').
Anno incarnationis dominice M.C.LXXIIII. V®. Idus Januarii«), contigit domnum Annonem Mindonensis
Saxonie episcopum, peregrinationis gratia sanctum Jacobum adeuntem, uenisse ad Gorziense cenobium, et
ibi de fraternitatis societate pridem habit^ inter easdem sanctas ecclesias ambas beati Gorgonii ueneratione
illustres requisisse. Verum quia lougi temporis interuallo multa obliuionem accipiunt, oportunum uisum
est, quatinus eadem fraternitas redintegratione salubri renouaretur. Complacito igitur eiusdem domini epi-
scopi et uenerabilis prouisoris nostri Petri, consilio seniorum nostrorum, Rainbaldi prioris, Girardi prepo-
siti, Petri custodis, Fulchonis capellani, Simonis cantoris, consentiente capitulo, societatem pristinam cum
omni caritate et benignitate reiiouauimus, in posterumque Deo iuuante seruare curabimus. Et hec eadem
domino Thitmaro preposito, Conrado decano, ceterisque Mindonensis ecclesie fratribus scribere dignum
duximus, ut nostri mutuo memoriam habeant, sicut fratrum decet meminisse. Hec est itaquc societas et
conscriptio fraternitatis tradita domino episcopo et sanctissimis fratribus, Rciuboldo presbitero, Nithuiigo
subdiacono, capellanis. Si quis fratrum sanct^ illius ecclesie ad nos uenerit, quasi unus ex nostratibus in
choro, in capitulo, in refectorio reputabitur. Sacram hostiam singulis annis primo die post octauam apo>
stolorum offerimus pro peccato, pro pace et statu 'ecclesie Mindonensis, et secundo pro requie defuncto-
rura. Preterea si breue cuiuslibet defuncti delatum ad nos fuerit, triginta ofBcia agimus in conuentu, in-
forioris ordinis fratres psalterium soluant, conuersorum singuli centies Pater noster. Ceterum in largitioni-
bus clemosinarum, in orationibus et cunctis bonis operibus nostris tam uiui quam defuncti sancte illius
ecclesie nobis participiantur.
Nouerint omncs presens scriptum uisuri, quod ego frater Oggerius, prior Cluniacensis ecclesi§, com-
muni totius capituli cousensu, concessi domno A. Mindonensi uenerabili episcopo, et sociis eins, Reinboldo
et Nithungo, omnium bonorum participium, qu^.in capite Cluniacensis ecclesie et in locis eius ubique ter*
rarum Sunt, in missis, psalmis, elemosinis et omnibus qu^ in camis et spiritus contritionibus apud nos
geruntur. Concessa sunt hec predicta non solum ipsis, qui presentes hec in capitulo deuote petierunt, sed
etiam omnibus roemorate Mindonensis ecclesie canonicis defunclis, ut neniente ad nos breui de obitu eurum,
preter commune beneficium absoluantur in capitulo et oflicia, et missa in conuentu cantabitur. Similiter
et ipsi per omnia facient nobis et nostris.
Notum sit omnibus hominibus, quod domnus Anno Mindonensis episcopus in capitulo sancti Egidii
residens, cum domno Raimundo abbate, Geraldo priore, et ceteris fratribus hanc inter utramque eccle-
siam fraternitatis societatem instituil ipse et ab ipsis impetrauit perpetuo seruandam, ut uterque locus et
Wahrscheinlich waren dieser bischöflichen Verordoang die nun folgenden FratemitäU- Briefe der einzelnen Klöster und
Stifter ein?erleibt.
Die Jahrxahl iüt nach der Zeitrechnung zu Tcrsteben, welche am 25. Märt die Jahrzahl wechselt; das Datum gehört aUo,
nach unserer Rechnungsweise, in das Jahr 1175, womit die obige Angabe des Bischofs, hinsichUich der Zeit seiner Reise,
übereinstininit.
Digitized by '
cih seiner nvisr,
\j00gle
428
1175.
omnes atriusque loci personc, uidelicet tarn illi qui sunt uiui, quam qui defancti sunt, omnium beneficio-
rum suorum temporaliter et spiritualiter de cetero communionem pariter et participattoneni in perpeiuum
habeant inter se, et post octauas apostolorum Peiri et Pauli institutum est utriusque ecclesie fratrum memo-
riam fieri tarn uiuorum quam mortuorum, in utraque uidelicet ecclesia.
A. Dei gratia Mindonensi episcopo, et T. preposito, et C. decano, uniuersoque Hindonensi capitulo.
B. decanus, Ragin. precentor, Haraelinus magister scolarum, Ph. subdecanus, Ang. cellerarius, totumque
Capitulum beati Martini Turonense, Salutem in Domino. Venientes ad sepulchrum beati Martini Annonem
episcopum uestrum, et Capellanum eius Reinboldum presbitcrum, et Nithungum subdiaconum, ad peticio
nem ipsorum, in fraternitatem et societatem ecclesie nostre nos reccpisse uobis significamus, et insuper uos
et ecclcsiam uestram cum membris suis in eandem fraternitatem recepimus, et omnium bonorum que am-
modo ficnt in ecclesia noslra participes esse constituimus. Ipsc uero auctoritate sua et nomine uestro nos
in fraternitatem et societatem omnium bonorum que ammodo ßcnt in ecclesia uestra ucl membris eius simi-
liter recepit. Fraternitatem autem istam in pcrpetuum seruandam tam ipse quam nos confirmauimus.
Ego Wir. Dei gratia beati Dyonisij abbas«), assensu capituli nostri concessimus episcopo Annoni et
ecclesie sue Mindonensi plenam societatem et participationem bonorum omnium quo fiunt in ecclesia nostra.
Et nos'sponsione episcopi prcdicti et decani et prepositi recipimus simile. Et ut hoc magis ratum habea-
tur, sigilli nostri impressione muniuimus.
Petrus Dei gratia Annalcarium abbas cum omni monachorum conuentu , preposito, decano et uniuerso
Mindonensis ecclesie canonicorum conuentui, Salutem in Domino. Caritas Christi urget nos ut uiam man-
datorum Dei currentes in odorem suauitatis decorem domus illius fidcliter diligamus. Inde est quod fratcr-
nitatis uestre dilectioni duximus significandum, quod. domnum Annonem ecclesie uostrß pastorem, cum de-
ricis suis Reinboldo presbitero et Niduino subdiacono, in omnibus ecclesie nostre beneficiis gratanter susce-
pimus, et eandem beneßcii largitatem uobis et ecclesie ueslre concanonicis fideli deuotione concedimus.
Non enim longa maris et terrc interualla poterunt soparare, quos amoris Christi nectit amor. Yniuersita-
tem itaquc uestram petimus, et petendo rogamus, quatinus huius confraternitatis mutuam uicissitudinem
nobis et ecclesie nostre reddatis, et apud misericordcm iudicem precibus uestris paruitatem nostram com-
mendetis, et posteris uestris, ut idem faciant, scriptum relinquatis. Nos uero huius premissi debito tene-
mur in orationum suffragia, uobis et posteris uestris uiuis siue defunctis exhibere procurabimus. Yalcat
sanctitas uestra.
CCCLXXIV.
Aus dem Archive su Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinilatis. ||HERIMANNVS Dei gratia Monasteriensis episcopus. Cum dig-
nitas episcopalis benignitatis su§ studio cunctis Christi fidelibus habeat prouidere, precipu§ tamen circa eos
qui spiritu feinientes dominoque seruientes diuinis se per omnia mancipauei-unt obse(iuiis, soUicitudinis suo
curam debet exhibere. Vnde et nos dilectam nobis in Christo Capenbergenscm occlesiam in omnibus pro-
mouere, et fratribus in ea Dco famulantibus liberalitatis nostre gratiam ostcndcre cupientes, ipsis pro re-
medio anime nostre ecclesiam in BVRC tradidimus in pcrpetuum. Preterca notum esse volumus genera-
tioni omni quo uentura est, quod decimara quandam de curti ipsorum in BLOTINCDORP, uidelicet III.
solides et VI. denarios Monasteriensis monele, ministerialis noster Livdolfus de LETTE a nobis in beneficio
habebat. Quam decimam idem Livdolfus, acceptis IIIL marcis, nobis uoluntarie resignauit, quam et nos,
'J) WUbelm 11. wurde 1172 Abt su Saint -Den^s bct Paris, und resignirte am 10. Mai 1196.
Digitized by
Google
1175. 429
ipso annuente et petente, Capenbergensibus fratribus perpetua donatione concessimus. Ut aatem hec omni
tempore rata et inconcussa permaneant, ea presenti scripto, et sigilli nostri munimento roborare curaoi-
mus, auctoritate Dei omnipotentis et nostra a communione ecclesie sancte sequestrantes omnem hominem
qui aliquo modo contra hec uenire temptauerit. Prime donationis testes sunt hii. Sigelo prepositus Wer-^
zeburgensis. Thitmarus canonicus maioris ecclesie Monasteriensis. Ever canonicos sancti PAVU. Amelungos
sacerdos de LÜNEN, Secunde quoque hii sunt. Lübertus de Beverne. Ernestus Monasteriensis et Ludolfas
frater eins. Euerhardus de WERNE. Hvgo de Meinhuvele: Godefridus camerarius. Herimannus cögnomentö
pungit. Acta sunt hec anno verbi Incamati. M°.C®.LXX**.Y®. Indictiöne Villa. Regnante FRIDERICO Romanor
rum Imperatore glorioso.
Auf dem aaten seitwärts aaf die Charte gehefteten , stampf elliptischen Siegel sieht man den Bischof 9 in einer etwas
kursea gedrungenen Figur, im Ornate, den Kopf mit einer niedrigen Mitra bedeckt, in der rechten Hand den senk»
recht ausgestreckten Bischofsstab, in der linken ein geöffnetes Buch haltend, auf einem niedrigen Stuhle, dessen
Seitenlehnen in Hundeköpfe, die schrägen Füsse in Thierkrallen auslaufen, sitzend, mit der Umschrift: f HeremaDn^
Di. Gra. Nonasteriens? (sie) Eccie. Epc. Scds.
CCCLXXV.
Aus dem Archive zu Kappenberg,
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || HERIMANNVS Dei gratia Monasteriensis episcopus. Quam-
quam iuxta apostoli ammonitionem et olTicii nostri rationem, dum tempus est operari bonum ad onmes
debeamus, tarnen pietatis affectum illis nos habundantius inpendere conuenit, qui a tumultu ^eculari seque-
strati, divino se per omnia mancipaverunt obseqvio. Quo circa notum facimus tarn futuris quam presen-
tibus Christi fidelibus, qualiter pie memorie FRIDERICVS huius ecclesie antistes, duos Solidos decime fra-
tribus CAPENBERGENSIBVS libera donatione concessit. Ex qvibus solidis unus solvitur dö domo Heri-
manni in Lenclar iuxta VBBESBOM. secundus de quadam domo predictorum fratrum in eadem villa. Cuius
piam Yoluntatcm et factum approbantes et imitari cupientes, eandem donationem episoopali auctoritate con-
firmamus. Illud quoque predictis annectere et ad posterorum noliciam transmittere placuit, quod due do-
mus predictorum fratrum, videlicet COHVS et HOLTBVRGETHORP, pro decima annuatim uichil amplius
ad dominicaturam nostram pcrsoluunt, nisi tantum Illlor. solides Monasteriensis monete, una scilicet Cohus
XXi»« et altera scilicet Holtbvrgethorp XX«i Vlllto. denarios. Hanc igitur decime redemptionem, et supra
memoratam donationem, presenti pagina et sigilli nostri inpressiono roboramus, auctoritate Dei omnipoten-
tis et beatorum apostolorum PETRI et PAVLI ac nostra, eterno anathemati omnem subicientes hominem,
qvi ullam deinceps calumpniam CAPENBERGENSI ecclesie super his suscitaverit, * Testes huius rei fue-
runt Franco de Weteringo vicedominus. Ever canonicus sancti PAVLI. Capellani. Hartungus. Simon de An-
gelmuden. Theodericus frater eins de Sudkirken. Ministeriales.. Godefridus casteUanus de Rechede. Filius
eins Rutgcrus. Albertus dapifer de Wulfheim. Bemhardus de Dulmania. Rodolfos de Meinhuvele, cum filiis
suis, Livlberto, Hugono, Bernharde, Wetcelone. Everhardus sculthetus de Wernen. et alii quamplures.
Acta sunt hec anno dominice Incamationis M^.C.LXX^.V^^. ladictione Villa. Regnante FRIDERICO Romano-
rum Imperatore GLORIOSO.'
Das Siegel ist ganz wie an der narhstvorhergehenden Urkunde. — Von dem Zeichen (*) ao 9 ist das Folgende mit Um-
serer Tinte als dos Vorhergebenci^ geschrieben.
CCCLXXVI. ' ' ■ ■
. X • Ii^ Nomine sanct^ et indiuidue Trinitatis. || Ego Heinricus Dei gratia comes de Amsberch, notum facio
tarn presentibus quam futuris fidelibus Christi, qaod quidain idiiiislerisliB meu^ Godefriehu H0iBnie lie Per* j
Cod. dipl. hisu West&l. IL 17 Digitized by V^OOQIC
430 ^^^5 — i^'^^-
reclo, domom qnandam iaxta ufllam Seodenhorst sitam, sibi cnm uxore saa pro libero bono datam, meo
filiorumque meorum Heinrici et Godefridi assensu et permissione, Lisbernensi cenobio partim pro filio suo
ad seruiendum Deo inibi imposito, partim accepta pecuoia, deuote contulerit. Quod factum pro salute
aoime mee filiorumque meorum libenter annuimus, et ut ratum atque inconuulsum ia perpetuum permaDeat,
litteris mandari et sigiUi nostri impressione firmari fecimus, idoneis testibus qui bis interfuerunt, uel pro
certo nouerunt, subter annotatis, quorum nomina sunt hfc. Conradus de Rudenberch. Lionius de Hülse.
Euerharüi de Menede. Geruasius de Buderieb. Elberecht de Menechuse. Albertus. Fredericus. et alii quam-
plures.
Acta sunt h^c Amsberche anno dominice incamationis H^.G^.LXX^.V^ Indictione Villa.
Dm 9 der ürkande aufgedruckt gewesene, grosse Siegel ist verloren gegangen.
CCCLXXVII.
F. Dei gratia Romanorum imperator et semper augustus, sanctc Mindensis ecclesie honesto et uene-
rabili clero uniuerso, et eiusdem ecclesie fidelibus tarn nobilibus quam liberis et ministerialibus omnibus
gratiam suam et omne bonum. Quoniam iustum et honestum est, quod onmis qui principatum ammini-
strat, principatus officia non ncgligat, ideo nos, quantum longa et grauis occupacio nostra et inportuna
bellonim.tempestas patitur, et in quantum illa benignissima auctoris omnium pietas coopcrari dignabitor,
paci omnium ecclesiarum prouidere cupimus et intendimus. Eas uero quas nobis deuociores in imperio
ad serqiendum prompciores cognoscimus, plus ceteris honorare debemus et uolumus. Inde igitur est quod
Miodensem ecclesiam» que deuotum obsequium cum sincera et debita hactenus fidelitate exhibuit, fauorali
et sereno gratie nostre amplexamur affectu. Pro rogatu et uoluntate fidelis et dilecti nostri Annonis epi-
scopi »estri, maxime cogente nos rigore iusticie que nuUi neganda est, uobis et omnibus comproumcialibns
uestris. he^nc maiestatis nostre dirigimus paginam. Imperatorie itaque maiestatis nostre auctoritate dbtricte
precipimus et obseruari omnino uolumus, ne ullus comes uel aduocatus, nobilis uel minLsterialis, seruus
aut Über, canonicis in domibus et areis claustralibus, et sacerdotibus iu domibus et areis dotalibus, ali-
quas omoino iuiurias irrogare presumat, et ne aliquis ex bis quos pretaxauimus in predictis domibus et
areis aliquid sibi iuris addicat Si quis autem huius tarn districte quam iuste precepcionis nostre uiolator
exstiterit presumptuosus» ipsum maiestatis imperatori^ reum constituimus. Ne autem quis putet, quod in
hac tarn rationabili quam necessaria pacis clericorum roboracione steterit pro ratione uoluntas, et magis
presencia et instancia domini episcopi quam iusticia ualuerit, hoc uobis contestando scribimus, quod pre-
dictam sentenciam Tidericus marchio de Lusiz in palacio nostro apud Cremonam approbantibus et confir*
mantibus imperii nostri principibus edidit.
Das Siegel, welches mit Pergamentstreifen angehängt war, ist ▼erloren gegangen. — Die Charte ist klein, die Schrift
ohne besondere Sorglalt und überhäuft mit Abkürzungen.
CCCLXXVIII.
Nach einer Abschrift in Annal. Corbej. *)
C. In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Conradus Dei gratia Corbeiensis ecclesie abbas onmibus pre-
sentibus et futuris in perpetuum. Si utilitatibus seruorum Dei patema pietate prospicimus et indigentias
eorum oportuna liberalitate subleuamus, non splum deuotionem iUorum et beniaolentiam et assiduam ora-
n Q^ OrisImil-iifMwi« li^i Ml 19 Dinner Zi^^vhnn, . : • , (^ T
Digitized by VjjOOQIC
1176. 494
tionem nobis preparamus , sed et propiciatione Dei et Sanctorum ipsins facilius nos pati*oöäiia impetrataros
speramus. Inde est quod nos saluti anime nostre consnlere uolentes, et beato Petro principi apostoloram
in monte Eresberch deuotionera nostram in aliquo demonstrare cnpientes, quatinus per eum ianuam celi
ingredi mereamur, consiiio fratrum nostrorum Corbeiensiam nee non et peticione ministerialium et aliornm
fidelium nostrorum, Ecclcsiam sancti Magni quo sita est in uilla Horhusen tradidimus in supplementum
prebende fratrum Deo et beato Potro in monte prenominato seruientium, cum omni integritate et perti-
nentiis suis, ita ot prepositus qui in monte fuerit eandem ecclesiam sub potestate sna habeat, postquam
ab eo qui nunc eam habet clerico nostro Cönrado seu uiuente adhuc sine defuncto libera extiterit. Notum
ergo uolumus esse omnibus ecclcsie Dei fidelibus tarn futuris quam presentibus, quod hanc traditlonem
prefate ecclesie solempniter fecimus in capitulo Corbeiensi, coram cunctis fratribus nostris, super reliquias
beati Petri de monte Eresberch, quas prepositus Bruningus presentes tunc habuit, et donationem de manu
nostra suscepit. Nos quoquc sub stola noslra in eodem capitulo auctoritate patris et filii et Spiritus sancti
et beati Petri principis apostolorum sub anathemate interdiximus omnibus successoribus nostris, ne aliquis
eorum eandem ecclesiam a prefato' monte auferre uel aliquo modo alienare presumat, sed semper in pd-
testate prepositi qui ibidem fuerit ordinanda in perpetuum consistat. üt autem hoc traditio nostra omnibus
futuris temporibus apud posteros et successores nostros rata et inconuulsa permaneat, presentem paginam
in testimonium factc a nobis donationis conscribi precepimus, quam subter annotatis testibus, sigillo nostrO
et ecclesie corroborari iussimus. Tcslcs et presentes hü fuerunt Heinricus prior. Randuuig custos. Thidric
Wiscellinus. Reinherus prepositus. Godeschalcus camerarius. Adelbertus. Abraham. Siko. Lambertus. Reinhar-
dus prepositus. Olhelricus. Reinmarus. Thidric. Frideric. Rotholfus cantor. Ynargus prepositus. Heitenricus
prepositus. Wernherus. Ilartmannus. Rotbertus hospitalarius. Albertus infirmarius. Bertholdus. Reinherus cel»
lerarius. Wiscellinus. Marquardus. Hcnholf. Antonius. Heremannus. Godeschalcus. Widikindus. Conradus. Volc«
winus. Heinricus. Meinuardus. Waltherus. Arnoldus. Herebrordus« Pueri. Thietmarus. Johannes. Vdo. Hethe-
wigus. Liudoldus. Heinricus. Guntherus. Johannes. Conradus. Heinricus. Albertus. Hartleuus. Laici. Conradus. '
Reinhardus. fratres. Heinricus. Willchclmus. Thidericüs senior. Thidericus iunior. Uudolfus dapifer. Frideric.
Heremfridus. Arnoldus. Hartmannus. Saniuko. Folcwinus. Erembertus. Wernherus. Johannes, et alü multi.
Actum Corbeie anno dominice incamationis M<>.C®.LXX®.VR Indictione VEUa. Anno prelationis domni
Conradi abbatis XVR die annunciationis dominice.
CCCLXXIX.
Aus einem Obernkircbischen Kopiar des 16. Jahrhunderts, im BesiU des Bibliothekars Moojer zu Minden.
In nomine sancte et iudiuiduf Trinitatis. Anno Mindensis Episcopus. Nouerit omnium tarn presen^
tium quam postfuturorum industria, Qualiter antecessor meus beato memorie dominus Wernherus Episco-
pus nouellam plantationem in Ouerenkercken fundauerit, et qu^dam ad sustentationem fidelium Deo et
beate genitrici eins obtulerit. Sed quia morte preuentus ad statum quem optauerat perducene non potuit,
Nos qui auctore Deo, licet indigni, in pontificatus ei cathedra successimus, participes benefaotorum eins
esse cupientes, Considerata tenuitate in stipendiis illic Deo seruientium, eundem locum misericordi^ oculo
respeximus, et bona quedam pro remedio peccatorum nostrorum, ad conciliandam nobis gratiam pie mä*
tris misericordie, adiecimus, uidelicet domum unam in Mileberch cum omnibus suis altineacüs, ei decimam
in Velden a domino Theoderico Srichligge nobis resignatam, Sperantes quod sicut socü oupimus esse labo-
ris, sie erimus et consolationis. Hec bona denominata et bannum episcopalem eiusdem ecclesie, et eccle-
siam in Velden, decimam in Alemultre, Hoburhusen cum omnibus appendiciis, cum omnibus a predicto
anteoessore meo oblatis, antiqua etiam dotalis areebona» dedmam iuNienslide, dacimam in Hurst« cuHam
quoque in Velden cum omnibus bonis attinentibus et utilitate inde proueniento» alqäe,ODiiuaibMsrtam|
Ij « Digitized by V^OOQIC
432 iiT«.
oblaiione fidelium pro liberis suis legitime nunc ab eis possessa quam in posterum ab eis ioste possidenda,
eidem ecclesi^ clauibus celi, banni nostri auctoritate et sigilli nostri impressione firmamus et in uirtute
Spiritus sancti, in quo per Christum est omnis potestas ligandi atque soluendi, corroboramus, ut qui in
irritum duxerit, sit anathema Haranatha, et deleatur nomen eins de libro uitc. Acta sunt hec anno donii-
nice incarnationis H.C.LXXVI. IndicUone nona, Kai. Maii, in ciuitate Mindensi. Testes hü sunt. Thietmarus
preposiUis maioris ecclesie. Reinwardus presbyter. Reinmarus psbr. cellerarius fratrum. Reinhardus psbr.
Heinthericus diaconus. Yolcmarus diaconus. Conradus diaconus. Widekindus diaconus. Conradus diaconos.
Hermannus subdiaconus. Nithuggus subdiaconus. Gerhardus prepositus de Ouerenkercken. Widekinus aduo-
catus. Waltherus frater Episcopi. Hermannus de Bukeburg. Eizo de Slon. Bernhardus de Mirebomen« Mini-
steriales ecclesie. Alexander de Luttbike. Meinfndus frater eius. Thiethardus comes ciuitatis. Eilwardos da-
pifer. Wlirammus de Werste. Alfwardus camerarius.
CCCLXXX.
Eiaem im 12. Jahrhondert getcbriebeoen Codex des Stiftes Correj mit jüngerer Haadscbrift (14. Jahrb.) eiogetragen *).
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Conradus Dei gratia Corbyensis ecclesie abbas , Omni-
bus successoribus suis in perpetuum. Cum ex iniuncto nobis officio diligenti nos inuigilare deceat studio,
nt unicuique officio deputata intcgra permaneant, Quatinus ita in disciplinis spiritualibus proficiant et tale
in rebus temporalibus sentlant incrementum, ut non uituperetur ministeriimi nostrum, verum etiam memo-
riam nostram in benedictione apud fratres nostros iugiter permanere summo optamus desiderio, Notum
esse uolumus uniuersis ecclesie nostre fidcnbus tam presentibus quam futuris, quod quodam Bnmone ec-
clesie nostre ministeriali uiam uniuerse camis ingresso, qui curiam in Hauersforde in commissione Jure
sculteti cum tractatu et consensu dilecti fratris nostri Hcnrici tunc prioris et custodis acccperat, et Ber-
nardus eiusdem Brunonis filius commissionem predicte curie multis precibus item cum tractatu et consensu
prememorati fratris nostri Henrici prioris et custodis optineret, Ipse prior Henricus petiit ut priuilegio a
nobis dato precaueretur, ne id futuris temporibus in preiudicium iuris custodis fieret, quod eadem curia
a tot militibus amministraretur, quia hoc genus hominum raro suis contentum est, sed semper plus sibi
commissis usurpare solet. Herenfridus enim pater prememorati Brunonis primus in genere militari ipsam
curiam amministrauerat, q|mi antea semper a uillanis amministraretur. Nos itaque considerantes religiosam
eius peticionem et plenam dilectionis circa beatum Vitum, simulque intuitu ipsius patroni nostri, Cuius
altaris bona ut pupillam oculi tueri oportet, recognoscimus, statuimus atque decernimus, omnem villam ^)
in Hauersforde cum omnibus rebus, appendiciis et terminis suis, et cum omnibus ad se pertinentibus, id
est domibus cetcrisque edificiis, terris, pratis, siluis, campis, aquis aquarumue decursibus, cultis locis et
incultis, sub potestate custodis esse debere ^), ita ut penes ipsum sit omnis utilitas ^) uille, scilicet locatio
uille, locatio curie, locatio mansorum, hereditas defunctorum, census litonum, desponsationes puellarum
que uulgariter Beddemunt uocantur, Vtilitas etiam silue adiacentis que uulgariter Sundere dicitur, utpote
ad eandem uillam pertinentis, custodis est, licet nos aliquando porcos in ea inpinguauerimus, quod tarnen
cum beniuolentia ipsius custodis fecimus. Debet etiam idem custos quotienscumque opus fuerit, cum Uto-
nibus sentencionare. de utilitatibus et in utilitatibus, quoniam eadem uilla ab omni iurisdictione aduocati
absoluta est. Patet igitur ex precedentibus, uillicum curie super litones nullam habere potestatem, nee
aliqoam exactionem in peticionibus de eis facere, sed tantummodo de curia sibi commissa persoluere,
cetera omnia ut* diximus in dispositione custodis constare. Ne forte igitur alicui successori nosU'o super
' >) Das älteste grössere Kopialboch hat, aosser orlhogrsphischen Verschiede&hfitcn , die unten angegebenea AhweScbwigea«
^) . TUlaUoMoa ^ lilMre ^ omaibas atiUtatibu
Digitized by V^OOQlC
117«. 433
hoc tam^) pio facto malignandi relinqueretnr occasio, uel tempore aliquo fraudulenta componi possit ex-
ceptio, presentem inde paginam conscribi et sigilli nostri inpressione communiri fecimus, monentes sub
attcstatione diuini nominis, ut hec nostra recognitio et statutio rata et inconuulsa per omnia tempora per-
maneat. Testes hü sunt Henricus prior. Albertus prepositus. Meinhardus noster camerarius. Metfridus ca-
merarius fratnun, et tota congregatio ecclesie. De laicis autem hii. Henricus de Lutmarsen. Ermbertus. item
Ermbertus. Conradus. Volwinus *). Wernerus frater eius. Conradus, et alii plures. Actum Corbeie, anno in-
carnationis Domini Millesimo Gentesimo LXXYI. Indictione Villi. YI. Kai. Junii, anno prelatlonis domini Con-
radi abbatis XVP.
CCCLXXXI.
Aas Kindlinger MSS. T. XXTtt.
In npmine sancte et indiuidne Trinitatis. Ego Herimannus Dei gratia Honasleriensis ecclesie humilis
dispensator, omnibus Christi fidelibus salutem in Domino. Dignitatis nostre ratio expostulat precipue ecde-
siis nostre sollicitudini subiectis misericordie manum porrigere, cum iuxta apostolum etiam ad omne bonum
operari iubeamur. Quapropter omnibus tam presentis quam futuri temporis hominibus notificamus, quod
decem moltia siliginis de Decima quadam sita in parochia Winterswich in villa que dicitur Marca, Ecclesie
que in honore beate Marie Magdalene et sancti Geoi^ii martiris Monasterii construitur, ad prebendam sa-
cerdotalem et consolationem pauperum inibi manentium libera donatione allogauimus, hac pactione adiun-
cta, ut Helmicus villicus noster de Lon eiusdem decime custodiam quousque vixerit obüneat^et hoc sigilli
impressione Crmantes, onmem hominem qui hoc infringere ausus fuerit> auctoritate Dei et beatorum apo-
stolorum Petri et Pauli et nostra, digna anathematis ultionQ ferimus. Facta sunt hec anno incamationis
Domini nostri Jesu Christi M.C.LXXVI. Indictione IX. regnante gloriosissimo Imperatore Frederico. Huins
actionis testes sunt. Franco vicedominus. Lubertus. Adelbertus. Bernardus. Canonici. Emestus huius ecclesie
aduocatus. Godefridus de Schonebeck. Bertramus. Arnoldos. et alii quam plures. Hoc etiam statuimus, ut
idcm villicus de Lon prenommatos maltios ad hospitale sine onmi eorum labore adducat
CCCLXXXII.
Auf dem Archive za Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. ||HERIMANNVS Dei gratia Monasteriensis episcopus. Constat
apud sapientes, nee ulli uenit in dubium, possessiönes ecclesiarum tunc inconcussam habere firmitatem,
cum roborantur auctoritate pontificum. Qvapropter notum esse volumus vniversitati fidelium tam futuro-
rum qvam presentium, qualiter ministerialis noster CESARIVS de CAPENBERG, domum qvam a nobis in
beneficio habebat, qve vocatur MERSCH, et sita est WERNE secus Lippiam, annuente vxore sua nobis
resignavit, acceptis pro eadem domo XL. marcis a fratribus Capenbergensis ecclesie. Qvam dotnum cum
omnibus perlinentiis et iusticiis suis nos eidem ecclesie nobis in Christo dilecte, propter spem in celis repo-
sitam, in perpetuam possessionem concessimus, insuper adicientes, vt pro vniversa eiusdem domus decima
tam maiore videlicet qvam minore, nichil amplius qvam duos solides Monasteriensis monete vsibus nostris
annuatim persolvant. Vt autem hec omni tempore rata et inconvulsa permaneant, presentem paginam con-
scribere, sigillique nostri impressione coromunire necessarium duximus, auctoritate Dei omnipotentis et
beatorum apostolorum PETRI et PAVII ac nostra excommunicationis sententia irremediabiliter ferientes
omnem hominem, qvi bec infrmgere temptaverit, nisi penitentia ductus presumptionem suam coogrua sati&-
•) Um fehlt •) Holwicat. . ^ .
Digitized by
Google
134 iite,
faclione correxerit. Testes sunt huius rei. Herimannus Capenbergensis prepositus. Engelbertus maioris
ecclesic decanus. Franco vicedominus. Bernhardus de Ibbenbüren et Albertus canonici maioris ecclesie.
Hartungus. Ever capellani. Conradus de Weteringen. Albertus dapifer. Bernhardus de Pikenbruch. Geriagus
Dikkebir. Conradus de Ludenchusen. Godcfridus camerarius. Thilmarus pincema. Everhardus scoUhetus de
WERNE . : . Acta sunt hcc anno dominice Incarnalionis M<». C». LXX^. VF. Indictione Villi». Regnante Fri-
derico Romanorum Imperatore GLORIOSO.
Das Siegel wie an den nächstvorhergehenden Urkunden.
cccLXxxiir.
Aus dem Archive zu Kappenberg,
In nomine sanctc et indiuidue Trinitalis. || HERIMANNVS Dei gratia sancte Monasteriensis ecclesic epi-
scopus. Dispensationis nobis credile debitum considerantes, occlesias nobis commissas carumque bona
manutenere ac defendere -et pro posse nostro ampliare summopere intendimus. Unde notum esse uolu-
mus tam futuris quam prescntibus Christi fidelibus, qualiter fratres Capenbergensis ecclesie de curti saa que
uocatur NETTE, annuatim ad dominicaturam nostram XII. denarios decime persolvebant. Solvebant aulem
eos de terra quadam que eidcm curti per concambium cesserat. Nos itaque memores verbi dorainici quo
ait, quod uni ex minimis meis fecistis, hos XII. denarios, ad luminaria ecclesie concinuanda, Capenbcrgensi
ecclesie in perpetuum contradimus. Et ne liberum sit dcinceps ulli cuiuscumque conditionis persone, hoc
quod a nobis gestum est in irrilum reuocare, presentis pagine testimonium sigillo nostro roboratum con-
scripsimus, auctoritate Dei omnipolentis et beatorum apostolorum PETRI et PAVLI ac nostra pcrpetuiana-
thematis vinculo innodantes omnem hominem qui hec infringere temptaverit, nisi valde uelociter resipiscal
et digne peniteat. Testes huius rei sunt, Franco vicedomnus. Hartungus et Symon capellani. Godefridus
camerarius. Godefridus castellanus de Rechede. Rodolfus de Merihvuele et Hugo filius eius. Actum est
anno verbi Incaruati Mo.C'.LXX^.Vl®. Indictione Vlllla. Regnante Friderico Romanorum Imperatore glorioso.
Das Siegel wie an den nächstTorhergehenden Urkunden.
.t
CCCLXXXIV.
IN Nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Herimannus Dei gratia sanctf) Monasteriensis ecclesie episco-
pus. Quod ad posteritatis uoticiam peruenire cupimus, prouida deliberatione littorarum monimentis man-
dare curauimus. Notum igitur esse uolumus tam presenti etati quam secuture posteritati, quod uenerabiiis
antecessor noster pie memorie LSdewicus episcopus, amore seruorum Dei, ac peticione Suetheri de Al-
nen iam conuersi, tres solides decimarum super domum Rinchoue, a Suethero iuniore sibi resignatos,
monachis Lisbernensis cenobii in amminiculum sustentationis eorum tradiderit. Cuius munißcentiam nos pro
posse sectantes, primo X. solides decimarum, in locis Farsethe tres solidos, et Honhorst V. sohdos et VI.
nummos et unum malt tritici, a quodam ministeriali nostro Nicholao, sei. Hildebrandi filio, a Bernhardo de
Rozlo cum filia sua acceptos, Ubere nobis ab ulrisque resignatos, prefato contulimus monasterio. Dcinde
sinu caritatis expanso, item Uli»', solidos decimarum, duos videlicet de utraque dote eorum, etaliosduos
in uilla Guthege, superaddidimus. üt autem hec tam nostra quam et antecessoris nostri donatio rata et
inconuulsa in perpetuum permaneat» paginam hanc inde conscribi et sigilU nostri iussimus impressionc
signari, nominibus testium supter annotatis. Testes. Bernhardus prepositus. Ingetbertus decanus. Franco
uicedominus. Godefridus. Albertus. Herimannus. Harthungus. Symon. Laici. Widechindus aduocatus ipsius
ecclesie. Rotholfus de Steimphorde. Philippus de Elen. Emestus et frater eius Liudolfus. Liudbertus de Be-
ueren. Bernhardus de Rozlo. Thidmarus. Suetherus de Aben, et alii plures tam clei|Gi_cp:^gp^)^^simul
otiam huius rei testes, qaod eis et hoc indulsimus, ut de domo sua ia Achcnbruche pro omni decimatione
XXi'II^. fiummi dentur. Acta suut hec a nobis anno ab incarnatione Domini M'\ C^. LXX^. Vl^. Indictione
Vllila. Regnante imperatore auguslo Fritherico, anno regni eins XX^V» Feliciter.
Das mit Pergameatotreifen auf die Charte festgeheftete Siegel ist Terlorea gegangen.
CCCLXXXV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Notum sit omnibos Christi fidelibus tarn fatm*is quam pre-
sentibus, quod fratres Monasteriensis ecclesi^ maioris, Salubri et divine pictatis consilio tam futurorum fra-
trum quam su^ quieti et paci uolentes consulere, cum non facile dcueniat in irritum, quod caritatis dili-
gentia fuerit prouisum, litem quandam et emulationem, quc de locandis inter eos eorum obedientiis a longe
retro actis temporibus subrepserat, et fomentum odii ministrabat, consilio Spiritus sancti elidere studue-
runt. Quia ergo bona, que ecclesiis Dei eterne retributionis desiderio a fidelibus christianis collata sunt,
in digito pacis ordinäre, distribuere, et etiam si opus fuerit pro bono pacis commutare, tam divine quam
humane legis conceditur institutione, convenientibus in vnum tam, Decano quam ceteris fratribus, Definitum
et Domino uolente semper ratum de obedientiis suis statucrunt consilium. Est ergo forma hec et modus
constitutionis inter eos et adeptionis obedientiarum a summo usque ad infimum secundum ordinem introitus
sui in canonicam hoc modo. Quando aliquis fratrum qui superior est loco et tempore obierit, si obedien-
tiam habucrit, is qui proximus ei loco fuerat a summo deorsum, et non versa vice, obedicntiam defuncti
fratris, si ei magis quam sua placuerit, accipiat, et eam quam ipse habuerat relinquat, et relictam frater
nullam habens obedientiam qui proximus loco est ultimo habeuti accipiat. Nulli enim fratrum licebit am-
plius quam vnam habere obedientiam, et sie deinceps omnis ambitionis altercatio removctur. Erit autem
hec de obedientiis constitucio tantum inter fratres Monasterii commanentes et alias in aliis ecclesiis man-
siones non habentes. Ceterum quando' aliquis fratrum sub testamento sua disponens moritur, ipso sepulto,
si obedientiam habuit, statim decanus secundum modum predicte constitutionis obedientiam locabit, ita
tamen ut qui eam receperit, de reditibus obedientie eo anno nullatenus se intromittat, sed defuncti fratris
fideles, cum quibus ipse testamentum suum ordinauit, obedientiam seruent et inde fideliter reddent quic*
quid ille reddidisset qui defunctus est, si supervixisset. Si vero sine testamento obierit, illo cui obedientia
collata fuerit, ad usus fratrum et suos statim ex integre recipiat. Yt ergo Status obedientiarum et reditus
indivulsi permaneant, nullus eorum qui obedientias habuerint audeat vel aliquid subtrahere vel inbenefi-
ciare, vel de fundialibus sine consilio Illlor fratrum sanioris consilii concambium aliquod facere. Quod si
quis fecerit et inde convictus fuerit, XX. Marabotinos aureos fratribus persolvat, et obedientiam quam ha-
bebat perdat, et sine spe alterius permaneat. De illa vero obedientia, que officium infirmorum uocatur,
que humanitatis magna compassione ordinata fuit, hoc decanus et fratres statuerunt, ut eam semper pres-
byter habeat, qui loco et tempore summus est post decanum, et a maiori preposito eam recipiat, et sia
iu ea operetur, ut fidelis dispensator in die retributionis coram Domino inveniatur. Est autem hec ordi-
natio et distributio obedientiarum, ut stabilis semper et rata permaneat, privilegii Scripte formata etsigillo
beati PavLi confirmata, a Bernharde maioris ecclesie preposito. Engelberte decano. Vdone minoris ecclesie
beati PavLi preposito. Francone vicedomino. Magistro scolarum Sifrido. Cantore Hartwico. presenlibus et
coUaudantibus fratribus universis, anno dominice Incarnationis M^C^.LXX^.YI^. Indictione Ylllla. presidente
sedi apostolice Calixto venerabili papa tercio. Regnante domino Friderico Romanorum Imperatore victorio-
sissimo et semper Augusto, ecclesie Monasteriensis curam regente venerabili episcopo Herimanno secundo.
Quicunque ergo temerarius hanc conscriptionis et constitutionis paginam tam necessariam quam utilem et
honestam infringere v^ cassare temptaverit, iiisi resipuetit, anaüiematis vinculö innodatus, irem Dei incur-
rat et ab ecdesia alienus permaneat Nomina autem obedientiarum hec sunt» Prima Greveneh, de cuius
Digitized byijOOQlC
436 iite — 1177.
superhabundanti ad usum alterius fratris dabitur Marca. Secunda est Havekesbekeh. III«'. Aldenbei^eh. lllla.
Camera. V». Hydincseleh. VI». Frisia. YII«. Hesikesbrugeh. VIIK Officium infirmorum. IX*. Bullereh et An-
gelemudeh. Mansi comitis Gonradi. Decima Anshelmi tota. Sturio. Decima in Calveswinkeleh. XII. Marce
qaas daturus est Franco pro anima Conradi de Elen, vel ,quicquid Ulis comparabitur, et inde annuatim
cuique fratrum panis albus et caseus et candela cerea ualens dcnarium et denariata thuris, et unus dena-
rius ad sacrificandiim. X*. obedientia est capella S. Blasii cum ipsius attinentibus, et nunc additis X. soli-
dis decime in Lisbern, etlllJoi'. sol. in Mersteh. IR solidi in Ettinchusen. Mansus in Belen. Hansus Bernhard!
qninque Marcis redimendus, vel quicquid Ulis comparabitur. XIa. Sumerseleh. Bisehten. Decima in Evers*
dmik. Alstede. PUekheim. Aromelo. Mansus in Ebbenchoueh. Mansus in Voren. Mansus in Seletborpeh. XII«.
Lacbergeh. Honseleb. Mansi XYIII. solidorum, et alii Mansi XVI. sol. Mansus in Daverteh. Polaneh. WUmuo-
desbergeh. XIII». XX. solidi decime in Hauekesbekeh. X. solidi in Elnon. VI. solidi in Seprodeh. VIIL sol.
in Vlenbrokeh. Mansus in Havekesbekeh. Mansus in Ohtappeh. Quartadecima. Marca in Greveneh.
Angehängt ist das, in rotbgefärbtes Wachs abgedruckte, alte Siegel des DomlcapiteU mit dem Brustbilde des Apostels
Paulus.
CCCLXXXVI.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego PhUippus Dei gratia sancte Col. ecclesie Archicpisco-
pus, Omnibus fidelibus tam presentibus quam futuris in perpetuum. Super eure pastoralis officio^ ad quam
gratia diuina nos oocauit, et super eminenti speculatione ecclesiarum nobis commissarum, summo pastori
qui oues suas proprio sanguine redimere dignatus est rationem reddituri, nou expedit ut uacui a pietatis
operibus a districto iudicc inueniamur. Quia uero decor domus Dei non ab intus tantum, sed etiam de
foris esse debet, actiones nostras nou solum in intcrioribus, sed etiam prouidentie et subsidii dispensatio-
nem in exterioribus esse oportet. Proinde singulis et omnibus tarn presentis quam futuri seculi filiis in
Christo renatis uolumus innotescere, quod cum quidam liber homo Hezelinus nomine uendidisset agros
suos sitos in Merinchusen, ecclesie beali Patroch in Susalia, Heinricus cognomento Munzun eodem tempore
apud eundem locum super liberos et liberorum agros comicia potitus, quicquid iuris in prenotatis agris
habebat, quod ad fiscum regium pertinebat, in manus nostras resignauit. Nos ergo prenotatum particulare
Jus, cum esset in manibus nostris, ob amorom Dei et pcticionem prefati Nobilis, ecclesie Susatiensi stabili
donatione contraditum, scripti et sigilli nostri attestatione roboranimus. Facta est hec donatio anno domi-
nice incarnationis M®.C<>.LXX^.VIR Indictione X«. Domno Alexandro papa tercio. Regnante Friderico Ro-
roanorum imperatore. Anno regni eins XX® VF. Imperii uero XXIIIP. Testes aderant. Bruno maior in Co-
lonia prepositus. Sifridus Sanctensis prepositus. Bernhardus maior in Monastcrio prepositus. Johannes ScDi-
censis prepositus. Adolfus de Altena maioris ecclesie in Colonia canonicus. Nobiles quoque terre. Heinricus
comes de Arnesberg. Arnoldus comes de Altena et Fridericus frater eins. Godefridus de Heimesberg. Con-
Tadus de Ruthenberg. Euerhardus de Arthey. Ministeriales sancti Petri Heinricus de Volmotstene. Gerhai-dus
Coloniensis aduocatus, et frater eius Herimannus. Godcscalcus de Patberg. Tiemo de Susatia. Brunstcnus.
Hildegerus. Teodericus de Meldrike, et frater eius Heinricus de Vlethe, et quam plures alii bone opinioDis
et boni testimonii uiri.
Das mit grünen Fäden angehängte Siegel ist sehr beschädigt.
CCCLXXXVII.
In nomine , sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Herimannus diuina fauente dementia Monasterieiisis
episcopus. Ex officio nobis iniuncto nostri iuris esse cognoBoimus, pia fidelium uota qaantum possamos
Digitized by VjjOOQIC
11T7. 437
promouere, et occIesJarum utililatibus proüida et diligenli cautione in poslerura prouidere. Proinde pre-
sonti scripto notum esse uolumus uniuersis tarn futuris quam nostri temporis Christi fidelibus, qualiter
Siguinus occlesie nostre mioisterialis, et uxor ipsius Bertradis, pio desiderio succensi, multa precum in-
stantia a nobis obtinuerunt, ut reditus, quos a nobis nomine beneficii hactenus tenuerant, de manu ipso-
rura reciperemus, et in subsidium et consolationem fratrum in maiori ecciesia Deo pie famulantium nostra
auctoritate traderemus. Nos itaque tarn laudabili petitioni et deuotioni ipsorum contraire non ualentes,
tarn eliam rcspectu fratrum nostrorum maioris ecciesie canonicorum, quibus nichil eorum, que a nobis
iuste postulauerint, negare possumus, qui etiam meraoriam nostri annuatim recolendam slatuerunt, reditus
eosdem cum omni plenitudine et ulilitate, quam uel nunc habent, uel in posterum habere poterunt, in
usus fratrum in pcrpetuam et mansuram stabih'tatem tradidimus. Sunt autem hü reditus. Curia in Heithe,
et nouem domus cum mancipiis attinentibus, et duo Cotlant, capella cum dote, et cum domo quadam,
que soluit IlII»r malt sih'ginis, duo sacerdoti, duo ad luminaria capelle. Nouale quoddam in Bele imbene-
ficiatum. Curia in Hostcnueklc cum decima, mancipiis et omni utilitate, et raansus quidam Illlor soluens
malcios. Hurlant (|uoddam quod habet Willelmus in Hoenhorst, soluens malcium auene et medium pise.
Domus Änselmi imbeneficiata, in qua est Hurlant uacans, et soluens sex malcios, duobus modus minus.
In Schetbruke habet idem Anseimus et filius eius duos mansos in.beneficio. Waltbertus quidam habet XIII.
solides decime in beneficio. In Saitesberge habet Rabodö mansum unum in beneficio. Wallhardus de Holt-
husen mansum unum. Hü inquam reditus cum oronibus suis appenditiis, siluis, nemoribus, riuis, piscatio-
nibus, pratis, paschuis, aquis aquarumque decursibus, et aliis que uel nunc sunt uel solierti diligentia
futurorum prouenire poterunt. Ne autem hec nostra traditio et felix ut speramus ordinatio, aliquorum pre-
sumptuosa temeritato in irritum reuocari ualeat, hoc nostrum factum auctoritate PetRi et Pauli apostolo*
rum et banni ntstri confirmatione corroborauimus, et paginam presentem proinde conscriptam sigilli nostri
iropressione consignauimus. Actum anno dominice incarnalionis M^.C^.LXX^.VIP. indiotione X». presentibus
et uidentibus quorum nomina subscripta sunt. Bernhardus maior prepositus. Engelbertus decanus. Vdo custos.
Franco uicedominu*;. Sifridus magister scolarum, Bernhardus celerarius. Franco sancti Pauli decanus. Engel-
bertus ecciesie sancti Mauricii custos. Otto comes de Benethem. Wicboldus de Horstmare. Bernhardus de
Metein. Israel de Gemenc. Godescalcus de Ibbenbüren, et filius eius Wernerus. Sifridus aduocatus. Alber-
tus dapifer. Bertolt de üelzeten, et frator eius Hermannus. Lubbertus de Walegarden. Henricus de Reche-
the. Stephanus de Isleberge. Bernhardus de Dulmania. Ernestus de Beuerne, et frater eius Ludolfus. Ger-
laus ThickebiR.
Dds unten seitwärts mit Pergamentstreifcn angeheftete Siegel ist das an den vorigen Urkunden beschriebene.
CCCLXXXVIII.
Aus dem rothen Buche des Mauritz -Stifts.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. OfGcn nostri ratio nos monet et instruit ecclesiarum nostra-
rum statum diligenti circumspectione considerare, et si quas in eis negligentias aut defectus inuenimus,
comgcre et supplere. Videntes igitur in ecciesia sancti Mauricii conuentum nullo regi decano, unanimi
fratrum electione decanum eis constituimus, assignantes et libere donantes ei et omnibus successoribus
suis decaniam de eiusdem ecciesie perrochia, addentes etiam eis decem marcas ad redditus dimidii talenti
comparandos, qui ad utilitatem et consolationem memorati decani semper pertineant. Preterea dimidium
talentum quod Rodolphus de Asbcke de curia eorum ibidem sita multis tcmporibus eis subtraxerat, in
presentia nostri per iustam sententiam obtinuerunt, Et Rodolphus hac pactione, ut singulis annis dimidium
UIihI talentum fratribus inde persolueret, villicationem curie recepit. Huius rei testes sunt Engelbertus
maioris f cclesie decanus. Franco vicedominus. Bernhardus de Lippia. Olbertus de Esekyncstenhus. Wene-
Cod. dipl. bist. Westfal. U. 18 Digitized by L^OOQ IC
438 liTT.
inarus de Lare. Rodolphas de Haaecsbeke. Gerlacas de Walstede et Ratghenis frater eius. Adhuc predicto*
rum fratrum qqerimonia mouebatur, quod cum ad stipendia prebendarum sex Malcia brasii eis deberentof»
pressura eis subtraheretur, quam querimoniam sub cognato nostro eiusdem ecclesie preposito omnino so^
pire volentes, cum dolus in pressura admitti posset, statuimus ut pro sex malciis pressis Septem non presa
persoluerentur. Insuper Lubertus de Slenuorthe in eadem villa decime XVIII. denarios nobis resignauit;
ei Bernhardus de.Heppincthorpe quatuor solidos et dimidium solidum in perrochia Ostenuelde» que etiam
prefate ecclesie libere contulimus. Facta sunt hec anno iiicarnationis Domini M®. C^. LXXVII. Indictione de-
cima, regnante gloriosissimo Imperatore Frederico. Si quis vero hec infringere presumpserit, aactoritate
beatorum apostolorum Petri et Pauli et nostra in perpetuum anathema siL Huius dönationis testes sunt
hü. Wuirhardus de Monasterio. Bernhardus de Heye. Meynardus de Spraclo. Hartmodus de TelgeL Arnol-
dus filius eius. Arnoldus de Rukeslare. Bernardus frater eius. Godefridus camerarius« Gerlacus de Walsteda
Otmarus de Ostenuelde. Eilardus de Wattenscheyte. Ludolphus de Hoenhorst.
CCCLXXXIX.
Aus dem ArcluTc zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Heriroannus Dei gratia sancte Monasteriensis ecclesie epi*
scopus. In negociis hominum sepenumero ex oblivione vel ignorantia lites interminabiles et querimoni^
iniustf oriuntur. Bapropter ad consulendum paci et quieti CAPENBERGENSIS ecclesie, notum faciraus vni-
versitati fidelium tarn futurorum quam presetitium, quod si domus aliqua edificata fuerit in predio curüs
WERNE quod Sellant vocatur, libera erit eadem domus ab omni decima maiore et minorg, sicut constituit
ueherabilis episcopus WERNER VS, et nos quoque renouantes confirmamus. Id ipsum maxime sciri oportet
de molendino iam dicte ecclesie super Lippiam sito, quod Geidenberg dicitur. Est item predium eiusdem
ecclesie, monti Capenberg proximum, quod quondam domus BOSONIS dicebatur, de quo ad usus noslros
annuatim ex Jure decime nichil amplius persolvitur quam tres Solidi Monasteriensis monete. Habet iam
dicta ecclesia mansum in Wetmar, de quo per singulos annos ad dominicaturam nosträm duo solidi Mona-
steriensis monete dabantur pro omni decima et maiore et minore. Quos duos solidos peticione Capenber-
gensium fratrum ipsis remisimus, et pro eis aliam decimam in Burk de domo Philippi recepimus, videlicet
XII. denarios Monasteriensis monete, et novem modios siliginis, nuvemque modios ordei. In his ei^o ut
nuUam erga Capenbergenses fratres occasionem calumpniator inveniat, presentem paginam conscribere ei
sigillo nostro consignare curavimus. Testes horuro sunt. Bernhardus maioris ecclesie prepositus. Franko
vicedominus. Vdo prepositus. Bernhardus de Ibbenbüren. Nobiles. Rodolfus de Stenvorde. Widekinus adoo-
catas de Reiden. Ministeriales. Ernestus et frater eius Livdolfus. Livtbertus de Beveren. Swetberus de Alen.
Gerlagns Dikkeber. Adolfus de Lenbeke. Livtbertus de Menhuvele. Walterus de Mulenbeke. Bernhardus de
Rokeslere. et alii qvam plures. Acta sunt hec anno dominice Incamationis M^.C^.LXX^.YII®. Indictione X«.
Regnante Friderico Romanorum Imperatore Glorioso semper AVGVSTO.
Dai unten seitwärts auf die Charte geheftete Siegel hat dieselbe Einrichtung wie das au deo früheren Urkunden befind»
liehe, nur hat die Figur des Bischofs einen anderen Scbnilt, er trägt den Kopf etwas schief, seine Mitra ist spittiger
und der untere Theil des Bischufsstabes einwärts gebogen; die Umschrift heisst: f He^emaoo^ Di. Grä. Monaste*
riensi. Eccle. Epc. Scds«
cccxa
. j . In nomine sancfe et indioidoe Trinitatis. |] Heremannus Dei gratia aanctf Monasteriensis ecclesie episco-
pus. Quod ad posteritatis noticiam uolamus penienire, cauta prouidencia litleraram nunimentis inandare
Digitized by V^OOQlC
1177» 439
cnrauimus. Notam igitur esse uolumus tarn presentibus quam subsecuturis fidelibus, qiiod quidam Gerwi-
nas ministerialis sancte Monasteriensis ecciesie, tempore pie memorie domni Wernheri uenerabilis eiusdem
ecclesie antistitis, domum quandam Ostwich, quam hereditario iure a progenitoribus suis possedit, coram
prefato antistite domino suo, asscnsu fralris sui Swetheri legitimi scilicet heredis sui, Lisbernensi ceuobio
deuote obtulit. Dehinc longo exacto tempore, filii predicti S., quos post hec acta ducta UKore genuerat^
querimoniam super domum illam mouerunt. Sed ammoniti quod nil iuris in ea haberent, aliquante accepto
munusculo abstiterunt, et eam Lisbernensis esse monasterii, nostra in presentia, coram magna clericorum
ministerialiumque nostrorum frequentia recognouerunt. Nichilomiuus noticie posterorum transmittimus, ac
memorie presentium commendamus, dedisse me causa saiutis anime mef sepefato monasterio Lisbernensi,
in alimoniam inibi degentium pauperum Christi, duos solides pro decima super domum Hethfelde, aliosque
duos de manso desolate Bruncthorpe, quos nobis Henricus iilius Euerhardi de Gest libere resignauit, etut
prefato conferremus monasterio suppliciter exorauit. Vt autem et hec nostra donatio et prioris rei actio
rata et inconuulsa permaneat, paginam hanc inde conscribi et Sigiili nostri inpressione signari iussimus,
teslibus subter annotatis. Ingelberlus decanus. Franco uiccdominus. Franco decanus de sancto Paulo. Bemo
presbiter. Harlhungus. Simon. Ever. Laici. Swetherus de Ainen. Euerhardus et frater eius Henricus de Gest
Othelricus de Stromberge. Conradus pincerna. Albertus, et alii plures. Prioris uero rei tam prime donatio-
nis quam recognitionis testes sunt. Clerici. Ydo prepositus. Godefridus. Hecelinus. Albertus. Laici. Simon
comes de Thekeneburch. Rodolfus de Stenuorde. Widichindus ipsius ecclesie aduocatus. Bernhardus de
Dulmene. Bernhardus Weretize. Johannes. Ludolfus de Menhuuele, et filii eius. Gerwinus, et alii quam plu-
res tam clerici quam laici.
Acta sunt autem hec a nobis anno ab incarnatione Domini M^C^LXX^. VIF. Indictione X». Regnante
Frelherico Romanorum imperatore augusto. Anno regui eius XX" VI. Imperii uero XX^V**.
Dm mit Pcrgamentstrcifen an der Charte seitwärU auf eiaem von der Schrift leer gelassenen Räume befestigte Siegel
ist zerstört.
CCCXCI.
Original in der Vereins- Sammlung su Paderborn.
In Nomine sancte et indiuidue Trinitatis. I| Euergisus Dei gratia Patherbumensis ecclesie episcopos.
Notum uniuersilati fidelium tam presentium quam futurorura esse cupimus. Qualiter et quam ralionabiliter
quedam Wilbodessen collala sint, ne de his in futuro quemquam conlingat dubitare. Albertus eiusdem
loci prouisor Studiosus, duos mansus in Listegen a Hermanne de Osdagessen in hunc modum conquisiuit»
ut resignatis eis episcopo, a quo in beneficium eos receperat, episcopali auctoritate prefato loco confer-
rentur ad luminaria, que ibi necessaria erant ad ministrandum. Tres fratres de Wateruelde. Rodolfus. Jo-
hannes. Albertus, omnia sua propter Deum et in Deo relinquentes, beneficia sua que ab episcopo tenue-
rant, resignauerunt, ea interposita condilione, ut quedam eorum episcopali auctoritate ad usus illorum,
qui Deo ibi seruituri sunt, absque omni contradictione concederentur. ^ Sic factum est ut quicquid Water-
uelde, in agris, in pascuis, in siluis, seu quolibet modo possederant, cum omni integritate Wilbodessen
transferretur. Insuper et domus una Malrede, et sundria eidem domui attinens prope Hörnen. Contulit
etiam Herburgis quedam, consensu heredum suorum iuxta ciuitatem Patherbrunnens^m duos mansos, in
ipsa ciuitate tres areas, in Adenen duas domos cum omnibus attinentibus. Ludolfus quoque de Osethe
decimam in Ricchersen et in Sideboldessen dominq episcopo resignauit, et episcopus illi prefato loco in
premium elerne retributionis contulit. Hartmannus quoque de Elsen, habens in eadem ecclesia tres filias
domino seruientes, quibus tradidit domum unam in Esnethe et alteram in Himmelhofen, tam pro Deo quam
pro earuodem filiaram amore, et precipue pro remedio anime stie et uxoris eius HildeburgiSy has predictas
18* DigitizedbyL^OOglC
HO IITT.
doroos cum omnibus attineniüs suis iam prerato ccclesie Wilbodcssensi in perpetaum delegauit. Idem ctiam
Hartraannus de Elsen decimam quandam in Harderesen cidem ecciesie Dei conquisiuit. Eflfecit enim rerum
suarum largitione, ut Bertoldus de Euerscutte eam episcopo resignaret, et idem episcopus eam faniulis
et famulabus Christi inibi Deo seruientibus et seruituris coocederet. Hcc autem quoniam diuersis locis et
temporibus acta sunt, et non semper eisdem personis presentibus, commodum uisum fuit, sub udo scripto
omnia comprehendere. Presentibus itaque ecciesie nostre canonicis et ministerialibus , singiilatim omnia hec
retractauimus, et quam rationabiliter facta forent ostendimus, omnibusque qui aderant omnia comproban-
tibus, scriptum hoc sigilH nostri impressione muniri fecimus. Anno incarnationis Domini. Millesimo. ccnte-
simo. LXX^.VIF* Indictione X». Testium uero nomina qui ibi aderant hec sunt. Maioris ecciesie canonici.
Vifo decanus. Godescalcus prepositus. Bernhardus prepositus. Altmannus. Volbertus. Bezelinus. Meinricus«
Reinherus. Burchardus. Laici ministeriates. Conradus Stapelo. Hugo Longobardus. Folcwinus. Albero. fratres.
Luderus. Hermannus. Helmwicus. fratres. et alii quam plures.
Das angehäogte Siegel ist in einen leinenen Sack, ciogcnäiit und gänzlich zertrümmert.
CCCXCII.
AiM dem Kopialbuche des Klosters Gebrdcn.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Evergisus Dei gratia Patherburnensis ecciesie episcopus.
Gratum Deo et acceptum munus offerri scimus elemosinam que christiano cuilibet indigenti voluntate larga
tribuitur, sed multo majoris meriti et retributionis credimus que impenditur his, qui voluntarie se proptcr
. Deum abdicaverint paupertati, et se domino die noctuque servituros mancipaverint. Hec attendentes san-
ctarum virginum paupertati, que in Gerdine Deo descrviunt, consolationis alicujus remedio subvenire de-
crevimus. Decimas itaque tres ecciesie prenominati loci consecrate in honore sancte Dei genitricis beati-
que Petri apostolorum principis coutulimus. Quarum prima in Yalhusen, Wenierus de Brack in beneficio
tenuit a domino Volquino et fratre ipsius Widckindo de Swalenberch et ipsis eam resignavit. Ipsi vero
eam mihi resignaverunt et in recompensationem a predicte ecciesie provisore Basilio duodecim marcas
cxaminati argenti acceperunt. Item tres fratres, Hugo, Geroldus et Gerhard us acceptis a jam dicto Basilio
decem et octo marcis, decimam de Osterhusen mihi resignaverunt et ego pfedicte eciam ecciesie contuli.
Item domino Andree et fratri ipsius Conrado de rebus ecciesie date sunt quinque marce ut decimam in
Hckeldessen domino Bernharde de Lippia resignarent, quo facto ipso mihi eam resignavit, et ego eam
ecciesie sepedicte contuli. Anno itaque incarnationis domini M.C.LXXVlI. Indictione decima, paginam
hanc que predicta sunt continentem conscribi et sigilli nostri impressione muniri fecimus. tam clero quam
laicis consentientibus et conprobantibus quo facta fuerant, quorum nomina sunt hec. Canonici patherbur-
nenses, Sifridus prepositus, Godescalcus, Bernhardus prepositus, Altmannus, Volbertus, Meinricus magister,
Reinherus, Heinricus, Lambertus, Hugo. Homines liberi, Widekindus de Swalenberch senior et Widekindus
junior, Bernhardus de Lippia, Gerlagus de Ittere, Thietmarus de Buren. Miuisterjales, Hartmannus de He-
sen, Conradus Staplo et filii ejus Conradus et Thierao, Andreas de Ethelen, Conradus frater ejus, Her-
mannus de Brach, Albertus de Rikerswich, Helmwicus de Heimcre et Lentfritus frater ejus et alii quam
plures.
CCCXCIII.
Aus dem Archive des Domkapitels zu Osnabrück.
IN NOMINE sancte et indiuidu^ Trinitatis. Ego Amoldus Dei gratia OsnablT. ecciesie episcopus. Oomi-
bos Christi fidolibus ad quos littere ist^ peruenerint salutem. Qui semioat in benedictionibus, de benedi-
Digitized by V^OOQIC
117T — 1178. Ul
ctionibus et metet. Ea propter notum faciniDS uniuersitali fidelium , qaod nos hospitalem domum et capel-
lam in OsnaBff . iuxta Hasam fundalam diuina fauente misericordia consccrauimus, et eam nostro iuri man-
cipauimus. Ita dum taxat, ut eam fidei Giselberti sacerdotis regendam sub rcgula beati Augustini commit-
teremus, qui sese et omnia que tunc possedit uel in posterum posscssurus fuit, ad Dei cultum in eodcm
xonodochio deuole oplulit. Addimus etiam a Deo nobis concessa potestate, ut inibi Deo famulantes pre-
fato Gyselbcrlo dcfuncto eligondi prelatum libertatem habeant, et cum nobis uel successori nostro illi loco
preferendum representenl. Liberam etiam omnibus fidelibus facultalem concedimus, ut qui uolucrit se et
sua ibidem Deo oiFerat. Scilurus qui hoc fecerit, se benedictionum nostrarum fore participem. Quicquid
autera prediorum eidem ecclesie emplione, donatione, commutatione , uel quouis iusto titulo accesserit,
ratum habemus et Banno nostro firmamus, salua tarnen in omnibus matricis ecclesie iusticia. Itaque pie
memorie Wendelsvvit uidua domum lapideam in foro, cum omnibus reditibus ad eandem domüm pcrtincn-
tibus, prefato hospitali optulit, exceplis quatuor solidis qui quouis anno debentur ecclesie Beate Mario, nisi
redimantur iusta commutatione. Optulit etiam sex Solidos dccime super unam domum in Bocrothe et
super alteram in Bocvvide. Conradus de Linge et uxor eius Hildcgundis mansum cum decima optulerunt.
Nos autem pro remedio anime noslre in subsidium uescendi pauperes Christi, prefale capellulo iheloneum
qood emergit ipsius dedicationis tempore concessimiis. Hec presenti cyrographo firmamus, et ne quis in-
iuste audeat infringere, sub anathemate beati Petri apostolorum principis et nostro stabilimus. Hü testes
presentes fuerunt. Thiedhardus maioris ecclesie decanus. Thiedmarus custos. Lentfridus. Walo. Herraannus.
Adam. Joseph. Thidericus. Heinricus magister. Radolfus. Dionisius. Arnoldus minoris ecclesie decanus. Rot-
gerus. Adelhaldus. Euerhardus. Laici. Baldevvinus rector. Johannes magnus. Huno camerarius. Johannes
rufus. Euerhardus pincerna. Heremannus de Lothere. Giselbertus dapifer. Gerhardus pincema. Rikezo de
Sledesen. Ilelmvvigus in foro. Datum in OsnaBff. anno dominice incarnationis M®. C®. LXX®. VIR Indictione
IXa. regnante Fretherico imperatore nostro feliciter: AMEN.
Das anfgedruckte grosse elliptische Siegel zeigt den sitzeadeo Bischof im Ornate, in der reckten Hand den Bischofsstab,
in der linken ein offenes Buch haltend; mit der Umschrift: Arnold^ Di. Gra. Osnabruggensis £p. .
Aeossere Aufschrift: De ordibatiooe capelle sancti Viti.
CCCXCIV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || üerimannus Dei gratia Monasteriensis ecclesie episcopus
secundus. Quoniam pium est et salutare, ut qui Christi Serui sumus, Christum in sponsis suis glorifice-
mus, Monasteria sanctarum uirginum que Deo auctore gubemanda suscepimus, ut rebus et meritis profi-
ciant, speciali gratia amplectimur atque fouemus. Nouerit itaque uniuersitas fidelium tarn futurorum quam
presentium, quod petente quodam pio sacerdote Heinriko, ea que de curli nostra Monasteriensi in gratia
nostra et antecessorum nostrorum possederat, quendam uidelicet agrum, ortum et pratum domui sue uici-
num, ecclesie beafe Marie in Monasterio, ad usum sororum, ita tamen ut annuatim uillico nostro quinque
denarios et obulum inde persoluant, Jure ciuili quod Wicbilethe dicitur habenda contulimus. Addcre etiam
placuit quod predictus sacerdos Heinrikus eidem ecclesie, ut tam uiuus quam defunctus in ea memorialis
habeatur, domum suam cum duobos mancipiis Heinriko et Godestia heredum suorum permissione deuo-
tissime optulit Vt igitur res gesta in Domino rata permaneat et perpetua, eam sancto successorum no-
strorom patrocinio commendamus, et tam banno quam priuilegio nostro firmissime stabilimus. Acta sunt
hec anno dominice incarnationis M^. C^. LXX^. YIII^. Indictione undecima, presentibus et attestantibus uiris
religiosis tam clericis quam laicis, quorum nomina sunt hec. Engelbertus maioris ecclesie decanus. Franko
uicedominus. Bemhardus de Ybenburen. Franko minoris ecclesie decanus. liudbertas. Walterus# Euer. Jla^T^
3igitized by V^OOQlc
U2 liT8.
gister Otto de Asbeke. Alexander. Symon. Godefridus de Sconenbeke. Liadolfos de Beuerne. Helprada&
Sygebodo.
Das mit Pcrgamenlstreirrn auf die Charte gehcnete groMe Siegel ixt elltpliitch, und seigt den Bischoff in einer etwas
gedruckten, niiflxratliencn Figur, sitzend auf einem Stuhle, des«vn Seitcntheile aus HundskÖpfen so wie die FSssa
aus Thierkrallen gebildet werden, auf dem Kopfe eine spitzige Mitra, in der rechten Hand den gerade ausgestreck-
ten Bi»rhiirMtah, in der linken ein olTenes Buch haltend; mit der Umschrift: f Ueremaon. Di. Gri. Mooasteriensi»
Eccle. £pc. Scüs.
cccxcv.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancfe et indiuidue Trinitaiis. || Ego HERIMANNVS Dei gratia Monasteriensis episcopus. Ad
pacem et quietem nobis commissorum pcrlincrc credimus, si res provide gestas ad posterorum noticiam
scripture uivacitate transmittantur. Vnde nouerit tarn futurorum quam preseniium Christi fidelium uniuer-
sitas, quod quidam Herimannus cognomcnto Böleke, minisleriaiis Paderburnensis episcopi, cum apud Has-
sele in posscssione Thitmari tres Solidos decime ä nobis in beneficio teneret, rogatus a fratribus Capen-
bergcnsibus, VII. Marcas tribus Solidis minus acccpit, nobisque in multorum presentia eosdem tres Solidos
resignauit Quos ab eo rcceptos, ipso pctente, dilect^ nobis in Christo Capenbergensi ecciesie concessi-
mus, eosquc ibi ad perpetua luminaria Deo eiusque Sanctis, ob benignam nostri recordationem , asstgna-
vimus. SED et hoc predictis annectendum, quod de decima curtis SorBeke, inter prefatos fratres et Livt-
bertum de Bcveren, conditio talis proposita et collaudata est, ut idem Livtbertus tres marcas acciperet»
et de eadem decima, qua videlicet ipse a fideli nostro Bernharde de Lippia, Bernhardus uero a nobis
inbeneficiatus erat, pretcr antiquam redemptionis summam, id est IUI. maltos siliginis, nichil deinceps ipse,
nichi! umquam posteritatis eius futurus hercs exigerct. Nos itaque rogati et ab ipso Livlberto et a fratri-
bus, presente ac paritcr annucnte prefato Bernharde de Lippia, ut hanc conventionem pontificali aueton*
täte firmaremus, tam de supradicta nostra donatione, quam de hac decime redemptione que facta uel sta-
tuta sunt, banno beatorum apostolorum PETRl et PAVLI, totiusque c^lestis curie, ac nostro Brmissime com*
munivimus, paginam hanc sigilio nostro qtiasi ueritatis speculo signantes, omnemque eius temeratorem per-
petuo anathemate dampnantes. Testes prioris capituli sunt Bernhardus de Dulmene. Rutgerus et Macharius
de Rechede. Godefridus camerarius. Testes scquentis Ernestus de Monasterio et Livdolfus frater eius. Sve-
derus de Alcn. Everhardus cognomento Clot. Actum est anno dominice Incarnaüoiiis M^.C^.LXX^.VIU^
Indictione XIa. Regnante FRiderico Romanorum Impcratore GLORIOSO.
Das Siegel ist wie an der nachstvorhergehenden Urkunde«
CCCXCVI.
Aus dem Fürst!. Sa]m-Horstmar*schea Archive.
In nomine Sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus.
Scientes boni |)astoris ofßcium esse, ecciesie sue prosperitatem et pacem querere, et pia seruorum Dei
uota promouere, utile du^iimus, rem gcstam ueritatcm presentis pagine tam nostro quam ^cclesie nostr^
sigilio signate publicandam omnium Christi fidelium noticie et patrocinio commendare, ne auaricia, que
discipulum et amicum Jhesv traditorem fccit, et crucifixi Patrimonium rodere uon desinit, opus sanctum et
rationabile ualeat umquam inquietare. Yniuersis itaque Dei et sancte matris ecciesie filiis, tam postens
quam modemis, fideliter notum facimus, quod quidam servvs Dei Franco de Weteringe, cum omne pre-
dium parentum suorum, fi*atribus suis sine prole defunctis, ad ipsum iure hereditario fuisset deuolotam.
premium sibi in euangelico samaritano constituens, et pium mundo exemplum relin<^ue|is, Gimüua^^
Digitized by Vjji
1178. 143
elegit heredem. In qnadain etenim fcclesi^ nosire comitia, coram comite Bernhardo Diilmaniensi, pre-
senle Bernhardo Horstmariensi, qui eandem coraetiam a nobis in beneficio acceptam, Bernhardo Dulma-
niensi in beneficio contulerat, in loco qui dicitur Almunsberge, Sobrinum suum Heribordum Tremoniensem
ordine iudiciario mundiburdura accepit, illoque consentienle et quantum oportuit cooperante, uniuersum
predium suum Deo et ^cclesie nostrf, ad manus nosträs et comitis Godescalci de Lon, quem iudiciaria
permittenle sententia in hac causa ea hora aduocatum assumpseramus, deuotissime in hunc modum distri-
buendum optuht. Ministeriales suos cum uniuersis quo tam ipsi quam hominio sibi obnoxii ab ipso in be-
neficio tenuerant, nobis nostrisquc successoribus eo quod in ipsos habuerat iure contradidit possidendos.
Curtim suam Ebbinchoue, qu^ in parroohia Scopingen sita est, cum manso curti uicino et omnibus ad
ipsam pertinentibus, tam in mancipiis quam agris sationariis et pascuariis, monasterio beate Margarete in
Asbeke, sibi et anime fratris sui, qui in eodem monasterio sepultus est, feh'citer consulens, assignauit
Ecciesiam quoque beati Liudgeri in ciuitate nostra ercctam, et nostris temporibus adhuc noucllam, omni
eo quod in parrochia Thetten possederat, allodio dolauit. Preterea monasterio uirginum quod in Langeu-
horst religiöse instituit, curtim suam et omne Patrimonium suum in Langenhorst, curtim et domum Ra-
thardi in Wetringe, mansum in Büke, curtim et mansura Harhem in parrochia Rene, mansum in Othepe,
mansum Strode, mansum Roke, mansum Snethwinchele, cum mancipiis et aliis omnibus ad hanc predii
sui portionem attinentibus, integre donauit, ea tamen mancipiis induha dementia, ut preter incolas et do-
mesticas curtium et mansorum familias, cetera omnia, etiam profuga, si infra primum annum redirent^
memorato cenobio deinceps cerocensualia permanerent. Viri quoque nobilos Bernhardus et Warnherus de
Ibenburen, Godeschaicus etPbilippus de Elen, quos predictus Dei famulus Franko proximos sue conditionis
habud heredes et cognatos, hanc eins de predio suo ordinationem coram prenotato comite Bernhardo in
loco Asendere sub banno regio, ut perpes eorum in monasterio Langenhonst agatur memoria, uoluntaria
astipulatione et benigne assensu stabih'ucrunt. Eicjem etiam conuentui, si quando forte aduocatia, siue
Wernhero qui eam a nobis in beneficio primus accepit, seu aliquo ab ipso legitime descendente sine prole
defuncto, uacauerit, liberam potestatem aduocatum eligendi, et electum, si grauis aut inutilis fuerit, mu-
tandi concessimus, ea insuper libertate permissa, ut persona quo ibidem claustralibus curis uideatur ido-
nea, pro nostro et successorum nostrorum et iiiius conuentus arbitrio assumatur et ab omni alius claustri
obedientia immunis permaneat. Ne igitur tam pie et tam iuste actionis ulla unquam contingat perturbatio,
fidcrilegos inuasores, tanquam Deo odibiles, auctoritate diuina et apostolica, quoadusque quiescant, ex-
communicamus et anathematizamas. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M^.C^.LXX^.VlIIo. Indictione
XIa« Epacta nalla. Goncurrente VI^'. Presidente sancte Romane ecciesie domino Alexandre papa secundo.
Begnante gloriosissimo Romanorum imperatore Fritherico. Presentibus et attestantibus uiris honestis, tam
clericis quam laicis, nobilibus, liberis et ministerialibus, quorum nomina sunt hec. Clerici. Bernhardus ma-
ioris ecciesie prepositus. Bernhardus maioris domus decanus. Vdo beati Pauli prepositus. Franko dccanas.
Laici nobiles. Bernhardus de Horstmare. Warnherus de Ibenburen. Godeschaicus de Elen et frater suus
Pbilippus. Warnherus de Thuleberge. Alardns de Heithen. Heribordus de Tremonia. Liberi. Thidericus de
Benethem. Eczelinus frater suus. Reinfridus de Were. Bernhardus de Were. Waltherus de Were. Alhardus
de Osterwic. Bernolfus de Oldenthorp. Thizelinus de Stochem. Wercnbertus de Asenthorpe. Lambertus de
Stumme. Burchardus de Vrilenthorpe. Ministeriales. Bernhardus de Dulmane. Bernhardus Werenzo. Albertus
dapifer et Thidericus filius suus. Liudolfus de Beueren. Liudbertus de Tuskehusen. Rotgerus de Billerbeke.
et alii quam plures.
Die beiden Siegel des Buchoft and des Domkapitels sind an der Urkunde am unteren Rande mit Pergamenlstreifen fest«
geheflet, und der dasu erforderliche Raum zwischen der Schrift freigelassen; auf der Rückseite aber, um besserrr
Befestigung willen, eine besonders angelegte doppelte Pcrgamentplatte mit jedem Siegel angehcDift. Das Siegel de«
Bischofs kommt mit dem bei Nr, CCCCXLV. beschriebenen iiberein. Das Siegel des Domkapitels ist dasselbe wie
an der domkapitularischen Urkunde von 1176, nur schärfer ausgedruckt. Beide Siegel sind von weissem, durch das
Alter gelb gewordenem Wachs, uod sehr dick aufgetragen« . T
Digitized by V^OOQlC
Ii4 1178.
CCCXCVII.
Aas dem Fürst). Salm - Hors(mar*<chen Archive.
In noraine sancte et indiuidue Trinitatis. Herimannus Monasteriensis episcopus secundus.
Sancla antccessorum nostronim seqnentes uesligia, qui monaslerium in Asbeche suis instituerant et foue-
rant elcmosinis, aliquid cum ipsis in gazoGlacium Christi mitlere curauiraus, ut pio eorum padicipantcs
studio, parlieipare raereremur et prcmio. Notum igitur facimus omnibus in Christum credentibus, quod
bona quedam, his qui ea a nobis in bencGcio habuerant ullro resignantibus, domum uidelicet Ludgeri in
Were, cum quinque solidis decimarum in parrochia Rene, et duos solides deciraarum in Hancwic, unam
quoque portionem in silua Wirs, que uulgo dicitur Wara, ante ad domum Heinrici in Hewene pertinen-
tem, Dco dicalis uirginibus in Asbeche deuote conlulimus. V^t igitur predicte paupercule nostre in Domino
die acccptum a nobis suc paupertatis solacium porpetua pace possideant, banno et priuilegio noslro eas
munimus, et pio successorura nostrorum patrocinio tuendas humiliter commendamus. Testes huius rei sunt
hü. Bernhardus Monasteriensis prepositus. Engelbertus decanus. Franco uicedominus. Franco decanus. Ilar-
bertus. Johannes de Ahus. Bernhardus. Albertus Dulmanienses. Ludberlus de Beuercn. Ludolfus Monaste-
riensis. Hugo et Bernhardus de Menhuuele. Jordanis de Burch. Scripta autem sunt hec anno dominice in-
carnalionis M». C^ LXX«. VIIF. Indictione XK
Das mit Pergamentstrcffeo auf die Charte geheftete Siegel ist das bereits beschriebene älteste, Ton der robesten Fürm.
CCCXCVIII.
Aas dem Archive des Klosters Gertrudenberg zu Osnabrück.
. i . In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. I| Amoldus Dei gratia Osnabruggensis ecclesie humilis minister,
uniuersis catholice ecclesie filiis, tam posteris quam modernis, quorum aspectibus hee littere presentate
fuerint, uefam in domino Jhesu salutem. Quoniam lapsu temporum gesla rerum obliuione obfuscantur,
necessarium duximus, ea que nostris diebus coram nobis alicuius conuentionis contractu celebrata fuerint,
litterarum monimentis mandare, ut res que pro antiquitate temporis transacti a memoria abolite sunt, cer-
tis scripti testimoniis ad noticiam reuocentur. Notum sit igitur tam futuri quam presentis eui iidelibus,
quia fratres et sorores coliegii sancte Gerthrudis in monte, quandam domum in Honburen cum decima
ipsius triginta quatuor Marcis a Rikezone fratre Suetheri et Balduini emerunt, presentibus et a%sensum pre-
bentibus fihis suis, Joseph, Suethero, Wescelone. Huius autem emptionis conuentionem cum memorato
Rikezone fecerunt hü. Vlricus prefati monasterii prepositus. Meinwardus. Johannes. Wilbrandus. Geua prio-
rissa. Ermengardis. Alewich. Heilewich. cum omni conuentu. Hie autem contractus in presentia nostra cele-
briter cum conniuentia nostra stabilitus, et in iudicio roboratus est, cui presedit Heinricus de Cappele, qui
locum iudicis, qui uulgo J'hjncgreue dicitur, tenebat. Judicialem sententiam dictabant. Thidolfus de Bru-
meswic. Vaderken et Reinerus de Dudelinchusen. Godefridus de Stembeke. Publicus preco, quem Vronen
uocant, erat Bruno de Northhusen. Preter hos aderant testes quamplures. Clerici. Arnoldus maioris eccle-
sie prepositus Thidhardus eiusdem ecclesie decanus Gislerus prepositus sancti Johannis. Drogo. Laici. Bai-
duinus fraler Rikezonis qui eadcm bona uendidit. Iser et Rulandus de Westerbeke. Wescel de Osterbcke.
Gerardus de Icker. Rulandus de Mcinchusen. Reinzo et Heiko de Gclincthorpe. Ernest de Hagenberg. Vol-
mar de Malbcrg. Waldrec de Estinge. Eluericus de Harst. Thidmar de Barentelg. Willelmus de Northhusen.
et alii quamplures. Ne autem in posterum aliquis heredum sepe dicti Rikezonis, aut ulla omnino personn
tam rationabilis contractus titulo temerario ausu contraire et eum infringere attemptet, sed ratiis et incon-
uulsus omni tempore permancat, presentis pagine priuilegium, sigilli nostri impressione insignitum, reigeste
eontinens modum et ordinem, sepius memorate ecclesie bcate Gerthrudis super hoc tradidimus, et auclo-
Digitized by L^OOQ IC
liTS — lit9. U5
ritate Dei et bcati Petri et nostra factum confirmauimns. Si quis autem suadente diabolo , eidem ecciesie
^uioleBtiam intulerit, et prefate domus qua iusto titulo et bona fide possidet bona inuadere et rapere pre-
ßumpserit, excommunicationis uinculo subiaceat, donec resipiscat, et restitutis ablatis, de malefacto condi-
gnam satisfactionem exhibcat. Acta sunt hec anno domiuice incarnationis M^. C.^ LYlIIuo *). Indictione XIL
Regnante domino Fretherico gloriose Romanorum imperatore, presidente Coloniensi cathedre domino Phi-
lippe. Data Osnabrg. in Dei nomine feliciter j^fMjv,
Das «ogehängte Siegel mit dem Bilde des sitzenden Bischofs ist sehr beschädigt.
CCCXCIX.
Aus dem Archive su Kappenberg.
In nomine sanct^ et indiuidue Trinitatis. || SIMON Dei gratia ecciesie sancti Gereonis in Colonia pre-
positus, Omnibus fidelibus in perpetuura. Notum sit tam presentium quam futurorum fidelium Universität],
quod in quibusdam villis, scilicet Meitlar, Bikenkhusen, ecclesia beati Gereonis in Colonia possidet deci-
mationem. Verum pro redemptione decimationis, qu^dam ab antiquo constitutf fuerant quolibet anno sol-
uende pensiones. Quidam autem homines Gapenbergensis ecclesi^ in supradictis villis manentes, freti au-
xilio Herimanni Gapenbergensis prepositi, a nobis et a nepotibus nostris, Herimanno videlicet et Theode-
rico, ecciesie nostr^ canonicis, ad quorum officium earundem viUarum decima pertinebat, impetrauerunt,
ut supradictorum locorum decimatio sibi hoc modo hereditario iure concederctur, quatinus omni anno in
feste beati Jacobi et Christofori, unusquisque eorum, debite pensionis pro decimatione constitute suam
persolueret portionem. Uolentes autem omnis controuersie et contentionis occasionem, de persoluendis
pensionibus, prorsus abscindere, summam earum in presenti pagina dignum duximus annotare. Est itaque
in Meitlar domus que soluit quolibet anno predicto tempore tres Solidos Coloniensis monete. In Bikenk-
husen est domus una que soluit XXX. denarios. Item in Bikenkhusen alia domus, que soluit XL denarios.
Item alia domus ibidem XL denarios. Adhuc alia domus ibidem XIIII. denarios. Ut autem ea qu^ coram
nobis et testibus idoneis facta sunt, rata semper et inconvulsa permaneant, presentis pagin^ testimonium
sigilli nostri impressione confirmamus. Quisquis autem contra hanc ueritatem injuste aliquid moliri pre-*
sumpserit, Indignationem Dei omnipotentis et beatorum Martirum Gereonis et Sociorum eins incun*at. AMen«
Acta sunt hec anno dominice Incarnationis M^.C^.LXX^.YIII^. Imperatore Romanorum FRIderico. Philippe
Coloniensium archiepiscopo. Testibus idoneis quorum hec sunt nomina. Bruno maior in Colonia prepositus«
Hugo maior decanus. Lotharius Bunnensis prepositus« Cunradus sancti Seuerini prepositus. Theodericus san-
ctorum apostolorum prepositus. Wezelinus sancti Andrej prepositus. Welterus sancti Severini decanus. He-
rimannus sanctorum apostolorum decanus« Jiffridus sancti Georgii decanus Theodericus sancti Gereonis ca- *
nonicus. Retherus. Magister Piramus. Magister Godefridus.
Das mit dicken gelben Faden angehängte Siegel ist elliptisch and zeigt die stehende Figur des heil. Gereon. Es hat
durch Druck sehr gelitten, und die Umschrift ist grnssentheils abgebrochen.
cccc.
Ans dedi grossen KopiaUmche des Domkapitels sn Münster.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Herimannus diuina fauente gracia Monasteriensis epi-
scopus. Quoniam ea que semel pie et rationabilit^ constituta sunt, tractu temporis in oblioionem deci-
*) Aogensebeinlkh ist di« lahnahl 115S ein blosser Schfeibfiehler (lirlitS (Indem » durch Versehen des Schreibert , otchdem
L di9 XU cws^llen)-, Am Biachof Ar»oU fegiert^ etst aeit 1171. 1 r^r^r^]r>
Cod, dipU bist. WestiU. U. 19 Digitized by VjjOOg Ic
446 11T9.
dunt, lubrice tnemorie per beneficium scripture subucniendum est. Omnibus itaque presenUbos et faiuris
notum sit, quod spirito sancto rectore et duce, pro remedio anime mee et anime felicis memorie pü Lu-
dewici domini et predecessoris mei, canonicis maioris ecclesie singulis annis quiiique marcas de moneta
dandas institui, hac partitione seruata, ut in anniuersario prefati predecessoris mei dae marce et dimidia
dentur, Relique due et dimidia in annunciatione beate virginis pretaxatis fratribus in consolationem distri-
buentur usque ad obitum meum » postmodam uero perpetualiter in anniuersario meo sine omni diminuttone
et dilatione fideliter exsoluantur. Yt autem hec pia et salubris donatio omni firmitate constaret» ipsam
more offerentium ad altare Domini feci et nichilominus contra malignantium insidias impressione mei sigilli
muniui. Omnis ergo qui contra hanc nostram constitutionem uenire temptauerit, auctoritate Domini nostri
Jesu Christi et beatorum apostolorum Petri et Pauli et nostra anathematis uinculo innodatus sit. Acta sunt
anno dominice incarnationis M^.C<>.LXX Villi. Indictione XII. Testes sunt hü. Franco decanus de sancto Paulo.
Conradus. Johannes. Ludolphus. Herimannus de sancto Mauricio« Wernzo abbas de Lisbem. Otto prepositus
de Asbeke. Euerhardus prior de Varlere. et Otto comes.
CCCCI.
Ans dem FürtU. Sftlm-Horitaiar^fclieii Ar^We.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. ]] Herimaunus secundus, Monasteriensium. bumilis prouisor.
Scientes quoniam pastor bonus, qui pro omnibus mori uoluit, omnium nos dcbitores constituit, quornm nos
ministros sua dispensante dementia ordinauit, quanto minus uniuersis sufBcere potuimus, tanto affectuosius
eorum saltem commodo et saluti prouidere curauimus, qui nudum Christum nudi sequentes, calcatis mun*
dialibus, penna contemplationis animo uolant in celestibus, ut quos mundus habiturus est iudices, apud
summum Judicem deuotos habere mereamur intercessores. Viso itaque quod plerique ecclesiarum aduocati,
Patrimonium crucifixi quod tueri debuerant, diriperent, aduocatia monasterii in Asbeke uacante, Christi
paupertbus inibi Deo humiliter deseruientibus, captato tocius ecclesie nostre in soüempni synodo assensu
et consilio, liberum eligendi et mutandi aduocatos suos, pontificali auctoritate et patema pietate concessi-
mus arbitrium. Yt igitur hec nostra propter Deum facta dispensatio rata in euum permaneat, salua Suc>
cessorum nostrorum dignatione et gratia, tam banno quam priuilegio eam diligentissime solidamus. Acta
sunt hec anno dominice incarnationis M^ C^.LXXK^ Indictione XII*. presidente Roman^ sedi uniuersali
papa Alexandre III®. regnante Romanorum imperatore Fritheriko semper Augusto, adhibitis et coram posi-
tis testibus. Clericis. Bernhardo maioris gcclesie nostre preposito. Bernhardo decano. Ydone ecclesie beati
Pauli preposito. Francone uicedomino, Herimanno celerario. Alberto. Godefrido, Wecelino. Bertrammo.
Tiedmaro, et ceteris maioris ecclesif canonicis. Francone ^cclesie beati Pauli decano. Herimanno Cappen-
bergensi preposito. Werenboldo Yarlarensi preposito. Erenwardo Claholtensi preposito. Lisbernensi abbate
Wenzone. Läicis nobilibus. Rodolfo de Stenvorde. Thiederico comite de Amerungen, Burchardo de Aske-
berge. Godechalco de Saprothe. Godeschalco de Elen. Hecelino de Hethen. Alhardo de Thrivorde, Wer-
none Snaken. Ysrahele de Gemene. Ministerialibus. Liudolfo. Liudberto de Beueren. Godefrido de Sconen-
beke. Alberone de Bilrebeke, et aliis multis.
Das Siegel kommt mit dem der vorhengehendea Urkunde iÜMreia. .
. , ccccn.
Aus dem Fiirstl. Salm-Horstmar'scheo ArchWe«
ifi aoflbine sancte et indunduf Trinitatis. || HeriaMaum« Dei gn^a Monasteäeiisis : epifloopw ^Mtondos.
£x iniuncto nobis a Deo amministratioms offido ecdediis iura ipMnna c(ta#nMate^et4mmu'6aniin pi^ ac
liT9. 447
paternf ten^mor intwdere. Niehil autem de nostra possibilitate prösumentes, sed in omnibus diuinam mi-
sericordiam inuoeantes, ut que nosir^ cotnmissa sunt soUicitudini, sue namquam excidant protectioni, fru*
ctuose et nostre et nobis subiectorum saluti prouidisse postulamus» quando pro possibilitate humane fragi-
litatis cautioBem debitam adhibemus. Hoc autem tuuc potissimum fieri arbitramur, cum ea qu^ prudenti
deliberatione et disquisilb studiose ordinaaimus consilio, et apud presentes institutione sollempni suam con-
sequi uolomns firmitatem, et apud posteros certitudin^m facti transmittentes , omnem maliguari uolentium
precidimus inteniionem. Eapropter scripto carte huius tarn presentibus quam futuris notum esse uolumus,
quod ecclesia nostra in Asbecche.liberam in aduocato sibi querendo habet electionem, nee hereditariam
alicuius in ipsa aduocatia debet admittere prescriptionem uel possessionem. Sed com secundum humane
fragilitatis consuetudinem et natur^ debitum, aduocatum tunc habitum contigerit decedere, nonr illius filium
aot aliquem generis ipsius et sanguinis propinquum in eandem aduocatiam oportebit succedere, sed pre-
notaü cenobii uenerabilis congregatio, quem ecciesie sue utiliorem sperabit^ h'bera electiöne in ecciesie pro-
tectorem et aduocatum assumet. Hoc quoque modo et conditione tali. Rudolfus de Steinuorde in eandem
accessit aduocatiam, ut ipso uniuerse carnis uiam ingresso filius ipsius uel alius quantumcunque sibi pro-
ximus niehil iuris in ea uendicare sibi habeat, nisi ex uocatione et electiöne prescripti coUegii ipsum in
aduocatum acciri contingat. H^c autem sicut solleofipniter ac salubriter coram nobis sunt ordinata, sie fir-
miter in posterum sanctimus obseruanda. Si quis autem presumptuose aut uiolenter huic ordinationi nostre
contraire attemptauerit, indignationem omnipotentis Dei et apostolorom ipsius Petri et Pauli se nouerit in-
cursurum. Testes huius rei sunt hü. Bernardus maioris ecciesie nostrf prepositus. Bemardus decanus. Vdo
ecciesie bcati Pauli prepositus. Franco uicedorainus. Herimannus celerarius. Albertus. Godefridus. Wezelinus.
Bertramus. Thitmarus. et ceteri maioris ^cclesie canonici. Herimannus Capenbergensis prepositus. Weren-
boldus Varlerensis prepositus. Erwardus prepositus Claholtensis. Lisbernensis abbas Wenzo. Laici nobiles.
Rodolfus de Steinuorde. Tidericus comes de Amerungen. Borchardus de Aschenberge. Godescalcus de Elen.
Acta sunt hec anno dominice incarnationis M^.C^.LXX^.VIHP. Indictione XII«. presidente Romane sedi uni-
ucrsali papa Alexandre HP. Regnante Romanorum imperatore Friderico semper Augusto.
Dm mit rolhen Faden angehängte Siegel Ut zerstört.
CCCCIII.
Ans dem FüntL Salm-Horttmar'flefaen Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus«
Pii pastoris est, ouium suarum necessitates diligenter inspicere, ut qnas spiritualibus indesinenter uacare
cognpuerit exercitiis, temporalibus misericorditer studeat feuere subsidiis. Nouerit itaque omnium Christi
fidelium dilectio, quod quidam Dei seruus Franco nomine, in comitia Bernardi Dulmaniensis, ubi predium
suum ecclesi^ nostre obtulit, uniuersis heredibus suis, Bernharde uidelicet et Wamhero de Ibbenbüren,
Godescaico et Philippe de Elen, Herebordo Trenu>nieiisi, presentibus et consentientibus, curtim suam in
Ebinchove, monasterio beate Margarete in Asbeke firmissime assignauit. Nos autem eiusdem dilecti nostri
Franconis petitione, Christufn in sponsis suis uenerantes, et tam süccessoribus nostris quam nobis beatam
in eodem monasterio Inetnoriam siatneMes, curiam fOQlesi^ .nostrf in Asbeke, et mansum cori^ uicinum
cum suis incolis et tarn foresto quam agris et pascuia,; infra parrochiam Legden contentis et ad eandem
ooriam^ uel manswa perlinentibus, beatf Marg^iret^ et aorpribus fai Asbeke libßre contulimns, et ab ipsis
predietam ourtidi Gbiocboiie uidelicet, et manaum v$mm in >liddelwic, qvm manoipiis et pmnibus attin^a«.
ttbaa^Ja.fif^rvdtaiem ^Oolesi^ no^ti^ad usos bos(roi^ fecepimqs. .Ne ergo huius oaoQambii et noslr^ prch-
{Mer Deii<A.foeAf' diapensatioDiSr Ulla, umquamfiatip^rUirbatio, roam (^o s«cces$OFum nostrprum patrooimo»
m vi^«iii(^^i»:4i9i^atar,^ bwoiKtMr CQ«f«iß9dM^» pt .aocijlQritaie dviioaet ßpotfolic» tarn bappo quam
'^^* DigitizedbyC^OOgle
148 iiT9.
priuilegio nostro dfligentissime solidamus. Acta sunt hec anno dominic^ incarnationis M*.C*^.LXX*.VIIIl. In-
dictione Xlla. Epacta XI«. Concurrente Yll^ assentientibus et attestantibus uiris honestis tarn dericis qnan^
laicis, quorum nomina sunt hec. Bemhardus maioris ^cclesi§ prepositus. Bernhardus decanas. Vdo ecclesie
beati Paali prepositus. Franco decanus. Franco uicedominus. Sifridus magister. Godefridus. Hecelinos. Thit-
marus cantor. Thidericns. Erenwardus Clahaltensis prepositus. Engelbertus ecclesie beati Mauritii eustos.
Erdagus magister. Rodolfus de Stenuorde. Johannes de Ahns. Sifridus aduocatus. Wamherus de Ibbenbüren.
Godescaicus et Philippus de Elen. Herbordus Tremoniensis. Alexander et Rodolfus de Saprothe. Wamhe-
rus de Dulberge. Bernhardus Dulmaniensis. Stephanus de Isleberge. Lutbertus de Walegarde. Thidericus
dapifer. Albertus. Johannes pincema. Conradus. Ruthgerus marscalcus. Werengis camerarius. Godefridus de
Sconebeke. Ruthgerus de Bilrebeke. Regenmundus et Cesarius de Daruelthe. Bernhardus Werenze. Henri-
cus de Wetherthen. Jordanus de Bure, cum aliis multis. Presidente Roman^ sedi uniuersali papa Alexandre
tercio. Regnante Romanorum imperatore augusto Frederico.
Das mit Pergamentstreifen an die Charte geheftete Siegel ist das bei 1184 beschriebene, in rothgefarbtem Wachs abg^
druckt, aber beschädigt.
CCCCIV.
Aus dem FSrstl. Salm«Horstmar'sche& Archive.
In nomine Sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Herimannus IP. Honasteriensis humilis minister, et
summi ministri uestigia sequi cupiens, ouibus michi conmiissis, tam in commodis rerum temporalium, quam
in profectibus animarum pie consulere ac prouidere curaui. Sed licet secundum apostolum libenter opc-
rarer bonum ad omnes, maxime tarnen circa eos quos mundo mortuos, per sancte conuersationis studia
soIi Deo uiuere, et eins clementiam pro pace ac salute omnium indesinenter exorare credidi, patemum
semper habui affectum. Ynde et fuit quod monasterium in Asbeke a meis beate memorie antecessoribus
ad seruicium omnipotentis Dei propagatum speciali amplectens gratia, Christi pauperibus inibi Deo deuote
famulantibus, curtim Ebbenkoven episcopio meo pertinentem cum uniuersis usibus suis et uno talento,
mansis quoque ad eandem curtim pertinentibus, ea ratione concessi, ut duo seruicia que exinde debentor,
tam successoribus meis quam mihi annuatim persoluant Ut igitur hec mea benignitas rata ipsis stabilisque
permaneat, eam priuilegii auctoritate roboraui. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M^.C^.LXXIX^.
Indictione XII«. presidente Romane sedi uniuersali papa Alexandre IIF. regnante Romanorum Imperatore
Friderico semper Augusto. Attestantibus uiris honestis clericis et Laicis quorum nomina h^c sunt Clerici.
Thietherus Uurmacie maior prepositus. Franko uicedominus. Franko minoris ecclesi^ decanus. Laici. Suethe-
rus de Almen. Godefridus camerarius. Winemarus de Rodenlo. Thiedmundus.
Das mit Pergamentstreifen auf die Charte festgeheftete Siegel kommt mit dem bei Nr. CGCCXLV. angegebenen uberein.
ccccv.
Nach einer beinahe gleichseitigen Abschrift«
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Sifridus Dei gratia Palherb, ecdeeie humilis electu& Notom
esse uolumus tam presentibus quam futuris, quod Poppo miles quidaro libere conditionis se et sua ecde-
aie nostre contradidit, hac uidelicet conditione, nt iure mimsterialittm inter dapiferos, com res expo0oeret»
episcopo deseruiret Predium autem suum circiter VI. mansus et siancipia circiter L de manu nosU
saccessorumque nostrorum in beneficio reciperel» ei post obitum suum si supemiaeretuxoripsKis, eadem
bona dorn aiueret, licet non in beneficio, integra tarnen possiderel et retineret Post obitam qero aidbo-
rom» si liberos non haberent, filii Godeste, sororis Popponisi Vtuppo %% BuerharifaiSi edrunipM poMerilä^
. DigitizedbyL^OOQlC
1179. U9
qni et ipsi ministeriales ecciesie facti gunt, eadem omnia que dicta sunt iure beneficii possiderent. Quo-
niam autem nobis et ecciesie in hac re aliquid accessit, placuit nobis et bis qui haic facto intererant, ut
aDDuatim de camera nosb« ipsi Popponi predictisque beredibus ipsius dimidiam marcam daremus, quous-
que Statutes reditus taDtumdem soluentes eis assignaremus. Quod si meo tempore non contingeret, suc-
cessor noster predictam dimidiam marcam sicut premissum est eis persolueret in profesto sancti Martini,
uei reditus equipoUentes sicut predictum est. Si uero saccessorum nostronim aliquis iam dictam dimidiam
marcam uel redituros equiualentes dare recusaret, cetera etiam omnia in irritum reuocarentur, id est pre-
dicti homines in libertatem pristinam redirent, et que prius in beneficio tenuerant, iure predii libere dein-
ceps possiderent. Vt autem de pacti buius certitudine nemo in posterum dubitare ualeat, scriptum boc
sigilli nostri impressione muniri feoimus. Testes qui buic uerbo intererant sunt bii. Canonici maioris eccie-
sie. Vffo prepositus. Godescalcus. Bernbardus prepositus. Altmannus magisten Reinberus. Volbertus. Bern-
berus. Meinricus. Laici. Amelungns. Conradus Stapel. Andreas. Thiemo. Bernbart de Hilse. Hugo de Hen-
gelde. Bertolt de Rilinkerkin. Volcwin et Albero frater eins. Liutolt de Vestbem. Conrat et Bertram frater
eins. Hcinric de Barcbusen. Rotbger« Herman. Helmwicb frater eius. Heinricus. Hartman. Herman et Sue-
iber frater eins. Acta sunt bec anno dominice incarnationis M<^.C^.LXX<>.YIIII®.
CCCCVI.
AlU einem Oberokircbijchea Kopiar des 16. Jahrhunderts, im Beaits des Bibliothekars Moojer su Minden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Anno Dei gratia sancte Mindensis ecclesi^ Episcopus in per-
petuum. Nouerit *) cnpientes, que in eodem loco bene incboauerat, auctoritate Dei omnipotentis
et nostra in perpetuum confirmamus, Statuentes ut ordo canonicus sub regula beati Augustini, qui illic
noscitur institutus, a sororibus ibidem congregatis ad bonorem Dei et pie genitricis eius inuiolabiliter con-
seruetur. Pietatis etiam eius propositum firmum esse desiderantes, eundem locum ut ante nos fecerat
liberum fore decernimus tanquam unam de preposituris in ecclesia Mindensi, ut nullus preter propositum
eiusdem loci siue in spiritualibus siue in temporalibus in eo exerceat dominium« ad Episcopum autem
referat quod modum uel uires eius excedit. Obeunte uero preposito in alterius electione, qui idoneus ad
id officium uideatur, salua Episcopi auctoritate et iusticia, liberam semper illic manentes feicultatem ha-
beant. Quieti etiam fidelium prospicere uolentes, omnimodis probibemus ne aliqua laicaKs persona aduo-*
catiam super bona et mancipia illius ecciesie unquam in beneficium accipiat, uel aliquid iurisdiotionis scu
placita locandi infra officinas claustro adiacentes, siue in aliquo locorum qui immunitati deputati sunt,
quicquid potestatis exercere presumat, ne persona diuinis obsequiis specialiter obnoxie eorum tumultibus
indebite fatigentur. Hec enim tali deuotionis intentione facimus, ut pia Dei gcnitrix mater misericordie ad
filium suum aduocata pro nobis esse dignetur. Considerata etiam tenuitate in stipendiis ^) adieci-
mus, uidelicet domum unam in Milebercb cum omnibus suis attinenciis et decimam in Yelden a domino
Theoderico nobis resignatam, Sperantes^ consolationts. Hec omnia denominata et bannum episco-
palem eiusdem ecclesif, et eoclesiam in Yelden, et capellam inHursten, decimam in Alemultre, Hoburcbe-
husen cum omnibus appendicüs a predicto antecessore meo oblatis, antiqua etiam dotalis are^ bona, de-
cimam in Nienstide, decimam in Hurst, curiam quoque in Yelden cum omnibus bonis attinentibus, uideli-
cet agris, cultis et incultis, siluis, pratis, pascuis, molendinis, aquis aquartimque decursibus et piscatiöni-
bus et omni utilitate inde proueniente, eodem iure quo iliustrissimus princeps Heinricus Dux Bauarie et
Saxonie ante possessa obtulit, atque omnia bona tam oblatione fidelium pro liberis suis legitime nunc ab
^ Dak bier wvf^lessene stiaMil mk der Urk. v. 1176 worlMi fibcriia« ^ *) Audi bie# siad die Fnmela wie in des eot-
iprccheadcn SteUea der ? or. Urk. wMerbolt.
Digitized by
Google
150 1179 — 1180.
eis possedsa, quam in posteram ab ds insie possidenda, Dechnas etiam noüaUum qof oel ipsi elaboraue-
rint uel infra parochie terminos elaborata fueriDt, ubieimique ad maniim nostram uacaueriot, in perpetnom
etdem ecclesi§^) firmamus^) . Acta sunt hec anno dominice incaraationis M. C. LXXVUll. In-.
dictione XII. Huius rei testes sunt Tkietmarns maioris ecelesi^ preposila«. Gerhardns abbas de Lukkon.
Luitiebcrtus abbas de Schinnen. Heinricus prcpositus de Hamersleue. Reinwardus decanus. Reiaardos pres*
biter. Heithenricus diaconus. Folcmarus diaconus. Conradus Lupus. Conradus de Schonenburg. Widikinnus
diaconus. tiermannus diaconus. Conradus diaconus. Thietoiarus diaconus. Nithungus diaconus. Luidoldus sub-
diaconus. Liephardus subdiaconus. Hildeboldus subdiaconus« Liephardus subdiaconus. Odilricus subdiaeonus«
CCCCVIl.
Aiu dem Liber privnegioram ecdetiad Colooionsis, mit Benutzung des aus d« Orig. berichtigten Abdrucke« bei Lacomblet.
C In nomine sancte et indiuidue Trinitatis *). Fridericus diuina fauente dementia Romanorura Imperator *}
augustus '). Quoniam humanä labilis est memoria et turbe rerum non sufficit, predccessorum elatis nostre
diuorum imperatorum et regum decreuit auctoritas literis annotare que fluentium temporum anliquilas a
notitia hominum consueuit alienare. Proinde tarn presentium quam futurorum imperii fidelium nouerit uni-
uersitas, qualiter Heinricus quondam dux Bawarie et Wcst&Iie, eo quod ecciesiarum Dei et nobilium im-
perii libertatem, possessioues eorum occupaudo et iura ipsorum imminuendo grauiter oppresserit, ex in-
stanti principum querimonia et nobilium plurimorum, quia citalione uocatus maicstati nostre presentari con-
tempserit, et pro hac contumacia principum et suf conditionis Sueporum proscriptionis nostrf. lociderit
sententiam. Deinde quoniam in ecclesias Dei et principum et nobilium iura et libertatem grassari non de-
sUterit, tarn pro illorum iniuria quam pro muUiplici conteroptu nobis exhibito, ac praecipue pro euidenti
reatu maiestatis, ßub feodali iure legitimo, trino edicto ad nostram citatus audientiam, eo quod se absen-
tasset nee aliquem pro se misisset responsalem contumax iudicatus est, ac proinde tam ducatus Bawari^
quam Westfalie et Angari^, quam etiam uniuersaqu^ ab imperio tenuerit beneficia per unanimem princi-
pum sententiam in sollempni curia Wirciburc celebrata ei abiudicata sunt nostroque iuri addita et pote-
stati^). Nos itaque, habita cum prinoipibus deliberatione, communi ipsorum consilio ^), -ducatom qui dici-
Vor Westfali^ qt ^Angad^ in duo diuisimus» et consideralione meritoruin quibus dilectus princeps noster Phy-
lippus Coloniepsiff archiepiscopus ob honorem imperialis corone ^) promouendum et manutenendum, nee
rerum dispOndif^ nee persone formidans pericula,. gratie imperialis promeruerit priuilegium^, unam par-
tem, eam uidelicet que i|i episcopatum Coloniensem et per totum P^tberbrunnensem episcopalum exten-
debatur ^), ciw. omni iure et iurisdictioae ^^), uidelicet ^^) cum comitatibus, cum aduocatiis, cum conducti-
bus, cum mansi^, cum curtibus, cum i^^neficiis, cu(p ministerialibus, cum maAcipüs et cum omnibus ad
eundem ducatum^pertinentibus, ecclesie Colonien^i legitime dooauimus et de imperatoria liberalitate con-
tuUmus ^^), et.requisita a principibus seatOQtla an id fieri Jiiceat ^*), adiudicata ^^) et oomtnuni ^^) princi-
pum et totius Curif assqnsu approbata, accedßpte quoque publico ^^) consensu dilecti consanguinei nostri
dacis Bemhardi, ctii Tpliquam partem . ducatus concessiniusy premeporatjam arcbiepiscopum Phylippom
*) ^) ^^^ t^annfonoael wie in der vor. Urk. . , , '
>) Im Liber privil. wird hinsugeset&t: amen, ^ Lib. privil. schaltet hier ^m et seoper. ^ Von hier an fehlt der ^nac
Text bis zu den Worten: Noi itaque etc. im Lib. privjl., weil, wie der. Schreiber desselben sagt, die Schrift in der ersten
Bäirte der Ortginat* Urkunde nicht mehr lesbar war. *) Mit den nächstfolgenden Worten: Nos itaque etc. beginnt der
Text im Lib. privil. *) Lib. privil. schiebt ein: decretum est quod ^ Lib, privil. liest: sceptri. ^ dispendia ^) impe«
riali promer. priuilegio; darauf eine Lücke. *) protendebatur *^ cum . . • iurisdict. fehlt; statt dessen: cum dominus
es f^nsdictjuQJj^^ ^0 iu4eb fi^bH» ^^ l«giUiiH^« dopatiapU tinüo Impefit. libemUt maI«!» ^ UocNt ^«) ei ludlcau
") comm. fehlt. *•) pnblice, ..,i i . s . • • * i-
Digitized by
Google
1180. 151
porlione Ula dacatusr sae collata ecclesie nexillo imperiali solempiiiter inuestiuimusj Hanc igitur legitimam
nostre maiestatis donattonem et inuestituram Coloniensi ecclesie et sepedicto principi nostro Phylippo ar-
chieptsoopo omnibusque suis successoribus confirmamus i'), et in omne posteritatis euum eis ^^) ratam per-
manere aolentes, ne quis eam ") aasu temerario infringere uel quomodolibet aiolare attemptaaerit, impe-
Jriali edido inhibemus , et hanc nostram constitutionem presente priuilegio aarea excellentie nostre buUa *®)
insignito corroboramus auctentice, testibus annotatis **) qui huic facto interfuerunt. Sunt aatem hü. Arnol-
dus Treuirensis archiepiscopus. Wicmannus*^) Magdeburgensis archiepiscopus. Cfmradus**) Salisburgensis **)
archiepiscopus. Sifridus Bremensis electus, Cflnradus Wormatiensis episcopus. R&dulfas Leodiensis episcopus.
Bertrammus Metensiä episcopus. Arnoldus Osnaburgensis episcopus. Cunradus abbas Fuldensis. Adolfus ab-
bas Hersfeldensis. Lotarius prepositus Bunnensis. Ludewicus palatinus ^^) Saxonie et lantgrauius Thuringie.
Bernhardus dux Westfalie et Angarie. Godefridus dux Lotharingie *^). Fridericus dux Sueuie. Otto *') mar-
chio de Brandenburc. Teodericus marchio de Lusiz ^), Dedo '®) comes de Groix. Sifridus comes de Orla-
inunde. Rubertus comes de Nassawe •®). Emicho '^) comes de Liningen •'). Engelbertus comes de Monte.
Teodericus comes de Hostade *«). Gerardus comes de Nurberc **). Henricus comes de Arnsberg. Hermannus
comes de Hafsburg «*)• Henricus comes de Kuc *^). Wernerijß comes de Wittinchinstein »^). Widdikindus de
Waltecke. Fridericus de Anfurde. Hartmannus de Butingin ^), Wernerus de Bonlande. Conradus pincerna.
Heinricus marscalcus de Bappinheim. Sibodo de Groix camerarius, et ah'i quam plures.
Signum domni Fnderici Romanorum imperatoris inuictissimi, (L M.) •*).
Ego Godefridus imperialis aide cancellarius uice Crisiiani magunline sedis archiepiscopi et Germ^niq
ardiicanceüarii recognoui.
Acta sunt hec anno dominice incamationis MCLXXX. Indictione XIU. Regnante domno Friderico Ro-
manorum imperatore inuictissimo, anno regni eins XXIX. imperii nero XXVI. feliciter Amen« Datuni in
solempni curia Gelenhusin ^) in territorio Maguntino. Idibus Aprilis.
Die Original -Urkunde ist mit einer, an rotbseidenen Schnaren angehängten, goldenen Bolle Tersehen.
CCCCVIII.
Aus dem ältesten CorTcj^schen Copialbuche.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Philippus diuina faaente dementia Sancte Coloniensis eccle-
sie archiepiscopus, Vniuersis Christi fidelibns tam futuris quam presentibus in perpetuum. Quoniam ex
werra Saxonica quam nos pro multa necessitate Coloniensis ecclesie contra seuiciam domini Heinrici de
Bruniswich aggressi sumus, ecclesia Corbeiensis ab exercitu nostro multa in stipendiis fratrum incommoda
et non modicam rerum suarum pertulit deuastationem, placuit nobis et salutare uisum est, aliquam eidem
ecclesie dampnorum suorum conferre restaurationem. Nouerit itaque uniuersitas Christi 'fidelium tam futu-
rorum quam presentium^ quod prefate ecclesie fratribus theloneum Nussiense in perpetuum condonauimus,
ita ut ipsi annuatim in uino suo deducendo immunes sint ab hoc theloneo. Cum ergo uita hominum bre-
uis, memoria labilis sit, Ne quis tam pium et rationabile factum demoliri possit in posterum, presentem
inde paginam conscribi et sigilli nostri impressione communiri iussimus, et sub horrendi anathematis inter-
1^ oonfirmantes ^ eosdem; rat. fehlt *') quisquam ^ nostre ezoelL bulla *>) aduocatis *>) Wjgnandos ^ Herman»
nua *«) Salteburgensis ••) palantinus ••) Lotboringie •') Vdp ^^ Swjnits •») Dodo *>) Nassouwe •*) Hencho
**) Bajngen ***) Hojstaden ^) Norbergh ») Diese beiden im tib. priVit. angegebenen Namen fehlen hi dem Abdrucke
bei Lacomblet. *^ Für Kuc im Lib. priviL eine Lücke. «0 Wjtenhorst ^ Bittingen **) Die Monogrammformel fehlt.
452 1180.
minatione districte precipientes, ne aliquis hoc apud nos pie deuotionis intuttu actum in irritom reducat^
ael huius rei uiolator existat. Testes huius rei sunt. Arnoldus Treuirensis archiepiscopas. Adelogus Hilden-
semensis episcopus. Sifridus Paderburnensis episcopus. Herimannus Monasteriensis episcopus. Arnoldus Osna-
burgensis episcopus. Anno Mindensts episcopus. Lotharius Bunnensis prepositus. Vlricus Ressensis prepositus.
Bernhardus Susaciensis prepositus. Theodericus comes de Hostadin. Otto frater eius. Herimannus comes de
Rauensberg. Albertus comes de Euerstein. Widikindus de Waltekke. Fratres de Halremunt, Ludolfus et Wil-
brandus. Fratres de Dasle, Ludolfus et Adolfus. Heinricus de Lippia. Conradus de Sconinberg. Reinemsde
Froizprecht. Heinricus de Fore. Rodolfus de Steinuorde. Fratres de Voldesteine» Heinricus et Gerardus. Go-
descalcus de Patberg. Hermannus scultetus Susaciensis. Gozwinus de Altira. et alii quam plures. Acta sunt
hec dominice incarnationis anno M.C.LXXX. Indictione . . Regnante Fritherico gloriosissimo Romanorum
Imperatore Augusto. Data in expeditione Saxonica prope Bruniswich, IUI. Idus AugustL
CCCCIX.
Aas dem FürtU. Salm-Horstmar^scheo Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. ||Ego Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secun-
dus, considcranSi quia legis lator etiam cum scelerario populo interire non renuit, et uas electionis pro
fratribus a Christo anathema fieri optauit, quid subditis nostris ofGcii nostri ratione debeamus, Sollicitus
agnoui. Dcbite ergo patemitatis aiTectu rcligiosarum uirginum in Asbekc indempnitati prouidere cupicntes»
notum facimus uniuersis, quod quedam nobilis matrona Gerbergis nomine, sciens quod contra peccatorum
uulnera efficax est clemosinarum medicina, curiam suam et fratris sui Amelongi in Darenuelde sibi totam
comparauit, et comparatum cum reliquo predio suo iuHeuuene et Tungerlon.sito, duobus fratribus et he-
redibus suis, predicto uidelicet Amelongo et Heinrico, tactis sacrosauctis reliquiis sub iuris iurandi sacra-
mento irretractabilem assensum uoluntarie prestantibus, sub banno regio coram comite Bemhardo Dulma-
niensi in loco Daruelde, adhibita manu fratris sui Heinrici, quem mundiburdum elegit, Deo et ecciesie
nostre ad usum conuentus in Asbecke in manus legati nostri Bernhardi ecciesie nostre decani, et tam prio-
ris in Asbecke quam sui ea uice aduocati Alhärdi de Hethene, omni ordine iudiciario pro anime sue ac
parentum suorum salutc pia denotione obtulit. Cuius rei testes qui aderant sunt hü. Clerici. Bernhardus
Monasteriensis decanus. üuereboldus üarlarensis prepositus. Nobiles. Bernhardus et Wicboldus de Horstmare.
Godefridus et Israel de Gemene. Robertus de Kurbeke. Ministeriales. Lutbcrtus de Beueren. Grodefridus de
Sconenbeke. Lubertus de Asbeke. Brünstenus. Lutbertus. Rotgerus de Billerbeke. Liberi. Walthardus. Lam-
bertus. Rathardus. Werenbertus. Bernoldus. Rotgerus. Rodolfus. Alhardus.
Preterea memoratus Amelongus hanc sororis sue oblationem Weteringe in comitiam in qua Heuuene
continetur ueniens, a Luberto de Asbeke tunc comite, Alardo de Thriuorde nobiU uiro, et ministerialibus
Brunsteno de Billerbeke, Rodolfo de Scopenge, Remberto deStocheim, Liberis quoque Gerharde de Burg-
horst, Eluerico de Methelon et aliis multis prescntibus et attestantibus, regali iterum banno confirmatam,
propria manu stabiliuit. Monasterio itaque sancte Margarete in Asbeke possessiones tam inuiolabiliter sibi
collatas pontificali auctoritate confirmamus et presentis scripti patrocinio communimus. Si quis autem huic
nostre confirmatiohis pagine ausu temcrario contraire presumpserit, indignatiobem Dei omnipotentis, et
nostri auathcmatis se certissime nouerit incurrisse periculum. Acta sunt hec anno dominice incamatiouis
M^.C^.LXXXP. Indictione XIII. presidente Romane sedi papa Alexandre III^ regnante Romanorum impera-
tore FrrderiCö. . » . -
D9a in rothen Wuchs «b^ednickte nnd mit iPei^anientstreifen an die Charte festgeheftete Si^el ist dae bei ilM be*
schriebene*
Digitized by
Google
118«. 453
ccccx.
Aus einem Oberpkircher Kopiar des 16. JahrfaunderU, im Betits des Bibliothekars Mooyer in Minden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis patris et filii et spiritus sancti. Ego Theodericus Dei gratia
comes de Wirbene cupiens saluti anime me^ in aliquo saltem prouidere, deputaui ecciesie qn^ uocatur
Ouerenkercken in honorem ^eate Marie dedicate bona qnedam eidem ecciesie contermina unde sustenten-
tur fideies Christi in eodem Jloco ipsi die ac nocte iugiter in diuino famulantes obsequio. Notum igitnr sit
omnibas Christi fidelibus tarn hiis qui in presenti sunt quam eis qui post futuri erunt, Quod castrum quod-
dam Buceburg nomine eidem ecclesi^ proximum cum agris adiacentibus et areis in uilla Ouerenkercken
ad eadem bona pertinentibus et molendinum in pede coJlis Buceburg et capellam in prenominato Castro
cum bonis et mancipiis eidem attinentibus libera donatione contuH, legitimis heredibus meis consentieuti-
bus, Ita ut eadem ecciesia predictam capellam cum omni utilitate quam dinoscitur habere et cum uniuer-
sis qu^ ad utilitatem aliquam ex hiis in posterum prouenire poterunt possideat, quatenus dominus Deus,
cum dominica messis metenda aduenerit, me peccatorem cum mea progenie centenos manipulos ex hiis
bonis colligere dignum habeat Vt autem hoc factum ratum sit et a filiis in filios stabile et inconaulsum
permaneat, omni contradictore penitus amoto, per impressionem sigilli mei communitum et confirmatum
esse Statut, scientibus et astantibus presentibus testimonialibus personis, Quorum nomina sunt h^c. Siffiri-
dus Bremensis electus. Reinhardus notarius comitis. Hinricus prepositus de Hamersleue. Meinherus Burg-
grauius de Wirbene. Henricus de Cotene. Thetwardus adoocatus Bremensis. Christianus Stumpe et filius
fratris sui Theodericus. Bruno de Asle. Siffridus de Oldesleue. Anno incarnationis dominice Millesimo Cen-
tesimo LXXX. Indictione XIII. Acta sunt'hec in Castro Wirbene.
CCCCXI.
Aas der Capaun^schen Sammlung su Bockebnrg mitgetheilt durch den Bibliothekar Moojer zu Minden.
Theodericus Dei gracia Comes de Wirben. H. Priorisse de Ouerenkerken ac toti eiusdem ecclesif
capitulo cum dilectione obsequium. Nouerit itaque dilectio uestra donationem, quam pro remedio anime
nostre, uidelicet castrum in Buckeburg cum agris et areis adiacentibus, et domum in Rosen cum onmi
utilitate contradidimus, nos ratam habere. Et ne quis donationem hanc ausu temerario uiolare presomat,
cum prepositus uester ad nos redierit, cum assensu heredum nostrorum et priuilegio et omnibus modis
quibus uobis ac nobis expedit libenter confirmabimus.
CCCCXII.
Aas einem Obemkirchischen Kopiar dee 16. Jabrhanderts, im Besiti des Bibliotbekars Moojer so Minden.
t
In nomine sanct^ et indiuidue Trinitatis. Ego Anno Dei gratia sancte Mindensis ecciesie Episcopus.
Notum esse uolumus tam presentibus quam futuris, Qualiter Comes Theodericus de Wirbene Castrum et
Capellam in Bukeburgk cum attinentibus uidelicet agris adiacentibus et areis in uilla Ouerenkerken et Vor-
werco in Rosen et molendino in pede prefate urbis cum astipulatione suorum heredum beate Marie iu Oue-
renkerken pro sue remedio anime contradidit et priuilegio confirmauit. Hermannus itaque de Arnheim idem
prpdium, quo ipse inbeneßeiatus erat, nobis. et ecciesie in Ouerenkerken, una cum uxoro Demud et filio
.suo Gptiio£rido« lib.^re rcsigi^duit, et pb.maior^in huiußTei $ecuritatem, uiÜicationem in Seless^n cum ap-
pendiciis, quam de manu nostra in beneficio tenuit, coinrnuAicato amicorom. lOODsilio utrirnque* cum uxore
et filio nobis eotenus resignando impignorauit, quatenus memoratum castri predium cum uxpre et filio
Cod. dipl. bist. Westfal. U. 20 Digitized by V^OOQlC
15( iiso.
comili Theoderico resignet, Quod si quo modo impeditum fuerit, LXX. marcas quas pro memorato recepto
predio incunctanter nobis et ecclesie in Ouerenkerken restituat. Verumtamen ne ecclesia in Ouerenkerken
aliquo modo defraudatur, seu nostra quod absit cxactione detrimetitum patiatur, nostram in Hollhuscn uil-
licationem, respectu uillicationis in Seiessen, quam ad nostrum usum admodum recepimus, cum omnibus
aUinentiis ea pactione impignoramus, donec ad effcctum Hermannus dcducat inceplum, uel impediraento
quod absit aliquo succrescente , Nos siue nostri successores prememorate ecclesie LXX. marcas integraliler
persoluamus. Vt autem supradicta nullo terminante rata atque inconuulsa perraaneant, auctoritate domini
Dei et Sanctorum apostolorum Petri et Pauli et nostra sub anathemate corroboramus , et ne quandoque
subintret aliunde fallacia, impressione nostri sigilli communimus. Huius rci testcs sunt. Reinwardus maioris
ecclesi§ Decanus. Burchardus de Wildesheim prepositus. Heinricus in Ouerenkerken prepositus. Conradus
Lupus. Reinboldus canonicus. Theodericus sancli Martini canonicus. Reinwardus sacerdos. Laici. Witthekin-
nus aduocatus. Florentius frater eius. Theodericus de Richelen. Ludegerus de Slon. Volquinus Schrech*.
Adolphus de Eickdorpe. Theodericus de Werdere. Thiethardus. Wiegartus. Helmbertus camerarius. Conra-
dus de Hamelspring. Alexander de Luttbeke. Mcinfridus frater eius. Zefridus de Aldendorp. Ratho de Bat-
torp. Bruno de Spehhoue. Odalricus anser. Meinhardus de StrumK. Herwicus de Hukesow. Franco de
Acheim. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M^.C^.LXXX^. Indictione XIIL in ciuitate Minda felici-
ter Amen.
ccccxm.
Aus dem Archive sa Osnabrück.
In nomine Domini. Ego Symon Dei gratia comes Thekenbr . vna cum matre mea Eileka et pueris
meis Johanne et Helwiga, sciente et consentiente conjuge mea Oda. Notum esse uolumus tam posteris
quam modemis, quia nos de salute animarum nostrarum cogitantes, domum quandam proprietatis nostre
in Damme sitam, cum omnibus sibi attinentibus, scilicet mancipiis et omnibus commodis que inde proue-
nire poterunt, cenobio beate Gertrudis in monte libera donatione contulimus, vt a beata congregatione
ibidem Christo famulante perpetua memoria nostrum et propinquorum nostrorum in orationibus et deuo-
tionibus agatur. Mancipiorum autem eiusdem domus nomina sunt hec. Hameko et uxor eius GertrudLs, et
filii eorum Eggehardus et Eluericus, et filia Cristina. Eodem tempore propinquus noster dominus Otto Bre-
mcnsis prepositus dcfunctus est, pro cuius anima annuam pensionem cniusdam domus in Pethe, que vulgo
Malscolt dicitur, que nostri iuris erat, prefato cenobio obtulimus, propiciationem pro peccatis ipsius Ad
corroborandam autem hanc libere traditionis nostre paginam, dominum nostrum Arnoldum OsnalT. eplsco-
pum asciuimus, quo presente et auctoritatem suam ei impertiente^ robur firmitatis rei geste ordinatio sor-
tita est. Namque idem episcopus nostro rogatu hoc cyrographum suo Sigillo pariter cum nostro insigniuit,
et ne quis in posterum temerario ausu hoc infringere attemptet, excommunicationis sententiam in presum-
ptorem promulgauit. Ad maiorem etiam rei firmitatem testes in quorum presentia hec acta sunt subscripü
notantur Clerici, I^ntfridus maior prepositus. Joseph maior decanus. Gerfridus scolasticus. Drogo, Adam.
Canonici. Arnoldus beati Johannis prepositus. Rothgcrus scolastieus. Layci. Nycfaolaus de Mensenbr. Halt-
bartur. Franco de Ludewest. Heinricus frater eius. Gislebertus de Thorne. Wilbrandus dapifer. et alii quam-
plures« Data Osenbr. anno dominice incarnationis M^.C^.LXXX®. Indictione Xllla. In Dei nomine feiiciter.
AmeN.
Zwei Siegel sind mit PergameDtstreifen angehängt. Das erste ist kreisförmig ond sehr abgerieben, jedoch das Bild des
sitzenden Bischors noch kenntlich. Das sweite« das älteste bekannte Siegel eines Grafen von Tekeneburg, ist eben*
falls kreisförmig, mit dem bischöflichen beinahe von gleicher Grösse, and leigt eine Burg mit drei Tbarmen, mit
der Umschrift: Sigilldm Comitia de Tekeneburg«
Digitized by
Google
118» — 1181. 455
CCCCXIV.
Aus dem Kopialbacbe des Klosters Gehrden.
Notum Sit Omnibus fidcIibuSy quod diu habita discordia inter familiam Engerensis ecclesie et domi-
num Wernherum pro silua que est Regenstenehusen, tandem consilio quorundam sapientum virorum pa-
cata sunt et composita hac videlicot conditione, ut a silvula que hessow nominatur curia fratrum seque-
straretur et sibi in proprietatem traderetur, ita tarnen ut in ea eandem utilitatem in pascuis bovum ha-
beat mansus fratrum qui inter iacet, qui mansus duabus ouriis in Rengestenehusan et Bemnighusan perti-
nentes concessa est. Hec autem fuit condicio et confirmatio pacis et concordie, quod due partes supra
rocmorate silve duabus curiis suis pertineant, et tercia pars curie fratrum stabiliter et sine omni contradi-
ctione in lignis, in pascuis et in omnibus utilitatibus remaneat. Eo vero anno quo porci glandibus impin-
guantur terciam porcorum partem, sive in curia fratrum nutriti sunt, sive non, villicus fratrum in eandem
silvam mittat. Et communi consilio singulis annis fructifere arborcs de istis tribus curiis equali jure succi-
d(?ntun Hujus concordie et conventionis testes sunt Engarenses canonici, decanus Hucbertus, Theodericus
custos, Heinricus scholasticus, Bernardus cellerarius, Wulfhardus, Lambertus, Meinricus, Heinricus, et alii.
Laici Bernhardus ejusdera. ecclesie advocatus, dominus Adolfus, Alveric, Volcmer, Reginbodo, Wernherus,
\Yidukinnus. Ministeriales: Heio, Adolfus, Fretheric, Meinric, Eppo, Heriman^ Reinbrat, Rotholf, Richbrath,
Godescalc, Rotholf, Hildegar, et alii pliires. Hec infringere quicunque conaverit a Deo sit alienus et a
sancto Petro et ab omnibus sanctis sit excommunicatus, et anima ejus in potestate diaboli, nisi forte cito
resipisoat, maneat imperpetuum.
CCGCXV.
Atts dem Archive su Kappenberg.
Lucius episcopus seruus seruorum Bei, Dilcctis filiis HERMANNO preposilo Capcnbergensis ecclesie,
eiusque fratribus tarn presenlibus quam futuris regulärem uitara professis IN PERPETUUM. || Religiosam ui-
tam eligentibus apostolicum conuenit adesse prcsidium, ne forte cuiuslibet temeritatis incursus, aut eos a
proposito reuocet, aut robur, quod absit, sacre religionis infringat. Eapropter, dilecti in Domino filii, ue-
stris iustis postulationibus clementer annuimus, et prefatam ecclesiam beate Marie sanctique Johannis euan-
gellste Capenbergensem, in qua diuino eslis obsequio mancipati, sub beati Petri et nostra protectione susci-
pimus, et presentis scripti priuilegio communimus. In pr^mis siquidem statuentes, ut ordo canonicus, qui
secundum Deum et beati Auguslini regulam, alque institulionem Premonstratensium fratrum in eadem eccle-
sia iiisütutus esse dinoscitur, .perpetuis ibidem temporibus iooiolabiliter obseruetur. Preterea quascQmque
possessiones, quecumque bona eadem ecciesia inpresentiarum iuste et canonice possidet, aut in futurum
concessione pontißcum, largitione regum uel prinoipum, oblatione fidelium, s^ aliis iustis modis prestfuile
Domino poterit adipisci, firma uobis uestrisque successoribns et iJIibata permaneant. Ad hec autem ob
decorem domus Domini districtiufB inhibemus, ut nullam umquam femioiam recipiatis amodo in sororem,
sed Ulis que supersunt eK hao uita migrantibus. ecciesia uestra, sicyt a nobis noscitur institutum, a taato
remaneat onere absolata. Si uerp prelatus earunpi, a,mp1iande religionis intuitu, ad alium religiosam locum
eas transferre uoluerit^ oootradictione alicuius nequa(|uaftt obstante, de indulgentia nostra. liberam tpans-
ferendi habeat fecultatem, Precipimus etiam, ut eeclesia sörorum \n Wisela, a fundatoribus eoclesie Ca-:
peohergensis constrocta« mh obedientia Capenbcrgensis prepositi perpetuo maoeat» et ad ordioatÄoaem
eius tam in temporaUbu(s quan» ja spiritualilMis inconcusse pertineat, sicut usque ad bec tempora noseilur
obaoriiatum. 3Uttuimus quoque, ut quicumque ia. ecciesia nesUra fuerit bo^itio caritatiue susceptus, Jbjs
qontßuU» sibj qv^ frAlruia ßi qaritus jdw^rH uMoi^traiida, mc ^Jüa.rf^uirere aliqu^ popiditate 9^^lMt,-jmr 1
20 * 3igitized by VjiJOy IC
156 llSi.. :
bas fratres de constitutione sui ordinis non utuntur. Liceat quoque uobis, clericos uel laicos e seculo
fugientes liberos et absolutes ad conuersionem reeipere, et eos absque contradictione aliqua retinere.
Prohibentes insuper, ut nulli fratrum uestrorum, post factam in eodcm' loco professionem, fas sit absque
prepositi sui liccntia de eodem loco discedere. Disccdentem uero absque communiuna litterarum cautione,
nullus audcat retinere. Cum autem generale interdictum terre fuerit, liceat uobis clausis ianuis, exclusis
excommunicatis et etiam interdictis, diuina officia celebrare. Paci quoque et tranquillitati uestre patema
soUicitudine prouidere uolentes, auctoritate apostolica prohibemuä, ut infra clausuras locorum seu gran-
giarunti uestrarum, nullus uiolentiam uel rapinam, furtum committcre, ignem apponere, seu hominem capere
uel ioterficere audeat. Decerminus ergo, ut nuIIi omnino hominum fas sit, prefatam ecclesiam temere per
turbare, aut eins possessiones auferre, uel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet uexationibus fatigare,
sed omnia integra conseruentur, eorum, pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt, usibus
omnimodis profutura. Salua sedis apostolico auctoritate, et diocesani episcopi canonica iusticia. Si qua
igitur in futurum ecciesiastica secularisue persona, hanc nostre constitutionis paginam sciens, contra cam
temere uenire temptauerit, secundo tercioue commonita, nisi reatum suum digna satisfactione correxerit,
potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquilate co-
^oscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini redemptoris uostri Jhesu Christi aliena fiat,
atque in extremo examine diuine ultioni subiaceat. Cunctis autem eidem loco sua iura seruantibus , sit pax
Domini nostri Jesu Christi. Quatinus et hie fructum bone actionis percipiant, et apud districtum iudiccm
premia eterne pacis inueniant. AMEN. Amen. AMEN.
(Spruchkr«. «U der InD.chrift: ^^ ^^^^ ^^^^^^.^ ^^ ^ ^^^ ^^^^^^
Adiuua not deiM talu^nt notier, t) ^ ^ ' ^
f Ego Theodinus Port et sce. Rufine sedis Eps. SS«
f Ego Petrus tt. sce. Susanne pbr. Card. SS. f Ego Jacinctus diac. card. sce. Marie incosmydyn SS.
f Ego Maths. diac. Card. Sce. Marie noue SS.
Datum Rome apud sanctum Petrum, per manum Alberti sancte Romane ecclesie presbiteri Card, et
Cancellarü, XIIII. Kai. Decembris, Indictione XUIL Incarnationis dominice anno M^.C^.LXXX.L Pontificatus
uero Domni Lucii anno I.
Da» gewöhnliche filebiegel iat mit roth- nnd gelb-ieidenen Faden angehängt.
CCCCXVI.
Aui einem Obernkircbischen Kopiar dea 16. JaAhunderts, im Betits det Bibliothekart Moojer in Minden.
Fredericus diuina fauente dementia Romanorum Imperator et semper Augustus. Ad imperialis Justi-
ciG gl6riam spectare uidetur, ut in hac excellentia constituti non solum ecclesiis et ecclesiasticis personis
bona sua conseruemus, uerum etiam diuine miserationis intuitu, que eis expedire uidebuntur, prouide con-
cedamus. Itaque ad instantiam dilecti nostri Annonis Mindensjs Episcopi et prepositi Hefirici in Queren*
kerken, eodesie beate Marie in Ouerenkerken cons/ultum esse cupientes, Omnia bona ipsi legitime collata
confirntauimus, ea scilicet que Wernherus beate memoria Mindensiä Episcopus fundator loci aduocatie quo-
que libertate, et alia bona que Anno Episcopus Wemheri sueeessor ipsi monasterio libera donatione con-
tderitnt, Curtem etiam Velden cum omnibusattinenttis, quam Hinricus quondam dux llberaiicer ei contra-
dMH, Insoper Buckeburg quod comes Tbeodericus de Werbene cum oronibus attinentiis astipulatione here-
dum marum eidem monasterio legitime dedit, aliaque bona a principibos, nobiiibus uel a quibusoumqoe
^odlematiciB stue secolaribu^ personis sancte Marie in Ouerenkerken coHata ^et in posterum legitime con-
ferenda, Monasterio iUi confinnauimus, et ut in uiila Ouerenkerken forum Bit, quod in nülgari Wicbi-
leitlie 4i6ltritry conceseimus,. et peregoiDOs «eu aKos ad forum euntes uel redeuntes den permanentes noslra
iisi; 457
pace et protectiome gaudere uolamus, Ne qcA» autem in uillatuiolentiam aut diMninium preler pi*epasiUim
cxerceat Imperial! auctoritate prohibemnsi Et ut hec omiiia rata et inconuulsa permaneant, literas nostras
aoctoritatis uostre sigfllo cofmDuniias ei tradidimus. Huius rei testes sont Philippas. Coloni^nsis, Wichman-
nus Magdeburgensis, Siffridus Bremensis Archiepiscopi , Hermannus Monasteriensis, Anno Mindensis, Aniol-
dus Osnabrugensis/Tainmo Verdensis Episcopi, Dax Bernhardos, Otto Marchio Brandenburgensis, Comes
Hermannus de Rafoensbei^, Comes Adolphus de Schowenburg, Widekindus aduocatas Mindensis. Datum
Erffurdi^ anno dominice incarnationis M^.C^.LXXXF. Indictione XV. U. KaL Decembris, anno regni domni
Imperatoris XXX® Imperii uero XXVIIP. feliciter Amen.
CCCCXVII,
Alu dem Ropulbucbe des alten Domes sa Münster.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Herimanaus Dei gratia Monasteriensis ecciesie episcopus
secundus. Scientes quoniam horrendum est incidere in manus filii hominis, coi omne iudijDium dedit pater,
cnius desiderabilis ei amplectenda bonitas sicut nullum bonum prcterit irremuneratum, ita eiusdem forroi-
dabilis et tremenda equitas nuIIum malum dissimulat impunitum, et ex eius respectu nuUa meritorum no-
strorum estimantes suffragia, summopere necessarium duximus eorum nobis patroeiniä oonciliare, quorani
felix anchora in tuto beate securitatis litore est constituta« Inter quos, ymmo supra quos gloriosam et ex*
cellentiori gratia plenam virginem matrem videlicet redemptoris et iadicis jM)iiorar6 pro modulo nostro cu-
pientes» ex consilio quorundam fidelium nostrornm, quos eiusdem deuotioiiis spiritus afflauerat, ordihando
statuimus, ut ad altare quod in ecclesia sancti Pauli beato Seruacio est attitulatum, singulis diebus in ve-
neratione prememorate celorum imperatricis missa rationabiliter celebretur. Vt autem is qui huius coUi-
diani ministerii minister statueturi sua etiam gaudeat coiisolationei quatuor solidos deoime et minutam
decimam que dicitur affost de curti Theoderici in Saitesberge exsolueiidos, et unum solidum et decimam
affoster de maoso Gerhardi de BeneÜage in eadem parochia sito persoluendum, qoos videlicet qoinque
solidos et decimam eis annumeratam quidam ministerialis noster nomine Gerlagus in beneBcio a nobis
tenuerat et resignauiL Insupier de curia Marcolueswich iuxta .Cusuelde sita, quam idem Gerlagus nobis
resignauit, duos maleios siliginis et duos solidos et cetera, et .domum que dicitur domus Menzoms in ipsa
ciuitate ^) sitam» et redditus de domo Gammordichdorpe in parochia Greuen, qui redditus sunt tres solidi>
octo modii. siliginis et linum. Ex hiis sacerdos singulis noctibus altari beati Pauli lumen prouidebiU Simi*
liter in parochia Lare tr^ solidos, unum de domo Alberti» alium de domo Bertoldi, tercium de domo
Winemari in veteri türbe ^) sita, et neuem denarios in parochia Aldenberge, et quatuor denarios de manso
sito apud Guriam lindo, de quo etiam manso beato Ludgero duodecim denarii soluuntur. Hanc decimam
Hemricus de Epene nobis resignauit. Pret*ea sex maleios siliginis de curti Aluerici que in parochia de
Buren in uilla Maringen sita est, a Conrado Stromberge nobis resignatos, Deo et eius gloriose genitrici
optulimus et ad usum sacerdotis predicto altari ministrantis destinaiiimus, adiuncto ut beneficiiim altaris de
manu iUius ecdesie prepositi accfpiat, et legitiouis in choro vicarias existat et Organa procuret« memoriam
quoque nostri et Franconis eiusdem ecciesie prepositi, qui prefatas decimas a prislinis redemit possessori-r
Ifehm1ii:b in Münster , nieht tber, wie Nieserl M. U. S. II. S. )44. meint, in Coesfeld , daber auch alle, auf diese Annahme
a. a. O. gegründete Folgerangen Ton selbst wegfallen.
Die Baoerschaft Altenburg im Kirchspiel Laar, nicht aber, wie Wilkens Gesch. d. Stadt Münster S. 1$. gans irrig vnd
ohne Grand meint, die Lamberti* Laischaft in Münster, die, nach seiner Meiniing, die Altstadt geheissen habrn soll«
Letaleres ist ganx unerweisÜcb und falsch, da urbs, in Beaiebung auf die Stadt Münster gebraucht, immer die Dom-
Immaoitat (die alte B«ig MimigardeTord} bedeutet. An der gegeowärtigea Stelle aber ist von Munster gar nicht die KUdtfS^ 1 p
{98 1181.
bns, fidobter peragat. Auinenl eiiam premeniorato altari tres domünculc^, quaram iraa ia parocbia sancu
Efndii, due iaxta curiam eptscopalem site sunt, sub eodem inre constitote. Acta sunt hec anno dominice
iacarnationis M^. C^.LXXXI^. IndictioBe quintadecima, presidente Romane sedi unioersali pp. AleAandro IH^
Regpante Frederico Aomanorum imperatore gloriosissimo. Cuius rei testes sunt Cierici. Benihardus maior
prepositus. Bernhardus decanus. Henricus de Sepperothe. Franco viccdominus. Herimannus de Lage. Alber*
tiB Diagistcr. Tidmarus. Layci. Lubbertus de Beueren. Johannes de Linge. Bernardus Werenzo. Godefiridus
eamerarius. Hartmudus de Toiget. Swederus de Alen. Johannes Chalf et frater suus Araokias«
CCCCXVIII.
Aas dem Füritl. Salm-Horalmar'acbeii Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitalis. || Herimannus Dei gratia Monastcriensis episcopus secundus.
Gure pastoralis oculus non ualet conteinplationis acie Deum uidere, si subditorum necesshates compassio-
iiis intuitu neglexerit diligenter inspicere. Ratione ergo credili nobis a Deo regiminis dictante, quos sub
paternc solltcttndinis nostre rigore artiori disciplina in monasteriis exerceri uolumus, materne etiam conso-
iationis uberibus mieerioordius fouere dignum reputauimus. Vnde cartim quandam Elshoue nnncupatam^
tf i<ij(ttodam ministeriali nostro Godescaico nomine / qui eadem cuiti ab ecclesia nostra imbeneficiatas extite*
rat, legitimis beredibus uidelicet duobus fratribus suis consentientibus et manus cum ipiso porrigentibos,
nobis pro centom qoadraginta quinque marcis, quas a monasterio Langenhorst accepit, libere resignatam,
Deo et beato Johanni Bapliste in Langenhorst, ad usum Christi pauperum inibi religiöse conaersantium,
Kb^rfiliter contulimus, ab illo qai in die plene lune de longinqna regione reuertetor, mercedem in spe pie
deuotionis expectantes. Ne autem membri solattum capiti fieret offendicnlum, et filialis ecclesie oomroo-
dum matri rodderetur dampnosum, nostra et aliorum ^cclesio nostre fidelium pronisum est diligentia, qood
in recompensationem memorate curlis, predictus Godescalcus , fratribus suis quantum oportuit cooperanti-
hus, duos roansos patrimonii sui, quorum alter in uilla que Uatlalara dicitur, alter in Samaran situs est,
et quinquagiiita marcas argenti ad comparandum aliud aitquod predium ecclesie nostrf donauit, et dona-
tos mansos a nobis in beneficio recepit. Huiüs igitur tarn ordinate dispensationis factum, presentis pagine
instrumenio omnium Christi fidelium notioie intimatum, et tarn anathemalis quam sigifli nostri auctoritatc
roboratum, gratie suecessorum nostrbrum caritatiue commondamus, quatinus opus misericordie eorum de-
fend^tur patrocinio , et diuine retribütionis nobiscum perfrni mercantur premio. Acta sunt hec anno domi-
nice incarnationis M^C^LXXX^F. indictione XIIIK presidenti Romane sedi uenerabili domino Lncio papa
tercio, regnante Frederico Roraanorum imperatore augusto, presentibos et collaudantibus honesüs et lau-
dabilibos personis^ qnarum nomina in subscripto continentur. Bernhardfid maior prepositus. Bernardus maior
decanus. Pranoo uicedominus, Albertus canodicus. Otto comes^e Benethem *). Herimannus comes do Ra-
uensberge. Rüdolfus de Stenvorthe. Widekindns de Rethe. Godescalcus de Elen, et Philippus frater saus.
Godescaicus de Saprothe. Rädolfus de Senderen. Lubbertus et Ludolh^ de Beveme. Rfidolfns de Hein-
houle. Franco de Tanen* Bernardus de Pikenbrake Gerlagus Xhickcbir. Waltherus do Liidinchusen. Gesa-
rius de Darvclde. Bernardus -Werenzo, et alii quamplores.
Dan Sii'i;«!, mit roihen uod gelben Fäden angehängt, scheint mit dem| unten bei einer Urknnde woü 1184 bcfcliriebe»
nvn tibereinzulLommen , ist aber sehr beschädigt.
*) Zwischen diesem ' und dem folgenden Namen ist absichtlich eine LUcMe gelassen.
■ > - ' Digitized by GoOgIC
fisi; 459
CCCCXIX*).
]n nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Anno Dei gratia Mindensis ecclesi^ Episcopus« Pietatis
Studium esse dinoscitur, dispersa congregare (et congregata) diligentissime conscruare. Prqjpde notum fa-
cimus tarn futuris quam (pfesentibus, Qualiter episcopus) beate memorie Werhcrus bannum episcopalem
in OucrenlT. et in capellis (Veldent et Hursten) beate Marie ibidem non solum contradidit, sed in aliis ca-
pellis ad (predictam ecclesiam ex) antiquitate pertinentibus fideliter se daturum promisit. Nos itaque (preT
decessoris nostri) uestigia in tarn bono proposito imraitantes, defuncto Roberto (maioris ecciesie) canonico,
curam pastoralem quam de manu nostra in capellis tenuit (quaram nomjna) hec. sunt Lerbike. Tancardis-
sent. Pettessen. Bremen. (Geteneburch. Mein)husen. Merbike. Salbike. Broken. beat§ Marie in Ouerenk". (cum
omni utilitate) inde proueniente, pro salute nostra condonamus, ethQC modo fi(lias a matre sua diu) elon-
gatas reuocando coadunamus. Hoc (ergo factum ut ratum et inconuulsum omni euo) permaneat, auctori-
tatc domini Dei et beatornm apostolorum Petri et Pauli et banno qostro (cum im)pressione sigilli nostri
corroboramus et firmissime communimus. Huius rei testes sunt
Hcinricus in Ouerenk". prepositus. Heinricus HamerPa ecciesie canonicus. Reinboldus (maioris) ecciesie
canonicus. Eilhardus in Bructorpe sacerdos, Liudolfus in Brema sacerdos. Willems Scolasticus. Meinuuercus
capellanus episcopi et notarius. Laici nobiles. Heromannus de Amhem. Ludingerus de (Slon). Wolcwinus
de Redesen. Ministeriales ecciesie. Hartbertus de Mandeslä. Meinfridus de Libike. H(arth)mannus Colhase.
Hogerus de Herssevorde. Preterea Helenbertus camerarius. Ludolfiife de Hille. Ludolfus de Bikethorpe.
Acta sunt hec anno Domini M.C.LXXXI. Indictione XlilR
, Das Siegel, welches angehängt war, Ut Terlorea gegangen.
ccccxx.
Aus einem Obernkirchischen Kopiar des 16. Jahrhunderts, im Besitz des Bibliothekars Monyer xn Minden. '
In nomine sanct^ et indiuidue Trinitatis. Anno Dei gratfa Mindensis episcoptis ac beati Petri apostoli
minister indignus. Quandoquidem percurrentium uolubilitas temporum ea qtie mortalium actitantuü studiis
obliuionts profunda caligine oonsuenit ofaiuohiere, Opere precium duximns ea que nostri presulatus tempore
Deo famulanlium commodis profutnra ipso auotore statüimus, scripture tenaoitati commendari^ ut per hanc
apud posteros malignantium improbitati fideles Christi perturbandi pein'tus ampcitetur occasio. Huius rei
gratia presentibas et successuris pagine presentis indicio innotescere cupimus, Qualtter Reuerendu^ prede-r
cessor nost^ felicissime recordatiouis Wernberus Episcopus matricem ecclesiam in Ouerenkircken cmn dua*
bus capellis Velden et Hursten cum Banno et omni ecclesiastica Jurisdiction^ resignante Roperto, qui hanc
in beneficio habuerat, beate Dei genitrici et gloriose uirgini Marie in opus congregationis ibidem ipsi deser-
uientis pia deuotione offerens contradidit, Super additä certissima sponsione, quod si prenotatum Roper-
tum , qui super reliquas eiusdem parochie capellas bannum habebat, rebus humanis excedere contingeret,
cum omni integritate eiusdem ecciesie in Ouerenkerken ac Dco inibi famulantibus assignaret. Venerabili
igitur predeceäsore noströ* uiam uniaerse camis ingresso, Ipsoque Roperio nostri pontificatus diebus huma-
nitatis debitum< exohiente, Nos qui denotissimam predecessoris nostri sponsionem adimplere tenebamur,
Ipstns pi^ liberalitati omllalenus contraire uoluimus» quin potios ipsarum capellarum bannum, quarum hec
Die LScken des sehr beschädigten Ortgioalt siod aoa dem öfter erwähnten Obemktrcher Kopialbnche ergänzt und in
Klammern eingescblosaen. # r^r^r-^Jr-»^
Digitized by V^OOQlc
460 i'idi.
sunt nomiDa. Lerbike. Tancardesheim« Petisse. Bremen. Heinhusen. Geteneburch. Solbike. Broke. Merbike.
cum omni sui Juris integritate, Intemerate uirgini aique ecclesie in Ouerenkirken pro anime nostre prede-
cessorura ac successorum nostrorum remedio perpeiuo habendum donantes confirmauimus. Vt autem huius
nostre donationis ac confirmationis statutum futuris teraporibus' inconuulsum atque inuiolabilc obseruetar,
auctoritate Deftomnipotcntis, sab banno sacratissimorum apostolorum Petri et Pauli et totius catholice ec-
clesie ac nostro firmissime sancimus et in omnia secuta ratum permanere decemimus Amen. Quod ut
uerius credalur et ab omnibus reuercntissime tenealur, presentem paginam super hoc conscriptam sigilli
nostri impressione iussimus insigniri. Acta sunt h§c anno domiuice incarnationis M®.C^LXXXI<>. Indictione
Xini. publice in Minda. Huius rei testes sunt. Thetmarus prepositus. Remwardus decanus. Volmanis. Con-
radus Lupus. Widikinnus. Conradus de Schowenburg. Hermannus scholasticus. Thetmarus. Ludolfus. Nithun-
gus. Hildeboldus. Leifhardus Caluus. Leifhardus de Blanckena. Harthwicus. Theodertcus. Rcimboldus. Nobi-
les. Widikinnus aduocalus. Hermannus de Arnhcim. Godescaicus marescalcus. Volcwinus de Redesse. Ludi-
genis de Slon. Ministeriales. Thethardus Wiegraue. Hartbertus de Mandeslo. Alexander de Luttbike. Helm-
bertus camerarius. Brun de Spenthoue. Reinboldus Longus. Meinfridus de Barghusen. Rade de Bastorpe.
Herman Zabell. Olrick de Blitingehusen. Wlfframus.
CCCCXXL
Aas der Capaua^tcbi^n Sammlang etc.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatia Ego Otto Marchio de Brand^burch. Si ampliaodis diuinis
cultibus alimoniisue in Christo Deo famulantibus largius impendendis consensum bon^ uoluntatis apponimus,
profectuosum certissime credimus. Notum igitur esse cupimus omnibus Christi et ecclesie filiis presentibus
et futuris, quod dilectus frater Theodericus comes de Werbene capellam in Buckeburch cum suis attinen-
ciis, nominatim domum in Rosen et curiam in qua castrom fuit, cum agris adiacentibus, cultis et incultis,
aquis aquarumque decursibus, piscationibus, molendinis, pratis, pascuis^ siluis, uiis et inuüs, cum omni
utilitate inde proueniente, ad dilatandum omnipotentis Dei honorem et pro anime sue salute totiusque
nostre geoerationis, ecclesie beate Maricf in Ouerenkerken cum nosiri coiisensus coUaudatione oontradidit,
et nos piam eins aotionem nostri assensus attestatione fidelissime corroboramus. Vnde ut hfc eius traditio
et nostre coUaudationis attestatio inconuulsa et rata permaneat, presentem cartam conscribi iussimus et
sigilli nostri impressione communimus. Anno dominice incarnationis M.C.LXXXL Indictione XlUI. Sifridus
Burchgrauius de Ameburch Conradus de Witin. Wernherus de Cludene. Fridericus de OsterwaUe. Ger-
hardus Valca. Fridericus aduocatus de Saltwidele. Bruno de Gersleue. Conradus de Veltberc. Godescaicus
de Redese. Cono camerarius de Arnneburch. Wernherus de Gardeleue. Roiheogerus et Wamberus»
CCCCXXII.
Aus der Capaun'schen SammluDg etc.
Sifridus Dei graoia Bremensis Ecclesie Eleclus. Fidelium uninersüaü. Innotoscece facio omnibus na-
Stria conteuiporiapei^ et a generacione ad generacionem successoria, dilectum iratremübeumComitem Teo*
dericom de Wirbene quoddam prediuoi in Bukeburch cum uniuersa . rentm ^pdiiljfteiaciä beate Mari^ m
Ouerenkerken contulisse. Hoc autem factum conscnsus mens approbauit. inde est quod eandem donatio-
nera auctoritate presentis scripti et sigilli mei coadfirmaui testimonio.
gitizedbyCiOÖgle
Digitized
' 1181J -f 164
CCCCXXIIL
Aas der Capann'scben SattmliiDg etc.
Ego Bernhardus Dux Angarie et Westphalie. Innotescere facio omnibus , nostris contemporaneis et a
generatione in generationem suc^ssuris, dilectum fratrem meum Comitem Theodericum de Wirbene quoä-
dam predium in Buckeburch et^p^llam cum suis attinentiis beatf Mari^ in Ouerenkerken contulisse. Hoc
autem factum consensius mens approbauit. Inde est quod eandem donationem auctoritate presentisi scripti
et sigilli mei coadfirmaui testimonio.
CCCCXXIV.
In nomine Sancte et indiuidu^ Trinitatis. {[Notum esse üolumus tarn presentibus quam futuris in per-
petuum, quod ego Henricus comes dß Arnesberc et duo filii mei H. et G. dnam. Godam cum omnibus
iiiiis et filiabus suis tradidimus ecclesie de Lesbern perpetuo possidendam. Nos uero unum de filiis Eg-
bertum nomine nobis retinuimus. Et quoniam id iam dudum gestum fuerat, nee tamen ita firmatum, quin
annichilaretur, uolumus ut omni cauillicatione sopita, ita inenodabiliter firmetur, ut in perpetuum incon-
uulsum et stabile pcrseueret. Nam ciuili iure cpnsensu condomesticorum suorum'et iudiciali sentencia tam
liberorum quam ministerialium meorum corfirmatum est. Et ne in perpetuum ista nostra delesatio, quam
promulgauit sermonis nostri allegatio, temporis longinquitate obliterala obliuioni traderetur irritaque fieret,
elegimus nos et dominus Wenzo abbas, cirographatis litteris auctorizare, ea tarnen condicione media, ut
littere que nobis cederent, sigillo prefate ^cclesie, qu§ uero domino abbati, nostro sigillo munite forenU
Acta sunt h§c anno dominic^ incarnationis M<*.C®.LXXX**P. IndicUone XVa- regnante Frethericc^ Ro-
manorum imperatore augusto, anno regni eius XXX**. coram hiis testibus. Presbiterl Reynerus. Albertus.
Wasmodus. Liberi. Conradus ^q Ruthenberg. Henricus Bfunzun. Henricus filius Widegonis. Ministeriales. He-
lengerus. Rodolfus. Frelhericus Crispel. Folchericus/ Conradus et frater eius Theodericus, et alii quamplures.
Die Urkunde ist cirografirt; auf dem Torliegenden Exemplare befindet sich der untere Theil der durchschnittenen, über-
aus langen Bulchstaben, die aber nicht deutirch tu lesen sind. Das grosse kreisf6ratige Siegel des Grfrfe'n von Arns-
berg, eiüeü Adler vorstellend, ist mijt Pergamentstreifen auf der Bückseite der Charte festgeheAet|,,a))er aehr be-
schädigt, . :
ccccxxv.
Lucios episcopus semos seniornm Dei! Dilectis filiis T. abbati et fratribas sancti Mauricii Salutem
6t apostolicam benedictionem. Qöe religiosis locis pietatis intuitu conferuntur, m sua dbbent. atabilitate
persistere, et ne in posterum perturbentur, apostolico patrocifiio commumri. Ex scripto siquidem venera-
bilis fratris nostri W. episcopi Mindensis accepimus, quod uir quidam nobilis Mirabilis nomine diuina gratia
inspiratus» cum filios, fratres et alios proximos soi sanguinis amisisset» proprio salutis optentu, de uolun-
täte dnarnm sororum suarum, multis presentibus , inter alia que prefato episcopo et commisse sibi ecclesie
contttlit. Mansionem que uulgo BROK dicitur, cum predüs adiacentibus, uidelicet Elimet et duas; aräas ciun
agris earum, et alia que subscribuntur , uobis et ecclesiC: Saiicti Egidii que ad uos partinet, pia deucKi^one
concessit, uidelicet predia Nienstide, Rothehusen, Wackeriuelde , Eilenuende, Ecvvardinchusen , Osterhoue,
Risuelde, Elmet, Winethorpe, Honhurst Nos itaque uestris postulationibus annuentes, hcc omnia que pre-
diximus, sicut ea ratiouabiliter possidetis, uobis et monasterio uestro auctoritate apostolica confirmamus.
I^eeimas quoque quas prefatus uir ab ipso tenebat, sicut eas de concessione predicti episcopi etassensü
•eiosdem uiri cano9ice possidetis, uobis. duximus coofirmandas. Insuper etiam Ecdesiam in Gpteneburcmp,
Cod. dipl. bist. Westfal. II. * 21 '^^ ^^ ^ ö
462 li8t — ii8a.
cum Omnibus attinentibus, videlicet curtibus, areis et mancipiis, Ecciesiam in Stenburch cum omnibus ibi
pertinentibus, curtibus, molendinis et mancipiis, unum mansam in Larthorpe, duos in Bernessen, unum in
Mundere, unam curtem in Merbike, unara in Sulbike, unam in Hursten, unam domum in Stidere, unam
in Rincteltfn, unam in Basse, Ecciesiam in Suarmenstide, ßicut ea ex predicti Nobilis donatione possidetis,
presenli pagina uobis nichilöminus roboramus. Preterea libertates et immunitates a prefato episcopo ratio-
nabiliter indultas Monasterio uestrQ ratas habcmus, easque futuris tempoäbus manere decernimus illibatas.
NuUi ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre con6rmationis mfringere uel ei ausu temerario
contraire. Si quis autem hoc attentare presiimpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorom Petri et
Pauli anathema se nouerit incursurum. Datum Laterani IUI. Non. Nouembr.
Das wie gewöhnlich betcbaifene Bleiaiegel hl mit rothea und gelben Fäden angehängt.
ccccxxvi.
An« der Capaon'schen Sammlung etc*
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Thietmarus Dei gracia maioris ecclesi§ Mindensis prepositus,
Remuardus decanus atque uniuersum ipsius ecclesi^ capitulum. Notum esse uolumus tarn presentium quam
futurorum Christi fidelium diligentie, de concambio quod inter nos ac fratrem nostrum Heinricum aocilla-
rum Christi in Ouerenkirkeri prepositum, litonum ecclesie nostre consilio et aduocati collaudatione rationa-
biliter actum est. Nos siquidem predlum in Herdissen quod in silua Bukiburg situm est, quod diutumo
tempore desertum et inutile erat, ecclesie in Ouerenkirken cum omni utilitate ad ipsum attiuente libere in
concambium cousignauimus. Pro quo et a prenotato preposito agros quosdam, qui in campis uillarum
Scoithe et Petese atque Guatenhuson siti sunt, ad opus prebend^ nostre recepimus. Yt autem huius con-
cambii actio fiituris temporibus rata perseueret, nostre collaudationis unanimitate statuimus et sigtlli nostre
ecclesie impressione signauimus.
CCCCXXVII.
A«| einem Obernklrcbiachen Kopiar det 16« Jahrhunderts, im Besits dea Bibliothekar« Moojer an Minden«
In nomine sanct^ et indiuidu^ Trinitatis. Anno Dei gratia Mindensis ecclesie Episcopus. Quoniam
quidem diuine opitulationis gratia ex ofßcii nobis iniuncti debito subiectorum nostrorum paci ac quieti in
posterum prouidere tencmur, Notum esse uolumus tam presentium quam futurorum Christi fidelium dili-
gentia, de concambio quod inter dilectos fratres nostros Thietmarum maioris ecclesi^ nostre et Heinricom
ancillarum Christi in Ouerenkerken prepositos, nostro et concanonicorum nostrorum assensu ac litonum
ecclesie consilio et aduocati conninentia et collaudatione rationabiliter actum est, Maior siquidem preposi-
tos predium in Herdissem quod in silua Buckiberge situm est cum omni utilitate ad ipsum attinente, quod
tum temporis desertum omnimodis erat, ecclesie in Ouerenkerken libere in concambium consignauit, pro
quo prenominatus Heinricus prepositus agros quosdam, qui in campis uillarum Schogethe, Petesse atque
Guatenhusen siti sunt, ad prebendam fratrum maioris ecclesie restituit. Vt igitur huius concambii actio
futuris temporibus rata, stabilis et inconuulsa perseueret, auctoritate Dei omnipotentis et beatorum aposto-
lorom Petri et Pauli et domiui apostolici Lucii firmamus nostroque banne perpetuo stabilimiis et present»
pagine scriptum bigilii nosti*i impressione communimus.
CCCCXXVIII.
C« In nomine sanct^ et indiuidue Trinitatis. Herimannus Dei Gratia Honasleriaisis episcopus. || Qaoniam
pleromque facta mortalium similem suis auctoribus patiun&ur di)livionisinteritum, opereiPFeciuin est. renim
: • DigitizedbyVjOOQlC
1183. 46S
utiliom aotionem litteris tradi, ut sicol mortuorum üiunnt aorime, sie et eornm gesta nigeant adminiculo
scriptur^. Qua propter eoi presentis et futuri fidelibas notum esse uolumus, nos basilicam quandam soro-
nim ad ecclesiam Uescerensem pertineQtium, permitlente domino Reinhardo Wirciburgense pontifice, XIIIL
Kai. Septembris dedicasse. Quam Bobpo comes cognatus nosier una cum matre Berhda, quorum rogatu
eandem dedicationem consummauimus, legitime dotauerunt, et aliquot maneipia cum subscriptis possessio-
nibus in usum sororum delegauerunt. Scilicet in eodem looo qui nunc noua cella nuncupatur, integram
olim uillam. in Grimoltihusin YII. mansos. in Stetilingin IUI. mansos. Eodem modo proxima dehinc die, hoc
est XIII. Kai. Sept., apud templum Vescere versus aquilonem, capellam beatorum apostolorum Johannis et
Andree consecrauimus, quam prefatus Bobpo comes itidem de suis hereditatibus dotauit, uidelicet in Gliche
duorum talentorum reditibus, de quibus custos ^cclesie in feste sancti Johannis ante portam latinam mense
fratrum seruiat, et eidem capelle lumen prouideat, et quicquid* ualet in sacris uestibus adornet. Item Erle
partem uille, nee non Breitinbach delegauit, ex quibus post obitum in anniversario suo seruiri fratribus
indixit. Similiter et uillam Treizbach, de qua ministrari sororibus instituit. His omnibus consilio manuque
nostra dispositis, episcopali auctoritate et animaduersione banni uetuimus, ne quis iam sepedictos fratres .
super his inquietet, sed collata cum omni libertate possideant. Quod si quis temerare presumpserit, sciat
se uinculis anathematis irretitum, nisi resipiscat, ad eterni iudicis tribunal pertrahendum. Obtinuit quoque
prefatus comes promissum a fratribus, missarum sollempnia in eadem quotidie frequentari, scilicet in do-
minica de sanctissima Trinitate vel de sancto Spiritu, II^us diebus de sancto Johanne Evangelista, Sabbato
de sancta Maria, reliquis diebus defunctorum missas. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M^^.C^^.LXXX^II^*.
Indictione XV. Regnante Friderico Römanorum imperatore augusto, XXXI. anno regni eius. Feliciter. Fue-
runt autem huius rei testes. Marquardus eiusdem celle prcpositus, cum omni frequentia fratrum. Bobpo
comes de Henninberg. Bobpo de Trimberg. De ministerialibus quoque. Marquardus de Racinberg. Manegol-
dus de uichisere. Lupoldus de Kundorph. Lupoldus de Blassinberg, et alii plurimi.
Das der Urkunde aufgedruckte grosse Siegel ist etwas länglich rund, und zeigt den Bischof, zwar im Ganzen nicht nn-
xierlich gehalten, jedoch mit einer etwas auffallenden Gesichtsbildung, mit einer hohen, spitzigen Mitra, in der rech-
ten Hand den Bischofsstab, in der linken ein offenes Buch haltend, auf einem niedrigen, in Thierköpfe nnd Krallea
aiugehenden Stuhle sitzend; die Umschrifl heisst: Herimann^ Di. Girä. Monasteriensis Epc. SGDS. (rerkehrtes D.)
CCCCXXIX.
l In nomine sanete et indiuidne Trinitatis, patris et filii et Spiritus sancti. Quoniam quidem pontificalis
officii est, dignitatis ae juris, res Ecciesiarum ae precipue pauperum Christi desideranter, quantum facultas
suppetit, solliciteque tuen, Ego Philippus Dei gratia sanete Colonicnsis ecciesie humilis minister, Notum
facio tarn presentibus quam futuris, quod abbas Lysbernensis Franco bone memorie, consensu consilioque
fratrum ipsius cenobii, curtim quandam in villa que dicitur Nortwalde sitam, a quodam canonico Pader-
bomensi Alexandre et eius fratribus Euerhardo et Gerhardo comparauerunt, Et quoniam vnanimi ipsorum
fratrum assensu, antequam quisquam ipsorum ex legitime connubio filium aut filiam generasset, In conuentu
populari, sub banno regali actum est, quem tunc temporis Sigenandus quidam amministrabat, ne fratres
in supradieta Ecciesia Deo humiliter ac deuote ministrantes, aliqua in posterum querimonia vel molestia
perturbentur, quod publice et sine uUa reclamatione factum est, nostre auctoritatis sententia cönfirmaui-
mus. Quia enim varii sunt euentus rerum, et mutabiles sunt pene in eunetis volubilitates animorum, mul-
taque nostris modo temporibus malitia et peniersitas hominum est, et que prouide, que reete aguntur,
versata calliditate inuertentium, presentis scripti paginam Sigilli nostri inpressione communiri decreuimus.
Si qaa igitur ecclesiastica secularisue persona hee immutare aut infringere qualibet astutia uel ausu tem-
ptauerit, eteme dampnationis periculum incurrat, et nisi resipiscat, perpetue excommunicationi subiaceai
Acta sunt Sosatie, anno dominice incarnationis M^.C^.LXXX Seeundo, Indictione XYa. Regnante Frederioo
21* DigitizedbyL^OOglC
464 1182 --il83.
Romanorum imperatore ^loriosissimo, anno regni eius XXX^ secando. Testes auiem huins rei sbbI. Clerici.
Bernhardus prepositus Sosatiensis« Peregrinus decanus. Wilheloius. Gerlacus, et omties canonici ipsius Ect
desie. Laici liberi. Hmricus comes de Arnesberg , ei filius eius Godefridus. Euerhardus aduocatus. Heiori-
GUS de Arnesberg. Hermannus de Rudenberg. Ministeriales. Hermanuus villicus. Themo. Hildegerus. Brun-
sienus. Grodescalcus de Pathberge. Fredericus, et alii quam plurcs. Actum Sosatie, V. Idus Septembris.
Das Siegel, welche« angehängt war, iat Terloren gegangen.
ccccxxx.
In nomine sanct^ et indiuidue Trinitatis. || Ego Herimannus Dci gratia Monasteriensis episcopus. Eccie-
siis a Deo uobis commissis, et pro ipsarum necessitate, et debita sollicitudine officii nostri conuenit adesse
pontificale presidium. Quapropter notum esse uolumus tam presentibus quam futuris Christi fidelibus, quod
Wolfbardus noster ministerialis, beneficium quod a nobis habuit, quatuor uidelicet maltos siliginis, quos ^i
annuatim persoluebant fratres de Cappenberch de ipsorum curti que est in Curethe, acceptis ab eisdem
fratribus duodecim marcis, manu sibi uxoris adiuncta, nobis libere resignauit. Nos ucro iam dictos redi-
tus, et pro remedio anira§ noslr§ et antecessorum nostrorum, ecclesie Capenbergensi perpetualiter contu-
limus. Ut autem ea qu^ rationabiliter acta sunt« et in presentia nostra nee non et priorum nostrorum et
ministerialium, firma et inconuulsa in ^uum permaneant, placüit et scripto mandare, et sigilli nostri im>
pressione roborare. Quicunquie ergo h^c uiolare et infringere attemptauerit, hunc eternaliter dampnamus
et excommunicamus, nisi de perpetrata iniquitate ualde uelociter resipiscat.^ Huius autem rei testcs sunt.
Bernhardus maions ^cclesie prepositus. Bernhardus eiusdem' ecclesie decanus. Theodericus magister scola-
rum. Franco uicedominus. Thitmarus cantor. Herimannus de Lage. Hescelinus et Theodericus de Rechethe.
Laici. Henricus de Burclo. Lubbertus de Beuerne. Suetherus de Alen. Wolfardus de Warenlhorp. Thitma-
rus pincema. Suetherus de Walegarde. Lubbertus frater Wolfardi uillici. Rutcherus Scrage, et alii quam
plures idonei testes. Acta sunt autem hec, anno dominice incarnationis M^.C^LXXX^^IP. Regnante Frethe-
rico Romanorum imperatore gloriose feliciter.
Das Siegel, mit rothen Fädeo angehängt, ist sehr beschädigt; iibrigens mit dem, bei einer Urkunde fon 1184 besdirie-
benen, gleicbfürmig.
CCCCXXXI.
Lucius episcopus seruos seruorum Dei. Dilectis filiis HENRICO Abbati monasterii apostolonim Petri
et Pauli Patherburnensis eiusque fratribus tam presentibus quam futuris monasticam uitam professis IN
P.P.M. II Religiosam uitam eligentibus apostolicum conuenit adesse presidium, ne forte cuiuslibet temeri*
tatis incursus aut eos a proposito reuocet, aut robur, quod absit, sacre religionis infringat Eapropter,
dilecti in Domino filii, uestris iustis postulationibus clementer annuimus, et prefatum monasterium beatomm
apostolorum Petri et Pauli, in quo diuino mancipati estis obsequio, sub beati Petri et nostra protectione
suscipimus et presentis scripti priuilegio communimus. In primis siquidem statuentes, ut ordo monasticus,
qui secundum Deum et beati Bcnedicti regulam in eodem monasterio institntus esse dmoscitur, perpetuis
ibidem temporibus inuiolabiliter obseruetur. Proterea quascumque possessiones, quecumque bona idcm
monasterium in presentiarum iuste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione
regum uel principum, oblatione fidelium, seu aliis iustis modis prestante Domino potent adipisci, firma
uobis uestrisquc successoribus et illibata permaneant. In quibus hec propriis duximiis exprimenda uoca*
bulis. Within cum ecciesia. Merbike cum ecciesia. Gellendorp. Rumbeke Fuelen. Dotenhusen. Waltmaaneg-
huson. Halle. Thensin. Rune. Deheim. Bekehuson. Habergo. Edinhusen et ecclesiam ibidem. Nedere. Osson-
torp. Curbikc. Messere. Tullenghuson. Menno. Andepo. Item Andepo. Volbehtinghuson. Forahcdte. Ecdenam
in Haltinghuson cum banno episcopali et duabus capellis. Baimum episcopalem super parrochiam ia Talon.
Digitized by V^OOQ IC
118 3«' 165
Belledc. Decimam in WBboden. Bethengthorp. Hese. Sturenberc. Suinuueld. Weplede. Burnon cum ecclesia
et decima super curtem. Butenen. Wunscare cum decima. Nortburgnon cum decima. Item ibidem Curtem
cum decima. Alfonon. Mestethe. Hedmcre. Hengeldere. Atlon cum ecclesia et decima super Curtem. Bute-
nen. Balhorn. Rurale quod Sundra fuit, cum decima. Domum in Helsen. Domum in palude. Lesseihe. Scar-
heim. Wambeke. Ermescenghuson. Katheslere. Hoensele. Rederbruggon. Radengheim cum capella, et deci-
mam super dimidiam parrochiam , unde tenemini Traiectensi episcopo annuatim undecimum dimidium de-
narium sue monete persoluere. Putten. Curtem et ecclesiam cum dimidia decima, et Capellam in Vorthu-
son, ad ecclesiam eaudem pertinentem. Appele. Wesle. In Thesterbant curtem cum tota familia. Ecclesiam
in Tulon, cum quätuor capellis, videlicet Niuuelen. Hellue. Haffethen. et Gamberen cum dimidia decima.
Item curiam. Ykinhouen. Dedinghuson. duas domos. Cniuilinghuson. Dimidiam decimam in Aldendorp. Locum
salis in Vflon. Locum salis in Saltkoten. Eilardighusen. Riuum Rimbike cum molendino. Vineta in Burhoue. Elue-
rhinkighusen. Decimam in Welpincthorp. Liceat quoque uobis clericos uel laicos e seculo fugientes liberos et abso-
lutos ad conuersionem recipere, et eos absque contradictione aliqua relinere. In parochialibus ecclesiis quas
habetis, fas sit uobis clericos eligere et electos episcopo presentare, quibus si idonei fuerint, episcopus
animarum curam committat, ut ei de spiritualibus, uobis autem de temporalibus debeant respondere. Cum
autem generale interdictum terre fuerit, liceat uobis, clausis ianuis, exclusis excommunicatis et interdictis,
non pulsatis campanis, suppress^ uoce diuina officia celcbrare. Sepulturam quoque ipsius loci libcram
esse deccrnimus, ut eorum deuotioni et extreme uoluntati, qui se illic sepeliri deliberauerint, nisi forte
cxcommunicati ael interdicti sint, nullus obsistat. Salua tarnen iusticia illarum ecclesiarum, a quibus mor-
tuorum Corpora assuraunlur. Obeunte uero to nunc eiusdem loci abbate, uel luorum quolibet successo-
rum, nullus ibi qualibet subreptione, astutia sou uiolentia preponatur, nisi quem fratres communi consensu,
uel fratrum pars consilii sanioris, secundum Dei timorem et beati Benedict! regulam prouiderint eligendum.
Prohibemus insuper, ne illi qui uestre ecclesie pro tempore fuerint aduocati, homines seu predia uestra
iniustis exactionibus siue talliis aggrauare presumant. Ad hec cum in malefactores ecclesie uestre fuerit
sententia canonice promulgata, nullus eam audeat absque satisfactione congrua relaxare. Deceruimus ergo
ut nulli omnino hominum fas sit predictum monasterium temere perturbare, aut eius possessiones auferre,
uel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet uexationibus fatigare, sed omnia integre conseruentur, eorum
pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt usibus omnimodis profutura. Salua sedis aposto-
lice auctoritate et diocesani episcopi canonica iusticia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisue
persona hanc nostre constitutionis paginam sciens, contra eam temere uenire temptauerit, secundo tercioue
commonita, nisi reatum suum digna satisfactioiie correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, ream-
que se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine
Dei et Domini redemptoris uostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extreme examine diuine ultioni subia-
ceat. Cunctis autem eidem loco sua iura seruantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi. Quatinus et hie fru-
ctam bone actionis percipiant, et apud districtum iadicem premia eteme pacis iaueniaat. AMEN. Amen. AMEN.
(Sprachkreis mit der lontchrifl: ktf« ^l?* t - /n r m )
, .\. . , ^ . . . Eqo Lucius cathohce eccle. eps, ss. (Bene valete.J
Adiuua not deu« salutaris noster.) ^ r \ ^
f Ego Theodinus Portuensis et sanctae Rufinae sedis eps. SS.
f Ego Henricus Albinensis eps. SS. *
f Ego Viuianus TT. S. Stephani in celio monte Pbr. Card. SS.
f Ego Laborans pbr. card. S. Marie trans Tiberim tt. Calixti SS.
f Ego Ranerius Pbr. Card. Soor. Johannis et Pauli tt. Paginachii SS.
f Ego Gratianus scor. Cosme et Daroiani diac. Card. SS.
Datum Velletri per manum Alberti Sancte Romane ecclesie presbyteri Card, et Cancellarii, III. Kai.
Uartii, Indictione IL Inearoationis dominice annoM.C.LXXXlR Pontificatus uero domni LÜGI pp. HI. anno IL
Dm gewöholicbe Bleitiegel ist mit rothea und gelben seidenen Fäden angebangt. # r^r^r-^\/^
Digitized by V^OO^ IC
466 ^^»3.
CCCCXXXII.
In nomine sancte et indinidue Trinitatls. || Que in tempore nascuntur, cum tempore labuntar, et sei-
lempniter instituta, plerumque scnescunt obliuione. Unde ego Herimannus sola Dei gratia Monasteriensis
^cclesie minister, tarn presentibus quam posteris subscripti tenorem negotii notum esse desidero. Orta
inter conuentum et ciues pro fossato controuersia, partibus hinc inde se tuentibus, conuentus tum antiqui-
tatem, tum predecossoris mei pie memori^ episcopi Loduici legitimam pretendit emunitatis iure donationem,
ciuibus tantum ius forense pro se introducentibus. Ego quoque imperial! fretus auctoritate, nichilominus
illud iuri meo addicere contendi. Ceterum pietate motus, et continua fratrum prece rogatus litem deci-
dere, appenso iudicii examine, partem conuentus preponderare compori, pro. qua ferro sententiam prout
iustum fuit non dubitaui. Ea propter donationem prefati predecessoris mei episcopi Loduici, tamquam
piam, inconcussam esse statuens, simulque iusliciam meam eis benigne tradendo confirmans, semel tarn
Ordinate decisa, nulla refragatione irritari posse prccaucns, abundantem caulelam scriptt et banni munimine
adhibere iudicaui. Si quis ergo calumpniari aut irritare iam denuo concessa presumpserit, tamquam sacri-
legus excommunicationis uinculo subiaceat Et ut nostra auctoritate prefatum fossatum iure emunitatis con-
uentus quiete possideat, sicut et ante ei concessum fuerat, presenti scripto et sigilli mei impressione illum
munire dignum duco. Acta sunt h^c anno uerbi incarnati M^^.Co.LXXX^IIF. Indictione I. Presidente domno
Lucio papa. Regnante gloriosissimo Romanorum imperatore Frederico. presentibus honestis uiris tarn cleri-
cis quam laicis, quorum nomina infra scripta continentur. Bernardus maior prepositus. Bernardus maior
decanus. Tidericus scolasticus. Vdo custos. Franco uicedominus. Conradus. Wescelinus. Lubbertus. Heriman-
nus. Henricus. Albertus. Hescelinus. Euerhardus. Engelbertus. Tbitmarus cantor. cum totius uniuersitate ca-
pituli. De conuentu sancti Pauli Conradus. Johannes. Ludolfus. cum suis confratribus. Laici. Nobiles. Comes
Otto de Benethem Comes Bertoldus de Cazenelenbogen. Rodolfus Traiectensis aduocatus. Rodolfus de Sten-
uorde cum fiiio suo Ludolfo. Wicboldus de Saitesberge. Sifridus de Waltmanneshusen. Henricus de Burclo.
Walterus de Goie. Ministeriales. Lubbertus. Ludolfus de Bcuerne. Wolfhardus Monasteriensis. Werengisus
camerarius. Godefridus de Sconebeke. Warmundus de Northkerken. Godefridus camerarius. Sintramnus ca-
merarius. Vlricus uillicus. Herimannus de Cappele. Bertoldus Monasteriensis. Godescaicus de Westrothe. et
alii quamplures.
Dm Siegel war mit dicieo rolhen Fädea aogehaogt, i«t aber verloren gegangen.
CCCCXXXIII.
Ans dem grossen Kopialbuche des Domkapitels au Münster.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Seculo senescente et in deterius semper vergente^ pia fide-
lium acta studio prauorum solent irritari. Proinde ego secundus Herimannus Dei gratia Monasteriensis epi-
scopus notum volui fieri tam futuris quam presentibus Christi fidelibus, qualiter quidam Lubertus de Hoen-
thorpe cum uxore sua.Giselen, per quendam Albertum ecclcsie nostre canonicum commoniti, deeimam
quam a me nomine beneficii tenucrunt in villa Coterthorp super domum que libera dicitur, michi animo
libenti resignauerunt, presentibus testibus subscriptis. Herimannuo de Lage canonico nostro. Ludolfo de Be-
ueren. Bernharde Werenzen. Hildebrando prefati Lnberti genero. Engelberte de Lencreke. et aliis quam-
pluribus. Modico post elapso tempore prefatus Lubertus de Hoenthorpe a predicto Alberto canonico no-
stro inductus, deeimam sex denariorum quam habuit super domum Salemanni que iuxta Coterthorp sita
est, nobis humiliter resignauit, presentibus hiis testibus. Rodolfo de Stenuorde. Bemhardo Werencen. Thid-
raaro pincerna. Remberto de Stochem. Brunsteno et Rutgero de Bilrebeke. et aliis quampluribus, ex qoo-
rum sententia etiam iudicatum est me predictas decimas conferre cui voluissem. Intuitu ^rso Dd_etspe-
Digitized by V^OOQIC
tiSI. 467
rans me in resurrectioiie pie actioois partem accepturum , easdem decimaß iiistitai ad comparationem dao-
rum cereorum que coram crucifixo ad eius honorem a die resarrectionis osque ad diem ascensionis die
noctuque sine omni intermissione luoerent. Yt autem hec mea institutio propter reuerendissiraam crucifixi
veneralionem sua perhennitate gaudeat, eam et ymagine sigiUi et districtione banni mei confirmaui. Acta
sunt hec anno M^. G^. LXXXIIF. incarnationis Domini, Indictione I. presidente Romane sedi reuerendissimo
papa Lucio tercio, Regnante gloriosissirao Romanorum imperatore Frederico. Testes. Franco vicedominus.
Thidericus magister scolarum. Franco decanus sancti Pauli: Ludolfus canonicus. Bernhardus Werence. Lu-
bertus de Walgarden, et alii quamplures.
CCCCXXXIV*
Aas dem Ropialbuche des alten Dome« su Münster.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Herimannus Dei gratia Monasteriensis ecclesie episcopus
secundus. Considerantes presentis diei maliciam et humani gcneris prona in malum ingenia, utile .duximvs
ut quicqnid ad honorem Dei in rebus ecciesiasticis bene et rationabiliter disponimus, scripto commenda-
tum ad memoriam posterorum transmittamus. Proinde oiotum sit omnibus tam presentis quam futuri tem-
poris hominibus, quod petitione et obsequio dilecti ac fidelis nostri Franconis decani sancti Pauli inducti,
ilecimam de curia que dicitur Bierolf sancto Mauricio attinente, predicte ecclesie sancti Pauli libera dona-
tione, ob nostri et ipsins decani memoriam, contulimus. Ea tarnen dispensationis ratione hoc fecimus, ut
fratribus iilias ecclesie festum patriarcharum per neuem lectiones et sollempnem missam annuatim agenti-
bus dimidietas prefate decime ad ipsorum refectionem exsoluatur, reliqua vero dimidietas ad eorundem
fratrum consolationem in anniuersario prefati decani, quem annuatim per vigilias et missam defunctorum
exequi tenentur, pertineat Yt autem hec in posterum rata et inconuulsa permaneant, presenti scripto et
sigiUi nostri impressione firmauimus, annectentes ut quicunque hec de cetero infregerit, Dei omnipotentis
et nostri auctoritate anathema sit. Actum est anno dominice incarnationis M^ C<^. LXXXIIF. Indictione I«*
Regnante gloriose Romanorum imperatore Frederico. Huius rei testes sunt. Clerici. Bernhardus maior de-
canus. Ydo prepositus. Franco vicedominus Albertus. Thitmarus cantor. Thidericus de Rechete. Hermannus
de Ludinchusen. Layci. Ludolphus Monasteriensis. Bernhardus Werenzo. Conradus pincema. Ylricus. Heri-
mannus marscaicus. et alii quamplures.
ccccxxxv.
Aof dem FürsU. Salm-Horstaar'schen Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinilatis. Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus.
Arbitrantes officio nominis nostri congruum esse, de pauperum et Deo seruientium solatio prouide aliquid
addendo disponere, quiddam a nobis eodem zelo factum, ne uetustas aboleat, paginule inpinximus. Nene-
rit itaque tam presentium quam futurorum Christi fidelium uniuersitas, quod beato Johanni Baptiste in Lan-
^enhorst et uirginibus ibi Deo famulantibus, et eodem tenore in ciuitate Monasteriensi pauperibus qui in
hospitali pascuntur, uel bis qui ibi deseruiunt, integre et libere indulsimus, ut de agris quos in Idenbroke,
quantum ad hospitale proprietatis pertinet, uel de aliis postmodum undecunque habituris nouiter proscide-
rint, tam illi quam isti decimas inde non teueantur exsoluere, set uostro et successorum nostrorum mu-
nere sibi concessa gaudeant libertate. Yt autem hoc rationabiliter dispensatum nuUus temere attemptare
Digitized by L^OOQ IC
468 iidi-
presamat, auctoritate apostoloram Petri et Paoli et nostro banno stabilimns et coii6rmarous. Acta saaC
hec anno dominice Incarnationis M.C.LXXXIIL Indictione I.
Von dem mit Pergamentstreiren angehängteo Siegel ist xwar nar ein Brachstuck übrig , woraus aber ersichtlich, dass ei
die erst spater vorl^omoiende , bei einer Urkunde von 1195 beschriebene Form gehabt hat. Auch die Schrift (eine
kleine, rundliche, der Cursiv sich nähernde Minuskel) macht es wahrscheinlich, dass diese Urkande spater, als die
Jahraahl angibt, geschrieben ist.
CCCCXXXVI.
. I . IN NOMINE sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Wcnzo Dei gratia Lisberncnsis dictus abbas, quod ad
posteritatis noticiam peruenire uolui, litterarum mohimentis prouida deliberatione mandare curaui. Notum
igitur esse uolumus tarn prescntibus quam secuturis Christi fidelibus, quod quidam ministerialis sancte Mo-
nasteriensis eccicsie, Godefridus nomine, quedam mancipia, quorum hec sunt nomina« Rotholf. LutholL
Eccheken ^). que a progenitoribus suis relicta sibi hereditario iure possedil, accepta pro eis pecunia, Lis-
bemensi ecclesie consensu heredum suorum dedit. Que uidelicet mancipia nos suscipientes, ecclesiastico
ea banno muniuimus, quin etiam ins quod petierunt eis indulsimus, scilicet ut more capite censualiam
maior natu dnos annuatim nummos cellerario persoluat, et cum ex eis aliquis defuuctus fuerit, offerator
pro eo quod melius in uestibus uel iumentis habuerit, herewade uero suum his qui censom daturus est
accipiat, reliqua omnia uxor et filii eius habeant. Verum quia funiculus triplex difficile rumpitur, prefa-
tus 6. coram aduocato ecclesie nostre, domino W. omniqpie familia aliisque quam plurimis honestioribus
uiris, quod antea nobis fecerant, coniirmauit, qui et ipse banno regali factum hoc stabiliuit. Igitur ut hec
rata et inconuulsa permaneant, etiam paginam hanc inde conscribi et sigilli nostri iussimus impressione
firmari, subter annotatis testibus idoneis. Sifrid de Hodenchusen et frater eius Waltherus. Rathar de Loc-
zehe. Hameke. Gehart de Hafinchost. Gerhart de Cleibolte. Liudfrid et Conrad de Stromberge. Albertus.
Bertol. Rasce. Älbcr. Aldera. et tota familia ecclesie nostre. et alii quam plures. Acta sunt hec anno do-
minice incarnationis M^. C^. LXXX^. HF. Regnante Frederico imperatore Romanorum rege augusto, anno regni
eius XXXnUo.
Das mit Pergamentstreiren angehängte, elliptische, kleine, aber in eine ^iel grössere Wachsraasse eingedruckte Siegel,
seigt den Abt, in einer »erolicb unförmlichen Figur, sitsend, mit entblösstem Haupte, in der rechten Hand einen
Bischofsstab, in der linken ein Buch haltend. Die auf einem seh Usselförm igen Rande siebende, in langen UaciaU
Buchstaben geschriebene Umschrift, ist zur Hälfte abgebrochen, daher nur noch au lesen: . . SBERTiEI^SIS ABBAS.
CCCCXXXVII.
Aus dem Originale mitgetheilt vom Bibliothekar Quir in Aachen.
In nomine sanct^ et indiuidue Trinitatis. || Sciant presentes et posteri quod quidam miles Vdo nomine,
fflius Thegenhardi Top de Altena, ad quem ius patronatus capelle de Remelinkrode integraliter pertinebat,
cum assensu uxoris sue Clementie et filiorum suorum Thegenhardi, Euerhardi, Vdonis, et fratris sui Euer-
hardi et ceterorum cohereduni suorum, ad ecclesiam beati Liudgeri in Werdina accedens, cum consensa
faroilie curtis de Remclinrode, approbantibus et consentientibus fratribus et ministerialibus et cerecensuali-
bus sancti Liudgeri in Werdina, mulierera quandam Alueradam et liberos eius Rutgerum, Eucrhardum,
Hefradum, Arnoldum, et si quos inposterum genuerit, qui eidem curti et capelle attinebant, titulo con-
^) Hier cine Lücke, worin wahrscheinlich noch ein Name stehen sollte.
Digitized by V^OOQIC
Ii8a-*li84. 469
cambii ad altare saDOti Liudgeri principale ad ius cerecensuale contradidit, salua iDdempnitatc pronomi-
nate curtis et capcll^, quia in locum mulieris predicte Alueradis et liberorum eius uirum quendam Wiege-
rum et mulierem Margaretam nomine, quos proprietatis iure possidebat, mancipauit. Facta est autem h^c
donatio tali condicione, ut qui maior natu fuerit annuatim duos denarios et duas denariatas cere persol-
tiant, cum licenciam nubendi requirunt a custode, si matrimonium contractum fuerit inter eos qui ecclesie
dint et paris condicionis, pellem hircinam uel Villi denarios persoluant. Alias si matrimonium inter exin-
neos contrahatur, sub pia dispensatione custodis ordinatio procedat. Cum rebus humanis eximuntur, mulier
siue uir, meliorem uestem custodi presentent Uli qui hereditatem percipiunt et proximiores sunt in cogna-
tione. Facta est autem hec traditio temporibus domni Herberti abbatis et Herberli prioris. Henrici prepo*-
siti. Brunonis custodis. et sub bis testibus. Hartmanno portinario. Gerardo de Bige. Hermanne. Godefrido
de Danne. Ekberto. Euuerhardo ecclesiastico de Fönte, et ministerialibus. Wecelino aduocato et Cesario
uillico custodis. Hugone. Arnolde. Gerlaco. Reinhero. Werimberto. Erenfrido« Bartungo. Gerlago. Godefrido
de Vuethe. Euerhardo et Bertramno de Cothuson. Cesario de Balken. Henrico camerario. Arnolde mar*
scalco. et cerecensualibus. Philippe. Bemardo. Arnolde. Godefrido esoce. Beruelpo. Sifrido Scrodere. Si-
frido. Riltgero. Godefrido de Campe. Frideberto. Helia. Ludeuuigo. Rätgero, et aliis multis. Quicumque
hoc instrumentum infringere temptauerit anathema sii
Dm Siegel iit Terloren gegangen.
CCCCXXXVIII.
Aus dem Archire xu Oanabriick.
LUCIUS episcopus seruus seruorum Dei. Dilectis filiis clericis Osnaburgensis ecclesie Salutem et
apostolicam benedictionem. Ex iniuncto nobis a Deo apostolatus officio clericorum iuri tenemur et utili-
tati prospicere, atque ipsis contra malefactorum incursus patrocinium nostrum fortius impertiri. Ex uestra
siquidem parte nostris est auribus intimatum, quod laici consanguinitatis intuitu testamenta que de proprüs
rebus uestris legitime condita sunt/ sua temeritate infringunt, non sinentes ea iuxta dispositorum uolunta-
tem impleri. Yolentes igitur in hac parte uobis soUicitudine patema prospicere, deuotioni uestre auctori-
täte presentium indulgemus, ut condendi testamenta de quibuslibet propriis rebus uestris iuxta legum et
canonum sanctiones liberam habeatis de cetero facultatem, auctoritate apostolica districtius inhibentes, ne
quis testamenta uestra canonice facta consanguinitatis obtentu uiolare ullo modo presumat Nulli ergo
onmino hominum liceat hanc paginam nostre concessionis et prohibitionis infringere uel ei ausn temerario
contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, excommunicationem omnipotentis Dei et beatorum
Petri et Pauli apostolorum eius se nouerit incursurum. Datum Verone XI Kai. Nouembr.
Das Siegel ist Terloren gegangen.
CCCCXL.
In nomine sancfe et indiuidue Trinitatis. || Phylippus diiiina fauente dementia Sanct^ Coloniensis ^ccle-
si^ ArcfayepiscopoS) omnibus Christi fidelibus. Quoniam ea qu^ a deuotis et probis hominibus ^clesiis
Dei et pTiuperihus Christi pie et deuote traduntur vel offeruntur, ut inconcusse permaneant, soUicite ob-
seruare debemus, iustum et ratum intimare duximus tarn futuris quam presentibus, quaUter comes Symon
de Thekebarg, cum matre sua Eleken, bona quf ei attinebant in Olenchusen cum onmibus appenditicüg
et utiiitate, tarn ia pascnis, quam in pcatis, fratribus in eodem loco conuersantibus uendidit et donamV
ministeriillibus soisv Herimamio acilicet et Huooldo.fratre..«iiis cum filiis eorum et heredibiis, qui ab ip^Tp
Cod. dipl. hiiU Wettfal. U. 22 O
17« "M.
et mtMM MK wmfer hm hmm Mkadfcijti enac, ptfMiaiws ei astaodbos, qm in aosiri
et Mniv^TiMi yvi^iJiefa bw woqmervnt ei reii^giaoenHift eoran JlraoUo de W^, qui tuac
MM m^ttiäiiim m \ot» 0fm dkiLnr Cranbek aaper h» i—iiiiiitiiiniH Vt er^ hec rata ei incfwinlsa per^
ummt^t^ pff^Hf^Mem eartan ^11» WMtri inpre»!»ioDe roboraonmB, ancioricate Det ei beati Petri ei nosSra
mk^fdif^^rtnUA mh lÜitrici^ fcaHW> anatbeniat», ae qo» hec sibi oendiGare oel iofiriiigere presnioat Hans
tm %t?^M0!A MH$L Benmrdai prqMMicaft ädiale««^ Oincos capelUriaBu Johannes prepositns de Sefelik. Alber-
im ^^»mm Üma^amm. Gerben» caDonicak Per%nmas eaiMMHca& Nobiie& Gmies de Arn^sberg Heiiincas
ei timm eiosi Oodeirida». IU»iD€!n» eomes de Froyz^rat Everardos de Ardeya. Minisleriales. Heioriciis de
^knf^ifütMe. ii0sr9rdm frat^ eim. Heirnamms Scnlteu» SüsatAfnsis. T\mo, Braoslenas. De hyct& Hoyo
ei 6Üi eicfs» HütUff^erm H Tldericoft. Badol6is $\iDpIex ei fraier eins Tklenci& Et afii qaampliires. Acta
mn€ msm% ab fneamatione tknam M^C*,LXXX*IIIP. lodictk^e Villa. Preäidenle apostolioe sedi papa Locio.
Be^aaole MkiUTr BcpnaiMmioi Imperatore FBideRico.
fH$ hAmwU p9m€ dfiplMcW Skfd mSx 6tm KMaiwe des wtUemAem Errhhcfcoft ift aul en«« Fiiles
CCCCXLI.
Am dca KopiaÜNMbe des altes Doacs n Mi
In nomine »ancte ei indinidae Trinitatis. Herimaomis Dei gratia Mooasteriaisis episcopos. Onmibas
ad qao« preisen» «criptom peraenerit, Salutem io Domino. Sicat ex oflBcio ammmlstrationis nobis commisse
ienrrmur intcndr^re, oi in ccciesiis nobis subieclis proficiai in angmentom disciplina et consolatio eomm qni
in hii» doM^ruiunt^ ita »ollicitcr tenemar prouidere, ai ea qoe laudabiliter et ex causis necessariis et eoi-
dentibu» in ei» ordinata sunt, permaneant inconaulsa. Ad noticiam igitor oniniam Gurisü fidelinra venire
dc»idcrarna«^ quoil Barchardus pie memorie Monasteriensis ecclesie episcopos, reparator prebendaram ve-
tem ocdcfiie beati Pauli in Honasterio, in qua prebende usqae ad tempora saa esse desierunt, statuit com
arbitrio bonorum in meoioriam sui, ut una de duodecim prebendis, quas ipse suis expensis reparaaerat»
eederet in usus tantum presentium et vocarctor prebenda episcopi Burchardi, in hoc proaide agens» oi
qui \f\nn «untinerent laboriSi com aliis carereut amminiculis, saltem in isto plus haberent consolationis. Sicoi
fgiUir omncft »ucccfworci predicti episcopi usque ad nostra tempora faanc ordinationem ratam babuenini
et ap|iroba(am, ita et no0 eandem tanquam vaide necessariam approbamus et confirmamus. Et factum do-
»trufu, no lapi^u temporom in obliuiooem transeat, presenti pagine annotauimus et sigiili nostri testimonio
conHmiauimufi. Acta sunt hec onno ab incarnatione Domini M^.C<>.LXXXI1IL presentibus Bernhardo maio-
rif ecclcMic proposito. Engilberto dccano. Bernharde de Ibbinburen. Francone vicedomino. Alberto. Heri-
manno de langen. Canonici« maioris ecclesie. Prcscntes etiam erant. Vdo prepositus. Franco decanos.
Menricus. Johannes de curia. Chuuradus Spegcl. Andreas. Ludolphus. Canonici sancti Pauli, et alii quam-
pluros.
ccccxLn.
In nomine sanct^ ot indiuidu^ Trinitatis. || Herimannus Dei grätia Honasteriensis episcopus secundns.
Piam fldelium deuotioncm gralanter amplecti, et eorum oblationes, quibus cultum Dei ampUant, ecclesiis
Hbenter conflrmaro debomus, sperantes nos sie cum ipsorum meritis participium habituros. Vuiuersis igitor
Christi fld<ßhbus presentibus et futuris notum facimus, quod Wlfhardos et uxor sua Hildegundis, beati Pauli
ministorialos, domus Dei zelum habentcs, aream quandam a cimiterio beati Egidii ad amnem porrectam,
^losi9 sancti Egidii nooiter erecfo, unannni uoto, cum consensu trium filiorum Wlfhardi, Leonü, Johan-
fiiti quos eolos tunc habebant, absque omni contradictione et querelai sub cinili iure, ^cut a^aran^bus
Digitized .by VjOOQ IC
il8A 471
ad ipsos deuoluta (berat» plenarie cdbi edificiis, coq^erante Lugero presbitero, per mafios nostraa contra-
diderunU Eö tarnen pacto interposito, ut quoad ipsi uiuerent, intus manendi liberam facultatem obtioe-
rent, Ipsis uero de medio snblatis, quecamque utilitas de area resultet, pro consilio sacerdotis et sanio-
ris coDsilti parrochialium, tantam in edificium ecclesi^ uel ornatum cedet. Nos uero eandem aream a ciuili
collecta, quam schot uocant, benigne eximentes, ut inuiolabiliter donatio hec prelibata subsistat, nullusqne
in posterum eam retractare presumat, scripto commendatam, auctoritate apostolorum Petri et Pauli, et
cera nostre imaginis cum banno muniuimus et roborauimus. Acta sunt h^c anno dominice incamatidnis
M<^. C^. LXXX^. IIIF. Indictione lU. Presidente Romane sedi domno Lucio papa tercio. Regnante gloriosissimo ^
Roroanorum imperatore Friderico. Preseutibus et attestantibus uiris honestis clericis et laicis, quorum no-
mina hec sunt. Bemhardus maior decanus. Vdo sancti Pauli prepositus. Herimannus sancti Maurioii preposi-
tus. Tidericus scholasticus, Franco uicedominus. Thilmarus cantor. Albertus. Wescelinus. Engelbertus. Symon
capelianus. Bertoldus comes de Cattenellenb®. Siguinus. Henricus de Emesbruch. Helpradus. Fredericus.
Lubbertus de Walegarden« Wicboldus iuuenis. Godefridus uinitor. Wichardus mercator. et alii quamplures.
Das mit rothea und grüoen Fadeu angehängte, rolb gefärbte Siegel komnit mit der, bei einer folgenden Urkunde aua
eben diesem Jahre gegebenen Beschreibung überein. — Auf der Charte steht auswendig, mit einer sehr alten, dicken
Schrift: Djt j$ de erste fandacie Toses dosters; und mit einer neueren Schrift: Area ubi Monast. est constitutum.
CCCCXLIII.
In nomine sancte et indiuidu^ Trinitatis. Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus.
Quia uita hominum fragilis est, memoria lubrica, uoluntas in auariciam procliuis, officio nostro id exigente,
ut pauperum neccssitati sollerter prospiciamus, hospitalis beat^ Mari^ Magdalena stipendia in unum coUecta
decreuimus per scripti cautionem ad successorum nostrorum noticiam et benignum patrocinium transmit-
tcre. Nouerint itaque uniuersi tarn prcsentes quam post nos futuri Christi fideles» quod isti sunt reditus
hospitalis nostr^ ciuitatis, immo paupcribus in presens subsidium, animabus uero in perpetuum remedium
pia deuotione fidelium oblate elcmosine, uideiicct sex solidi et sex denarii de dote in Scuttorpe. Quatuor
solidi de curia conütis in Scuttorpe. Quatuor solidi de curia Reinboldi de Baclo in Northorne. Duo solidi
de manso Rutgeri de Weteringen in Frildestorpe. Triginta denarii de Ilaurenbreke in parrochia Scopingen,
ex quibus Ernestus et Aleidis predicte elemosin^ largitores statuerunt sex denarios ad uinum et oblatas,
et sex denarios in circumcisione ad pauperum refectioncm, quando anniuersarius eins est. Tres solidi de
dote in Bulleren. Duo sol. de dote in Unkincthorpe. Decem et octo denarii de dote in Nortkiriken. Trin*
ginta sol et duo de domibus infra ciuitatem Monasteriensem iacentibus. Quarta pars lobii quod est iuxta
sanctum Lambertum, et octaua pars de alio, quas Sifridus dederat. De area Meinhardi coriarii sex den. De
area Reinboldi carnificis III. den. De area Adolfi pellificis V. den. De area Liuekini qu^ fuit Alebrandi III.
den. De prato Bertramrai filii Wicboldi mercatoris U. den. De campo Sigeberti pellificis ü. den. De dote
sancti Pauli quam colit Thitmarus II. den. De area Ethelgeri I. den. Duo solidi quos de duobus lobiis quos
Ilumbertus dedit hospitali. Tres solidi de dote in Saitesberge ad lumen singulis noctibus. At tarnen ne tractu
temporis quandoque res indeterminata errorem afFerat, illud utiliter addendum rati sumus, quod tarn ista
prenotata, quam etiam si qua deinceps iam dicto loco collata fuerint, erunt pro indiuiso, ut neque sacer-
dos nomine capell^, neque alius quisquam ibi ministrans, aliquid sibi specialiter possit usurpare, et nee
ipse sacerdos, nee alius illius loci religioni astrictus a uita discedens res suas testamento uliatenus alienare
poterit Sacerdoti tarnen qui horum curam pro consilio iociusi, si ibi est, gerere debet, superpelliciis et
cappis regulariter uienti, uestes uulpine üel ouin^ de communi pro facultale ministrentur Cetenun u4 b^
omnia, et ^ qua Deos in posteram adiecerit, inuiolabili stabilitate nixa perseuerent, et ne quis dolo retra-
ctare uel iofisiiigBr^ presumat, ea cedul^ impiogt fedmust et auctoritate apoatolorum Petri et Pauli ßi no^
Digitized by CjOOQIC
472 118«,
stro banno ooDGraiaia, impressione sigilli nostri perpetualiter roboramnus. Acta sunt bec anno dominioi^
incarnationis M^.G^.LXXXMIIR Indictione Ib. presidente Romane sedi papa domino Lucio tercio. Regnante
gloriosissimo Romanoram imperatore Friderico. Preseniibus et attestantibus uiris honestis clericis et laicis,
quorum nomina bec saut GcricL Bernhardus maior prepositus. Bernhardus maior decanus. Vdo prepositus.
Herimannas beati Hauricii prepositus. Franco uicedominus. Magister Tidericus. Albertus. Hescelinus. Tiden-
COS. Laici. Rodolfos de Stenuorde. Wicboldus de Saitesberge. Lutbertus de Beuerne. Rodolfos de Meinhoulc.
Ludolfus Monasteriensis. Wolfardus uUlicus. Werengis camcrarius. Heinricus de Emesbruch. et alii quam-
plures.
Von einem Siegel ist keine Spur su finden, üebcrbaupt scheint die im Archive Torliegende Charte nar Abschrifk, aber
§än% oder doch beinahe gleichzeitig za sein.
CCCCXLIV.
In nomine sanct^ et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus«
Fidelium qui ecclesias Dei fundauerunt laudabilis et roultum imitanda simplicitas uarias et multiformes or-
dinanit obseruantias, quo ex peruersitate succedentium de radice benigne institutionis iam degencrauerunt
in ramos auare exactionis. Unde oportet nos qui processu temporis ex gratia Dei condendi et destruendi
potestatem accepimus, bonas consuetudines in sua integritate obseruare, eas uero que ad grauamen ecclo-
siarum erumpunt, reactionis pondere sufFocare. Nouerint itaque fideles tarn moderni quam posteri, quod
ecclesia de Alen et pastor eiusdem, multas a curti nostra que eidem uill^ adiacet importunitatcs haclenus
sustinucrunt, ex eo uidelicet quod tribus anni uicibus quibus pafrochiani fideles pro consolatione defuncto-
rum sue deuotionis hostias dominico altari solent immolare, prefat^ curtis nostre uillicus ex eisdem obla-
tionibus decem panes cum totidem obsoniis et amphora cereuisie sibi- usurpare solebat. Ecclesia uero de
consuetudine mutu^ uicissitudinis antiquitus propagata, dum auene et siliginis in curti nostra messis esset,
sibi cottidie fasciculum eiusdem ab eadem curti nostra deberi, et arborem in natiuitate Domini ad festi-
uum ignem suum adducendam esse dicebat. Cuius exactionis debitum hinc inde, pro amore et reuerentia
Dei, iam dicte ecclesie eiusque pastori nostra auctoritate perpetoa absolutione remittimus. Statuentes ta-
rnen et confirmantes, ut quecunque pecora ad dotatam domum pertinentia, si in agris pascualibus sepe
dicte curtis transitum seu etiam pastum necessarium habuerint, nulla incommoditate grauentur. Quicunque
ergo contra hanc nostre pietatis distribulionem aliquid moliri presumpserit, sciat se auctoritate Dei et bea-
torum apostolorum Petri et Pauli ac nostra, excommunicationis sententie usque ad satisfactionem perpetuo
subiacere. Acta sunt hec Anno dominice Incarnationis M^C^^.LXXX^'IllI^ Regnante Friderico Romanorum
imperatore gloriose. Huius rei testes sunt. Herimannus prepositus de sancto Mauricio. Theodericus de Re~
chede. Heinricus de Bure. Symon capellanus. Fridericus notarius. Bernardus Werizo. Albertus dapifer.
Das Siegel, welches angehängt war, ist verloren gegangen.
CCCCXLV.
Aus dem Archive xu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Patris et Filii et Spiritus sancti. |]Ego Herimannus Dei gratia
Monasteriensis ecclesi^ episcopus. Justis ac rationabilibus subditonim nostrorum maxime spiritalium notis
Kbenter annuimus, quorum et gratam existere Deo conversationem et saluberrimam nobis apud ipsum esse
suppHcationem non dubitamus. Proinde notum facimus tarn futuri temporis quam presentis eui fidelibus,
qnaJiter Thietmarus de Dulmania decimam omnem, qua super uillam Wetmere foerat imbeneiciatus» be-
nigna predecessorum nostrorum concessionei spe supern^ remunerationis, fcdesie Capenbergensi ccmtuleril.
Digitized byC^OOQlC
11 84» 473
Sed quia malis ubique iam crebrescentibos, rarum ualde est, ut pia patnim uestigia lubrica sernet poste-
ritas , eiusdcm ecclesi^ fratres prouido usi consilio , ne ab ipsius Thietmari heredibas uUa in posterum gra-
uarentur molestia, quatuor solidos decioie, quos ipsorum curtis in Wetaere annis singulis exsoluebat, ab
eins filio et berede Henrico, sex solidonim decime in parrochia Sepperothe concambio redemerunt. Filü
quoque ipsius Henrici, Johannes et Henricus, tarn aui quam patris deuotioni concordantes, predictam con-
ccssionem seu commutationem eidcm ecciesie in nostra presentia stabilientes, quo tutius ac ualidius ei in
tempus omne permaneat, etiam nostre auctoritatis expetunt priuilegio roborari. Nos itaque felici eorum
bciiiuolenti9 congaudentes, et ecciesie Capenbergensis utilitatibus libentissime prouidentes, hanc rite per-
aciam concessionem, priuilegii nostri auctoritate et sigilli impressione munimus, et si quis hanc aliqua ma-
lignitatis sue fraude cassare temptauerit, usque ad condignam satisfactioncm , districta nostri anathematis
animaduersione ferimus. Huius rei testes sunt. Vdo prepositus. Franco uicedominus. Franco decanus. Bern-
hardus Werenzo et frater eins Gerlagus. Ludolfus Monastcriensis. Lubbertus de Asbeke et fraler suus Ro-
dolfus. Cesarius de Daruclde. Bernhardus de Meinhovie. Acta sunt hec anno dominice incarnationis
M^^.C^LXXX^ IUP. Indictione secunda. Regnante Frederico Romanorura Imperatore gloriose.
Das Siegel, mit Pergainentstreiren angehängt, ist elliptisch und etwas tchüsselförmig; die Einrichtung desselben ist wie
bei den vorhergehenden Urkunden, nur die Figur des Bischofs viel richtiger gezeichnet und würdiger gehalten, der
Bischofsstab gerade ausgestreckt; die Umschrift: f Herlnian* DI. Grä. Monasl||eries. Episcoput Sdcs.
CCCCXI.VI.
Ans dem Füratl. Salm-Horstmar^schen Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus.
Ex debito nostri officii propensius intendentes, ut in hac temporum uarietate ecciesie nobis comraissebona
sua tranquille possideant, ad hoc scripti cautionem utilissimam inuenimus, in qua et fidelium oblationes
notate, memorie successorum transmittuntur, et donaliones ecclesiarum perpetua stabilitate roborantur. Vnde
tarn prescntis quam futuri temporis Christi fidclibus notum esse uolumus, quomodo Hartradis de Legden,
ministerialis beati Pauli, cum consensu matris sue et sororum suarura, Lutgardis et Ode, quas lunc solas
heredes habuit, predium suum, curtem unam in dicta uilla iacentem, Isinchof nomine, et alian^in Scage-
horne similiter Isinchof nomine , nobis in proprietatem legitime et uoluntarie donauit, sufficienti quoque
cautione per sententiam ministerialium nostrorum interposita, hanc donationem iure fieri posse et slabiliter
factam esse. Nos igitur predium illud in possessionem nostrara acceptum, in remedium anime nostre, et
pro salute dictorum hominum, monasterio uirginum in Asbeca deuote obtulimus et ei illud per sententiam
ministerialium nostrorum, qui presentes erant, perpetuo iure et proprietate stabiliuimus. Ne uero here-
dum successio, uel aliqua posterorum inualescens malicia, hoc factum attemptaudo mutare trel infringere
presumat, modum facti scribi fecimus, auctoritate apostolorum Petri et Pauli et sigillo nostro et bannofir-
miter communientes. Huius rei testes sunt. Herimannus prepositus sancti Mauritii. Magister Henricus. Wal-
terus sacerdos. Symon capellanus. Fridericus soriptor noster. Bertoldus comes de Cazenellenbogen. Rodol-
fus de Stenvorthe. Johannes de Ahus. Henricus de Dulmania. Bernardus Werenzo. Atholfus de Lembeca.
Ludolfus de Beuemen. Johannes de Dulmania. Suetherus de Thingethe. Henricus de Reehethe. WoKardus
de Warenthorpe. Tidericus de Buchok, et alii quamplures« Acta sunt hec anno ab incamatione Dqmini
M^C^LXXX<>.Un®. Indictione U«. Presidente Roman^ sedi Lucio papa tercio. Regnante Friderico Romano-
mm imperatore.
Dm Siegel^ weichet ait dickea rotbea und gelbes Faden engebäogt war, Ut Terloren gegaogeo.
Digitized by
Google
474 «184.
CCCCXLVII.
Aot dem ForslI. Salm-Horstmar^schen Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ilcrimannus Monasteriensis episcopus secundus. Licet ex
fragilitate nostra temporalium nos cura plus quam expedit inuoluat, oportet tamen quantum Deus donauit
ad spem eternorum oculos memorie quandoque retorquere, ut si in uia legis dominice penitus immaculali
non gradimur, secus uiam saltem utcumque reptantcs, ac pictatis opera quantulacumque deuotioue sectan-
tes, circa eos qui in Spiritus paupertate Deo desoruiunt, illuminatos oculos cordis a Domino accipere, et
etern^ mendicitatis inopiam euadero mereamur. Vniuersis.itaque tarn presentis quam future etatis fidelibus
per presentia scripta significamus, quod nos fidelis nostri Franconis uicedomini deuotis precibus pie annu-
entes, eiusque deuotioni, qua ipse ecclesiam nostram prediorum suorum donatione honorauit, de-
bita benignitate respondentes, concessimus ut quicquid bonorum illorum, qu^ ipse uicedominus ad se iure
hereditario deuolula ecciesie nostre contradidit, emptione uel commutatione uel aliquo iusto titulo, ab hi$
qui ea in bcneficio tenent comparare uel reuocare potuerit, ad monastcrium sancti Johannis Baptiste in
Langenhorst et usum pauperum Deo ibi famulantium perpctua possessione pertineat. Hanc autem conces-
sionem non solum prememorato Franconi , sed et omnibus qui post decessionem eins iam dicto monasterio
sunt prouisuri, liberali pietate indulgcmus. Nc autem indeterminatio temporis prolapsu errorem inducat,
eorumdem bonorum quantitatem in certitudinem per scriptum redigere utile duximus. Sunt autem hec.
Godescalcus de Elen duos habet mansos, unum in Werc et alterum in Dummeththe. Philippus frater eins
unum in Hiltren et alterum in Roken. Gozuinus qui Gubbernagel cognominatur duos mansos in Notion.
Lutberlus de Tuschusen unum in Alsteden. Macharius unum in Cusuelde et alterum in eadem parrochia.
Euezo dimidium mansum in Cusuelde. Albertus agros conductitios qui Hurlant dicuntur in C&sueide. Helm-
wicus de Rene wariscapionem. Gozuinus de Weseke unum mansum in Weseke. Hartmodus curiam in Wene,
Mathias unum mansum qui Holthus dicitur. Johannes unum mansum in Wetringen et alterum in Ochtepo.
Borchardus unum in Wetringen. Bernhardus unum in Thunen. Ibidem Innoceutius unum. Ne igitur aliqua
interueniens occasio hanc nostre benignitatis concessionem ualeat in posterum disturbare, prcsentem pagi-
nam super ea conscribi et sigiili nostri testimonio iussimus insigniri. Acta sunt hec dominic^ incarnationis
anno M^.C^LXXX^.IIIF. Indictione IIa. Presidente Romane sedi domino Lucio papa lllo. Regnante gloriosis-
simo Fredfrico Romanorum imperatore augusto. Testium autem nomina subscripta sunt. Bernhardus maior
prepositus. Bernhardus maior decanus. Herimannus sancti Mauricii prepositus, Tcodericus scolasticus. Magi-
ster Henricu5. ApoUonius. Hartungus capellanus. Laici. Lutbertus de Beuerne. Albertus dapifer. Ludolfus de
Beueme. Bernhardus Werenzo. Godefridus de Sconebeke. Werengis. Rutgerus de Bilrebeke. et alii quam-
plures.
Das milt Per^ainenUtreireo angebängte Siegel ist in f othem Wachs abgedruckt and rwk dar bei dem Jahre 1195 bescbii«*
benen Form, aber beflcbädigt.
CCCCXLVIIL
In nomine sancte et individue Trinitatis. || Ego Heremannus Dei gratia Monisteriensis episcopus Se-
cundus. Ofßcii nostri debivam exigit, generalem quidem omnibus sollicitudinem impendere , specialem au-
tem ordini monastico et makime sacratis.Dco uirginibus, ob quietam rerura siiarüm possessionem et sancti
propositi custodiam. Vniuersorum igitur fidelium tam modemorum quam presentium nouerit industria; qnia
nos diuine remuner^tionis joimit^» WO non Hildj9gundis uenerabilis ai^baAisso in Nuüo precibus inclinati,
bona quedam, que eidem ecciesie nostra oblatione, seu abbatisse ipsius emptione prouenerunt, nostre di-
gnitatis auctoritate, perpetuo iure corroborando eidem conuentui stabilimus. Sunt autem hec. Predicta ab-
Digitized byC^OOQlC
ll«4. 475
batissa a Johanne de Dulmena hoc sua peciinia^ duabas uidelicet mareis, obtimiit, tit pro decima quam
ipse super donram Baken, a nobis in beneficio habuit, tarn magna quam minuta, quatuor tantum solidi 6t
non amplius a nillico domus annuatim persoluantur, et hanc solutionem cum consensu nostro et heredum
iam dicti Johannis, stalnli conuentione, ut dictum est, ab omni reliquo grauamine perpetualiter exemiu
Domum etiam unam Westeroüie iam dicta abbatissa ab Emelrico, qui eandem ab ipsa in beneGcio liabuit,
sua pecunia ad usum sanctimönialium legitima emptione redemit. Nos quoque mansum unum in Hellen,
a Lutberto de Tuschusen, qui eodem inbeneficiatus exstiterat a nobis, legttimis heredibus suis, tribus ui-
delicct filiis consentieniibus , nobis libere resignatum, et agros quosdam qui Budelesgelant dicuntur, a Goz-
wino Gubcrnal, duobus filiis suis annuentibus, etiam nobis resignatos, predicte ecclesie ad usum paupe*
mm inibi religiöse conuersantium , liberaliter contulimus. Vt auiem hec omnia rata et inconuulsa perma-
neant» presentem paginam conscribi fecioms et sigilii nostri inpressione et bauni beatorum apostolorum
Petri et Pauli auctoritate in perpetuum firmauimus. Acta sunt hec anno dominice incamationis M^.C®.XXXIIIR
Indictione IIb. presidente Romane sedi Lucio papa. Regnante Frederico Romanorum imperatore glorioso.
Das Siegel ist Terloren gegangen.
CCCCXLIX.
Ana dem Kopialbucbe des Klosters Gehrden.
In nomine sancte et indiuidue Trinit^is. Sifridus Dei gratia Patherburnensis ecclesie humilis minister
omnibus fidelibus Christi salutem. Universali memorie tam presentium quam futurorum innotescere volumus
factum quoddam raeionabile sub presentia venerabilis domini Conradi Moguntine sedis archiepiscopi et
aliorum prelatonim probabilium et religiosorum virorum et nostra pactum. Quod dum post varios labe-
res, quos pro statu et integritate sancte ecclesie dominus Cunradus sancte Moguntine sedis archiepiscopus
pertulit in sedem suam Moguntinam ordinatione divina restitutus, in patherburnensi eoclesia eodem restitn-
tionis sue anno quadam vice fuisset, domina abbatissa de Hersze querimoniam ipsi et nobis contra soro-
res in Gerdenen, quarum provisor dominus abbas de Liesbemen habebatur, hoc modo proposuit, osten*
dens sane, quod domina Beatrix pridem in abbatia sibi precedens, consilio domini Bernardi patherburnen-
sis episcopi et aliorum, qui ad hoc sibi expediebant, quindecim mansos, duodecim in silva Osininc et duos
in Echusen, unum in Wirnissen, cum omnibus utih'tatibus suis ecclesie in Gerdenen et sororibus ibidem
secundum regulam sancti Benedicti degentibus contradidit, hoc videlicet adjungens, ut quicunque prefatis
sororibus pro teroporis successione prior succecleret, eosdem sine exactione de manu domine abbatisse de
Hersze reciperet, et ecciesiam beati Petri in monte qui vocatur Yburgh, si quando dilapsa foret, restau-
raret et ei in divinis provideret. Quod dum abbas in Lisbeme predictarum de Gerdene sororum respon-
aalis contradiceret, et eosdem mansos a domino Patherburnensi episcopo possidere diceret, privileginm
etiam quoddam, quod dominus Conradus Moguntine sedis archiepiscopus infregit, ostenderet, tandem nt
res ipsa idonee et juste terminarelur, consilio eorum, qui ibi presentes erant, domini Herimanni Monaste-
riensis episcopi et aliorum religiosorum virorum, sie median dignum visum fuit, scilicet quod domina ab-
batissa in partem consilii sui, quos idoneos sibi et providos cognosceret, ut ex illorum consilio res ipsa
tractaretur, assumeret, Dominus eciam abbas nichilominus hoc idem faceret, suis quoque consiliis idoneos
et expedientes assumeret, quod sie factum est Domina Abbatissa Altmannnm prepositam, Bemardum pre-
positum sancti Petri, magistrum Hinricum tunc scholasticum in Patherburnen, Wernherum de Brakel, Ber-
thold um de Espringe assumpsit. Dominus vero abbas, Henricum abbatem sancti Pauli, prepositum Gode-
scalcum de Northen, comitem Albertum de Eversten et Bernhardum de Lippia, Widekindum de Redhe
consiliarios assumpsit. Quorum sollicita deliberatione, sub domini Conradi Moguntini archiepiscopi presen-
tia et nostra et domini Monasteriensis predicti et aliorum religiosorum virorum, hoc fincf terminatum^tyjp^
igitize ^
476 il84--118S.
scilicet, ut domine abbatisse jtns proprietatis cognosceretur, et sicut dictum est, queconqne prefatis soro-
ribus pro temporis successione prior succederct, prefatos mansos a manu domine Abbatisse sine exactione
reciperet, et exinde edißcia et divina provideret ecciesie jam dicte, domina eciam abbatissa si quando
vellet in monte sine gravamine sororum morari posset. Preterea quiounque in Herse jure fungatur advo-
catie, super his etiam bonis advocatiam obtiueaL Hec autem quia sub nostri presentia rationabiliter per-
acta sunt, nostri ea impressione sigilli stabiliter munimus, et deinceps rata habere volumus. Quod si quis
postmodum infringere vel irritum facerc tentaverit, sicut per sententiam publicam adjudicatum est, nostre
excommunicationis vinculum et Dei omnipotentis offensam promeruisse se cognoscat. Hujus autem rei
testes sunt, predictus dominus Hermannns Monasteriensis episcopus, Heinricus abbas saneti Pauli in Pather-
bumen, Winizo abbas de Liesberne» Ex prelatis Moguntinensis ecciesie, Burchardus saneti Petri preposi-
tus, Wemherus saneti Stephani prepositus in Moguntia, Altmannus Patherburnensis prepositus, et ejusdem
ecciesie decanus Volbertus, Godescalcus prepositus de Northen, Bernhardus prepositus saneti Petri, Domi-
nus Otto comes Palatinus de Widelisbach, Dominus Otto Lanti^ravius de Steveningen, coQies Albertus de
Eversten, Widekindus de Swalenbergh, frater Basilius, Wernherus de Brakel^ alii eciam multi. Acta sunt
hec anno dominice incarnationis MCLXXXUIL Indictione II, regnante Imperatore Frederico feliciter.
CCCCL.
Aus dem Archive tu Kappenberg.
In nomine sancte et individue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis fcciesie episcopus.
Quoniam superna prouidentia ad pastorale nos uocauit officium, religionem promouere, eiusque emulatori-
bus auxilio nos esse debere intelligimus. Ynde ecclesiam Kapenbergensem specialius in Christo diligentes,
omnium tarn futurorum quam presentium memorie inprimendum mandamus, qualiter fratres eiusdem lod
hoc elaborauerunt, ut de curti eorum Alstede, pro tocius dccime sue pensione, lUIor. solidi Monasteriensis
monete in feste beati Jacobi per manum uillici annuatim soluantur. Quidam enim nobilis Godefridus de Ge-
mene, eandem decimam a nobis in feodo habens, eam itidem in cuiusdam Vdonis manum transfudit, qui
utrique unanimi consensu ad nos tanquam ad primitiuam manum recurrentes, prememoratum pactum fra-
tribus Capenbergensibus ex nostra petierunt auctoritate firmari. Nos itaque eorundem fratrum paci et
quieti consultum esse cupientes, ac per hoc prccauere uolentes, ne huius conuentionis certitudo deinceps
in incertum deuolui ualeat, precepimus presentem paginam sigilli nostri impressione roborari. Si quis ergo
predicte decime exactor extra hos Illlor. solidos aliquid umquam extorquere, aut manipulos eorum pro
colligenda decima tangere , seu de nulrimentis animalium ibi quicquam exigere presumpserit, illum ut eccle*
mastici iuris sacrilegum peruasorem, nisi resipuerit, perpetui anathemaüs uinculo in uirtuie saneti spiritus
obligamus. .Testes huius rei. Franco uicedominus. Theodcricus Saneti Ludgeri prepositus. Franco decanus
SenoU Pauli. Heinricus de Bure, canon. Item Heinricus de Dulmene. Ludolfus. Rutgerus de Billerbeke.
Actum anno dominicf incarnationis M^C^LXXX^V**. Indictione tercia. Apostolic§ sedi presidente beato
papa LVCIO. Regnante glorioso Ronianorum imperatore FrideRICO.
Das Siegel,. pftit Pergamentatrcireia angeliÜDgt, in das zaleUt; l)«schriebeoe. !
Digitized by
Google
1185. 477
CCCCLl *)•
In nomine sancte et indiuida^ Trinitatis. ||Herimannus Dei gratia Monastcriensis [episcopus. Quociens
ex deuotione fidelium uel oblalione principum ecciesia] Dei rationabilibus proficit incremcniis, oportet nos,
quos non estimator meriti sed gratie largitor Dominus, tamquam speculatores [in eminenti constituit, piis
eorum studiis gratanter occurrere, bonam uolunjtatem adliortando promouere, acta commendando appro-
bare, et ne opus in fundamento uacillet, quid et qualiter sit actum, posteritatis [noticie scripto transmittere,
quatinus et bonis imitatoribus exemplum pietatis] inde preberi, et de sinistro aliquid machinantibus, tarn
rationis quam auctoritatis titulo possit obuiari. Vniuersis itaque presentis [et futur^ etatis fidelibus iunote-
score uolumus, quod quidam] nobilis de nostra diocesi Widekindus aduocatus et mater eins Lutthrudis,
spirita consilii salubriter instructi, et aliquem ex se fructnm in tempore [suo Domino prouenire desideran-
tes, fundum quendam et quatuor manjsos in Ilundingen, cum decimis attinentibus, ab ecciesia Yrekenhorst
commutauerunt, restituentes in concambio fun€|i quosdam agros [predii sui sub curti que Bolen dicitur ad-
iacentes, et in concambio] mansorum domum unam in Gerboldincthorp, aliam in Börsen, terciam in Ouen-
wide, adhuc iu mentis secretario retinentes quid inde [proponerent. Quorum bone intentionis odore at*
tracti, duo alii] nobiles, Bernhardus de Lippia et Ludegerus de Waldenberch, duas partes de totius esti-
matione sortis a predicto aduocato et matre eins [ementes, cambite possessionis se coheredes addiderunt.
lUud] quoque necessario recapitulandum duximus, quod et fundi et mansorum cambitio sub iurisdictione
Rathardi comitis in loco Mattenhem, [sententia et consilio Scabinorum annuente, sub regio] banno est sta-
bilita, et ibidem B. et L. emptionem suam ab aduocato et matre eins confirmauerunt, Rathardo regium
bannum exequente. Deinde [prefati tres nobiles edificandi monasterii in sepedicto] fundo licentiam a nostra
benignitate petierunt. Qua obtenta, in loco per manum nostram primitus benedicto, in honorem Dei et
gloriosissime [genitricis eins Marie, monasterii fundamenta cum sancta iocun]ditate posuerunt, et ad eins
dotationem iam dictum fundum et mansos obtulerunt, et ad maiorem sue deuotionis expressionem, ipsum
Jocum [beate Marie campum appellauerunt Preterea iam dictus W. ecclesiam] Hoswincla, in qua ipse he-
reditaria deuolutione ius patronatus habuit, cum curti sua ibidem sita, et duos mansos in [Rehe] sue no-
uelle [ecclesie cum uniuersis attinentiis integre donauit. Nos quoque] debita hilaritate illorum deuotionem
excipientes, supradicte ecclesie uidelicet Hoswincle bannum integraliter iam diclo monasterio in solamen
[et augmentnm benigne contulimus, quem nos ab ecciesia beati] Mauricii, suf&cienti commutatione et in-
dempni cambiuimus. Insuper quinque solides in curti Hoswincle ad episcopales reditus pertinentes ibidem
obtulimus, [et episcopali mens^ aliam decimam sex solidorum de duabus domibus] iuxta Walbeke, et de
aliis in Delesthorpe, quo tunc uacabat, in recompensationem restituimus. Sed et B. de Lippia eidem f ccle-
si^, consensu [heredum suorum, contradidit unam domum predii sui in Seiehorst et alteram que] dicitur
Prouestinchof, quam a Bernharde Monastcriensis ecclesie maiori preposito, nostro et totius capituli con-
sensu cambiuit, restituens ecclesie nostrc duos [mansos predii sui in Leuerdincthorp, et duos in Aldenhoth*
mere,] et agrum curti Rucampe attinentem. Cuius concambü restitutio sub iurisditione Rathardi in Hörnen
sub regio banno sentencionaliter est confirmata. [Widekindus quoque de Sualenberg cum fratribus suis
Herimlanno, Volquino et Henrico, cum alios adhuc non haberent heredes, et pro etatis integritate libero
fnierentur dispositionis arbitrio, iam dicto claustro ecclesiam in [Stapellagen et curtim ibidem sitam cum
Omnibus attinenciis] suis, pari uoto et unanimi assensu assignauerunt Nee Ifbc pretereundum, quod Wide-
kindus aduocatus LXa. marcas quas in bonis Ulis [nomine pignoris habuit, prefato beat^ Marie campo offe-
I Die Origioalurkund« ist serstört, und ein grosaes Stuck mitten aus der ganzen Länge derselben Terloren gegangen. Da«
auf diese Welse Fehlende ist aus dem alten Kopialboche de« Klosters Marienfeld erganst und iu Klammem ein-
Cod. dipl. bist. Westfal. II. 23 ^ O
478 tiBs;
rendo inseuiL Et hfc] donatio predictorum fralruni sub regio banno in loco Bracwide coram Thancbetno
comite Stabilita est. Quod ideo factum est in loco illo, [quoniam bannus in quo bona illa sita sunt, cer-
tum tempore illo non habuit prouisorem« Huius donationis] testes sunt. Bernhardus et Widekindus. Florin
de Ribelmunt Gumbertus de Ertbureb. Fridericus de Spenga. Amelungus comes de Paifbumen et frater
eius Crachto. Henricus de Lippia. Gerardus de Wilpinthorp. Eiusdem] eliam cenobii prouisores a Gerardo
preposito et fratribus eius unam domum in Seiehorst et mansum unum in Bulten integraliter emerunt»
[cuius emptionis stabiliUo coram Ratbardo in loco Mattenhem debito est ordine termioata. lidem] etiam
prouisores a quodam libero homine Lieueken, domum unam in Mattenhem, annuentibus heredibus eius,
cum Omnibus attinentiis [emerunt, et in eodem loco coram sepe dicto Rathardo emptionis stabilitatem ob-
tinujerunt, presentibus et collaudantibus Arnoldo comite de Altena, et Widekindo de Oseda. His omnibus
ea qua dictum est stabi[litate ordinatb. prefati fundatores nouellam plantationem suam beato Paulo et no-
bis] nostrisque successoribus, coram totius capituii audientia, perpetua donatione gratis et libere obtule-
runt, ea tantum pactione intercedente, [ut idem locus, sicut ad Monasteriensem ecclesiam obedientie et
proprietatis haberet respectum', ita] ab eadem speraret perpetuum defensionis patrocininm. Quem nos
etiam ab omni exactione nostra uel successorum nostrorum omnino [liberum et absolutum esse concessL-
mus. Posthec quidam ministerialis beati Pauli, nomine Gerwinus] de Bukenevorde, anim^ sae miserendo,
talentum decim^ positum in Thetten, uiore et filio collaudantibus, [nobis resignauit. Similiter etiam qui-
dam Lotfridus Suethero de Uletbe, Suctherus Bemhardo de] Lippia, Bernhardus uero nobis decimam super
duas domos in Honlo exfestucauit Nos uero hanc et predictam decimam [a Gerwino resignatam dicto
monasterio donauimus. Insuper W. aduocatus domum] quandam in Pelecbem, quam a nobis feodali iure
tenuit, libere resignans eidem monasterio in proprietatem [donari a nobis efficaciter impetrauiU Igitur ut
tantorum munerum seminia in uitam eternam profi[ciant, uenerabilium Cisterciensis generalis capituii patrum
benigne freti assensu, in loco memorato [congregationem de filiis eorundem in honorem Dei omnipotentis
et uenerationem] beatissim^ semper uirginis Mari^ constituimus, et ipotestatem a Deo habentes, ipsis ipso-
rumque successoribus [ordinis sui consuetudines illic seruare, libertatem perpetuam libentissime] concedi-
mus. Quoniam ^utem uniuersitas ecclesiarum aduocatorum insolentia laborat et fere succumbit, nos id
pro [posse nostro diligenti sollicitudine precauentes, eisdem fratribus liberam in] quemcunque uolaerint
aduocatum electionem, et eiusdem, si minus utilis fuerit, sine contradictione depositionem [indulgemos.] *)
Et ne aduocatus plus in loco illo iuris quam oportet sibi uendicando usurpet, certos ei [terminos assigna-
mus, ut uidelicct non in pluribus quam in duobus equis claustrum, sij uocatus fuerit, accedat, et si pro
hereditatibus obtinendis, uel commutationibus exequendis iure [suo operam impenderit, tantum sex dena-
riis Sit contentus, non emolumenti quanjtitatero attendens, sed illius potius, quem apud Deum patrem ad-
uocatum habemus, Jesu Christi retributionem [feliciter expectans. Adiciendum quoque est, quod nos unum
mansum in Rehe,] cum alio in Gropenio, ab fcclesia sancti Mauricii cambiuimus, et ita nos et aduocatos
domum dnorum [mansorum in Rehe predicto monasterio dedimus. Sed et mansum alium in Clesphem a
Con]rado de Ostberge ministeriali beati Pauli, et octo litones nobis resignatos, eidem loco [contulimus. In-
super supradictus aduocatus unum mansum in loco qui uocatur Gest, alium in] Bukei, et Bernardus de
Lippia unum in Grunhorst, sepe dicto cenobio obtulerunt. Vt igitur [b^c ordinatio tarn diligenti circum-
spectione pertractata, perpetua stabilitate consistat,] presentem paginam sigilli nostri annexione roboratam,
asscribi iussimus, auctoritate Dli et [nostra terribiliter excommunicantes, qui beate Marie campum in modo
oblatis uel in futurum offerendis] inquietare, uel contra prescriptam eius libertatem aliquid presumpserit
ordinäre. Acta [sunt hec anno ab incamatione Domini M^.C^.LXXX^.V^. Indictione lUa. Presidente Romano
^ I« KopialbocHe folgt hier weiter nichts; im Original aber ist die Liicke viel gröuer, und io demaelben Verbattoisa wie
«B den iibriaen Steilen. Als Seblutt der aasgcfaUeneo Worte glaube ich noch oiat an lesen. i r^r^r%lr>
* Digitizedby V^OOQlC
±fB5. 479
sedt Lucio papa tercio.] Begnanie Frederico Romanöram imperatore angnsto. Presentibos derids et [laicis
quoram hfc nomina sunt. Bernhardus maior prepositus. Bernhardus maior decanus. Herimannus abbas in
Capenberg. Winizo] abbas in Lisbern. Werembaldus abbas in Uarlar. Vdo sancti Pauli [prepositus. Heri*
mannus sancti Manricii prepositus. Franco sancti Pauli decanus. Theodericos sancti Lutgeri decanus, et]
totius capituli nostri conuentus. Herimannus comes de Rauensberch. Symon [comes de Tekeneburch. Otto
comes de Benethem. Rodolfus de Stennorth et filius eius Ludolfus. Johannes de Ahus. Godescalcus de]
Lon. Burchardus de Asscheberge. Henricos de Dülmen. Henricus de Rechethe. Ludolfus de Beuerne. [Go-
defridus de Sconebike. Herimannus de Monasterio. Godescalcus de Saprothe. Rutgerus de Bilrejbeke. et
alii quamplures.
Das Siegel, weichet Angehängt war, ist verloren gegangem
CGCCLII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis ecciesie episcopus se-
cundus, monasterio campi sancte Marie, in perpctuum, amen. Plerumque gestarum memoria rerum transit
et elabitur cum annua reuolutione temporum, unde neglectum iri uidemus iura intemerate ueritatis, nullls
Subnixa priuilegiorum testimoniis. Notum sit ergo fidelibus uniuersis, tam presentis quam future etatis,
quod quidam nobilis de nostra diocesi Widekindus aduocatus de Rethe, et mater eius Luttrudis, fundum
quendam et quatuor mansus in Hundinkcn, cum decimis attinentibus, ab ecclesia Vrekenhorst commutaue*
runt, restituentes in concambio fundi quosdam agros predii sui sub curti que Belen diciti^r adiacentes, et
in concambio mansorum domum unam in Gerboldincthorp, aliam in Börsen, terciam in Ogenwide, quorum
cambitio sub iuriditione Radhardi comitis in loco Mattenhim sentencia et consensu scabinorum annuente,
sub regio banno est stabilita, dotantes bis prediis suam nouellam plantationem. Postea uero eiusdem ce*
nobii prouisores alios duos mansus a prefata ecclesia Vrekenhorst commutauerunt, unum uidelicet in Rehe,
alium in Bellethe, restituentes ei tres, unum in Westmattehem , alium in Gronburst, tercium in Gest, aduo«
cato cum rainisterialibus et litonibus eiusdem ^cclesie sentenciaiitcr et legitime omnia conBrmante. Yt ergo
rata et inuiolabilis perseueret tam probata et conneniens prediorum cambitio, presentem paginam sigilli
nostri signauimns instrumento. Si quis igitur in futurum hanc nostre institutionis cartulam presumpserit
immutare, procul dubio sciat, se indignationem Dei omnipotentis et beatorum apostolomm Petri et Pauli,
et nostre excommunicationis sentenciam dampnabiliter incurrisse.
Das Siegel 9 dem bei Mr. CCCCXLV. beschriebenen gleich, ist mit rothen und grUnen Fäden angehängt.
CCCCLIII.
Ans dem ältesten Cortej^schen Kopialbnche.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Sifridus Dei gratia Paterburnensis episcopus, monaste-
rio Corbeiensi in perpetuum, Amen. Cum ex iniuncto nobis presulatus ofBcio utilitatibus ecciesiarum siue
monasteriorum nostre diocesis diiigenti nos studio inuigilare deceat, quatinus ita in disciplinis spiritualibus
proficiant, et tale in rebus temporalibus sentiant incrementum, ut non uituperetur ministerium nostrum,
specialius tamen et fementius illorum uolumns et debemus commodis ac profectihus iutendere, qui inper-
fectionis iünere consütuti, alacriter et constanter suum exequentes propositom, Dei gratiam et pium homi-
omn mereotor afiectum. Huius rei gratia dileclis fratribus et amicis nostris monachis Corbeiensibos, qui
propter honestatem sue conuersationis magnum et specialem nostre dilectionis roeruerunt fauorem, deci-
mationes noaaUum suorum in Frithebule, in Bilenberich, in Rozinberich, Haddenberich, Kulinge, Humbah-
tissen, Leoingessen, que Jure communi et generali cathedralium ecciesiarum priuilegio Paterburnensi ecde- t
23 * Digitized by VjOOQIC
480 1181.
sie peitinebant, a predecessoribiis nostris inclite recordationis episcopis Hemrico, Bernliardo Boergiso, ipsia
dooatas recolimos, et donationes ratas habemus, et ratas habende nestra aactoritate confinnamas. Insnper
etiam decimas in duabus marchiis Albachtissen et Bedekissen cum traetata et consensu, cum conniaentia
ac subscriptione tctius cleri nostri, sperantes nos piis eorum orationibus adiuuandos, perpetuo quiete possi-
dendas omni firmitate stipendiis eenim aggregamus et tradimuS; aocepte pro hüs omnibus in commutatione
quodam predio in Ossenthorp, ab omni iurisdictione aduocati absolute, et a petitione cuiuslibet quonis
nnquam tempore super eodem predio questionem mouentis absoluendo, quo et Paterbumensis ecclesia
dampnum minus sentiat, et traditio ipsa Corbeiensi ecciesie stabilis magis ac firma permaneat. Sed quo*
niam in hüs diebus malis filii Ade, ut sibi lucrum ucncntur, aliis dampnum facere non uerentor, et nichil
adeo firme est statutum, ad quod non laborct calumpnia dissoluendi, ne hec res tam celebriter quam sa-
lubriter gesta ex celeri et occulto lapsu temporum obliuionis ^sentiret dispendium, famam huius facti pre-
senti Scripte perpetuare et.sigiUi nostri impressione ac tcstium subscriptione roborare decreuimus. Acta
sunt hec anno dominice incarnatiouis M^C^LXXXV®. Indictione tercia. Testes huius rei sunt. Heinricus ab-
bas apostolorum Petri et Pauli in Paterburon. Altmannus maior prepositus. Yolbertus decanus. Godescalcus
Northusensis prepositus. Bernhardus apostolorum Petri et Andree prepositus. Mcinricus. Lodewicus. Conra-
dus. Conradus. Godefridus. Alexander. Erpo. Heinricus scolasticus. Lambertus cellerarius. Hugo. Theoderi-
cus« Conradus. Benihardus. Wlferamnus. Hcremannus. Hcremannus. Volquinus. Laici quoque qui intererani
hü sunt. Amelungus. Florin. Heinric de Spenge. Conrat. Heinric. Wernhere. ConraU Heinric. Hildebolt. Vol-
quin. Hugo. Helmich. Hercman. Suether. Albracht. Hartman. Rotger. Linder. Hereman«
CCCCLIV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Conradus Dei gratia Corbeiensis abbas et aniuersam
capitulum, Patherburnensi ecciesie in perpetuum amen. Cum doctrina apostolica et beati Benedicti regula,
secundum quam uiuimus et uiuere debcmus, nos aliena non appetere, et quod ex nobis est pacem cum
omnibus habere precipiat, maxime tamen cum illis, qui ex sue benignitatis dignatione per multa sincer^
karitatis argumenta nostr^ in se deuotionis prouocarunt affectum. Hac de re mota nobis questione a ue-
nerabili domino Sifrido Patherbuniense episcopo super decimis noualium nostrorum in Frithebule, Bilen-
berch, Rozenberch, Haddenberch, Kulinge, Humbahtissen, Leuingesscn, quas predecessores eius episcopi
gloriose recordationis Heinricus, Bernhardus, Euergisus nobis dederunt, quamuis ipsorum donatio canonica,
quamuis prcscriptio longa et apostolicorum Adriani et Alexandri HI. priuilegia religiosis domibus de non
prestandis decimis indulta, ei silentium indicerent, tamen ne nobis remaneret occasio litigandi cum Pather-
burnensi ecclesia, quam pro sui honestate seraper diligere, et pro cathedrali quo preminet honore
scmper reuereri uolumus, indempnitati eius pro modulo facultatum nostrarum prouidere cupientes, pro de-
cimis prescriptorum noualium in duabus marchiis Albahtissen et Bodikessen, quas prefatus dominus Sifri-
dus nobis contulit, predium quoddam in Ossendorp ei dedimus in proprium ab omni iurisdictione aduocati
absolutum et ab omni peticione cuiuslibet quonis unquam tempore super eodem predio questionem motnri
absoluendum. Set quoniam in his diebus malis filii Ad^ ut sibi lucrum uenerentur aliis dampnum facere
non uerentur, et nichil adeo firme est statutum, ad quod non laboret calumpnia dissoluendum, ne h^res
tam celebriter quam salubriter gesta, ex celeri et occulto lapsu temporis obliuionis sentiret dispendium,
famam huius facti presenti Scripte perpetuare, et sigUli nostri inpressione ac testium subscriptione robo-
rare decreuimus. Actum anno dominice incarnationts M^.C^.LXXXV. Indictione III. Testes huius rei sunt.
Frithericus prior. Meinhardus prepositus. Wescel. Albraht Lambraht. Othelric Thideric. Rotfaolf. Vnai^
Hartman. Robraht. Reinhere. Widikint. Regenhart, et fratres onmes, qnorum omnium presenciam et con-
seasum. sigilli eorum testatur inpressio. Laici quoque interfuerunU Albertus comes de Euersten. Bernhardus
Digitized by L^OOQ IC
il8f. 481
de Lippia. WidflcindM dd Reihe. Bode et Berloldas de Hombm*ob. Pretheric. Hago. Bode de Hoxere. Con-
ral. Wasinot. Karolus. Johatu Wernbere. Heinric. GerebrahU Heinric Erenbrebt Arnolt. Reinhere« Volquin.
Werenbolt.
Dai Siegel Ut verioreo gegao^n.
CCCCLV.
A«s dem Archive m Otoabrock.
En;o Rikezo de SIedese et Joseph filius meus, filiis, nepotibus et amicis salutem. Presens hominum
elas presentium actuum conscia, preteritorum nescia, seraat posieris discrimina, si non fuerit senes gesto*
rum scripto signata, et mera ueritas ceco palpatur errore, dum rernm coutractus certo caret auctore.
Vndc nos moniti, decimam domus Honburen site, quia certo sub pacto ponimus, qoatuor bidelicet solide-
mm annua pensione, consensn Tadilonis et filii eius Rikolfi, qui banc in feodo a nobis habet, domiDum
nostrum Arnoldum episcopum rogamus, quatenus hoc factum eius anctoritate roboretur.
A. Christi fidehum minimus Osnenb. dictus episcopus. Premisse narrationis textns pinm uiromm pre-
nomiuatorum represcntat afibctum, et ccrtum ad posteros rei geste postuIat testimonium. Quod quia ne-
gare non debemus, presenti pagine sigillum nostrum appendimns, et prenotata Christi nomine confirma*
mus. Acta sunt hoc anno dominice incamationis M^.CMXXX^.V®. Testes. Olricus prepositus beate Ger-
thrudis. Geva priorissa. Ermengard. Alewich. Meinward. Johan. Thiedard. et totus inibi conuentus. Lentfri-
dus maioris ecciesie prepositus. Amoldus beati Johannis prepositus. Joseph decanus, et alii quampinres de
cbnuentu fratres. Symon comes de Thekenenburch. Arnoldus. Nicolaus. Rothulfus. Hugo. Baldwinus. Johan-
nes rufus. Gerhardus pincerna. Heinricus dapifer. Ambrosius.
Das mit Pergamentstreifeo angchäo^e grosse bischöfliche Siegel ist »war sehr abgerieben , aeig^ aber noch die Figor des
sitzeodeo Bischola.
CCCCLVI.
Herimannus Dei graCia Abbas in Capenberg, Cunctique eiusdem loci fratres, vmuersis successoribus
suis in perpetuum. Notum esse nolumus tam posteris quam Modemis, Quod dominus Herimannus uenera-
bilis Monasteriensis episcopus, quando in capella nostra altare Sancti Pauli apostoli consecrauil, eidem illu-
rainando quindecfan denarios deciroe annuatim persoluendos pro anime sue salute assignauit. Sex quidem
de domo Herimanni militis de Senden, Neuem autem de domo . . Militis de Rundeburdorp, prouidendum
autem ut nuncius omni amo sit Senden receptnrus denarios istos in vigilia Laarencii, vt antem nulli dein-
ceps in dnbium ueniat de donatione sapradicta, scripture huius tesiimoiiio cum sigillo ecciesie nostre ipsam
duximus roborandam.
Zwei Siogcl waren angehängt ^ sind aber ferloren gegangen.
CCCCLVIL
H. Dei gratia Capenbergensis ecciesie abbas. Notum esse uolomos uniuersis Christi fidelibus et ma-
xime ^cclesie filiis, qood Wicboldos de Weluere homo nobilis, com nos et ^cclesiam Capenbergensem im-
peteret de curti que est in Velmedc, et aliis possessiontbos ad eam attinentibus, quam parentes ipsius
legitima traditione iam dictf ecclesi^ contulerant, graui molestia corporis egrolare cepit Diuino ergo con-
silio inspiratus, ut coufidimus, noa et fratrea nostroa ad ae uocaaii, toto ex corde peniteiis de omnibus t
Digitized by V^OOQIC
ISS «iB».
peccatis suis, et muime de cpieriinonte qamn adoersum nw inmle baboerat Ab hac igitor querela cum
multa compunciione et deuotione omniDO destitit m preseotia nosira, uxoris su^ et filif et alionim qui
subscripti sunt. Conradus de Hamelspringe consobrinus Wicboldi. Heinricus Colhase. Heinricus Lunciok.
Theodericus Friso. Ludgerus ministerialis Cooradi. Herimannus de Velmede. Preterea instantissime petiit, ut
tam ipse quam mater sua, uxor quoque et filia, singuli in obitu suo plenam memoriam haberent in eccle-
sia nostra» tamquam unus ex fratribus nostris, quod et ei indubitanter promisimus. Guius rei noticia, De
a posterorum memoria labatur, presentis scripti attestationem adhibere placuit.
Dm mit PergamenUtrcifen angebüngte altctto} grÖMere Siegel des StiiU Kappeaberg isl aucserft beschädigt.
CCCCLVIIL
In nomine sanetf et iadiuiduf Trinitatis. Tbetmarus Dei gratia Mindensis episcopus. Vniuersis fidc-
ISbm presentibus et posteris notum esse uolumus, quod soror Sophia sanctimonialis fcciesie beate Marie
que apud nos est, cum a quibusdam sororibus eiusdem loci in abbatissam fuisset electa, super examinanda
eleclione suromi pontificis auctoritas iudices delegauit. Post multa uero concilia uariasque hinc et inde
questiones diutissime propositas tandem se petentium iudicum arbitrio submisit, et ab eisdem iussa man-
suete cessauit. Deinde consilium priorum ecciesie nostre et abbatis insulani et prepositi de Ouerenkerken
nos ut aliquatenus eam consolaremur admonuit. Igitur cum beniuola sororum omnium conniuentia, uide-
licet tam earum a quibus electa fuerat, quam aliarum, ei ad suum Stipendium aliud Stipendium in eadom
ecclesia quod tunc libere uacabat contulimus. Eo autem pacto, ut prius babitum Stipendium, eodem modo
quo antea possedit, in posterum possideat, superadditi autem stipendii fructum, siue absens siue presens,
semper integraliter percipiat. Preterea dimidium orti cuiusdam et in eo habitaculum usui sui commodum
ei concessimus. Qua in re ut sanctio auctoritatis nostre pcrpetuo illesa permaneat, eam banno et sigillt
nostri protestatione roborauimus. Hec sunt nomina testium. Decanus maioris ecciesie. Hermannus scolasti-
cus. Hildeboldus. Lefardus cellerarius. Thidericus subdiaconus. Godefridus diaconus. Hermengardis dccana.
Thetlindis. Gisla. Helenburg, et cetere sorores sancte Mari^.
Das Siegel ist verlorcD gegangeo.
CCCCLIX.
Aus eiDem OberDkircblschen Kopiar des 16. Jahrhunderts, im fiesita des Bibliothekars Moojer au Minden.
In nomine aanctf et indiuidu^ Trinitatis. Tethmarus Dei gratia sancte Mindensis ecciesie episcopus.
Nouerit omnium tam presentium quam post futurorum industria, Qualiter beat^ memori^ dominus Wembe-
rofl Episcopus ecclesiam nouelie plantationis in Ouerenkerken cum oblatione quorundam predionim in ho-
nore sancte Dei genitricis Marie fundauit, quam Episcopus Anno precessor noster pia iatentione oonsecraos
quibusdam beneficiis ampliauit, Sed quia morte preuenti a.d statum quem optauerant perducere non po-
tuerunt, Nos qui auctore Deo licet indigni in pontificatus eis cathedram successimus participes benefaelo-
rum eorum esse cupientes, qu^ in eodem loco bene inchoauerant, auctoritate 0 • • • couseruetur. Pieiatis
etiam eorum propositum firmum esse cupientes, eundem locum, ut ante nos fecerant, liberum fore decre-
uimus, tanquam ^) • • • fatigentur. Omnia ergo illius ecciesie bona, bannum uidelicet episcopalem in ipsa
1) ^ Die weggelassenen Stellen stimmen Tollkommen mit den entsprechenden der gleichsrtigen Urkunde des Bischot« Anno
von 1179 überein, ausser dass ein paarmal die Stellung der Worte veründert, oder ein unerhebliches Wort mit einrtn
gleichbedflotciidea verwecbseU ist, wodu^ohder Smn nicht im g«fiii^siBii verändert wifd.
Digitized by
Google
il8S— 1186. 483
ecciesia et in ecciesiis Velden, Hürsten, Herbike, S»Ibike, Meinhusen, Getenebarg; paraum Bremen, Ler-.
bike, Petissen, Tankerdessen, sacrificium peregrinoram seu aliorum fidelium totam ad usus congregationis
depatando, Decimam in Alemultre, domum in Hileberge, Habui^ehusen cum omnibus sais appendiciis, an*
tiqua etiam dotalis aree bona, Decimam in Nienstide, decimam in Hurst, curiam in Yelden cum omnibus
attinentiis, uidelicet agris ^) • . • eodem iure quo princeps Heinricus dux ante possessa obtnlit, Castrum in
Bukaburg cum capelia et omnibus capelle attinentibus que comes Thiodericus de Wrbene cum assensu be-
redum saorum sanct^ Marie obtulit, predium in Hennessen quod de uillicatione Wlbike cum assensu aduo-
cati et consilio uiiiici Rabodin et litonum per concambium ecclesi^ in Ouerenkerken oontulit, pro qua de-
cimam domus Sophie in Rotherkissen, decimam duorum mansorum in Sulbike et cuiusdam deserti predü
in Merbtke recepit, Decimam' etiam noualium quf ipsi elaborauerint infra Episcopatus nostri terminos et
in omnibus prediis eorum que ad manum nostram uacauerint in perpetuum eidem ecclesie damus, atqoe
omnia bona ab eis nunc legitime possessa uel in posterum iuste possidenda, clauibus celi, banni nostri
auctoritate et sigilli nostri impressiune firmamus et in nirtnte Spiritus sancti, in quo per Christum est onmis
ligandi et soluendi potestas corroboramus, Vt qui in irritum duxerit sit anathema Maranatha et deleatur
uoroen eius de libro uitf.
CCCCLX.
Aon dem Kopialbacbe des Rloüert Gehrdeo.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Sifridus Dei gratia Patherbumensis ecclesie episcopus,
monasterio in Gerdine in perpetuum amen. Cum ex suscepto presulatus officio paci et tranquilitati eccle-
siarum omnium^quarum curam suscepimus nos oporteat intendere, sollertiore tarnen invigilandum putamus
diligentia ubi aliqua disturbationis cognoscitur esse materia. Hujus rei gratia commoditati sanctimonialium
in Gerdene que vite honestate et religionis observantia tarn nostrorum quam multorum erga se provoca-
runt affectum, perpetuo prospicere cupientes, presentis scripti serie denunciamus universis fidelibus tarn
futuris quam presentibus, quod ordine controversia, que inter ipsum monasterium et Hereraannum de Sid-
dessen super quibusdam prediis vertebatur, conquievit. Anno dominice incarnationis M^C^L^VUI Goswinus
miles frater predicti Heremanni lepra infectus, quoniam audierat quod flagellat dominus omnem filium quem
recipit, se ab eo, qui Saulum in via prostratum et cecitate percussum intrare compulit, hoc flagello vo-
cari perpendit. Quapropter morbo camis desperate, spiritui saucio medicina efficaci volens consulere,
quinqiie mansos in Ostheim, tres et dimidinm in Frodenhusen, unum in Baddenhusen, unum in Daliessen
in manu domini Bernhardi paderburnensis episcopi hac conditione, ul ipse eadem predia monasterio Ger-
dene conferrct, cum consensu legitimi heredis sui predicti scilicet Heremanni qui nondum tunc liberos ha-
bebat, resignavit. Predia resignata dominus Bernhardus paderburnensis episcopus monasterio in Gerdene,
sicut aliud instrumentum de eadem donatione conscriptum testatur, perpetuo quicte possidenda donavit.
Post donationem actoribus monasterii in corporalem eornndem bonorum possossionem missis, videns Gos-
winus quia sine onere et gravamine monasterii ibi sustentari potuit, cum sancta et chara familia sua Adel-
thcida vidclicet uxore sua et Johanne filio suo, ad sanctum monastice conversationis ocium Gerdene se
transtulit. Novissime autem mortua Alheida felicis memoric matrona, que maritum et filium premortuos
planxerat, anno dominice incarnationis M^C^LXXX^HIF, Heremannus cum uxore sua Hildeburga et septem
filiis suis Henrico, üdone, Heremanno, Goswino, Johanne, Anthonio, Wernero, monasterio super eisdcm
prediis questionem movere cepit, assercns nunquam bona illa ex sua vel fratris sui rcsignatione in perpe-
tuum jus sive dominium monasterii Gerdinensis transisse, sed se tantum tribus illis personis usufructum ad
») Wie 1 und »»
Digitized by
Google
4S4 "8«.
reficiendag quoUidianag camis soe rninas temporaliter concessisse. Nos vero Ute per biennium prorogata,
dum odia et iurgia crescereot meminimus ofBcii nostri esse, monasticam discipliDam profitentes litigiis fora-
libiis subducere, at divinis minislerii possent pie et solerter inteodere. Ne igitur mentes earum, que Deo
in oraüone quibus debemos in lectione loqui consneveral, per varias cansarum curas ef&ueren(, et ne
filii Heremanni rapinis et incendiis bona monasterü vastantes, morte contumeliosa conciliat sive mcmbronim
truncatione lucerent malefacta, quia magis transactio conciliat et amiconim suaviloquia, quam judicialis
sententia; causam ipsam arbiirio nosiro et quorumdam fidelium nostrorum consilio suppositam ita sopivi-
mus. Quod Heremannus datis sibi a monasterio viginti marcis cum uxore sua Hildeburga et filiis suis
Heinrico, Udone, Heremanno, Goswino, Johanne^ Anthonio et Wcrnhero, iuri suo si quod habuit vel ha-
bere videbatur in bonis ipsis, que in Ute vertebantur, renunciavit, Qua renunciaUone soiemniter facta sicut
venerabilis dominus Bemardus episcopus post primam renunciationem iam sepedicta bona monasterio Ger-
dii^ensi dedit, ita et nos post hanc renunciationem sub presentia clericorum et laicorum eadem bona eccle-
sie Gerdinensi banno nostre auctoritatis confirmavimus. Volentes igitur facti nostri memoriam litterarum
iudiciis etcruari, hanc cartam jam dicte transactionis testem sempiternam conscribi, et autcntico sigilli no-
stri caractere fecimus insigniri. Acta sunt hec anno ab incarnatione domini MCLXXXVI. Indictione quarta.
Presidente ecclesie Romane domino Urbano papa tertio. Regnante domino Frederico augustorum serenis-
simo. Testes hujus rei sunt: Altmannus ecclesie nostre major prepositus, Volbertus decanus, Meinricus
capeUanus noster, Ludowicus, Conradus, Conradus, Godefridus, Erpo, Alexander, Heinricus scholasticus,
Lambertus Cellerarius, Theodoricus custos, Theodericus, Conradus, Bernhardus subdiaconus nostcr, Hugo,
Wulframus, Heremannus, Heremannus, Johannes, Volcquinus, Heinricus apostolorum Petri et PauU in pader-
burne abbas, Nicolaus Herese.thehusensis abbas. Virorum nobilium qui adderant nomina hec sunt: Widekin
dus advocatus, Conradus de Schoeneberge, Bemardus de Lippia, Widekindus de Rethe, Albertus de Ever-
steen, Widekindus de Osethe, Amelungus comcs civitatis nostre. Nomina ministerialium: Wernherus de
Brächet, Conrat Stapel, Hugo de Heiucheldere , Hartmannus de Ilesen, Hugo, Heinricus Spirinck. Consi-
liatorcs transactionis: Conradus de Adessen, Burchardus Plochrath, Appolonius de Weslere, Johannes et
Karulus de Nigenkerike, Heremannus et Swetherus de Wevere, Sifridus de Daelheem, Hclmicus Grube,
Macharius, Johan, Rotgerus de Uesen, Arnoldus de Hobrachtissen, Hugo Longobardus, Theimo Stapel et
frater ejus Wernherus.
CCCCLXI.
Aus einem Kopialbocbe de» Klosters Marienmiiaster.
Bernhardus Dei gratia Paderbornensis ecclesie episcopus. Notum esse volumus uniuersitati Christi
fidelium tam futurorum quam prescntium, Quod Bernhardus episcopus predecessor noster felicis recorda-
tionis, de consensu totius sui capituli, ob spem eterne remunerationis et salutis anime sue, quedam bona
tam in decimis quam in aUis reditibus ac mansipiis iuste ac legaliter acquisita obtuUt Deo eiusque geni-
trici beate Marie perpetue virgini in loco constructo a Widikindo comite qui vocatur sancte Marie mona-
sterium. Dicta autem bona que ecclesie contulit supradicte, ut firmioris testimonii in postcrum habeantur,
conscribi fecit. Sic ea nos conscribimus, scilicet. Decimam in Scibike. Decimam in Heskerinckhusen et in
Botuelde. Decimam in Volcoldessen et in Kethsen. Decimam adiacentem monasterio in curia que vocatur
Rothft et Tidelinctorpe. Item Brcdenborne decimam cum omnibus appcndiciis. Decimam in Woldessen et
in Bettinchuscn. Decimam in Wendhe. Decimam in Meckesdorp, siue sint culta noualia siue colenda. Yt
autem tam pia collatio maneat inconuulsa, predeccssoris collationem dicto monasterio auctoritate prescn-
tium confirmamus. Presentes erant huic facto. Abbas Hinricus de curia. Prepositus Altman. Decanus Wol-
bertus. Scolasticus Hinricus de Burbenne. Conradus StapeU et Wernerus fratres. Wolbertus et Hinricus de
«vIqa fratres. Datum Paderbome anno gracie Millesimo Centesimo octogesimo sexto. Kd. Apnlis.
Digitized by V^DOQlC
1186. 485
CCCCLXII.
In norniiie sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopas secundos. «
Cum aniuersis fidelibus iu necessitatibus suis semper assistere debeamus, maiime tarnen ciuibus sanctorum
et domesticis Dei solaciari satagimus, ut dura in presentis uite stadio eorum profectibus operam diligenter
impendimus, ipsorum quoque suffragantibus meritis postraodum in celesti patria cum eis sempitema reme^
dia capiamus. Qua propter notum esse cupimus fidelium uniuersitati tarn presentium quam futurorum, nos
capellülam in Wadenard cum omnibns attinenciis libera donatione contulisse cenobio de campo sancte
MARIE, coutinuanfes eiusdem capellule parochiara ecciesie in Hoswinkele, et propter inhabitantium rarita-
tem et eiusdem capelle prorunditatem intolerabilem. Ne quis ergo hanc nostre constitutionis paginam in
futurum uiolare presumat, eam auctoritate beatorum apostolorum Petri et Pauli et nostra sub anathematis
interminatione firmissime roboramus, Sigilli nostri tdstimonium imprimendo. Huius rei testes sunt. Heri-
mannus abbas Cappenbergensis. Bernardus maioris ecciesie prepositus. Bernardus maioris ecciesie decanus.'
Herimannus prepositus sancti Mauricii. Theodericus prepositus sancti Liudgeri. FRanco uicedominus. Wide-
kindus aduocatus de Rethe. Bernardus de Lippia. Conradus pincerna. et ceteri quamplures. Acta sunt au-
tem hec anno dominice incamationis M^C^LXXX.VI. Indictione HH». ÜI^. Nonas Nouembris.
Das in der Mitte des unteren leeren Raumes der Urkunde aufgedruckte, noch ^t erhaltene Siegel 9 ist das bei Ifro.
CCCCXLV, beschriebene.
CCCCLXIII.
Aus der Liesbpmischen Urkunden- Sammlung des Fr. Plaoidns Chur.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Philippus Dei gratia sancte Coloniensis ecciesie Archiepisco-
pns. Notum facimus omnibus ad quos presens carta peruenerit, precipue thelonei nostri procuratoribns
in Nüssen, quod ecciesie Lisbomensi, in recompensationem damni ab hominibus nostris eidem cenobio in
gaerra que inter nos et ducem Saxooie habebatur illati, theloneum Nussiense de conuectura vini vel aliarum
rerum fratribus eiusdem ecciesie attinentium, perpetuo respectu retributionis superne relaxauimus, nuncios
insnper ipsorum et bona per terram nostram ab omni inquietatione libera sub nostro conductu et prote-
etione transire volumus. Quod ut eis ratum perpetuo maneat, haue inde pagellam conscribi et sigilli nostri
iussimus inpressione signari. Actum anno dominice incamationis M.C.LXXXVI. anno Fretherici Romanorum
Imperatoris XXXUU. indict. HH.
CCCCLXIV.
Aus Kindlinger MSS. T. XXXVIU.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Herimannus Dei gratia Monasteriensis Episcopus secundus.
Qui parce seminat parce et metet, et qui seminat in benedictionibus, de benedictionibus et metet. Quo-
niam iuxta euangeliof lectionis instructionem, beati sunt misericordes, quia misericordiam consequentur,
misericordie autem opera clariore lacent effectu, quando nobis concesse administrationis libertatem libera-
liter circa pauperes Christi caritatem dispensamus. Quapropter pro amore illius, qui cum diues sit in
omnes, se ipsum exinaniuit ut nos ditaret, et pauperes ac debilia huius mundi elegit, ut fortia confrin-
geret, Consolationi ac refectioni pauperum misericorditer intendere cupientes, Ea que per Christifidelium
deaotionem, siue etiam per nostram largitionem, domui quae Hospitale dicitur, humaniter pro fteme
vit^ pr^mio sunt contradita, snb toitionis nostre protectione suscipimus, et ab omni violenta siue etiamirau-T
Cod. dipl, hisi. Westfal. IL 24 Digitized by V^OOglC
489 ^^^^
dalenta direptione» sab firmissimi anathematis interdicto, secara esse volomus. SpeciaKter autem areas
inter duos lapideos pontes sitas predicte domui attinentes ab omui granamine et impeasa , que vel per pe-
titionem vel per quamcunque ciuilem fieri solet exactionem absoluimus et liberas constituimus, ut paupe-
rum necessitati in eadem domo recolligendis utilius et commodius ex eorum prouentu prouideatur et minas
per diaersarum exactionum incommoda distrahantur. Et quoniam domum tuam, Domine, decet sanctitado,
nee Anticbristus cum Christo habitare potest, Christus autem in suis est pauperibus, sicut ipse testator,
dicens, Qui unum ex bis recipit me recipit, et in bis Christus sitiens potatur et esuriens cibatur, Domum
prefatam sanctam esse volumus et immaculatam et omnis poUutionis et illicite cohabitationis insciam, fir-
missime sub inuiolate institutionis edicto precipientes, ut quicunque eidem loco prefuerit, siue conuersus
siue inclusus vel etiam secularis clericus, neminem de proximis suis aut speciali familiaritatis vincuio sibi
astrictis, de Elemosyiiis ac reditibus eiusdem domus pascat, vel contubemalem aliquam et thori familiärem
habere presumat, ne quid de caritatiua oblatione, que solatium esse debet summ^ necessitatis, negligenti
pirocuratore transeat ad luxum illicite voluptatis. Vt autem hec rata permaneant et inconuulsa, presenti
pagine decreuimus hec inseri et sigilli nostri impressione signari. Si quis autem huic nostre institutioni con-
traire presumpserit, indignationem omnipotenüs Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se neue-
rit incursurum. Testes autem huius rei sunt hi. Bemardus maior prepositus. Bernardus maior decanus*
Hermannus ecclesie sancti Mauricii prepositus. Franco vicedominus. Theodericus ecciesie sancti Liodgeri
prepositus. Franco ecclesi^ sancti Pauli decanus. Magister Traiectensis. Henricus Tremoniensis. Henricus de
Bücke. Hartbertus. Magister ApoUonius de sancto Paulo. Laici. Rudolfus de Steinforde. Godefridus de Scho-
nebeck. Albertus dapifer. Conradus pincerna. Bernardus Werense. Dethmarus. Henricus de Embsbruck.
Wilhelmus Steueninck. Ernestus. Helpradus. Fridericus. Godefridus. Henricus. Bernardus et alii quampinres.
Acta sunt h^c anno dominice incarnationis M.C.LXXXVI. Indictione Uli. regnante gloriosissimo Romanoram
Imperatore Friderico, Regno filii ipsius Henrici Regis ülustris anno tercio. Feliciter.
CCCCLXV*
Aus dem Archive »u Kappenberg.
. I In nomine sanct^ et indiuidue Trinitatis. |j Herimannus Dei gratia Monasteriensis ^cclesie episcopos.
Omnes quidem nobis commissos cara nostra complectitur, sed eos specialiter, qui ascendisse uidentur ad
montem myrre et ad coUem thuris, id est ad mortificationem carnis et pur^ instantiam orationis. Ideo
cunctis Christi fidelibus tam futuris quam presentibus notum esse uolumus, quod Phylippus de Bure, mi-
nisterialis noster, decimam quam in beneficio habebat super duos mansos in Hassela, quorum est unus
circa riuulum pertinens ad curtim Alstede, alter in prato, item apud antiquum Capenberg, decimam de
duabus domibus ad album officium pertinentibus, qnarum una octo, altera sex nummos persoluit, nobis
resignauit, ea conditione, ut ipsam decimam ^cclesie Capenbergensi contraderemus. Quod et fecimus, ob
benignam nostri in perpetuum recordationem. Item sciendum et diligenter memorie commendandum, quod
super domum Erthmari in Uarnhuucle IUI. solides decime ad dominicaturam nostram pertinentes, fratribus
Capenbergensibus dedimus, receptis ab eis in concambio aliis IUI. solidis et jtribus denariis decime, ex
quibus duo solidi et tres nummi soluuntur de domo una in uilla Aldendorp, in parrochya Seprade, simi-
litep duo solidi in uicina uilla Visbech. Vt igitur bf c descripta donatio atque commutatio rata et incon-
uulsa perpetuis temporibus permaneat, presentem paginam sigillo nostro quasi ueritatis speculo insignimos,
omnemque eius temeratorem, si neu uelociter resipuerit, etemo anathemate in uirtute sancti spiritos obli-
gamus. Et hü testes qui preseutes aderant quando dedimus fratribus decimam a Phylippo resignatam.
Uveremboldiis Varlarensis abbas. Duo canonici Theodericus de Rechede. Henricus de Bure. Heribordos ca*
pellanus. Rudolfus de Meinhuuele. Euerhardus de Wema. Bernardus de Pykenbrucb, Hii oero tesles fadi
Digitized by L^OOQ IC
itSf. / 187
coBoambii decime in Varnhooele. Heribordas capeüanus. Ydelricus sacerdos in Lanen. Bernhardns Werenzo.
Buerhardns scholtetns de Werna. Phylippos de Bure. Hugo de Mottenheim.
Acta sunt hec anno dominice incarnationis M^C^LXXX® Sexto, Indictione IUI». Apostolice sedi pre-
sidente beato papa URBANO. Regnante Romanorum imperatore FRiderico.
Dai Siegel 9 mit rotbeo u;id griiaen Faden angehängt, Ut da« bei den nächttvorbergehendea ürkonden betcbriebene*
CCCCLXVI.
In nomine sanete et indioiduf Trimtatis.||Her6manniis Dei gracia sanct^ Monasteriensis ecclesi^ epi-
scopus. Quod ad posteritatis noticiam uolumus peruenire, prouida deliberatione litterarunoi monimentia
mandare curauimus. Notum facimus igiiur tarn presenti etati qpiam futur^ posteritati, quod respectu sa*
perne retributionis, solutionem decime cuiusdam mansus in Elenhusen, cenobio in Lisborn attinentis, que
in curlem nostram Bekehem annuatim soluitur, tribus scilicet nummis, hac summa nummorum perpetno
redimi decreuerimus, Quod ut ratum in euum permaneat, hanc inde paginam conscribi et sigillo nostro
signari fecimus. Actum dominic^ incarnationis anno M^. C^. LXXX^ VF. indictione lUL anno Frederici Roma-
norum imperatoris XXX^VF. Testibus. uicedomino Francone. preposito sancti Mauricii» Heremanno. prepo-
sito Thiderico. Henrico de Boro. Alberto dapifero, et filio eins Thiderico.
Das Siegel ist, angenscbeinlich ans Bfangel an Raam kam Aofdrncken, angebäogt gewesen, aber Terloren gegangen.
CCCCLXVII.
Ifacb dem Originale abschriftlich mitgetheilt durch den Bibliothekar Moojer in Minden.
In nomine sanete et indiuidue Trinitatis. Ego Thietmarus Dei gracia Mindensis ecclesie episcopus.
Generatio preterit et generatio adnenit, uude multa eorum que rationabiliter geruntur, ex anüquitate de-
leret obliuio, si non scripti munirentur suffragio. Nouerit ergo tarn futurorum quam presentium uniuersitas,
quod sub antecessore meo Annone episcopo, me existente maiore preposito, Heinricus prepositus in Oue*
renkerken nouellare cepit partem predii in Heileuelde, quam Dux Heinricus a suo ministeriali Hemrico
comparatam, coadiuuante Wernero tunc episcopo, ecclesie Ouerenkerkeu contulerat, quod tarnen predium
tanti temporis intersticio adeo incultum fuerat, ut nee ipsi quidem sulci uiderentur, nee uUa ibi habitan-
tium eius facti meminisset longeuitas. Verum quia uillici maioris ecclesie asserebant in eis terminis man*
sum unum ipsam maiorem ecclesiam habere, et tantundem ibi Mulenbicensem ecclesiam possidere sui affir-
mabant coloni, licet neutra pars expresse ingera sciret demonstrare, ipse beate memorie Anno episcopus
nichilominus et ego Heinrico tunc preposito contulimus, quatenus ipse et quisque suorum sequacium utrius*
que ecclesie uillico, maioris uidelicet et Mulenbicensis, unum solidum anuuatim soluereU Ne quisquam in
posterum auaricia stimulaute prenotatam ecclesiam Ouerenkercken uel in huius predii inuasione seu am-
plioris redditus exactione presumat molestare, et ut hec institutio rata et inconuulsa in onmia retro secula
permaneat, auctoritate Dei et nostra precipimus et sigilli nostri inpressione communimus. Actum est hoc
anno incarnationis dominice M^.C^.LXXX^.Vl^. Indictione IUI«.
(Sig. pend.)
CCCCLXVIII.
In nomine sanete et indiuidue Trinitatis. || Beruhardus secundus Dei gratia Patherbornensis episcopus.
Cum pleraque mortalium negotia uetustate t^nporum deleri soleant, nisi sint litteramm monimentis com* j
24 * Digitized by C^OOglC
488 .11^6.
mendata, Idcireo camtom est et usitato möre fr^quentatom, actud hominam, presertim contractos, quoram
perpetua utilis est memoria, scriptis autentici& commendare, ut ei quid ex eis aliquando uem'at in dabiiUD»
per instrumenta publica facilius expediatur. Qua nos usi cautela presentibus significamus et futoris, qnod
duo fratrcs nqbiles B. et T. totum predium suum quod Buren proprietario iure habebant, consensu et col-
laudatione legitimorum coheredum suorum, ecclesie nostre rite contulerunt in proprium, cum omnibus ad
ipsutn pertinentibus, uidelicet agris cultis et incultis, sihiis, pratis, pascuis, molandinis, aquis, aquarom
decursibus et omni iure earundem possessionum. Mansum unum ecclesie nostre ante hanc collationem
ecclesie nostre pertinentem pro alio commutauenint, et eundem commutatum ecclesie nostre dede-
runt. Idem fratres ciuitatem nostra auctoritate et consensu edificauerunt, quam cum moneta soa et
theloneo et minuta decima scilioet illius ambitus et de nutrimentis animaUam ipsiä in pheodum con*
cessimus. Hec etiam ciuitas ad mandatum et seruitium Patherbornensis episcopi erit in perpetoum
sicut Wartberg et Patherbom. Prenominati fratres et eorum successores ab omni homine liberi
et absointi seruient Patherbomensi episcopo quicumque pro tempore fuerit contra qnemlibet preter
romanum imperium. Si Patherbornensis episcopus gerram cum comite de Arnesberg habet, intrabit ciui-
tatem Buren quociens et quam diu uoluerit cum numero armorum pro suo arbitrio et de ipsa gerrabit,
et tunc alter fratrum si uoluerit erit Arnesberg, ita tarnen ut nullatenus ledat ecclesiam. Si contingat uno
tantum superstite contra preüatom comitem gerram moueri, ille nostre seruiet ecclesie, uel renunciabii
bonis, nisi gratia episcoj)i ei hanc necessitudinem remittat Si sine legitimis filiis uel filiabus sepedicti
fratres decesserint, proximi heredes qui succedent in Patrimonium predicto modo ecclesie coUatum, sac^
cedent in idem pheodum in prescripta lege ac honore seruicii. Capeilam in eodem loco dedicamus con-
struclam, eique proprium pastorem perpetuo deputauimus, cuius parrochia intra fossatum ciuitatb limitata
est, ita quod extra munitionem non extendatur, arcfaidiaconus tribus uicibus in anno sinodalem et episco-
palem iurisdictionem exercebit in eadem capella, et qualibet uice X. et octo denarios grauis monete pro
sua procuratione accipiet, insuper quociens uoluerit pro consuetudine archidiaconorum ibidem sinodabit,
sed que prescripta est procurationis erit anoua summa. Decimas uillarum Buren, Holthosen, Sidinchosen,
Barchosen, Hodinch. iure perpetue pensionis percipient, de quibus in octaua pentecostes soluent cellerario
Patherbomensi Uli. marcas et dimidiam Sosatiensis monete, que si casu temporis uiluerit et leuior facta
fuerit, Patherbornensis monete nummi soluentur, quas si non soluerint usque ad uigiliam sancti Jacobi,
sine omni contradictione carebunt decimis in perpetuum. Reditus V. marcarum eisdem fratribus concedi-
mos, si tempore uite nostre uacare contigerit. Sin autem, a successoribus nostris huius rei euentum ex-
spectabunt, ita tamen quod nullius ministerialis bona conferantur eis. Promiserunt idem fratres sub sacra-
mento fidelitatis quam nobis debent et ecclesie, quod peticiones et exactiones, hospitalitates sine quas-
cumque concussiones non facerent' in bonis et hominibus ecclesie nostre, quod si fecerint ßi familiariter
a nobis uel a successoribus nostris conuenti non correxerint infra VI. ebdomadas, absque districto iure
pheodali ad ins finale citati occurrent culpam composituri cum restituUone dampnorum illatorum. Si nero
clericum siue ministerialem ecclesie siue mancipium captiuauerint, statim cum conuenti a nobis uel nostris
successoribus fuerint, non lege pheodali, sed ad Illldecim dies finali iure pro his excessibus citati respon-
deant. LX. marcas pro compensione predii prescripto modo coliati ipsis dedimus. Insuper XXX. marcas
ad inpensas muniendum ciuitatis, ne altqna occasione uillas seu quecumque grauamiua exacUonum aliquo
ingenio in personis, in possessionibus ipsi aut heredes eorum facere presumant in perpetuum.
Von dem angehängten bischöflichen Siegel ist ein grosser Theil rerloren gegangen.
CCCCLXIX.
Accidit aliquando quod fratres de Buren. B* et T. predium suum Buren, quod tunc iure proprietario
possederunt, cum ceteris allodiis suis ^cdesie nostre contulerunt in proprium, et a predecessore nosiro
Digitized by V^OOQlC
il8€. 489
iure feodaK receperimi De cuius consensa ciaitatem in predicto allodio siue feodo edificarant, ita utipsa
ciuitas cum Castro in ipsa sito ad omnimodam seniitium episcopo Parbornensi essent in perpetuum addi-
ctum, qnemadmodum Parboma et Wartberg, et ipsi fratres libere seruituti Parbornensi episcopo essent
addicti, que seruitus nostra lingua dicitur Ledhigeith, sed et sub sacramento fidelilatis, quod sub predicto
iure fecerunt, promiserunt, quod si peticiones et exactiones, uel liospitalitates , aggarias nel peraggarias,
seu inportunas precarias, siue quascumque concussiones in prediis ecciesie nostre siue hominibus ecclesi^
fecerint, et infra VI. ebdomadas commoniti non composuerint, feoda eorum pretermisso ordine iuris feoda-
lis uacent episcopo perpetuo. Verum licet hec tali et tanta industria statuta essent, nichilominus tarnen
predicti fratres in bonis et hominibus ecciesie grassati sunt. Sed accidit alterum eorum scilicet B. capti-
uari a comite de Arnesberg, contra reliquum uero sciHcet T. eundem cemitem gwerram mouere« Vnde
cum ipse sepius ad itos accedens, tamquam ex debito precedentis contractus, a nobis auxilium pos^lasset,
consiNo nostrorum habito sie nobis conuenit. quod ipse dominus T. fideiussores dabit, quod de excessibus,
quibus aliquo tempore in rebus uel hominibus ficciesie deliquid, aut iuste satisfaciet, aut in beneplacito
gratie nostre supersedebit. Quod autem pacta superius dicta et statuta inter nos et ipsum, et adhuc tem-
pore condicto statuenda seruabit, hoc p]ena securitate confirmabunt fratres ambo de Schonenberg. B. et B.
de Flotuwe. Dominus A. et dominus W. de Schalcesberg. et H. de Ittere. eosdem etiam in auxilium no-
strum et suum adducet, sine douatiuis et sine expensis nostris, si gverra fuerit oborta inter nos ei comitem
de Amesberg. Huius rei securitatem procurabit usque ad dominicam Jndica. Dominum uero B. de Wilepa
ad eadem que de aliis dicta sunt usque ad pascha inducet. Sed et dominum H. de Saalenberg bona fide
quantocius poterit ante predicta tempora inducet. Insuper et eins plenam securitatem nos habere fadel,
quod idem dominus H. numquam comiti de Amesberg sine nostrorum consensu confederabitur. Procurabit
etiam idem T. quod a prefato H. de Sualenberg, quamdiu inter nos et comitem gverra durabit, nulla um-
quam prorsus inquietatione turbabimur. Si forte gverram contra ipsum H. de Sualenberg habere nos opor-
tuerit, tunc et ipse T. de Buren cum suis, nobis auxilio contra eundem H. de Sualenbei^ fideliter acce-
det. Vnam curiam honestam cum edificiis nobilis T. in Buren dabit ecciesie in perpetuum, per nos et suc-
cessores nostros possidendam. Si dominus B. frater ipsius a captiuitate liberatus fuerit, predium ecciesie
pro quinquaginta marcis nunc obligatum in Suafhorne et Helemere liberabit dominus T. Si uero dominus
B. non fuerit absolutus ipse T. hoc ab omni impeticione et obligacione liberabit, et liberum reddet eccie-
sie et nobis. Quod hec sicut predicta sunt compleat fidei securitate interposita datis dextris promisit do-
mino H. de Lippia, domino L. de Plesse, et H. dapifero nostro. Idem ipsi pro nobis promiserunt, si eum
per iusticiam uel per satisfactionem competentem gratie comitis de Arnesberg reuocare non poterimus, et
per comitem, non per eum steterit quominus hoc fiat, nos ipsum in ciuitates et castra nostra tempore ne-
cessitatis recipiemus. Si iam dictus T. aliquas molestias ut predictum est in prediis uel hominibus ecclesi^
nostr^ fecerit uel iam fecisse dicetur, si citatus a nobis trinis edictis per interualla XIIII. dierum cuiuslibet
edicti, infra VI. has septimanas se non exhibuerit, uel exhibitus et incusatus non satisfecerit, feoda que a
nobis tenet, sine contradictione et sine ordine iuris feodalis perdet. Nata est etiam questio de iam dicto
tempore VI. septimanarum, domino T. computante XVIII. septimanas, nobis autem computantibus VI., quod
ita statutum est, si nos probare possimus et uelimus duobus teslibus, VI. esse aliquando statutas, obtinea-
mus. Alia questio orta est de porta Buren, quam nos nobis addictam esse diximus, sed probatio negatiue
per dubs testes in hac controuersia domino T. est concedenda.
Ein Siegel scheint an der Charte nicht Torhanden gewesen sn sein.
CCCCLXX.
Aus dem älteren Paderborniscben Kopialbuche.
Bernhardus secundus Dei gratia Paderbornensis Episcopus, Patherbumensi Ecclesi^ in perpetuum.
SoUicite et intente considerantes, quod pastores ecciesiarum non solum presentem j^if^^^^, sed futuruffi^[^
490 iiSC
respicere, nee solam presentia, si prospere agantur, intaeri, neram eiiam mala, etat mmquam eaeniani,
amministratione suscepta precauere compellit, Nobili uiro et honorato B. de Lippia, dum prestdiom in
monte Valkenbcrch coostruere disposuit, totis uiribus et resistendum duximas, ipsumque ab ediGcaüone
iiichoata prohibere. Verum quia ipsa prohibilio dampua et pericula, qu^ in rebus bellicis euitari impo^-
bile est, minabatur, Litern et dissensiouem priores, nobiles, fideles el ministeriales Patherbumensis Ecde-
81^, maximeque predictus Bertoldus, qui ex quadam speciali et hereditaria fidelitate Ecciesiam familiarius
dilexit, sua mediatione, eo ordine quo subscriptus huius iostrumeuti textus coutinet, deciderunt. Predictus
nobilis uir dominus B. et H. filius eius libere et absolute proprietatem montis Yalkenberch in foresto Ec-
clesie Patherbumensis positi recognouerunt Episcopo et Ecciesi^ Patherburnensi. Mons diuisus fuit a sum-
me iisque ad ymum. Mediam partem edificabit et inbabitabit Episcopus et Ecclesia Patherbumensis, Reli-
quam mediam partem dominus B. et H. filius eius edificabunt et iure feodali Episcopi auctoritate poaside-
bunt, tali condidone interposita, ut omnia qu^ extra fossatum in uicinia montis sita sunt, in aquis, pascuis
et siluis, utrique parti sint communia. Primo loco erat in pactis, quod in ocddentali parte nemoris uer-
SOS Patherburncn dicti B. et H. in peticione uel hospidis, nee etiam in straminibus afferendis, unde Ru-
stid plurimum dampnificantur, usum aliquem haberent. Secundo loco erat in pactis, quod ex alia parte
nemoris quicquid emergeret per petidpnem in prouincia adiacente media pars cederet Episcopo, reliquam
dicü B. et H. perciperent. Tercio loco fuit adiectum, quod salua maiestate imperatoria absolute fidelita-
tem Ecclesie Patherburnensi conseruarent Consequenter fuit in pactis, quod si dominus H. patri suo suc*
cedens necessitate cogente contra hostes suos auxilium ab Episcopo postularet, Episcopus ad bonum pacis
SB interponeret, Si uero compositio amica interuenire non posset, ipse cum bona uoluntate Episcopi ab
hostibus suis de Castro Yalkenberch se defenderet, Si autem pro motu animi sui bellum mouere uellet,
tempore belli facturus incendia siue depredationes, non inde procederet nee illuc rediret, sed castellani
sui ad fidelem castri eustodiam pacifici remanerent, ne occasione sui Ecclesia dampna pateretur. Statu-
tum est et hoc, quod quoliens Episcopus sit in Castro', elaues port^ sint in sua potestate, et in absentia
Episcopi, si dominus H. ibi est, elaues coram eo ponentur. Si neuter eorum presens est, uni Castella*
norum, cuius fidei et honestati castrum merito posset credi, ex consensu partium committantur, et iUe
speciale iuramentum prestabit. Ordinatum quoque est, quod si dominus H. uel direete ab eo descendens
filium non haberet hcredem, sed plures filias, una filiarum cui pater assignaret, in possessionem castri
iure succederet feodali, Pacta que in hoc instrumenta expressa sunt fidcliter obseruatura. Hoc quoque
adiectum est et pactis insertum, quod dominus Episcopus nuUum domino H. parem uel eo maiorem in
parte sua debeat recipere uel ad inhabitandum collocare. Omaes Castellani iuramenta prestabunt utrique
parti ad conseruationem qastri. Pro uoluntate et consensu utriusque partis locandi sunt castellani. Inter
cetera precipue hoc fideliter promissum est, et speciali cautione firmatum, quod in predicto Castro nulla
specialis munilio siue turris absque consensu partium exstrueretur. Suprascripla omnia sepedicli B. et H.
se firmiter obseruaturos fide inlerposita et sacramentis prestitis sub pena amissionis bonorum suorum in
iure feodali promiserunt. Ne aulem aliquis de hiis omnibus quicquam ualcat infringere uel immutare , Epi-
scopo et Ecclesie dati sunt obsides, cum uxoribus et pueris et prediis et feodis suis qu^ tenent de manu
dominorum de Lippia, de quorum mandato obsides fidelitatem Episcopo et Ecclesi^ Patherburnensi iura-
uerunt et sub religione iuramenti promiserunt, quod si domini eorum contra predicta pacta uenirent, ipsi
cum uxoribus et pueris et bonis suis Ecclesi^ Patherburnensi perpetuo iure ministerialium pertinerent. No-
mina obsidum sunt hec. Hcrmannus Rufus. Albero de Huffe. Hysfret de Lothere. Folraunt de Werumcheo.
Hereboldus de Dinclhorp. Vdo de Didissen. Godescalcus de Eldinchusen. Bruno de Sutherlage. Siffridus de
Huffe. Widekindus de Asche. Hermannus Magnus. Hermannus Bokko. cum bonis qu^ tenent de manu pre-
dictorum nobiliuni. Preterea scpedicti nobiles B. et H. in iure feodali hoc elcgerunt, quod si ipsi contra
hec pacta uenire aliquo modo temptarent, Episcopus per priores et nobiles, fideles ecclesi§ siue ministe-
riales et canonicos Pathcrburnenscs suam probaret assertionem. Verum quia hoc negocium rationabiliter
Digitized byC^OOQlC
1186—1187. 491
et prudenter ordinatam, sepedictis nobilibns et suis heredibas cnm Patherburnensi Ecclesia, cui ipsi spe-
cial! fidelitate deuincti saut, commane est, placait potius presens instrumentam sigillo Ecciesie quam nostro
communire, ut et ipsi eo, si necesse fuerit, contra quemlibet saccedentium Episcoporum uti possint, et
testimonio Ecciesie iuris et cause su^ ueritatem declarare.
CCCCLXXI.
Aas einem Ropialbuche des Klosters MarieDmünster.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Gosschalcus Nobilis de Peremoni Omnibus Christi
fidelibus ad quos presens pagina peruenerit salotem in Christo et utriusque vite felicem consummaüonem.
Herum gestarum series litterarum inscriptionibus confirmatur, ne per decursum temporum vel propter inter-
uallum temporis dimensionem cellule memoriaHs obliuio suscitetur. Pateat omnimode congregationi catho-
lice, quod Rotcherus miles meus ministerialis bona in Winethen cum silua et omnia alia ad ea pertinentia,
que a me in pheodo tenebat, michi motus proprio arbilrio libere resignauit, et eadem bona cum silua
decimaque et aduocatia et omnia ut erant in iure militis, Abbat! Richbodoni et Conuentui in Monasterio
sancte Marie virginis Paderborn ensis diocesis pro triginta roarcis vendidit, meo meorumque heredam, vide-
licet Gosschalci et Herimanni, consensu voluntario acclamante, ut ea prenominato conuentui in proprieta-
tem perpetue cederent possidenda. Ne igitur aHcui super hoc innascatur dif&dentia, presentem paginam
sigilli mei verax impressio corroborauit. Nomina huius rei testimonium perhibentia sunt hec. Sacerdos in
Ludhe Richehardus. Conradus plebanus in Schidere. Johannes sacerdos de KoUenbecke. Emestus et frater
eius Eckhardus de Borchoue. Emestus Struberch. Bruno de Vrencken. Eustachius marscalcus. Henricus
rufus. Henricus de Suntersen. Emestus Lorich et frater eius. et alü quam plures. Acta sunt anno incar-
nationis dominice Millesimo centesimo *) oetogesimo septimo, Idus Julii, Episcopatum Paderbomensis Eccie-
sie quidem tenente Berahardo feliciter Amen.
CCCCLXXII.
Ans dem Archive ta Kappenberg.
d. In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Fridericus diuina fauente dementia Romanoram Imperator
Augustus. II Ex credito nobis diuinitus imperatorie maiestatis officio, omnium Dei ecciesiaram defensores
existere tenemur, illarum tamen ad utilitatis prouentum et libertatis commodum specialiter cura nos respi-
cit, quas fundatorum sollertia, protectioni nostr^ accuratius commendauit. Hinc est quod ecclesiam de
Kaphimberc, a pie recordationis comilibus consanguineis nostris, Gotefrido et Ottone fratre eius, patrino
uidelicet nostro fundatam, et nobis ob amorem diuine remunerationis ab ipsis commendatam, memoriter
tenentes, uniuersis imperii fidelibus presentibus et fu iuris notum fieri uolumus, quod eandem ecclesiam
cum personis et uniuersis possessionibus suis in nostram protectionem suscepimus, ab omni iure aduocatie,
sicut a tempore fundationis sue, ad nostre usque felicitatis tempora permansit, liberam et immunem per-
petuo decementes fore. Ad hec quoque ad maiorem eiusdem ccciesi^ libertatem, nulii in ea ius aduo-
cati^ hereditarium seu feodale recognoscimus, neque hoc coram imperiali maiestate nostra quisquam se
credat optinere. Diuinf quoque remunerationis intuitu, ad petitionem religiosi uiri, Hermann!, eiusdem loci
aenerabilis abbatis, concedimus, ut ab omni exactione thelonei de propriis bonis suis, tam ecclesia illa
*) Das Kopialbnch schreibt iwar ducentesimO| dies ist aber offenbar ein Schreibfehler | da 1287 kein Bischof Bernhard so
Paderborn lebte.
t . ' Digitized by '
\j00gle
492 1187.
puain Wisilensis Ali subdita, apod insnlam sancti Sviperti, absolaff et liberf habeantar, mdlomque inibi
persolaere compellantur. Qaod ul uerius ab omnibus credatur et in omne euum ioconnulsum permaneat,
preseutem inde paginam conscribi iussimus, et nostr^ maiestatis sigillo commoniri. Statuimus igitor et im-
periali auctoritate sancimus, ut nulla omnino persona, humilis uel alta, secularis uel ecclesiastica, Capem-
bergensem ecciesiam in quibuscumque bonis suis molestare audeat, uel aliquid in predicto loco ab ea,
seu ab ecclesia Wisilensi, theloneum accipere. Quod qui fecerit, XX. libras auri pro pena componat,
quarum medietas imperiali physco, reliquum oero iniuriam passis persoluatur. Huius rei testes sunt. Cfin-
radus Maguntine sedis archiepiscopus. Rodulphus Treuerensis electus. Rudulphus Leodiensis episcopus. Bal-
dewinus Trajectensis episcopus. Cunradus Wormatiensis episcopus. Fridericus dux Sueuie. Lupoldos dux
Austrie. Cfmradus palatinus Rheni. Ludewicus Langrauius Thuringie. Heinricus comes de Seyne. Willelmus
comes Juliacensis. Otto comes de Bintheim. Comes Heinricus de Arnisperc. Comes Heinricus filius eius.
Wemherus de Bonlant. et alii plures.
Signum domini Friderici Romanorum Imperatoris inuictissimi.
Ego Johannes Imperialis aule Cancellarius, uice Cunradi Maguntinensis archiepiscopi et Germanif archi-
cancellarii, RECOGNOVI.
Acta sunt hec anno dominice Incarnationis M^C^LXXX^.VIR
Indictione Y«. Regnante domino Friderico Romanorum Imperatore (L. M.)
Gloriosissimo. Anno Regni eius XXX** VI^. Imperii uero eius XXX^IUF.
In nomine domini. Datum Wormatie XII. Kai. Sept. feliciter Amen.
Das grosse, mit rothen und gelbea Fäden angehängte Majestätssiegel zeigt den Kaiser in seinem Ornate 9 mit Zepter ond
Reichsapfel, auf dem Throne sitzend, mit der Umschrift: Frideric*. Dei Gra. Romanor. Imperator Augs. f
CCCCLXXIII.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
. j , In nomine sanct^ et indiuidue Trinitatis. Herimannus || Dei gratia Monasteriensis episcopus. Labilis
hominum memoria scripture uiuacitate fdcitur, ne pariat obliuio errorem, error turbationem. Idcirco
notum facimus omnibus tarn futuris quam presentibus, fccisse nos concambium cum fratribus Capenber*
gensibus in hunc modum. Mansum in Ostwich cum suis colonis, duos solides deciraf de domo Hersch,
uiginti nummos de Cohus, duos nummos de Holteburpe, hec ad dominicaturam nostram quondam perü-
nentia fratribus Capenbergensibus dedimus, recipientes ab eis et dominicature nostre reconsignantes molcn-
dinum in Lünen et contiguam domum que uocatur mansus Ricberti. Preterea sciendum et diligenter me-
morie commendandum, quod fidelis noster Godefridus de Gemene IUI. solides decim^ de curti Alstede pro-
uenientes a nobis in beneficio habuit, quos et ipse cuidam Vdoni ministeriali suo concessit Qui Vdo eos-
dem IUI. solides domino suo Godefrido uoluntarie resignauit, adiuncta sibi manu matris sue, que similiter
cessit de suo iure quod uulgo dicitur Liftut. Factum est hoc apud REken in nostra presentia, presenti-
bus eiusdem Godefridi hominibus et aliis quampluribus. Deinde Godefridus eosdem Uli. solidos nobis re-
signauit, pro eo ut ecclesie Capenbergensi .concederemus eos. Nos itaque fratribus Ulis debilf patemitatis
affectu inclinati, sepedictos IUI. solidos decirae de curti Älstede, ecclesie Capenbergensi ob benignam nostri
in perpctuum reeordationcm donauimus. Vt igitur duo hec capitula, uidelicet commutationis et donalionis,
nulla umquam tcmporum longitudine in incertum deuolui ualeant, hoc scripture testimonium sigillo nostro
iussimus insigniri, pontyficali auctoritate excommunicantes omnem hominem, qui hec cassare temeraria pre-
sumptione temptauerit. Et hü testes qui presentes erant. Svetherus de Dingede. Albertus dapifer. Ber-
nardus Werence, et frater eins Gerlacus. Johannes de Duhnene. Brunsteinus. Rutgems de Bylleürbete.
i- ^Digitized by V^OOQlC
1187 — 1188. 493
Albertus de Au^cke. Euerbardiis uäUcos de Werne. Rodolphus de Heinbiiuele. Beräardus. Beroardos de
Pykenbruch.
Acta snnt hec anno dominice incarnationis M*'C*^LXXX*'VIP.
Das Siegel, mit rothen Faden aogehaogt, ist wie an den nachstTorhergebenden Urkunden.
CCCCLXXIV.
In nomine sanct^ et indiuidue Trinitatis. || Tetmarus Dei gratia Hindensis episcopus. Omnis actus et
omne opus quocumque ad futuram posteritatem extenditur, necesse est scriptorum testimonio notari, et
priuilegiorum auctoritate roborari, ne in posterum aliquorum malignantium inprobitate possit annullari. Qua
propter tarn futurorum quam presentium uniuersitati fidelinm innotescat, qualiter uos pro modulo nostro
uenerabilium antecessorum nostrorum episcoporum uestigia sequentes, qui ecclesiam sibi a Deo commis-
sam suis laboribus et rebus ampliauerunt, omnia predia matronf cuiusdam Mathildis nomine de Riki-
linke, heredibus et coheredibus ipsius consencientibus et collaudantibus, comparauimus, et pro pecunia
ipsis exsoluenda, communi uoluntate et consilio nostr^ ecclesi^, fratribus nostris beati Martini domum
quandam in Ovihusum, mansis tribus excultam, que nobis libera et Ordination! nostre uacabat, pro uiginti
octo marcis examinati argenti ad prebendam ipsorum cum decimatione dedimus, et sie pecuniam ab ipsis
acceptam, quam ex elemosinis pauperum coUegerant, iam dicte Mathildi exsoluimus. Preterea sciendum,
quia sollicite inportunitatem aduocatorum intuentes, que iam contra libertatem ecciesiarum nimis inualuit,
hoc de aduocatia ordinauimus, ut prorsus in predictis bonis Ovih. nullus sit aduocatus, nisi quem unani-
mitas fratrum elegerit. Si autem hoc ita contigerit, quod idem aduocatus in prenominatis bom's ecciesie
fratribus et uillico grauis et inportunus esse uoluerit, deponatur, et sine contradictione alicuius ex discre-
'tione et consilio fratrum alter substituatur. Ergo ut h^c donatio a hullo umquam possit infirmari, scripti
nostri testimonio firmauimus, sigilli inpressione communiuimus, testibus idoneis corroborauimus, nee non
quicunque infirmare temptauerit, ipsum anathematis uinculo innodauimus. Hec sunt nomina testium. Wem-
herus maioris ecciesie prepositus. Conradus decanus. Reinhardus presbiter. Wolcmarus presbiter. Conradus
diaconus. Heremannus presbiter. Nidhunc diaconüs. Liudoldus subdiaconus. HQdeboldus diaconus. Lefhardus
subdiaconus. Otto diaconus. Lefhardus subdiaconus. Thidericus subdiaconus. Conradus subdiaconus. Hein-
ricus subdiaconus. Wluerus subdiaconus.
Reinboldus presbiter. Ramwardus presbiter^ Willems subdiaconus. Godefridus subdiaconus. Suithardus
subdiaconus. Item hec sunt nomina militum ecciesie. Widikindus aduocatus. Heremannus de Arnheim. Rein-
bertus et frater eins Liudengerus. Nomina uero ministerialium hec sunt. Thethardus Wicgrauius. Ermenolt.
Hartbreth. Alexander et frater eins Meinfrit. Amolt camerarius et frater eins Thethart Othelric. Reinbolt
et frater eins Thethart. Simar et frater eius Yastmar. Thethart Rado. Heinric et frater eins Liudolf. Hfc
igitur afSrmatio facta est Anno incarnationis dominice M.C.LXXX.yU. Indictione V. Concurrente III.
Das Siegel ist terloren gegangen, — Das Abgesetzte i«t aaf die Rückseite der Charte geschrieben.
CCCCLXXV,
Henricus Dei gratia Romanoram Imperator et semper a^gustQs. Ad etemi regni premiam et tempo-
ralis imperii incrementum nobis proficere non ambigimus» si ad loca diuino cultui erigenda subsidium pre-
bere curauerimus, ad personarum utilitatem et commodum, que in locis dictis Deo debebuot famulari. Ad
noticiam omniiom igitur fidelium imperii deuenire uolumos, quod nos pro salate anim^ nostre terram curie
noistre Tremonie adiaicentem, que qulgariter Koniiigescamp nuncapatur» libere dedimps ad con^ractionem t
Cod. dipl. hial. Wcst&L !!• • 25 Digitized by V^OOglC
4M * iiS8.
officioamm monagferii qaod 3nden doximus construendam, et ad religiosaram penKmamm, que ibi deoo-
tum Deo exbibebant obsequiam, sustentacionem. Vt aotem hec nostra donacio omni euo dicto monasterio
firma permaneat, et nnllorum mulatione rescindatar, preseotem cartam scribi jussimus et sigUlo nostro
communiri. Si quis igitar huic concessioni nostre contrarius extiterit, indignationem nostram se nouerit in-
cursurum. Acta sunt hec presentibus Wolfchero Patauiensi episcopo. Ottone Spirensi episcopo. Cänrado
comite palatino de Reno. Hugone comite palatino de Tuingen. Ludewico comite de Odingen. Ruperto de
Dome. Cilnone de Menzenberch. Marquardo dapifero, et aliis quam pldribus. Datum Spiro , anno dominice
incamationis M« C» LXXXVIIR X« Kai. Aprilis.
Das angehängte groate kaiserliche Siegel ift sehr beschädigt.
CCCCLXXVI.
In nomine sancte et indiuidu^ Trinita tis. || Phylippus diuina fauente dementia Coloniensis archiepisco-
pus, Omnibus Christi fidelibus tarn presentibus quam futuris in perpetuum. Quoniam olficii nostri ratio
exigit, ut opera pietatis siue a nobis siue ab aliis perpetrata, per nos corroborentur, idcirco factum de
quo ad presens agitur, nostra auctoritate confirraare necessarium duximus. Notum igitur esse uolumus
Omnibus Christi fidelibus tam futuris quam presentibus, quod cum ecciesia beat^ Walburgis apud Sosatiam
a curte nostra in Gelmene in loco qui Spreyth dicitur, quedam bona teneret, de quibus annuatim XXXt>.
solides Sosaciensis monet^ solui oportebat, nos hanc pensionem quoadusque uiueremus, eidem ecclesie
remisimus. Postmodum uero considerata inopia et egestale sororum ibidem Deo seruientium, predicta bona
cum communi consensu priorum Coloniensis ecclesi^, quorum nomina inferius scripta inueniuntur, supra*
dicte ecclesi9 beate Walburgis perpetuo libcre possidenda donauimus. Vt autem hec rata et inconuulsa
permaneant, presentem inde paginam conscribi et sigilU nostri corroboralione muniri fecimus. Statuentes
et sub districto anathemate precipicntes, ne quis contra hoc factum nostrum ire uel illud infringere pre-
sumat Quod si quis facere attemptauerit, omnipotentis Dei et beati Petri offensam incurrat et perpetuo
anathemati uisi resipuerit se subiacere cognoscat. Huius rei testes sunt. Bruno maior in Colonia prepo-
situs. Adolfus maior decanus. Lotharius Bilnnensis prepositus. Godefridus sancti Gereonis prepositus. Cun-
radus prepositus sancti SeuerinL Thirricus prepositus sanctorum apostolorum. Bernardus prepositus Susa-
ciensis. ^Iricus capellarius. Pylegrimus decanus Susaciensis. Henricus comes de Arnisberg, et iilii eius Ben-
ricus et Godefridus. Amoldus et Fridericus comites de Althena. Herimannus comes de Rauensberg. Henri-
cus comes de Dale. Henricus de Volmudsteine et Gerardüs frater suus. Gozwinus de Volmudsteine. Heri-
mannus Scoltetus Sosatiensis. Thimo Sosatiensis. Brusteynus Sosatiensis. Reinbodo Sosatiensis. Eckebertus
de Anlogen. Conradus frater suus. Acta sunt h^c anno incamationis dominice M^ C^. LXXXVHI^. Indictione
Via. Regnante Friderico Romanorum Imperatore Augusto, et filio eius rege Henrico. Anno presulatus nostri
XXmo. Datum Colonie Nonas Julii.
Das Sieg«l, welches mit rotben und grünen Fäden angehängt war, ist Terloren gegangen.
CCCCLXXVII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Bernhardus Dei gratia Paderburnensis episcopus, ecclesie
beati LiborK in Paderbuma, in perpetuum» ameN. Notum sit omnibus Dei fidelibus, presentibus et futuris,
quoBiodo sub nostra presentia, Conradus de Sconenberich cum uxore sua Margarita et fiiiis suis onmibus
quos tunc susceperdtj Bertoldo scilicct," Hoiero et Bernharde^ predium suuro in Jauenhnsen, numeratis
sibi quadraginta maröH Coloniensis mone«e, quas Bernhardus prepositus ecdesif apostoloram Petri et A»-
dree in Paderbuma^fÄtribbs maioris capituli ... in testameoto reliquit, fcclesif beati L^orhiure'Ji^^
i.L .^igjlized by
tatis ^erpeUio possidendnin oontradidit. Vennn quia nichil adeo firmQt coQstilatom^ ad qnod non laboret
calumpoia dissoluendum, memores eius quod lex dicit, ueile non creditur qui patris obsequium
potest nolle qui potest et uelle, a Coorado ad habundantem cautelam hoc exegimus, quatiiius pro Giiis
constitutis, suffioientem exponeret cautionem, ne tpsi annos pupillares traiisgres», donationem ipsam
800 • . . reuocarent Conradus igilur sincere et fideliter indempDitati ^cclesi^ cupiens proaidere, Widekin-
dum de Waldekke, Bernhardum de Lippia, Helyam et Tyemarum de Buren, Wernherum de Brachel,
Vdonem de Wethea, Gernandttm de Netelbike, pro filiis suis fideiussores constituit. Qui in presentia be^
neficiatorum, rainisterialium, cleri et populi nostri, datis dextris et fide interposila, in manu nostra et Wi*
dekindi aduocati nostri promiserunt, se filios predicti Conrad! fideli ac studiosa ad hoc exhortatione inda-
cere, ut ipsi spacio pupillaris etatis emenso, iam dictam donationem ratam haberent, eamque sua ratiha-
bitione omnibusque sollempnitatibus quas iura terre nostre in huiusmodi oontractibus exigunt^ in comitata
quo situm est predium contirmarent, ueUsi eos ad id faciendum inducere non ualerent, ipsi omne dam-
pnum f cclesie inde proueniens de suo rastituerent. Ad hec etiam ut ecclesie pleno esset et caute proui-
sum, iam sepe dictus Conradus decimam Thesion in manu nostra resignauit, eamque pariter cum uxore
sua Margarita sub tali condicione recepit, quod si prefata?! donationem modo quo dictum est confirmari
non contingeret, filii sui iam nati, quorum nomina supra scripta sunt, seu postmodum nascituri, eandem
decimam iure feodali non possent petere, neo episcopus Paderburnensis eam ipsis dare, sed loco predii
in Tauenhusen fratrum stipendiis aggregare deberet Verum ut negocium hoc tam sollempniter consum*
inatum, maioris fulciretur stabilitatis suffragio, donationem hanc auctoritatis nostre banno confirmauimu^
eiusque famam posterorum memorie in presenti scripto transoiisimos. Acta ,sunt hec anno incarnationis
Domini M^. C®. LXXX®. VHP. indictione Via. Kai. Decembris, feria V*. Testes huius rei sunt. Heinricus Pa-
derborncnsis abbas. Nicolaus Hersvilhcshusensis abbas in campo sancte Marie abbas. Thyodericus
plebanos Paderburnensis. Rodolf de Stenuorde et filius eius Ludolfus. Helias de Buren. Liudolf de Osda-
gössen, etc. *) Vdo de • . . et Hereman filius eius» qui presentes contestabantur, se idem predium iure
feodali possedisse et sponte resignasse. AiFuerunt preterea quam plures tam de clero quam de populo,
tam de ministerialibus quam de nobilibus.
Die Charte ist sehr beschädigt, uod das Siegel, welches angehängt war, verloren gegangen.
CCCCLXXVIIL
Aas dem rothen.Bucbe des Stifts St. Maufitz.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus.
Quod subdilis nostris commodum vel utilitatcm inducere potest, ampliare libenter eis et stabilire intendi-
mus. Inde est quod uniuersis Christi fidelibus presentibus et futuris innotescere volumus, quomodo dilecti
nostri ecclesie sancti Mauricii Canonici nos adcuntes sua nobis relatione insinuaucrunt de predio quod apud
ipsos antiquum dicitur, in cuius parte fundata est ecciesia et site sunt domus claustrales cum aliquot pau-
perum tuguriis, pars eUam qu^ inculta vacat, sicut ab ipsis didicimps, a prioQO illius loci fundatore felicis
memoria domino Friderico episcopo, familiaribus fratrum, pascuis et aliis ipsorum necessitatibus hbere de-
putata est, Asserentes igitur, se non ociose timere, ne iam dictum predium in grauamen et molestiam $ui
per vim quandoque laicis traderetur possidendum, deuota supplicatione a nobis et a dilecto cognato nor
stro Herimanno tunc illius loci preposito impetrare studueruut, ut pro Oeo et suis orationibus partem eius-
*) Es trerden hier noch mebrere ZeiigMi namhaft gemacht , müMen aber hier üh«rgangen werden, da i&re Natilen, wegfn
.2dNtö#pn( der Charte 9 nip^t Tollstävdig an ermitteln , nnd 6kb noch lesb^raa Ftagtnept« dernlNa f^^P \Teft|i-ii|od.
23*' DigitizedbyVjÖOglC
496 ^' itdg.
dem predii qoe est ultra domns claostrales» ubi versus orientem porrigitur, cum tagnriis in eo positis»
arandi» fodiendi et in nsum säum conuerlendi licentiam concederemus. Nos itaqne iastam peticionem ipso-
rum lai^e admittentes , cognato nostro Herimanno preposito beniuole consentientie, prefatnm predium arandi,
seminandi et a laicis redimendi, sicut inhabitantes tuguria de Capitulo eam recipiant, absolutam indulsimos
facultatem, quatenus nostre bone voluntatis merces ibidem utriusque nostrum memoria perpetuo habeat^r.
Hoc autem rationabUe factum nostrum, ut apud posteros nostros inconuulsum perseueret, auctoritate apo-
stolonim Petri et Pauli et nostro banno cum imagine cere nostre perpetuum roboramus. Acta sunt heo
anno dominice incamationis M.G.LXXX.VIIL Indictione VI. presidente sancte Romane sedi domino demente
papa tercio, Regnante gloriosissimo Romanorum Imperatore Friderico et conregnante sibi serenissimo filio
sao Henrico, presentibus viris honestis clericis et laicis, quorum nomina hec sunt. Clerici. Herimannus pre-
positus sancti Mauricii. Theodericus prepositus sancti Ludgeri. Franco prepositus sancti Paali. Marter Hen-
ricus. Engelbertus custos sancti Mauricii. Laici. Comes Symon de Teckeneburg. Rudolphus de Stenuorde et
filius suus Ludolphus« Bemhardus Werenzo. Albertus dapifer. Thiemmo pincerna. et alii plures.
CCCCLXXIX.
Aus dem Archive sa Kappenberg.
In nomine^ sancte et indinidue Trinitatis. |{ Herimannus Dei gratia Honasteriensis ecciesie episcopus.
Ecciesiarum paci utiliter tunc consulitur, quando earum possessiones uiuacis scriplure testimoniis roboran-
tur. Eapropter notum facimus tam futuris^uam presentibus Christi fidelibus, quod quidam Cunradus, cum
ih beneficio haberet a Johanne de Dulmene decimam in Ostwich de domo ad hospitale Capenbergense
pertinente, et in monte de domo que uocatur Eluerici, suo eam doraino sponte reddidit, idemque Johan-
nes de Dulmene nobis eam nichilorainus uoluntarie resignauit, eins videlicet rei gratia, ut eam fratribus
Capenbergensibus concederemus. Nos igilur religiöses quosque promouere semper cupientes, decimam de
iam dictis mansis prouenientem, nobis legitime ordine resignatam, ^cclesie Capenbergensi in perpetuam
possessionem concessimus. Quam concessionem auctoritate nostri firmamus oflicii, simulque omnem deci-
inationem quam habent idem fratres de Capenberg in parrochya Bure, ubi et ipsam ecclesiam nos eis
regendam commendauimus, banno beatorum apostolorum Petri et Pauli ac nostro communimus, presentem
conscriptionem sigilli nostri impressione roborantes, ut si quis postmc^dum temerario ausu hiis contraire
tcmptauerit, ille ut ecciesiastici iuris sacrilcgus pcruasor excommunicationi subiaceat. Et hü testes con-
cesse decime de Ostwich et de domo Eluerici. Capellani. Symon et Heribordus. Ministeriales. Thyemo de
Ludenchusen. Cunradus pincerna. Brunstein filius Thyetmari pinceme. Actum anno dominice incamationis
MoCoLXXXoYfflo. Indictione YII«.
Das Siegel, mit PergamenUtrelfen angehängt, wie an den nä'chstTorhergehenden Urkunden.
CCGGLXXX.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. 1| Herimannus Dei gratia Monasteriensis ecciesie episcopus
secuhdus, monasterio campi sancte MARIE in perpetuum AMEN. Quouiam in subueniendo pauperibus
Christi promeretur eterne beatitudinis sänctitudo, dum adhuc uacat satagendum est nobis operibus pietatis,
pro tante benedictionis participio. Quapropter notum esse cupimus fidelium uniuersitati tam presentiom
quam futurorum, nos intuitu salutis eterne contulisse nouelle plantationi campi sancte Mari^ curtim in Wa-
denhart cum omnibus attinentiis suis, quam Herimannus cum fratre sao Henrico de Ritthenberc, cum a me
feodali iure tenuissent, pariter resignauerunt, consentiente auia ipsorum doraina Giisla de Stronberch. Illud
iqooque necessario dmumus adiciei»dum, quod Herimannus frater Soetiieri, dum se in prelSflita carte caosa-
retur «liqtiid iaris habere, pro habundantiori cautda, prestitis sibi bmeficüs et datis ia^pet daabtis mar-
^ - ' ^ Digitized byVjil
1188. 497
eis, penitQs ab huiusmodi iuris exactione cessauit. Sed et Widekindus aduocatus de Rethe nobis resignans
domum quandam in Bukinken et alteram in Thorephorne, predicto cenobio in subsidium et consolationem
inopie sae tradi postulauit, quod a nostra benignitate, stcut decebat, incunctanter obtinuit. Preterea Con-
radus de Stronberch decimam in Euerinchusen et Dichusen et quorundam agrorum adiacentium in Asne
et Hodinchosen, soluentem annuatim Septem solides et dimidium, nobis libere resignauit, quam Bernhardus
de Lippia titulo prefate ecciesie de manu nostra suscepit. Sed idem Conradus a plebano de Hoswinkele
Euoruuino XIL marcas pro decime su^ recompensatione reeepit*)« Et quoniam instar sacrilegii est, ut in-
stitutis sedis apostolice quispiam contradicat, qui semper obtinere debent inuiolabilem firmitatem, maluimus
mandatis apostolicis humiliter obedire, quam scelus ydolatrie sub acquiescendo incurrere. Concedimus
ergo prefato monasterio campi sancte Marie deeimas de noualibus uel de aliis terris, quas propriis mani-
bus uel sumptibus excolunt, seu de nutrimentis animalium, infra terminos diocesis nostre. Hoc enim gene-
raliter indultum est omnibus ecclesiis Cisterciensis ordinis, sicut in apostolicis decretalibus epistolis inueni-
mus. Acta sunt h^c anno domiuic^ iucamalionis M^. C^. LXXX^ YIIR Indictione VlI». Huius rei testes sunt.
Bernhardus maior prepositus. Herimannus sancti Mauricii prepositus. Magister Henricus* Bernhardus de Lip-
pia. Godefridus de Sconebeke. Bernhardus Werence. et alii quam plures.
Das mit rolhea and grüoen Fädeo angehängte, rüthlich gefärbte Siegel, ist schon beschrieben«
CCCCLXXXI.
Ans dem Fürstlich Bentbeim-Rbedaischen Archive.
In nomine sancte et indiuidve Trinitatis. ||(E)go Hermannus Dei gratia Monasteriensis ecciesie episco-
pus secundus. Notum sit omnibus tarn presentis quam futuri eui fidelibus, nobilem quendam terre nostre
Wernherum de Dhuleberge et eius fratres Waltherum et Wilhelmum, domum quendam que Biginkhof di-*
^citur, quam Dei gratia hereditarioque iure posscderant, ecciesie beate MaRie sanctique LavRentii martyris
in Claroholto, preposito Ermewardo et fratribus ibidem Deo seruientibus, pro XL. marcis consensu here-
dum suorum, presente aduocato nostro Rodulfo et suscipiente eadem bona, legitime uendidisse, ea scilicet
pactione, ut ecciesie Ostenuelde dicte, XII. modios ordei minoris mensure, ob memoriam predecessorum
suorum, sicut ex antiquo serualum est» singulis annis persoluant. Postea uero preposito Friderico, suc-
cessori prenominati prepositi E. felicis memorie» agros quosdam, qui eidem domui competentes et uicini
erant, a ministeriali nostro Odhelrico de Ostenuelde, qui eosdem a me in beneficio tenebat, datis sibi
Xn. marcis, mihi resignatos, ob remedium anime mee in prebendas fratrum contradidi. Quia ergo nostri
officii nostrcque salutis esse certum habemas, Deo seruientes ipsius adiutorio promouere, sub anathematis
interminatione statuimus, ut nullus in eodem predio et omnibus attinentibus iniusta inuasione aliquid presu-
mat exercere, nisi iusta commutatione acquisierit. Et ut hec rata et inconuulsa nunc et in posterum per-
maneant, presentem paginam conscribi et sigilli nostri impressione roborari feci. Subscriptis idoneis testi-
bus. Bernhardus prepositus maior. Franco uicedominus. Thidericus de Angaria. Heinricus de Borken. Nobi-
les. Sigebodo de Dwergene. Alhart de Dhriguorden. Ministeriales. Ludolfus de Beueren. Lutbertus de Wale-
garden. Heinricus de Lcgtlen. Rotgerus Scrage. et alii quam plures. Acta sunt hec anno dominice incama-
tionis MC. octogesimo VIII^ Presidente sedi apostolice demente, regnante Romanorum rege Friderico.
Pontificatus nostri anno XV^«
Das mit Pergamentstreifen angehängte Siegel ist schlecht abgedruckt, und scheint auch dem Stempelschneider Tcrun«
glückt SU sein, daher es sich, so viel bis jetzt bekannt, an keiner andern Urkunde dieses Bischofs mehr findet. Es
ist elliptisch, etwas schüsseiförmig, zeigt den sitzenden Bischof im Ornate und in einer kurzen, gedrungenen Figur,
nnd die Umschrift, In einer kleinen, scharfen Majuskel, durch die Fiisse des Bischofs in zwei Reiben getbeilt: Heri-
mannus Di. G — ^Ba. Monas. Eq9. Sads. f (In den Worten Epc and Scds stehen nehmlich p and c verkehrt.)
*} Von hier an ist die Original •Urkunde sehr beschädigt, daher der Text aus dem
Eopidb-cb. ergfin^^^ ^^ GoOglC
498 i*«««
CCCCLXXXII.
Aus dem Fürstl, Salm-Horstmar'tchen Archive«
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secnndus.
Ea que prouida et necessaria ordinatione circa nuroerum in cenobio Asbeken recipiendarum dominanim
staluimus rata et inconuulsa perraanere uolentes, scriptis imprimere et raemorie tarn presentium quam futu-
rorum committere decreuimus. Considerantes itaque qaod propter instantiam precum nobilium ac poten-
tium, qui sine grauaminis offensa non de facili poterant repelli, si non auctorilatis nostre inhibitioue dare-
tur obuiari, numerus dorainarum in predicto cenobio de die in diem crescebat, ita ut nee locus in choro
uel dormitorio ad eas recipiendas sufBceret, et in refectorio uitf necessaria ex parte maxima ipsis defice*
rent, placuit ut certum numerum eis prescriberemus, supra quem nullam adici personam firmiter prohibe-
remus. Statuimus igitur, quod inuiolabiliter seruari uolumus, ut supra XL. personas nulla in predicto reci-
piatur cenobio, sed cum secundum natur^ dcbitum per obitum alicuius hunc numerum contigerit minui,
in locum uacantem altera persona potent assumi. Postquam uero ecclesie eiusdem edificia et ofGcine ex
integro fuerint consummate et perfecte, libero eiusdem conuentus arbitrio relinquimus, si hunc personarum
numerum uelint obseruare, uel admodum paucas adicere. Hec autem sicut rationabiliter ordinauimus, sie
etiam firmiter et irrefragabiliter teneri precipimus. Acta sunt hec anno dominice incamationis M®.C*.LXXX®VI1I*'.
Dai mit Pergamentstreifen auf die Charte geheftete Siegel ist zerstört.
CCCCLXXXIII.
Aus dem Fürstl. Salm -Horstm arischen Archive.
In nomine sancte et indiuidu§ Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundos.
Cum uniuersis in unitate fidei nobis unitis eiusdem quam gratis accepemus grati§ dona gratanter impertiri
debeamus, eis tarnen potissimum karitatem benignitatis sinum aperire, magisque sereno necessarie proui-
sionis oculo diligenter illos uolumus respicere, quos per filialis subiectionis obedientiam in spiritus contri-
tione et corporum atritione sub atritiori commissione diuina nobis commendauit dispensatio. De quorum
consortio ecclesie in Asbeche uenerabile coUegium, sicut proteclionis nostre in omnibus prestolatur presi-
dium, et in rebus ecclesie suc conquirendis ac conseruandis noslrum aduocat consilium et auxilium, sie et
nos patern^ procurationis diligentia, tam et etatis nostre tempore quam in post agendorum dierum succes-
sione uniuersa bona eidem ecclesie a Christi fidolibus contradita uel a suis procuratoribus rationabiliter
conquisita salua et stabilia uolumus permanere. Noucrit igitur fidelis presentium et futurorum memoria,
quod curtim quandam nomine Graz prenominate ecclesie in Asbeche prudens ac prouida congregatio ab
eins legitime possessore Meinrico pro quinquaginta quinque marcis comparauit et conquisiuit, et tam secun-
dum ius fori quam secundum coiisuetudinem lege recte ulenlium reliquis bonis eiusdem ecclesie iusle atti-
tulauit et asscripsit. Ne ergo quis maligni spiritus instinctu eandem curtim motu temerario inuadal, uel
quietam possessionem quam in ipsa conuentus ipse ucnerabilis obtinet inique perturbet, sub anathematis
interdicto precipimus. Testes autem huius rei sunt hü. Hec sunt nomina testium nobilium. Rodolfus de
Steinuorde, aduocatus. Godcscalcus de Helou, et Bernerus. Heinricus de Ascenberch. Gerardus de Hule-
uelt et fratres sui. Euerhardus et Godefridus, Hec sunt nomina liberorum de comecia. Gerahart. Werenzo.
Poppe. Rolhwart. Eppo. Wlfart. Thedericus. Lambreht. ' Gozwin. Herman, Acta sunt hec anno dominice
incarnaüonis JP.C^LXXX^VIH^ Indictione sexta. Regnante gloriosissimo Romanorum imperatore Frederico
semper Aognsto, et couregnante sibi serenissimo filio suo Heinrico rege iliustri. Feliciten
Das Siegel, in weissem Wachs abgedruckt, und mit Pergameotstreifen auf die Charte geheftet, ist das bei ilÜS be»
Digitized byL^OOQlC
1188. 499
CCCCLXXXIV.
In nomine sancte et indiaidue Trinitatis. || Ego Bernardus Dei gratia Patherburnensis ecclesie episco-
pus, monasterio campi Sancte MaRie in perpetuum AMBN. Pleramque uidemus ecclesiarum Dei Jura per-
ditum iri, priuilegiorum neglecta presidiis. Quapropter ne huiasmodi negligencic periculum incorramus,
oportet nos, quos non estiniator meriti, sed gracie largitor, tanquam speculatores in eminenti digoatns est
constitoere, nostri nominis et ofBcii^ratione sollicitius adimplere. Notum sit ergo fidelium uniuersitati pre-
sentinm et futurorum, ecclesiam in Campo Sancte MaRie decimam in Stapellage et Hursten in pacto habere
Sex solidorum annaatim sohiendoram in festo Sancti Michahelis, Epponi cognomento Mors et eins succes-
soribus in perpetaum, consentiente cooiite Widekindo in Sualenberch, a quo ipse eam tenuerat in bene-
ficio, annuente etiam coniite Herimanno de Rauensberch, qai eandem decimam prefato infeodauerat Wi-
dekindo, nostra quoque fauente coniuentia. Preterea id non frustra adiciendum putauimus, quod iam
dictus Widekindus a nostra beniuolentia postulauit, curtem in Stapellage cum ecciesia ceterisqne omoibus
attinentiis suis, quam legitima donatione in remedium anime sue contulerat ecclesie supradicte, uidelicet
Campo Sancte MaRie, etiam nostri banni auctoritate eidem ecclesie constabiliri. Quod et factum est, con-
sentientibus eiusdem comitis fratribus Herimanno, Yolquino, Heinrico. Si quis ergo huius nostr^ constitu-
tionis paginam uiolare presumpserit in futurum, indignationem Dei omnipoteniis et apostolorum Petri et
Pauli, et excommunicationis nostre sententiam certissime se nouerit incidisse. Huius rei testes sunt Alt-
mannus maior prepositus. Volbertus decanus. Godescaicus prepositus. Bernhardus de Lippia Rodolfus de
Stenuorde. Conradus de Sconenberch. Wernherus de Brakel Conradus Stapel. Ludoldus de Osdagessen, et
alü quamplures. Acta sunt hec anno ab incarnatione Domini Mo.C^.LXXX^.VIIl^. Indictione Vlllla.
Das mit breiten Pergamentstreifen angehängte, grosse kreisrürmigc Si(*gel zeigt die sehr sauber geschnittene Figur des
sitzenden Bischof«, in der rechten Hand den Bischofsstab haltend , in der linken ein cflTeoes Buch mit den Worten
PAX VOBIS. Die Umschrift beisst: Bernhardt D'i. Gr'a. Patherbuniisis. Eccl'e. EpV. f.
CCCGLXXXV,
Aus der Capaun'schen Sammlung etc.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis« Th. Mindensis Episcopus. Quccumque ad noticiam future
posteritatis reseruantur, necesse est et iuste racionis modcramine ordinari ac priuilegiorum auctoritatibus
roborari, ne malignancium improbitate ualeant annullari. Quapropter omnibus Christi fidelibus notum faci*
mus, qualiter Comes Ludolfus de Dasle pro salutis sue ac parentum suorum remedio, Ecclesiam in SuU
bicke cum suis attinenciis beate Marie in Ouerenkerken fideliter offerendo cum consensu et collaudatione
heredum suorum legitimorum possidenda contradidit, curtemque suam in uilla cum omnibus ad eam per-
tinentibus, uidelicet mansis, mancipiis, molendinis, pratis, pascuis, siluis, piscationibus, uenationibus, cultis
et incultis, uüs et inuiis, et cum omni utilitate quo scribi et nominari potest, Preposito in Ouerenkerken
ac seruis et ancillis Christi fidelibus beate, Dei genilrici in eodem loco deseruientibus in usum et fructum
et proprietatem perpeluam pro XI. marcis uendidit. Verum quoniam se totum et suos coheredes tutcioni
sancte Marie subdere ac sibi suisque aput filium suum patrocinari semper spcm firmam habebat, ins ad-
uocaci^ super prenominata bona et omnem utilitatem inde prouenientem predicte ecclesie et preposito suis-
que successoribus pro octo marcis specialiter assignauit, nee quicquam sibi aut suis posteris in ea pote-
statis aut iuris uendicauit, nisi forte prepositus consilii gracia aut necessitatis arbitrio ipsum inuitaret, item
absque omnis pregrauationis molestia ut fidelis adiutor et defensor occurreret. Nos igitur uiri deuotionem
et Studium bonum circa nos et Ecclesiam nostram considerantes, et ipsius uoluntati ac pie actioni respon-
dere cupientes, plenam fratemitatem iu Ouerenkerken eibi et uxori sue, fratri et liberis suis c&nc^imu&^T
igi ize y ^
20a 1188—1189-
patrisque ac matris ipsoram semel in anno memoriam in missa animarum et nigiliis fideliter peragere pro-
misimus, et tolius orationis ac laboris in Ouerenkerken ipsos participes perpetuo facimus. Pecuniaraqne
SIC acceptam partim in peregrinationis labore Jherosolimam eundo predictus Ludolfus expendit, reliquum
uero sancto Domini sepulchro obtulit. Et ne quis presumendo donalioni huic et ordinationi contraire tem-
ptauerit, Sigilli nostri impressione commonimus, testibus roboramus et ex utriusque partis beneplacito aucto-
ritate apostolica et nostra sub anathematis districtione prohibemus. Testes hii sunt Ludolfus Capellanos
Episcopi. Bertoldus sacerdos. Reinoldus de Geteueburch. Lambertus de ^ulbike. Hermannus de Meinhusen ^).
Nobiles uero. Hermannus de Arnheim. Adolfus de Ectorpe. Thethardus dapifer. Thethardus de Wedechin.
Meinhardus de Stromberge. Heinricus de Bucsele. Eustachius de Vorenholte. Woltherus Magnus. Ludegerus
de Schowenburch. Hartwicus de Homburche. Rauen de Corbeia. Gerlagus de Mandelbike. Hermannus de
Dasle. Conradus Casemar. Heinricus de Stackenbike. Ludolfus de Milinchusen. Woltherus de Ösen. Meinzo
de Ouerenkerken. Tankewardus de eadem uilla. Elucricus et Luderus de Sulbike. Theodericus de Wacker-
felde. Et alii quamplures. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M^.C^.LXXX^Vni^.
CCGCLXXXVL
E Mss. Heoseleri.
A. Dei gratia Osnaburgensis Ecciesif humilis minister. Uniuersitati fidelium perpetue salutis gaudinm.
Dilatata in Christo karitas nos ammonet, ut familiarium nostrorum benignis affectibus karitaUue subueoia-
mus et eos ad oommunia salutis bona efficaciter promouere studeamus. Hinc est quod ex petitione fami-
liaris nostri decani Joseph decimam duarum domorum in villis Westorpe et Scirenbeke sitam, nobis libere
vacantem prebendis fratrum nostrorum in memoriam sui et parentum suorum assignauimus. Et ne quis in
posterum hanc donationem nostram infringere valeat vel audcat, banno nostro literis et testibus presenti-
bus confirmauimus. Quorum nomina sunt. Lenfrithus maior prepositus. Joseph decanus. Herremannus. Ti-
dericus et Tidericus. Radolfus. Gerhardus pincerna, Albertus de Damme. Herremannus de Musschelen. Ra-
bodo de Hesepe. Arnoldus albus. Godescalcus de Wulfem. et complures alii. Datum est anno dominice
incarnationis M.C.LXXXVnL Indictione VI.
CCCCLXXXVII.
In nomine sancte et indiuidae Trinitatis. || Ego Bernhardus Dei gralia Paderbumensis ecclesie episco-
pus. Symoni comiti de Thekeneburc in perpetuum. AMEN. Notum sit uniuersis fidelibus futuris et pre-
sentibus, quod ego Bernhardus, de Ybbcnburen natus, quondam Monasteriensis decauus, postmodum dispo-
nente Deo, nuUis meritorum stipendiis suffragantibus, ex den et populi electione ad apicem cathedre Pa-
derbumensis subleuatus, uile et modicum reputans, quicquid ipsi ecclesie in qua tantum honorem indignus
accepi, per operam mee humilitalis posset accrescere, sub presentia et cum assensu heredum meoram,
Gerbergis uidelicet sororis mee, que adhuc tunc superstes erat, et Winemari et Arnoldi de Thedeheim,
qui ex sorore mea Hildeburga premortua iam dudum nati fuerant, molendinum in Ybbenburen, et castrum
in Ybbenburen cum fossato et stagnis que ipsum cingunt et muniunt, omneque Patrimonium, quod quatuor
inbeneficiali mei, Heremannus de Vehte, LBdolfus de Lacuhusen, Godefridus de Bemewide, ... 0 ^^
Bertoldi de Nuthere, de manu mea tenuerunt, ecclesie Paderbumensi jure proprietatis et directi dominü
*) Wahrscheinlich capeUani oder plebani.
1) Im Orisinale iit hier für d^n Mamen eine Liici^e gelatten.
Digitized by
Google
118». 201
perpetao possidenda dbnatii, dooataque Symoni comiti de Thykenebnrc feodali iure concessi, qni sie con
cessa eodem iare cognatis meis Winemaro et Arnoldo de Thedehem continuo sub mea et Paderbarnensis
ecciesie dedit presentia. Preterea predium meum in Frisia situm, quod in sex mansis et duabns partibus
tocius ten*e Saleburc continetur, Paderburnensi ecciesie traditum, prefato comiti concessi, qui se reliqnam
partem Salebarc Paderburnensi ecelesie datnnim, sub presentia et testimonio inbeneBciatorum nostrorum
fideliter promisit, ut ita uniuersum fundum qui Saleburc dicitur de manu Paderburnensis teneret episcopi.
Verum quia uir illustris et potens et genere ac drgnitate magnus non facile pro re modica se de nouo
alicui ecciesie siue persone obligaret, sub presentia et consensu priorum, canonicorum, nobilium et mini-
sterialium Paderburnensis ecciesie, Quindecim Talenta primo uacantia iam dicto comiti concessi, cum uo-
luntate et assensu tocius ecciesie decernens et constituens, ut si forte diebus ammmistrationis mee, comes
quindecim talentorum beneficium non aceiperet, successores mei Sibi et heredibus suis manerent obligati,
bis inquam heredibus, quibus ad successionem feodi iura uenire permittunt Excepta fuerunt autem bene*
ficia quatuor nobilium ^ Widekindi de Waklekke, Widekindi de Pyrremont, Florini de Spenge, Rabodonis
de Stormethe, et omnium ministerialium, que si uacarent, comes nichO ex hiis iure curie noslre uel huius
actionis siue instrumaiti auctoritate requireret, alias uero ubicumque et qnomodocumque uacantia perci->
peret Ad heo etiam in contractu huius familiaritatis expressum est, quod si comes primo uacans benefi*
cium quindecim talentorum qualibet ex causa recusauerit, aliud beneficium ei saluo iure suo liberum sit
expectare, et si ipsum beneficium summam quindecim talentorum excrescat, quindecim gratis acdpiat,
Sed pars reliqua pro pecunia et aliis obsequiis ei pocius quam alii debeatur. Sed quia nichO tam firmiter
uidemus esse statutum, quod non studeat euacare cahimpnia, ad perpetuandam facti huius memoriam, pre-
sentem paginam conscribi fecimus, et ut maiori soUempnitatis robore fnlciretur, duplici sigillomm, nostri
uidelicet et eccle^e, uolumus impressione mnniri. Acta sunt hec anno ab incamatione Domini M^.C^.LXXX®VIin.
indictione Yük presidente Sancte Romane ecciesie domino demente m^. regnante domino Frederico augu-
stonim Serenissimo. Sab dommo Gonrado Moguntinb ecciesie archiepiscopo. Anno ordinationis nostre pri-
mo, XVIIIR KaL Februarii. Testes huius rei sunt. Heinricus abbas Sanctorum apostolorum Petri et Pauli.
Canonici. Altmannus maioris ecciesie prepositus. Volbertus maior decanus. Godescaicus camerarius et Nor-
thusensis ecciesie prepositus. Bemhardus orientalis ecciesie prepositus. Meinricus. Ludewicus. Godefridus.
Epo. Alexander. Heimicus scolasticus. Lambertus cellerarius. Theodericus custos. Theodericus. Conradus.
.... 3) Heremannus. Heremannus noue ecclesi^ prepositus. Nobiles. Comes Heinricus de Gardelage. Bem-
hardus de Uppea. Winemarus et Amoldus de Thedeheim. Florinus et Fredericus de Spenge. Amelungus
comes ciuitatis nostre. Ministeriales. Wezelinus de Helmeren. Ludolfus de Osdagessen. Amelungus de Ne-
dere. Yolbrath de Eisen. Hugo de Hengeldere. Hildebolt de Enenhus. Heinrie Spirinc. Svether de Wevere.
Johan de Padra. Gerhart de Etlen. Anselm de Atlen. Rotger de Sisen. Heinrie de Elsen. Hereman Bolike.
Conrat/camerarius. Heinricus pincema.
Der anf ein, verbaltnissmättig sor Breite, sehr langes Pergament geschriebenen Urkunde, sinJ die beiden Siegel unten
neben einander au%edrockt. Das des Bischofs ist wie bei JNro. CCCCLXXXIV. Das des Domkapitels ia das ältere
mit dem vorwärts sehenden Brostbilde des heiL Liborios und der Umschrift: Scs. Liborios Epc. f.
CCCCLXXXVIIL
£ Msa. Henselori.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Amoldus Dei gratia Sancte Osnabruggensis ecciesie
bumilis minister, omnibus Christi fidelibus tam futuris quam presentibus. Ex officio pastoralis eure nobis
^ Dnrch Verderbniss des Originals ist hier ein Name gans serstort. ^^
C«Kl. dlpL hUU W«tM, n. 26 Digitizedby Google
202 ii90*
diainitas iniancto incumbit soDers tUrobiqae proaideniia» scäicet sata^re bqhc de domioici gregis angmen-
tatiooe, nunc de domus ecclesiastice dispensatioa decoratione. Et ideo ex coosilio nostri conaentos ei
consenso, reliquoromque ministerialium et sapientum ac fidelium amicorum nostronim, Wicboldum quen-
dam Nobilem de Horstmaria ad hanc pietatem fideli commonitione deflexiraus, qaod tarn ipse quam uxor
saa Beatrix et filü sui, scilicet Wilhelmus et Bernardus, pro consensu tercü fratris adhuc poeri in maturi*
tale annoram suorom faciendo spondentes, hereditariam possessionem quam habuerunt in Ecclesia Rike,
beato Petro et nobis in donariis collatam ad honorem Dei et perpetue virgiuis Marie, pro salute et redem-
ptione animarum pärentum suorum Bernhardt et Richardis, ipsiusque et uxoris sue ac filionim suorma
confirmauerunt, cum omnibus appendiciis in eandem ecciesiam perlinentibus, scilicet dotem com molen-
dino, et Anripe dotem cum molendino, preterea mansos in diuersis locis, Primum Rusgenthorpe, secon-
dum Stenbecke, tercium et quartum Beclo, quintum Bocrothen, sextum Holenberge, septimum Puslinc-
buren, octauum et nonum Lage, decimum Harhus, undecim Thusterdic, etdecem diumales agros in Esperlo»
et duos Stenbecke, et unum Wi^e, et unum Halvorde. Insuper quam plurima mancipia ad eandem pos-
sessionem pertinentia, aream quoque vicinam aggeri cum pratis viginti plaustrorum, et mansum qoi voca-
tur noua domus. Et preterea quicquid habuit infra aggerem, ea duntaxat deuoUone, ut claustrales per-
sone diuina religione Deo ibidem seruientes aggregarentur, et locus in claustralem habitudinem transfor-
maretur. Contulit etiam eidem ecclesie et ibidem Deo seruientibus curiam in Rike cum omnibus appen-
diciis, cum consensu predictorum heredum suorum donatione sua modis omnibus confirmata. Ac nos pro
gratia huius deuotionis aduocatiam eiusdem loci, et tria talenta tam sibi quam suis heredibus post eum
quam diu uixerint concessimus tali determinatiooe, ut si forte in masculino sexu linea generaüue succes-
sionis defecerit, feminina successio eandem aduocatiam obtinebit. Quod si fortuitu in utroque sexu linea-
lis defectus interciderit, fratres predicti loci liberam habebunt optionem eligendi, ut quem voluerunt ele-
ctum episcopo representent inuestiendum. Quod si foi^uitu aduocatus siue supra dicte cognationis, siue
cognatione deficieute substitutus, in regimine excesserit et magis dissipator ecclesiastice possessionis quam
defensor extiterit, semel ac iterum atque tercio ex qoerimonia fratrum ab episcopo corripiendus erit, si
vero non emendauerit iudiciali senteutia remoueatur, et alter quem fratres pro suo arbitrio elegerint ex
autoritate episcopi substituatur. Hec autem ut absque controuersie alicuius recIamalioDe rata permaneant»
banno nostre auctoritatis confirroauimus, subiungentes sigillum nostre impressionis Qdm idoaeis testibus.
Lentfridus maior prepositus. Radolfus Capellanus. Daniel sacerdos« Helwicus. Rotbolfus de Pedese. Wine-
marus et frater suos Arnoldus de Thedehem. Gerhardus pincerna. Heremannus marsqalcqs. Gerhardus ca-
merarius. et alii plurimi. Acta sunt hec apud Lithlage sub regio banno, Herimamio deCappelle presidente,
anno verbi incamati M.C.LXXX.VUII. Indictione VH. XIIU. Kai. Februarii.
CCCCLXXXIX.
Nach einer jungern beglaubigten Abschrift im ArcbiTe zu Kappenberg.
Henricus diuina fauente dementia Romanorum Rex semper Augustus. Quia Regem. Regum et Domi-
num dominanlium in scruis suis honorare semper intendimus, Notum facimus tam futuris quam presenti-
bus, Quod fratribus qui in Capenberg Christo seiliiunt, hoc Regalis pietatis nostre priuilegium concessimus,
ut molendina eorum, que in ripa Lippie constructa sunt, nuUi hominum liceat destruere, nee aliqua un-
quam ecciesiastica secularisue persona potestatem habeat, contra hanc nostram preceptionem predictis
fratribus in eorum molendinis dampnum aliquod vel grauamcn inferre. Datum Monast. anno domim*ce in-
camationis M®. C« LXXX» Vlllio. Indict. VII. Uli. Non. Februarii.
(Siginuoi appensom.)
Digitlzedby Google
118». 203
CCCCXC.
AiM dem älteren Paderbornischen Kopialbuche.
IN nomine sancte et indtaidofi Trinitatis. Notum sit uniuersis fidelibus futaris et presentibas, qao-
modo Widekindus de Waltekke, Anno dominice incarnationis M^C^.LXXXIX". Jherosolimani proficiscens,
impignerauit Ecciesie beati Lyborii in Paderburne, aduocatiam quam habait in bonis eiusdem ecciesie, et
Ecclesie apostolornm Petri et Andree, et apostolorura Petri et Pauli, cum decimis Atlen et seruiciis aduo-
catie pertinentibus, et cum omnibus emergentibus, pro trecentis marcis examinati argenti, ratum habiturus,
st tempore abseptie sue predia et mancipia in casibus licitis altemarentur. Et iurauit in sacrosanctis reli-
quiis beati Lyborii, quod nunquam de aduocatia et aliis impigneratis ipse uel aliquis suo nomine emoli-
mentum perciperet, quousque ipse reuersus, trecentas marcas examinati argenti Ecclesie beati Lyborii re-
Sftitueret. Et quoniam Arnoldus de Hobi*ahtessen et uxor eins et filii se decimam in Atlen et seruicia adao-
catie iure feodali possidere dicebant, Deo et nobis et ecclesie fideliter promisit, quod ipse, si reuerteretur,
fratribus omnem defectum suppleret, quem ecclesia in seruiciis aduocatie, siue in decima Atlen, per Ar-
noldum et uxorem eins ac filios, uel propter eos ex aliorum inuasione sentiret. Ad persoluendum argen-
tum sibi creditum tempore absentie sue fidelibus suis, Ludewico de Waldekke, Conrado Walige de Ense,
Henrico Hildensemensi, Alexandre dapifero, Rothardo coco, assignauit duas decimas, Godelouessen, Tm-
minchusen, et tres curias, Dalpenhusen, Witmare, Meshere, et pedagium siue ducatum Paderbume, ut
ipsi omnem prouentum annuatim fideliter in ecclesia reponerent, quatinus summa pecunie inde coUecta
sibi reuertenti computaretur in sortem. Nolens itaque liberationem huius pignoris ad fratres suos seu quem-
übet alium transmittere, hoc constituit et ordinauit, quod si ipse non reuerteretur, aduocatia cum decimis
^t seruiciis domino episcopo et Ecclesie uacaret, ut dominus episcopus de bonis suis eligeret aduocatum
quem uellet, prepositus et fratres sibi eligerent utilem, cui electo et presentato a preposito et fratribus,
dominus episcopus aduocatiam commendaret, non in feodum daret Preterea cum multa deuotione hoc
expressit, quod eo non reuertente, pecunia de duabus decimis et tribus curiis et ducatu collecta, non fra-
tribus, non quibuslibet heredibus restitueretur, non in restaurationem ornatus Ecclesie impenderetur, sed
emeretur inde predium, de quo fratres annuam consolationem percipientes, piam et perpetuam sui et pa-
tris sui Volquini et aui sui Widekindi, in anniuersariis depositionum diebus, haberent memoriam. Hoc quo-
que inseruit, quod si comparato predio, unde fratres maioris Ecclesie honestam annuatim haberent refe-
ctionem, tantum remaneret uel excresceret, Ecclesie beati Pauli decem marce, Ecclesie beati Andree de-
cem marce darentur. Resignauit etiam dominus Widekindus curiam suam Dalpenhusen et seruicium epi-
scopale Hereuorde in manu domini episcopi, et dominus episcopus omnia beneficia Widekindi, preter ad-^
Qocatiam cum suis pertinenciis, et preter curiam Dalpenhusen et preter seruicium Hereuordense, conces-
sit fratribus eins Heremanno et Hetnrico, ita tamen, quod si Widekindus rediret, ipse bona sua eo iure reci-
peret et teneret, quo ante resignationem. Heremannus et Heinricus receptis beneficiis iurauerunt fidelita-
tem domino episcopo, et presentibus prioribus et fratribus Ecclesie, seu etiam aliis clericis et beneficiatis
et ministerialibus Ecclesie contestati sunt, se in aduocatia nihil iuris habere nee utiquam habuisse, et datis
dextris promiserunt sub sacramento public^ et uer^ fidei, et sub pena amissionis omnium beneficioram
que receperant, iurauerunt etiam in reliquiis beati Liborii, quod absente Widekindo fratre suo nunquam
ipsi nel alins eorum nomine siue auctoritate, in aduocatia Ecclesi^ inpignerata, aliqno ingenio quicquam
incommode facerent per uiolentiam seu aliquam exactionem, et quod, si Widekindus non reuerteretur,
nunquam aliquid sibi iuris in aduocatia et in eins pertinentiis addicerent, et eam nullo iure, nullo unquam
ingenio seu snbtilitate repeterent, et in nullo unquam possessionem eiusdem aduocatie uacantis turbarent
Et sententiatum a fidelibus Ecclesie, quod si Widekindus, Heremannus et Heinricus factum istnd postmo- j
dmn uelleni inficiari, non eorum inramentum admitteretur. Sed potius nobis probatio incumberet, et eorai^LC
26* ^
204 • A^^^*
testimonio, sab quonim presentia faec acta sunt, fides haberetar. Et qaoniam hec in quadragesma gesta
sunt, ne reuerentia temporis hanc ordinationem infirmaret, sententiatam est, precedente et accedente eoram
arbitrio et consensu, omnia tam rata habenda, ac si ia diebus iuridicis essent tractata et consamiiiata.
Facta sunt hec anno Domini H^'C^^LXXX^IX^. Indictione Va. IL Nonas Aprilis, feria II. post Palmas, Pader-
burne in domo episcopali, presente clero, presentibus inbeneficiatis et ministerialib'JS Ecclesie. Nomina
inbeneficiatorum qui lAterfuerunt h^c sunt. Euerhart de Brokhusen. Amelungus comes. Godeschalc de Pad-
berg. Henricus Longos de Erden. Heinric Spirinc Suetherus de Weuere. Hec quoque in proxima feria DIL
presentibus nobilibus, Bernharde de Lippia, Heremaimo de Ittere, Florino de Spenge, et presentibus Hein*
rico abbate ciuitatis Paderbumensis, et Wilhelmo abbate de Ilclmwardeshusen, et Nycolao abbate de Her-
sethehusen, et Syfrido abbate de Flechtorp, et presentibus sacerdotibus et scabinis, qui eo die ad syno-
dum generalem conuenerant, in Capitulo maiori recitata sunt, et confessione ac promissione Heremauni et
Heinrici confirmata. Preterea tota h^c actio hoc ordine conscripta, proxima feria II«. qua cautatur: Intro-
duxit nos Dominus. Waldekke recitata est in audientia domini Arnoldi Osenbrucensis episcopi, Lentfridi
Osenbrucensis prepositi, Rodolfi de Stenuorde^, et multorum clericorum ac militum, qui ibi simul cum Wi-
dekindo iter peregrinationis arripuerunt. Äderant quoque Bernhardus prepositus Monasteriensis et frater
eins Ludolfus de Stenuorde, et Castellani de Waldekke, et multi nobiles ac ministeriales, qui Widekindo
valedicturi illuc conuenerant. Et sine omni hesitatione Heremannus et Heimicus se sie fecisse, promisisse
et iurasse, et omnia se rata uelle habere, confessi sunt
CCGGXCI.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In Nomine Sancte et Indiuidue Trinitatis. || Phylippus diuina fauente dementia Coloniensis archiepi-
scopus, Omnibus Christi fidelibus tam presentibus quam futuris in perpetuum. Ex iniuncto nobis a Deo
presulatus officio tenemur, ea que ecciesiis uel populis nobis commissis necessaria nostris aguntur tempo-
ribus, nostra auctoritate confirmare. Inde est quod notum esse uolumus tam presentibus quam posteris
Christi fidelibus, quod ecclesia beati Gereonis iu Colonia Decimas quasdam in Westfalia in decanatu Ire-
moniensi, in parrochiis Dorne, Hethlere, Curlare, et in bonis Cappenbergensis ecclesie, que infra parro-
chias Dorne, Methlere sita sunt, et in quatuor domibus apud H&dinchuseu possidet, de quibus certa pen-
sio eidem ecclesie in festo sancti Jacobi pro manipulis ex antiquo tempore annuatim solui solebat. Cum
uero fratres predicte ecclesie homines illos qui has decimas soluebant, in coUectione manipulorum grauare
quandoque attemptarent, et illi rebelles resisterent, nos soUerti cura prouidere uolentes, ne malum aliquod
inde oriretur, partes nostras ad sopiendam hanc litem interposuimus, et noslro ac prudentium uirorum
consilio ita inter eos transactum est, quod prefati homines, pro emendo allodio ad usus ecdesie beati
Gereonis, centum Marcas contulerunt, ea ratione quod ecclesia illa, exfestucata coUectione manipulorum,
preter minutam decimam et quandam summam tritici cum denariis ad idem pertinentibus, supradicta pen-
sione, quam iam dicti homines pro redemptione manipulorum anliquitus persoluebant, contenta erit, nee
sepedictos homines uel eorum successores de cetero inde grauabit. Hoc etiam adiecto, quod si quis de
predicta pensione portionem suam in festo sancti Jacobi non persoluerit, ad vi^ti dies uel tripliciter com-
ponat, uel sine citatione excommunicetur. Ut autem hec rata et inconuulsa permaneant, presentem pagi-
nam in confirmationem huius facti conscribi et sigilli nostri corroboratione signari fecimus, ad maioreai
cautelam sigillum ecclesie beati Gereonis et sigillum ecclesie sancte Marie ad gradus, in cuius iurisdictioiie
decime illc site sunt, apponi iussimus, statuentes et sub uinculo banni precipientes, ne quis hoc factum
mutare uel infringere attemptet. Quod si quis fecerit, omnipotetitis Dei et beati Petri offensam incurrat,
et nisi resipuerit, perpetuo anathemati se subiacere agnoscat. Huius rei test^jSfjint.^ Bruno maior iaCoIo-
iiM. 805
nia prepositas. Adolfa^ inaior deeanus. Lothariais BnDnensis prepositus. Conradus Xanolensis prepositos. Go-
defridas prepositus et totus conaeotus sancti Gereonis. Theodericas prepositus sanotorum Apostolorum.
BroDo prepositus sancte Marie ad gradus. Tbeodericus ibidem deeanus. Ulricus capellarius. Amoldus d«
Elnere sancti Gereouis canonicus. Tbeodericus de Mereheim. Euerwinus de Stalburg. Gerardus precentor*
Pyramus magister scolarum, et uniuersi eiosdem ecclesie canonici. Amöldus deeanus Tremoniensis. Hein^
ricus comes de Amesberg. et filii sui Heinricus et Godefridus. Herman comes de Rauenisbei^. Symon co-
mes de Tiegneburg. Heinricus comes de Dale. Arnoldus comes de Altena. Fridericus comes de Altena. En-
gelbertus comes de Monte. Heinricus de VSre. Gerardus aduocatus Coloniensis. Heinricus de Volmutsteyne.
Gerardus frater suus. Gozwinus de Volmutsteyne. Hermannus Scoltetus Sosatiensis. Brunsteyn Sosatiensis.
Lodewicus de Waldorp. Lodewicus de Derue. Herbordus de Svanesbule. Albertus comes Tremoniensis.
Acta sunt hec anno dominice incamationis M^.C^.LXXX^'.IX^ Indictione VII. Regnante FRiderico Romano-
rum Imperatore Augusto, et filio eius Rege Heinrico.
Drei Siegel 9 welche mit rothen and grünen Faden angehiiogt waren, sind Terloren gegangeo.
CCCCXCIl.
In nomine sanct^ et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Honasteriensis ecclesie episcopus
secondus. Quicquid fit ad ampliandam rem domns Dei, nostro fauore et memoria hominum dignum daci-
mus. Inde est quod nniuersis Christi fideiibus presentibus et futuris innotescere uolumus, quod Henricus
de Heppen, ministerialis sancti Pauli, uentens in presentiam nostram, decimam quandam, que est in par-
rochia Thetten, nobis in manus nostras exfestucauit. Quam nos uolentes et ipso sie rogante, in honorem
sancti Ludgeri confessoris in ecciesia sua infra Monasteriensem ciuitatem, cuidam altari assignauimus, ut
qui eidem deserutret, aliqaantam inde consolationcm haberet Ne quis autem hanc donationem in caritate
benigna fiactam, alicuius in posterum malignitas possit conuellere, sed ut semper rata et firma sit» aucto^
ritate apostolorum Petri et Pauli, et hac cedula imaginem nostram preferente perpetuamus. Acta sunt hec
anno dominice incamationis M^.C^.LXXX^. VlUF. Indictione Vlla. presidente sancte Romane sedi domino
demente papa tercio. Regnante gloriosissimo Romanorum imperatore Fretherico. conreghante sibi filier suo
Heinrico. presentibus uiris honestis clericis et laicis quorum nomina hec sunt. Prepositus maioris ecclesie
Bemardus. Vicedominus Franco. Prepositus sancti Pauli Franco. Deeanus ecclesie beati Ludgeri Thidericos.'
Wicboldus custos. Adolfiis scolasticus. Lutbertus de Beueren. Albertus dapifer. Thimarus pinoema. Bemar-
dus Werenzo. Bernardus de Meinhuueie. Bernardus de Pykenbroke. Hec autem sunt nomina domorum de
quibus decima debetur. De curti in Bekehem tres solidi. De curti lintlo quattuor sölidi. De manso nidno
XVI. denarios.
Daa mit rothen and grünen Fäden angehängte Siegel ist serstört.
CCCCXCIII.
Ana dem- Archive zu Kappenherg.
In nomine sanot^ et indiuidu^ Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Honasteriensis fcdesi^ episcopus.
Heligiosis quibusque, et hiis precipue, quos cura nostra complectituri solacium libenter impendimus, eoram
orationibus adiuuari preoptantes. Propter quod notum facimus tam futuris quam presentibus, quod Alber*
tos cognomento Dunker, quatuor solidos decime quos a nobis in beneficio habebat, uoluntarie nobis resir
goaüit, cum essemus Capemberg, hac racione> ut eos eidem ecclesie Capenbergensi daremus. Ad quod
DOS pium prebentes assensum, per manum dilecti nostri Herimanni AbbaUs eosdem quatuor solides deci-
me, iam dictf fcdesif Capenbergensi donauimus, specialiter tarnen eos ad lumiaaria sororum deputantes,
hac Qtiqoe ape, ut per tale oommcHiitorium benigna nostri recordatio earum semper mentibus iqfiilgeai^lp
206 118»-
Horum autem quataor solidoram daos dabit nillicas cnrtis Ydenchof , de manso qui m eandem cmüm per*
ttnet, et ex eadem colitar. Et est Ydenchof in parrochya Seprode, cnrtis Johannis de Dolmene. Alii dno
solidi dabantur ex curti Heinrici de Dalmene, que uocatar Widelinchof, et est in parrochya Dnlmene«
Hanc itaque donationem auctoritate nostri firmamus officii, et banno apostolomm Petri ei Pauli ac nostro
oommunimas, eamque presenti apice et sigilli nostri impressione roboramus. Testes hnius rei sunt. Symon
capellanus. Phylippas nobiKs de Elen.^ Ministeriales. Enerhardus de Werne. Israel. Wemems deYbbincdorp
et Suetherus filius eins. Albertus de Austria.
Actum anno dominic^ incarnationis M^C^^LXXX^VIIIR Indictione Vlla.
Daf Siegel, dessen Beschaffenheit mit der suleUt beschriebenen Form übereinstimmt, ist mit rotben Fäden angehängt.
CCCCXCIV.
In nomine sancte et individue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Honasteriensis episcopns. Debitorcs
nos esse cognoscimus subditis nostris et presertim domibus religiosis pacem et securitatem rerum suarum
prouiderc. Notum igitur faeimus tarn futuris quam presentibus Christi fidelibus, quod cella que dicitur
Honholt, a Liutberto de Holenbeke ministeriali sancti Pauli primitus fundata» Sancto Nycasio Remis collata
fuerit, sicut et manuscriptis ipsius celle accepimus. Hanc cellam postmodum heredes et successores
eiosdem Liutberti uidentes sub tarn remotis patronis tepide proficere, sno labore obtinuerunt» quod
abbas sancti Nicasii, consentientibus ceteris fratribus suis, quicquid Juris in eadem cella habebat
resignauit, et heredes cum ipso abbate omne Jus fundationis eiusdem loci Sancto Paulo per ma-
Dtts nostras libere tradiderunt. Hanc autem donationem, et quecuuque prefat^ cell^ tempore nostro sea
predecessorum dostrorum a fidelibus Christi collata sunt, auctoritate apostolomm Petri et Pauli, et scriplo
nostro sigillato, $ub anathematis interminatione in perpetuum confirmamus. Que autem nostris diebus eidem
loco attributa sint, in presenti pagina subscripta sunt. Domus in Synegon, que soluit lU. maltos siliginis
et duos solides. Decitna in Herborn, que soluit XIII. sol. Mansus in Waltthorpe, qui soluit IIL Maltos ordei»
IL maltos auene, VI. modios fab^, et VI. modios pis^. Mansus iu Pungelshe, qui soluit IIU. sol. In Walcgart
VI. mod. ordei et YL auen;. Decima in Aldenthorpe quam tradidit Winemarus de Rodenlo, que soluit XYIII.
modios tritici, et XIL mod. auene. Mansus in Honhorst, qui soluit duodecim mod. ordei. Testes autem
huius traditionis sunt R^idulfus prior, et Radulfus prepositus ipsius Remensis ecclesie. Bemhardus Monaste-
rien»s ^oclesi^ prepositus. Franko vicedominus, et ceteri eiusdem ecclesie canonici. Ludbertus de Beveme.
Herimannus de Monasterip. Adelheidis et filia eins Juditta, et ceteri heredes eiusdem cognationis. Acta
sunt hec anno dominic^ Incarnationis M^. C^ Octogesimo VIIIP. Indictione Ylla. Presidente Romane sedi Papa
demente IIP. Regnante FRiderico Romanorum Glorioso Imperatore.
Von dem an der unten umgeschlagenen Urkunde mit Pergamentstreifen angehefteten Siegel ist nnr ein BmchstScfc übrig.
ccccxcv.
Tn nomine sancte et indinidn^ Trinitatis. || Heremannus Dei gratia Monasteriensis ecclesie humilis mini-
ster. Factum a nobis laudabiliter quod dignum memoria reputauimus, perpetuare litteris humana soUertia
ad hoc reperlis prouidum duxtmus, ne alicuius in posterum cassare temptet inprobitas, quod per nos pie
dtuino cultu dispensauit Caritas. Cum enim auctoritate legis ueteris et neue, usus decimarum mintstris di-
uinr cultus et aitaris debeant deseruire, notum esse uolumus tarn modemis quam futuris Christi fideübos»
quod fratribus Lisbemensis cenobii quasdam decimas partim in parrochia Lippeburch, partim in ipsoram
diocesi prouenientes, solidorum scilicet XX« a domino Wicboldo de Horstmere prius in beneficio a nobb
habitas, et ab ipso cuidam militi Hugoni de Homen inbeneficiatas, sed ab utroqne aicisam libere in manu
»18«. 207
nostra resignatas, integraliter et perpetao respectu diuini muneris contulerimus. Sed quia dies mali sunt»
et sapientiores sunt filii tenebrarum in generationesua filiis lucis, hanc nostram donationem, ipsorum quieti
prouidentes, scripti nostri et sigilli priuilegio eis confirmamus, et quemcunque hec infringere tcmptantem,
aucloritate beatorum apostolorum Petri et Pauli et nostra, perpetuo anathemate innodamus. Contulimus
etiam prefatis fratribus mansum quendam in villa Rasnuwele, quem Conradus de Bekesete ministerialis
noster in beneficio prius a nobis tenuerat. Testes herum clerici. Albertus canonicus maioris ecclesie. SimoB
noster capellanus. Ilerebordus item noster capellanus. Laici liberi. Heremanuus comes de Rauenesberg.
Simon comes de Thekeneburch. Willelmus de Holt. Heremannus prepositus sancti Mauricii. Laici ministeria-
les. Godefridus de Sconebeke. Conradus de Stromberge. Johannes Calf, et frater eins Arnoldus, et alii
quam plures.
Acta sunt anno dominice incamationis M^.C^.LXXX^VIIIF. Indictione VII«. Regnante gloriose Frederico
Romanorum imperatore augusto, anno regni eius XXX^VÜI®.
Dm aufgedruckte Siegel ist das bei 1195 beschriebene, aber schlecht erhalten.
CCCCXCVI.
Aus dem Kopialbucbe des Klosters llarienfeld.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Herimannus Dei gratia Honasteriensis ecclesie episcopus
secundus, monastcrio Campi sancte Marie in perpetuum Amen. Benedicta sit gloria domini qui in electis
suis gloriose cognoscitur operari, dum corda carnalia potentium huius seculi per aspirationem sui amoris
inflammat ardore spiritualis desiderii. Ecce enim quidam uir nobilis aduocatus de Rethe Widekindus et
mater eius deuota Luttrudis gratia spiritus sancti diuinitus inspirati pariter obtulerunt monasterio campi
sancte Marie uniuersa quecumque proprietatis iure possederant infra terminos Angarie et Westfalie uel
ubicumque locorum tam in prediis quam mancipiis libere possessis uel mfeodatis, nichil hesitantes, secun-
dum ueritatcm euangelii in eterna gloria cuncta sibi centuplicata restitui. Vt autem rata permaneret tante
deuotionis oblatio, opus erat ampliori certitudinis argumento. Qua propter predictus aduocatus Widekin-
dus de Rethe et mater sua Luthrudis partem illam prediorum que sub iurisdictione comitis Rodolfi de
Burbenne sita fuit, cum propinquiorem heredem non haberent, mutua compromissione stabilierunt ad ban-
cos iuxta Widenbrukke scabinorum consensu et sententia conniuente, altera uero pars prediorum similiter
Stabilita est iuxta Mattenhim sub baimo Lambcrti comitis, Scabinorum astipulante consensu. Nos quoque
nostre salutis intuitu tantis participare cupientes pietatis operibus, decimam de duabus domibus» Hoincho-
sen et Wersen, et decimam in Börsen, a predicto aduocato resignätas, prefato cenobio ad inopie sue sup-
plementum obtulimus. Nomina autem prediorum libere possessionis hec sunt. Sletbrukke cum uniuersis
attinenciis suis. Tekkincthorp. Spehteshart. Bukkeslo. Helichus. Giuetenhurst. Airbike. Watenhus. Garthus.
Herloge. Caldenhof. Hehnincsile. Berehom. Sculenburh. Hoinhosen. Werse. Sunninchusen. Ostenuelt. Predia
inbeneficiata sunt hec. Othelinchosen. Poppincsile. Tekkinctorp. Mansus in Bellethe. Duo in Bereholt. Ho-
hurst. Pikinhurst. Mansus in Bulte. Hosthus. Mansus in Vehthorp. alius in Herde, alius in Berchsete. alius
in Weslere. Vt igitur hec nostre constitutionis pagina rata pcrmaneat et inconuulsa, sigilli nostri annexione
eam roborare curauinius, auctoritate Dei et nostra (erribiliter exc(mimunioantes eum, qui beafte Marie cam-
pum in modo oblatis uel in fulorum. o&rendis iuqiiietare presnmpserit. Acta sunt -becsmAO ab incatnuK
tiooe Domini M^C^.LXXX^VUIl^. indictione VU. presidente Romane sedi Clemenie papa tercio. Frederico
Romanomm imperitore augustOb Huius rei testes sunt. Hermaniras abbaa de Cappeaberg. Wiozo abbasi
de Lesborn. Nicidaus de Hersuithehuseit Prepositus Hermannus ad sanctum Maurimmi» Franoo prepositis
sancti Pauli Tbeodericus prepositus sancti Lodgeri. Comes Hermannus de Raseosberg. Comes Symoa de
Tekkeneburg. Bemhardus de Lippjn. Hermenricus de Wasinken. Meozo. Aldach de BolthoseR. Wahhems
de Belea. Geriiart CleiboU. Rathari de Berchaeta et alü quam phires. f ij . * ■
Digitized by VjOOQIC
$08 118».
CCCCXCVII.
A«t dem ÄrcbWe dot Klosters Gertnidenbers «o Osnalirucfc.
In Nomioe sancte et indiuidue Trinitatis. Arnoldns Dei gratia et Beati Petri apostolorom principis
dignacione Hosncnburgensis ecciesie episcopus. SoUicitudo nobis impositi regiminis ammonet nos ecclesia-
rum Deirinaxime uero monasteriorum quieti ac paci prospicere, qaia multo nunc grauius est, rcfrigescente
karitate et malorum habundante importunitate , ea conseraare, quam dudum ipsa fundare* Ea propter
eenobiom sancte Gerthrudis, qaod pie memorie Phillippus episcopus sununa deuocione constrnere cepit,
nos Stabilire ac defcnsare omni studio intendimus, ut sicut ipse fundactonis auctor, sie nos consummacionis
collaboratores efficiamur. Si qua igitur immunitatis iura, si qua munimina diuturn^ pacis et iuste libertatis
secundum generalem immunitatem omnium cenobiorum a sanctis patribus ipsis institutam, idem pius Am-
dator ipsi loco contulit, nos rata esse decreuimus. Scti. Sanctimus igitur et confinnamus, atque anctoritate
Patris et F. et S. S. et beatorum apostolorum Petri et P. ac nostre humilitatis officio et banno corroboramus,
Vt ab onmi seruicio epischopali ecciesia hec sit liberrima, et ut nulla secularis persona infra ambitom
cnrie habitacionem sibi faciat, et ut nuUa ecciesiastica secularisue persona» nee archidiaconus nee aduo-
catus, ullam sibi iuris dicionem in omni ambitu fundi raonasterio deputali osurpet Cuius termmi hii sunt
Ab Oriente domus Limbnicge cum agris cultis et incultis, pratis et omnibus domui attinentibus, usqoe ad
riuulam qui uocatur Yorth, et in omnibus circa ipsum ecciesie areis, a meridie in onmibus areis quas ec-
ciesia citra et infra Wetherkamp et Broil nunc possidet, uel in futurum adipisci potuerit In occidente in
omnibus areis quas ecciesia cum agris cultis et iucultis et pratis nunc possidet et in futurum adipisci po-
tuerit^ usque ad riuulum qui uocatur Suntelbcke, ab aquilone domus Espelo cum agris cultis et incultis«
pratis et omnibus domui attincntibus. Et omnia infra hos terminos constitnta beat^ Gerthrudis ecciesie
attinencia, cuncta sub manu prepositi disponenda statuimus. Vt autem hec ut statuimus firma et stabilita
permaneant, consilio et conniuencia maioris prepositi Lentfridi, et eiusdem ecclesi^ decani Joseph, et
omnium fratrum maioris ecciesie, hoc scriptum damus et sigillo nostro confirmamus. Et quia dies mali et
sensus hominum praui sunt, in futurum omnem aduersantem atque piis studiis nostris quolibet modo insi-
diantem, anctoritate domini nostri Jhesu Christi et beati Petri anathematis gladio percutimus atque perpetue
ulcionis reum diabolica sorte dampnamus. Testes. Lentfridus maior prepositus. Joseph decanus. Radolfus.
Hermannus. Thidericus. Gorfridus. Drogo. Adam. Arnoldus beati Johannis prepositus. Rothgerus. Canonici
Laici. Rikenze. Gerhardus pincema. Heinricus dapifer. Gerhardus camerarius. Hartbertus de Iburch. Gisel-
bertus de Thome. Rikenze. Alf. et alii plures. Actum anno dominico incarnacionis M. C. LXXX. Villi. Indi-
ctione VI«. Roman^ ecclesi^ presule Vrbano. Friderico imperatore. Christo regnante. AMEN.
Das mit Pergameotstreilea angehaogte Siegel ist ia einea letaeoeo Sack eiogeoäbt «nd, wie et acheiBl, serstoii.
CCCCXCVIII.
Aus dem Archite des Klosters Gertradeaberg tu Osnabrück.
In nomine sanpt^ et indinidu^ Trinitatis. Arnoldus Dei gratia Osnab. fcciesie episoopiis, soocessori-
b«s sxm episcopis et omnibus fidelibos presentibus et futuris, merito laborare, premio triomphare. Signi-
fico caritati uestre, quqd quedam uenerabilis matrona in ciuitate nostra nomine Gerthrudis, quf fuerat uxor
Johannis magni, quäadaiii terrulam que Broil dicitur, distinctam ab aiia terrula quf eodem nomine uoca-
tur, et quatnor agros ioontiguos agris beate Gerthrudis, et casam unam, quf sibi uir suus prior Wluamus
ut inde exhiberetur roliquerat, ^cclesif beatf Gerthrudis assignare nolens pro remedio anime sue et filie
sae nomine Madithiklis, ^qu^ in eodea claustro consortio religioaamm feminaram adiunda fuit, me cum
preposito eiusdem loci nomine Öthelrioo et fratribus et sororibus gratia beal^ Gerthrudis «fuf magps impa«
Digitized byC^OOQlC
4189. 20b
lit obienta interpeUaait, ui proprietatem horam bonorum, que episcopio nostro attinebat, ad ecclesiam
bcate Gerthrudis transrerrem, et &i abundantia episcopi inopiam filie sae illius ecclesie in tanto sub-
Icuarem. Ego aatem precipue meritis beale Gerthrudis, deinde tarn piis causis et tarn dignis interueiitio-
nibus reniti non potui, ei primo ut filii eiüs Bertoldus, Johannes, Gerhardus et Gisilbertus, qui hec in be-
neficio receperant resignarent exegi, quo facto eadem bona per sententiam ecclesi9 beate Gerthrudis iure
pcrpetuo contradidi. Contestor uero terrore diuini iudicii, ne quis successorum nostrorum episcoporum
ucl aliorura hanc traditionem meam rite factam in quoquam labefactare audeat, ob quod etiam eadem
bona ecclesie beate Gerthrudis in possessionem perhennem banno beati Petri et meo confirmaui, et hanc
actionem sigilli mei inpressione signaui. Si quis uero temerator ea que facta sunt uel in toto uel in parte
infirmare attemptauerit, cum Dathan et Abiron qui bonis institutionibus Moysi obmurmurare ausi sunt,
damnationem inueniat. Testes hi sunt. Lentfrithus cathedralis ^cclesie prepositus. Joseph decanus« Heri-
mannus canonicus. et reliqui. Arnoldus ecclesie sancti Johannis prepositus et eins canonici. Ex laicis Ry-
chizo rector ciuitatis. Gerhardus pincerna. Ileinricus dapifer. Gerhardus camerarius. Gisilbertus de Thorne.
et alii multi. Actum anno dominic^ incarnalionis M^.C^LXXX^.VIIII^. Indiciione VI. Romane ecclesie pre-
sule Vrbano. Fritherico imperatore. Arnolde Osnab". ecclesi§ episcopo. Lentfritho cathedralis ecclesi^ pre-
posito. Joseph decano. Arnolde ecclesie sancti Johannis preposito. eo anno quo terra ' promisslonis a paga-
nis inuasa est, quo imperator Frithericus cum aliis regibus et principibus ad recipiendum eam se cruce
signauit. Feliciter AMEN.
Das mit PergamenUtreifeD angehängte Siegel Ut in einen leinenen Sack eingenaht, und dem Gcftihl nach sehr beschädigt.
CCCCXCIX.
Ana dem Kopialbuche dea Klosters Marienmünster.
In nomine sanct^ et indiuidu^ Trinitatis. Adelhogus Dei gratia Hildeneshemensis episcopus. Ea que
ob remedium animarum instituta sunt, dignissimum est hominum memorie commendari, ut qu^ digne et
ordinabiliter semel disposita fuerunt, nuUa ualeant subsequeutium aut temeritate aut ignorantia diuelli, et
exemplo pie deuotionis alii ad similia prouocentur. Hinc est quod notum esse uolumus presentibus ac
futuris, quod Henricus frater aduocati Hugonis qui de Insula dicitur, bona qu^dam sita in loco qui dicitur
Brockhusen prope Swalenberg, quem a nobis feodali iure tenebat, consensu et collaudatione heredum
suorum, congregationi qu^ est Monasterü iuxta predictum locum nouiter institute dimisit, datis ei ab abbate
et congregatione XXIII. marcis argenti Sed quia bona prememorata ecclesie nostr^ erant et ab ea per
manus nostras tenebantur, oportebat ut ecclesi9 nostre per alia bona fieret recompcnsatio, cum ad alienam
predicta bona transirent ecclesiam. Vnde idem Henricus partem predii sui inVorsothe, quod singulis annis
talentum soluit, ecclesi^ nostr^ contulit et in beneficio a nobis suscepit, bona uero quo dimiserat dimidiam
tantum marcam persoluerunL Et hoc idem factum est compromissione heredum suorum, preposili Lu-
doldi, Hugonis, Lippoldi et fratris eius Justacii. In collatione quam fecit Henricus predicto loco, que fuit
Nyenstide, presentes erant fratres eius Ludoldus et Hugo. Hermannus de Boddenstene. Gerhardus cogna-
tus episcopi. Luderus. Hermannus Storm. Conradus de Sytheren. Euerhardus Hereuorde. Vbi idem Henri-
cus predium suum contulit ecclesi^ ad piscinas presentes erant Bertoldus maior prepositus. Prepositus
sancte crncis Ludoldus. Abbas sancti Godehardi Thidericus. Hugo aduocatus. Lippoldus de Eschere. Lippol-
dus filius aduocati. Euerhardus de Embrike. Matheus de Barem. Luderus de Sutherem. Conradus de Sa-
therem Et ut in omne postfuturum lempus hec inconuulsa permaneant, bahni nostri auctoritate ea con-
firmamus et testimonio sjgiUi nostri consignauimus, apposito etiam sigillo maioris ecclesie, consensu prepo-
siti maioris Bertoldi, decani Bernonis, prepositi Godefridi, prepositi Eilberti, prepositi Ludoldi, Hartbertt
cantoris, Brunonis cellerarii, Lodowici, Tbetmari de Curia dominorum, Johaimis Albi, Magistri Rolandj. t
Cod. dipl. hiat. WeaiiaL U. 27 Digitized by V^OOg IC
210 118» ^1190.
Hagistri Johannis, Conradi de Bobekno, Friderici, Burchardi de Woldenbeif, et Lad<dfi Hermaimi de Li*
chowe. Acta siiDt h^ anno ab incarnatione Domini M^C^LXXX^' nono.
D.
Notum Sit Omnibus Christianis presentibus et futuris, quod quidam fideles, salutis animaram suaram
meroores, uidelicet Werengis et uxor sua Jutta, XII. denarios decimarum de agris iuxta sanctum Mauri-
cium prouenientes optulerunt sancte Marie trans amnem, et Albertus de eimiterio II. denarios, et alii qui-
dam Deo deuoti tantum de suis rebus addiderunt, quod summa facta est XXI. denariorum. Ecciesia uero
de uoluiitate offerentium hoc obseruandum inslituit, ut denariis iam diclis uinum emptum in tribus sollem-
pnitatibus, natiuitate, pascha, pentecoste, populo ad communicandum conuenienti, canali de calice, sicut
moris est distribuatur, et si quid residuum fuerit, sacnGcio altaris ad hospitale deferdtur. Acta sunt hec
,anno dominice incarnationis H^C^.LXXX^.VIIII^. Indictione VI. sub papa demente, Imperatore Friderico.
Dm Vorstehend« ist auf ein langes, schmales Stuck Pergament geschrieben, auf dessen Rückseite man Spuren findet,
daw es aus einem Mess- oder Chor- Buche herausgeschnitten ist. Die Schrift könnte der angegebenen Jabrxalil
gleichseitig sein; übrigens findet sich kein äusseres Beglaubigungsseicben.
1
DI.
Notum facimus cunctis Christi iidelibus tarn futuris quam presentibus, qualiter Burchardus de Belcha
faereditatem suam quam possidet in Otaghuseii cum consensu filii sui Rehinbodonis legitimi heredis pro
sua et parentum suorum animabus ecciesie Dei et sancte MARIE canonicorum usui profuturam obttilit»
predictorum siquidem bonorum successor Jherosoh'mam proiiciscens huius pacti summam ratam esse ooluii
tali conditione, quatenus ipse reuersus absque omni impedimento bona sua libere rehabeat. Desideramos
etiam uos scire, 6ham prefati hominis cum generatione que ab ea descendit ab his bonis numquam esse
expellendam, quamdlu debito iure tributum persoluat. Redditus sunt annuatim quinque modii tritici et
unus porcus cuius precium duos solides bene ualeat. Mancipia de generatione Hacekan duos nummos ad
censum annuatim persoluent, suppellectilem pro duobus solidis rediment, melius quod babent uestimentum
dabunt. De generatione Hazzikan quiUbet puerorum duos nummos annuatim persoluet, pro suppellectile
duos solides. Si matrimonium inter eos quispiam contrahere uoluerit, pro duobus solidis se liberabit Et
ne hoc a posteris nostris ignoretur, uel per aliquas occasiones obliuioni tradatur, paginam hanc sigillo
nostro signatam in testimonium huius actionis conscribi iussimus. Actum Angarie anno dominice incarna-
tionis millesimo. centesimo. octogesimo nono. indictione Via. domino demente urbis Rome episcopo. Domino
Frederiko Romanorum imperatore et semper augusto Gerharde aduocato. Huius rei testes aderant ex clero.
Reinricus sacerdos. Robertus custos. Randolphus cellerarius. Ex laicis. Florinus. Fridericus de Speincha.
Heinricus de Blankana. et alii multi.
Auf dem mit Pergaments! reifen auf die Charte gebetet gewesenen, jetzt aber losgetrennten, kreisformigeD Siegel, aieht
man das Bildniss eines sitsenden Bischofs, von dessen Umschrift noch su lesen ist: S. Dionisius . • .
DU.
HEINRICVS Dei gratia Romanorum Rex et semper Augustus. Yninersis presentem paginam intaentH
bos notam fieri uoinmus, quod nos Corbeiensem ecciesiam a theloneo nostro, quod apud Werdam coUigi
seiet, liberam dimittimus et exemptam. Omnibus itaque nuncHs nostris, qui pro tempore procurationem
Werde habituri sunt, districte nolumaa esse preceptum, ut a nunciis Corbeiensis abbatis et ecdesie nnOaiD
Digitized byC^OOQlC
reqnirant iheloneom, sed liberam eis den! transitom sine granamine et impedimeoto. Ad cuias roi eui-
dentiam presentem cartam exinde conscriptam sigillo nostro iassimas communiri. Huius rei testes sunt.
Sifridus Hersfeldensis abbas. Heinricus Imperialis aule prothonotarius. Cunradas de Halla capellanus noster/
Hartmannus de Bedingen. Cono de Mincenberc. Heinricus camerarios de Lucia, et alii quamplures.
Datum Frankenuort anno dominice Incarnationis M^C^.XC^. Indictioue Vlll. VIIlo. Kai. Maij.
Das Siegel, welches aogebängt war, ist verloren gegangen,
DIU.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia sancte Monasteriensis ecclesie epi-
scopus sccundus. Voluntatis ac propositi nostri est, cunctis diuino cultui mancipatis in suis necessitatibus»
prout facultas suppetit subuenire, maxime tarnen eos quos cura et sollicitudo nostra fouet, propensius nos
decet promouere. Siquidcm cum indigentie eprum pia intentione suhuenimus, uel certe uti numerus famu-
lantium Deo multiplicetur nostris expensis effecimus, non minus eterne nostr^ saluti, quam eorum utilitati
consulimus. Hac igitur causa decimam XVI. solidorum in Lembeke et inBriicho cum omnibus ad eandem
pertinentibus, quam uidelicet decimam Godescaicus de Sapperoth in bene6cio de manu nostra habuerat,.
llbere nobis resignatam, Lysbernensi ecclesie spe retributionis eterne contuiimus. Item eidem ecclesie con-
cessimus VI denariorum decimam in Structhorpe. Vt autem hec benignitatis nostr^ largitio rata et incon-
uulsa-permaneat, paginam hanc inde conscribi et sigilli nostri fecimus impressione muniri. Sed et ne forte
quisquam prefatas decimas uiolenter audeat inuadere, uel attemptare presumat, ^banno episcopali confir-
mamus. Nomina etiam testium qui hiis interfuerunt annotamus. Testes. Herimannus prepositus sancti Mau*
ritii. Albertus. Heinricus Magister scolarum. ApoUonius. Laici. Godescaicus de Sapperoth, et frater eius.
Rudolfus. Gerlagus Thickebier. Thietmarus pincerna, et alii plures. Si quis igitur hec infringere temptaae-
rit, si hiis cognitis non resipuerit, perpetuo anathemati subiacebit. Acta sunt autem hec anno dominice
incarnationis M^'.G^'.XC^ Indictione VIIK Regnante Friderico uictoriosissimo Romanorum imperatore augusto.
Conregnante ei Heinrico filio suo gloriose Romanorum rege, anno imperii eius XXX^VIUP.
Das Siegel ist mit Pergamentstreifen auf die Charte geheftet, sehr länglich elliptisch und mit einem nur wenig erhabe-
nen Rande. Die Figur des sitsenden Bischofs ist der, auf dem bei 1195 beschriebenen Siegel sehr ahnlich » aber
länger, und die Umschrift (nicht, wie auf dem eben genannten Siegel, durch die FSsse des Bischofs unterbrochen,
sondern den gansen Rand einnehmend) heisst: Herimannus DI. Gra. Monasteriensis Episcop'. Sdcs. f.
DIV.
Abschrifllich mitgetheilt durch den Bibliothekar Moojer in Minden. •
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Thietmarus Dei gratia Mindensis Episcopus. Ad dilatandum
caritatis bonom lex priuata sancti spiritus orthodoxe fidei uiros ad uaria producit societatis uincula, ex
qaibus uelud per diuersos uiarum tramites ad summum tandem perueniant bonum. Hec lex homines di-
sparis condicionis et diuersarum nationum in unum coadunat. Hec eadem plerosque de clero Mindensi ad
hoc inclinauii, ut preter multiplicia tarn uiuprum quam mortuorum in elemosinis et orationibus remedia
semel in anno quolibet ad uisitanda limina nirginis Marie in Onerenkerken studio deuotionis conueniant,
ibique ad laudem^ Dei et genitricis eius ymnos diurnos et nocttimos deoantent. Sed quia cousiderabant
quosdam ab hoc comitatu diuelli, quos Studium quidem deuotionis allexit, sed uerecundia paupertatis domi
detinuit, talium consulendum inopie laudabiliter decreuerunt. Mansum itaque de cultis agris in Velden a
preposito H, et ecclesia de Ouerenkerken titulo emptionis comparabant, uidelicet IUI«»* marcis quas idem
prepositus ad emptionem prediomm in Sulbike addidit, nuitentes eom eiusdem prepostti cuslodie ac cd- T
27 » Digitized by V^OÜQlC
2t2 ii90.
tire, süb pensione tali, quatinas annuatim decano sae fratemitatis quatoor solidos IGndensis monete in
'ic sancti Gorgonii Minde representet, at de bis clericis eiusdem fratemitatis, qaibus propria facultas non
iippeteret, ad prenominatum locum conuenientibus pastus prebeatur, et in alios paupenim nsos distriba*
tur. Addentes et hanc prouisionis caatelam, ut si, quod absit, ipsorum fraternitatem contiagat exspirare»
adem pensio saoctimonialibus eiusdem monasterii in Octaua beate Marie natiuitaüs in qnoscunqne uelint
isus persoluatur, ut in Dei seruicio et fratrum memoria deuotiores existant. Vt autem hec inconcussum
perpetuilatis robur optineant, presentem cartam impressione sigilli nostri signauimus, et ea que in ipsa
jonscripta sunt banno nostro firmauimus. Acta sunt hec anno dominice inearnationis M^.C^.LXXXXmo. anno
pontificatus nostri quinto. Nomina autem testium huius rci subscripta declarat series. Wemherus maioris
ecciesie prepositus. Conradus decanus. Reinhardus sacerdos. Volcmarus sacerdos. Hermannus sacerdos. Con-
radus diaconus. Nithungus diaconus. Hildeboidus diaconus. Licfhardus diaconus. Otto custos diaconus. Liu-
doldus subdiaconus. Heinriciis subdiaconus. Thidericus subdiaconus. Liefhardus subdiaconus. Reinboldus pres-
byter. Rainwardus presbyter. et plures alii diuersi ordinis clerici.
DV.
Aus dem ältesten Kopialboche des Stifts Conrej.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Widikindus Dei gratia Corbeiensis ecciesie abbas, canctis
snccessoribus suis in perpetuum. Cum nos quibus ecclesiasticarum rerum Deo ordinante gubernatio cre-
ditur, ex iniuncte nobis amministrationis officio ecclesiarum semper teneamur utilitatibus prospicere, in
ecclesiasticarum rerum distribulionibus ac feodalibus obligationibus sollcrter debeamus ad meutern redu-
ccre, no ea que magna siimt expensa et graui rcquisita labore, absque magna deliberatione
debeamus rursus obligare. Indc est quod tam prcsentium quam futurorum memorie transmittimus,
quod duo fratres, Corbeyensis ecciesie ministeriales, officium pincematus infra muros urbis a duobus
propinquis suis Godescalco et Walderico, sub antccessore nostro domino Conrado, datis ipsi VIII.
marcis ac prefatis cognatis suis XII., in beneficio acquisierunt, quibus utique idem officium nulla
hereditaria successio, sed munerum contulit interuentio, In quo munerum officio multa eidem ante-
eessori nostro inferentes grauamina, resque sibi credilas incircumspecte dissipantes, nil effiisioni sue
sufficere arbitrnbantur, ipsum quoque officium multociens resignare conati sunt, cum prefatum antecesso-
rem nostrum tum comministcriales suos super ipsius acquisitione soUicitanles. Cum ergo in huius locum
amministrationis fuisscmus Deo ordinante conslituti, predicti fratres in proposito priori perdurantes, nobis
attentius supplicauerunt, ut officium suum ab ipsis uellemus redimere. Nos itaque antecessorum noslrorum
dampna ex eiusdem officii usurpata abusione pensantes» nostramque ac successorum nostrorum immo eccie-
sie utilitatem ex eiusdem redemptione ad animum reuocantes, solebant enim omnia uictualia nostra, uinam
scihcet et mefet ceruisiam et omnem annonam ad cellarium nostrum pertinentem sub custodia sua habere
et cai placuit eadem bona seruanda et passim distribuenda conferre, tantamque potestatem sibi in officio
isto asserere conabantur, ut nobis et antecessoribus nostris palam intercederent, ne claues celiarii nosiri
deberemns ah'cui committere, de rebus quoque nostris pröprias domos ac familias alere et in ipsis dissi-
pandis nnllnm omnino modum teuere. Hec inquam considerantes, idem officium pro XXX. marcis argenli
redemimus, ut nos et successores nostros a tam grauis dispendii absolueremos laborinto. Cum ergo ean-
dem peconiam integre persoluissemus, predicti fratres Godescaicus et Waldericus com patre suo Henrico
idem officium, pro pecunia quondam sicut dictum est acquisitum, manu et lingua resignanerunt, omni in
hoc iuri suo prorsus abrenunciantes, omni heredum suorum adhibito consensu. Nos uero, ne aliquid snf-
ficientis cautele omitteremus, in sentencia quesiuimus, si bona per emptionem et qnorumlibet acquisita
absque heredum possent resignari consensu, ac Heinricus de Emberike sentenciam dedit, quod in hac
resignatione et quorumlibet bonorum resignatioiie sie acqoisitonim heredam conaenientia bm ep^iMoes-
saria.' Cui sentencie oinnes qQonim nomina iofra ad testhnommii scripta sant ei alii qnamplares qtii ibi*
dem tnno affnerant unanimiter assenserant Qaod ut posteris nostris liqueat et otonem dabietatis scnipu-
lam possit reseoare, Presentis pagine tenorem conscribi fecimas et sigilli nostri impressione roborari. Testes
in quonun presentia hec acta sunt iussimus annotari. Sunt autem hü, qui sentencie consenserunt et huic
facto interfuerunt. Meinhardus raaior prepositus. Reinhenis camerarius. Conradus portarius. Johannes capel-
lanus. Laici liberi. Efkewinus de Diseldessen. Euerhardus de Brochusen. Gerhardus Trater eius. Ministeriales,
Erenbertus camerarius. LiudolAis dapifer. Tidericus comes de Horhusen. Wastmodus marscalcus. Bodo et
Henricus de Horhusen. Fridericus comes de Huxaria. Carolus de Nigenkerken. Helmwicus, Reinherus, Ar-
noldus. fratres de Porta. Heinricus, Amoldus fratres de Hastenbike. Gerbertus, Heinricus, Carolas fratres
de Liutmersen. Widolo et Liudolfus fratres. Conradus de Ämelungessen. Volcqninus Rufus. Heinricus de Em*
berike. Albertus Rimpo. Johannes de Beringbusen. Christianus de Stale. Heidenricus de Widinchusen. Her-
boldus de Rumbike. Bertoldus de Kuribike. et alii quam plures. Acta sunt autem hec anno dominice in-
camationis M<>.C®.XC^. Indictione VUI. anno prelationis nostre primo.
DVI.
Original im Besitz« des CrimioaUDirectort Dr. Gebrkea tu Paderborn.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis: || Hogardis Dei gratia Heresiensis ecclesie abbatissa. Factum
quod obliuioni subtrahere et posteris insinuare prouidimos, litteris perpetuare humana soUicitudine ad hoc
repertis cautum duximus. Nouerit itaque posteritas, quod Gerdensis cenobii prior Humbertus molendinum
quoddam in Dallessen quatuor marcis et dimidia a ({uodam Henrico de Hiddessen, qui hoc a nobis iube-
nefidatum tenuerat, assensu nostro et permissu coemerit, ea tarnen condicionei ut hoc a nobis eo iure
quo et alia quedam bona tenent, perpetuo obtineant Preterea quidam Antonius de Istincthorpe mansum
in Osterhusen, a sacerdote de Istincthorpe Thitmaro in concambio pro predio suo receptum, cum filia
sua eidem cenobio, eodem iure, assensu nostro contulit, et X. iugera sue proprietatis uendidit. Ut autem
hec omnia rata et inconuulsa perpetuo maneant, hanc inde paginam conscribi et sigillo nostro fecimus
confirmari, testibus subternolatis, anathemate subscripto. Testes. Gerthrudis preposita. Bertradis decana.
Regenwiza. Sophia custos. Juthita. Bernardus canouicus. Amoldus. Wicbertus canonicus. Heremannus. Mini*
steriales. Albero comes. Wernherus de BrakeL liudolt de Westen. Vlricos de Wlfershem. Emest Streuel.
Bertoldus de Ospringe» Godescalcus de Smechte et alii plures. Acta anno dominic^ incarnatioois H®.C^XC<^.
Indictione VUI«. anno Frederici imperatoris XXXMX^.
Das mit Pergaroeatstreifen auf die Charte geheftete und Torsüglich gut erhaltene, ellip^scbe Siegel tetgt die sksende
Aebtissinn, in der linken Hand einen Zweig , in der rechten ein grosse«, anf ihrem Schoosse mhendea Band mit
einer Innschrift haltend, von welcher nur der Schluss: XPi S'VO, noch s« erkennen ist; die Umschrift heisst: Ho-
cardis. D'i. Gr'a. Abbatissa. i. Herse. f.
DVII.
Ans einem alten Copiario des Ludgeri- Stifts *),
In nomine Sancte et indiuidue Trinitatis. Herimannns bei gratia Monasteriensis episcopus Secundus.
Quoniam ea que in tempore Sunt, cum tempore labuntur, et hominum memoria nee diutuma permanet,
nee res ut Sunt firmiter continet. Ideo necessarium et utile est scriptis ea committere, que posteritaü ad
*) Das noch vorhandene Fragment dieses Copiariami Ist an den in der Abschrift mangelhaften Stellen bMtkm
Digitized by
;<SoogIe
ueram de hiis noticiam habendam cautam es(^ transmittere. Presenlibiis igitnr ac futaris scriplo carte hains
QOlum esse uolomus, quod commuoioato prelatorum nostrorum consilio, parrochiam ciutlatis nostre, coi
prius usque ad ea tempora solus sacerdos Ernestus preerat, scilicet qui ecclesie beati Lambert! preside--
bat, pluribus sacerdotibus assignauimus» el de uiia plures parocbias instituimus, qui curam laute plebia et
diligeDtius et magis suificieDter agerent, et corpora defunctorum, que uno claudi cimiterio non poterant^
pluribus cimiteriis comtnodius applicarent. Sed ne sacerdos beati Lambert! dispensaüoDis nostre aliquo
dispendium, statuimus ut a singulis ecclesiis quas . . . ales instituimus, aonualim aliquem fmctum
idem • . • . quoad uiueret perciperet. Ecclesia itaque beati Ludgeri, quia . . . parochie partem faerat
ooosecuta, maioris pensionis debita solucbat, que ipsius ecclesie decanus, cui parochiam decanatui con-
iunsimus, prescripto sacerdoti soluere tenebatur, annuatim uidelicet IX. sol. Tempore uero procedente,
cum Decaous ecclesie beati Ludgeri in solidis soluendis negligens inveniretur, et a prefato sacerdote beati
Lambert! sepius in causa super hoc trahcretur, quod a nobis est instilutum, uostra voluutate in melius esl
permutatum. Sepedictus equidem Sacerdos beali Lamberti magis eternam retributionem quam emoluroenta
concupiscens transitoria, Ecclesie beati Ludgeri et ipsius loci decano pensioaem IX. solidorum a nobis in-
stitutam hac condicione remisit, ut ipsius loci canonici singulis annis festum beati Lamberti sollempniter
celebrent, et Decanus ipsorum eodem die XYIII. deuarios ipsis canonicis persoluat Preterea sacerdos ipse
beati Lamberti, cuius tempore hec sunt ordinata, tamquam vnus de canonicis, communionem orationum,
et post obitum suum perpetuam in ecclesia beati Ludgeri habeat Memoriam. Vt autem hec rata perma-
neant et stabilia, presenti cartula inscribi et inpressionis nostre Signacuk) iussimus insigniri. Testes huius
rei sunt Bemhardus summus prepositus. Franco Decanus. Herimannus sancli Mauricü prepositus. Theoderi-
cos beati Ludgeri prepositus. Albertus beati Lamberti Decanus. Heinricus scolasticos maioris ecclesie« Hei^
mannus de Ludinchusen. Heinricus de Bure. Theodericus beati Ludgeri Decanus. Wicboldus Gustos. Adoi*
fos scolasticua. Wicmaunus. Ai*noldus. Symon capellanus episcopi. Bertoldus decimator. Ludewicos Juueois»
DVIIl.
In nomine sancte et indiuidu^ Trinitatis. Widikindus Dei gratia||Corbeiensis abbas. Qoante sollicitu-
dinis studio, et quam sincero nostr^ deuotionis aifectu circa honorem, commodum et omnem profectom
ecclesi^ nostre pro posse nostro semper fuerimus intenti, et propter ipsam uariis expositi tribulatiouibus et
angustiis, nouit ille quem nihil latet Daus, nouerunt et plurimi, sicut credimus, iuxta paruitatem nostram
per operis probationem ^liquando, licet non quociens desideraucrimus, nostre intentionis affectum osten-
diase. Inde est quod circa sarcoia^i beati Viti et ipsius monabterii reparationem firmissimum diu proposK
mm habuimus» illo tarnen ne maturiorem haberet processum, per varias multorum iniurias et similia bis
impedimenta prorogato. Nunc igitur eidem proposito nostro in aliqua parte et In pluribus adhuc uita co-
mite per diuinam miserationem satisfacere cupientes, et ad reparationem sarcofagi beati Viti specialiter ei
ipsius monasterii et ad consimilia de nouo comparanda conferimus, que a nobis propriis laboribus et ex-
pensis sunt conquisita. Hec scilicet, censum uoue uillc in Gorbeia, omnes denarios qui dantur trans aquam
de noualibus circa Tezethhusen, aduocalias insuper bonorum quorundaro ecclesie nostr^ quas a domino
Godescalco de Perremont pro GG>». et LX«. marcis tenemus inpignoratas, scilicet aduocatiam in Yolcmer-
sen, aduocatiam in Liuttersen, aduocaliam in Mulenhusen, aduocatiam in Dasburg, aduocatiam in Papen-
hem, aduocatiam in Budelesthorp, aduocatiafti in Hestcn, aduocatiam in Ziatessen. Hec autem ^lesie
nostr^ custodi, ad eorum tarnen impensas qu9 supra dicta sunt, et non ad aliqua ex bis qu^ costodie uel
alterius officü ratione sunt comparanda, decreuimus exhiberi, et iuxta capituli cousiiium in usus monasterü
erogari. Vt autem hec donatio stabilis et firma et in perpetuum ualitura consistat, presentem paginam
sigiUi nostri munimine fecimus insigniri, successores nostros per tremendnm Dei iudicium rogantes et con-
testantes, ne quia temere infringere presumat, quod nos pia deuotione in usus monasterii rite constat ob-
Dig'itized by L^OOQ IC
ti9t. 246
tultsse. Testes bii stmL Albertos prior. Johannes preposttos» et totos connentns Corbeiensis. et Canonici
Noue ^cclesie. Laici. Frithericus de Perremont. Conradus de Dissildissen. Liudolfas iunior dapifer. Thideri-
cos pincerna. Wastmodus marscaicus. Conradus de Amelangessen et filios eius Hereboldus. Amoldos de
porta. Heinricus de Scerae. Conradus de Boffessen. Conradus de Linthardessen. Heinricus et Widilo filius
eins de Botveit Bertramus de Stamme, et alii quam plures.
Oai groMe kreisförmige Siegel ist mit einer geflochteneo Scbonr angehängt, aber sehr beschädigt. Mit dem bei der Ur»
künde desselben Abtes von 1191 beschriebenen kommt es im Allgeneinea uberein, seigt aber in der Form der noch
•ichtbaren Buchstaben und einigen anderen Einselnbeiten eine Verschiedenheit des Schnittet.
DIX.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Widikindus||Dei Gratia Corbeiensis abbas. Cupientes me*
moriam nostram apud fratres nostros in benedictione perennare, bona ipsis utrobique tarn in corpore quam
in anima studemus pia soUicitudine prouidere. Vnde notum esse uolumus tarn presentibos quam posteris»
quod uineam in Bilenberg, quam nos a principio eius excoli et proprio labore fieri fecimus et expensis»
dilectis ac venerabilibus fratribus nostris ad ipsonim prebendam, pro remedio animf nostr^ et ad agen-
dum tarn patris et matris me^ et nostrum anniuersarium contulimus, ita tamen ut ipsi nobis, siucf in nostra
remanserimus dignitate, siue renunciauerimus eidem, de prefata vinea pocioris eius vini sex plaustratat
persoluant annuatim, post mortem uero nostram pleniter fratrum cedat utilitati. Decimam autem eiusdem,
port^ et hospitali ccclesie nostre ex ^qua parte diuisionis hinc inde iugiter persoluant. Yt ergo huius dona-
tionis factum nulla in posterum obliuione deleatur, sed in perpetuum firmum et stabile permaneat, pre-
sentem . • . sigilli munimine fecimus insigniri. Testes Albertus prior. Johannes prepositus, et
totus conuentus monasterii nostri. Canonici Neue ecclesie. Laici. Frithericus de Perremont. Liudolfus iunior
dapifer. Thidericus de Horhusen. Wastmodus marscaicus. Conradus et filius eius Hereboldus de Amelun-
gössen. Heinricus et filius eius Widilo de Botveit. Bertramus de Stamme. Conradus de Boffessen. Heinricus
de Scerue. Johannes de Hostein. Hereboldus de Rimbike. Godefridus de Budikerthorpe. Et alii quam plores.
Das Siegel, welches angehängt war, ist verloren gegangen.
DX.
Aus dem ältesten Ropialbuche des Stifts Corvej.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Widikindus Dei gratia Corbeiensis ecclesie abbas. Sciant
presentes ac posteri, quod cum in concambium quarundam decimarum quadraginta quadrantes in bonis
nostris Sirikessen domino Paderbomensi assignassemus, accidit postmodum, quod in cuiusdam contro-
uersie compositione, que inter ipsum et nos facta est, ordinatum est, nt pro predictis moldris toti-
dem nobis dominus Paderbomensis in curia sua Wynechen annuatim faceret assignari, donec eosdem qua-
drantes in Sirikessen, quos ab ipso dominus A. Comes de Paderburnen tcnuit, ab eodem nobis expediret.
Verum qoia bona illa in Sirikessen cum aliis bonis porte quam sub nobis tenuimus, eidem porte ad peti-
tionem conuentus restituimus, sie ea que eorundem bonorum ratione debentur, scHicet prememoratos XL
quadrantes in Winechen, sepedicte porte per presentem paginam protestamur nos restituisse, ipsam pro
buius rei firmitate nostri sigiJlt munimine subsignantes. Huius rei testes sunt Albertus prior. Johannes pre-
poaitus* Bertoldus camerarius. Esithelwinns hospitalarius. totusque Corbeiensis ecclesie Conuentus.
Digitized by
Google
216 *i»».
DXI.
Au« dem ältettcD Corfej'scben Ropialbnche.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Widekindus Dei gratia Corbeiensis ecciesie abbas. Notum
Sit uniuersis ecciesie nostre fidelibus tarn presentibus quam posteris, Qualiter Conradus et uxor eius Hi-
liana, conuenti a quodam fratre hie conuerso Herebordo nomine, Jugera que habuerunt in campo qui di-
citur Liuri numero XV. sub conditione pecunie una cum filiis resignaucrunt ad manus predecessoris nostri
domni Gonradi abbatis et super altare sancti Stephani prothomartyris, quos idem frater in ius hospitalis
contradidit, ut quicquid inde fructus prouenerit, in usus cedat paupenim, tarn pro sue quam iUorum anime
remedio. Decurso uero tempore, cum iam mater defuncta esset cum duobus filiis, et increuissent alii qai
huic resignationi non interfuerant, predictus Conradus ab eodem fratre inductus eadem iugera una cum
filiis denuo ad manus nostras resigoauit. Nos autem hanc eandem actionem ratam et inconuuisam cupien-
tes permanere, petente etiam fratre nostro Fritherico prouisore hospitalis, hanc in munimentum sibi pagi-
nam conscriptam sigillo nostro impressam, Testibus annotatis, roborauimus. Testes. Reinherus prior. Con-
radus prepositus. Frithericus hospitalarius. et totus Conuentus. Ministeriales. Liudolfus dapifer. Item Liadol-
fus dapifer. Hefanwicus. Amoldus et Reinherus de Porta. Reinmarus. Helpradus de Kiminaden. Arnoldus.
Boydewi^ et filius eins. .Thegene de Huxaria et filias eius. Widilo et eius frater Heinricus de Liatmarsem.
Thidericus de Helenen.
Duos mansos in Leuingessen, qui persoluunt marcam unam, unde comparabmitur cames ad susten-
tandos debiles et infirmos infra hospitale et foris. Tres mansos in indagine sancti Viti soluentes marcam
unam, unde comparabuntur casei partim et butyrum partim ad sustentationem infirmorum. Item redditus
in campo qui dicitur Liure, qui soluunt dimidiam marcam, unde comparabitur paunus lineus grossus ad
uestiendos pauperes foris et intus. Hec omnia procuret prouisor hospitalis, ut inde a Deo retributionem
exspectet. Bona ista augmentare potent, si oportunum esse uiderit.
DXII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Uuidikindus Corbiensis Abbas. || Quoniam quecumque in
rebus humanis aguntur, decursu temporis a memoria hominum facile labuntur, necessarium est et magis
utile, ut dum ea que memoria digna sunt constituuntur, rescripti testimonio confirmentur, ne in posterum
a prauorum malignitate in deterius commutentur. Ea propter nouerit omnium tam presentium quam futu-
forum soUertia, quod dum amministrationem prepositure in Groniuge teneremus, nondum adhac suscepto
nomine uel officio abbatis, considerantes tenuitatem probende fratrum oenantiam ad uesperam, quod nil
preter unum pnlmentum perciperent, exceptis solempnitatibus Sanctorum .que in albis aguntur, quibus tunc
duo pulmenta dabantur, decreuimus ob spem diuinf retributionis hec augmentare, addito singalis diobus
cenantibtts ad uesperem uno puhnento, quod de bonis, que proprio conquisiuimus labore, supplere con-
stituimus, uno uidelicet molendino in Helmerikestorp , quod soiuit dimidiam marcam, XU. agnis, VUIL mal-
dris caseorum, XU. scoc ouorum, XXXVI. puUis, V. porcis quorum quilibet valeat U. solides. Addidimus
etiam 1. mansum in Hcaleresleue, qui ad anniuersarium Waluwani fuerat constitutus, quem nonquam aii-
quis ante nos prepositorum habuerat in potestate, sed semper sub fratrum fuerat prouisione, adicientes
ad hec et alium mansum, quem dimidium pro IUI. marcis ab Adelberto redemimus, dimidium uero ipse
pro anima sua contulit ecciesie, et hec omnia ad utiHtatem fratrum seruanda hospitali ipsius ecciesie com-
misimus. Est autem et alius mansus in Orsleue, qui soiuit XIL solides, quorum IUI. ad anniaersariam
Walauuani, IUI. ad anniuersarium Adelheidis uxoris eius, IUI. ad anniuersarium Adelberti statuimus. Et oi
hoc futuris temporibus inconuolsa et inuiolata permaneant, presentem paginam conscribi et sigilU nostri
Digitized by V^OOQIC
1190. 247
iopressione iussimns roborari, omnium bonornm largitori commendantes, ut hec conseruantes premiom
eterne vite percipiant, qui uero infringere presumpserint, cum impiis gehenne consortium accipiant. Acta
sunt hec tempore amministrationis nostr^ in Groninge , confirmata autem postea , vt presentia testantur, tem-
pore prelationis nostre in Corbeia. Hü sunt testes. Wernherus prior« Heinricus cellerarius. Giselbertus.
Liudolfus dapifer. Arnoldus de porta. Hcremberlus camerarius. Wernherus. et alii quam plures.
Das Siegel, welches aogehangt war, ist verloren gegangen. ,
DXIII.
Aus dem ältesten Corvejr^schen Kopialbucbe.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Widikindus Dei gratia Corbeiensis abbas. Sciant presentes
et posteri, quod curie nostre in Lotten officium, quod uulgo Ambct dicitur, Bcrnhardo militi de Börsen et
duobus suis fratribus Widoldo et Euerhardo commisimus, ita quod XXVIII. niarcas quas nobis dcderat El-
ucricus, restituant ei cum ipse uoluerit, uel alio modo nos ab ipso absoluant. Commisimus etiam predi-
ctis fratribus idem officium, ita quod iudicium ciusdem curie, quod uulgo Gerichte dicitur, quod a quibus-
dam iuiuste fuit impeditum, expediant et retineant, et si qua bona ipsi curie sunt ablata, uel auferri con-
tigerit, studiose requirant et fideliter conseruent, et nos solummodo ad unum de hiis tribus fratribus, quem
ad hoc decreuerimus, de eiusdem curie redditibus nostris habebimus respoctum, qui si in eis persoluen-
dis uel aliis modis indebite nobis rebellis et inportunus fuerit, et super hoc sentcntia contra eum prolata
fuerit, ab iniuncta prefati officii amministratione quiescat, et alter fratrum, quem ad hoc elegerimus, in
illo succedat officio, totum emendaturus in quo predccessor frater eins deliquit et ob hoc iuslam contra
se pertulit sententiam, et simile sit iudicium de fratre tercio. Preterea quando pctilionem nostram ad ho-
mines predicte curie nostre facere decreuerimus, idem fratres eam promouere et se ei nullatenus debent
opponere, et in edificiis nostri Landecke caslri, cum opus fuerit, sepedicte curie homines sicut alii homi-
nes nostri fideliter assistent Vt autem hoc factum nostrum nulla delcat in posterum obliuio, presentem
paginam sigilli nostri munimine roborauimus. Asliterunt aulem presentes. Frethericus de Perrcmunt. Raueno
de Othberge. Bertramnus de Hechen. Euerhardus de Wilsoten. Heithenricus de Widinchusen'. Conradus de
Amelungessen et filius eins Hercboldus. Heinricus de Botvelde et filius eins Ilereboldus de Rimbecke. Ka-
rulus de Nigenkercken et filius eins Hermannus. Karulus de Erden.
DXIV.
Aas einem Corvev^scben CodeT. . Handschrift des 12. Jahrhunderts.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Widikindus Dei gratia Corbeiensis eccicsie abbas, omnibus
presentibus et fuluris in perpetuum. Notum esse uolumus tam presenlis quam futuri evi fidelibus, quod
dilectus frater noster Reinmarus prepositus in Liziaco, ob piam deuotionem beati Viti martiris, cuius tam
corporali quam spirituali presentia Corbeiensis dedicata est ecclesia, uineas eidem Corbeiensi ecciesie con-
lulit, pro remedio anime su§ atque pro omnium suoruni fratrum dileclione, quos subter annotabimus. Hoc
etiam ei concessimus, ut ipsas Ubere et absquo alicuius contradictione usque ad finem vitc sue possideat,
eius tam deuotae uoluntati congaudentes siue respondentes. Traditione igitur tali facta, easdem uineas in
presentia conuentus et ministerialium nostrorum ipsi quam diu uixorit cum omni integritate dimisimus, ut
eas quiete et libere possideat, ad sustonlationem uidelicet sonectutis et infirmitatis sue, et ad culturam
ipsarum uinearum. Postquam autem dominus ab hac uita eum cuocauerit, eadem possessio ad ecclesiam
Corbeiensem libera redeat, et quod Gronigke ecciesie uel Kaminate contradidit, ipsis accedat. He autem
sunt vine^. Domum et uineam unam in Respe. Vineam lam. in Scindebuche. vineam L in Merkerun. vineam t
■ Cod. dipl. hUt. Wesifal. IL 28 Digitized by V^OOQlC
218 1190 — 1191«
I. in MarckQn. vineam I. Breuin. vineam I. Puntenelles. Que omnes tres canratas vini annnatim fenmt
Vioeam unam in Heida, vineam I. in Skeithe. Qoe due tres carratas ferunt. vineam nnam Thiderici Liziaco.
uineam unam Canheith. uineam I. Seze. uineam L Vorste. que duas carratas ferunt. Duas uineas Planthethe,
et unam ibidem quam Uualtherus prouidet, que tres ceteris adduntur, ut eo prompüus decem carratas persol-
uant. Vineam unam Bruwil, que dimidiam carratam Tert. Vineam I. Skirelle. vineam I. etiam in Planthethe,
quas dedit Gronigge. Vineam in Kurtelle, quam dedit Kaminat^, ferentcm unam Karratanu Hoc aulem
sciendum, quod quinque Jugera agri, que antea curie attinebant, nos commutauimus, Quindecim uidelicet
dantes pro quinque. Census autem qui de domibus sex. curiarum soluebatur, ut prius soluatur curie.
Hanc autem traditiouem dilecti fratris nostri Reinmari nc quis temerario ausu conuellat, sed ut in etemum
rata et inconuulsa permaneat, presentis testamonti aucloritate, sigilli quoque nostri inpressione, et fideliam
testium roborauimus astipulatione. Facta est itaque in scriptis securitas sub tesUum astipulatione. Hi autem
sunt testes. Totus conuentus Corbeiensis ecclcsie.
Hcc sunt qu^ Trater Reinmarus addidit curie in Lycike. unum gesete aduersus Enerike. Duas uineas
inbeneficiatas quas redemit. Vineam unam in Trauerbake, que iacet in Sceithe. Quinquaginta iugera in
montanis et in uallibus, in monte domus llllor. in ualle undecira, que omnia soluunt, et prata. Vinea una
secus plantarium, et alia in eodem loco. Dat unaqueque pondus vini.
Notum Sit Omnibus tarn presentibus quam futuris fidelibus, quod hospitale Corbeiensis ecciesie babuit
duos mansos in parrochia Artlissen, in uilla scilicet Ethessen, qui mansi continent XXX^a. V. iugera et I.
aream. Item prefatum hospitale habuit in villa Wlmeressen ni>. iugera et I. aream. Item in villa que voca-
tur Grismere habuit XX. iugera et unam aream. Quo omnia ex negligentia prouisorum ante annos dis-
tracta et quasi perdita erant, usque quo frater Othelricus prouisor constitutus hospitalis, Dei adiutorio et
multo suo sudore ac labore hec omnia reacquisiuit et itcrum hospitali restituit. Item prefatus frater Othel-
ricus reacquisiuit I. mansum in villa que uocatur Beuerbike, et unam Ahtwart, que etiam ex incuria an-
tecessorum suorum amissa fuerunt.
(Der letzte Zusats ist swar mit dem vorliergehenden in rortlaufendem Zusammenhange, aber von einer jüogerea Hand
und mit ganx verichiedener Tinte geschrieben, wie denn auch der innhall zeigt, dass er nrsprüogUch nicht daxa
gehörte.)
DXV.
Aus einem Codex des Stifts Gorvej. Handschrift des 13. Jahrhanderts.
Wichmannus Dei gratia sancte Magdeburgensis ecciesie Archiepiscopus, dilecto amico suo, domino
Widikindo uenerabili Corbeiensi abbati, orationis et intime dilectionis obsequium. Petitionem honestatis
uestre super consecratione uestra prompta uoluntate ac benigne affectu suscepitnus, utpote de eo quem
sincero corde amplectimur, cuiusque obsequio libcnter operam nostram impendimus. In proxima igitur
dominica die ex consilio ecciesie nostre manum uobis imponere disponimus, ad quem dicm sanctitatem ue-
stram inuitamus, rogantes ut in proximo sabbato Calue ad nos ueniatis, consecrationem a nobis proxima
die sequenti accepturi,
DXVI.
Aus demselben Codex.
( Widikindus Dei gratia Corbeiensis ecciesie humilis minister, dilectis in Christo fratribus, F. priori, M.
preposito. totique eiusdem ecciesie capitulo salutem et patemam dilectionem. Significamus uobis, quod
uuncios nostros ad dominum Magdeburgensem transmisimus, ut benedictionis nostr^ ab ipso gratiam. tarn-
Digitized by VjjOOQIC
1191. ^ 249
quam a uiro probato reciperemus, eumqiie ad nostrf peticionis effectum paratum inuenimus. Sed ne quid,
quod ad cautelam et suam et nosiram spectaret, omitteretur, quia exeroptam ecclesiam nostram a Juris-
dictione omDium episcoporum nondum ex instrumentis nostris cognouerat, exempiionis nostre exhiberi sibt
priuilegium postulauit Quod cum in audieatia Mersburgensis Eucrhardi, Nuwenburgensis Bertholdi, Bran-
denburgensis Aiexi, Missinensis Thiderici episcoporum, abbatum et diuersarum ecclesiarum prelatorum, in
ecciesia quc Godesgenathe dicitur, publice fuisset recitatum, ecclesie nostre überlas ab omnibus est com-
probata, et sie ex omnium predictorum consilio episcoporum et cum eis dominus arcbiepiscopus manum
nobis in die beate Praxedis imposuit. Hec uobis intimanda iudicauimus, ut et ^cclesie uestre et nostro
honori congratulemini.
DXVII.
In nomine sancte et indiuldue Trinitatis. Widekindus Dei gracia Corbe||iensis abbas Tam presentibus
quam futuris in Domino. Notificamus uniuersitali cunctorum Tam presentis cui quam futuri in Christo rena*
torum, quod quidam Hildebrandus, qui cerecensuali iure beato Petro in Eresberg tenebatur, Mansum quen-
dam beati Petri in Vrdorp possedit, quem sibi temerario ausu pro beneficio uendicabat se possidere. Pre-
fato itaque Hildebrando debitum uniuerse camis complente, heredes ipsius. subsequentes prenominatum
Mansum eodem iure beueficiali possessuros se asserebant Hanc itaque causam Godescalco ipsius Cenobii
Preposito fideliter per ordinem discutiente, totaque deuotione promouente, iusticiaque preualente, Nobis
coram posito, firma fidelique stabilitate firmatum est, vi siue leuis siue grauis Moneta in Horehusen cuda-
tur, Eiusdem Monete solidum annuatim, omni reclamatione postposita, Beato Petro in Eresberg persoluant
Hec autem ut firma seruentur, nulliusque temeritate cassentur, herum Testimonio qui preseutes fuerunt
corroboramus. Reinheri camerarii nostri. Conradi portarii et capellani nostri. Theodenci Comiüs de Har-
husen. Bodonis de Horhusen. Henrici dapiferi. Conradi de Amelungessen. Arnoldi de Porta. Eremberti ca-
merarii. Ac aliorum quam plurium. Ad slabilimentum autem actionis huius, Presentem paginam auctöri-
tatis nostre bulla, ac etiam Ecclesie Signauimus. Acta sunt hec Corbeie anno nostre Prelationis secundo»
Das grosie kreisförmige Siegel des Abtes ist mittels einer Hanfschnur angehängt; es aeigt das Bildniss des sitaenden Abtea
mit einer niedrigen Mütae, mit der Umschriit: Widvkindva. Di. Gra. || Corbeiensis Abbaa. — Das Siegel der Kircbe
an Eresberg ist der Ruckseite der Urkunde aufgedruckt; es ist kreisförmig, hat innerhalb des wulstigen Randes ohn-
gefahr iVa Zoll im Durchmesser, und seigt das Brustbild des heil. Petrus mit der Unisclirin: Princeps Apostolor.
DXVIII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis AMEN. || Robertus Angarensis ecclesie decanus totumque ca-
pitulum omnibus suis successoribus perpetuam salutem. Operationis sancte propositum ndla debet occasio
prepedire. Notum esse uolumus tam posteris quam presentibus, qualiter Burchardus de Behilka ministe-
rialis ecclesie cum consensu filii sui Regbinbodonis legitimi heredis, totam progeniem a quadam femina
Sebhurc nomine descendentem, pro spe diuine retributionis, ecclesie Dei et sancte Marie in Angara ad
usus fratrum obtulit, in hunc modum, quatinus singuli duos numos in nocte beati Martini annuatim persol-
uant, quod si neglexerint, nisi infirmitas aut senectus aut paupertas prepediat, iugo letilium subiaceant.
Item si uir aut mulier de prenotatis matrimonium contrahere uoluerit, duos solides se daturum nouerit, et
moriens melius quod habet uestimentum tribuat Huius rei testes aderant ex clero. Robertus decanus.
Godescalcus sacerdos. Randolphus celleranus. Ex laicis. Heuerhardus aduocatus ecclesie. Godefridus frater
28*
Digitized by
(^oogle
220 .1191.
ipsius. Tbidericus uillicQS episcopi. et idem Burchardus. et alii malti. Actam publice, incarnati uerbi anno
millesimo C»». XCmo. primo, indictione nona, domuo Celestino urbis Rome episcopo, regnante Heinricho
Romanoram imperatore et semper augusto.
Das Siegel ist ▼erloren gegaogen.
DXIX.
yj» In nomine sanct^ et indiaidu§ Trinitatis. Heinricus Dei grajtia Romanorura Imperator et semper augu-
stus. II Quoniam naturale ins est et omnis spccicm continet equitatis, vt qiii a Deo plus accipit, plus eum
diligerc teneatur, iuxta illud rcsponsum cwangclii, diccntis, Quis eum plus diligerit. Estimo, quia is cui
plus donauit. Et quia ab omnipotente cuius est terra et plenitudo eins, in quo sunt omnes thesauh recon-
diti, ex quo emanant omnia bona, transfusa in donatorios secundum mensuram donationis gratie sue, Re.-
ges plus ceteris recepisse notissimum est, constat eos plus Deo teneri obnoxios, et tam in debitis quam
in uoluntariis sacrificiis astrictius omnium conditori obligates existere. Cum itaque inter cetera caritatis
opera, ecclesiis Dei et maximc Religiosis locis inposterum prouidere, sit gratius et Deo acccptabilius holo-
caustum. Idcirco nos Heinricus Dei gratia Romanorum Imperator et semper augustus, intuitu et amore
omnipotentis, a quo omnia que habcmus suscepimus, Ratione quoque multorum obsequiorum aMonasterio
Corbeiensi nostre magnitudini .... damus et tradimus tibi, Widikin(]|e, uenerabili abbati prefati Monasterii
Corbeiensis, et tu^ ecclesi^ tuisque omnibus inposterum successoribus, auctoritatem et potestatem ....
iure sine diminutione a nostra serenitate collato, in aurifodinis uel aurifluentis, argen tifodinis et ceteris
quoque metallorum generibus, cum decima, aduocatia et omni utilitate, Vt ubicunque in tenimento mona-
sterii tui, siue de iure possessorio, siue de iure sit proprietatis, siue utriusque, inueniantur aurifodine ael
aurifluente, argentifodin^ uel cuiuslibet alius metalli fodine. potestatem habeatis, tu et succcssores tui omni
tempore, in fodiendo et exquirendo aurum, argentum et cetera metalla, quandocunque et quomodocunque
uoFueritis, per uos et per interpositas personas a uobis, utilitatcm uestri Monasterii integre et sine alicuius
contradictione exercere. Hac nostre liberalitatis sanctione super hoc promulgata in perpetuum ualitura,
cassatis omnibus scriptis, siue epistolis, siue annotationibus, seu pracmaticis sanctionibus, hanc nostre übe-
ralitatem celsitudinis preccdentibus uel subsequenübus. Si quis autem huic nostre largitioni seu donationi
contraire uel iuterrumpere temptauerit, obligamus eum et suos fautores uel suos heredes culpe uitio obli-
gates, . • libras auri noslro fisco et totidem prefato monasterio soluturos, omnibus eorum propositis et in-
ceptis cassatis. Ad perpetuam autem securitalem Monasterii Corbeiensis hoc priuilegium .... et noslro
sigillo iussimus communiri. Huius rei teslcs sunt hü. Liudolfus Magdeburgensis archiepiscopus. . . . *) Mcrs-
burgensis episcopus. Berno Hyldcneshemcnsis episcopus. Tbidericus Halberstadcnsis episcopus. Bemhardus
dux Saxonie. Athclbertus Marchio de Misne, et frater eins Tbidericus. Comes Athelbertus de Werningerollie.
Comes Heinricus de Regenstein, et frater suus comes Sifridus de Blankeneburg. Comes Frithericus de
Bichelinge. Comes Athelbertus de Eucrstein. et alii quam plures. Acta sunt hec anno dominice incarnatio-
nis Mo.C^XC^lI. Indictione XI«. anno Imperii nostri, Post mortem Serenissimi patris nostri IIF.
Data Northuse;! XW. Kalendas NovcmBRlS.
Das Siegel, welches angehängt war, ist Terluren gegangen.
*) Für diesen Namen ist in der Urkunde der Raum offen gelassen.
Digitized by V^OOQIC
1192. 22t
DXX.
v>i. In nomine sancte et indiuidue Trinitalis. Heinricus sextus diuina fauente dementia Romanorum Impe-
rator Augustus. ||Excellenti§ nostre ratio persuadet et equitas, ut que ad Imperii augmentum et ecclesiarum
Dei promotionem uliliter agimus, ne processu temporis aliquod impedimentum uel retractionem inueniant,
scripti nostri memoria ea ad posterorunä noticiam sollempniter transmittamus. Quaproptcr notum fecimus
uniucrsis Imperii nostri fidelibus presentibus et ftituris, quod dilectus princeps noster Bcrnardus secundus
Patherbumensis episcopus, de consilio et uoluntate canonicorum hominum et ministerialium ecclesie sue,
caslrum Plesse nobis et imperio in proprietatem dedit, et omne predium Patherbumensis ecclesie in Od-
dingehusen cum capella et uniuersis pertinentiis, retentis sibi et Patherbumensi ecclesie, Omnibus aliis pre-
diis, que ipsa ecclesia ante hanc donationem alias possedit. Nos itaque Imperiali benignitate ipsi episcopo
et successoribus suis mansionem in Castro Plesse concessimus. Insuper dedimus predicto episcopo et Pa-
therbumensi ecclesie montem Desemberc et uniuersa predia qu^ comcs Sifridus de Bomeneburc habuit in
episcopatu Patherbumensi, cum ministerialibus, seruis, ancillis et uniuersis pertinentiis suis, auctoritate
nostre warandie et successorum nostrorum iure proprietatis possidcnda. Conradum quoque de Brochusen
cum bonis suis in Brochusen et Odinge eisdem prediis pertinentibus iam dicto episcopo et ecclesie sue
donauimus, quod ideo specialiter in presenti pagina duximus exprimendum, quia idem Conradus extra ter-
minos Patherbumensis episcopatus habitauit, et bona predicta extra eosdem terminos sunt constituta. Hec
autem omnia eo tenore et pacto Patherbumensi dedimus ecclesi^, quod si ipsa ab ecclesia Patherbumensi
aliquando in posterum euincantur, nos ipsi ecclesie teneamur, uel quilibet successor noster Imperator uel
Rex tcneatur, talcm de hiis facere recompensationem, qualem uiri bonc opinionis homines predict^ eccle-
sie iuxta estimationem predictorum bona fide in animam suam iudicauerint Preterea predicto episcopo
Patherbumensi de munißcentia nostra ducentas Marcas dedimus, Statuentes et Imperiali auctoritate san-
ctientes, ut hec maiestatis nostrf in supradictis Omnibus donatio predicto episcopo et ecclesie Patherbur-
nensi ualeat in perpetuum, nullaque bmnino persona humilis uel alta secularis uel ecciesiastica predictum
episcopum et ecciesiam in hiis molestare audeat uel grauare. Ad cuius rei certam in posterum euiden-
tiam, presentem inde conscribi paginam iussimus et maiestatis nostre sigillo communiri. Huius rei testes
sunt. Heinricus Wormatiensis episcopus. Lantfrancus Pergamensis episcopus. Cuno abbas Elewacensis. Con-
radus dux Sueuie. Heinricus marchio Morauie. Comes Albertus de Euerstein. Comes Sibodo de Scartvcit.
Comes Boppo de Wertheim. Comes Ilermannus de Waldicge. Rubertus de Dume. Albertus de Droiz. Cuno
de Mincemberc. Hartmannus de Büdingen. Marquardus dapifer de Anewilre. Heinricus pincema de Lutera.
et alii quamplures.
Signum domini Heinrici sexH Romanorum (L. M.) Imperatoris inuictissimi.
Ego Conradus Maguntin^ sedis archiepiscopus et totius Germanie archicancellarins Rccognoui. Acta
sunt hec anno dominicc incarnationis SF.C^.XCMF. Indictione Xa. Rcgnante domino Heinrico se\to Roma-
norum Imperatore gloriosissimo. Anno Regni eius XX® III®. Imperii uero Socundo.
Datum apud Mulchusen per manum Sigeloi prothonotarii II. Non. Nouembr.
Das Siegel, weiches angehängt war, ist Terloren gegangen.
DXXI.
In. nomine, sancte. et. indiuidue. Trinitatis. ||BRuno diuina fauente dementia sancte Coloniensis ecclesie
archiepiscopus. Certa relatione ac sufßcienti testimonio comperimus, quod uencrabilis antecessor noster
pie memorie Phylippus sancte Coloniensis ecclesie archiepiscopus, Lisbemensi cenobio et ftatwbu&Jnibl^T^
igi ize y ^
222 "M.
Deo famulantibus, Nusie telooeam de ueciura oini sui alianunque rerum ad nsus predicti cenobii perlineD-
tium, intuitu retributioois eterne perpetao remiserit. Nuncios eciam ipsorom sub protectione ipsius per
ducaium suam traDsire sine molestia cuiusquam uolueriU Hec igitur ab ipso pie acta approbantes, eadem
superne retributioois causa nos bec ipsa prefato cenobio indulgemas, et ne in irritum dncatur, sigUIi nostri
impressione munimus. Testes huius rei sunt. Adolfus maior in Colonia prepositus. Bruno prepositus de
gradibus. Ylricus capellarius. Theodericos decanus de gradibus. Cunradus notarius, et alii quam plures uiri
prudeutes et idonei.
Von dem angehäogteiif deo BUchof itUend in •etoem Ornate ▼oritelleDden , elUptiichen Siegel ist fast die ffilfte ab-
gebrochen.
DXXII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Herimannus secundus Dei gratia Monasteriensis episcopus.
Notum facimus tarn futuris quam presentibus Christi fidelibus, quod Wemensis parrochie plebanus, agros
quosdam doti eiusdem ecclesi^ specialiter attinentes, ad inedificandum exposuit, ut inde sibi suisque suc-
cessoribus census annualiter proueniat. Quod pie Studium intentionis nostra prospeximus auctoritate ful-
öiendum, ideoque statuimus et sub anathemate precipimus, ne aliquis umquam aduocatus uel subaduoca-
tus, siue iudex, seu alterius cuiuslibet dignitatis aut officii persona, prefatas domos et homines eas inha-
bitantes, iurisdictionis sue titulis uel exactionibus grauare presumat, quia non seculari sed ecclesiast4co iuri
mancipate esse dinoscuntur. Siue igitur sit indigena, siue aduena, quicunque in iam dicüs domibus uel
areis defunctus fuerit, non alius ad iudicandum sedeat quam sacerdos aut eins uicarius. Si contigerit ali-
quem de ccrocensualibus mori ipsius ecclesie heredem habenlem, quicquid Optimum habuerit in rebus, in
ius cedet sui plebani. Si autem absque berede moritur, hereditatem eins ecclesiasticus inlegraliter acci-
piet. Idem esse uolumus de aduenis qui sine berede moriuntur in cunctis domibus uel areis ecclesie Wer-
nensi attinentibus, nichilque iuris aduocato uel subaduocato siue iudici recognoscet. Confirmamus etiam
sacerdoti Wernensi duas agrorum nostrorum extremitates in prato ipsius concurrentes, sie tamen ut inde
duos annuatim nummos persoluat, unum uidclicet in curtim nostram, alterum in mansum nobis attinentem.
Ut ergo super hüs qu^ dicta sunt sacerdoti nemo molestus sit, scripture huius testimonium sigillo nostro
communimus, omnemque qui h^c cassare temptauerit, si non resipuerit, anathcmatis uinculo obligamus.
Testes sunt. Herimannus abbas. Rutgerus cellerarius. Symon capellanus. Bcrnardus Werenzo. Rembertus de
Stochem. Rutgerus de Billerbeke, et alii quam plures. Actum anno dominice Incarnationis M^.C^XC^.IF.
Das Siegel, welches aagebüngt war, ist verloren gegangen.
DXXIII.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus. Quia in
negotiis humanis sepe rerum obliuio hligia gencrat, notum esse uolumus tam futuris quam presentibus,
quod Phylippus de Bure ministerialis noster, acceptis decem et septem marcis a fratribus Capenbergeusi-
bus, uenil in presenliam nostram, et uoluntarie nobis resignauit decimam de domo in qua ipse habitauit
in Aldenburc, eo pacto, ut nos eam Capenbergensi ecclesie daremus, raanipulatim in agro coUigcndam.
Fecit hoc annuente uxore sua Bertrade, consentientibus filiis suis, Lodewico, Euerhardo, Godefrido, Hcri-
manno. Nos ergo decimam de iam dicta Phylippi domo prouenientem , nobis legitime ordine resignatam.
fratribus Capenbergensibus in spe futur9 mercedis donantes, stipendiis eorum superaddidimus, districle
prccipientes, ut nemo eis in manipulorum coUectione conti^adicat, quia talis conuentio ipter fratres et Phv-
Diqitized bv VjjOOQIC
1193. 223
f
lippum proposita et coUaodata est SimiKter de quataor partibus agrornm, de quibus olim inter eundem
Philippum et fratrem suam Jordanum altercatio fuerat, sed tandem Phylippo in sortem cesserunt, una cum
decima de ipsis proaeoiente, de hüs inquam quatuor partibus agrorum fratres de Capenberg roanipulos
accipient. Pon'O pro minuta decima, que de nutrimentis auimalium requiri seiet, non nisi quatuor denarii
Honasterienses de domo Philippi dabuntur, in feste sancti Michaelis. Hec ergo secundnm ordinem iuris
et Talionis gesta, auctoritate nostri firmamus ofBcii, paginam hanc sigillo nostro munientes, omnemque ho*
minem qui hec cassare presuropserit anathemati subicientes.
Testes sunt Herimannus maior prepositus cognatus noster. Franco vicedominus« Heinricus sancti Lu-
geri (sie) prepositus. Hecelinus canonicus de Trimonia natus. Porro laici. Lubertus senior de Beueren.
Ludolphus Velkenere. Walthardus de Gedenktorp. et alii quamplures«
Acta sunt hec anno uerbi incarnali M^C^.nonagesimoIP.
Das mit gelben Fäden angehängte elliptische Siegel zeigt zwar ganz dieselbe Figur des sitzenden Bischofs, wie die za-
nächst Turber beschriebenen Siegel; allein es ist verhältnissmässig länger und schmäler, der schüsselfurmige Rand
bildet zu der Fläche des Siegels einen schärferen Winkel , und die Buchstaben der auf demselben stehenden Umschrift
sind kleiner und schärfer; der Name Herimannus ist ohne Abkürzung ausgeschrieben, übrigens kann die Umschrift
da ein grosser Tbeil derselben abgebrochen oder verdrückt ist, nicht foUständig angegeben werden.
DXXIV.
Ans dem Fürstl. Salm*Horstmar'schen Archi?e.
In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus.
Ea que ad sustentationem contemptorum seculi et imitatorum Christi pia fidelium deuotio coUegit, diligenti
sollicitudino tueri et conseruare, non minori quaraiiis tardiori dcnario remunerandum esse speramus. Quippe
cum moderne generationis estuosa peruersitas, labores cultorum et cuslodum dominice uinee, multo et one-
roso pondere contra et supra consuetum non formidet aggrauarc. Presentem itaque paginam tam presen-
tibus quam posteris rei geste uolumus esse nunciam, uidelicct quod quedam matrona Helewigis nomine,
ad consortium sororum in Äsbeke spiritu et habitu conuolans, domum quandam predii sui in Ichtertune
sitam, ad altare beate Margaret^ uerbis et instrumentis ut assolet libere et integre, solis mancipiis exceptis,
immolauit. Wemero de Berthe, legitime eins berede, presente, consentiente et fauorabililer approbante.
Qui tarnen eadem matre sua defuncta, spiritu auaricie seductus, predictam domum, contra rationem et
suam salutem, rapaci mann non ueritus est occupare. In cuius erroris pertioacia cum diutius persisteret,
et quod iniuste inuaserat uiolenter possideret, diuino tandem timore et anathematis quod iam in eum fue-
rat dictatum horrore perculsus, oblationem matris sue et suimet ipsius iterato renouauit, et quod coram
Deo et ecclesia iam dudum factum fuerat, coram seculari iudice, uidelicet Gerardo de Lon, in ipsius iuris-
dictione, ordine iudiciario et legali, sub banne regio confirmauit. Nos igitur ex officii nostri debito con-
summationis manum apponentes, eadem bona sie oblata, sie confirmata, sub tutelam Dei et noslram gra-
tanter accepimus, et testimoniale hoc scriptum sigillo nostro munitum super bis tradere curauimus, ana-
themati nouissime ultionis reseruantes omnem hominem, qui ecclesiam in Asbeke super prefalis donis pie
datis et legitime confirmatis, aliquatenus uoluerit inquietare. Acta sunt hec anno uerbi incarnati M^'.C^.XCIF.
In diebus Domni Celestini summi pontificis, et Heinrici Romanorum Imperatoris Augusti, eis coram positis,
Quorum nomina subscripta sunt. Bernardus Haior prepositus. Franco Maior decanus. Heinricus de Burch.
Gerardus comes de Lon, et Gerardus patruus eins. Heinricus qui a curuo pede cognominatur. Bernardus
de Holthusen. Wemerus de Sunderhus. Bernard de Burken. Ludolphus et Herbordus fratres. Heio. Weriio.
R&dbertus. Salaman. Otbertus. Reinardus. Weceliiius, et alii quam Plures.
Das Siegel, welches angehängt war, ist terloren gegangen. ^<-^ j
Digitized by VjOOQIC
iU 119a — ti«3.
DXXV.
Atti dem Fürstlich •Bentbeim-Rhedaischen Archi?e.
In nomine sancte et indiuidue Triniiatis. || H'm. Dei gratia Monasteriensis episcopus, nniuersis sancte
matris ecclesie filiis post huius exilii miseriam eterne beatitudinis gloriam. Officii nostri est desiderium,
pro posse nostro ecclesiis nobis commissis paccm ad presens dare , et in futurum Dei cooperante adiutorio
prouidere. Omnibus ergo presentibus et futuris Christi fidelibus notum esse uolumus, quod ministerialcs
mei Vdelricus de Slromberg et frater eius Fridericus cum ceteris fratribus suis domum quandam in pa^
rochia Claroholto, quam de me in bcneticio tenuerunt, patrimonio suo quod iuxta Makkenberg habebanl,
in Jus patrimonii commutauerunt, et eandem pro centum marcis cum omnibus suis, ac eius nichilominus
decimam integraliter, annuente et concedente uenerabili fratre nostro G. Dei gratia Osnaburgensium epi-
scopo, ad quem pertinuit, pro tribus marcis, Claroholtensis cenobii preposito F. et eins fratribus Ie;2;itimo
contractu uendiderunt. Ilanc igitur prefalam domum spontanea uoluntate supradictorum fratrum coram
clericis et laicis mihi resignalam, cenobio sancte Marie sanctique Laurentii in Claroholto, preposito F. et
fratribus ibidem Deo scruientibus, cum omnibus que ad eandem domum spectant, siluis, agris, cullis et
incultis, pratis, pascuis, compascuis, aquis, aquarumque decursibus, piscationibus, molendinis, uiis, inuiis,
exitibus et rcditibus, mancipiis, ob remedium anime mee in perpetuum licita et legitima concessione con-
tradidi, de promotione religiosorum eterne rcmunerationis mercedem me fcliciter et ueraciter perceptunici
esse sperans. Et ut hec firma et inconuülsa permaneant, presentem paginam sigilli nostri munimine plene
roborantos, bannum summi apostoli Petri scilicet et eius successorum sancte inducentes, nostrum quoque
ad huius rei confirmationem attentissime ingerimus et confirmatiue.
Das angehäogte Siegel ist sehr beschädigt.
DXXVI.
Aus dem Archive der Stadt Hamm.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Sancti Spiritus assit nobis gratia«
Notum Sit omnibus tam presentibus quam futuris, quod ego Adolfus comes de Altena et in Marca,
opidum in Marca uolens construere, iuris sui eleclionem opidalibus contuli. Vnde sibi ins illorum de Lip-
pia elegerunt Quod tale est. Liberum primo possidentes opidum sunt. Deinde Sosatiensium ius sibi eligunt,
nisi aliquod melius et expeditius sibi cogitent uel inuenianU Item quecunque iuditiali tractanda sunt sen-
tentia de panibus et cercuisia et consimilibus, immo de uulneribus etiam sine armis factis, et de commo-
nibus prouidendis, Opidi consiliariis et proconsulibus reliquuntur. Ea autem uulnera que per arma fiuot,
latrocinia et furta, domino opidi reliquuntur ad iudicandum. Item dominus opidi personam sui iudicis per
consensum proconsulum destinabit. Item nullus conciuis reliquum proclamabit per capitalem sentcntiam,
nisi prius exequtione proconsulum habila. Item si conciuis occisionem fecerit, non sua possessio proscribi-
tur, nee edificium succiditur eius, sed transit in heredes, ipse uero personaliter damnatur ut reus. Judex
opidi uadimonia a conciuibus cum tcmperanlia proconsulum recipiat. Item quicunque ad conciaium opidi
intrauerit, domino contradicentc , cogitur ille non ad aliam responsionem, nisi uel uoluntarius consentiat et
debitam pensionem soluat, uel contradiccndo se sola manu a proprietate expurget, et nequaquam per
consanguineos sustinetur conuinci. Item si proprius alicuius et proprietatem confitens decesserit, domioo
ius quod herewede dicitur, si mas fuerit, conceditur, si femina, supellectilis. Reliqua hcreditas tota here-
dibus et non domino cedit, et etiam sua uiuens cui uult dare potest Item si alienigena opidum intrauerit,
et decesserit non presente coherede, hereditas seruatur per annum et diem, quodsimedio tempore heres
Digitized byC^OOQlC
1193. 223
putatiuus interuenerit, per ius opidale sibi obtineat Quod si non uenerit petens hereditatem, domino
opidi cedit, uiuens uero alienigena cui uult sua erogare potest. Item nullus extra opidum permittitur suc-
cidere bona aliqua uel alicuius infra opidum. Item si quis conciuis fieri dcsiderat, quidquid erogat ad
uoluntatem conciuium locabitor. Item si commutatio fuerit ita quod alter alteri domum uendiderit, emens
et non uendens XU«™ denarios dabit domino opidi. Hec iura sibi opidales in Marca elegerunt per con-
scnsum domini comitis Adolfi et suorum coheredum, et si qua alia apud ipsos de Lippia fuerint iura. Item
pateat quod aree singulis ad quatuor denarios sunt locate per annum. Item dies fori per singulas soptima-
nas conductum liberum singulis exhibeant, ita quod suis creditoribus sub distictione ^) iuditiali nichil re-
spondere teneantur, nee eliam super aliis impetitionibus respondeant, si non exterminati 2) uel proscripti
fuerint, nisi Si quis forte ibi in loco enormiter excesserit, ibidem corrigetur. Similiter dominicas omnes
eodem benefitio priuilegiari arbitramur. Similiter nundinas annuales, duobus diebus prius et duobus poste-
rius, sub fruitione eiusdem seruari concedimus *^). Item si quis conciuis in uadimonio ad Illlor. solidos iudici
per sententiam damnatur, non in recipiendo iudex summam VI. denariorum transcendet.
Datum in Marcha ab Adolfe comite. Anno ab incarnatione Domini, M^.C^ C^^.XllP, In capite Nouem-
bris. Celestino summo pontifice existente. Huius rei testes et prefati opidi primi consules sunt. Herraannus
pistor. Tiodericus pistor. Waltherus pistor. Henricus pistor. Wernherus faber. Bruno marscalcus. Henricus
uinitor. Sigebodo sutor. Henricus de manso. Wlfhardus uillicus. Wilhelmus de inferiori curia. Henricus de
Heuencthorpe.
Die Urkunde ist auf ein massig grosses, tiemlich gleichseitig viereckiges Pergament geschrieben. Die Schrift ist, ausser
der besondero Grösse und ausgezeichneten Form des Anfangsbuchstaben ü in der ersten Zeile, nicht nur ohne aUe
Verzierung, sondern auch überhaupt sehr nachlässig gehalten; es ist eine kleine rundliche Minuskel , etwas unsicher,
ungleich und ungefällig, dabei sehr gedrängt, und mit Abkürzungen überfüllt, unter denen sich jedoch nichts Eigen*
thümliches findet. Das lange f herrscht Tor, wechselt jedoch am Ende ohne bestimmte Regel mit dem a. Alle
Personen- und Ortsnamen sind durchaus mit kleinen Anfangsbuchstaben geschrieben; übrigens ist die, in der Ab-
schrift genau beibehaltene Orthographie ziemlich richtig und konsequent. Als Unterscheidungszeichen der grösse-
ren und kleineren Sätze und Abschnitte findet sich durchgängig ein Punkt, wiewohl dasselbe nicht immer konse-
quent und dem Sinne gemäss gesetzt ist. Die Schrift beginnt sehr nahe > am oberen Rande des Pergaments, auch
ist zu beiden Seiten nur ein sehr schmaler Rand frei gelassen; da aber am Ende der Zeilen nie ein Wort getheilt
ist, so sind die Zeilen, weil sie immer mit dem ganzen Worte schliessen, von ungleicher Länge. Auch der Zwi-
schenraum zwischen den Zeilen ist nur gering, und die unteren stehen enger zusammen als die oberen. Diese ge-
drängte Einrichtung der Schrift wird indessen nicht etwa durch die Grösse des Pergaments bedingt, denn unten,
am Schlosse der Urkunde, ist noch ein beträchtlicher leerer Raum übrig geblieben. Der Urkunde ist ein ganz ein-
fach gearbeitetes, schon sehr beschädigtes Reitersiegcl angehängt, von dessen Umschrift sich noch lesen lässt: Sigil-
lum Comitis A . • . i de Altena *). Dies Siegel ist mit einem schmalen Pergament^t reifen und zugleich mit rothea
Fäden befestigt gewesen; beide sind jedoch durchgerissen, und die Fäden aufs neue zusammengeknüpft. Eine Folge
dieses späteren Anknüpfens ist es, dass das Siegel jetzt an der Urkunde verkehrt, mit dem Kopfe nach unten, hängt.
Ohngeachtet non dieses angehängte Siegel die Originalität der Urkunde ausser Zweifel zu setzen scheint, finden sich
doch triftige Gründe genug, welche uns hindern, diese Originalität anzuerkennen. Denn 1) ist, wie die vorange-
gangene Beschreibung zeigt, die Schrift und der ganze Habitus der Charte viel schlechter, als man bei einer Original-
^) So (statt districtiooe) steht im Originale.
^ So ist dieses Wort in der Bestätigungsurkunde vom J. 1279 deutlich aasgeschrieben. In der hier vorli<*genden ist jedoch
das Wort abgekürzt, und zwar sehr undeutlich , so dass es auch wohl ezcommunicati heissen könnte.
^ Alles von hier an folgende ist von einer, dem Vorhergehenden zwar ähnlichen, jedoch merklich verschiedenen Hand
geschrieben.
^) ▼. Steinen, Westfal. Gesch. XVH. St. S. 639., wo die Urkunde schon abgedruckt ist. Tilgt bei der Beschreibung des
Siegels (wo auch der Name Adolfi ausgeschrieben) noch die Worte hinzu: et in Marca. Da aber der Raum gar nicht so
gross ist, dass so viel darauf gestanden haben könnte, so mag v. Steinen wohl nicht die Innschrift auf dem Siegel selbst
gelesen, sondern nur, nach den Eingangsworten der Urkunde, muthmasslicb angenommen haben.
Cod. dipl. hUt. Westfal. U.
inommen haben. # r^^^r^l r^
29 Digitized by V^OOQlC
286 i^'S-
Aasfertisvog ▼on aolcher Wichtigkeit io jeoem Zeitalter ta erwarten bereditigt ond so finden fewobnt ist Die Be-
deutsamkeit einer Urkunde « wie das erste Privilegium einer neu au gründenden Stadt , Iiätte sowohl den Aussteller
als den Schreiber vermögen sollen, sie mit einer gewissen Würde und Schönheit aossustatten , um den äussern An-
stand nicht XU weit hinter dem innern Werthe xurückbleiben tu lassen; und bekanntlich bringt es auch der allge-
meine Gebrauch im Urkundenwesen so mit sich , dais Urkunden von besonderer Wichtigkeit und bleibendem Werthe
auch in einer ▼orzüglich fleissig ausgearbeiteten, säubern und Tersierten Schrift erscheinen; hier aber finden wir
durchaus das Gegentheil, und dies ist um so auffallender, als der Schreiber doch, wie sich aus der eben nicht
rohen Form der Schrift und der siemlich konsequenten Orthographie schliessen lässt, eben kein ungeübter und un-
geschickter gewesen sein kann, also offenbar die Schrift nicht besser auszeichnen wollte^ ein Umstand, der sich
wohl bei einer Abschrift, aber nicht bei einer Original -Ausfertigung von solcher Wichtigkeit erklaren lässt. 3} Die
Schrift xeigt aber auch gar nicht den Charakter der am Ende des 12. und Anfange des 13. Jahrhunderts gebräuch-
lichen Schriftzüge, sondern ist, verglichen mit ähnlichen und verwandten, echten Urkunden dieser Zeit, im Ver-
bältniss zu dem angegebenen Ausstellungsjahre, wenigstens uro ein halbes Jahrhundert xu jung. 3) Das Siegel kann
diese, aus der Schrift, als dem ungleich wesentlicheren Theile der Urkunde, hergenommenen Gründe gegen ihre
Originalität, um so weniger entkräften, als die sonderbare Befestigungsweise desselben den dringenden Verdacht
begründet, dass es vorher an einer andern Urkunde gehangen habe, von der es abgenommen und der unseren an*
gehängt worden. Diese Einwendungen gegen die Echtheit der Urkunde treffen indessen nur die vorliegende Charte,
nicht aber den Innhalt derselben, der nicht nur an sich nichts Verdächtiges enthält, sondern auch in der Bestäti-
gung des Grafen Evcrhard von der Mark, vom Jahre 1279 wörtlich wiederholt ist^), wobei auf eine ältere Ver-
leihung des Grafen Adolf ausdrücklich verwiesen wird. Ein innerer Grund gegen die Echtheit unserer Urkunde
könnte zwar daraus entnommen werden, dass bei dem Datum des Papstes CÖlestious Erwähnung geschieht, da
doch in dem angegebenen Ausstellung« jähre 1213 ein solcher nicht vorhanden, vielmehr Papst Co lest in 111., an
den hier allein gedacht werden kann, schon im Januar 1198 gestorben war. Einen Irrthum des Schreibers kann
man nicht annehmen; kurze Zeit nach dem Tode des Papstes wäre wohl ein solches Versehen möglich gewesen;
aber 1213 regierte Papst Innocens 111. schon 15 Jahre und hatte sich während dieser Zeit auch in Deutachland
bekannt genug gemacht; xudem waren die Schreiber in der damaligen Zeit gewöhnlich Geistliche, die um ao weni-
ger mit dem Namen des regierenden Papstes unbekannt sein konnten. Doch ist dieser Fehler noch nicht hinrei-
chend , die Urkunde an sich zu verdäclitigen ; im Gegentheil hätte ja der Verfasser einer untergeschobenen Urkunde
sich leicht die Kunde verschaffen können, was in dem angeblichen Ausstellungsjahre für ein Papst regierte, wenn er
es überhaupt nöthig fand, diesen xu nennen. Vielmehr scheint ein Schreibfehler in der Jahrsahl statt sn finden,
indem der Schreiber die Zahlbuchsuben versetzte, und MCCXIII statt MCXCIII schrieb; und die letztere Zahl (1193)
führt uns allerdings in das Papstthum Cölestins III., daher wir auch die Urkunde hypothetisch diesem Jahre nige-
schrieben haben. Es leuchtet aber ein, dass ein solches Versehen eher in einer Abschrift, als bei der Ausfertigung
einer Original- Urkunde möglich war, mithin auch dieser Umstand gegen die Originalität unserer Urkunde spricht.
Gegen das hier angenommene Jahr 1193 könnte man nun swar einwenden, dass Adolf damals noch nicht regie-
render Graf sein konnte, da sein Vater Friedrich im Jahre 1197 urkundlich noch am Leben war. Da aber Graf
Friedrich das Schloss Mark noch nicht besass, sondern Graf Adolf dasselbe zuerst erwarb '), übrigens weder die
Zeit noch die Art dieser Erwerbung genau bekannt ist, so hindert uns nichts, anzunehmen, dass Adolf dieses
Schloss noch bei Lebzeiten seines Vaters an sich brachte, und in obiger Stadtgründuog sogleich seine erste Regie-
rungshandlung ausübte. Auf diese Annahme führt uns auch der ungewöhnliche Titel, dessen sich Adolf im Ein-
gange der Urkunde bedient; denn hier nennt er sich Comes de Altena, wegen seiner Abstammung, und in Marca,
wegen seiner Besitzung; ein Fall, der sonst nirgends vorkommt, aber hier gerade durch die Verhältnisse bedingt
wurde, da es dem Grafen wahrscheinlich angemessen schien, den Besitz des Schlosses Mark, der ihn xu der in der
Urkunde besprochenen Handlung berechtigte, auch in seinem Titel anzudeuten. Sonst könnte ein scheinbarer Wider-
spruch gegen das als Ausfertigungsjahr unserer Urkunde vermutliete Jahr 1193 daraus abgeleitet werden, dass darin
des Lippstädter Stadtrechtes gedacht wird, während die (nachher folgende) Urkunde über das letztere nicht vor UM
aus|;efertigt sein kann. Allein aus dem Eingange dieser Urkunde selbst ergibt sich , dass die "Stadt Lippstadt schon
einige Zeit vorher bestanden hatte, und das von ihren Bürgern gewählte Recht ihnen nicht sowohl suerst TerliebeD,
als vielmehr bestätigt wird.
Da der X^ame Hamm in unserer Urkunde noch nicht gebraucht wird, so hat man hieraus schliessen wollen ^
die hier vorliegende Stadtrechts -Verleihung besiehe sich gar nicht auf die jetzige Stadt Hamm, sondern auf eine
ft) I4ur ist hier nicht von einem oppido in Marca, sondern in Hammone, die Rede. ^ Vgl. ▼• Steinen, Westf. Geacb. L Sl
S. 120. "*) Aelleste Geschichte der Sudt Hamm; im Hamm'schen Wochenbl. 1824, 1—5. Stück. . .
Digitized by V^OOQlC
1191. 227
gaos andere SUdt, die den Namen Mark geführt babe, in der Folge aber, als Hamm aufblühte, wieder eingegao-
gen sei, ond an welche das jetsige Dorf Mark^ noch erinnere; das jener älteren Stadt ▼erliehene Stadtrecht aber
sei auf Hamm übergetragen worden. Diese Ansicht ist aber aus folgenden Gründen als unstatthaft surücksu weisen.
1) Der Graf sagt in unserer Urkunde zwar, er wolle in Marca, d. h. auf dem Grunde und im Umfange des Haupt-
hofes Mark, eine Stadt gründen; aber es folgt hieraus noch nicht, dass diese Stadt den JNamen Mark führen solle,
oder bereits geführt habe; denn sonst müsste von einem opido Marca oominato, oder in ahnlicher Weise die Rede
sein; es ist also anzunehmen, dass zur Zeit der Ausfertigung unseres Stadtrechts, der Name der neuen Stadt noch
nicht fest bestimmt war. 2) Wenn man nun auch geltend machen will, dass die Städte gemeiniglich den Manien der
Haupthöfe, auf deren Grunde sie entstanden, angenommen haben, so ist doch theils diese Regel nicht ohne Aus*
nahmen (wie denn s. B. die Stadt Münster sich grösstentheils auf dem Grunde des Brockhofes gebildet bat, ohne
jemals diesen Namen geführt zu haben), theils ist auch der Name Hamm ursprünglich kein Nomen proprium, son-
dern ein blosses appellativum , und wird daher sowohl urkundlich als im Munde des Volkes immer mit dem Artikel '
(in Hammone, tom Hamme) gesetzt. Wenn daher auch die Stadt ursprünglich wirklich den Namen Mark führen
sollte, so konnte dieser, so zu sagen ofßcielle Name, leicht, vermöge des Volksgebrauchs, durch den Namen Hamm
(oder vielmehr im Hamme) verdrängt werden, eben to wie der alte Name Mimigardevord durch den im Volks-
gebrauche vorherrschenden Namen Münster (eigentlich auch tom Münster) allmählich ganz verdrängt wurde. 3) Die
Existenz einer besonderen, von Hamm verschiedenen Stadt Mark ist nirgends erwiesen; und da Hamm jedenfalls
auf dem Grunde des Haupthofes Mark entstanden ist , so lässt sich die fast gleichzeitige Gründung zweier Städte in
solcher Nähe gar nicht als möglich oder wahrscheinlich denken. 4) Sollte Hamm als eine neuere Stiftung erst nach
dem baldigen Untergange der angeblichen Stadt Mark, an einem andern Orte, entstanden sein, so bedurfte es weder
einer Uebertragung des Stadtrechts der erloschenen Stadt auf die neu gegründete, noch spricht für eine solche das
Zeogniss der Urkunden; denn die älteste noch vorhandene Bestätigungsurkunde von 1279 erklärt, sie verleihe den
Bürgern zu Hamm (oppidanis in Hammone) das Recht, welches sie bisher gehabt haben (prout hoc ab avo
nostro Comite Adolfo et patre nostro Comite Engelberto usqoe ad nos habuerunt), also nicht, welches von einer
andern Stadt auf die ihrige übergetragen worden sei. 5) Dass Hamm selbst die in Mark gegründete Stadt sein
moss, und keine andere existirt hat, ist auch daraus erweislich, dass die Burg zu Hamm den Namen Mark fort-
während behielt, die Burgmänner zu Mark immer Bürger zu Hamm waren, und die Stadt Hamm noch lange Zeit
keine eigne Kirche, sondern eine blosse Kapelle hatte, die ein Zubehör der Schlosskirche zu Mark war, wie dies
alles aus Urkunden der folgenden Zeit bekannt ist. — Als kurze Resultate dieser Untersuchung und Beweisführung
sind also folgende Sätze festzustellen:
1. Die uns vorliegende Rechtsverleihongs-Urkunde ist, was ihren Innhalt betrilR, echt.
2. Die gegenwärtig vorhandene Charte aber ist nicht das Original, sondern eine in der zweiten
Hälfte des 43. Jahrhunderts gefertigte Abschrift, die man nachmals dem verlorenen Originale substituirt,
und um ihr mehr Authenticität zu geben, mit einem Original -Siegel versehen hat^).
3. Die Jahrzahl 1213 ist ein Schreibfehler, vermutlich ftir 4193.
4. Graf Adolf fasste den Entschluss zur Gründung einer Stadt bei dem Schlosse Mark, als Besitzer
dieses Schlosses, noch bei Lebzeiten seines Vaters, des Grafen Friedrich von Altena.
5. Die damals gegründete Stadt ist dieselbe, welche später unter dem Namen Hamm bekannt
wurde •).
Meine, in der Zeitschr. für Archivkunde etc. 1. B. S. 475. geäusserte Vermuthnng, dass dies Tielleicht das Siegel der
durch einen Zufall Terdorbenen und unbrauchbar gewordenen Original -Urkunde selbst sein möge — auf die ich übrigens
kein besonderes Gewicht lege — hat Hr. ▼. Ledebur (Archiv f. d. Geschichte d. Preuss. Staat. 17. B. S. 200.) dadurch
an entkräften gesucht, dass zu Ende des 12. Jahrhunderts noch keine angehängten Siegel gebräuchlich gewesen. Allein
so richtig es ist, dass man bis gegen das Ende des 12. ja hin ond wieder noch in den ersten Jahren des 13. Jahrhunderts
aufgedruckte Siegel findet, so kommen doch angehängte Siegel in den Westfälischen Archiven schon seit der Mitte
des 12. Jahrhunderts vor, und in dem leisten Jahrsehent desselben ist ihreAnsahl die überwiegende, wie die in dem Tor*
liegenden Urkondenbuche gegebenen Notisen beweisen.
Wenn Lewold von Northof (Chron. Com. Marc. ap. Meibom. Rer. German. Tom. f. pag. 386.) und die ihm folgenden
Märkischen Geschichtschreiber die Gründung der Stadt Hamm erst in das Jahr 1226 setaen und mit der Zerstörung des
Schlosses Mienbrügge in Verbindung bringen, so lässt sich diese Angabe mit der oben aufgestellten Ansicht dahin vereini-
gen, daaa die im Jahre 1193 gegründete, oder vielleicht nur profectirte Stadt nicht recht anr Aufnahme kam, wurür sich
»i recnt anr Aninanme &am, wuiur sicn t
29 ♦ Digitized by L^OOQ IC
22» ttfJL
DXXVIL
Henricm Seili» dioiDa faaetäe demeoda^ BomaMraoi Imperator et seai|Kr aofostas. Eqaitads ratio
fenmdfd et iom orrio exposcit, nt si qae a fidelibiis ioperi maiesteti Bo^re &eQr£e propoountiir, eas
aore auenla perdpientes, rigore nsticie od amicabSi ccmpoataoDe decüere ■■rriil'— n!. el quod m pre-
ieocia Mblinulal» sostre ioste ei raliooabSiter deceam fberil nel anücabfi tn«aetiooe coopositam, ne
proceMU tempora ob malignarom proteroiam imaiolari debeat, od alkpo casa possil resdodi, sacri apicis
mooioiuie ab impenaii maieslate dignom dodmiB roborari. QuapropCer nocm bdnos vnioersis Imperii
iiO0(ri fidelibcM freseaüha» ei firtoro, qnod accedeos ad presenciam ■ostram dSectas ac fidelis Dostcr
Benibarrlrj.1» PatheiiK/rueoM episcopc», ona com Hennamio de Wai<lecke, smol nobis s^mficaoenjnt, quod
ip9C Ilermannus iam alta oice noo coactt», sed aolens, adoocatiam Patherboniensem m ecciesiis, cur-
tibw, maiM»^ mancipii» ei oamibos ad adoocatiam pertioentibos, decnnam ia AtleOp coriam Dalpen-
bösen ei aervidam episeapale in Bereoorde abiaraoii apod Patherbonaen in dooio episcopi in iure
feodalf. Promifii qoocpe in maoos fideliom Padierbornensis ecdesie sab dampoo amissioiiis omnium
bonorom «umtm, ae nollo onqnam ingenio eaodem adoocatiam com prenoanDatis book repetitaram oel
alio modo inoamroro, ei qoo^l oullis suis consaoguineis od extraneb assistet, qui adoocatiam rnuadani et
nominata bona, §ed com episcopo ea fideliter defendet Elegii eliam idem Hennannos, qood si hanc
tran»actk>nein oel aliqood eios capitolom inficiari aliqoando oeOei, non crederetor ioramento, quo negaii-
oam probare oeliei, sed conoineeretor per dericos ei ministeriales eqoe sicoi per n(d>fles. In presentia
itaqoe noMre maiestalis renonciaoit omni iori qood in predicta adoocatia ac prescriptis bonis babere nide-
batur, id eiprcMe coram nobis abbraoji totam adoocatiam, qoam WideLindos frater oacantem haboil,
qoaodo eam resignanit, dom itoros esset in expeditionem transmarinam. Pireterea abioraoit dedmam Atleo,
coriam Dalpeohosen et seroitiom episcopale b Hemordia. Hoc itaqoe factom predicto Paitherbomensi epi-
icopo soisqoe soeccMoribos et ecdesie Patberbomensi, ot in perpetoom ratom permaneat et a nuUo un-
qoam in po^terom infringator, presenti pagina Imperiali aoctoritate confirmamos. Ad coios rei certam io
perpetoom eoidentiam, presentem cartam inde conscribi iossimos, et maiestatis nostre sigillo communiri.
Hoto» rci ie»tcii sont. Waltberos Troiaous episcopos RodoUbs Lenetensis episcopos. Sifiridos abbas Hersuel-
dcm^ts. Conradfjs abba» de Lorse. Albertos dox de Tecke. Comes Hartmannos de Kircberc. Comes God^
fridos de Vehingen. Comes Boppo de Wertheim. Robertos de Dome. Cuno de Mincemberc. Henricus pin-
ccrna, et alii qoamplures. *Acta sont bec anno dominice incamationis M^.C^.XCMII^. Indictione XL Datum
apod Fraockenoort U. Idos Dccembris.
Di« ClMfla iit eiaa, «of Parpment, mit einer kleioea, «o Abkunanfea iiberwu fcicben Schrift getchriebeiie, i€<lMh
Menlicb gleicbieitige Abiebrift, daber «ocb oboe Spor ciaci Sicfcb.
DXXVIII.
E Stroockii mit. oot. crit.
In nomine sanet^ et indiuidu^ Trinitatis. Onus bonori addens diuina dispensatio sacri nos honorauit
pontificatus officio, ita ut non tantara proprio utilitatis cur^ debeamus intcndere, quin et ad alios Christi
fideles opera charitatis teneamur extendere, et precipoe ad eos, qui uit^ arctioris uinculo Dei omnipoten-
der Ursachen fiele denken laiten ; und dass iie erst 1336 einen neuen Anfang gewann und von dieser Zeit an nngebio^crt
sich entwickeile, so dats jene Schriftsteller, welche mehr die Tbatsache als den Rechtsbegriff ins Auge Tassten, das letitcre
Jalir als das eigentliche Griindungsjahr der Stadt betrachteten.
Digitized by V^OOQIC
1193. 229
tis se astrinxerant seruicio. Inde est quod nos uidelicet Conradas Dci gratia Sablnensis episcopus, Mogun-
tine sedis archiepiscopus, notum fieri uolumus uniuersis MoguntiD^ ecclesif hominibus et miriisterialibus tarn
futuris quam preseutibus, qualiter de nostrorum remedio peccatorum cogitantes, nee non saluti omnium
nosirorum in Moguntino archiepiscopatu successorum prouidentes, eisdem tarn hominibus quam ministeria-
libus licentiando indulsimus, ut libere quccunque uoluerint de bonis suis monasterio in Hersuithehusen pos-
sint uendere uel intuitu diuino remunerationis contradere. Statuentes ut abbas iam dicti monasterii, quod
speciali fauore dilectionis amplectimur, et fratres ibidem Deo famulantes, bona Moguntine ecclesi^ attinen-
tia notabiliter eonscripta in perenni habeant memoria, hoc pacto ut respectu bonorum iam dictorum pro
nobis et omnibus nostris successoribus in prememorato archiepiscopatu ad Deum patrem misericordiarum
non obliuiscantur intercedere et pro delictis nostris eius misericordiam implorare, memorialis nostri hoc
modo facti per singulos annos reuocantes memoriam. Ne autem instinctu fraudis diabolic^ huius nostre
tam rationabih's et pi^ dispensationis tcmerarius quis uiolator accedat, presentem paginam facti nostri con-
firmatam sigilli nostri appositione muniuimus. Huius rei testes fuerunt domini Gardolphus Haluerstadiensis
electus. Berno Hildenesheimensis episcopus. Eberhardus Mersburgensis episcopus. Arnoldus maior in Mo-
guntia prcpositus. Henricus abbas S. Albani. Witechindus abbas in ualle S. Georgii. Gerwicus prepositus
S. Seueri. etc.*) Acta sunt hfc anno dominice incarnationis M^C^XCIIlo. Indictione XI. domno Celestino
apostolicc sedi presidente. Henrico gloriosissimo Romanorum Imperatore imperium gubernante, et anno
nostre electionis in Moguntinum archiepiscopum XXXIIII. Exilii XXVIIIL reuersionis uero ab exilio XI.
DXXIX.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus. Suscepti
sollicitudo regiminis urget nos ecciesiis Dei prospicere, earumque paci, quantum possumüs, etiam in futu-
rum prouidere. Nouerit itaque presens etas omnisque secutura posteritas, quod cum nos in synodo agen-
tes, sccundum formam canonum, archydiaconatus in episcopatu nostro ordinaremus, eisque singularum
parrochyarum iurisdictiones, dato priuilegio, assignaremus, ^cclesiarum tamen Alen et Werne decanias
omnimodis excepimus, pro eo quod has duas parrochyas cum suo banno anlecessores nostri fratribus
Capenbergensibus gubernandas ante multos annos contulerunt, sicut testantur non solum Monasteriensium
cpiscoporum, sed et Romanorum pontificum priuilegia apud ipsos conseruata. Quod idcirco ad peticio-
nem dilecti nobis abbatis Herimanni scribimus, ne quis futurus archydiaconus, huius neue institutionis oc-
casione, terminis iam dictorum fratrum se immergat, et quasi sub nostro nomine in alienam messem fal-
cem mittat. Vt ergo manifestius elucescat, quod nos nouis priullegiis uetera cassare non intendimus, ante-
cessorum nostrorum uestigia sequentes» iam dictas ecciesias Alen et Werne cum suis decaniis, fratribus
Capenbergensibus etiam nostra auctoritate confirmamus, paginam hanc sigillo nostro munientes» quam si
quis uiolare presumpserit, etem^ maledictioni et excommunicationi subiaceat. Testes sunt. Herimannus
maior prepositus. Franco maior decanus. Magister Heinricus Traiectensis. Theodericus de Meinhuuele. He-
rimannus de Ludenkhusen. Winemarus. canonici. Jordanus abbas Varlarensis. Godefridus abbas de Hos-
winkele.
Anno Incarnationis Domini. M^^.C^.XC^.HR Indictione XI«.
Das Siegel, mit PergamenUtreifen «ngebitogt, ist das bei den Urkunden ?on 1184 n. a. w. beschriebene.
*) Nach seiner Gewohnheit bat Strunck hier die Übrigen Zeugen weggelassen.
Digitized by V^OOQIC
Ü30 &!»•
DXXX.
Aus dem Archive su Kappenberg.
IN nomine sancte et indiuidue Trinitatis. |I Herimannus Dei gracia Monasteriensis episcopos. Justis
religiosorum, maxime nobis commissorum uotis annuere parati, notum facimus omnibus tarn futuris quam
presentibns Christi fidelibus, concambium quod fratres Capenbergenses fecerunt cum domino Arnoldo oe-
nerabili episcopo Osenbrugensis ecciesie. Nam quendam ecclesie sue mansum in Steinvorde, tres Solidos
Monasteriensis monete annualim persoluentem, dederunt prefato episcopo, pro quo receperunt ab ipso
terram quandam in Langeren, que uulgo dicitur Hurlant, singulis annis persoluentem maitum unum ordei
iuxta Lunensem mensuram, et insuper medium unum, quod vidclicct ordeum sororibus Capenbergensibos
ad luminaria capell§ sue communi fratrum asseiisu in perpetuum traditum est. Preterea et nos earum ora-
tionibus attentius commendari gestientes, duodecim denarios maioris decime, et duos denarios minoris de-
Cime, de quadam domo Heinrici in Bekethorp, itemque octo denarios de alia ibidem domo eisdem cod-
cedimus, et concessos firmamus, anathematis uinculo in uirtute spiritus sancü obligantes omnem hominem,
qui predictorum redituum et decimarum concessionem irritare presumpserit. Et ut hec temporibus futuris
inconuulsa permaneant, cartam hanc conscribi et sigillo nostro consignari curauimus. Anno M^.C^.XC^.III.
Indictione XU. Testes sunt Venerabilis domnus Herimannus Capenbergensis abbas. Waltherus prior. Ric-
winus supprior. Rothgerus cellerarius. Alexander parrochianus Wernensis. Lutgerus prouisor sororum. Ca-
pellani episcopi. Johannes. Gerardus. et quamplures alii.
Dm Siegel, dem der früheren Urkunden von 11S4 u. f. ähnlich aber sehr beschädigt, hangt jetst TerLehri an der Ur-
kunde. £• scheint früher mit Pergamentstreifen angehängt gewesen, und losgerissen su sein.
DXXXI.
l In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Heremannus Dei gracia Monasteriensis ecclesie epischopus.
Pontificalis iuris esse dinoscitur, subditorum studiose pro debito tam in temporalibus quam in spiritualibos
prouidere necessitatibus. Unde pium rati pauperum Christi in Lisbern augmentare alimoniam, decimam
VIII. solidorum in parrochia Norwalde in uilia Scihlbroke sitam, a Conrado ministeriali nostro de Strom-
berg antea in feodo a nobis habitam et libere nobis resignatam predicto conobio Lisbemnensi spe reth-
butionis eterne contulimus. Quod ut posterorum non subtrahätur memorie, utque nullius infringatur teme-
ritate, hanc inde paginam conscribi et sigilh nostri fccimus inpressione signari, perpetuo anathemati huius
nostre donationis uiolatores innodantes. Testes huius facti sunt. Heremannus prepositus de sancto Mauricio.
Heinricus prepositus de sancto Ludgero. Apollonius canonicus ad sanctum Paulum. Laici. Conradus pincer-
na. Brunstenus. Halt, filius Conrad! de Stromberg, et alii quam plures Actum anno domini H<>.Co.XC<^.IIK
Indictione XI*. Regnante Heinrico Romanorum imperatore. Anno regni eius III^.
Das mit weissen Schnuren angehängte Siegel ist zerstört.
DXXXIl.
In nomine, sancte. et. indiuidue. Trinitatis. || H. Dei gratia Monasteriensis ecclesie episcopus secondus.
Cum ex debito iniuncte nobis a Dco amministrationis officio, uniuersis in unitate fidei nobis unitis, eiusdem
quam gratis accepimus gratio dona gra tanter imperliri debeamus, eis tamen potissimum largum beiiignitatis
sinum aperire, magisque sereno necessarie prouisionis oculo diligenter illos uolumus respicere, qaos per
filialis subiectionis obedientiam, in spiritus contritione et corporis attritione, sub acriori commissione, diuina
nobis commendauit dispensatio. De quorum coUegio dilecta filia nostra G. ecclesie in Wrekenhorst vene-
Digitized by V^OOQ IC
1191. 23!
rabilis abbatissa, protectionLs nostre in omnibus aduocans presidium, et in rebus ecciesie sue conquirendis
ac conseruandis sen etiam tuendis, consiliam a nobis deposcens et aoxilium, cum in diebus amrainistratio-
nis sue multa per aduocatos ipsius ecciesie sustineret incommoda, in ea tarnen parte se precipue pregra-
uari indoluit, ubi fidelium suorum fidclitatem a se per aduocatos auerti prospexit, et pro beneficiis a se
collatis seu conferendis, indebiti retributionis maleficia nimis intelligibiliter presensit Id autem ex eo ma-
xime habuit occasionis materiam et eifectum, quod illicito et inaudito, non consuetudinis approbate, sed
exstupande uiolentie modo, pr^notate ecciesie aduocatus, tarn ^cclesie ipsius ministeriales, quam quoslibet
alios hominio obligatos, et ab ipsa abbatissa uel beneficiandos, a se uellet inbeneficiari, sicque fidelitatis
et obsequiorum necessitates ad se inclinans, et ab ipsa abbatissa et ab ecclesia penitus aligenaret Pre-
notata uero abbatissa, ex processu temporis tante abusionis sentiens incommoda, forti animo et prudenti.
consilio se tandem opposuit, et Bemardum de Lippia, qui mortuo W. fratre eiusdem abbatisse, heredem
non habente, et proxime aduocatus eiusdem ecciesie fuerat substitutus, amica et rationabili conuentione
ad hoc induxit, ut tam ipse quam fiiius eins, quicquid Juris in ipsis beneficiis uel in hominibus aut mini-
sterialibus inbeneficiandis se habere diceret, libere et integraliter in perpetuum resignarent. Nos igitur
pateme procurationis diligentia, hec ipsa que coram nobis diligenter actitata et finaliter sunt terminata, tam
etatis nostre tempore, quam in post agendorum dierum successione, rata et inconuulsa permanere uolen-
tes, et ne in questionem denuo redeant precauentes, auctoritatis nostr^ robore monuimus et confirmaui-
mus, et firmissimo anathematis interdicto hec ita obseruanda stabiliuimus, et presenti pagine cum sigilli
nostri impressione annotari precepimus. Acta sunt hec anno dominic^ incarnationis M^.C^.LXXXX^'.UI^.
Indictione X«. Presidente sancte Romane ecciesie domino Celestino papa secundo. Regnante gloriosissimo
Roroanorum imperatore H. et semper augusto. Presentibus et attestantibus uiris honestis, clericis et laicis,
quorum nomina hec sunt. B. maior prepositus. E. decanus. H. sancti Hauricii prepositus. H. scolasticus. B.
cantor. S. comes de Thekeneburg. H. comes de Rauenesberch. R. de Steinuorth» H. de caminata. B. We-
rence. C. pincema. L. de Beruer.
Das mit schmalem weissem Bande angehängte Siegel hat die bei 1195 beschriebene Form, ist aber beschädigt.
DXXXIII.
Aus dem Fiirsil« Salm-Horstmar*schen Archive.
In nomine sanctf et indiuidu^ Trinitatis. Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus.
Ad pedes domini saluatoris cum beata peccatrice procumbere, et cum ipsa optabilem remissionis senten-
tiam quandoque audire desiderantes, nuUa forma id faciiius pacisci confidimus, quam si his quos minimos
suos ipse uocare uoluit, qui extra castra mundana constituti actu et habitu eins portant inproperium, pie-
tatis uiscera impendamus, et ad necessitates eorum subleuandas, non tantum in presens sed etiam in po-
stcrum pia sollicitudine procuremus. Proinde Christi fidelcs posteros et modernes scire cupimus, quod
nos spe largiflue miserationis erecti, et dilccti nostri Franconis maioris in Monasterio decani precibus in-
ducti, conuentui quem ipse ad seruiendum Deo in Langenhorst sub nostro patronatu coUegit, decimam
quaudam, quam nobilis uir Bernardus de Lippa a nobis et antecessoribus nostris feodum habitam, libere
ac liberaliter in presentia multorum resignauit, libenti et parato affectu donauimus, amicum sponsi qui
eiusdem loci patronus est humiliter obsecrantes, ut eins suffragio in decime dragm^ supputatione merea-
mur recenseri. Porro eadem decima iuxta uulgarem usum pro dimidii talenti sorte denominatur, talique
pensione fungitur, ut procuratores de Langenhorst arbitrii sui optionem habeant, utrum in messe manipu-
los sui Juris coUigant, aut pro statu temporis summam conuentionalem inde percipiant. Domus autem
quas decima hec attingit, ex maiori parte in parrochia de Wetheringe sunt constitute, et a colonis suis
denominate. Domus Rudolphi, domus Lutberti, domus Johannis, domus Arnoldi, domus Rutgeri, dmnus .
Diqitized bv V^OOv IC
232 1193.
Herewici. Et he extreme daf vnum inter se mansum habent diuisum, ad eandem decime rationem perti-
nentem. Preterea Wezzelinus de Rodenberg XVIII. modios siliginis de agris sue domui subiacentibos per-
6oluet. Est etiam domus quedam predicto claustro adiacens, que Johannis de Ahus fuit predium, sedWi-
dechindi cuiusdam sui ministerialis ab ipso beneficium, quam idem Johannes predicto decano ad placan-
dum animum eins de morte fratris sui Cunradi sub regio banno rata et perpetua proprietate possidendam
donauit. Verum tarnen iam dictus decanus, ne habundanti quicquam deesset cautele, eandem domuro tarn
legaliter et iuste sibi donatam atque sine contradictione possessam, a prenominato Jo. cambiuit, aliam do-
mum que in villa Graz sita est pro ea restituens, et prioris domus legitimes possessores, vidclicet vxorera Wi-
dechiudi et filium eius in secunda instituens, datis sibi octo marcis pro amice transmigrationis abcessu. De-
cimam pretaxatam, domum iam memoratam, et omnem sepedicti claustri possessionem mobilem seu inmo-
bilem, iuste nunc possessam uel in futurum quocumque contractu rationabiliter obtinendam, auctoritate
patris orphanorum et iudicis viduarum, omniumque qui in die tremenda cum ipso sunt iudicaturi, sab
banni nostri tutela fouendo comprehendimus, attestatione patris et filii et Spiritus sancti anathematizantes
et a communione omnium saluandorum sequestrantes omnem cuiuslibet professionis personam, que clau-
strum in Langenhorst in personis aut rebus aliqua roalignitate molestare presumpserit, nisi resipiseat et
eisdem quos inique leserit humili compunctione satisfaciat. Preterea sub nostre protectionis tutamine com-
prehendimus et prescripte districtionis limite concludimus decimam quandam, que de neuem domibus in
villa que Northorp dicitur cum omni decimali debito annuatim persoluitur, et in parrochia Weteringe quam
prediximus sita inuenitur, ipsa quidem decima secundum morem prouincie talentum vocatur. Et nos eam
supradicto claustro libenter concessimus et perpetuo fruendam sub banno confirmantes assignauimus, qoo-
modo et ipse loci fundator decanus deuotione et fidelitate sua locum nobis fauorabilem effecerat, et omnis
auorum ipsius retro series eandem decimam a Monasteriensibus episcopis feodaliter obtinuerat. Acta sunt
anno incarnationis Domini M®. C®. XCIII®. Indictione X«. Concurrente III«. Epacta IUI«. In diebus dominiCe-
Icstini pape. Regnante Heinrico Romanorum imperatore augusto. Prescntibus et approbanübus personis,
quarum nomina subscripta leguntur. Herimannus maioris ecciesic et Sancti Mauricii prepositus. Heinricus
Sancti Ludgeri prepositus, qui et scolasticus. Walterus cellerarius. Bertramus cantor. Hezelinus et Euerar-
dus subcustodes. Hermannus abbas in Capenberg. Jordanis abbas in Varlar. - - .*) abbas in Lisberg. Otto
comes de Benethem. Ludolphus de Steinuord. Theodericus et Wicbaldus de Saitesberg. Bemeros de Elen.
Lutbertus de Beveren. Godefridus de Sconenbeke Bernardus Wcrenzo. Hermannus de Monasterio. Heinricus
de Rectha. Heinricus et Johannes de Dulmana, et alii quam plures.
Das mit PergamenUtreifeo auf die Charte festgeheftete Siegel hat die bei der Urkunde von 1195 beschriebene Gestalt
DXXXIV.
Aas dem Fürstl. Salm-Horstmar'schen Archive.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus.
Domna Vda venerabilis in Meteion abbatissa, non minus ecclesiaslice religionis quam et mundan^ ingenui-
tatis titulo spectabilis et decora, sue deuotionis probatissimo fernere a nobis impetrauit atque promeruit,
ul preter communis debiti rationem, qua vniuersis ad nos pertinentibus ecclesiis ex iniuncto tenemur offi-
cio, special! quodam benignitatis affcctu Metelonenscm ecclesiam feuere, promouere, et quantum in nobfc
est, in omni profectu et commodo procurare satagamus. Ipsius itaque non sua sed que Christi sunt qae-
rentis dilectione inducti, vniuersam decimam omnis generis de noualibus que in parrochia illa quocumque
*) Für den Namen bt eine Liicke gelassen.
Digitized by
Google
1193^1194. 233
modo excoluntor et fructuosa redduntur, sine in frugibns siue in fructibus, sen eciam in enutriendis api-
bus, utpote in hortis siluestribus, prenominate ecciesie de nostra gratia perpetuo possidendam, hilari übe-
ralitatc concessimus, et ut successoruni nostrorum dementia donationem nostram ratam habeat, et quod
a nobis minus est aetum, manu pietatis suppleat, spe restitutionis centuplf desideranter commendamus.
Yt igitur hec nostra quantulacunque oblatio diuinis aspeciibus eo sit gratior, quo ex nostra prouidcntia
fuerit facta stabiiior, presens scriptum sigillo nostro roboratum, ad inuiolabilis instnimentum teslimonii ius-
simus ordinari. Acta sunt hec anno uerbi incarnati M^.C^.XC^.IIP. in diebus domni Celcstini summi pon-
tificis, Heinrici gloriosi Romanorum Imperatoris, uidentibus et consentientibus, Hermanne preposito maiore.
Francone decano et uicedomino. Waltero de Hustede. Hermanne de Ludinchusen. Alberto balbo. et aliis
ecciesie nostre canonicis et ministerialibus. astantibus etiam de Metelen. Hartungo sacerdote. Hermanne
dapifero. Hermanne Marscalco. Bemardo et Thiderico de Hek. pluribusque probis uiris et honestis.
Ego Ludolfus Dei gratia Monasteriensis Episcopus, factum predecessoris mei Herimanni Episcopi, quod
in hac pagina continetur, approbaui, et sigilli mei auctoritate apposita corroboraui.
Ego Otto Dei gratia Monasteriensis Episcopus, factum predecessorum meorum Herimanni videlicet et
Ludolphi episcoporum, ' quod in hac pagina continetur, approbaui et Sigilli mei auctoritate apposita ap-
probaui.
Von den drei Siegeln, welche der Urkunde angehangen haben, iit nnr von einem, und swar dem mittleren, wahrachein-
iich alao de« Bischof« Hermann, noch ein BruchstüclL vorhanden.
DXXXV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Hermannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus,
modemis et futuris in Domino salutem. Quia ea que in tempore geruntur cum tempore labuntur, expedit
ut litterarum perpetuitate memorie commendentur, et antiquitatis obliuio et iuniorum cauillatio tollantur.
PJotum igitur esse uolumus presentibus et futuris, quod ministerialis noster Fridericus de Erlo, cum uxoris
sue consensu et beneplacito, decimam in Aldenthorpe sex doraorum, quam de nobis et de nostra ecclesia
in benefitio tenuit, ecciesie sancti Egidii in Monasterio, per nos et per manus nostras, uiginti marcis inpi-
gnorauit, ita quod nos et nepos noster Hermannus maior prepositus, et eiusdem ecciesie sacerdotes Lut-
gerus et Ecbertus, iunctis manibus huius impignorationis pactum recepimus, hac lege et conditione, ut sin-
gulis annis tres solidi a summa prestite pecunie decrescerent. Acta sunt hec publice presentibus uiris ho-
nestis, Hermanne maiore preposito, Volmaro canonico, Herewico sancti Lutgeri decano, Geruasio sancti
Mauricii canonico, Laicis uero Godefrido de Goten et Willehelmo filio suo, Amoldo de Honthörpe.
Das angehängte Siegel ist von der neuesten Form.
DXXXVI.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Adolfus Dei gratia Coloniensis archiepiscopus, monasterio
Campi beatf MARU^ in perpetuum. AmeN. Quoniam omne quod secundum presens seculum a^itur, lege
seculi neu semper stare posse cognoscitur, et uersuta malicia uastare non desinit, quod simplex piorum
bonitas karitatis intuitu utiliter et recte disponit, idcirco morem Optimum tradidit maiorum sagacitas, ut
uidelicet tarn scripture monumento, quam testium idoneorum ueritate perpetuentur res iuste et rationabili-
ter Ordinate. Proinde Christi fidelibus presentibus et futuris cunctis notum facimus, quod quatuor nobiles,
Widekindus de Sualenberch, Yolquinus Patherbumensis ecciesie canonicus, Herimanuus et Heinricus ger-
mani fratres, cum adhuc heredes non haberent, et pro legitime etatis integritate liberi essent arbitrii, eccle- t
Cod. dipl. hUt. Wesifal. U. 30 Digitized by \JjOOglC
234 ii94.
siam in Stapellage et cartim ibidem sitam cum omnibas suis attinentiis, pari uoto et uusuumi conseasii pre-
dicto monasterio donauerunt. Sed et Widekindus de Rethen aduocatus, ipsius (undator cenobii, qoi boni
eiusdem libera tunc possessione utebatur, cum haberet in illo pignoris loco argenti marcas IX et anri
marcam unam, omnia simul optulit monasterio cum illorum oblatione. Et hanc utrorumque donationem
omni Jure subnixam et ratam, lectione priuilegii qnod domnus Herimannus Honasteriensis episcopus dedit,
cognouimus in loco Bracwide coram Thangberno comite stabilitam. Cuius rei testes sunt. Bemardas de
Lippia. Widekindus. Florinus de Ribelmunt Guropertus de Erthburch. Fridericus de Spenga. Amelungos
comes de Patherbuma, et frater eius Crachto. Gerardus de Wiipinthorp. Datum est autem illud priuile-
gium anno dominic^ incamationis M.C.LXXXV. Indictione III. Dcinde processu temporis, cum hominesuiO'
lenti et raptores ubique locorum increscerent, Heinricus ex predictis fratribus unus audiens Widekindam
pie memorie fratrem natu maiorcm defunctum, ductus pcnitudinc boni quod fecerat de prcdio memorato,
cuncta que iilic fratres prefati monasterii bona congregauerant rapuit, et possessionem ipsam, quam ante
nunquam habuerat sicut nee fratres eius, inuadens et usurpans, uiolenter diu retinuit At ubi Dei omoh
potentis gratia in cathedre ponti6cialis culmine nos constituit, et nostr^ potostatis prouincias Westfaliam
scilicet et Angariam pro liberatione oppressorum intrare nos contigit, principes, nobiles, omnesque terre
populos pro iudicio et iusticia facienda conuocauimus. In quorum omnium auribus dum sepedictus Hciu-
ricus de plurimis ecclesiarum ccterorumque bominum iniuriis et rapinis, simulque a fratribus Campi beate
Marie instanter accusaretur, quoniam male sibi conscius in Judicium uenire non audebat, sciens tarnen
quod manus nostras nequaquam posset euadere, intercessoribus impetratis, spe obtinende uenif, sine
omuis pacti interpositione , nostre dicionis sese dedidit benignitati. Cui protinus a fratrum querimonia,
subtili molitione iniquum querenti effugium et resistenti pertinacius, nunc minis et terroribus, nunc suasio-
nibus, multaque diu instantes industria, denique illum ad hoc induximus, ut coram omni frequentia liti-
gioso renuncians predio, in manus illud Florentü sepedicti monasterii abbatis, nobis ex sententia preci-
pieutibus, cunctisque fauorabiliter acciamantibus, pacis adiciens osculum, soUempniter resignarct Statim
ergo iudiciario procedente ordine, pristinam ipsius predii proprietatem ac perpetuam possessionis quiete
stabilitatem regii banni auctoritate confirmantes Campo beate Marie perpetualiter assignauimus. Addidimus
quoque pontificalis excellentie priuilegium, ut contra omnes malignantes hec sanctio firmitatcm optioeat in
futurum y auctoritate Dci omnipotentis, apostolorum Petri et Pauli et nostra» terribiliter excommunicantcs»
qui locum predictum siue Christi pauperes in eo deseruientes, tarn in hoc predio, quam in omnibas bonis
iam rectc acquisitis aut in posterum acquircndis presumpserit inquietare, siue quippiam illorum libcilati
contrarium ordinäre. Acta sunt hec in Patherburna, Nonas Julii, anno dominic^ incamationis Millcsimo
centcsimo LXXXXIIIP. Indictione XII«. presidente Romano sedi Celestino papa secundo. Regnante Heiarico
Romanorum imperatore augusto. Episcopatus nostri anno I. presentibus uiris nominatissimis, clericis et lai-
cis, quorum hec sunt nomina. Widekindus Corbeiensis abbas. Heinricus abbas Patherburnensis. Herimannus
prepositus Susatiensis. Symon comes de Tekeneburch. Arnoldus comes de Altena. Fridericus comes frater
eius. Albertus comes de Euerstenc. Adolfus filius comitis Engelberti de Berge. Bcrnardus de Lippia et He-
rimannus filius eius. Herimannus de Waldekke, unus ex IHI<'r fratribus. Godcscalcus de Perremunt Heri-
mannus de Ruthenberch. Adolfus de Dassele. Herimannus Bicrcule. Herimannus Coloniensis aduocatus. Heri-
mannus Susatiensis uillicus, et Herimannus filius eius. Tiemo de Sosatia. Brünsten Sconekint Amclungos
comes de Patherburna. Tiemo de Ebelinchusen. Herimannus Boliko.
Dm grosie elliptische Siegel des EnbUchoft (wie an der folg. tJrk. besohrieben) itt mit dicLett weissen , grünen and
rotben Faden angehängt.
Digitized by
Google
11 14. 235
DXXXVII.
Au« dem Archi?e sa Kappenberg,
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Adolphus divina fauente clementia sancte Coloniensis ecciesie
archiepiscopus. Suadet ratio suscepti regiminis, ut ecciesiarum Dei prouideamus paci et utilitati. Idcirco
notum esse uolumus tarn futuris quam presentibus, quod frater noster FRidericus Comes de Altena, advo-
catus ecciesie Capcnbergensis, rogatus ab ipsa ecciesia, acquievit pro curti sua Lohusen centum et sexa-
ginta marcas accipere» et in die sancto Ascensionis Domini cum esset Capenberg, iam dictam curtim Lo-
husen cum mansis suis cunctisque lusticiis et appendiciis, super altare, Deo et beate Marie perpetu^ uir-
gini, sanctoque Johanni apostolo offerens donavit in vsus fratrum et perpetuam possessionem, astante ue-
nerabili abbate Herimanno cum uniuerso conuentu, presentibus et annuentibus ministerialibus suis. Aduo-
catiam tamen super eandem curtim sibimctipsi specialiter suoque legitimo heredi reseruauit, nemini um*
quam in beneficio concedendam. Dehinc cum essemus TRimonie, ipse adiuncta sibi manu nostra et fra-
tris nostri Comitis Arnoldi, predictam donationem in abbatis Herimanni et fratrum suorum presentia, in
conspectu nobilium terre et priorum Coloniensis ecciesie renouans confirmavit, postea per manum vxoris
sue domine Alueradis, et per manus filiorum suorum Adolphi et Friderici, eandem donationem stabiliuit.
Porro de supradictis C. et LX. marcis, quas ei fratres dederunt, aliud allodium heredibus suis comparauiU
Prefati autem fratres de Capenberg, ne uiderentur ingrati huic fratris nostri deuotioni, plenam ei et uxori
eins fraternitatem concesserunt. Proinde nos quoque ecclesiam Capenbergensem specialiter diligentes, sepe-
dictam donationem litterarum nostrarum testiraonio et sigilli nostri impressione communivimus, statuentes
et sub districto anathematis vinculo, auctoritate Dei sanctorumque apostolorum Petri et Pauli ac nostra
inhibentes, ne quis eam temerarius cassare uel immutare presumat Quod qui fecerit, nisi cito resipiscat,
omnipotentis Dei iram, et beatf Marie virginis sanctique Johannis apostoli» ac totius curi^ c^lestis offensam
ac vindictam incurrat.
Testes huius rei sunt. Domnus Herimannus venerabilis Monasteriensis episcopus, et nepos eins Maior
prepositus Herimannus , et priores Coloniensis ecciesie. Godcfridus sancti Gereonis prepositus. Theodericus
sanctorum apostolorum prepositus. Theodericus decanus sancte Mari^ in gradibus. Waltherus et Heriman-
nus canonici sancti Petri. Nobiles autem. Ludolphus de Steinvorde. Adolphus de Dassele. Herimannus de
Lippia. Heinricus de Arnesberg. Ministeriales Sancti Petri. Heinricus et Gerardus de Volmuntsteine. Ministe-
riales Comitis FRiderici. Ludolphus et Lubertus fratres de Bovne. Euerhardus et Lambertus fratres. Nycho-
laus de Stipele.
Acta sunt hec anno dominice Incarnationis M^.C^. Nonagesimo IUI®. Indictione XIK Anno ordinationis
nostre primo.
Dm mit grünen Schnaren angehängte, grosse, elliptische, sauber gearbeitete, jedoch etwas flache Siegel, seigt den Bi-
schof in seinem Ornat auf einem Stuhle sitaend, in der rechten Hand den Bischofsstab, in der linken ein geöffnetes
Buch haltend; mit der Umschrift: f Adolphus. Di. Gra. See. Coloniensis. Ecciesie Archiepc.
DXXXIII.
Aus einem Kopialbnche des Martini - Stifts im Besits des Bibliothekars Mooyer an Minden.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Bemhardus Dei gratia Patherburnensis episcopus. Notum
esse cupimus uniuersitati presentium, et ad memoriam posteronim transferri, quod quidam ex ecciesie
nostre filiis Mcingotus predium quod in uilla Milse habuit, ex permissione pie recordationis Euergisi epi-
scopi et coUaudatione sui heredis et mundiburdi Conradi fratris sui, ecciesie sancti Martini in Minda ad
prebendam fratrum cum omni integritate donauit et tradidit. Procedente tempore dominus Bemihardu&. de i ^
30 » Digitized by V^OOy IC
236 1194.
Lippia idem predium potestatiue et iniuste sibi üsurpauit, spoliaoitqae predictam ecclesiam. Sed tandem,
per Dei misericordiam, quod illicite abstulerat, restituit humiliter per manas duorum canoniconim sancti
Martini, Vulueri et Godefridi, qui a suo capituio ad eum missi fuerant, nobis etiam et capitalo noslrolite-
ras misit, in quibus confessus, se bona sancti Martini que iniuste inuaserat restituisse. Preterea pre-
sens in manu nostra eisdem bonis renunciauit, et ad pienissimam cautelam ßlium suum primogenitum He-
rimannum omni iuri quod ex possessione patema uidebatur habere renunciare fecit, et promittere iussit,
ne unquam aliquod grauamen ecclesie sancti Martini in bonis illis uel iUorum occasione per se oel per
quemcunqae alium inferret. Vt autem hec firma et inconuulsa perpetuis sint temporibus, hoc publicum
instrumentum fieri iussimus. Anno «b incartiatione Domini M^\C^XCII1F. Indictione XII. Presidente insede
apostolica Celestino. Regnante Heinrico Imperatore« Anno pontiGcatus nostri VP. Scripta sunt hec sub pre-
sentia testium quorum nomina subscripta series declarat. Thyedericus de Herekenthorp. Herimannus prepo-
Situs in noua ecclesia. Johannes. Gerhardus. Heinricus prepositus in Hamclen. Amelungus comes et eius
filius Heinricus. Conradus camerarius. Johannes dapifer. Johannes de Boken. Hildeboldus de Reilegenkerken.
Johannes de Aspe. Heinricus rufus. Regenbodo. Cono.
DXXXIX.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Hermannus Monasteriensis ecclesie maior prepositus.
Quoniam iuxla euangelice ueritatis Organum lucernä accensa non sub modio sed super candelabrum poni
debef, ut dilucido uerbo enarret fidelibus de domo Dci exemplum et exhortationem glorificandi eum qui
est inspirator omnium bonorum, dispositum habcmus contractus ex piis causis proficisccntes et ad pro-
fectum uirtutum conducentes publicis instrumentorum paginis inserere, quorum liquida cognitione quique
fideles quasi cortinarum concatinatione ad amph'orem profectum cullus diuini attrahantur, per que eliam
gestorum memoria uiuaci recordatione presentetur, ne obliuionis elimatione radantur, et ne contra eacap-
tiosus et inuidus dentem emule reprehensionis exacuat. Noucrit igitur tam presentis quam future ctatis
fidelium uniuersitas, quod quidam confrater noster maioris ecclesie, Henricus Tremonicnsis, instantia deuod
laboris sui et donatione pecunie sue satis copiose induxit quendam ministcrialem nostrum maioris preposi-
ture, Hermannum de Vlethe, cum non haberet uxorcm ncque filios sue conditionis, quod quandam deci-
mam in Mikelencbeke super domum Hermanni Meckinc uniuersalem presignauit in manus nostras, quam
ad pelicionem iam dicti Henrici contulimus plena uoluntate et deuoto aniroo allari sancte MaRie et beale
Katerine sub turri australi in maiori ecclesia, et ut perpetua firmitate subnixa maueret, dominus noster
episcopus Hermannus eam donationem auctoritatis sue patrocinio muniuit. Acta sunt hec anno incarnatio-
nis dominice Millesimo centesimo nonogesimo IUI. Indictione XII. Presidente Romane sedi Celestino tercio.
Regnante Romanorum imperatore Heurico. Vt autem hec perpetua firmitate muniantur, imagiuis nostrc im-
pressione corroborauimus. Testes. Henricus de Durch. Bernhardus Werenzo. Conradus pincerna. Thitmarus
pincema. Retgerus vitulus. Nizo. Johannes filius eius. et multi ministeriales utriusque dignitatis. ^
Das, der zurückgelassenen Spur nach, elliptische Siegel, war unten auf der Charte mit Pergamentstreifen festgeheftet,
ist aber zerstört.
DXIi.
. i . In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Engelbertus Dei gratia Lisbernensis dictus abbas. Que a
nobis laudabiliter et digna memoria facta speramus, perpetuare litteris humana sollertia ad hoc reperlis
prouidum duximus, nee alicuius in posterum id cassare temptet inprobitas. Notum sit itaque tam presen-
libus quam futuris Christi fidelibus, quod petitione domini Heinrici abbatis ecciesi^ sancti Pauli in. Pather-
Digitized by V^OOQlC
1194. 237
burne, Heinricum aillicam curtis eius in Wanbeke, nobis attinentera , a nostro jure et potestate emancipa-
tutn, liberam abbati su^qae ecclesi^ consignauerimas. Sed quia nostris modo temporibus multa est malitia
et peruersitas hominum, que prouide et recte aguntur uersuta caliditate inuertentium, predicto Heinrico
agente hominem quendam libere conditionis, Theodericum nomine, filium Herimanni de Bokenevorde loco
ipsius recepimus. Quod assensu et uoluntate aduocati nostri Heriraanni et patris eius Bernardi factum, nos
quoque huius pagine scripto et sigilli nostri inpressione stabilire curauimus, fideiussoribus et testibus ab
ipso Herimanno tarn pro se presente quam pro patre absente datis, ne quis suorum predictum uillicum
de cetero inquietare presumat, subnotatis. Fideiussores. Anseimus dictus aduocatus. Herimannus Boleke.
Herimannus Ruffus. Ysfridus. Almarus de Horste. Albero Ruffus. Johannes, Conradus. Lutfridus. Fratres de
Brunwardinchusen. Theodericus Gograuius. Heinricus Scatheloch. Albero de Vemelhe. Albertus de Hereuel-
de et Amoldus frater eius. Testes. Wezelinus prior. Ricbodo. Heinricus. Godefridus forensis Judex, et
pcne omnes maiores eines neue ciuitatis. Actum in ipsa ciuitate in epiphania Domini. Anno domini
Älo.C<>.XC<>.UII<'. Indictione Xlla. Regnante Heinrico Romanorum imperatore. Anno regni eius IIIlo.
Das angehängte Siegel, einen sitzenden Geistlichen mit unbed4*cktem Haupte, einem Bischofsstäbe in der rechten und
einem geschlossenen Buche in der linken Hand, Torsteliend, ist sehr beschädigt.
DXLI.
Aus dem Fürstlich -Lippischen Archi?e xu Detmold.
Circumstantia ferum temporalium mentis acumen dilabitur. Sed littcrarum inscriptionibus rerum gesta-
rum series confirmatur Inclarescat tarn fuluris quam presentibus, quod cum ego Bemardus de Lippia,
imperatoria maieslate fauente, in bonis proprictate michi cedentibus, ciuitatem nouellam plantarem, sua-
sione amicorum meorura acccdcnte, beato Petro in Colonia proprietatem eo tenore assignaui, ut ego et
posteri mei beneficio gaudentes quieta possessione perfruamur. Cum igitur hec nouella plantacio et yn-
colis et municionibus adhuc esset infirma, ego de consilio amicorum meorum incolis liberum contuli arbi-
trium, ut iura miciora et meliora de quacumque uellent eligerent, tandem habito inter se consilio iura
Susaciensium sub ea forma eligere decreuerunt, vt si qua ex eis displicerent, illa abicerent et aliis sibi
ydoneis gauderent, que etiam in ordine communi consensu conscribi decreuimus. Primum est quod omnis
sanguinis effusio facta sine acumine armorum non michi uel alicui heredi meo, sed consulibus cedat iudi-
carc, eo tenore ut muniendo loco exindo omnis prouentus emergens cedat. Secundum, si aliquis in pi-
strando uel braxando uel aliis seil. sUitera iniusta uel niensuris excesscrit, consules super hoc discuciant
et iudicent. Tercium est quod ciuis conciuem extra ciuitatem in causam, nisi per sententiam accesscrit,
trahere non debet, nee etiam arma ante sententiam latam debet ciuis in conciuem prociamare. Quartum
est, Si ciuis conciuem occiderit, et si deprehensus fuerit, secundum quod iustum est iudicatur, Sed si do-
mum uel res alias habuerit, non iudicantur, sed cedunt suis heredibus. Quintum est quod foro annuali,
duobus diebus ante et post, iudicii rigore nullus hominum astringitur, nisi in recenti aliquid emergat uel
quis exterminatus deprehendatur. Eodem modo tres dies in ebdomada, scilicet dominicus dies, feria se-
cunda et feria V». libere sunt concesse. Sextum est, Si alicui ciuium quicquid furatum fuerit et postremo
inuentum infra ciuitatem, iudici nulla pars in eo cedit. Septimum est, Quicunque infra ciuitatem sine con-
tradictione uel obiectione anno et die moratus fuerit, et postea quis eum arguendo pulsauerit, de obiectis
se potest expurgare saluo iure. Octauum est, quod meum nee alicuius mei heredis est, sine communi c.
consensu prepositum inslituere, nee etiam consules nee iudices sine consensu ciuium meum uel heredum
meorum sit statuere. Nonum est, quod ego in aquilonari parte ciuitatis de bonis meis tam ligna quam
paschua ciuibus concessi, ila ut tempore oportuno inde commuDiter utantur. Decimum, Si ciuis conciuem
edificando uel sepiendo conturbauerit, iudices in parte illa ciuitatis constituti super hoc discutiant, Sed si
uires ipsorum superauerit, consulibus referatur, et ipsi iudicabunt. Yndecimum est, Quicunque #conciunmLT
Digitized by VjOOQIc
238 . il94 — 1195.
moriatur et infra ciuitatem carens iusto berede, omnem Sübstantiam eius, siae mnlta sioe modica sit, cod-
8ules iiitegraliter conseruabunt, Quam si infra annum et diem legitimus nullos secundum iuris racioneoi
exquisierit, michi et posteris meis assigoabitur. Duodecimum est, Quicunque ciuium cum filia sua uel
sorore, uel cum alia tercio gradu consanguinitatis sibi iuncta, uirum fornicantem deprehendat, ipsi eam
boBorifice desponset, qui si legitime contrabere cum ipsa omnimodis noluerit uel contempserit, proeoquod
infamem eam reddidit et ad nubendum ingratam fecit, ei decem marcas amministrabit Tercium decimum
est, quod omnibus tam aduenis quam habitatoribus thelonei libertas est concessa. Quartum decifflum est,
Quod si conciuis iudici quatuor solides uadiauerit, II^s ei denarios dabit, sex uero si testibus fuerit coq-
uictus, si quid ultra presumptum fuerit, juri ciuitatis obsistit. XVm. est, ut nullus ciuium a me uel ab ali-
quo uicem meam gerente extra ciuitatem causetur, nee aliqua incommoditate turbetur. Sextum decimum
est, ne a me uel posteris meis absque consensu consulum et ciuium, ciuitati iudex instituatur, nee illo
iudicio quod aduocatie placitum dicitur aggrauetur. Scriptum hoc sigillo Herimanni filii mei commuDiui,
cui et mea omnia resignaui, eo tempore cum ab uxore mea Heiewige licentia accepta, Liuonie partes Deo
militaturus intraui.
Voo dem Siegel , weichet mit Pergameatstreifeo an die Charte aogehaogt ist , hat sich nar ein ankenntliches Bracbstiid
erhalten.
DXLII.
H. Dei gratia Romanorum Imperator sempcr Augustus et Rex Sicilie. Fidelibus suis, Episcopo, Qero,
Ministerialibus et vniuersis hominibus in episcopatu Mindcnsi constitutis, gratiam suam et omne bonum.
Vniuersitati uestre notura fieri uolumus, quod dilectus capellanus noster, magister Willis. Mindensis scola-
sticus, in presentia nostra conslitutus proposuit nobis, quod quidam ministeriales ecclesie uestre, qoi sunt
ofBciati siue uillici episcopi, tenentur ipsi magistro Wilfo. ex antiquo iure et consuetudine , ratione beneficü
scolastici, de qualibet curti episcopali dimidium diei seruicium annuatim persoluere. Uli uero asserunt, de
qualibet curti ex iure tantum neuem solides Mindensis monete annuatim sibi dcberc. Super quo cumsen-
tenliam quereremus, sententiatum est coram nobis, quod quilibet homo, siue esset nobilis siue miaistoria-
lis, qui officium principis siue uillicationem teuere uellct uel possidere, quicquid in ipso officio siue uilli-
catione sibi iuris addiceret, iure officiati uel uillici illud teneretur probare. Secundo quesitum est, quo
iure deberet probare, et sententiatum est, diuino iudicio. Tercio quesitum est, quo diuino iudicio, et
data est sententia, quod si iure suo uoluerit inniti, ferro candcnti ius suum debet probare. Senteutias
igitur prcdictas Imperiali auctoritate confirmantes, mandamus tibi episcopo, similiter clero et ministeriali-
bus firmiter precipientes, quatinus cosdem officiatos seu uillicos auctoritate nostra cdmpellatis, ut debita
dici seruicia sicut ex antiquo iure et consuetudine tenentur, et sicut primo fuit institutum, omni occasione
et dilatione remota, prefato magistro WilPo. persoluant, uel iure predicto se eximanU Alioquin eos tam-
(}uani iusticie uiolatores et mandati nostri transgressores habeatis. Acta sunt hec apud Hagenowe, preseu-
tibus testibus, quorum hec sunt nomina. Conradus Moguntinus archiepiscopus. Conradus Imperialis aule can-
cellarius. Albertus prothonotarius. Conradus maior prepositus Moguntinus. Comes Albertus de Wemingcrothe.
Comes Sibertus de Frankenburch. Walterus de Arnesteine. ArnoIdus.de Hornburcb. Conradus dapifer de
Rodenburch. et alii quam plures. Anno dominice incarnationis M^.C^XC^.V®. Villi. Kai. Septembr.
Das Siegel, welches mit Pergamentstreifen angehiingt war, ist verloren gegangen.
DXLIII.
In nomine sancte et indiuidue Trinitalis. || Heriroannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secuodus.
Quia uariis periculis causarumque tumultibus pastoralis cura nos implicat, spiritales quosque ac rehg^ose
Digltized b^VjOOQlC
1194. 239
coDuersationis homines nostris gemper consolationibus beneficiisqae gaudemus attollere, cpiorom indefessis
orationibusy uelud armis celesiibus, aduersa queque repellere, ac summi pastoris gratiam speramus obti-
nere. Igitar notam facimus Christi fidelibus tarn futaris quam presentibiis, quod omnem decimam, tarn
minutam quam maiorem, prouenientem de nouali quod dicitur Nutbrake, legitima donatione contulimus
ecciesie beate Marie in Monasterio, perpetuo iure possidendam et in usus sororum Deo et beate uirgini
ibidem seruientium conuertendam. Ut autem hec donatio stabilis in eunm et inconuulsa permaneat, eam
presentis pagine conscriptione ac sigilli nostri impressione perpetuauimus. Quam si quis in posterum cas-
sare presumpserit, eum quoad usque se penitendo correxerit, districta Dei et beatorum apostolorum Petri
et Pauli et nostri anathematis ultione ferimus. Acta sunt hec anno dominice incarnationis millesimo cen-
tesimo nonogesimo quinto, indictione tercia decima. Celestino papa Romane sedi presidente. Henrico Ro-
manorum imperatore sexto regnante. Attestantibus et presentibus uiris discretis et probabilibus tarn cleri-
eis quam laicis quorum nomina sunt hec. Hermannus maior prepositus. Franco decanus. Henricus sancti
Lutgeri prepositus et in maiore ecciesia scolasticus. Henricus de Saprothe. Thidericus de Menhuuele. Gef-
lagus de Dingethe. Henricus de Burch. Laici« Hermannus uan Munstere. Bernhardus Uuemche. Godefridus
de Sconenbeke et filii eins Fridoric et Henric. Vuarengis camerarius. Bemolf uillicus.
Das mit weiMen Fäden angehängte Siegel ist elliptisch und etwas scbiisseHörmig; im Allgemeinen hat es swar die Ein-
richtung wie das an der Urkunde von 1178 beschriebene « allein die Figur des Bischofs ist viel richtiger und saube-
rer gestochen, und die Mitra desselben niedriger; die Umschrift ist: Heriman^ Dl. Gra. Monasteries. Episcopus
Sdcs. f.
DXLIV.
In nomine sancte et indinidue Trinitatis. |I Herimannus Dei gratia Honasteriensis episcopus secundus.
De patemi sinus habundantiis filiarum egestati succursum impendere, coram Deo pium, hominibus hone-
stum, et tam diuine quam humane rationi est consonum, nee in utraque parte sua mercede priuatur. Vnde
quoniam ecciesia Nutlonensis multis grauaminibus obnoxa subiacebat, nos ei pro posse nostro subleuamen
exhibere, alacri deuotione desiderauimus, ut et nos in die tribulationis seruorum Dei leuamine suffulti, de
lacu miserie mereamur emergere. Nouerint itaque fideles- Christi, quod nostri Juris bannum super iam
dictam ecclesiam, abbatisse et conuentui loci illius ea libertate assignauimüs , ut ab omni Jure decanali
uacantes, per quam uoluerint personam synodos faciant decenter celebrari. Nee minus notum esse uolu-
mus, quod dotes quas sacerdotes illius ecciesie successiue possederant, et ex eorum decessione uacabant,
consilio priorum nostrorum in eum statum redegimus, ut omnis fructus inde perueniens ad usum conuen-
tus et specialiter ad earum indumenta absque omni cedat diminutione, due etenim sunt, in aliquam per-
sonam priuato Jure possessuram conferatur. Curtim quoque Ihthere, et mausum Ellere, domum in We-
sterrothe, tres solides decime in Louessem, et quecunque in ingressu puellarum uel adultarum sunt oblata,
ad eosdem usus uestium sub anathemate mandamus assignari. Vt igilur hec nostra ordinatio de fönte
miserationis educta in perpetuum rata consistat, hoc testimoniale instrumentum conscribi iussimus, et omnem
hominem in contrarium machinantcm auctoritate sancte Trinitatis excommunicamiis. Acta sunt hec anno
domini M^.C«.XVo.*)
Das Siegel, welches angehängt war, ist Terloren gegangen.
*) So steht swar in der Urkunde; es bedarf aber keines Beweises, dass, darch ein Versehen des Schreibers, xwischen den
beiden lettten Zablaeicfaen ein C ausgefallen ist.
Digitized by
Google
2i0 41»4-
DXLV.
Aus dem ältesten Corvejr'scheo Ropialbache,
In nomine sancte et. indiuidue Trinitatis. Widikindns Dei gratia Corbeiensis abbas. Nouerit tarn
prescntium quam futurorum sollertia, quod frater Adelbertus, domus infirmorum prouisor, pie deuotionis
affectu sorores ipsius Hacekam et Gertrudem conuenit, quod cum omnium heredum suorum conniuenda
feminam quandam proprietatis sue nomine Adikam cum filiabus suis Reinmoth, Hiliana, Regenwisa, Here-
garde, Athelheide, in presentia nosti*a, super altare beati Egidii, quod est in capella infirmorum, oblole-
runt, eo uidelicet pacto, ut eadem Adika et uniuersa posteritas ipsius, siue uir siue mulier, cum proprie
rei curam habuerint, duos dcnarios uel tantundem cere super, altare sancli Egidii singulis annis in feste
beati Gregorii persoluant, et dum aliquis ex ipsis uita decesserit, Optimum caput uel optima uestis ad al-
tare beati Egidii deferatur. Ei ut hec donatio firma et inconuulsa permaneat, presentem paginam con-
scribi et testibus subter annotatis, sigillo nostro communiri precepimus. Testes autem qui presentes fue-
runt hü sunt. Frithericus prior. Conradus maior prepositus. Rcinherus kamcrarius. Johannes capcllanas.
Liudolfus dapifer. Item Liudolfus dapifer. Amoldus pincerna. Wastmodus mai-scalcus. Helmwigus et Rein-
herus de Porta. Karolns de Nienkerken. Gerbertus de Lutmarsen. Heinricus frater eius. Adelbertus Rimpo.
Johannes de Berinchusen. et alii quam plures. Acta sunt hec anno incamationis Domini M^C^XCV^. Indi-
ctione XIII. Anno prelationis nostre Yl®.
DXLVI.
Aus dem Kopialbache des Klosters Schaken.
Widikindus Dei gratia Corbeiensis ecciesie abbas, cunctis successoribus suis in perpetuum. Cum ex
debito commissi nobis regiminis ecclesiarum semper teneamur incremcntis prospicere, Notum esse volumus
cunctis successoribus nostris, quod dum nouellam apud Godelouessen in Christo locassemus familiam, nos
raritatem prediorum loci illius considerantes, duo talenta in eadem villa ad cameram fratrum CorbeieD-
sium pertinentia et ad indumenla abbatis deputata, predicto cenobio, ut Deo iuibi seruientes eo ampliora
possent habere subsidia, contulimus. Que nimirum collatio, ut tanto esset (irraior, prepositus loci illius
duo talenta in Helmenscelhe ab Hcinrico de Suiste et heredibus fratris sui Cononis, que ab ccclesia Cor-
hciensi in beneficio tenuerunt, redemit, et ipsi ea nobis resignaucrunt, que nos in recompensationem pre-
dictorum talentorum camerario fratrum assignauimus. Quod nimirum ne in dubie contentionis scrupulum
possit relabi, presentis paginc tenorem iussimus conscribi et testibus in quorum presentia hec acta sunt
subter annotalis, sigilli nostri impressione eam iussimus communiri. Sunt autem hii. Conradus maior pre-
positus. Frithericus prior. Reinherus camcrarius. Ölricus hospitalarius. Ropcrtus camerarius. Johannes cap-
pellanus. Ministeriales. Wastmodus marscalcus. Erenbertiis camerarius. Ludolfus uterque dapifer. Helmwicus.
Reinherus et Amoldus fratrcs de porta. Thidericus rufus. Hereboldus de Rinbike. Johannes de BerinchuseD.
Albertus Rinpo. Heithenricus de Widinchusun. Fredericus de Groninga, et alii quam plures. Acta sunt hec
anno incamationis Domini M^'C^XC^V^. Indictione Villa.
DXLVII.
l In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. ||INGELBERTVS Dei gratia Lisberanensis dictus abbas. Opere
prccium esse arbitrati sumus, litterarum monimentis mandare, ac perinde tarn presentium quam futurorum
intimare et commendare memorie, qualiter acta uel terminata sit causa que inter Hecelinum et fralrem
eius Folcmarum agebatur, de agris propc Cleike sitis, ad tria Jumalia, quos jure hereditario possedcrant.
Digitized by C^OOQ IC
11 »5. 841
ut si deinceps aliqua forte hinc orta faerit cootrouersia , baram indicio litterarum ordo rei geste ad me-
rooriam reducatur. Longa igiiur de hac re babita disceptatione, etiam nobis presentibus, tandem eo usque
pcrducta res est, mediantibus amicis eorum, quatenus acceptis Folcmaro a fratre suo IUI. solidis, et fiiiis
anunculi sui, uidelicet Hereberto et Thitmaro de Heden I. sol., spopouderunt nil so Juris ab bis boneste
determinatis de cetero babituros. Ynde ne quis in posterum id temere aut iniuste infringere temptauerit,
scripto ac sigilli nostri iupressione curauimus stabilire. Testibus idoneis subnotatis. Testes. Fratres nostri.
Richardus cellerarius. Gerhardus. Johannes, et Frater Herebertus. Laici. Helmwardus de Walthorpe. Wil-
marus de Lembeke. Herebertus et Thitmarus frater eius de Heden, et alii quamplures. Actum anno do-
niinice incarnalionis M**. C**. XC^. V®. Indiclione XlII». Regnante Heinrico Romanorum imperatore. Anno regni
eius V^. Actum Lisberne.
Das Siegel, wie aD der Torigen Urkunde desselben Abtes, ist ebenraUs sehr beschädigt.
DXLVfll.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
Celestinus episcopus seruus seruorum Dei, Dilectis fiiiis Herimanno abbati ecclesie sancte Marie et
sancti Johannis apostoli in Capenberg, eiusque fratribus tarn presentibus quam fuluris regulärem uilam
professis, IN PERPETUUM. || Religiosam uitam eligentibus, apostolicum conuenit adesse presidium, ne forte
cuiuslibet temeritatis incursus, aut eos a proposito reuocet, aut robur, quod absit, sacre religionis infrin-
gat« Ea proplcr, diiecti in Domino fiiii, uestris iustis postulationibus clementer annuimus, et prefatam
ccclesiam sancte Marie et sancti Johannis apostoli, ^in qua diuino mancipati estis obsequio, ad exemplar
felicis recordationis EUGENU p.p. predecessoris nostri, sub beati Petri et nostra protcclione suscipimus,
et presentis scripti priuilegio communimus. In primis siquidem siatuentes, ut ordo cauonicus, qui secun*
dum Deum et beati Augustini regulam atque instilutionem Premonslratensiura fratrum in eadcm ecclesia
institutus esse dinoscilur, perpetuis ibidem temporibus inuiolabiliter obscruetur. Preterea quascumque pos-
sessiones, quccumque bona eadem ecclesia Imprcsentiarum iuste et canonice possidet, aut in futurum con-
cessione Pontificum, largitione Regum uel principum, oblatione fidelium, seu aliis iustis modis prestantc
Domino poterit adipisci, firma uobis uestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus bec pro-
priis duximus exprimenda uocabulis. Locum ipsum m quo prefata ecclesia sita est, cum omnibus perti-
nenliis suis. Ecclesiam in Alen, et Ecclesiam in Werne, quas uel bone memorie Wernerus Monasleriensis
episcopus cum decaniis et parrochiis earum ecclesie uestre contulit, uel eiusdem episcopi successores uo-
bis postea confirmarunt. Ecclesiam in Burk, quam uenerabilis frater noster Herimannus Monasleriensis epi-
scopus ecclesie uestre prouida deliberatione concessit. Curtim in Lohusen, quam Fridericus Comes de
Altena uobis tradidit titulo uenditionis, et agros eidem Curti adiacenles, quos uobis nobiles de Erperode
uendiderunt. Sane laborum uestrorum, quos propriis manibus aut sumptibus Colitis, siue de ortis et uir-
gultis et piscationibus uestris, uel de nutrimentis auimalium uestrorum, nullus a uobis decimas exigere uel
extorquere presumat. Sepulluram quoque ipsius loci liberam esse decernimus, ut eorum deuolioni et ex-
treme uoluntati, qui se illic sepeliri deliberauerint, nisi forte excommunicati uel interdicti sint, nullus obsi-
staU Salua tamen iusticia illarum ecciesiarum, a quibus mortuorum corpora assumuntur. Decimas prete-
rea et possessiones ad ius ecciesiarum uestrarum spectantes, que a laicis detinentur, redimendi et legi-
time liberandi de manibus eorum, et ad ecclesias ad quas pertinent reuocandi, libera sit uobis de aucto-
ritate nostra facultas. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat, prefatam ecclesiam temere per-
turbare, aut eius possessiones auferre uel ablalas relinerc, minuere, seu quib-jslibet uexatiouibus fatigare,
sed omnia integra conseruentur, eorum, pro quorum gubernatione ac subslentatione concessa sunt, usibus
omnimodis profutura, Salua sedis apostolice auctoritate, et diocesani episcopi canonica iusticia. Si qua
coa. dipi. hut. w«tf.i. u. 31 p.g.^.^^^ j^y (^OOgle
242 1196.
igitor in futuram ecciesiastica secularisne persona, hanc nostre constitationis paginam sciens, contra eam
temere uenire tcmptauerit, secando tercioue commonita, nisi reatam suam congrua satisfactione correxerit,
potestatis honorisue sui dignitate careat, reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cogno-
scat, et a sacratissinoio corpore ac sanguine Dei et Domini redemptoris nostri Jhesu Christi aliena fiat, at-
qae in extremo examine districte ultioni subiaceat. Cunctis auteofi eidem loco saa iara seruantibos sit pax
Domini nostri Jhesu Christi, Quatinus et hie fruclum bone actionis percipiant, et apad districtum iudicem
premia eteme pacis inueniaut. AMEN. Amen. AMEN.
{ pruc reis mi er nn«c n . ^ Cetestinus cathoUce eccle. eps. SS. (Bene valeUJ
Perfice gressu« meot in semitM tuis. fO r i /
f Ego Octanianus Hosliensis et Vellelrensis eps. ss.
f Ego Petrus Portuensis et See. Rufine Eps. ss.
f Ego Petrus tt. See. Cecilie pbr. Card. SS. f Ego Gratianus sanctorum Cosme et Damiani diac.
Card. SS.
f Ego Jord. See. Puden, tt. pastor et pbr. Card. SS. f Ego Gerardus sancti Adriaui diaconus Card. SS,
f Ego Johannes tt. Sei. Clementis Card. Viterbieiisis f Ego Gregorius sce. Marie in porticu diac. Card. ssss.
et Tusciilanus Eps. sst.
f Ego Guido pbr. card. sce. Marie trans Tiberim tt. f Ego Gregorius sce. Marie magiuro diac. Card. sss.
Calixli SS.
f Ego Hug. pbr. Card, sancti Martini tt. egiptii SS. f Ego Gregorius sei. Georgii ad velum auream
Card. sss.
f Ego Johannes tt. Sei. Stephani in celio monte pbr. f Ego Lotarius sanctorum Sergii et Bachi diac.
Card. SS. Card. sss.
f Ego Cinth. tt. sei. Laurentii in lucina pbr. Card. SS. f Ego Nycolaus sce. Marie Incosraidyn diac. Card. sss.
f Ego Soffredus tt. sce. Praxedis pbr. Card. SS. f Ego Bobo sei Theodori diac. Card. sss.
f Ego Bornardus sei. Petri ad vincula Pbr. Card, tt
Eudoxie ss.
Datum Laterani, per manum Cencii sancte Lucio in Orthea diaconi Cardinalis, dni. pp. Camerarii,
Non. Martii, Indictione XV., Incarnationis dominice anno M^C^XC^'VI". Pontiücatus uero domni CELESTLM.
pp. HI. anno Sexto.
Das gewülinüche DIeisiegel ist mit roth- und gelb - seidenen Fäulen angehiingt.
DXLIX.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis ecclesie secandos
episcopus.
Ex dignitate pastorah*, cuius cnram prouidendam in commisso accepimus, ecciesiarum nostrarum pro-
fectibus ac ad ipsarum ius reformandum, quantum possumus animo uigili intendere debemus. Nouerint
itaque tarn presentcs quam posteri, quod nostre ammonitionis informatione, ac discretorum uirorum
instinctu, dominus Herimannus de Lippia, ne locationes bonorum, agrorum, mansorum siue hominuro Vro-
keuhorst atlinentium, ubi aduocatus est, iuri ac utilitati sue usurpet, fide data nobis conpromisit Item
de commutationibus, que wesle dicuntur, undecumque prouenientibus, solidum monete Monasteriensis,
quod uulgo dicitur Vogehtschillink, recipiat, fidcliter in manum nostram promisit. Abbatissa siquidem
in Vrekenhorst Gerthrudis, ne pensiones de cultoribus, de litonibus eidem congregationi pertinentibus, ultra
institutum, immo secundum scripti continentiam et antiquam iusticiam faciat, ueraciter promittendo condi-
xit. Uuiusmodi itaque conpositionis modum in presentia comitis Symonis de Thekeneburc, LudoIG de Steu-
Digitized byC^OOQlC
119«. 243
uordia, et quam plurium, ipso Herimanno de Lippia presenle ac eonsentiente , sub banno auctoritate do-
mini pape ac nostra stabiliuimas. Igitur ut huius disposiiionis forma rata ac inuiolabilis permaneat, pre-
sontem pnginam conscribi et inpressione nostre bulle insigniri decreuimus. Acta sunt hec anno dominice
incarnationis Millcsimo. centcsimo. nonagesimo. sexto. Indictione tercia decima. Celcstino papa Romane sedi
presidente. Heinrico Romanorum imperatore sexto imperante. Atteslantibus ac presentibus uiris discretis ac
honorabilibus tam clcricis quam laicis, quorum uomina sunt hec. Herimannus maioris ecclesie prepositus.
Franko decanus. Phylippus ecclesie sancti Pauli prepositus. Heinricus sancti Liudgeri prepositus. Winema-
rus. Werno. Wallherus. Heinricus de B5rk. Heinricus de Tremonia. Heinricus Lemmiken. Thidericus celle-
rarius. canonici. Rfidolfus. Arnoldus. Albertus, canonici in Vrekenhorst. Frethericus in Claraholthe prepositus,
Comes Symon de Thekeneburc. Ludoirqs de Stcnuordia. Willehelmus de Horstmaria. Thidericus Terniuc.
Herimannus de Munestere. Bernhardus Werenze. Rutgerus de Billerbeke. Heinricus Norendin. Ludbertus et
frater suus Albero. Bernhardus de Pikenbroke. Johannes de Beueren.
Das mit gelben seideoeo Schnuren angehängte Siegel hat die bei 1175 beschriebene Form, ist aber schlecht erhalten.
DL.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. I| Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus.
Ad uiam mandatorum Domini dilatati cordis fernere currendam licet fragilitatis nostre nos tardet inper
fectio, tamen aliquanta uel inchoatiue karitatis scintilla tepefacta eins quod in sanctos fit ministerii et be-
neficentie coadjutores et participes esse curauimus, firmissime sperantes eum qui uidue minuta in oculis
suis gratificauit, nostre quoque deuotionis oblatiunculas non despecturum. Huius spei gratia ad noticiam
fidelium tarn presentium quam futurorum transmittimus, quod quidam bone fidei homo, cui nomen Alber-
tus, a Symone comite de Tekeneburch, cuius jussu fuerat e\oculatus, in illius tormenti solacium, deci-
niam quaudam que in summam redacta talentum dicitur, in beneficio habuit, quod quia pro corporei lu-
minis qualicunque compensatione accepit, ad etorni luminis mercationcm disponi desiderauil. Quod factum
est ita. Dictus enim comes salubriter compunctus, candera decimam nobis integre resignauit, et per no-
stram clemcntiam, sine qua fieri non potuit, prefati uiri uoto satisfieri postulauit. Nos ergo suspicientes
ad eum qui in ueste pauperi pro se data bcato datori oculariter uideri uoluit, prefalam decimam ecclesie
Dei et beati Martyni in Nutlon perpetua possessione fruendam libere attribuimus, eo uideiicct pacto, ut
Deo inde famulatus existeret, et ad hospitale pauperum et peregrinorum inibi construondbm et uliliter
gubernandum, usus necessarius perueniret. Hec itaque donatio feruenti deuotione ordinata, ne in poste-
rum aliqua synistra dispositione possit immutari, uel in alios quam statutum est usus transferri, auctoritate
Dei et beati Petri apostoli ac nostra districte prohibemus, excommunicantes et a consorcio electorum
sequestrantes omnem moderni uel futuri temporis hominem, qui contra id aliquatenus uenire presumpserit,
in cuius testimonium hec pagyna conscripta et nostro sygillo roborata consistit. Datur autem decima illa
de una domo in parrochia Thetten, que Wachelo dicitur, et est de predio comitis de Bynethem, et in
parrochia de Sorbeke de quinque domibus in Sinago, quarum due pertinent ad curtim Alethorpe, tercia
de predio Spurne, quarta Theoderici qui cognominatur Bürste, quinla Bernhardi Werenzo. Sub eiusdera
banni tutela comprehendimus duos solides in Roklo, quos Heinricus de Dulmania Deo et beato Martyno
in Nutlon spe mercedis obtulit, nee non et quatuor solides in Hanewich, quos supra dictus Albertus de
suo patrimonio ad eandem ecclesiam spiritu deuotionis offerendo adiecit, et in jurisdiclione prefati Hein-
rici, in loco qui dicitur Asendere, legilima ordinalione confirmauit. Acta sunt hec anno dominice incarna-
tionis M**C"XC**VR Indictione VIII«. in diebus Celestini PP. et Heinrici imperatoris romani. Presentibus et
collaudantibus honorabilibus quorum nomina hec sunt. Herimannus prepositus maioris ecclesie. Heinricus
de Burch. Herimannus de Ludinchusen. Theodericus cellerarius. Lyudolfus de Steinuorde. Wilhelmus de
31 * Digitized by.L^OOglC
244 1196.
HoUhe. Theodericas de Salthesberche. Maganus de Nitherlon. Herimannus Buddo. Herimannus de Mettinge.
Ministeriales. Gozwinus aduocatus. Frater eius Godescalcas. Godefridas de Sconenbeke. Fridericus fiUas
eius. Liberi. Lambertus. Hezelinus. Rathardus.
Voo kwei angehängt gewesenen, aber verloren gegangenen Siegeln sind noch die Pergamentstreifen Torhanden.
DLL
. j . Herinannus Dei gratia Monasteriensis episcopus. Nouerit uniuersitas fidelium tarn futurorum quam pre-
sentium, quod Lulbertus de Beueren cum filiis suis Lutberto et Alberone, decimam duorum solidorom,
quam a nobis in fcodo tenebat de domo uidelicet Gerwini in Oienchusen, ipsi Geruuino iure feodali per-
petuo possidendam concessit, Geruuinus uero ne in posterum, sicut quibusdam rusticis persepe accidit^
super feodo suo sibi uel successoribus suis questio moueri posset, erga dominum feodi se tali pacto obli-
gauit, ut si eum decedere contingat, heres ipsius siue successor pro eo quod Herewede dicitur, doroino
feodi in tribus solidis seruire tencatur. Preterea si fiiius eius uxorem ducat uel filia nuptui tradatur, simi-
liter in tribus solidis teneatur seruire. De cetero si dominum feodi in expeditione proficisci contingat,
fiiius Geruuini XIIII. diebus infra Westfaliam in runcino suo obsequium ei debitum exhibeat. Hoc siquidem
iure non solum ipse Geruuinus, sed omnes successores eius, qui iusto titulo domum illam incolueriot, gau-
debunt, et ad idera pactum siue obsequium tenebuntur. Ne autem id aliquis de postcris retractare ua-
leat, presentem paginam conscribi fecimus et sigillo nostro confirmari. Actum anno domini M".C® LXXXX'^VK
Indictione XIIII. Testes huius rei sunt. Nithungus sacerdos. Frater Rotgerus de Lesberne. Laici etiam qui
eidem Lutberto hominio fuerunt astricti. Isfridus.
Das Siegel, welches angehängt war, ist verloren gegangen.
DLIL
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. ||Ego Bemhardus Dei gratia Patherburnensis ecclesie episco-
pus, ecclesie apostolorum Petri et Andree in Patherburnen in perpeluum AmeN. Ne presentis elatis ncgo-
cia consumat obliuio litteraruro adiuuantur testimonio, vt dum nalis nascituri succedunt, quod rclalione
maiorum non didicerant, litteris saltem significantibus intelligant. Notum igilur esse uoluraus tarn presen-
cium elati quam futurorum fidelium posteritati, quod quedam ecclesie nostre ministcrialis Ostcrlindis nomi-
ne, predium quoddam in uilla que dicitur Thornelhe situm, c(uod de manu nostra in feodo tenuerat, ab
omni cuiuslibct impeticione expeditum, cum filiorum suorum omniumque consensu heredum in manum do-
stram resignauit, et ecclesi^ beatorum apostolorum Petri et Andree conferri deuote postulauit. Nos itaque
considerantes quod ex iniuncto ') nobis amministralionis ofßcio ecclesiarum deberemus profectui inteudere,
iam dictum predium ecclesi^ beatorum apostolorum Petri et Andree, ob anime nostre et successorum no-
strorum remedium et consolationem ibidem Deo seruiencium, qui pro conparatione eiusdem predii quatuor-
decim marcas erogauerunt, per sentenciam ministerialium, clero quoque approbante, contulimus, et nostre
auctoritatis banno, nullo reclamante, confirmauimus. Ne igitur hec nostra donatio, tam celebriter quam
salubriter ordinata, ex ccleri et occulto lapsu temporura, obliuionis forte senliret dispendium, scripto eam
commendare et pcrpetuarc, sigilli nostri impressione simulque testium subscriptione roborare decreuiraus.
Nomina testium qui buic actioni intererant ^) hec sunt. Godescalcus maior prcpositus. Volbertus decanus.
>) Eine zwritc, sonst in allem, selbst in der Orthographie, gleichförmige Ansfertigiing , hat hier fehlerhalt: exiuncto.
'^ ''"""'• Digitizedbyi^OOgle
1196. 245
Mcihricas. Conradus. Thyedoricus. Thyedoricus. Johannes« Heinricus. Albertus. Johannes. Heinricus. Bern-
hardus. Heinricus. Cesarius. Rodolfus. Thyetmarus. Luderas. Helmwicus. Volbertus. Acta sunt hec anno ab
incarnalione Domini M*^.C® XC^.VF. Indictione Xlllla. presidente summo poutifice C^lestino. Heinrico impe-
ratore regnante. Anno pontificatus nostri octavo.
Das angehängt gewesene Siegel ist verloreo gegangen,
DLIII.
In nomine sancte et indluidue Trinitatis. Thetmarus Dei gratia Mindensis episcopus. Quoniam de-
cursu temporam sepe fit obliuio actuum preteritoram, pro unitate ecciesie roboranda quedam que discrete
ordinantur, per monimenta scripturarum posteritati expedit commendari. Nouerit ergo pietas Christi fide-
lium tam futurorum quam presentium, qualiter Heinricus de Landesberg canonicus ecciesie nostre, et fra-
ter suus Euerhardus laicus, nobiles, beatum Petrum et saoctum Gorgonium sibi patronos concih'antes, quic-
quid hereditatis habuerant in episcopatu Mindensi cum omni utilitate que uel scribi uel nominari potest,
ecciesie nostre delegauerunt. Deinde uero patraeles ipsorum, Otto custos ecciesie nostre cum Annone
fratre suo laico nobili quicquid et ipsi in episcopatu nostro hereditatis habuerunt, consensu patruelium pre-
dictorum H. et E. cum omni utilitate contulerant. Nos autem consilio familiarium nostroram eadem predia
cum aliis prediis que ante a nobis in feodo habuerunt predictis tam clericis quam laicis concessimus, hac
etiam addita condicione, ut singulis in festo beati Martini annis sex talenta eis daremus, donec beneficio
uacante, unde ipsam summam perciperent, infeodarentur ^)f si uero unus aut plures decederent, quicun-
que ex hiis quattuor esset residuus eadem bona in feodo haberet, heredibus autem deficientlbus ecclesia
onmia libere possideret. Et ut hec donatio et nostra ordinatio rata et inconuulsa permaneat, presentem
paginam sigilli nostri impressione munitam conscribi fecimus, testibus idoneis annotatis^), quorum hec sunt
nomina. Wernherus maior prepositus. Lefhardus diaconus et decanus. Reinhardus presbiter. Conradus dia-
conus. Hermannus presbiter. Liudoldus diaconus. Hildeboldus diaconus. Lefhardus subdiaconus. Reinboldus
presbiter. Heinricus subdiaconus. Widekindus subdiaconus. Ramuuardus presbiter. Godefrithus presbiter.
Thidericus subdiaconus. Thidericus decanus sancti Martini. Godefrithus presbiter. Nobiles ecciesie. Widekin-
dus aduocatus. Hermannus de Arnheym. Reinbertus de Slon et frater eius Liudingerus. Yolcuuinus de Rc-
dose. Thidericus de So. Thethardus uuihgrauius. Liudolfus dapifer. Arnoldus camerarius. Heinricus pin-
cerna et frater suus Liudolfus. Volcmarus de Hcrse. Hartbertus. Ernestus. Heinricus. Conradus de Liulbike.
Thethardus. Wulframmus. Engelbertus et Albertus fratres. Meinhardus de Stromberge. Heinricus de Bocsile
et alii quamplures. Acta sunt hec anno incarnationis domini M^.C^.LXXXX^VP.
Das Siegel ist verloren gegangen.
DLIV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Widikindus Dei gratia Corbeiensis abbas. || Notum esse uo-
lumus tam presentis quam futuri ^ui fidelibus, quod nos petitione ancillarum Dei in Capella, decimam
quandam Villi, mansorum in Asleburne» quos a quodam Phylippo et suis heredibus comparauerunt, cidem
*) In einer zweiten , ührigenn kürzer gefassten Ausfertigung clieAer Urkunde, ist hier eingeschaltet: et si quis »uccessorum
nnstrorum hec prelibata infriogcret, putestalem haberent sua resumendi.
^ Anstatt: presrntfm — annntatis, hriut es in der zweiten Ausfertigung: banni nostri obligatione firlnadimus,/^c^iptis Jnsi^T^^
gniuiniuS) sigilli nustri impr. muniulmus, idon. festes adnotauimus. Digitized by
*246 1196.
Monasterio eo pacto concessimns, ut annuatim in festo beati Jacob! duos solides grauis monete nobis et
nostiis successoribus persoluant. Si uero tempore Statute pactum non persoluunt, decimam in agris libc-
ram habeamus colligeudi potestatera. Et ut nostr^ donationis auctoritas rata in posterum permaneat, pre-
sentem pagiaam conscribi et sigillo nostro muniri fecimus. Testes bii sunt. Frithericus prior. Conrados
prepositus. Reinherus camerarius. Johannes capellanus. et totus conuenlus. Wastmodus marscalcns. Luidol-
fus dapifcr. Arnoldus pincerna. Thidericus comes de Horehuscn. Erembertus camerarius. Thidericus Scof.
Karolus de Erecle. Godescalcus Ycrken. Otbelricus de Westheim, et alii quam plures. Acta sunt hec anno
dominice incarnationis M.C.XC.VL Indiclione XIIII. Anno prelalionis nostre VII.
Das Siegel, welches angehängt war, ist Terloreo gegangen.
DLV.
Ego Heriroannus Dei gratia abbas in Cappinberg, notum facio omnibus hanc cedulara lecturis, qiiod
homines isti de Kaldenhusin, Rudolfus, Ludolfus, Heinricus, et sonores corum Methilt, Hildegunt, Eleburg,
cerocensuales sunt ecclosi^ in Mere a matre mea constructe, dabuntque in festo patroni sui sancli Lau-
rentii super altare ipsius singulis annis duos denarios, in contractu coniugii cum consorte sua sex nummos,
in obitu suo optimam quam habet aut uestem aut pecudem. Hec itaque ipsis rogantibus scripsimas et
sigillo ipsius ecclesie firmauimus, ne quis ueritatis ignarus post h^c suo eos temptet dominio subiccre el
iniquis actionibus grauare. Quod si aliquis presumpserit, ^cclesia in Mere, ut iustum est, pro eis slabiL
Scripta sunt hoc anno dominice incarnationis millesimo centcsimo nonagesimo scxto, sub papa doroino Ce-
lestino, in Colonia ponüGce domino Adolfe, maioris ecclesie preposito domino Ludewico, decano domino
VIrico, sub imperatore gloriose et uicterioso domino Heinrico imperatoris Friderici filie. Acta sunt b^c coram
tcstibus, ecclesie prcfaie fralribus, Gerhardo priore, Herimanno sacerdote, Gerharde sacerdote, cellcrario
Herlmanno, Godefrido, Herimanno. Laicis, Conrado cognomento Knoph, Theoderico Rufe, et aliis pluribus.
Das mit Pergamentstreifen angehängte 9 kleine krcisnirmige Sieg«*! Kcigt das vorwäiis »ehende Brustbild eines Geistlichen
mit unbedecktem Haupte, in der rechten Hand einen Bischofsstab haltend; die Umschrift ist grösstentheils erloscheo.
DLVI.
Johannes sola miscralione diuina tt. sancti Stophani in CiAio monte pbr. Cardinalis, apostolice sedis
le:;alus, dilectis in Christo fralribus, abbati et uniuersis fralribus cisterciensis ordinis constitutis in loco qui
dicitur Campus sancte MARIE, Salulom in Domino. Quia cendecens est et efficii nostri requirit auctoritas,
Justis petenlium desideriis facilem assensum prebere, nos attendentes, dilectissimi in Christo fratres, reli-
t'ienem uestram et deuotionem quam habetis erga sanclam Remanam ecclesiam, menasterium uestrum cum
possessionibus et redditibus suis Sub sancte Romane ecclesie et nostra suscepimus pretectione, et curiara
iu Stapellagc cum omnibus suis pertinentiis, quam Henricus uir nebilis de Swalenberch, antea in proprium
datum a se ipso et coheredibus suis, videiicet Widekindo, Hermanne, Volkwino, pro remedio animarum
suarum nee non et parentum eorum, ad mandatum nostrum libcre vestro recognouit iam diclo monasterio,
Ol in manus nuncii monachi vestri Wescelini resignauit ceram nobis, vnde eundem Henricum quia preter
Juris ordinem eiusdem legitime donationis inuasor exstiterat, excommunicalus fuerat, a uinculo anathcmalis
auclorilate domini pape et nostra absoluimus. Recepta itaque ab ipso caulione iuratoria, hanc donatio-
neni cum omnibus appenditiis eins et decima eiusdem loci, quam simili modo quicquid in ea Juris habuit
iam sepedictus Henricus resignauit, uobis confirraaraus perpetue, et presentis scripti pagina communimus.
Nulli igiiur hominum liceat hanc paginam nostre conlirmationis infringere uel ei ausu temerario contrairc.
nee in bonis illis que certis duximus exprimenda uocabulis, de cetere u(^j fji^y^jj^^melestare, Si quis
ll9i. 247
uero contra hec alicpiid attemptare presampserit, Indignationem Dei omnipotentis et apostolorum Petri et
Pauli et domini pape nostramque se nouerit incursarum. Acta autem sunt hec aput Corbejam in presen-
tia nostri, nee non et eorum quorum nomina sunt subscripta. Widekindus Corbejensis abbas. Canonicorum
in noua ecclesia. Bertholdus dccanus. Sindrammus cellerarius. Sigehardus. Archidiaconus Parmensis Ger-
hardus. Comes Adolfus de Scowenburg. Comes Adelbertus de Eversten. Godescalcus de Perremunt. Henri-
cas de Lippia. Ludolfus de Oldagessen et Hermannus frater eios. Ludolfus dapifer. Anno dominice Incar-
nationis M*'. cenlesimo XC™» VI«».
Drei Siegel sind mit griinen breitgeflochtenen Schnaren angehängt. 1) Des Abtes su Coryey; gross und kreisförmig,
einen sitsenden Geistlichen mit unbedecktem Haupte vorstellend, welcher in der rechten Hand einen Bischofsstab,
in der linken ein offenes Bach hält; mit der Umschrift: Widikindus. Di. Gra. Corbeien»is. Abbas. 2) Des Legaten;
klein und elliptisch, einen aufrecht stehenden Geistlichen Torstellend, übrigens an Figur und Umsuhrilt gans un*
kenntlich. 3) Des Grafen Ton Schauenburg; ein grosses kreisförmiges Reitersiegel, im Schild ein .Löwe; mit der
Umschrift: Sl. Adholfß Dei Gracie Wagrie Stormarie sacie Comitis. f. An der Seite ist ein grosses Stück
abgebrochen.
DLVII.
In nomine sanefe et indiuidue Trinitatis. ||FRedericus in Qaroholto prepositus. Cum gcsta mortalium
pene cuncta operire soleat obliuio, uix modicam illud retinere memoriam cernitur, quod membranarum
siue etiam tabularum inscriptionc conseruatur. Sed nos quod gessimus arbitrantes oportere a posteris
sciri, in presenti pagina fecimus digestum annotari. Quosdam igitur agros attinentes quattuor domibus
doti et curie in Hoswinkele, curie in Wadenhart et Erthburch sitos circa noslram domum Hutlinchusen
dederunt nobis equali commutatione amici et fralres nostri in Campo beate Marie, alios pro eis in Middelc
seten eiusdem ualentie recipientes, et hoc prouiso ut equalilas in utrorumque pensionibus eueniret. Pro-
missum etiam et firmiter custodiendum est, ne partis utriusHbet aduocatus alteram aliquando partem in
cambitione prefata inquietet. Acta sunt hec nostri conuentus unanimi uoluntate anno dominice incarnatio-
ms M«.C<'.XC<>.VF. indicüone Xlllla.
Das mit Pergamentstreifen angehängte kreisHirmii^e Sifgel xeigt das vorwärts sehende Brustbild eines Geistlichen, mit
unbedecktem Haupte. Die Umschrift ist nicht mehr su le*en.
DLVIII.
Aus dem Fürstlich -Bentheim-Rhedaischen Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Florentius campi beate HaRie humilis abbas. Cum gesla
mortalium pene cuncta operire soleat obliuio (u. s. w. alles wörtlich wie in der vor. Urk. bis) annotari.
Quosdam igitur agros attinentes quattuor nostris domibus doti et curie in Hoswinkele, curie in Wadenhart
et Erthburch, sitos passim per campum uel circa Claholtensium domum Huttinchusen , dedimus equali
commutatione dominis et amicis nostris predictis, alios uidelicet in Middelseten eiusdem ualentie recipientes,
et hoc prouiso (etc. Alles übrige wie in der vor. Urk.)
Das mit PergamentKtreifen angehängte ^ kleine y elliptische Siegel seigt einen sitsenden Geistlichen mit unbedecktem
Haupte, feinen Bischofsstab in der rechten und ein Buch io der linken Hand haltend; mit der Umschrift: Sigif.
Abb^s in Campo S. Marie, f.
Digitized by
Google
248 *»»'•
DLIX.
Aas dem ArchiTe der Stadt CoesFeld.
In nomine, sancte et indiuidue Trinitatis.
Herimannus Dei gracia Monasteriensis episcopus secundus. Licet occupatione seculi mens hamana
ad diuersa agenda multimodis distrahatur, tarnen quisque fidelis qiianto alliore fulget gradu, tantopropea-
siore cura eis que felicitali ctenie conducunt, debet iutendere. Vnde notum esse uolumus tarn presenti-
bus quam successuris, quod diebus nostris dum kathedre episcopali Monasterii preessemus, lapsu tempo-
ri» aduocalia que erat super uillam Cosfelth, uiris qui eam re\erant spiritum celo reddentibus, ecclesie
nostre et nobis uacabat, et ex eodem euentu omne ius quod in eleclione eiusdem aduocatie ad abbalem
Jordancm et conuentum in Varlar spectabat, liberum ad eos redibat. Postea communicato consilio prio-
rum, ministerialium, familie, Monasteriensis honcstati et pariter commoditati ecclesie in hoc consulentes,
abbatem Jordanem et conuentum Varlariensis cenobii ammonitionibus» cousiliis, tandem induximus, quod
totale ius et electionem, quam in aduocalia illa donanda habebant ex institutione, in manus nostras resi-
gnauerunt, et liberam a iure suo reliquerunt. Nos itaque, quia uillam in Cosfelth dileximus, fouimus et
in multis promouimus, dispensatione nostre auctoritatis, consensu abbatis et conuentus positorum sepius,
eines predictos cum tota uilla Cosfelt, ab uniuersis aduocatis et a regio banno liberos et solutos fecimns,
et ab omni exactione aduocatie qua grauari possent exemimus, ad omnem iusticiam et libertatem qua
eines Monasteriensium sunt exempti, statuentes et firmissime stabilientes, si quis successorum nostrorum
aut alterius professionis homo, hanc nostram dispositionem humiliare et libertatem a nobis concessam cioi-
bus pretaxatis imminuere aut subuertere presumserit, ut omnipotentis Dei et apostolorum Petri et Pauli
iram incurrat, insuper auctoritate summi pontificis domini Celestini pape, Coloniensis archiepiscopi Adulfi
metropolitani nostri et pariter nostra excommunicatus et perpetuo dampnatus habeatur. Igitur ut huius
nostre dispensationis prouida ordinatio tarn a presentibus quam posteris et nostre dignitatis successoribus
rata et perpetua habeatur, presentem paginam conscribi et nostri sigilli impressione muniri decreuimus.
Acta sunt hec anno dominice incarnationis M". C*'. XC®. VII. indictione Xllll». IIIF. Idus Marcii. Celestino papa
Romane sedi presidente. Heinrico Rojmanorum imperalore VI^. imperante. Adulfo Coloniensem ecclesiam
gubemante. Attestantibus et presentibus uiris discretis et probabilibus tam clericis quam laicis, quorum no-
mina sunt hec. Herimannus maior prepositus. Heinricus scolasticus. Heinricus de Bure. Herimannus de Lu-
dinchusen. Thomas. Wolcraarus. canonici. Godefridus et Israhel de Gemene. Herimannus de Monaslerio.
Bernhard US Werenze, et frater eins Gerlagus Bither. Johannes de Dulmene, et frater eius Heinricus Noren-
din. Heinricus Burcgrauius de Dulmene. Heinricus Burcgrauius de Rechede. R&tgerus de Billerbeke, et fra-
tres eius Johannes et Heinricus. Engelbertus.
Das mit rotheo and grüoen seidenen Fäden angehängte, sehr schön erhaltene Siegel ist das in den Urkunden Bischof
Hermanns aus dieser Zeit gewöhnliche, bei JHr. DXLlIi. beschriebene.
DLX.
Aus demselben Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Ego Jordanis dictus abbas in Varlar. Notum esse uoinmus
tam presenti quam superuenienti etati, quia omne ius quod habebamus in eligendo aduocato super uillam
que est in Cosfelt in manus dompni Herimanni Monasteriensis episcopi, presentibus ecclesie ministerialibus
rcsignauimus, et priuilegium quod ciuibus in Cosfelt, paterna pietate utilitati illorum consulendo, sua libe-
ralitate contulit, in quo a regio banno Varlarensis aduocati liberos eos faciendo exemit, et sui sigilli im-
Digitized by
Google
1197. 249
pressione communiuit, nostro assenso com coniuentia totius ecciesie nostre conueiitus fecit, et ideo ratum
habemus, atque in testimonium facti presentcm cartam nostri sigiili impressione communimus. Testes sunt
hü. Lambertus. Amoldus. cappellani. Geruasius notarius. Ministeriales. Johannes de Dulmania. Rotgerus de
Byllerbeke. Helmwicus de Bedemarswic et frater eins Euerhardus.
Das aogehaogte, wie bei der folgenden Urkande beschaffene Siegel ist beschädigt.
DLXI.
Aus demselben ArchiTC.
Ego Jordanis Varlarensis ecciesie abbas. Petentibus dilectis nobis ciaibus in Cosvelt, regimen ipsius
oppidi, de communi consilio conuentus nostri, scabiuis inibi commorantibus porreximus, ea uidelicet ratione,
ut in quamcunqne personam de nostro consensu conuenerint, a nobis recipiendo teneat, et in feste beati
Lamberti marcam pro pensione persoluat, atque in nullo ecciesie Variarensi se indebite opponant. Deere-
tum est etiam data fide, ut si aliquis potcns persona ecciesie nostre vim in hac parte inferre voluerit,
ciues nee minis aduersantium, nee amicicia fucata circumuenti, de manu alterius regimen hoc recipiant.
Das angehängte Siegel ist kreisförmig, ohngefahr fon anderthalb Zoll im Durchmesser, und seigt das forwärls sehende
Brustbild eines Geistlichen mit entblösstem Haupte, in der rechten Hand einen Bischofsstab, in der linken ein Buch
haltend, mit der Umschrift: Jordanis Abbas Varlar*.
DLXII.
Ans dem Archi?e der Stadt Coesfeld.
In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. || Ego H. VI® Dei gratia Romanonim imperator et felix
semper Augustus. Semper quidem grata existere nostra beneßcia uolumus, Sed ea conuenit esse gratis-
sima, que et in posterum per nostra priuilegia stabilimus, quatinus ea nee hominum deprauare possit im-
pietas, nee temporum obscuret annosa uetustas. Itaque quoniam imperiali maiestati congruit, justis peti-
cionibus Subiectorum clementer annuere, et eos qui gratiam eius protectionis querunt, Regali auctoritate
tueri, notum facimus tam presentibus quam futuri eui fidelibus, quod ad peticionem dilecti et fidelis nobis
H. Monasteriensis episcopi, villam in Cosfelth, quo in Monasteriensi diocesi sita est, et ejus ciues a Regio
banno quo artabantur ab aduocato Varlarensis ^cclesie, ad quam cadem uilla respicit, exemimas. Sane
ne cuiquam uideamur ista potestatiue et non ex ratione fecisse, placuit nobis, posteros nostros scire, quod
predictus H. Monasteriensis episcopus certos nos reddidit, iam dictam Varlarensem ecciesiam liberam ele-
ctionem in creando sibi aduocato habere, et eandem libertatem per ualida priuilegia tueri, atque eius-
dem ecclesi^ aduocato W. scilicet de Horstmare mortuo, abbatem et conuentum iam sepe dicte ecciesie
in ipsius personam uice aduocati conuenisse. Yt igitur hec benignitatis nostre concessio, communicato
consilio principum, eisdem ciuibus in Cosfelth atque eorum posteris stabilis in euum permaneat, eam
contra omnium machinamenta fraudium, priuilegii nostri autoritate, ex sententia principum roboramus,
et nostri imperialis Sigilli inpressione munimus. Testes sunt hii. Conradus Mogonciensis archiepiscopus.
Albertus Leodecensis episcopus. Baldewinus Traiectensis episcopus. Conradus canceliarius. Heinricus comes
de Senginen. Otto comes de Gelren. Simon comes de Theneburg. et alii quam plures. Datum per manus
Conradi Cancellarii, aput Mogonciam, V®. Kai. Junii, Anno dominice incarnationis M®. C®. XC^. VIP. indi-
ctione Xlllla.
Das grosse, mit grünen nnd rothen Fäden angehängte Majestätssiegel, ist nur wenig beschädigt^ und seigt den Kaiser
auf dem Throne sitxend, den Zepter (in Gestalt eines einfachen, oben in ein Kreus geendigten Stabes) in der rech-
ten, den Reichsapfel in der linken Hand haltend; die, sum Theil ausgesprongene> aber leicht su ergänsende Um-
schrift heisst: Heinrich. Di. Gra. Bomanor. Impat. Semp. Augustus. j
Cod. dipl. bist. Westfal. U. 32 Digitized by VjOOQIC
250 ii9T.
DLXIII.
Id nomine sancte et indiaidue Trinitatis. ||
Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus. Raüonabile est ut ea qae ad petitionem
fidelium conceduntur fieri, ne mutatione hominum deleantur, per scripta memorie commendentur. Ynde
notum esse uolumus tarn presentibus quam successuris, quod Euerhardus Rufus pro deeima de curti sita
super Geist annuatim soluenda, tres maitios, medietatem siliginis et medietatem ordei, singulis annis com
minutis decimis solaet Idem debitum heredes ipsius eo defuncto persoluent. Et ut conuentio talis robur
et perennitatem haberet, mansum in Wolckincthorpe situm, ecciesie nostre proprium donauit, quem eliam
in beneficio sibi et heredibus suis in posterum seruiturum cum dccima inde proueniente a nobis suscepit,
u\or eius Uuendelheit in eodem manso perennitatem que uulgo dicitur Lipzuth habebit Igitur ut huias
rei dispositio rata et firma haberetur, presentem paginam conscribi et nostri sigilli impressione signari de-
creuimus. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M^ C^. XCVII^ Indictione Xlllla. Gelestino papa Ro-
mane sedi presidente. Heinrico Romanorum imperatore VF. imperante. Attestantibus et presentibus uiris
discretis et probabiiibus tam clericis quam laicis, quorum nomina sunt hec. Hermannus prepositus maior.
Rodolfus notarius. Henricus de Lon. Gonradus dapifer. Henricus Hicke. Ludewicus iuuenis. Robertus deci-
mator. Johannes. Arnoldus de Ahus.
Das Siegel, welches mit rothen uod grünen seidenen Fäden angehängt war, ist verloren gegangen.
DLXIV.
Aus dem Fürstl. Salm-Horstmar'schen Archive.
In nomine Sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus.
Onmis bone operationis initium ex pia intencione procedens» tali firmamento memorie debet roborari, ne
in posterum aliquo iuris uastatore queat alterari. Hinc est quod notum esse uolumus» tam presentis quam
futuri seculi nationibus, quod Euerhardus de Quenethorpe cum uxore sua nomine Jutta, totisque heredi-
bus ralione iuris hereditarii succedentibus, Frederico filio, Oda fih'a, fratribus Frederico, Haldo, Erenfrido,
domum Edonis in Bocholte sitam cum omnibus attinentibus, cenobio sancte Marif et beate Margarete in
Asbike uendiderunt, in usus omnium ibidem Deo famulantium, hanc uenditionem in cometia Lutberti de
Asbike sub banno regio, presente comite Ottone de Binethem, cuius minisleriales fucnmt, roborantcs,
Bernharde de Metelen uicem Ludolfi de Stenuorde eiusdem loci aduocati gerente. Ut aulcm hec incon-
uulsa et rata pcrmaneant, presentis scripli attestatione et sigilli nostri impressione roborauimus. Si quis
autem hec in posterum irritare conatus fuerit, auctoritate Dei et apostolorum Petri et Pauli et nostra aoa-
temati ipsum subicimus. Huius rei testes sunt subscripti. Hinricus nobilis cum curuo pede. Timme de
Osteruuic. Liberi. Rothuuardus de Honhorst. Gerhardus de Rene, et Herimannus. Hinisteriales. Rinbertus de
Stochem. Rodolfus de Asbike. Eluericus de Metelen. Thidericus de Throppen. Enkelbertus de Buren. Bern-
hardus de Hek. Gesarius de Ridderbroke. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M^.G®. nonagesirao
VIR Gelestino suramo pontiBce Romane sedi presidente. Hinrico Romanorum imperatore principatum im-
perii tenente. Ponli6catus nostri anno XXU®. Indictione XIIII«.
Daß Siegel war angehängt, ist aber verloren gegangen.
DLXV.
Aus dem Fürstl. Salm-Horstmar^schen Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopus secundas.
Quoniam legitimam docimamm pensionem eximius legislator decime scilicel dragme pius requisitor insütoit»
Digitized by L^OOQ IC
1197. 254
easque ecciesiis ut earum ministris tamquam leuiticam sortem ammiiiistrantibas assignari mandauit, nos ad
tarn reuerende auctoritatis mandatum suspicientes, et eas ad aliarum usus personarum deuenisse pro parte
noslra dolentes, de manibus minus idonee possidentium paulatim euellere et ad prime institutionis statum
studuimus reuocare. Nosse itaque uolumus omnes filios misericordie, qaod quidam ministerialis noster ui-
delicet Johannes de Dulmene, prece et precio honorabilis uiri Frankonis Monasteriensis quondam decani
induetus, decimam quandam de uilla que Tinge dicitur» in parrochia Scopinge, quam a nobis in feodo
tenuit, integre et absque exceptione cum omnibus attinentiis resignauit, nosque ad eum qui cum redierit
omnc supererogatum compensabit respicientes, eandem decimam ecclesie et conuentui in Langenhorst con-
tradidimus perpetua quiete possidendam. Quod nostre deuotionis sacrificium ne quis de manibus illorum
tarn iusto titulo possidentium rapere, uel aliquo discrimine possit retractare, hoc scriptum tam nostro sigillo
quam plurium probabilium personarum testimonio roboratum iussimus posteritatis memorie commendari.
lila
Acta sunt hec anno uerbi incarnati M^.CC. Romanam sedem et imperium gubemantibus papa Celestino et
Heinrico imperatore gloriose et semper augusto. His quorum nomina subscripta sunt coram constitutis.
Herimannus maioris ecclesie prepositus. Waltherus de Hustede. Winemarns de Siluualde. Nobiles. Ludolfus
de Stenuorde. Benierus de Helen. Ministeriales. Godefridus de Sconenbeke et filius suus Frethericus. Rut-
gerus de Billerbeke. Rembertus de Stochern, et alii quam plures.
Das angehängte Siegel bat die zuletzt beschriebene Form,
DLXVI.
Aus dem Kopialbuche des Klosters Gehrden,
In nomine sancte et individue Trinitatis amen. Ego Bernhardus secundus Dei gracia patherburnensis
ecclesie episcopus omnibus christi fidelibus in perpetuum. Notum sit universitati fidelium tam futurorum
quam presentium, quod Conradus sacerdos in Plume» ob remedium anime sue» profectui monasterii in Ger-
denen intendens ei sexaginta marcas contulit. Tandem has quibusdam fratribus de Luthardessen Hildeberto
videlicet Deghenhardo et Sifrido tunc temporis cruce signatis, et se ad iter peregrinationis expedire volen-
tibus, ex conventioue inter ipsos facta, Ipse cum abbate Heinrico de Patherborne, tunc curam in Gerdene
gereute, nomine monasterii dedit, ut ipsi universa bona que in Luitharsen, Rotwardessen, Nedere, Reiles-
sen et Ykenrade iure proprietatis, vel a nobis jure feodali tenebant, cum omni fructu, a predicto Conrado
ad tempora vite sue percipiendo in jus et proprietatem monasterii in Gerdenen transferrent. Resignatione
itaque bonorum feodalium et assignatione propriorum ab eis et a quodam ipsorum coherede Conrado
nobis facta, ipsa ad eorum instantiam cum cleri et ministerialium nostrorum conniventia, eidem mona-
sterio donavimus. Hac tarnen conditione apposita, ut cuilibet eorum, sive ipsis siraul a peregrinatione
reversis, si infra decennium quod currere cepit in sancto die pasche tunc octavo Ydus aprilis celebrando,
duabus vicibus pecuniam sibi datam restituerint, bona restituerentur, et eodem jure quo ante possederant
in posterum possiderent. Pecunia eciam tali medio adjuncto restituenda, et ut quot annis fructus de bonis
provenientes non perceperunt, tot marcas in ipsius restitutione retineant Si vero ipsam restituere volue-
rint in primo reversionis sue anno, monasterio significabunt. Si enim se nolle vel forte inopia laborantes,
ad eam restituendam se non sufficere asserant, post talem assertionem infra anni spacium triginta marce
predictis sexaginta marcis addende, eis duabus vicibus persolvende sunt, donatione nostra rata et inviola*
bili in perpetuum permanente. Has autem triginta marcas, si in peregrinatione existentes decederent, ob
salutem animarum suarum monasterio contulerint. Ne igitur hujusmodi factum aliquibus per successionem
temporum venire possit in questionem et in dubium, presentem paginam iam dicto monasterio contulimus,
et eam sigilli nostri inpressione firmavimus, sub excommunicationis vinculo statuentes, ne quis ipsum in
bonis a nobis sie collatis vel in repetitione pecunie a predicto sac^rdote in Plume sibi coUate alicujus rei^T^
32* DigitizedbyV i^lC
252 1197.
pretextu gravare attentet. Hajos rei testes sunt: Volbertus decanos, Heinricus scholasticus, Lamberlns cd-
lerarius, preposilus Bernhardus, Johannes de Padra, Heinricus de Hamele. Nobiles: Hermamras de Walt-
eke, Tietmaras de Buren, Hermannus, Hennannus de Itere, Amelungus Comes. Ministeriales: Wernerus de
Bracle, Thimo, Wernherus Stapel, Heinricus Comes, Anseimus de Aden. Acta sunt hec anno dommice
incarnationis Millesimo centesimo nonagesimo septimo, Indictione quinta decima, sedente domino papa Ce-
lestino, regnante domino Imperatore Heinrico, sub domino Gonrado moguntine sedis archiepiscopo , anno
episcopatus nostri X«
DLXVIL
Aus dem Koptalbuche des Johaonis^StifU zu Osoabntck.
In nomine sancte et indiuidne Trinitatis. Ego Euerhardus OsnalT. ecciesie vocatus cpiscopns, Omni-
bus in Christo fidelibus salutem cum perpetua felicilate. Notum sit tam presentibus quam futuris, quia
Johannes de Wluena ceterique fratres eins, Gerhardus, Giselbertus, Bertoldus, venientes in presentia nostri,
suam partem decime de domo quadam in Vphusen, id est moltium siliginis et duo moltia aucne per clau-
stralem mensuram et preterca solidum denariorum de domuncula quadam eidem domui continua , fratribus
ecciesie saucti Johannis pro sex marcis examinati argcnti inpignorauerunt, reüquam vero partem decime
eiusdem domus Johannes pater eorum longo retro cum adhuc viueret ob annualem memoriam sui celc-
brandam predicte contulit ecciesie, propter cautelam autem hinc inde ut omnis fraus abesset, terminus
inter Letare et Pascha Domini prenotatis fratribus siue eorum legittimis successoribus ad redimendam de-
cimam prefixus est, tali tamcn pactione ut si eo termino decimam non redimerent, fructus inde emergens
per totum circulum sequentis anni creditoribus in libera possessione permaneat. Vt ergo huius actionis
ordinatio rata et inconuulsa permaneat, presentem paginam sigilli nostri impressione roborauimus. Ad ma-
iorem etiam confirmationem eiusdem testes quibus hec acta sunt subscripti annotantur. Prcpositus Wilhol-
mus ecciesie beati Johannis et sui confratres eiusdem tituli. Israhci. Heinricus. Liborius. Laici vero. Hart-
bertus de Yborch. Gerhardus pincerna. Albertus Sligo. Gerhardus camerarius. Amoldus de Alfhuscn. Josep
de Sletesen et alii quam plures. Datum ab episcopo Gerharde in Osemb*, anno incarnationis domlnice
M^.C^. nonagesimo sepUmo, Indictione quintadecima.
DLXVIIL
' In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Widikindus Dei gratia Corbeiensis abbas. Notam esse no-
lumus tam presentis quam futuri eui industrie , quod dilectus Trater noster Heinricus Kaminatensis preposi-
tus curtem quandam VIII. mansorum in Heigen cum attinentibus, scilicet aduocatia et quod uulgo dicitur
Holtgrascap, que omnia dos ecciesie illius fuerant, et Deo inibi seruientes longissimi temporis proscriptione
hec quiete possederant, sed a prcdecessoribus nostris alienata fuerant, a Gerungo de Ameuelde, qui hec
a comite Athelberto de Euerstein, comes uero ab ecclesia nostra in feodo tenuit, LX. marcis argenli rede-
mit, et comiti, ut hec fieri permitteret, II. marcas argenti dedit, et nos YIIl. talenta primum nobis uaean-
tia, inbeneficiata tamen, exceptis bonis ministerialium ei concessimus, et ita iam dictus Gerungus eadem
bona comiti Athelberto, comes autem, una cum filio suo Athelberto, nobis resignauit, et nos ecciesie Ka-
mmatensi libere disponenda remisimus. Et ut hec actio inposterum inconuulsa et inuiolata permaneat, pre-
sentem paginam conscribi et sigillo nostro et sigillo utriusque comitis, patris scilicet et filii eiusdem nomi-
nis, muniri fecimus. Cuius rei testes sunt hü. Bodo et Bertoldus fratres de Homburch. Item Bertoldus et
Bodo filii Bodonis de Homburch. Albertus de Rethen. Wastmodus marscaicus. Luidolfus dapifer. Item Lui-
dolfas iunior dapifer. Erembertus camerarius. Arnoldus pincerna. Helmigus et Reinhen^ ^H^^ | ^^^'
1197—1198. 253
boldus de Rimbike. Karolas de Nienkirken. Heinricns de Luitmarsen. Thidericus de Helen. Thidericos de
Derspe. Brauingus de Helen. Werenboldus. Gonradus de Bane« et alii quam plures. Ada sunt hec anno
incarnationis Domini M.G.XC.Vn. Indictione XV. Anno prelationis nostre YIII. In nomine Dei feliciter Amen.
Amen. Amen.
Die beiden aogeha'ogteu Siegel sind Terloren gegangen.
DLXIX.
Aas dem Ropialbuche des Klosters Marienfeld *)•
Innocentius episcopus seruus seruorum Dei, dilectis filiis Florentio abbat! Ifonasterii de Campo beale
Marie eiusque fratribus tam presentibus quam fuluris regulärem uitam professis in F F M. || Beligiosam
uitam eligentibus apostolicum conuenit adesse presidium, ne forte cuiuslibet temeritatis incursus aut eos a
proposito reuocet, aut robur, quod absit, sacre religionis infringat. Ea propter, dilccti in Domino filii,
uestris iustis postulationibus clementer annuimus, et prefatum raonastcrium in Campo beate Marie, in quo
diuino mancipati estis obsequio, sub beaü Petri et nostra protectione suscipimus et presentis scripti priui-
Icgio communimus, In primis siquidem staiuentes, ut ordo monasticus, qui secundum Deum et beati Be-
nedicti regulam atque institutionem Cisterciensium fratrum in eodem Monasterio iustitutus esse dinoscitur,
perpeluis ibidem temporibus inuiolabiliter obseruetur. Preterea quascunque possessiones, quccunque bona
idem monasterium in presentiarum iuste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, lar-
gitione regum uel principum, oblatione fidelium, seu aliis iustis modis prestante Domino poterit adipisci^
lirma uobis uestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus bec propriis duximus exprimenda
uocabulis. Locum ipsum in quo prefatum monasterium silum est cum omnibus pertinentiis suis. Curtem
in Hoswinkele. Honhart. Bleskenvorth. Brinchus. Brochus. Mattenhem. Middelseten. Rehey. Bellethe. Osthus.
Mcnlage. Proueslinhus. Niehof. Erthburg. Lutterhus. Meppeteslo. Tetinctorpe. Sletbruge. Bucheslo. Heminchus.
Widenbrugge. Lindincsele. Culinthorpe. Bulte. Honlo. Molendinum in SIetbrugge. Ripen. Giuetenhorst. Her-
lage. Bokey. Pilichem. Decimam in Tetthen. Decimam in Berse. Honlo. Bona in Frisia. Bileuelde. Item Te-
tinctorpe. Spechishart. Hemmincsile. Watherhus. Garthus. Galdehof. Alrebike. Berehornyn. Sculenburch.
Oynchusen. Weree. Sunninchusen. Ostenuelde. Bechin. Stapellage cum omnibus attinentiis. Vnkinthorpe cum
omnibus attinentiis. Silehurst. Othelinchusen. Popinclisen. Galislare. Bobinthorpe. Bouinchusen. Bulthen. Mo-
lendinum in Bulthe. Bellethe. Berehorn. Hohurst. Pichenhurst. Item Gatislare. Gatinstort. Osthus. Vectorp.
Herthe. Berchsethe. Veslero. Wchlo. Wrthen. Dagehusen. Domum Bertrammi iuxta Telget. Mansum in Jese-
chin. Mansum Alberti de Susat. Spurcha. Et cetera que bone mcmorie Hermannus quondam Monasteriensis
episcopus, Widekindus aduocatus de Rethe et eins mater Luttrudis, Bernardus de Lippa, Widekindus de
Waldeke cum suis fratribus uestri monasterii fundatores pro animarum suarum remedio uobis iuste et ra-
tionabiliter contulerunt, cum uinei^, tcrris, nemoribus et uirgultis, in bosco et piano, uiis, inuris et semiti^,
pratis, pascuis, mariscis, uenationibus , aquis, piscariis, stagnis, viuariis, molendinis, uineariis, turbariis,
montibus, collibus, uallibus et aliis rebus. Sane laborum uestrorum, quos propriis manibus aut suraptibus
Colitis, tam de terris cultis quam incultis, siue de ortis et uirgultis et piscationibus uestris, seu de nutri-
mentis animalium uestrorum, nullus a uobis decimas exigere uel extorquere presumat. Liceat quoque
uobis clericos uel laycos, liberos et absolutes e seculo fugientes ad conuersionem recipere et eos absque
contradictione aliqua retinere. Prohibemus quoque insuper ut nulli fratrum uestrorum post factam in mo-
*) Von dem Originale sind nar noch Bruchstücke vorhanden, aus welchen sich nur wenig zusammensefxen lassC; doch sind
diese Reste mit der Kopie verglichen und diese daraus berichtigt, auch das Datum hergestellt wordenr . . t lOOOlC^
254 li98.
nasterio uestro professionem fas sit, absque abbatis sui licentia de eodem loco discedere. Disccdentem
uero absque communium litteranim cautione nuUus audeat reiinere. Quem si quis forte retinere presum-
pserit, licitum sit uobis in ipsos monachos siue conuersos regulärem sentenciam promulgare. Illud distri-
ctius inhibentes, ne terras seu quodlibet beneGcium ecciesie uestr^ coUatum liceat alicui personaliter dari
siue aliquo modo alienari absque consensu totius capituli uel maioris aut sanioris partis ipsius. Si que
uero donationes aut alienationes aliter quam dictum est facte fuerint, eas irritas esse censemus. Ad heo
etiam prohibemus, ne aliquis monachus siue conuersus sub professione domus uestr^ astrictus, sine con-
sensu abbatis aut melioris partis capituli uestri pro aliquo fideiubeat uel ab aliquo pecuniam mutuo acci-
piat, ultra precium capituli uestri prouidcntia constitutum, nisi propter manifestam domus uestre utilitatem.
Quod si facere forte presumpserit, non teneatur conuentus pro hiis aliquatenus respondere. Licitum pre-
terea sit uobis in causis propriis, siue ciuilem siue criminalem conlineant questionem, fratrum uestrorum
testimoniis uti, ne per defectum testium ius uestrum in aliquo ualeat deperire. Insuper auctoritate apo-
stolica inhibemus, ne uUus episcopus uel quelibet alia persona ad synodos uel conuentus forenses uos ire,
uel iudicio scculari de propria substantia uel possessionibus uestris subiacere compellat, nee ad domos
uestras causa ordines celebrandi, causas tractandi uel aliquos publicos conuentus conuocandi uenire pre-
sumat, nee regulärem electionem abbatis uestri impediat, aut de instituendo uel remouendo eo qui pro
tempore fuerit, contra statuta Cisterciensis ordinis se aliquatenus intromittat. Si uero episcopus in cuins
parochia domus uestra fundata est, cum humilitate ac deuotione qua conuenit requisitus, substitutum ab-
batem bcnedicere, et alia que ad officium episcopale pertinent uobis conferre renueret, licitum sit eidem
abbat! , si tarnen sacerdos fuerit, proprios nouicios benedicere, et alia que ad officium suum pertinent
exercere, et omnia uobis ab alio episcopo percipere, que a uestro indebite fuerint denegata. lUud adi-
cientcs, ut in recipiendis professionibus, quo a benedictis uel benedicendis abbatibus exhibentur, ea sint
episcopi forma et expressione contenti, qu^ ab origiue ordinis noscitur instituta, ut scilicet abbates ipsi
saluo ordino suo profiteri debeant, et contra statuta ordinis sui nullam professionem facere compellantur.
Pro consecrationibus uero altarium uel ecciesiarum, siue pro oleo sancto, uel quolibet alio ecclesiastico
sacramento, nullus a uobis sub obtentu consuetudinis aut alio modo quicquam audeat extorquere, sed hec
omnia gratis uobis episcopus diocesanus impendat. Älioquin liceat uobis quemcunque malueritis catholicum
adire antistitem, gratiam et communionem apostolic^ sedis habentem, qui nostra fretus auctoritate, uobis
quod postulatur impendat. Quod si sedes diocesani episcopi forte uacauerit, interim omnia ecclesiastica
sacramenta a uicinis episcopis accipere libere ac sine contradictione possitis, sie tamen ut in hoc in po-
sterum propriis episcopis nullum preiudicium generetur. Quia uero interdum propriorum episcoporum co-
piam non habetis, si quem eptscopum Roman^ sedis ut diximus communionem habentem, et de quo ple-
nam noticiam habeatis, per uos transire contigerit, ab eo benedicliones uasorum et uestium, consccra-
tiones altarium, ordinationes monachorum, auctoritate apostolic^ sedis accipere ualeatis. Porro si episcopi
uel alii ecclesiarum rectores in monasterio uestro uel personas inibi constitutas suspensionis, excommunica-
tionis uel interdicti sententiam promulgauerint, siue etiam in mercenarios uestros, pro eo quod decimas
non solueritis, siue aliqua occasione eorum que ab apostolica benignitate uobis jndulta sunt, seu benefa-
ctores uestros pro eo quod aliqua uobis beneficia uel obsequia ex caritate prestiterint, uel ad laborandum
adiuuerint, in Ulis dicbus in quibus uos laboratis et alii feriantur, eandem sentenciam protulerint, ipsam
tamquam contra sedis apostolic^ indulta prolatam duximus irritandam, nee littere uU^ firmitatem habeant,
quas tacito nomine Cisterciensis ordinis et contra teuerem apostolicorum priuilegiorum constiterit impetrari.
Paci quoque et tranquillitati uestre paterna in postcrum sollicitudine prouidcre uolentes, auctoritate apo-
stolica prohibemus, ut infra clausur£^ locorum seu grangiarum uestrarum nuIIus rapinam seu furtum com-
mittere, ignem apponere, sanguinem fundere, hominem temere capere uel intcrficere, seu uioleutiam au-
deat exercere. Preterea omnes libertates et immunitates a predecessoribus nostris Bomanis poniificibus
ordini uestro concessas, nee non et libertates et exemptiones secularium exactionum a B^gibus et nr tnci-
Digitized by VjOOQ IC
ii»8. 255
pibus uel alüs fidelibus rationabQiter Qobis indultas, auctoritate apostolica confinnamiis et presentis scripti
priuilegio commaniinus. Decernimus ergo ut nuHi omnino hominum liceat prefatum moDasterium temere
perturbare, aut eius possessiones auferre, uel ablatas retinere, miauere, seu quibuslibet uexationibus fati-
gare, sed omnia iategra conseruentur, eorum pro qnorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt
usibus omnimodis profuiura, salua sedis apostolic^ auctoritate. Si qua igitur in futurum ecciesiastica secu-
larisue persona, hanc nostre constitutionis paginam sciens, contra eam temere uenire temptauerit, secundo
tercioue commonita, nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate
careat, reamque se diüino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore
ac sanguine Dei et Domini redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extreme exaraine dominic^
ultioni subiaceat. Cunctis autem eidem loco sua iura seruantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, qua-
tinus et hie fructum bonf actionis percipiant, et apud districtum iudicem premia fterna pacis inueniant.
Amen *).
(Spruchkreifl, mit der ümachrift:
Fac mecum Domiae signum in bonom.)
Ego Innocentius catholice ecciesie episcopus SS.
f. Ego Octauianus Hostiensis et Velletrensis eps. card. SS.
(Unterschriften von fSnf Kardinal •Priestern; Unterschriften von acht Kardinal •Diaconen;
wovon nor noch üeberreste sichtbar.)
Data Roroe apud sanctum Petrum Cancellarii uicem gerentis, IUI. Non. Maii, Indictione prima,
Incarnationis Dominice anno M^.C^.XC^.VIII^^. Pontificatus
Das gewöhnliche fileisiegel ist mit gelben Fäden angehängt.
DLXX.
Original im Besitze des Criminal-Directors Dr. Gehrken za Paderborn.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Adolfus diuina fauente dementia sancte Coloniensis ecciesie
archiepiscopus. II Licet naturalis legis equitas generaliter deposcat, ut omnes ecclesi^ mutuis gaudeant con-
solationibus, tamen quia plus solet obligare quod specialiter poUicetur, quam quod generali sponsione con-
cludilur, Nolum facimus tam futuns quam prosentibus, quod temporibus doraini Wihdekindi Corbionsis ab-
batis, inter nostram et ipsius ecciesiam, consentientibus et cooperantibus nostris fidelibus, huiuscemodi ob-
seruationis fedus adhibitis necessariis sollempnitatibus contraximus, ut predicta ecclesia in quolibet neces-
sitatis arliculo nostro fulciatur presidio, et uersa uice nostra ecclesia a Corbiensi oportunum auxilii cxpe-
riatur commodum. Ne ergo pactum tam soUerti industria firmatum, nobis et predicto abbate deccdenti-
bus, aliqua successorum leuitate soluatur, non solum circa personas presidentium, qu^ mutari possunt, sed
circa prenominatas ecclesias perpetua stabilitate inuiolabiliter statuimus obseruandum. Huius ergo facti
seriem presenti instrumento commendatam.sigilli nostri et ecciesie beati Petri inpressione firmamus et testium
subscriptione roboramus. Testes sunt. hü. Theodericus Traicctensis episcopus. Thihdmarus Mindensis epi-
scopus. Heribertus abbas de Werden. Lodewicus maior prepositus. Vdo maior decanus. Bruno' Bunnensis
prepositus. Theodericus prepositus Sancti Gereonis. Gerardus Xantensis prepositus. Theodericus prepositus
Sancti Andree. Theodericus prepositus Sanctorum apostolorum. Engilbertus prepositus Sancti Georgii. Heri-
mannus chorepiscopus. Rodulfus maior Scolasticus. Henricus dnx de Limburg. Henricus comes de Seyna.
Symon comes de Tekinburch. Amoldus comes de Althena. Albertus comes de Euerstein. Adolfus comes de
*) Hier schliesst die Kopie, ohne Unterschriften und Datum su bemerken.
Digitized by
Google
^6 119 8.
Monte* HenricQS comes de Kessele. Heiiricas comes de Hukeswage- HerimaDous de Waldekke. Benricos de
Svalewenberch. Henricus et Gerardus fratres de Wolmundestein. Herimannus Coloniensis adoocatus. Heri-
mannos Scoltetus de Sfisat et Herimannus filias eius. Otto camerarius. Henricus dapifer. Henricus marscal-
cns. Adam pincerna. et alii quamplures. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M^.G^.XG^.VIIP. Indi-
ctione prima. Datum apud Aquis, HU. Nonas Julii per manus Godefridi capellarii in die scilicet Corona'
tionis Domini Ottonis quarti Romanorum Regis feliciter AMEN.
Die beideo mit rothen und gelben jeidenen Fäden angehängt geveienen Siegel sind Terloreo gegangen.
DLXXL
C In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Otto diuina fauente dementia Roroanorum Rex et scmpcr
augustus. Regni fidelibus in perpetuum. || Cum diuina dementia nos ad Romani Regni fastigium pronehere
dignata sit, merito subiectorum nostrorum patrociniis intendere, et maxime iocorum uenerabiltnm iura ma-
nutenere et augmentare debemus, et si qua per alicuius potenciam ecciesiis Dei fuerint subtracta, ea ad
pristinum statum ex regali beniuolentia reuocare uolumus. Quapropter vniuersis tam futuris quam presen-
tibus regni nostri fidelibus notum esse uolumus, quod fideli nostro Widekino Gorbiensi abbati et ecdesie
sibi commisse feodum furesti quod Soligo dicitur in presentia principum imperii recognouimus et tradidi-
mus, eo tenore, ut in eo usum venandi habeat, et ius quod uulgariter Wiltban appellatur sine qualibet
contradictione exerceat Bona quoque Gorbeiensis ecdesie antiqua uel de nouo acquisita, uacanüa uel
locata, et iurisdictiones» uidelicet aduocatias et comitatus et regales bannos, quos ipsi de nostra serenitate
indulsimus, priuilegüs nostris confirmamus. Vt ergo inuiolabiliter obserueter quod legaliter ordinauimus,
huius facti seriem presenti instrumento commendatam sigilli nostri impressioue et testium subscriptionc ro-
boramus, adicientes, ut si quis hoc factum nostre auctoritatis munimine consolidatum qualibet occasione
soluere attemptauerit, ueluti lese maiestatis reus, nostre seueritatis sentiat indignationem, et pro tam teme-
rario excessu exsoluat centum talenta puri auri, nostre maiestati Quinquaginta, aliam partem ecdesie quam
ledere presumpsit. Huius rei testes sunt. Adolphus Goloniensis archiepiscopus. Gonradus Argentinensis cpi-
scopus. Theodericus Traiectensis episcopus. Thidmarus Mindensis episcopus. Heribertus abbas de Werden.
Bruno prepositus Aquensis. Heinricus dux de Lenborg. Heinricus comes de Seyna. Symon comes de Tik-
keneborg. Arnoldus comes de Althena. Albertus comes de Euerstein. Adolphus comes de Monte. Heinricus
comes de Kessele. Heinricus comes de H8cheswage. Herimannus de Waltocke. Heinricus de Swalcnbcrch.
Walterus et Kfino de Ruiant. Albertus de Hürde. Warnerus et Reimarus de Reimbach. Heinricus de Syn-
zeche, et alii quamplures. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M^G^.XG^VHF. Indictione prima.
Anno regni nostri P. VUU^ die mensis Augusti.
Signum Domim Ottonis Quarti (L. M.) Romanorum Regis inuictissimi,
Data per manum Morandi Regalis aule prothonotarii. AQvis grani. FeliciteR.
Das Siegel, welches mit rothen und grünen Sciinuren angehängt war, iit ferloren gegangen.
DLXXII.
Aus dem FiirstliGh-Dentheira-Rheda'schcn Archive.
In nomine sancl^ et indiuidue Trinitatis. \\ (H)ermannus Dei gratia Monasteriensis episcopus Secundus.
Omnem disceptationis causam et totius dissensionis materiam, ex coUate potestatis officio et bone uolunia-
tis debito, ubicunque possumus, tollere dcbemus. Presentium igitur et futurorum memorie coramendare
cupimus fidelium, quod curtim quandam in Gudincthorpe, quam Gesarius nobilis quidam de Hukelhem a
Digitized byC^OOQlC
1198. 257.
nobis in beneficio tenuit, Claroholtensi contulimus eccicsio, quam Frithericus ipsius loci prepositus a iam
diclo Cesario {)ro LXXX. marcis comparauit, et ipse nobis eam cum filiorum et heredum suorum compro-
missione legitime resignauit« Acta sunt hec publice anno dominice incarnationis M^.C^.LXXXX^VIIP. Indi-
clione prima. Presentibus uiris honestis clericis et laicis. Rodulfo de Frekenhorst. Gerharde decano et Sa-
cerdote de Warendorpe. Brunone eins Socio. Hermanne de Lippia. Qui uice aduocati domini Ludolfi de
manu nostra eiusdem curtis suscepit aduocatiam. Conrado pincerna. Giselberto de Warendorpe.
Das angebängte Siegel hat die an den spätem Urkanden dieses Bischofs gewöhnliche Form.
DLXXIIL
In nomine sancte et indiuiduo Trinitatis«!! WiDikindus Dei gratia Gorbeiensis abbas. Gesta in tempore
ne labantur cum tempore, lingua testium et scripture testimonio solent perennari, ut omm's calumpnia et
litis occasio tollatur successori. Qua propter notum sit uniuersis ecclesif nostre fidelibus, quod tempore
nostre prelationis Conradus de Amelungessem fratribus nostris octo solides de molendino Berenghusen, pro
anima filii sui Johannis contulit Qui singulis annis ad eius anniuersarium soluuntur. Procedente uero
tempore, FRater Albertus, prouisor caritatum nostrarum, ipsum ex integro molendinum, datis eidem Con-
RaDo sex Marcis, conquisiuit, ut quicquid utilitatis exinde prouenerit, ad caritatem fratribus persoluatur.
Ipse autem unacum filiis suis, Godescaico, Hereboldo, ConRaDo, ad manus nostras resignauit. Ne quis
ergo hec infringere presumat, huius actionis seriem sigillo nostro munitam, testibus subter annotatis, robo-
rari fecimus. Testes hi sunt. FRitHericus prior. ConRadus prepositus. ReinHeRus camerarius. Et totus con-
uentus. Wastmodus marscalcus. Liudolfus dapifer. Item Liudolfus dapifer. Erembertus camerarius. Arnoldus,
Helmwicus, ReinHeRus de Porta. Rabanus. Gerbertus de Liutmarsem. Heinricus frater eius. Liudolfus. Wi-
dilo. Et alii quamplures. Acta sunt hec anno ab incamatione Domini M^.C^.XC®. VHP. Indictione XIHa. anno
prelationis nostre VIIIF.
Das Siegel ist ferloren gegangen.
DLXXIV.
In nomine sanct^ et indiuidue Trinitatis. Widikindus Dei gratia Gorbeiensis abbas. Gesta (folgt die
Einleitung wie in der vor. ürk.) — prelationis fratres quidam liber§ condicionis, Albertus. Heinricus. Here-
mannus de Gerdessen, quendam sue proprietatis uirum, Wernherum de D . . . ssen, ob uneri-
bus inducti, ab omni dicione iuris sui manumiserunt, procurante id et agente fratre nostro Alberto, infir-
marie domus nostre prouisore. Quorum cooperatione idem Wernherus in ins censualis beato Egidio infir-
mari^ nostre cappelle patrono se sponte optulit, ea condicione, ut singulis annis duos denarios uel tantun-
dcm 001*6 persoluat ad ipsius altare. Eo uero defuncto sine berede, omnia ad altare deferantur, sin autem,
Optimum caput uel uestis. Ne quis ergo hec infringere presumat, huius actionis seriem isigillo nostro mu-
nitam, testibus subter annotatis, roborari fecimus. Testes hi sunt. Reinherus prior. Conradus prepositus.
Johannes camerarius. et totus conuentus. Bertholdus . . . Wastmodus marscalcus. Liudolfus. item Liudolfus.
dapiferi. Bertrammus de Stamme. Heinricus de Liutmersen. Helmwicus, Reinherus, Arnoldus, fratres de
Porta. Liudolfus. Widilo. Et alii quam plures. Acta sunt hfc anno ab incamatione Domini M^.C^.XC®. VHP.
Indiclione Xllb. Anno prelationis nostre VlUR
Dos Siegel ist verloren gegangen.
Cod. dipl. hist. Westfal. II.
33 Digitized by VjOOQIC
258 1198.
DLXXV.
Aus dem Kopialbuche des Rloslers Schaken.
In nomine sancte et indioidue Triuitatis. W. Dei gratia Corbeiensis abbas. Sciant presentes ac fotori»
qaod Conradus prepositus de Godelouessen , de domino Helia de Brunenchusen et Ottone, Conrado, fra-
tribos suis, bona in Scaken cum omni prouenta, pro qnatuor mansis et qaataor areis in Godelouessen
sitis commotauit, additis eis insuper marcis L Huiusmodi uero contractus sub presentia nosira et consensu
nostro rite et in hunc modura fuit celebrtitas, quod uidelicet prefati fratres predicta bona in Scaken, que
de nobis in feodo tenuerunt, nobis resignauerunt, et nos ea ecciesie et congregationi in Godelouessen sine
omni contulimus contradictione, ita tarnen ut idem fratres, Helias scilicet et Otto, fide data Rauenoni et
Lndolfo dapifero fratri suo, Wasmodo marscaico, Ludolfo de Erden etBertoldo de Rekerenensen, et etiam
prestito iuramento promiserunt, quod nullum unquam incommodum et impedimentom in eisdera in Scaken
procurarent, et quod eandem commotationem filius fratris sui defuncti, dum ad annos maturos penienerit«
ratam modis omnibns habeat, promouebunt. Quod si aliquo casu forsilan non promouerint, debent ipsi^
secundum formam fidei date, Huxariam uel Gorbeiam, secundum quod placuerit hiis quibus fides data est,
mtrare, inde nullatenus, nisi huiusmodi remoto per eos impedimento, exituri. Nos etiam prememoratos
nn. mansos et IUI. areas in Godelouessen nobis a dicto preposito Conrado resignatos sepedictis fratribus
de Bruninchusen in recompensationem siue commutationem suorum bonorum in Scaken in feodum cum
omni prouenttt contulimus. Vt autem hoc factum nulla obliuio deleat, uel aliquod malignantis ingeniom
infringat, presentem paginam sigilli nostri appensione roboratam muniuimus. Astiteruut autem presentes.
Prepositus Corbeiensis et Camerarius Johannes, et Henricus de sancto monte sacerdos. Godescaicus de
Perremunt et Fredericus frater suus. Gerhardus de Brochus^n. Bodo de Hoenborch. Arnoldus de Porta.
Henricus de Scerua Widelo de Botuelde. Godefridus de Budickerthorp. Bertoldus et Johannes filii Mar-
aoalci Wasmodi.
DLXXVL
Aus dem ArchiTe sa Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Godefridus Dei gratia Comes de Arnesberg. Notum esse
nolumus tarn futuris quam presentibus, quod inter nos et ecclesiaqn Capenbergensem concambium qnod>
dam factum est, in hunc modum. Lubertus ministerialis noster, unus de custodibus castri Arnesberg, cor-
lim Bryheim a nobis in beneficio habuit, et siluam quandam claustro Capenbergensi adiacentem. Qnam
silnam rogati sumus dare fratribus illis, accepto ab eis nemore quod curti Bryheim adiacere dinoscitur
Nos itaque ad petitionem karissimorum nostrorum, abbatis de Capenberg Heriroanni, et Rutgeri cellerarii,
annuente iam dicto Luberto milite, freti nichilominus consilio et assensu ministerialium nostrorum, prefatam
siluam claustro Capenbergensi adiacentem, sancte Marie perpetue uirgini, et sancto Johanni apostolo, et
fratribus Christo ibi seruientibus donauimus, adiuncta nobis manu coniugis nostre Elysabeth. Nemus acro
predictum quod curti Bryheim adiacet, Lubertus a nobis in bene6cio habebit. Et quia silua quam dedi-
mus melior est quam nemus quod recepimus, idem fratres sepe dicto Luberto militi tredecim marcas de-
derunt. Quam pecuniam iussimus ut ipse infra anni circulum expenderet in alios redditus, quos similiter
de manu nostra in bene6cio recipiat. Vt ergo id quod a nobis rationabiliter ac legitime ordine factum
est, non possit posteris in dubium dcuenire, söd ratum semper et inconuulsum permanoat, hanc testimonS
nostri scripturam sigillo nostro insignire ac roborare curauimus. Huius rei testcs sunt. Herimannus abbas
Schedensis. Arnoldus Comes de Altena. Heinricus niger de Arnesberg. Herimannus de Rodenberg. Euerar-
dus de Ardci. Bertoldus de Buren. Cunradus de Hachne. et hü nobiles. Porro ministeriales. A^/'pIr'I^ ^
Digitized by
1198 — 1199. 9t&9
Burbenne. Wilbelmns de Ölen. Albertus de Menenkhusen. Alexander frater eins. Rotberas de Sendene et
Herimannus filius eias. Euerardus Slac de Werle. Gerardus Platere. Bertoldus Busse. Tbeodericus de Bni-
inelcnkhusen. Heinricus de Wicke et tres fratres eius. Swickerus. Gozwinus. Ludewicas. Wiricus iudex in
Werle. Cono de Hemerde. Hugo de Motenheim. Heiuricus de Dulmene. Heinricus de Rechede. Wecelo
Vriedacb. Ludolpbus de Boynen. Lubertus frater eius. Lambertus de Houele. et alii quamplures. Heinricus
quoque frater meus germanus, ueniens Capenberg, concambium hoc in presentia conuentus approbauit et
super altare conGrmauit offerens, et hoc litteris mandari precepit Actum anno dominice Incamationii
M^.C^.NouagesimoVIIR Indictione prima.
Das Siegel, weichet mit PergameDtttreifco angebaogt war, bt ?ertoreo gegangeo.
DLXXVII.
IN nomine sanctc et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Capenbergensis abbas. Notum esse
nolumus tam futuris quam prcsentibus, quod inter gloriosum Comitem Godefridnm de Arnesberg et eccle-
siam Capenbergensem concambium quoddam factum est hoc modo. Lubertus ministerialis iam dicti Comitis,
unus de custodibus Arnesbergensis castri, curtim Bryheim in bene6cio habuit et siluam quandam claustro
Capenbergensi proxime adiacentem. Quam siluam rogauimus nobis dari, offerentes domino Comiti nemus
quoddam quod curti Bryheim adiacere dinoscitur. Gomes itaque benignitate solita, qua personis religiosis
fauere consueuit, annuente iam dicto mih'te Luberto, fretus nichilominus consilio et assensu ministerialium
suorum, prefatam siluam claustro Capenbergensi adiacentem, sancte Marie perpetne uirgini sanctoque Jo-
hann! apostolo et fratribus Christo ibi famulantibus firma donatione contradidit, adiuncta sibi manu coniugis
sue Elysabeth. Nemus uero predictum, quod curti Bryheim adiacet, prefatus Lubertus ab eodem Comite
in beneficio possidebit. Et quia silua nobis data melior est quam nemus quod nos dedimus, idcirco nos
sepe dicto Luberto militi tredecim marcas superaddidimus. Quam pecuniam iussit comes ut ipse infra anni
circulum expenderet in alios redditus, quos similiter de manu ipsius in beneficio recipiat. Vt ergo hoc
quod inter nos et sepe dictum Comitem rationabiliier ac legitimo ordine pcractum est, non possit poste-
ris in dubium deuenire» sed ut ratum semper et inconuulsum permaneat, haue testimonii nostri scripturam
sigillo nostro insignire ac roborare curauimus. Testes huius rei sunt. Walterus prior. Rdtgerus cellerarius.
Alexander, Andreas, sacerdotes. Herimannus Scheidensis abbas. Amoldus Comes de Altena. Heinricus niger
de Amesberg. Herimannus de Rodenberg. Euerhardus de Ardei. Bertoldus de Buren. Et hü nobiles. Porro
ministeriaies. Rodolphus de Burbenne. Wilhelmus de Ölen. Albertus de Menenkhusen. Alexander frater eius.
^otherus de Sendene et Herimannus filius eius. Hugo de Motenheim. Heinricus de Dulmene. Heinricus de
Rechede. Ludolpbus de Boynen. Lubertus frater eius. Lambertus de Houele. et alii quamplures.
Acta sunt h^c anno dominic^ Incamationis M^.C^nonagesimoVlU^'. Indictione la.
Daa Siegel, welches mit einem breiten Pergamentstreifen angehängt war, ist verloren gegangen.
DLXXVIII.
Aus dem Fürstlich -Bentheim-Rheda^ischen Archi?e.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis ecclesie episcopu8
secundus, omnibus qui catholice fidei caractere sunt insigniti, ut fine legitimo uitam concludant, cum Dei
adiutorio summa ope niti. Mortalibus inmortaliter insita est auaricia, quf labefactare molitur etiam legi-
time facta. Ad hoc tam uetustatis quam obliuionis incommodo nonnunquam sentit detrimentum, quod legi-
tima sanctiuit institutio. Verumptamen contra hoc multiplex malum unicum occurrit litterarum remedium,
33* DigitizedbyL^OOgle
260 1199.
que inconcussa uirtute perpetaant sibi commissum. Hinc est quod ad roborandam rei geste ordinem ui-
som est nobis congruum, scriptis expromere, quod per nos et per nostros est ordinatum. Igitnr notnm
fecimus Omnibus tarn presentibus quam futuris in Christo fidelibus , quod quidam ministerialis ecclesie nostre
Otto nomine domum quandam Sandendhorpe, quam iure tenebat patrimonii, consensn Nithunggi et Ger-
berti fratrum suorum ceterorumque iure hereditario sibi succedentium, ecclesi^ nostre spontanea contra-
didit uoluntate, et eandem a me in beneficio recepit, quam postea, annuente uxore sua Margareta et fra-
iribus supradictis, omnibusque sibi de iure succedentibus, prenominati cenobii preposito Friderico et eiiis
fratribus pro nonaginta marcis cum omnibus suis appendiciis legitime uendidit contractu. Hanc igitur do-
mum prelibatam, domum scilicct in Sandendhorpe, coram clericts et laicis spontanea uoluntate supradicto-
mm nobis resignatam, ecclesie beate MaRie sanctique Laurentii martyris in Glaroholto preposito Friderico
et fratribus ibi Deo seruientibus, cum omnibus que ad eandem spectant, siluis, agris cultis et incnitis, pra-
tis, pascuis, compascuis, aquis, aquarumque decursibus, piscationibus, molendinis uiis, inuiis, exitibus etrediti-
bus, diuine remunerationis intuitu, absque ulla contradictione in perpeluum contulimus irrefragabiliter pos-
sidendam. Facta autem est hcc domus eiusdem ab Oltone resignatio, et ecclesie in Glaroholto eiusdem
collalio, in domo prepositi maioris in Monasterio, presente ^cclesia, Ministerialibus, beneGciatis, quorum
nomina sunt h^c. Herimannus prepositus maior. Prepositus Phyüppus, ecclesi^ beati Pauli. Prepositus Hein-
ricus sancti Lutcheri. Herimannus prepositus sancti Martini. Waltherus de Hustede. Heinricus de Tremonia.
Magister Bertrammus. Theodericus de Angaria. cunctisque prioribus ecclesi^ Monasteriensis. Herimannus de
Monasterio. Uvaltherus de Ludinchusen. Thietmarus pincerna. Bernolphus de Hokenbeke. Rotgerus de Sil-
lerbeke. et alii quamplures. Actum publice. Anno dominice incarnationis M^ G^. nonagesimo nono. Aposto-
latus Innocentii anno secundo. Litigantibus inter se pro regno ducibus Phylippo et Ottone. Herimanni Mo-
nasteriensis secundi episcopi, anno pontificatus sui Uicesimo VI^.
Das mit PergamenUtreiren angehängte Siegel ist swar schlecht abgedruckt, scheint aber mit dem bei 1188 beschriebenen
überein so kommen.
DLXXIX.
Aus dem Fürstlich -Bentheim-Rbeda'ischcn Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. I| (H)ermannus Dei gracia Monasteriensis episcopns secundus.
Quoniam antiquitatis facta, probabilia licet et ratione nitenlia, Juniorum licet cauillatio, malignantium et
nodum in scirpo querentium, reuocare plerumque nititur et irritare, ne que nostro tempore legitime ge-
mntur, postmodum rescindantur, omni qua possumus cautione prouidere debemus. Nouerint igitur pre-
sentis et fnture etatis fideles, quod erga Glaroholtensem ecclesiam bonam gereutes uoluntatem, et ubicun-
que possumus promouere studentes, decimam unius talenti, in uillis Aldendhorpe> Gudwic, Holthem sitam
et coUigendam, FRidherico ipsius loci preposito pro octoginta marcis eam comparante, et Godefrido de
Sconenbeke, qui eam a nobis in beneficio tenuit, cum heredum suorum consensu legitime eam resignante,
perpetua donatione iam dicte contulimus ecclesie. Et quia hoc rationabile factum nostrum ratum pcrseue-
rare cupimus et illibatum, litterarum testimonio et sigilli nostri monimento roboramus et perpetuamus. Acta
sunt hec publice, anno dominice incarnationis Millesimo centesimo nonagesimo nono, indictioue prima, pre-
sentibus uiris honestis clericis et laicis. Herimanno maioris ecclesie preposito. Walthcro de Husteden. We-
nemaro de Seifwaiden. Godefrido de Lbn. In ecclesia maiori canonicis. Thiderico de Saitesberg. Wilhelmo
de Horstmare. Hermanne de Monasterio. Thetmaro pincerna.
Das Siegel hat die an den späteren Urkunden dieses Bischofs gewöhnliche Beschaflfenheit.
Digitized by
Google
t
1199. ' 261
DLXXX.
In nomine sancte et indiuidae Trinitatis. || Heriniannus Dei gracia sancte Monasteriensis ^cclesie episco-
pus in perpetuum. Humana condicio carne mortalis ratione perpetua, ne sui memoria uel facta memo-
ralu digna corpori commorerentur et deperirent» quoddam remedium sagaci subtilitate adinnenit, litteras
scilicet, quibus ea que scire posteros uellet, signari, et quibusdam quasi catenis ne per obliuionem diffu-
gcrent religari, prudenter instituit Iluius institutionis ad instar, et nos ea que pro iure et debito ponti-
ficii nostri, subiectorum utilitatibus et necessitatibus iuste dispensamus, litterarum monimentis mandare pro-
uidum duximus, ne uel per obliuionem ut iam dictum est obuoluantur et pereant, uel ne quis in poste-
rum, pie et rite gestorum ignarus» in contrarium disponat. Nouerint itaque tam presentes quam futuri,
quorum scire interest, quoddam nos ecciesie nostr^ predium Walewic dictum, uillf nostre Bekehem uici-
num, quod pincerna noster Conradus feodali iure possederat. in manus nostras ipsius beneplacito libere
resignatum, fratribus Lisbornensis cenobii contulisse, presentibus et assentientibus eins uxore et (iiia filie-
que marilo Lutberto» quia aliis carebat heredibus. Jus aduocatie huius predii, pro habundanti cautela,
nobis posterisque nostris perpetuo censuimus obtinendum. Hanc igitur sollempnem nostram donationem et
ordinationem presenti pagina et sigilli nostri signaculo roboramus, auctoritate etiam beati Petri apostoli et
nostra, omnem hec infringere attemptantem, perpetuo anatemate innodamus. Testes huius facti. Fretheri-
cus prepositus de Claholte. Herimaimus prepositus Maior. Heinricus prepositus S. Liutgeri. Liberi. Heinricas
Burgranius. Ministeriales. Suetherus de Alen. Olricus Marscal. Albertus dapifer. Rotgerus de Billerbec. Ot-
marus de Osten velde, et Ohicus frater ipsius. Ertmarus. Amoldus Rise. Geldradus de Lent. et alii quam-
plares. Acta sunt h^c anno dominice incarnationis M^.C.XCIX. Indictione 11». Anno post mortem Heiurici
imperatoris secundo, nuUo adhuc rege post eum in Imperium con6rmalo.
Das elliptische, schusselformige Siegel mit dem Bilde des sitzenden Bischofs ist so aufgedruckt, dass Kwischen der Schrifl
ein leerer Raum daiiir gelassen worden, das Siegel also von beiden Seilen in der Schrift eingeschlossen ist.
/
DLXXXI.
Aus dem FUrstl. Salm - Horstmar^schen Archite.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. |) Herimannns Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus.
Quoniam, ut ait ueritas, filii huius seculi filiis lucis sunt prudentiores, et ipsam suam ad grauamina seruo-
mm Dei nimis in hac sua generatione prndentiam solent intendere, decimas quoque, quas ipsi propter
maliciam inminentium dierum tolerantur possidere, a domibus ac colonis ecclcsiarum onerosa expeluntim-
portunitate, opere precium duximus, inprobitatem ipsorum congruis pactionibus aucrtere, et partibus in
aliquod totum redactis, incommoditates requirentium decimas utiliter dcciinare. Sciant itaque tam presen-
tes quam posteri fideles, quod Herimannus de Monasterio, Ernesti filius, quandam habens decimam super
curtim in Uffenhem, que ad cenobium in Langenhorst dinoscitur pertinere, seruis Dei m illo loco nunc
constitutis et posthac constituendis, talem in nostra- presenlia pactionem concessit, ut singulis annis pro
decimis prefat§ curtis, iuxta decimalem et minorem medium qui in Buren habetur, quinque maltia siliginis
et unum maltium tritici a feste Sancti Martini usque in Pascha persoluant, et sie prenominatam suam cur-
tim ab omni decimali pensione generaliter absoluant. Hunc ergo contractum ne predictus Herimannus uel
quisquam alius infringere debeat aut mutarc, in testimonium facti et pacti iussimus hanc cartam conscribi
et nostri sigilli auctoritate confirmari, excommunicantes et ab hereditate Christi Jhosu sequestrantes omnem
hominem, qui contra prescriptam ordinationem ad destructionem pacis et ecclesiastic^ tranquillitatis aliquid
prcsumpscrit machinari. Acta sunt hec sub presentia et testimonio laudabilium personarum, quarum no-
mina in subscriptione continentur, anno uidelicet uerbi incarnati Millesimo centesimo nonagesimo nono, In-
sie
dictione II*. epacta XXII. concurrente VII. Testes hü sunt. Herimannus maior prepositos. Heiniicas raup-
ster scolasticus. Theodericus cellerarius. Walterns archidiaconus. Winemarns. Ludolphus de Steinvord. Wil-
lelmus de Horstmar. Älardus de Trivord. Bernerus de Elen. Heinricas de Ascberge. Erpo de Rene. Johan-
nes de Dalmene. Lutbertus de Bcveren. Ernestus de Beveren. Suetheros de Alnen. Giselbertus de Waren-
dorp, et alii quam plures.
Das Siegel, welches angebangt war, ist ferloren gegangen.
DLXXXII.
Aus dem Archive zu Kappenberg.
In nomine sancte et indiuidoe Trinitatis. || Gerhardus Dei gratia Xanctensis prepositus, et sancte Co-
loniensis ecciesif archydiaconus. Ex iniuncto nobis officio, ecciesiarum paci et utilitati inuigilare tenemor«
Inde est quod cunctis fidelibos tarn posteris quam modernis notum facimus, quod postquam curtis Lohnsea
fratribus Capenbergensibus in possessionem deuenit, adienint idem fratres Gerlacum pastorem ecciesif
HamwinkeU ad quam iam dict^ curtis decima pertinere dinoscitur, petentes, statutam a temporibus anti-
quis redemptionem renouari» videlicet ut pro totius pensione decim^ tarn maioris quam minoris, quinqoe
maldros siliginis et quinque maldros auene prefala curtis annuatim persoluat. Qui Gerlacus petendbus ad-
quieuit, et eiusdem redemptionis formam in synodo Hamwinkel pronuncians stabiliuit. Sed et nos idem
fratres adeuntes rogauerunt, ut conuentionem haue nostrarum firmaremus cautione literanim. Quorum
abbati domno Herimanno karissimo cognato nostro nos nichil negandum putantes, freti consilio et asseosa
fratrum nostrorum Xanctensium canonicorum, predictam decime redemptionem ecciesie Capenbei^ensi aucto-
ritate nostri Grmamus officii, interdicentes et sub anathemate prohibentes, ne aliquis umquam decimator
manipulos fratrum in Lohu^en contingere, seu do nutrimentis animalium ibi quicquam exigere presuroal
Porro de agris quos nobiles de Erperode fratribus uendiderunt, simulque de cunctis mansis inprefatam
curtim pertinentibus, in eadem parrochia constituüs, statuimus et simiiiter sub anathemate precipimus, ot
decima eorum tam maior quam minor in ea permaneat constilutionis forma, et in ea redemptionis summa,
que a diebus antiquis usque ad hec uostra tempora perdurasse dinoscitur, nullusque eis molestus sit plos
aliquid exigendo. Ut ergo hec rata semper et inconuulsa permaneant, paginam hanc sigilli nostri impres-
sione communiuimus, subnotatis testibus» quorum hec sunt nomina. Gerlacus decanus Xanctensis. Magister
Bertolphus. Magister Heinricus de Nuwemburg. Gerardus de Bellenkhof. Herimannus de Wickerode, frater
mens. Gerlacus pastor ecclesie Hamwinkel. Lambertus sacerdos eiusdem ecciesie. Antonius miles, et alii
quam plures. Actum anno dominice incarnationis M9.C^. nonagesimo nono.
Das mit blauen Fäden angehängte Siegel ist verloren gegangen.
DLXXXIII.
Aus demselben Archive.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Adolphus Dei gratia Sanct^ Coloniensis ecclesie Archyepi-
scopus. Notum facimus tam futuris quam presentibus, quod frater meus beate memorie comes Fridericos,
curtim suam Lohusen fratribus de Capenberg uendidit, et de hac pecunia aliud predium suis heredibus
comparauit. Fecit hoc meo et fratris mei Comitis Arnoldi assensu, simiiiter et heredum ac ministerialion
suorum. Quo facto, adierunt fratres Capenbergenses Gerlacum pastorem ecclesie Hamwinkel, ad qaeo
iam dicte curtis decima pertinere dinoscitur, petentes ut constituta a diebus antiquis redemplio renouare-
tur, uidelicet ut pro totius decime pensione, tam maioris quam minoris, V. maldros siliginis et V. maldros
auene, eadem curtis annuatim persoluat. Qui petentibus acquieuit^ et eiusdem redemptionis formani
ID
1199 — 1200. 263
synodo Hamwinkel stabiliait Sed et uenerabilis Xanctensis prepositus Gerbardus, rogatus ab eisdem fra>
tribus, predictam conuentionem et pactum confirmauit, frotus coosilio et assensa fratrum suorum canooi*
c<»rum, interdiceos et sub anathemate prohibens, ne aliquis umquam decimator manipulos fratrum in Lo-
husen contingere, seu de nutrimentis animalium 'ibi quicquam exigere presumat Porro de agris quos eis
nobiles de Erperode uendiderunt, simulque de mansis in prefatam curtim pertinentibus, infra parrochiam
constitutis, similiter statuit et precepit, ut decima eorum, tarn maior quam minor, in ea sit redemptionis
summa, que a diebus antiquis perdurasse dinoscitur. Nos quoque ad pelitionem eorumdem fratrum deci-
me hüius redemptionem pontificali auctoritate confirmamus, in eadem confirmatione comprehendentes redem*
plionem decime de proxima eorundem fratrum domo, que Stikelwic uocatur, statuentes, et ad imilationem
uenerabilis quondam Xanctensis prepositi Theobaldi, sub anathemate precipientes, ut domus eiusdem de*
cima, tam maior quam minor, sub redemptione sit, nee aliquis fratribus Ulis molestussit, plus aliquid exi-
gendo, quam ab anliquo constitutum est. Ut igitur hec rata et inconuulsa permaneant, presentem pagi-
nam sigilli nostri inpressione iussimus insigniri, auctoritate Dei omnipotentis et beati Petri et nostra, a
communione ecclesie sancte sequestrantes omnem hominem, qui aliquomodo contra hec uenire tcmptaue-
rit. Testes sunt Domnus Herimannus uenerabih's Capenbergensis abbas. Theodericus prior. Magister Ricwi-
nus. Andreas custos. Bruno de Beneshem. Rotgerus cellerarius. Godefridus iudeus. Adolphus comes de Al-
tena. Fridericus frater eins. Ludolphus dapifer. Lubertus frater eins. Albero de Asle. et alii quamplures.
Datum anno dominice Incarnationis M<*.C®. Nonagesimo nono.
Das mit roibeo aod wetssea Scbnurea angehängte Siegel ist das früher beschriebene i aber serbrochen.
DLXXXIV.
In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Herimannus Dei gratia Monasteriensis episcopns secundus.
Ne gestarum rerum memoria processu temporis euanescat et pereat, discretorum uirorum prudentia seiet
eas per litteras eternare. Gognoscat itaque presens etas, et sciat postera, quod cellam que Honholt dici*
tur, quam pro beate Marie uirginis sanctique Georgii martiris reuerencia, speciali quadam amplexantes di-
lectione, eam honorare, feuere et promouere prout expedit, optimam et singularem habemus uoluntatem.
Ad habundantem igitur cautelam, mansus siue decimas, que predicto loco collate sunt. In presenti pagi-
na conscribi iussimus. De curia que Brincthorpe dicitur, duo moltia siliginis et totidem ordei, que contu-
lit Herimannus de Monasterio, in memoriam anime sue roatris. Domum quandam Vrigelwic, quam dedit
Bemhardus Werence pro anima uxoris sue, soluentem duo moltia ordei et totidem auene. Decima Her-
bumen, que soluit tres solides et duos denarios, quos dedit Garsilius ministerialis noster. De domo Pop-
penbeke tres sol. et unum moltium siliginis. De curia Appenhulse quatuor sol. de decima. Dimidium ta*
lentum Nienberge, quod contulit Athelheithis mater Hermanni de Monasterio. Lenbeke dimidium talentum,
duobus sol. exceptis, et duobus modus tritici, qui sunt in parrochia Lare. Preterea sex sol. in decima de
curia eiusdem cenobii, quos dedit Godefridus de Monasterio. Et ut hec traditiones et donationes nostris
futurisque temporibus Deo protegente ualeant permanere, banni nostri districtione et impositione tutauimus,
et sigilli nostri impensione communiuimus. Acta sunt hec puplice anno dominice incarnationis Miliesimo
djucentesimo. In diebus Innocentii pape. Neutro in imperium confirmato. Presentibus uiris pluribus et hone-
stis, Quorum nomina subterscripta sunt. Herimanno maiori preposito. Anselmo canonico. Heinrico decano
sancti Martini. Laicis. Lutberto de Beveren, et fratre eins Alberone. Hec autem quicunque seruanerit ei
ratum tenuerit, cum hiis que a dextris erunt, in uitam colligatur etemam. Qui uero refragari presumpse-
rit, cum bis qui a sinistris erunt, nisi resipiscat, supplicio deputetur eterno. AMEN.
Das angehiingle Siegel ist sehr beschädigt.
Digitized by
Google
264 1200.
DLXXXV.
In. nomine, sancte. et. indiuidue. Trinitatis.||Herimanntis Dei gratia Monasteriensis episcopus secundus.
Quoniam ea que rationabiliter in ecciesia fidelium aguntur, aliquando uetustate temporum uel alio casu
sinistro tradita obliuioni, facillime possunt aboleri, exigente ratione, testimonio ueritatis dignum duximus
communire. Hinc est qaod notum esse uolumus tarn futuri quam presentis eui natiouibus, quod Hinricas
de Spork a Suethero de Dinkethe et Rathardo et Ruthberto decimam mansi eiusdem quem ipse colit,
pecanie sue exhibitione obtinuit, quod ammodo de manso predicto X. denarii ad redemptionem totalis
decime certa pensione annuatim exsoluantur. Vt autem hec rata et inconuulsa permaneant, presentis
scripti attestatione et sygilli nostri impressione roborauimus, omnes qui iniuste irritant, anatematizantes
beatonim apostolorum Petri et Pauli et nostra auctoritate. Testes huius rei sunt. Johannes Berenstanke.
Gerhard de Uuitenhorst. Albracht Wicel. Thidericus. Hinricus. Gcrhardus monachus. Acta sunt hec domi-
nice incamationis anno M^. CC^. Presidente Innocencio Romane sedi apostolico. NuUo in imperio confirmato.
Pontificatus nostri anno XXVI<>.
Das angehäogte, tODtt schon beichrieben« Siegel ist beschädigt.
DLXXXVI.
In Nomine sancte et indiuidue Trinitatis..|| Adolphus diuina fauente dementia sancte Coloniensis ^ccle-
sie archiepiscopus, omnibus in Christo pie uiuentibus in perpetuum. Ex debito amministrationis nostre nti-
litatibus ^cclesie nostr^ prouidere tenemur, ut decorem domus Dei nos diligere ipso rerum ostendatur
effectu. Inde est quod uniuersitati fidelium presentium et futurorum notum esse uolumus, quod frater
noster Gomes Arnoldus de Althena proprietatem sue portionis domus in Althena beato Petro et nobis legi-
timis suis heredibus collaudantibus et consentientibus, contradidit, et cum ipsis a nobis manu communicata
in feodo recepit, ut ei sexcentas marcas pro eadem proprietate et pro domo nostra Castri in Volmodo-
steyne et quinque carratis uini, quas venerabilis predecessor noster archiepiscopus Philippus pi^ recorda-
tionis ei in beneficio super eadem proprietate annuatim contulerat, persoluamus. Pius enim predecessor
predictus eandem proprietatem Quadringentis Marcis cum predictis beneficiis ecclesie beati Petri, multa
licet difficultate, comparauit. Nos igitur pro predictis beneficiis ducentas ei marcas duximus persoluendas,
et ita Curtim nostram in Hagen ei et legitimis suis heredibus cum omnibus attinentüs et obuentionibus,
exceptis prebendis aurifabrorum et eorum qui vulgo Husgenote dicuntur, qui ab antecessoribus nostris
usque ad tempus nostrum in eadem curti prebendas acceperunt, in feodo concessimus, quo usque nos uel
aliquis successorum nostrorum ipsi in recompensationem quo uulgo orsata dicitur, sexcentas Marcas persol-
uerimus. Ut autem h^c rationabilis ordinatio in presens uel in posterum nullo dissoluatur malignitafis in-
genio, presentis scripti et sigilli nostri munimine eam cautam esse uolumus et ratam. Si uero aliquis suc-
cessorum nostrorum hoc pactum infringere decreuerit, predictus Comes suam proprietatem Castri sine ali-
qua difficultate recipiet. Obseruantibus in doraino gloria, temere uero obuiantibus anathcma sit. Huius
rei testes sunt. Udo maior decanus in Colonia. RQdolphus scolasticus. Bruno Bunnensis prepositus. Theode-
ricus sancli Gereonis prepositus. Thcodcricus sanctorum apostolorum prepositus. Herimannus sancti Scue-
rini prepositus. Engelbertus sancti Georgii prepositus. Tirricus sancti Cuniberti prepositus. Bruno de Benes-
hem. Heinricus dux de Limburg et filius suus de Wassenberg Heinricus. Adolphus Comes de Monte. Hein-
ricus Comes de Kessele. Heinricus Comes de Hokensvago. Heinricus de Volmodesteyne et Gerhardus frater
suus. Herimannus sculthetus Susatiensis. Herimannus aduocatus Coloniensis. Herimannus Marescalcus de Al-
uetre. Otto camerarius. Heinricus dapifer. Heinricus Marescalcus. Heinricus do Dannere. et alii quam plu-
res honorati. Acta sunt h^c anno incamationis domini M^.CC^. Datum XI^. Kalendas Augusti.
Das mit rotben und grüocD seidenen Schnuren angebängte, den sitzenden Bischof darstellende Siegel ist früher schon beschrieben.
Digitized by L^OOQ IC
laoo. 265
DLXXXVII.
Nonerint uniuersi tarn presentes quam posteri huius littere inspectores, quod Adam miles dictus Asspe,
ob fauorem ecclesie Kappellensis, sie ordinauit, quod pro redemptione decime curtis iu Hassleborne sin-
gulis annis decem et octo denarios recipiet, et in hoc ipse et heredes sui erunt content!, nichil amplius
de predicta ecciesia requirentes, ipsa vero redemptio decime vel in vigilia beati Jacobi, seu ipso die, sine
in crastino eiusdem diei dari poterit, et si hoc factum fuerit, ipsa ecciesia super nulla negligentia potent
incusari. Pretaxatam autem redemptionem decime curtis memorate, cum assensu pt*epositi ac couuentus
eiusdem ecclesie, nee non accedente fauorabili consensu heredum suorum, prefatus A. miles in memoriam
sui perhennem ecclesie Montis martis legauit perpetuo perfruendam. Yt eiusdem huiusmodi ordinatio hinc
inde rata permaneat, presens scriptum sigillo prepositi ecclesie Cappellensis extat in testimonium robora-
tum. Acta sunt hec anno Domini MCC. In Kai. Decembris.
Dm angehäogte Siegel ist Terloren gegangen.
DLXXXVIII.
E Bfs«. Kindlioger. Tom. LXXVII.
In Nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Adolfus Dei gratia Coloniensis archiepiscopus, Omnibus
sancte ecclesie filiis presentibus et futuris in perpetuum. Quoniam ecciesiarum aduocati sue vocationis
immemores suo subjectos officio eo inmitius pertractant, quo se tanquam infeodatos possessores exheredari
posse non formidant, necessarium duximus utiliori uti consilio, quo et hoc genus hominum a sue abusio-
nis detrudatur insolentia, et pauperibus, quibus non est adiutorium, damna precaueantur exorta. Denun-
ciamus itaque fidelibus modemis et posteris, quod nobiles et illustres persone spiritu pietatis attaete, vide-
Kcet Hermannus comes de Rauensbergh et Jutta uxor ipsius, et Otto filius amborum nostram adieruntpre-
senciam, indicantes nobis sibi hoc esse voluntatis et propositi, de quodam cenobio in Flarshero, quod in
ipsorum constructum est patrimonio, ut videlicet eiusdem loci aduocatiam nee ipsi nee aliqui eorum here-
ditarii successores cuiquam hominum in beneficio concedant, sed si qua persona longo vel prope posita
ad tuendum locum illum ob diuinam retributionem gracie visa fuerit idonea, ab ipsis et eorum successori-
bus habeat commendatam. Si autem eadem persona boni voti oblita in eiusdem loci pertinentias aliquam
exactionem vel cuiuslibet generis vexationem voluerit exercere, prefati patroni Ubere et absque omni con-
dicione possint et debeant a suo commendato remouere. Nos igitur haue landabilem ipsorum approbantes
intentionem, votis eorum duximus acquiescendum, et ut tale desiderium seruis Dei tam efficaciter profutu-
rum perpetuo ratum maneat et inconuulsum, certam haue cartam conscribi et sigillo nostro mandauimus
insigniri, Auctoritate sanctorum apostolorum Petri et Pauli excommunicantes et eteme damnaiionis gladio
ferientes omnes homines, qui sepedicti cenobii aduocatiam nomine feudi unquam sibi voluerint usurpare«
Acta sunt hec anno dominice incamationis M<>.CC^. Indictione IU. Epaeta III. presentibus et collaudantibus
ipsis postulatoribus et aliis pluribus viris tam (clericis quam *) ) laice professionis quorum nomina inue-
niuntur subscripta. Vdo maioris ecclesie in Colonia decanus. Bruno prepositus Bonnensis. Theodericus pre-
positus sancti Gereonis. Gerhardus prepositus Xantensis et archidiaconus. Theodericus prepositus sancti Cu-
niberti, ceterique priores Colonienses. Lutherus comes de Hostaden. Conradus comes de Are. Otto nobilis
de Wickerode. Wühehnus comes Juliacensis. Hermannus aduocatus Coloniensisip Theodericus aduocatus se*
*) Diese Worte fehldn bei Kindlinger, müssen aber notbwendig ergänzt werden. ^^
Cod. dipl. bist. Westfal. IL 34 Digitized by CiOOQIC
266 1200.
cundas in Ranensbergh. Giselbertus, Nicolaus, Johannes Rufas, milites eiusdem urbis et nobiles viri. Lop-
poldus. Alexander. Godescalcus Difholte, et alii quamplurimi viri honesti tarn clerici quam laici.
DLXXXIX.
HERIMANNVS Dei gratia Monasteriensis episcopus et imperialis curie cancellarins, omnibus qui uo-
luerint hoc cyrographam propter gestorum agnitionem necessario contemplari. Scire uolumus uniuersos,
quod cupientes sincei:a uoluntate ac summo studio extinguere, immo ad pacis firme bonum redigere oon-
trouersiam et litem que uertebatur sine fine inter monasterium nostrum campum beate MARIE, et filios
bone memorie comitis Friderici de Altana, socios nobis assumpsimus ad hoc opus uiros uenerabiles et sa-
pientes, Hermannum Cappcnbergensem et Nicolaum Hersuithehusensem abbates. Yocato igitur in nostram
presentiam Florentio predicti cenobii abbate, quod de causa illius a nobis tnbus et quibusdam ipsius fira-
tribus fuerat ordinatum aperuimus. At ille continuo consilio et uoluntati nostre acquiescens, uerba haius*
cemodi, omnibus qui aderant audientibus, est locutus. Ego sicut promissum est a domino meo episcopo
suisque adiutoribus me abscnte, renuncio querele, siue ut tcutonicum ponamus nomen, ansprake, quam
hactenus habui et in qua laboraui super bonis in Unkincthorp, ecclesia uidelicet et predio in eadem nilla,
predio in Hauikisbroke et quodam molendino, nulli tamen quicquam uendens, nuUi quicquam resignans,
neque de aliqua re uel bono ulli warandiam faciens, sed tantummodo querele uel ansprake renuncians.
Hec dicta*) eadem uerba uobis qui presentes estis testibus, propter futuros et inopinatos euentus, iterum
de sola renunciatione atque iterum repeto. Hec nosmetipsos et prefatos abbates fateri atque testari com-
pellit ipsa ueritas, ideoque hoc testimonium sigQIis nostris confirmamus, quatinus sepedicto cenobio a fotoris
grauaminibus prospiciamus.
Obgleich yon den Siegeln in der Mehrzahl gesprochen wird, icheint doch nie mehr als ein Siegel an der Urkunde ge-
hangen SU haben, nehmlich des Bischofs Hermann, welches die bei 1201 zn beschreibende Crestalt hat, aber sehr
dünn und beschädigt ist. Zur Seite sind zwar noch zwei Oeifnungen im Pergamente befindlich, es ist aber nicht
wahrscheinlich, dass die Siegel der beiden Aebte darinn gehangen haben, weil das Siegel des Bischofs in der Mitte
bangt, also die zweite Stelle gehabt haben würde, was der gewöhnlichen Ordnong zuwider ist.
DXG.
Aus einem Obernkircher Kopiar des 16. Jahrhunderts, im Besitze des Bibliothekars Moojer za Minden*
In nomine sanctc et indiuidue Trinitatis. T. Dei gratia Mindensis Episcopus. Quod in tempore agi-
tur cum tempore labitur et res gestas calumpniosa implicat obliuio, nisi scripturarum ^tementur indicio et
iestium subscriptione roborentur. Inde est quod presentis scripti serie tam presentium quam futurorum
Christi fidelium pandere curamus noticie et commendare memorie, Qualiter comes Bemhardus de Popen-
burg, cum consensu et collaudatione legitimorum heredum suorum, ecclesiam in Meinhusen cum suis atti-
ncntiis beatc Marie in Ouerenkerken pro salutis sue ac parentum suorum remedio fideliter offerendo per-
petuo possidendam contradidit, Curtem quoque suam in eadem uilla cum omnibus commodis et utilitatibas
ad eam pertinentibus, uidelicet mansis, mancipiis, areis, edificiis, agris, terris cultis et incultis, uüs et in-
uiis, exitibus et reditibus, quesitis et inquirendis, pratis, pascuis, siluis, aquis aquarumue decursibus, pisca-
tionibus, molendinis, et quadam silua que uulgariter Sunderen uocatur, preposito in Ouerenkerken suisqae
*) Im Originale steht hier ein d mit untergesetztem Punkte. Da durch untergesetzte Punkte auch die Uogilligkeit des Ge»
schriebenen bezeichnet wird, so könnte es freilich wohl sein, dass der Schreiber auch dieses d nur aus Versehen geschrie*
ben^ und durch den Punkt keine Abkürzung, sondern nur die Bedeutungslosigkeit des Buchstaben angedeutet habe.
Digitized byC^OOQlC
laoo. 267
obediencialibus fratribns et sororibns Deo et beat^ Uarie in eadem ecclesia mOitanübus, in nsiim et fru-
ctum et Proprietäten! perpetaam pro C. et L marcis uendidit, et tarn ipse quam heredes 8ui in mailo
Helenberti comitis in pago Schapenelde in ripa Wisarf flaminis nobis coram positis omni se Jnre et pro*
prietatis debito abdicauit, ut snb pretexta patrocinii beat^ Marie prefata bona constituta sno seroitori uide-
licet Monasterii sui preposito absolute nacarent, nee uUi in posterum preter ipsum aduocato uel comiti
qaonis debito Juris aut seruicii essent obnoxia. Vt autem de huiusmodi contractu nullo dubitationis in
perpetuum quisquam moueatur scrupulo, Sed apud futnram posteritatem actionis huius series rataetincon-
uulsa permaneat nulliusque maligne mentis consiliis irritari ualeat aut rescindi, eam banni nostri etpresen-
tis scripti auctoritate nee non et sigilli nostri impressione et testium subscriptione firmauimus. Acta sunt
hec anno dommice incarnationis M^.CC^« Testes autem hii sunt. Wemherus summus prepositus. Leifhardus
maior decanus« Otto custos. Raimwardus. Godefridus. Theodericus de Huleuelde. Leifhardus de Blanckena. ^
Hildeboldus. Widechindus de Plesse. Heinricus de Landesberge. Gonradus et Waltherus de Schowenburge.
Canonici maioris ecclesi^. Theodericus decanus. Theodericus Longus. Burchardus. Johannes. Canonici sancti
Martini. Bernhardus abbas sancti Mauricii et Elihardus prior eiusdem loci. Nobiles uero. Widekinnus aduo-
catus. Heinricus de Rutenberg. Ludegerus et Reimbertus de Slon. Theodericus de Se. Fredericus de Lo.
Ministeriales uero. Thethardus Wicgrauius. Ludolphus dapifer. Ludolfus pincerna et Heinricus frater eins.
Lutbertus de Eisberge. Hartman Colhase et frater eins Herman. Ratho Geren. Rodolfus. Bodo, et alii quam
plures qui ad mallum Helenberti ipsius uocatione conuenerant.
DXCI.
TS nomine sancte et indiuidue Trinitatis. || Sophya Dei gratia in Budeken abbatissa. Alberto abbati
totique cenobio in BRedenlare in perpetuum. Quidam Giselbcrtus nomine paucos agros possedit in Gri-
melinchusen, eo iure quod dicitur Ambethlecn, et acceptis XXX» II1>«« solidis de domo uestra, iuri suo
renunciauit Hoc autem, quia predicti agri nostre pcrtinebant ecclesie, nostro factum est consensu, ita ut
predicta pecunia in aliud predium nobis uicinius et commodius expenderetur. Igitur id ipsum quod in
Grimelinchusen habuimus, uestro contulimus Monasterio, et ut inuiolabiliter uestrum permaneat, presenti
pagina, sub attestatione nostri sigilli, confirmamus. Datum anno ab incarnatione Domini Millesimo ducen-
tesimo.
Du angehängte, ftampf eUiptiscbe Siegel zeigt die Aebtissinn, im einfachen Nonnengewande, auf einem niedrigen Stuhle
Bitzend, in der rechten Hand einen Lilienstengel) in der linken ein geschlossenes Buch haltend; mit der Umschrift:
Sophia Pudicensis Abbatissa Famula XPi. f.
DXCII.
In NoMINe sancte et indiuidue TriNiTatis. Heiliwigis Dei gratia Scildecensis ecclesie humilis abbatissa.
Notum sit uniuersis Ghristi fidelibus tam futuris quam presentibus, quod comes Adolfus de Scowenburc et
uxor eius cometissa Athelheidis et utriusque filia Mcithildis, cum essent coheredes, unanimi consensu, tres
domos, Blackinhage, Barcholte, Eke nuncupatas, cum cultis et incultis, viis et inuiis, siluis et pascuis aqua-
rumque decursibus, et cum omnibus attinentibus , pro eterua hereditate nancisscenda, ecclesie sancti Jo-
hannis Bap. in Scildece in proprietatem contulerunt, et Ekehardum ministcrialem de Halremont, qui hec
omnia in beneficio habebfit, ecclesi^ presentauerunt, ut qui de isdem domibus ecclesiam sepe grauauerat,
domos easdera ab ecclesia in beneficio acciperet. Quod ita factum ^-Ecclesia autem perpendens quod de
domo Blackenhage ecclesi^ confini sepe Utes emerserant, dispendiose quidem nee tarnen infructuose, ins
beneficii eiusdem domus ab Ekehardo XXV. marcis puri argenti redemit. Gum autem ecclesia nil preter
Digitized byC^OOQlC
268 ^300.
DU. marcas haberet, qnedam ministerialis ecciesif , nomine Mai^areta, et pneri eins Werne, Johannes, Ko-
negundis, rogatu et consolto tocius ecclesie^) persolueront, et eandem domnm Blackenhage com omnibus
attiiientibus in beneficium receperunt, nt ipsi et successio semper habeant in pheodo, nisi forte ad com-
munes usus prebende predicto erga hos redimant argento. Hoc itaque priuileginm saper hec acta con-
scriptum, predict^ femin^ debet tanto esse efficacius, quanto constat quod propter eam expensa molta et
obsequio multo sie est elaboratnm. Acta sant hec anno dominice incamationis MCC. Indictione IIL Testes
sunt Eilika decana. Elisabeth custos. Athelheit magistra. Gerthenii Ida« Meithilt Windelgart Kerstina. Albere.
Et sacerdotes Wolfhelm. Otbraht. Ekehart. Hildebrand subdiaconus. Wicbolt presbyten Hereman. Waltme-
ger. Amolt Ydo. Aldach. Bemhart Wemhere. Hildebrant. Wenneke. Thethart Yrethehart BasQias. Helm-
dac. Tideric.
Zwei Siegel waren aogelMiigt, sind aber verloren gegangen.
*) Hier findet ticb im Original dne nnaofgeTüttte Lücke, wo wabrtcheinlich die geiahlte Sonime angegeben werden loUte.
Digitized by
Google
REOESTA
HISTORIAE WESTFALIAE.
Die Quellen
der
Geschichte Westfalens,
in chronologisch geordneten
NachweisuDgen and Aaszügen.
Zweiter Theil.
RcgciU hUt. Westfal. U.
1 Digitized by VjOOQIC
Digitized by
Google
4126.
4494. /iu Corvey ereignet sich, in Folge starken Eisganges, eine grosse Überschwemmung, wobei das
Wasser wie ein See in der Kirche steht, jedoch ohne weiteren Schaden zu thun. AnnaL Sax.
1. c. p. 763-
4492. Februar 27. Papst Honorius IL nimmt die von dem Grafen Godefrid und dessen Bruder Otto ge-
stifteten Kirchen zu Kappeuberg, Yarlar und Elofstat in semen Schutz und bestätigt ihre Besi- -^
tzungen. Dat. Laterani IIL KaL Mart. 4426, pontif. a. II. Kiudlinger H. B. 2. B. Urk. S. 460.
<cxcyiL)
4493. April 44. Derselbe nimmt das von dem Grafen Temmo gestiftete Kloster S. Marien zu Werbe, wel-
chem der Abt Heinrich vorsteht, gegen eine jährliche Abgabe von einem Goldgulden (aureus),
in päpstlichen Schutz und bewilligt ihm die freie Wahl seines Yogte& D. Laterani UI. Id. April,
(s. a.) Yarnhagen Waldeck. Gesch. Urk. S. 3. — Die formelle Ähnlichkeit der Urkunde mit der
vorhergehenden lässt auch auf ihre Gleichzeitigkeit schliesseu. Papst Honorius II. regierte übri-
gens vom 24. December 4424 bis zum 46. Februar 4430.
4494. Mai 40. Erkenbert, Abt zu Corvey, erwirbt für seine Kirche das Schloss Itere mit dem Markte,
dem Zoll und den dazu gdiörigen Gütern in den Dörfern Itere, Aense, Lutterbach und Dalewig,
im Itergau in der Grafschaft Sigefrids. D. Itere, VL Id. Maji 4426, Lothar. R. a. I. Erkenb. abb.
' a. XX. Kindlinger M. B. 2. B. Urk, S. 453. (OtCVUI.)
4495. Versammlung zu Strassburg, wo bei dem König Lothar, um die langwierigen Streitigkeiten wegen
des Bisthums Würzburg zu entscheiden, unter andern die Bischöfe Sigeward von Minden, Theo-
derich von Münster und Dieihard von Osnabrück zugegen waren, üdalr. Babenb. Cod. Nr.
CCatXXY. 1. c. p. 348. — Da der am 22. Jul. 4426 geweihte Erzbischof Norbert von Magde-
burg schon in dieser Eigenschaft zugegen, König Lothar aber am 25. December d. J. zu Cöln
war (AnnaL Sax. L c. p. 765, zu 4427), so muss diese Versammlung zwischen den Julius und
December fallen.
4496. Vicelinus (vgl. oben Nr. 4440.) fängt um diese Zeit an, das Christenthum unter den slavischen Völ-
kern jenseit der Elbe zu predigen. (Er wurde von dem Erzbischof Norbert zum Priester ge-
weiht, der, wie eben bemerkt^ erst in diesem Jahre zum Bisthum gelangte.) Helmold. 1. c. p.
677. — Von seinen ft'üheren Lebensumständen und Thaten berichten Helmold 1. c. p. 574. sq.
Albert. Stad. 1. c. p. 265. sq. Von seinen späteren Schicksalen mag hier beiläufig bemerkt
werden, dass er im Jahre 4449 Bischof zu Aldenburg wurde; Helmold. p. 549. Albert. Stad.
p. 274.; und am 42. December 4454 starb, flehnold. p. 600. Albert. Stad. p. 286.
(i126— 4433.)
4497. Bernhard, Abt zu V^Terden, gibt einem fronunen Manne, Namens Heinrich, Güter im Bisthum Pader-
born, nehmlich Holthuson oder Egesterenstein, in Villication, unter der Bedingung, den Abt voq^[^
1* 3
4 1126 — 1138.
Werden jährlich zweimal, nehmlich auf seiner Reise von Werden nach Helmstadt und zorück
so wie den Mönch, den derselbe etwa zum Messelpsen bei sich fuhren würde, zu bewirthen,
auch die Boten, welche der Abt von Werden nach Helmstadt schickt, zu beherbergen. S. d.
Lacomblet Urkundenh. L S. 340. — Abt Bernhard regierte in den angegebenen Jahren.
(4426—4456.)
4496. OUo, vormals Graf von Kappenberg und nun ein Bruder daselbst, schenkt dem Bisthum Himster
y 405 Diensüeute, um dafür dem von ihm und seinem verstorbenen Bruder Godefrid gestifteten
Kloster Kappenberg dessen immerwährenden Schutz zu versichern, und bedingt letzterem die
freie Wahl seines Vogtes. S. d. Kindlinger H. B. 2. B. Urk. S. 466. Niesert H. U. S. 2. B. S.
428. (CXCK.)
4499. Derselbe wiederholt die vorstehende Schenkung, und bestimmt dabei die dem Kloster Kappenberg
zugehörigen Höfe, so wie dessen Fischerei-Gerechtsame auf der Lippe und Ems. S. d. Bisher
ungedruckt. (CG.) — Da Graf Godefrid von Kappenberg 4426 zu Ilbenstadt starb, Otto aber 4 4 56
Propst zu Kappenberg wurde, so müssen diese beiden Urkunden zwischen die genannten Jahre
gehören.
4427.
4500. Februar 28. Theoderich, Bischof zu Münster, stirbt Necrol. Hild. ap. Leibnit T. I. p. 764. AnnaL
Sax. 1. c. p. 765. (der irrig Wemher als Theoderichs unmittelbaren Nachfolger angibt.) Todestag
/"* auch im Necrol. eccL maj. Monaster. und im Necrol. Transaq. — Sein Nachfolger Ecbert war
vorher Domdechant zu Cöb. Chron. S. Pantal. 1. c. p. 929.
4504. Mai 47. Heinrich, Bischof zu Paderborn, beurkundet, dass der dortige Abt Hamuko einen Hof zu
Atlon durch Tausch erworben hat. Act. Balhornon XVI. Kai. Jun. 4427. Kindlinger M. B. 3. B.
4. Abth. ürk. S. 42. (CGI.)
4502. Jd. 8. Derselbe bewilligt dem Kloster St. Petri und Pauli in suburbio zu Paderborn die Zehentr-
freiheit seines Neubruch -Landes im Sunderen. Dat. Patherbrunnon VIDL Id. Jnl. 4427. Lothar.
R. a. n. Episc. a XLIII. Bisher ungedruckt. (CCII.)
4503. „ 46. Derselbe beurkundet, wie eben dieses Kloster von einem gewissen Wienand ein Gut zu
Hengeldere, vor dem Vogte Widikind von Sualenberg, erkauft hat. Act. Balhornon XVII Kai,
Augusti 4127. Bisher ungedruckt. (CCIII.)
4504. October 44. Heinrich, Bischof zu Paderborn, stirbt Annal. Hild. L c. p. 445. Annal. Sax. L c. p.
765. Todestag im Necrol. Heris. und Bustorf. Andere nennen den 45. Okt.
4505. Meingot, Bischof zu Merseburg, gibt dem Abte Erkenbert zu Corvey, für 3 Hoven zu Porkestorph
und Diderstidi, tauschweise ein Gut zu Sidashusun (im Paderbomischen). Act. a. 4127, Lothar.
R. a. n. Meingoti episc. L Erkenb. abb. XX. Kindlinger M. B. 3. B. 4. Abth. ürk. S. 9. Wigand
Gesch. V. Corvey 2. Abth. S. 228. (CCIV.)
4 506. Edferi, Bischof zu Münster, war bei dem Friedensschlüsse des Erzbischofs Conrad von Salzburg
/ mit Ungarn zugegen. Hansiz. German. sacr. T. II. p. 224. , wo die Erwähnung des Bischofs von
Münster zwar für die Zeitbestimmung des Friedensschlusses benutzt, eine Quelle filr diese Nach-
richt aber nicht angezeigt wird.
4428.
4507. Jun. 43. Norbert, Erzbischof zu Magdeburg, Syward, Bischof zu Minden, und Thiethard, Bischof
zu Osnabrück, sind Zeugen in einer Urkunde des Königs Lothar für die Kirche S. Servatii zu
Mastricht. D. Aquisgrani Id. Jan. 4428. a R. III. Miraei Opp. T. IV. p. 497.
Digitized by L^OOQ IC
1118 — 113». 5
1508. AogQSt 45. BerfAard, 'Bischof zu Paderborn, bestätigt die, darch den Grafen Widekind (von Schwa-
lenberg) geschehene Stiftung des Klosters Marienmünster, wozu er selbst noch Güter zu Bredin-
buren gibt. Act. XYIIL KaL Septembr. 1428. Schaten A. P. T. I. p. 498. Falke Cod. Tr. Corb.
p. 246. (CCV.) — Der erste Abt zu Marienmünster, Gerhard, war aus dem Kloster G)rvey.
Strunck Mscpt. p. 352.
4509. Oktober 7. Erkenbert, Abt zu Corvey, stirbt. Cod. mscpt Corb.
4540. December 25. Weihnachtsfest, von dem König zu Worms gefeiert, wo Gerhard von Geldern durch
Hennann von Calvelage der Untreue gegen den König angeklagt wird. Annal. Sax* L c p. 766.
(zu 4429, wegen seiner, das Jahr mit Weihnachten anfangenden Zeitrechnung).
(4428—4460.)
4544. Bernhard, Bischof zu Paderborn, bestätigt dem Stifte S. Petri und Andrea daselbst (Busdorf) einen
Sündern am Wege nach Esbehtinchuson. S. d. Bisher ungedruckt. (CCVI.) — Die Zeit kann
nur nach den ang; Regirungsjahren des Bischofs bestimmt werden.
4429.
4542. Februar 3. (die Blasii). Siward, Bischof zv Minden, weiht, in Gegenwart des Königs Lothar und
des Bischofs von Utrecht, die Kirche zu Elton« Nachricht in der Nr. 4545 anzuführenden Ur-
kunde, wo aber der Name des Bischofs unrichtig Senward gelesen wird. — Dass K. Lothar um
diese Zeit in Elten war, bestätigt Dodechin. ap. Pistor. Scr. R. G. ed. Struv. T. L p. 672., nach
welchem der König das Fest Maria Reinigung (2. Februar) daselbst feierte.
4543. „ 40. Die Bischöfe Sigiward von Minden und Thithard von Osnabrück, auch Graf Hermann von
Calvala, sind Zeugen m einer Urkunde des Königs Lothar für das Kloster S. Pantaleon zu Cöln.
D. Colon. IV. Idus Februar. 4429, a. R. IV. Lacomblet Urkuudenb. L S. 200.
4544. März 8. Die Bischöfe Siward von Minden, Thiedhard von Osnabrück und Ecbert von Münster,
auch Graf Hermann von Calverlage, Zeugen in einem Privilegium des Königs Lothar für die villa
regia Duisburch. D. Duisburch VIIL Id. Mart. 4429, a. R. IV. Teschenmacher Cod. dipL p. 2.
Lacomblet Urkundenb. L S. 200.
4545. April 40. König Lothar bestätigt die Privilegien und Besitzungen des Stifts Elten. Act. Gosselan
IV. Id. April. 4434, a. R. V. fsicj. Unter den Zeugen ist Erzbischof Norbert von Magdeburg mit
zehn ungenannten Bischöfen. Teschenmacher Cod. dipl. p. 30. Binterim u. Mooren Erzdiöcese
Cöln lU. S. 406. Lacomblet Urkundenb. L S. 204. — Die Jahrzahl 4434 ist jedenfalls falsch,
und muss 4429 heissen, da die Urkunde in dasselbe Jahr wie die Einweihung der Kirche ge-
hört. Vgl. oben Nr. 4542.
4546. „ 44. Bernhard, Bischof zu Paderborn, bestätigt die Privilegien und Besitzungen des Klosters
S. Petri und Pauli (Abdinghof) daselbst. D. Patherbrunnon IIL Id. April. 4429, Lothar. R. a« V.
Episc. a. II. Schaten A. P. L p. 502. (CCVII.)
4547. Mai 46. Grosse Fürstenversammlung zu Corvey in Gegenwart des Königs. Annal. Sax. 1. c. p. 766«
4548. Junius 3. (Fer. IL Pentecostes.) Bischof Sigward von Minden nimmt Theil an der Einweihung der
Stiftskirche S. Servatii zu Quedlinburg, in Gegenwart des Königs Lothar. Chron. Mont. sereni,
ap. Mencken. Scr. R. Germ. T. II. p. 472.
4519. „ 4. Ecbert, Bischof zu Münster, weiht die neue Kirche zu Freckenhorst. Strunck. Mscpt. p.
352., aus einer alten Innschrift.
4520. „ 43. Die Bischöfe Sigeward von Minden, Ecbert von Münster und Bernhard von Paderborn,
auch Heinrich von Welipa und Widekind von Sualenberg, sind unter vielen anderen Zeugen
bei König Lothars Bestätigung des Verkaufs des Dorfes Abbenrode im Hartingo,
Digitizedf
[byfe'bögle
6 .1129 — 1111.
Pfalzgrafen Friedrich von Sachsen an Gevehard von Lochtene. B. Goslar. Id. Jan. 4129, a. H.
IV. Schalen A. P. I. p. 501. Falcke C. Tr. Corb. p. 336, Vgl. Schultes Director. L S. 292.
4524. August 23. Der heilige Bernhard (Bernardus humifas monachus) bezeugt, in einem besonderen
Schreiben, dem Abte und Convente des Klosters Amelungsbom, seine Freude über diese neue,
von dem Edlen Sigefrid ausgegangene Stiftung, so wie über die neue Blüthe ihres Ordens, und
ermuntert sie zu fleissiger Arbeit in der Amte des Herrn. D. e Cistercio in vigilia S. Bartholo-
maei 4129. Strunok Mscpt p. 353.
4522. December 5. Papst Honorius IL bestätigt die Stiftung des Klosters Amelungsbonu D. Lateran! Non.
Decembn 4129, pontif. a. V. Strunck 1. c.
4523. „ 27. Hermann, Graf von Calvelage, ist Zeuge bei König Lothars Güter -Schenkung im kö-
niglichen Forste Driech, an Conrad von Hagen. Act Wormaciae VI. Kai. Januar. 4129. Böhmer
Cod. diplom. Moeno-FrancofurU I. S. 43«
4524. Egbert, Bischof zu Mimigardevord, bestätigt das, durch den Grafen Otto von Kappenberg gestiftete
y^ Kloster Varlar. A. 4129, Lothar. R. a. V. Kindlinger M. B. 3. B. 4. Abth. ürk. S. 44.
^4525. Die kleinere Congregation S. Pauli (das Kapitel des sogenannten alten Domes zu Münster) vergleicht
^ sich, in Gegenwart des Bischofs Egbert, mit dem Propst Engelbert, wegen der Besoldung des
Vogtes Burghard. A. 4129, Episc a. IL Niesert M. U. B. 4. Abth. S. 325. Wükens Gesch. d St
Münster S. 74. (CCVIIL)
4130.
4526. Februar 5. Widechin von Schwalenberg ist Zeuge in der Urkunde, worin König Lothar dem Erz-
bischof Norbert von Magdeburg die Abtei Alsleben übergibt. D. Goslar. Non. Febr. 4130, a. R*
VI. Mencken. Scr. R. G. T. III. p. 1415. Dreyhaupt Beschr. d. Saalkr. 2. Th. S.844. Orig.Guelt
T. IL p. 503.
4527. April 22« Folcmar, Abt zu Corvey, beurkundet, dass ein gewisser Conrad den nnrechtmassig sich
angemassten Gütern in Groningen, Croppenstide und Ammenthorp entsagt hat Act. Groninge
X. Kai. Maji 1130. Falcke C. Tr. Corb. p. 709., mit der Jahrzahl 4131. (CCIX.)
4528. Junius 20. Adelbert, Erzbischof zu Mainz, bestätigt das Kloster Marienmünster. D. Frideslar. XU
Kai. Jul. 4130, Lothar. R, a. VIL Schalen A. P. I. p. S04. (CCX.)
4529. August 5. Bernhard, Bischof zu Paderborn, beurkundet, wie das Kloster S. Petri und Pauli da-
selbst Güter zu Atlon durch Tausch gegen wandere zu Natnsungen erworben. . Act Nonis Augusti
4130. Kindlinger M. B. 3. B. 1. Abth. UrL S. 47. (CCXI.)
4530. November . . Bischof Egbert von Münster ist einer der Gesandten, welche König Lothar an den
/' aus Italien vertriebenen Papst Innocentius schickt, und wohnt dem Concilium bei, welches letz-
terer zu aermont hält. Otton. Frising. Chron. üb. VII. cap. 48. — Die Verhandlungen des Con-
cils zu Clermont, aus welchen auch die Zeit desselben hervorgeht^ in Baluzii MiscelL T. VIL p. 74«
4131.
4531. März 22. (Dominica ante mediam Quadragesimam.) Grosse Reichs- und Kirchen -Versammlung zu
Lüttich, in Gegenwart des Papstes Innocentius und des Königs Lothar. AnnaL Sax. 1. c. p. 767.
. 4532. fridericus Colonicnsis archiepiscopus cum suis (seil, comprovincialibus, worunter also auch die
"^ Westfälischen Bischöfe), Norbertus Magdeburg, archiep. cum suis, u. a. Zeugen in Kömg Lothars
Urkunde für die Kirche S. Johannis zu Lüttich. Act. Leod. a. 4131 (ohne Zweifel zur Zeit des
vorged. Reichstages). Martene et Durand Vet. Script, et Monum. CoUect. ampliss. T. I. p. 704.
4533. AprU 23. Wicbold, Abt zu Stablo (der nachmalige Abt zu Corvey), ist Zeuge in einer Urkunde
König Lothars für das Kloster Epternach. D. Treveris IX. Kai. Maj. 4131, sl R. VL MiraeiOpp.
Digitized by V^OOQlC
liti — 1113: 7
T. L p. 278. Hontheim BSst. Trevir. T. I. p. 516. (mit Vffl. KaL Maj.). — Die folgenden
Urkunden, worinn Wiebold (Wibald) als Abt von Stablo vorkommt, werden, wenn sie nicht aus
einem besondern Grunde zu bemerken sind, übei^angen. — Über Wibalds Leben vgL Marlene
et Durand Yeterum Scriptorum et Honumentorum amplissima collectio, T. IL p. 453 — 483., und
die darauf folgende Sammlung seiner Briefe, die an historisch merkwürdigen Nachrichten sehr
reich sind, deren Benutzung aber durch den fast durchgängigen Mangel des Datums sehr er--
Schwert wird* Die in der angef. Ausgabe angenommene Zeitordnung ist oft sehr willkürlich.
4534. Egbert^ Bischof zu Münster, wird vom König Lothar nach Italien geschickt, um den Gegenpapst
Anaklet zur Unterwerfung zu bewegen; er kommt jedoch nicht dahin, sondern kehrt, aus Furcht ^
vor dem Gegenkönig Conrad, um, geht nach Böhmen imd feiert zu Wissehrad bei Prag den Tag
Invent Crucis (3. Mai).
4535. Egbert, Bischof zu Mimigardevord, hebt, mit päpstlicher Bewilligung, das Nonnenkloster Liesbom, —
wegen übler Aufführung der Nonnen, auf, und setzt Mönche Benedtctiner- Ordens daselbst ein.
Act a. 4434. Lothar. R. a. VH. Niesert M. ü. S. 4. B. S. 98. (CCXIL)
4536. December 25. Weihnachtsfest, welches der König zu Cöhi feiert, wo zugleich die Ordination des
dortigen Erzbischofs Bruno statt findet, welcher auch Bischof Egbert von Münster beiwohnt.
Annal. Sax. 1. c. p. 767 (zu 4432). Chron. S. Pantal. L .c. p. 929.
4537. Bernhard, Bischof zu Paderborn, bestätigt das von einer Wittwe Gepa gestiftete Augustiner -Nonnen-
kloster Aroldessen. Act a. 4434. Unter den Zeugen: der Dompropst Bernhard, der Dechant
Altmar, u. a. m. Vamhagen Waldeck. Gesch. Urk. S. 5.
4538. Andreas, Bischof zu Utrecht, incorporirt die Kirche zu Ulfen in der Twenthe dem Kapitel S. Petri
zu Utrecht D. Trajecti a. 4434, Lothar. R. a. VIL Lindebom Hist Episc. Daventr. p. 440., und
daraus Jung Hist Comit Benthem. Cod. dipl. p. 7,
4432.
4539. Januar 9. Ecbert, Bischof zu Munster oder Mimigardevord, stirbt zu Cöln. (Vgl. Nr. 4536.) AnnaL ^
Sax, L c. p. 767. Todestag nach dem Necrol. eccl. maj. Monaster. und eben so Necrol. Hild.
ap. Leibnit Scr. R. Br. T. I. p. 763. u. a. — Sein Leichnam wurde nach seinem bischöflichen
Sitze zurückgebracht und hier ehrenvoll bestattet Annal. Sax. 1. c. — Das Necrol. Monast be-
richtet von ihm, er habe zuerst die Domkirche mit Blei gedeckt und ihre Fenster mit Glas-
gemälden versehen (tecta ecclesiae plumbo stabilivit et parietes templi vitris illuminavit). Dass
er auch das Kloster Überwasser wiederherstellte, berichten die Münster'schen Chroniken. Eine
Schenkung an dasselbe erfahren wir aus der Bestätigung seines Nachfolgers (Nr. 4544). — Sein
Nachfolger Wernher war Canonicus zu Halberstadt, und ein Bruderssohn des Erzbischofs Anno
von Cöb. Annal. Sax. 1. c.
4540. März 48. Die Bischöfe Sigiward von Minden und Thithard von Osnabrück sind Zeugen in einer
Urkunde des Königs Lothar für das Kloster S. Pantaleon za Cöln. D. Colon. XV. Kai. ApriL
4432, a. R. VII. Lacomblet ürkundenb. L S. 207.
4544. Wemher, Bischof zu Münster, bestätigt die von seinem Vorgänger Ecbert gemachte Schenkung einer
Rente aus Friesland an das Kloster S. Mariae in Suburbio (Überwasser). Act a. 4432, Lothar.
R. a. VIII. Niesert M. ü. B. 4. Abth. S. 323. (CCXIII.)
4542. Hamvko, Abt zu Paderborn, erwirbt eine Hove zu Atlon tauschweise für eine andere 2n Hilasan.
A. 4432. Bisher ungedruckt (CCXIV.)
Digitized by
Google
8 ilSS — il84«
4433.
4553. Hai 25. Wemher, Bischof za Münster, Zeuge in einer Urkunde des Bischofs Otto za Halberstadt.
^ D. in Galhersleve VIII. Kai. Jun. 4433. Ledebur Archiv YUI. S. 280.
4544. Janius 4. Kaiserkrönung zu Rom, wohin Bischof Bernhard von Paderborn den Kaiser Lothar be-
gleitet hatte. AnnaL Hildes. 1. c. p. 445. Annal. Sax. L c. p. 768. Gobelin. Pers. Cosmodr. L c
p. 268.
4545. „ „ Die Bischöfe von Paderborn und Osnabrück nehmen zu Rom an dem Gerichte Theil,
welches Kaiser Lothar über den Gegenpapst Anaklet (Petrus Leonis) niedersetzte. Pertz. Leg;.
T. n. p. 84.
4546. „ 5. Papst Innocentius IL bewilligt dem Bischof Bernhard von Paderborn und dessen Nach*
folgern den Gebrauch des Rationale (einer Auszeichnung bei der bischöflichen Amtskleidung) an
gewissen Festtagen. D. Laterani Non. Jun. 4133, pontif. a. IV. Schaten A. P. L p. 509. (CCXV.)
4547. „ 26. Grosse Feuersbrunst zu Paderborn, welche die Domkirche und fast die ganze Stadt zer-
stört. Annal. Sax. I. c. p. 768. Gobel. Pers. 1. c. p. 268.
4548. Julius 43. Bernhard, Bischof zu Paderborn, entscheidet, dass ein Yillicus die zu seiner Yillication
gehörigen Leute, ohne Genehmigung des Prälaten, von dem er die Yillication hat, nicht ver-
wechseln oder freilassen darf. D. die Margaretae 4423 (sie). Wigands Archiv f. G. cu A. K.
Westf. 3. B. S. 94. — Die Jahrzahl 4423 kann unmöglich richtig sein, da Bischof ^emAard erst
4428 zur Regierung kam; es dürfte also wohl 4433 zu lesen sein.
4549. Kaiser Lothar bestätigt dem Stifte Corvey, auf Bitten des dortigen Abtes Yolcmar, den Besitz der
Fischerei genannt Hokwar, welche demselben schon vom Kaiser Ludwig verliehen war, welche
aber Herzog Heinrich von Baiern, nebst einer Gräfinn EUica und ihrem Sohne Adalbert, seither
unrechtmässig bessessen hatten. Act. Bardewich a. 4433. Schaten A. P. L p. 542. Falcke C. Tr.
Gorb. p. 344. Orig. Guelf. T. II. p. 516. — Es ist von dieser Urkunde nur ein, vom Stadtrathe
zu Höxter beglaubigtes, undatirtes Transsumt vorhanden, welches, so yne die Urkunde überhaupt»
sehr unzuverlässig, daher auch der Wiederabdruck unterblieben ist Im Kopialbuche fehlt die
Urkunde, und Falcke's angebliches Original hat nicht existirt.
4560. Bernhard, Bischof zu Paderborn, gibt dem Stifte Corvey, auf Bitten des dortigen Abtes Folcmar,
und insbesondere zur Präbende der Brüder, die Noval- Zehenten bei der villa Huxeri, zu Bilen-
berg und Frithibugil, und bestätigt die ähnlichen Bewilligungen seiner Yorfahren. A. 4433, im-
perante Lothario. Im ältesten Kopialbuche des Stifts Corvey, fol. LY. b. Noch ungedruckt;
doch ist der Abdruck, wegen augenscheinlicher Ungenauigkeit und Mangelhaftigkeit der Abschrift^
unterblieben.
4554. Rudolf von Steinvorth schenkt dem Kloster zu Lette (nachher Clarholt genannt) sein freies Eigen-
ihum zu Fullenho (nach anderer Lesart UUenho), nehmlich 22 Waren in verschiedenen Marken,
welches der Bischof Andreas von Utrecht, unter dessen Jurisdiction dieselben liegen, mit sei-
nem Banne bekräftigt. A. 4433, Lothar. R. a. YII. Annal. ord. Praemonstr. T. L p. 394., iind
daraus bei Niesert M. U. S. 2. B. S. 432.; nach einer bessern Abschrift ebd. 5. Bd. S. 3.
4434.
4552. Januar 4. Wemher, Bischof zu Münster, Zeuge in einer Urkunde des Kaisers Lothar für die Marien-
Kirche zu Antwerpen. D. Aquisgrani Kai. Januar. 4433, a. R. IX. Imp. II. Miraei Opp. T. L
p. 279. — Die Jahrzahl 4433 passt nur zu der Zeitrechnung, welche das Jahr mit dem 25. März
anfängt; doch erregt auch ann. Imp. IL Bedenken.
4553. April 45. Osterfest, vom Kaiser in Halberstadt gefeiert, wobei unter andern auch Bischof 5fu?ard von
Minden und Abt VoOcmar von Corvey anwesend sind. Chron. Halberst. ap. Leibnit. Scr. T. L p. 435.
Digitized byC^OOQlC
1184 — 11S5. 9
1554. Kaiser Lothar beurkundet, dass der Edle Rudolf von Stenfort, zu seinem und seiner Altern Ge-
dächtnisse mit Einwilligung seiner Brüder Ludolf und Udo^ seine Besitzungen an den Orten Lette,
Claholte, Mackenberge, Vilmeriugthorpe, Ruplo, Ohthepe, Chaverwigh, Elsve, und in loco ma-
ritimo Yullenho genannt, bis zum Wasser genannt Lethe, zum Gebrauch der, nach der Regel
des Heil. Augustinus, dem Herrn Dienenden, an dem Gerichtsplatze Hathemareslo, wo Gode-
schalcus den Vorsitz geführt, zu Händen des Vogtes Hermann Davenstroth übergeben; nimmt die
geistliche Stiftung (nehmlich das Kloster Claholt) in seinen Schutz, und bewilligt derselben die
freie Wahl des Vogtes. Dat. per manum Norberti Archicancellarü et Magdeburgensis Archiepi-
scopi, a. 1134, Lothar. R. a. VIH. Imp. L — Unter den Zeugen befinden sich die Bischöfe
Werner von Münster, Siward von Minden, Thiethard von Osnabrück; die Grafen Otto von
Rinecghe, Hermann von Ca! vertage, Adolf von Berge; Hermann von der Lippe, u. a. m. Annal.
ord. Praemonstr. T. L p. 395.; daraus Niesert M. U. S. 2 B. S. 134., und abermals 5. B. S. 5.;
anfeilend fehlerhaft; etwas richtiger Jung Hist. Comit. Benthem. Cod. dipl. p. 359. — Obgleich
weder Ort noch Tag angegeben ist, muss die Urkunde doch, wegen des Erzbischofs Norbert,
noch hieher gehören.
4555. Jun. 6. (Fer. IV. in ebdom. Pentecostes.) Norbert, Erzbischof zu Magdeburg, der Stifter des Prä-
monstratenser- Ordens und erste Propst zu Kappenberg, stirbt. — Er wurde am folgenden Mon-
tage, 44. Jun«, in dem von ihm gestifteten Liebfrauen -Kloster zu Magdeburg begraben. Annal.
Sax. 1. c. p. 769.
4556. „ „ Volcmar, Abt zu Corvey, ist Zeuge in einer Urkunde, worin Kaiser Z/O^Aar die Abtei Svaega
in Baiem dem Bisthum Banü)erg übergibt Act. Merseburch VHI. Id. Jun. 4434. v. Schultes histon
Sehr. H. S. 352.
4557. „ 45. Bruno, Erzbischof zu Cöln, stellt die, durch Nachlässigkeit der Vorfahren geschmälerten
Rechte seines Hofes zu Gelmen wieder her. D. XVII. KaL Jul. 4134, Lothar» R. a. VUI. Archiep.
H. Kindlinger HörigL S. 235. (CCXVL)
4558. Jul. 43. Henricus de Volmudissteine, Zeuge in einer Urkunde des Erzbischofs Bruno zu Cöln, für
die Kirche zu den Maccabäern daselbst. D. Colon. XV. Kai. Aug. 4434. Original im Königl.
Geh. Staats- Archive zu Berlin. Kindlinger Volmest 11. S. 3. (aus einer Abschrift.) Lacomblet
ürkundenb. L S. 244.
4559. Wemher, Bischof zu Münster, bestätigt die Stiftung, Güter und Privilegien des Klosters Claholt.
Die angegebenen Besitzungen liegen an den Orten Claholt, Lette, Mackenbei^, Ruplo, Gunewig,
Vilmeringtorp, Vuchtorp, Elsve und VuUenho. A, 4434, Lothar. R. a. IX. Imp, II. Kindlinger M.
B. 3. B. 4. Abth. Urk. S. 49.
4560. Derselbe bestätigt die von seinem Vorgänger Egbert bewirkte Verwandlung des Nonnenklosters lies-
bom in ein Beiiedictiner- Mönchskloster, und übergibt demselben die Kapelle Watdenhart. A. 4434,
Loth. R. a. X. Imp. H. Niesert M. ü. S. 4. B. S. 401. (CCXVII.)
(4i34_4iB4.)
4564. Heinrich, Dompropst zu Münster, schenkt die Oblationen der neuen Domherren (novitiorum fratrum),
welche bis dahin die Pröpste empfingen, mit Zustimmung des Bischofs Wemher, und zu seiner
Memorie, dem Domkapitel Necrol. eccl. maj. Monasi ad d. XL Februar, — Der Propst Hein-
rich erscheint in Urkunden von 4434 bis 4454; Bischof Wemher aber starb 4454.
4435.
4562. April 9. Siward, Bischof zu Minden, Zeuge in einer Urkunde des Kaisers Lothar Tur das Kloster
Hildesleven. D. Halberstadt, fer. III. in Pascha
Resette hUt Wettfal. U.
la 4436. Gercken Cod. dipL Brandenb. IfiA.^^!^
2 Digitizedby VjOOyiC
40 1135 — IIST.
4563. Jul. 45. Kaiser Lothar bestätigt, auf Bitten seiner Gemahlinn, der Kaiserinn Richenza, das Recbt
der Ministerialen der Kirche zu Wildeshausen, wie sie dasselbe zur Zeit des Herzogs Magnus
gehabt haben, setzt sie darin seinen eignen und des Herzogs Heinrich Ministerialen gleich, xmi
befreit sie, mit EinwiHigung des Vogtes Egilmar, von dessen Yogteigericht; mit namentlicher
Angabe derjenigen, welche durch ihre Geburt zum Ministerialen -Rechte gehören. Act. Bach-
stadihude Id. Jul. 4435, a. R. X. Imp. HL — Der Propst Otto, der Decanus Ratbert und meh-
rere Canonici der Kirche zu Wildeshausen sind genannt Eccard Hist. geneal. princ. Sax. super.
p. 23. mit der falschen Jahrzahl 4035; auch sonst fehlerhaft. Orig. Guelf. T. H. p. 524., mit
V. Id. Jul. Zeitschr. f. vaterL Gesch. u. Alterthumsk. VI. S. 229.
4564. August 4. Anseimus Episc. Mindensis, Zeuge in einer Urkunde des Kaisers Lothar für das Stift
Königs -Lutter. D. Kai. Aug. 4435, a- R. X. Imp. IH. Orig. Guelf. T. II, p. 524.; aber falsch,
da es einen Bischof Anselm zu Minden nicht gab, vielmehr Bischof 5tt^ar(2 dort lebte. Vermuth-
lieh ist der Name des Bisthums, welchem jener iln^e/m vorstand, und der darauf folgende Name
des Bischofs von Minden, in der Abschrift ausgefallen.
4565. Bernhard, Bischof zu Paderborn, bestätigt dem Kloster daselbst (Abdinghof) die Zehentfreiheit des
Hofes zu Atlon. A. 4435. Bisher ungedruckt. (GCXVm.)
4436.
4566. März 24. Bernhard, Bischof zu Paderborn, bestätigt die Verlegung des Nonnenklosters von Ibni^
nach Gehrden, und befreit dasselbe von der Archidiaconal-Jurisdiction. D. Patherbora. Xli. Kai.
April. 4036, Lothar. R. a. XII. Imp. iV. Monum. Paderb. p. 480. Schaten A. P. I. p. 546. (CCXIX.)
4567. „ 22. (Osterfest, vom Kaiser in Aachen gefeiert.) Werner, Bischof zu Münster, Zeuge in einer
Urkunde des Kaisers Lothar fiir die Kirche S. Jacobi zu Lüttich. Act. Aquisgrani a. 4436, Imp.
ni. Quix Cod. dipl. Aquens. I. p. 68. — Die nähere Zeitbestimmung erhellet aus der Angabe
des Kaisers: cum Pascha Aquisgr. celebrarem.
4568. August 4. Kaiser Lothar nimmt das Kloster Marienmünster in seinen Schutz. D. Corbeie prid. Non.
Aug. 4436, a. R. XI. Imp. IV. Schaten A. P. L p. 546. Falke C. Tr. Corb. p. 247. (CCXX.)
4569. „ 45. Grosser Reichstag zu Würzburg, von wo der Kaiser nach Italien zieht. — Während der
Abwesenheit des Kaisers wird zwischen denen von Soest und von Arnsberg eine verheerende
Fehde gefiihrt. Annal Sax. 1. c. p. 770. Chron. S. Pantal. 1. c. p. 930.
4570. Werner, Bischof von Münster, ist Zeuge bei einem Gütertausche des Erzbischofs Bruno von Cöln
mit dem Stifte S. Cassius zu Bonn. Act. Colon, in eccles. S. Petri, in generali conventa episco-
porum, abbatum et multarum venerabil. personarum, a. 4436. Günther Cod. dipl. I. S. 221
4574. Derselbe schenkt dem Kloster Liesbom Zehenten zu Dullen und Beldinchausen. A. 4436, Lothar.
R. Xn. Imp. IV. Niesert M. U. S. 4. B. S. 404. (Vgl. CCXVH.)
(4436 — 4443.)
4572. Papst Innocentius IL bestätigt die Umwandlung des ehemaligen Nonnenklosters Liesbom in ein
Benedictiner-Mönchskloster, und dessen Besitzungen. D. Pisis, VIIL Kai. Octobr. s. a. Niesert
M. ü. S. 4. B. S. 406. (CCXXI.) — Die Urkunde muss zwischen die angegebenen Jahre fallen,
da sie der im J. 4436 geschenkten Zehenten (Nr. 4570.) gedenkt, 4443 aber der Papst starb.
4437.
4573. Februar 44. Thiethard, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Todestag nach Necrol. Osnabr. u. a. Das
Todesjahr muss 4437 sein, da seinem Nachfolger eine vierjährige Regierung zugeschrieben \^ird.
Erdm. Chron. Osnabr. 1. c. p. 240. — Sein Nachfolger Udo war vorher Propst zu Hildesheim.
Digitized by vIjOOQIC
1117 — 1138. 44
4574. Jol. 7. Bernhard, Bischof zu Paderborn, beurkandet einen Tausch zwischen dem Abte Volcmar zu
Corvey und dem Abte Harttvig zu Flictorp, worin ersterer auf die Zehenten der zu der villa
Flictorp gehörigen Hoven, zu Gunsten des letzteren, verzichtet, und dafür ein Vorwerk zu Nie-
deren-Gambeke erhält. D. Non. Jul. 4437, Episc. a. X. Unter den Zeugen ist der Dompropst
Wino, der Dechant Reimbert u. A. Schaten A. P. I. p. 521.
4575. September 23. Kaiser Lotfiar bestätigt dem Abte Wibald die Privilegien des Klosters Stablo, des-
sen Verwaltung derselbe nicht aufgegeben, obschon er von den Brüdern des Monasterii Cas^i-
nensis, violenta et admirabili prorsus electione, zum Abt erwählt worden. Act. Aquini in Cam-
pania, X. Kai. Octobr. 4137, a. R. XIII. Imp. V. Miraei Opp. T. I. p. 687. Orig. Guelf. T. IL p.
535. — Über Wibalds Wahl vgl. Chron. monast. Cassin. ap. Pertz. Scriptor. T. VII. p. 838. sqq.
Wibald legte jedoch die Verwaltung der Abtei Monte Cassino bald wieder nieder und kehrte
nach Deutschland zurück. Vgl. dessen Briefe in Martene et Durand Vet. Script, et Monum. Col-
lect, ampliss. T. II. p. 490. sq.
4576. Oktober 2. Papst Innocentius IL nimmt das Kloster zu Schwalenberg (Marienmünster) in seinen
Schutz. D. in territorio Romano, VI. Non. Octobr. 4437, pontif. a. VIII. Schaten A. P. I. p. 520.
(CCXXII.)
4577. December 4. WerrJier, Bischof zu Münster, beurkundet die, bei erledigtem erzbischöflichen Stuhle ^
zu Cöln, von ihm verrichtete Einweihung der, von der Edlen Udilhildis auf ihrem väterlichen''''''^
Erbe zu Prunem gestifteten, und der Pfarrkirche zu Wurma untergeordneten Kapelle. D. IL
Non. Decembr. 4137, Lothar. R. XIIL Niesert M. ü. B. 4. Abth. S. 324. (CCXXIII.)
4577. Wemher, Bischof zu Münster, stiftet seine Memorie durch Schenkungen an beide Domkirchen zu
Münster und verschiedene einzelne Altäre derselben, aus Gütern zu Loen, Dülmen, Amulunc- ^^-^
buren, Steinvord, Greven u. a. m. A. 4037. Niesert M. ü. B. 4. Abth. S. 260. (CCXXIV.)
4578. Derselbe schenkt der Kirche S. Marien (Überwasser) ein Talent, halb aus Gütern bei der Stadt
(prope civitatem) Münster, halb aus dem Kirchspiel Havechisbeke , und andere Renten ; bestätigt
auch die Schenkung eines Ortes an der Ems bei Telgit, durch den villicus Wulfhard, an die-
selbe. A. 4437. J^iesert M. ü. S. 2. B. S. 444. (CCXXV.)
4579. Derselbe (Bischof zu Mimigardevord) übergibt dem Kloster Varlar die Pfarrkirche zu Coesfeld, und
ein Haus zu Were mit dem Zehenten. A. 1137. Unter den Zeugen ist Otto, Propst zu Kappen- ^^
berg, und Otto, Canonicus daselbst (der vormalige Graf und Mitstifter des Klosters). Niesert M.
ü. S. 2. B. S. 441.
1138.
4580. April 8. Wemher (Warnerus), Bischof zu Münster, ist Zeuge in einer Urkunde König Conrads IIL
für die Abtei Burtscheit. D. Colon. VI. Id. April. 4138, a. R. L Lacomblet ürkundenb. L S. 216.
1581. „ 9. Udo, Bischof zu Osnabrück, Zeuge in einer Urkunde desselben Königs für das Bisthum
Utrecht D. Colon. V. Id. April. 1138, a. R. L Heda Bist. Ultraj. p. 157. Miraei Opp. T. I. p.
526. Mieris groot Charterb. L p. 91.
1582. „ 10. Die Bischöfe Werner von Münster und Udo von Osnabrück, Zeugen in einer Urkunde
desselben Königs für das Marien Stift zu Aachen. D. Colon. IV. Id. April. 1138, a. R. I. Miraei
Opp. L p. 386. Lacomblet Ürkundenb. I. S. 217.
4583. „ 11. Dieselben Bischöfe, Zeugen bei eben dieses Königs Bestätigung der Privilegien der Abtei
Stablo. D. Colon. III. Id. April. 1138. Martene et Durand Collect, ampliss. T. II. p. 105.
4584. Werner, Bischof zu Münster, wird als Schiedsrichter mit zugezogen bei Erzbischof ilmo&{$ von Cöln ^
Entscheidung eines Rangstreites der Pröpste von Bonn und Xanten mit dem Propste von S. Ge-
2*
Digitized by V^OOQIC
12 liS8.
reon zu Cöln. Act Colon, a. 4438. Günther Cod. dipl. I. S. 249. Auf die Zeit der Urkmide
lasst sich aus dem Ausstellungsorte, verglichen mit dem Datum der vorigen Urkunden,
schliessen.
1586. Derselbe, Zeuge in einer Urkunde K. Conrads IlL für das Kloster S. Walburgis zu HeiligenforBt
,/^ D. Mogunt. a. 4438, R. a. I. Würdtwein N. Subsid. T. YII. p. 400.
4587. Derselbe, Zeuge in einer Urkunde K. Conrads IIL iiir die Kirche zu Laach. D. Mogont. a. 4 4 SS-
Original im KönigL Geheimen Staats -Archive zu Berlin. — Die Folge der Orte ergbi die Zeit-
folge dieser Urkunden.
4588. Die Bischöfe Werner von Münster, Udo von Osnabrück und Bernhard von Paderborn sind Zeugen
^ in einer Urkunde K. Conrads IIL für das Kloster S. Blasii auf dem Schwarzwalde. D. Baben-
^^ berch a. 4438. Herrgott Geneal. dipl. gent. Habsburg. VoL II. p. 458. — Nach Otton. Frising.
Chron. lib. YII. cap. 23. war der König am Pfingstfeste (22. Mai) in Bamberg.
4589. August 2. Folcmar, Abt zu Gorvey, stirbt. Cod. mscpt. Gorb. — Sein Nachfolger war Adalbero, em
Bruder des Herzogs Heinrich von Sachsen. Annal. Sax. 1. c. p. 776.
4590. September 4. Athelbert IL, Erzbischof zu Mainz, entscheidet einen Streit zwischen den Kirchen zu
Heiligenstadt und Helmwardeshausen, wegen eines Gutes zu Fridewarderoth. Act. Restiberg, U.
Non. Sept. 4438, Conr. R. a, I. Bisher ungedruckt. (CCXXVI.)
4594. Oktober 44. Bernhard, Bischof zu Paderborn, gibt dem Kloster Marienmünster die Zehenten zu
Seibike, Mechtestestorpe, Rothe, und mehrere andere Güter. D. Paderbome V. Id. Octbr. 4438,
Conr. R. a. I. Bisher ungedruckt. (CCXXVn.)
4592. n u Derselbe eignet dem Nonnenkloster zu Iburg ein Gut zu Erpinctorp, und gibt demsel-
ben verschiedene Zehenten. D. Paderbume Y. Id. Octobr. 4438, Conr. R. a. I. Episa a. XL
Bisher ungedruckt. (CCXXVffl.)
4593. Arnold L, Erzbischof zu Cöln, gibt der Abtei Altenberg unter andern ein Gut genannt Wanemala in
Westfalen. S. d. Unter den Zeugen: Heinrichus de Volmotstain und Thiemo de Sosaz. Lacom-
biet Urkundenb. L S. 220. — Die Urkunde gehört ohne Zweifel in dieses Jahr, da schon am
26. Febr. 4439 die päpstliche Bestätigung der geschenkten Güter erfolgte.
4594. Wemher, Bischof zu Münster, eignet dem Kloster Liesbom die von seinem Ministerialen Albert von
. Wonnen demselben geschenkten, bisherigen Lehengüter. A. 4438, Conr. R. a. I. Bisher ung^
^ druckt (CCXXIX.)
4595. Engelbert, Propst, und das Kapitel des alten Domes zu Münster, geben, in Gegenwart und mit Ge-
nehmigung des Bischofs Wemher, dem Thictmar und seiner Schwester Gerbnrg ein Haus in
/ Gewinn. A. 4438. Wilkens Gesch. d. St. Münster S. 76. (CCXXX.)
4596. Beatrix, Äbtissinn zu Heerse, wird Äbtissinn zu Quedlinburg. Annal. Sax. L c. p. 776.
(4438—4446.)
4597. Henricus de Aldenthorrin (Attendorn) wird genannt als Zeuge in einer Urkunde Erzbischof ilmoftb /.
zu Cöln, für die Kirche zu Rees. S. d. Lacomblet Urkundenb. L S. 243. — Die Zeit kann nur
nach den oben angegebenen Regierungsjahren des Erzbischofe bestimmt werden.
(4<38_4452.)
4598. König Conrad IIL erlaubt dem Grafen Godefrid von Arnsbei^ und Cuich, auf einem seiner Erb-
oder Lehengüter ein Schloss zu bauen« S* dL Kindlinger M. B. IL Urk. S. 475. Seibertz Ur-
kundenb. L S. 59.
Digitized by
Google
1118-^1189. 43
(ii38 — 1156.)
4599. Arnold, Erzbischof zu Cöln, bewilligt dem Pfarrer zu Glinthvelde, die dortige Kirche von jedem
beliebigen Bischof, welcher dahin kommen möchte, weihen za lassen. S. d. Seibertz Urkundenb.
I S. 63. — Die Urkunde kann nur zwischen die obigen Jahre gesetzt werden, da es migewiss,
ob Arnold L oder //. gemeint ist
4600. Dechant und Kapitel des S. Patroklus- Stiftes zu Soest beurkunden die Rechte der Wachszinsigen ^'
ihrer Kirche. S. d. Kindlinger M. B. II. ürk. S. 172. Seibertz Urkundenb. L S. 57. — Zu Folg*
der Schriftzüge und des aufgedruckten Siegels muss die Urkunde, wie Seibertz bemerkt, in die
Zeit der beiden Arnolde gehören.
1139.
4601. Januar 5. Die Bischöfe Bernhard von Paderborn, Werner von Münster, Udo von Osnabrück und ^
Siward von Minden sind Zeugen in König Conrads IlL Stiftungs- Urkunde der Kirche zu Sige-
berch, welche, so wie die Kirche in der Burg Lübeck, dem Priester Viceünus übergeben wird.
Act Goslar. Non. Januar. 1139, a. R. I. Urkundenbuch der Stadt Lübeck LS. 2.
1602. Februar 26. Papst Innocentius IL bestätigt der Abtei Altenberg, unter andern Besitzungen, auch den
Hof Wanemala. D^ Laterani IV. Kai. Mart 1139, pontif. a. XL Lacomblet Urkundenb. I. S.221.
(Vgl. Nr. 1593.)
1603. Mai 28. Werner, Bischof zu Münster, Zeuge in einer Urkunde König Conrads HL für das Kloster
Einsiedeln. D. Argent V. Kai. Jun. 1139, a. R. II. Herrgott Geneal. Habsburg. Vol. IL p. 163.; ^
— und in einer Urkunde desselben Königs für die Abtei Sek D. eod. Schöpflin Alsat diplom.
L p. 221.
1604. Derselbe, Zeuge in einer Urkunde desselben Königs, die Abtei S. Maximin zu Trier betreffend. Act
Argent a. 1139. Hontheim Hist. Trevir. I. p. 542. — Die Zeit dieser Urkunde ist aus dem Da-
tum der beiden vorhergenannten zu schliessen. .
1605. Papst Innocentiits IL nimmt das Kloster Heerse, auf Bitten der dortigen Äbtissinn Beatrix, in seinen
Schutz, und bestätigt demselben seine Güter, so wie die freie Wahl der Äbtissinn und des Vog-
tes. A. 1139. Schaten L p. 524.
1606. Wemher, Bischof zu Münster, übei^bt dem Stifte Kappenberg die Kirchen zu Alen und Werne,
nebst dem Archidiaconal-Bann zu Werne. A. 1139. Kindlinger M. B. IH. 1. Abth. Urk. S. 22. x
(CCXXXI.) — Eine undatirte Urkunde des Propstes Otto zu Kappenberg über denselben Gegen-
stand, deren Original nicht mehr nachzuweisen ist, hat Niesert M. U. S. 2. B. S. 200
1607. Gerthrudis, Äbtissinn zu Hervord, gibt ihrem Convente die drei Häuser Gageme, Rothe und Hart-
bike. A. 1139. Harenberg Monum. ined. S. 108. Falke C. Fr. Corb. p. 747., welcher gegen
die Jahrzahl Einwendungen macht, die aber ungegründet sind. (CCXXXII.)
1608. Herimann von Menden und sein Bruder Ludwig, Zeugen in einer Urkunde Erzbischof Arnolds L zu
Cöln, für das Kloster Siegburg. A. 1139. Lacomblet Urkundenb. L S. 224.
1609. Heinrich von Volmodisten (Fulmodestein), Zeuge in einer Urkunde Erzb. Aimolds L zu Cöln, für
das Stift Hamborn. Act Colon, in celebri conventu cleri et populi, 1139. Lacomblet Urkundenb.
I. S. 222.; — und in einer Urkunde desselben Erzbischofs für das Severins- Stift zu Cöln. A.
1139. Ebd. S. 225.
(i439_i442.)
1610. Wemher, Bischof zu Münster, eignet dem Stifte Kappenberg die von Johann von Lenclere und An*
deren ihm zu diesem Behufe resignirten Güter Hovestadt u. a. m» S. d. Niesert M. U. S. 2. B.
S, 167. (CCXXXHL) ^
Digitized byL^OOQlC
M 1139-^1141.
4614. Derselbe gibt der Kirche zu Asbeke einen Zehenten im Kirchspiel Willeberge, welchen der bishe-
rige Lehens -Inhaber Amelangus ihm zu diesem Behufe resignirt hat. S. d. Niesert M. C. S. 4. B.
S. 11 1. — Aus dem sonstigen Vorkommen der in diesen beiden Urkunden als Zeugen genannten
Süftsgeistlichen ergibt sich, dass sie zwischen die obigen Jahre gehören.
1140.
4612. Februar 9. Die Bischöfe Bernhard von Paderborn und Udo von Osnabrück sind Zeugen in einer
Urkunde König Conrads IIL für die Abtei Stablo. D. Wormat. Y. Id. Februar. 1440, a. R. II.
Miraei Opp. T. I. p. 688.
4613. Dieselben, Zeugen in einer Urkunde desselben Königs für das Kloster Pforta. D. Wormat. a. 4440.
Thuringia saera p. 827. Bertuch. Chron. Port. p. 17. — Die Gleichheit des Ausstellungsortes
lässt auch auf Gleichzeitigkeit mit der vor. Urkunde schliessen.
4644. April 28. Bernhard, Bischof zu Paderborn (Podalbrunnensis), Zeuge in einer Urkunde König Con-
rads HL, das Kloster SS. Petri et Suiperti in Weridi (Kaiserswerth) betreffend. D. in curia
Franchenfurt IV. Kai. Maj. 1140, a. R. IIL; wobei auch Adelbertus Dux Saxoniae (Albrecht der
Bär) als Zeuge erscheint. Lacomblet Urkundenb. I. S. 228.
4615. „ „ Siward, Bischof zu Minden, stirbt. Albert Stad. Chron. ap. Kulpis. p. 274. Todestag
nach Necrol. Mind. u. a. — Er schenkte der Kirche zu Minden Güter an der Leine, zu Suthe-
ren, Bedeben, Westerendanhusen, Wechterden und Helmenhorst, und erbaute aus seinen eignen
Mitteln die Kirche zu Idenhusen, in welcher er auch begraben wurde. Lerbeck. Chron. 1. c.
p. 475. — Sein Nachfolger Heinrich war bis dahin Abt des Klosters S. Mauritii auf dem Wer-
der gewesen. Albert Stad. et Lerbeck. 1. c. Er war ein Zögling des Stifts Corvey, wie er von
sich selbst erklärt: Corbeiensis ecclesia me et educavit et erudivit. Martene et Durand Vet
Script, et Monum. Coli, ampliss. T. IL p. 429.
4646. Bernhard, Bischof zu Paderborn, schenkt dem Kloster Marienmünster die Zehenten der Höfe Cats-
hem und Asserinchusen. A. 4140, Conr. R. III. Bisher ungedruckt (CCXXXIY.)
(4i40_4447.)
4647. Heinrich, Bischof zu Minden, gibt dem Kapitel der Kirche S. Martini daselbst den Pacht des Hofes
Ripenarth zurück, welchen vorher die Pröpste allein an sich gezogen hatten. S. d. Bisher un-
gedruckt. (CCXXXV.) — Die Urkunde kann nicht später als 4147 gegeben sein, denn in die-
sem Jahre kommt der nachmalige Bischof Werner schon als Dompropst vor, während hier noch
Conrad als solcher genannt wird.
(i440 — 4466.)
4648. Heinrich, Bischof zu Minden, gibt dem Edlen Gerhard die Güter zu Holtorpe, Hebbrum und Stava*
ron im Gau Grindiriga und der Grafschaft des Herzogs Magnus, die derselbe vormals, im Ge-
richte Windilmanns, der Kirche zu Minden geschenkt hatte, als Lehen auf Lebenszeit , g^en
einen Denar jährlichen Zinses, zurück, und fügt denselben noch 6 Mark an Zehenten hinzu.
S. d. Würdtwein N. Subsid. dipl. T. XII. p. 389. — Die Urkunde, deren Zeit nur nach den Re-
gierungsjahren des Bischofs bestimmt werden kann, scheint nur Erneuerung einer älteren Ur-
kunde zu sein.
4444.
4649. April 40. Wernher, Bischof zu Münster, ist Zeuge bei König Conrads HL Beilegung eines Streites
zwischen dem Bisthum Basel und dem Stifte S. Blasii. D. Argent lY. Id. ApriL 4444, a. R. IV.
Herrgott Geneal. Habsburg. Yol U. p. 465. , .
Digitized by V^OOQlC
/
141 — 1143. 45
4620. April 43. Derselbe, Zeuge in einer Urkunde desselben Königs für die Kirche S. Jacobi zu Lütiich.
D. Argent. Id. April 4144. Original im Königl. Geh. Staats -Archive zu Berlin.
4624. Mai 42. Bernhard, Bischof zu Hildesheim, nimmt das, in seiner Diöcese, von dem Grafen Sigefrid
gestiftete Kloster Amelungsborn in seinen Schutz. D. Hildeneshem IV. Id. Maj. 4144. Falke C.
Tr. Corb. p. 949.
4622. Jun. 4. Wemher, Bischof zu Münster, Zeuge in einer Urkunde des Bischofs Rudolf zu Halbersladt,
für das Kloster Paulinzelle. D. Wirzeburc Kai. Jun. 4444. Unter den Zeugen ist König Con-
rad IIL, der damals zu Würzburg Reichstag hielt, selbst mit genannt. Schuhmacher verm. Nachr.
6. Samml. S. 45.
4623. „ 29. Udo, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Todestag nach Necrol. Osnabr. Das Jahr ergibt sich
aus dem Regierungs-Anfange seines Nachfolgers. — Er hat das Kloster Gertrudenberg gegründet
(vgl. die betr. Urk. seines Nachfolgers), und die beiden Thürme der Domkirche gebaut. Erdm.
Chron. 1. c. p. 240.
4624. Wecd, ein Münsterscher Canonicus, wird zum Bischof von Osnabrück gewählt; da aber der Erz-
bischof von Cöln die Sache verhindert, so fällt die Wahl dxx{ Philipp , Propst zu Deventer. Chron.
S. Pantal. 1. c. p. 934., zwar zu 4442; die Sache muss aber in das Jahr 4444 gehören, da Bi-
schof Philipp noch in diesem Jahre eine Urkunde ausgestellt hat. Letzterer stammte aus dem
Hause der Grafen von Katzenelnbogen. Erdm. 1. c. Wenck Hess. Landesgesch. I. S. 236.
4625. September 44. Werner, Bischof zu Münster, und Godefrid, Graf von Arnesberch, Zeugen in einer
Urkunde König Conrads IIL für die Abtei Brauweiler. D. Colon. XVIII. Kai. Octobr. 4441, a. R.
IV. Lacomblet Urkundenb. I. S. 232.
4626. December 25. Arnold, Erzbischof zu Cöln, gibt dem Kloster Flechtorp, auf Bitten seines Dienst-
mannes Hildebrand von Sundewich, das bisher von diesem besessene Lehen mit allem Zubehör.
Act in Susatio, in NataU Domini 4444, Archiep. a. IV. Unter den Zeugen befinden sich: Odel-
ricus, Propst zu S. Patroklus in Soest; Otto, Graf zu Ravensberg; Wizzel, Otto und Hermann
von Patberg; Heinrich von Volmodestein u. a. m. Lamey Gesch. v. Ravensb. Urk. S. 8. Vgl.
Kindlinger M. B. IL Urk. S. 459., und Mooyer in der Zeitschr. für vaterl. Gesch. u. Alterthumsk.
vin. S. 24.
4627. Derselbe überlässt der Kirche des Heil. Patroklus zu Soest ein Haus und einen eigenhörigen Mann,
worüber zwischen dem Kapitel dieser Kirche und dem Schulten des erzbischöflichen Hofes Gel-
men ein Streit stattgefunden hatte. Act. in eadem ecclesia, a. 4449, Conr. R. a. IV. ponlif. a.
IV. Kindlinger Volmest. H. S. 6. Seibertz Urkundenb. I. S. 59.
4628. thilipp, Bischof zu Osnabrück, beurkundet, dass ein freier Mann Namens Tiemo, mit Rath und Hilfe
des villicus Heckehard von Dissene, sein Haus auf eine andere Hofstäte verlegt, und mit dem
gedachten villicus sich dahin abgefunden hat, anstatt des Zehenten jährlich 48 Pfennige und
2 modios Waizen zu geben. Dat. in Yburg, subscribente Thoma capellaho episcopi, praesente
praefatae curiae famiUa, a. 4444. Moser s. W. VIIL S. 344.
4442.
4629. April 46. Bernhard, Bischof zu Paderborn, eignet dem Kloster zu Iburg die Güter zu Frilinctorp,
welches Heinrich, Praefectus civium zu Paderborn, zu Selinchusen und Thedenchusen, welche
Liudolf bisher zu Lehen hatte, und fiigt verschiedene Zehenten hinzu. Act. in Patherburne XVI.
Kai. Maj. 4442, Conr. R. a. V. Episc. a. XV. Bisher ungedruckt. (CCXXXVL)
4630. Die Nonnen zu Iburg geben dem Praefectus civium Heinrich zu Paderborn und seiner Ehefrau
Ascela, aus Dankbarkeit für das geschenkte Gut Frilincthorp, verschiedene Schmucksachen. S. d.
Bisher ungedruckt (CCXXXVU.) — Die Urkunde ist wahrscheinlich mit der vorigen jgleichzeitig.
Digitized by VjOOQIC
/
46 1142—1144.
4631. April 23. Wemher, Bischof zu Münster, bestätigt die Stiftung des Klosters Houholte. Act IX. EaL
^ Maj. 1142. Niesert M. U. S. 2. B. S. 151. (CCXXXVIIL)
4632. JuD. 13. Arnold, Erzbischof zu Göln, gibt dem Stift Esseu sechs Häuser zurück, welche demselben
durch dessen Ministerialen gewaltsam entrisscQ waren, Act. Colon, in publice conventn, a. 4142.
Westphalia 3. Jahrg. S. 491. Lacomblet Urkundeub. I. S. 235. — Der hier nicht angegebene
Tag erhellet aus der folg. ürL
4633. „ „ Irmentrudis , Äbtissinn zu Essen (Astnidensium), beurkundet die zu Cöln, a. 4442, Reg.
Cunradi a. V. Indict. Y. Id. Junii, durch Yermittelung des Erzbischofs w4moft2 von Cöln und meh-
rerer anderer Geistlichen, Grafen u. s. w. geschlossene Sühne zwischen dem Stift Essen und
dessen Ministerialen. Westphalia 3. Jahrg. S. 192. Lacomblet Urkundenb. I. S. 234.
4634. Oktober 27. Papst Innocentius IL nimmt das Kloster Yarlar in seinen Schutz und bestätigt dessen
Privilegien, mit Yorbehalt der kanonischen Rechte des Diöcesan -Bischofs. D. Lateran. YL KaL
Novembr. 1142, pontif. a. XIU. Niesert M. ü. S. 2. B. S. 147.
4635. December 18. Philipp, Bischof zu Osnabrück, beurkundet die von seinem Yorgänger Udo begon-
nene, von ihm selbst aber nunmehr vollbrachte Stiftung eines Nonnenklosters auf dem Berge
S. Gertrudis bei Osnabrück. Act. Osnabrugge XY. Kai. Jan. 4442. Moser 0. 6. IL S. 284. s. W.
YlII. S. 76. (CCXXXIX.)
4636. Wemher, Bischof zu Münster, gibt der Kirche zu S. Mauritz in suburbio majoris ecclesiae einen
Hof zu Bokholte, welchen der villicus zu Loen zu diesem Behufe resignirt hat. A* 4442. Nie-
y sert M. ü. B. 4. Abth. S. 335, Wilkens Gesch. d. St Münster S. 78. (CCXL.)
4637. Bernhard, Bischof zu Paderborn, bestätigt dem Kloster daselbst (Abdinghof) ein Gut zu Bellethe.
A. 4142. Bisher ungedruckt. (CCXU.)
4638. Derselbe verlegt das zu Iburg gestiftete Nonnenkloster, wegen der Beschwerlichkeit und Unfmchtn
barkeit dieses Ortes, nach Gerdenen. A. 4142, Conr. R. a. lY. Episc. a. XY. Monum. Paderb.
p. 181. Schaten A. P. L p. 527. (CCXLn.)
4639. Derselbe bestätigt dem Kloster Gerdme ein Gut zu Yrodenhusen. A« 4442, Episc. a. XY. Bisher
ungedruckt. (CCXLUO
4443.
4640. Der Graf von Arnsberg verübt Streifereien und Brandstiftungen in der Diöcese Paderborn. Gobelin.
Pers. 1. c. p. 269,
4644. Mai 29. Adalbero, Abt zu Corvey^ stirbt. Cod. mscpt. Corb. — Sein Nachfolger Hänridt wird
ein Schwestersohn des Grafen Friedrich von Arnsberg genannt Annal. Corb. 1. c. p. 8. — Sein
Bruder, Graf Sifrid (von Nordheim) soll ihn gewaltsam in die Abtei eingedrängt haben. Wibaldi
epist. in Martcne et Durand Collect, ampliss. T. II. p. 317., wo mehreres über seine Wahl und
frühere Geschichte.
4642. Bernhard, Bischof zu Paderborn, weiht die, nach dem letzten Brande, neu erbaute Domkirche da-
selbst, ohne jedoch das vom Bischof Imad angeordnete Kirchweihfest abzuändern« GobeL Pers.
L c. p. 269.
4444.
4643. FhiUppy Bischof zu Osnabrück, erobert und zerstört, nach. langwieriger Belagerung, dieBui^ Holte,
deren Bewohner er wegen Landfriedensbruches bekriegt hatte. Graf Otto von Ravensberg lei-
stete ihm dabei Hilfe. Erdm. Chron. 1. c. p. 24.
4644. August 24, (In feste S. Bartholomaei.) König Conrad Hl hält einen Hoftag zu Corvey, wo unter
andern der dortige Abt Heinrich angeklagt, von dem damaligen Abt Wibald von Stablo aber in
Schutz genonmien wird. Wibaldi epist. L c. p. 302.
Digitized by V^OOQIC
1144 — 1145. 47
<6i6. Oktober 16. Conrad, Abt zu Helmwardeshausen, Zeuge in einer Urkunde König Conrads /Z7. für
das Kloster Reinhausen. D. Hersfeld. XVIL KaL Novembr. 4144, a. R. VII. Leibnit Scr. R. Br.
T. I. p. 706.
1646. „ 17. König Conrad 7/7. bestätigt, auf Bitten des Abtes Wibold von Stablo, dem Abte Con-
rad zu Helmershausen die von den vorigen Kaisem und Königen diesem Kloster verliehenen
Privilegien. D. Hersfeld. XVI. Kai. Novembr. 1144, a. R. VII; Unter den Zeugen ist Bernhard,
Bischof zu Paderborn. Wenck Hess. Landesgesch. II. UrL S. 93.
1647. Arnold, Erzbischof zu Cöln, bestätigt den Klöstern S. Marien zu Münster und Liesborn den von dem
Bischof Werner zu Münster ihnen gemeinschaftlich übertragenen Besitz des Hofes Worma (im
Jülicher Lande). A. 1144. Niesert M. ü. S. 2. B. S. 156. (CCXUV.)
1648. Derselbe verleiht den Einwohnern der, an der änssersten Grenze seines Bisthums gelegenen villa
Medebeka, nachdem er daselbst eine Kirche geweiht, das Stadtrecht der Stadt Soest. A. 1144.
Seibertz Urkundenb. I. S. 60.
1649. Werner, Bischof zu Münster, ist Zeuge bei des Erzbischofs Arnold zu Cöln Efntscheidung eines Strei-
tes zwischen der Abtei S. Pantaleon und der Kirche S. Mauritz zu Cöln. A. 1144; Lucii pontif.
a. L Conr. R. a. VIIL Lacomblet Urkundenb. L S. 241.
1650. Derselbe schenkt das von dem villicus Wulfhard ihm zu diesem Behuf übergebene, zu dem Hofe
Frankenvurth in der villa Telgot gehörige Jus silvestre in dem V^alde Berlare, an das Kloster
S. Marien zu Münster. A. 1144. Niesert M. ü. S. 2. B. S. 161. (CCXLV.)
1651. Derselbe gibt dem Abte Balduin zu Liesbom den Archidiaconal-Bann der Kirche daselbst, und
schenkt ihm einen Zehenten zu Warntorf. Act Monaster. a. 1144, Conr. R. a. VIL Niesert M.
U. S. 4. B. S. 109. (CCXLVI.)
1652. Derselbe bewilligt dem Kloster Liesborn die Ablösung eines Zehenten zu Mulebeche. S. d. Bisher
ungedruckt. (CCXLVII.) — Die Urkunde, die im Liber quorund. privil. monast. Liesbom. unmit-
telbar auf die vorige folgt, scheint mit derselben ziemlich gleichzeitig zu sein.
1653. Bernhard, Bischof zu Paderborn, bestätigt die Besitzungen des Klosters daselbst. A. 1144, Conr.
R. a. Vn. Bisher ungedruckt. (CCXLVHI.)
1654. Derselbe bestätigt einen Gütertausch zwischen Heinrich, dem Stifter und Vogt des Klosters Gerdine^
und Otto von Vesperthe. A. 1144, Conr. R. a. VII. Episc. a. XVIL Kindlinger M. B. 3.B. I.Abth.
Urk. S. 26. (CCXLIX.) — W^enn in dieser Urkunde ein Dompropst Bernhard genannt wird, so
scheint dies auf einem Versehen des Abschreibers zu beruhen, und vielleicht der Dechant die-
ses Namens (Vgl. Nr. 1663.) gemeint zu sein, da sonst in diesem Jahre, und später, noch der
Dompropst Wino vorkommt. Die Urkunde würde dann in eine spätere Jahreszeit als die fol-
gende, welche noch den Dechant Odelricus nennt, gehören.
1656. Conrad, Abt zu Paderborn, gibt einem gewissen Walther 12 Morgen Neubruch -Landes in dem San-
dern bei der Stadt, unter der Bedingung, jährlich 6 Malter Waizen auf des Klosters Granarium
zu liefern. A. 1144. Bisher ungedruckt. Die Original -Urkunde ist indessen so sehr beschädigt,
dass eine vollständige, oder nur einigermassen zuverlässig zusammenhangende Abschrift nicht
mehr gegeben werden kann, und selbst das Obige nur mit grosser Mühe zu ermitteln war.
Unter den Zeugen sind noch die Namen des Dompropstes V^ino und des Dechanten Odalricus
zu erkennen. Auch das Siegel ist verloren gegangen.
1145.
1656. König Conrad III bestätigt die Rückgabe der, dem Stifte Corvey durch die Markgräfinn Eilicha
entzogenen Fischerei bei Hugwer, durch deren Sohn, den Markgrafen Adelbert, an den Abt
Heinrich zu Corvey. D. ap. Corbeiam a. 1145, a. R. VID. Schaten A. P. l p. 531 j Falke C.
r^
Regeau bist. Wettfii]. H. 3 Digitized by
^ raiKe t.. t
Google
18 1145 — 114«.
Tr. Corb. p. 342. (CCL.) — Der Aufenthalt des Kön%s in Corvey muss ki den Aafang das
Jahres fallen.
1657. Oktober 48. Die Bischöfe Werner von Münster und Udo von Osnabrück sind Zeugen in einer
Urkunde König Conrads IIL für das Bisthum ütrechU D. ap. Traject. XV. Kai. Novembr. IU5,
y a. R. VIII. Miraei Opp. T. I. p. 532. Mieris groot. Charterb. I. p. 96. — Die Erwähnung des
Bischofs Udo beruht jedenfalls auf einem Fehler, wo derselbe auch stecken mag, da schon seit
einigen Jahren Bischof Philipp in Osnabrück regierte.
4658. „ „ Godefrid, Graf von Arnesberch, und sein Bruder Graf Hermann, auch Theoderich voa
Altena, sind Zeugen in einer Urkunde König Conrads III. für das Bisthum Utrecht. D. eoi
Mieris groot Charterb. I. p. 95.
4659. Godefrid, Graf von Arnesberch, Zeuge in einer Urkunde K. Conrads HL fdr das Süft zu Bonn. L
4445. Günther Cod. dipl. I. S. 297. — Die Urkunde, deren im Königl. Geh. Staats -Archive zq
Berlin befindliches Original auch keine weitere Zeit- und Ortsbestimmung gibt, scheint mit der
vorhergehenden gleichzeitig zu sein.
4660. December 26. Die Kirche zu Corvey wird von Räubern überfallen, die aber durch ein Gesicht,
als ob viele bewafTnete Kriegsleute daselbst versammelt wären, zurückgeschreckt werden. -
Durch regelmässig unterhaltene Wachen, mit Hilfe der Bürger von Höxter, schützen sich die
Geistlichen gegen einen von den Räubern gedrohten neuen Überfall, und schlagen, als dieser
gegen Ostern wirklich erfolgt, die Räuber glücklich zurück. Annal. Corb. 1. c p. 9. — Die
Zeitangabe des ersten Anfalles (secunda nocte anni 4446) ist ohne Zweifel nach der Zeitrech-
nung, welche das Jahr mit Weihnachten anfängt, zu verstehen, und daher auf die Nacht des
zweiten Weihnachtsfeiertages zu deuten. — Vielleicht hängt dieser Überfall mit einer Fehde
Volkwins von Schwalenberg gegen das Stift Corvey zusammen. Annal. Corb. 1. c. p. 8. Vgl
Falke C. Tr. Corb. p. 224. Grupen Orig. Pyrm. S. 43.
4664. „ 30. Die Bischöfe Werner von Münster und i%iäpp von Osnabrück, auch Graf 0//o von
X Ravensberg, sind Zeugen in einer Urkunde König Conrads IIL für das Bisthum Cambray. D.
Aquisgr. III. Kai. Januar. 1146, a. R. VIU. Miraei Opp. T. I. p. 182. — Wenn die Jahrzahl UM
dem Originale gemäss ist, so kann sie nur nach einer Zeitrechnung zu verstehen sein, welche
das neue Jahr mit Weihnachten anfing, denn im December 4446 unserer Zeitrechnung befand
sich der König nicht in Aachen, sondern in den Oberrheingegenden.
4662. Arnold, Erzbischof zu Cöln, erklärt, dass die Obedienz Heppen, welche Udelricus, Propst zu Soest,
besitzt, nicht zu dessen Propstei gehört, also von den folgenden Pröpsten nicht in Anspruch za
nehmen ist A. 4145. Copiarium des Patroklus- Stifts zu Soest, im Besitz des D. Gehrken. Die
noch ungedr. Urk. wird in den Nachträgen zu Seibertz Urkuudenb. erscheinen.
4663. Conrad, Abt zu Paderborn, vergleicht sich mit Adalrad, wegen eines Hauses zu Nordburgnon. S.d.
Bisher ungedruckt. (CCLI.) — Die undatirte Urk. kann, wegen des darin genannten Domde-
chanten Bernhard, nur in das Jahr 4145 gehören, da 4144 noch der Dechant Odehricus, und
4446 schon der Dechant Almar vorkommt.
4146.
4664. März 21. Heinrich L, Abt zu Corvey, wird durch den päpstlichen Legaten und Kardinal Thomas,
zu Paderborn, wegen übler Verwaltung, seines Amtes entsetzt. Cod. mscpt. Corb. Vgl. das
später anzuführende Schreiben der Geistlichen zu Corvey an den Papst; auch Wibaldi ep. l c
p. 302. Das Absetzungsdekret ebd. p. 312.
4665. Gleichzeitig erfolgte auch die Absetzung der Äbtissinn zu Kemnade, wegen schlechter Verwaltoog
des Klosters. Wibaldi ep, 1. c. p. 297.
Digitized by L^OOQ IC
1146. 49
ii: 4666, llärz 34. (Osterfest.) Der abgesetzte Abt von Corvey, der sich gewaltsam wieder einzudrängen
sucht, celebhrt zu Hasungen in der InfuL Wibaldi ep. 1. c. p. 302.
:i! 4667. April 44. Königlicher Hoftag za Kuina, wo der abgesetzte Abt von Corvey sich bei dem König
a: vergebens um seine Wiedereinsetzung bemüht. Wibaldi ep. I. c. p. 302.
c 4668. „ „ Philipp, Bischof zu Osnabrüclt, beurkundet verschiedene, dem Kloster Gertrudenberg
b: gemachte Schenkungen, denen er eigne hinzufügt, auch die Privilegien des Klosters vermehrt
Act. Osnabrugge XVill. Kai. Maji 4146. Moser O. G. IL S. 283. s. W. VIII. S. 77. (CaU.)
2 4669. Bernhard, Bischof zu Paderborn, kommt nach Corvey, wo er den abgesetzten Abt von Corvey und
^; dessen Anhänger excommunicirt, und dadurch viele zum Rücktritt von seinem Bündnisse bewegt
Wibaldi ep. L c. p. 303.
4670. Hai 7. Heinrich IL, bisheriger Propst zu Corvey, wird daselbst zum Abte gewählt Wibald. 1. c.
u 4674. „ „ Papst Eugenius IIL bestätigt die Privilegien und Besitzungen des Klosters S. Petri und Pauli
.-• zu Paderborn. D. Sutrii Non. Maji 4446, pontif. a. II. Schaten A« P. L p. S32.
4672. „ 23. Derselbe bestätigt die Privilegien und Besitzungen des Klosters Clarholt D. Viterbü X.
Kai. Jun. 4446, pontif. a. II. Annal. Ord. Praemonstr. T. I. p. 395., und daraus im Auszuge (ohne
„ Datum) b. Niesert M. U. S. 5. B. S. 40. (CCLUI.)
4673. „ 25. Derselbe bestätigt dem Kloster Varlar die freie Wahl des Propstes und des Vogtes. D.
Viterb. VIII. Kai. Jun. 4.446, pontif. a. IL Niesert M. ü. S. 4. B. S. 247. (CCUV.)
4674. August 2. (VI. Non. Aug.) Der neugewählte Abt zu Corvey, Heinrich //., erhält die Königliche Be-
stätigung. Wibald. I. c.
4675. Oktober 8. Heinrich //., Abt zu Corvey, stirbt nach einer Regierung von wenigen Monaten. Annal.
Corb. I. c. p. 40. Wibald. 1. c. Todestag, eben so wie bei letzterem, auch im Cod.inscpl Corb.
— Es starben in diesem Jahre auch andere, besonders durch Gelehrsamkeit ausgezeichnete
Mitglieder des Stifts Corvey, namentlich der Custos Lupprandus, der Propst Herimann zu Eres-
burg, ein Priester Heribold und ein Priester Routulfus, medicinae arti deditus. Annal Corb. 1. c.
4676. „ 22. (XI. Kai. Novembr.) Wibald, Abt zu Stablo, wird in Corvey zum Abte gewählt Wi-
bald. 1. c. — König Conrad HL, aus einem Feldzuge nach Polen zurückgekehrt, liess nehmlich,
sobald er den Tod des Abtes Heinrich erfahren hatte, die vornehmsten Brüder und Ministerialen
zu sich nach Goslar kommen, und empfahl ihnen den Abt von Stablo, dessen Wahl darauf auch
erfolgte. Wibald, der sich damals, nach seiner Rückkehr aus Italien, wo er eine Gesandtschaft
an den Papst verrichtet hatte, und von einer schweren Krankheit kaum genesen, in seinem
Kloster Stablo aufhielt, suchte zwar diese Wahl abzulehnen, ward aber vom König zur Annahme
derselben genöthigt. Wibald. 1. c. Annal. Corb. 1. c. p. 40—42., wo auch die zwischen dem
Abt und dem König in dieser Angelegenheit gewechselten Briefe eingerückt sind, die sich auch
in Martene et Durand collect, ampliss. T. IL p. 493. sq., so wie mehrere andere auf diese
Wahlsache bezugliche Briefe ebd. p. 495. sq. finden. Wibald selbst erzählt die Geschichte sei-
ner Wahl in einem Briefe an den Bischof von Hildesheim, L c. p. 304. sq^ aus welchem im Fol-
genden noch viele einzelne Notizen aufgenommen sind«
4677. Prior und Convent des Klosters Stablo tibergeben ihrem bisherigen Abte Wibold die Güter Bovi-
niacum und Germiniacum zu lebenslänglichem Besitz, auch wenn er nicht ihr Abt bleiben sollte.
Act. in capitulo Stabulaus a. 4446, Conr. R. a. IX. Wiboldi abb. a. ordin. XV. Martene et Du-
rand Coli, ampliss. T. II. p. 422. — Die Sache steht wahrscheinlich nüt Wibalds Postulation nach
Corvey in Verbindung. •
4678. December 9. Abt Wibald kommt, auf Verlangen des Königs, nach FrankAirth, wo er diesen aber
nicht mehr findet. Er reist ihm daher nach Lorsch entgegen, trifiFt aber schon unterwegs mit
ihm zusammen. Wibaldi ep. 1. c. p. 308. — Ohne Zweifel geschah es hier, dass Wibald, nach
•3* Digitizedby Google
20 1146 — 1147.
langem Bedenken, endlich auf des Königs Zureden die Wahl zum Abt von Corvey bestimmt
annahm.
1679. König Conrad macht dem Herzog Heinrich von Sachsen die Wahl Wibalds zum Abt von Corvey
bekannt, empfiehlt ihn dessen Schutze, und beauftragt den Herzog insbesondere, die durch
Poppe von Blankenburg und dessen Söhne dem Stifte Corvey gewaltsam entzogenen Güter bei
Groningen ihm wieder zu verschaffen. Mart. et Durand Coli, ampliss. T. U. p. 203.
4680. Derselbe benachrichtigt die Äbtissinn zu Hervord von der Ernennung Wibalds zum Abt von Corvey,
und fordert sie auf, dessen Anordnungen die gebührende Folge zu leisten. Mart. et Durand L c.
p. 208. — Es leidet keinen Zweifel, dass diese beiden Schreiben in die angegebene Zeitfolge,
vor der Ankunft Wibalds in Corvey, gehören, und das letztere ohne Grund und Wahrschein-
lichkeit a. a. 0. erst in das Jahr 1148 gesetzt wird, während Wibald, wie aus der nachfolgen-
den Bestätigungs- Urkunde hervorgeht, schon 1147 das Stift Hervord bei dem König vertreten
hatte, ein späteres königliches Schreiben des obigen Inhalts also ganz zwecklos gewesen sein
würde.
1681. December 18. Ankunft Wibalds in Corvey. Wibaldi ep. 1. c. p. 309. — Es gelang ihm bald,
sowohl die Personen, welche dem abgesetzten Abt Heinrich noch anhingen, als die von dem
letzteren veräusserten Güter, sich wieder zu unterwerfen, und das Stift Corvey zu beruhigen.
L. c. p. 310. — Wibald behielt übrigens, neben Corvey, auch die Verwaltung der Abtei Stablo
bei, und wechselte zwischen beiden, wenn er nicht im Gefolge des Königs oder auf Gesandt-
schaften war, seinen Aufenthalt. So wird er unter andern in einer Urkunde Papst Adrians IV.
vom Jahre 1154 als Abt von Stablo genannt. Mart. et Durand Coli, ampliss. T. U. p. 129. —
Dass er auch in der Folge häufig an aUgemeinen Reichs- und Kirchengeschäften Theil nahm,
ergibt sich aus vielen seiner Briefe und anderen Urkunden, die nicht alle einzeln angeführt wer-
den können. Dass die Thätigkeit ftir seine Stifter nicht darunter litt, zeigt sich, ausser der
eignen Geschichte dieser Stifter, namentlich Corvey's, auch aus dem wiederholten Bestreben,
ihn für andere Stifter zu gewinnen. So wurde er (wahrscheinlich 1148) zum Abt des Lotharin-
gischen Klosters Vazor (Walciodorum) gewählt, was er aber nicht annahm. Wibaldi ep, 1. c
p. 349. Bei der, nach dem Tode des Erzbischofs Albero zu Bremen (1148), dort statt finden-
den Wahl (die den Erzb. Hartwig traf), soll Wibald viele Stimmen gehabt haben. L. c. p. 341.
Und bei der bevorstehenden Resignation Erzbischof Arnolds I. zu Cöln (1149 oder 1150) ver-
breitete sich das Gerücht, Wibald solle an dessen Stelle kommen. L. c. p. 395. 396.
4682. Der abgesetzte Abt Heinrich von Corvey, der, um seine Wiedereinsetzung zu bewirken, zum Papste
gereist war, kehrt unverriohteter Sache zurücL Wibaldi ep. 1. c. p. 308.
1683. Wernker, Bischof zu Mimigardevord, bestätigt dem Stifte Kappenberg den Zehenten zu Curethe und
/ zu Wesheim, welchen letzteren Graf Gerhard von Dale vorher zu Lehen hatte, nebst anderen
Gütern. A. 1146. Niesert M. U. S. 2. B. S. 163. (CCLV.)
1684. Bernhard, Bischof zu Paderborn, bestätigt die Schenkung eines Hauses zu Gerden an das von Ihurg
dahin verlegte Nonnenkloster, und gibt diesem zugleich die Kirche daselbst, nebst andern Gü-
tern. A. 1146, Episc. a. XH. Spilcker Beitr. IL ürk. S. 16. (CCLYI.)
1685. Jutta, Äbtissinn zu Hervord, gibt ihrem Convente, für ein Haus zu Rothe, ein Lehengut zu Iffiddel-
sten-Uflen, und bestätigt demselben ein Haus zu Hartbike. A. 1146. Bisher ungedruckt
(CCLYH.)
1147.
4686. Januar 29. Aufenthalt König Conrads IH. zu Fulda, wo der Abt Wibald, von ihm berufen, sich
bei ihm einfindet. Annal. Corb. L c. p. 14.
Digitized by VjOOQIC
ii4r 24
4687. Februar % (Festum purific. Hariae.) Grosser Reichstag za Frankfurth, wo König Conrad III. und
viele Fürsten, worunter Herzog Heinrich von Sachsen mit allen Sächsischen Bischöfen, auf die
Mahnung des heil. Bernhard, das Kreuz nehmen. Helmold. 1. c. p. 587. — Dass auch der Abt
Wibald daselbst anwesend war, ergibt sich aus Annal. Corb. I. c. und aus den nachfolgenden,
dort für ihn ausgefertigten Urkunden. — Was den beschlossenen Kreuzzug betrifft, so haben
die Westfalen sich von dem nach dem Oriente bestimmten Kreuzheere getrennt, und unter der
Leitung des Erzbischofs Albero zu Bremen, an einem Kreuzzuge gegen die jenseit der Elbe
wohnenden Slaven Theil genommen. Albert. Stad. 1. c. p. 274.
4688. König Conrad IIL bestätigt die Privilegien des Stiftes Corvey. D. Frankenvorde, a. 4447, R. a. X.
Schaten A. P. I. p. 538. Martene et Durand Coli ampliss. T. U. p. 604. (Vgl. bei CCLVIU.)
4689. Derselbe bestätigt, auf Bitten des Abtes Wibold zu Corvey, die PrivUegien des Stifts Hervord. D.
eod. Lamey Gesch. v. Ravensb. ürk. S. 9. (CCLVIII.)
4690. Derselbe incorporirt dem Stifte Corvey die bisherigen Nonnenklöster Kemnade und Fischbeck. D.
eod. in mehrfacher, theils Kemnade allein, theils Kemnade und Fischbeck zugleich betrelfender
Ausfertigung. Schaten A. P. I. p. 536. PauUini Hist. Visbecc. p. 57. (sehr fehlerhaft.) Martene et
Durand Coli, ampliss. T. II. p. 602. Ludewig Reliq. Mss. T. VII. p. 544. Chron. Gottwic. T. I.
p. 345. mit Abbildung. Falke C. Tr. Corb. p. 906., 907. (CCLIX.) — Die Incorporation des
Klosters Kemnade verwickelte in den nächstfolgenden Jahren den Abt Wibald in mancherlei
Streitigkeiten, nicht nur mit der abgesetzten Äbtissinn, sondern auch mit dem Erzbischof von
Bremen und dem Bischof von Minden, von denen in seinem Briefwechsel öfter die Rede ist»
deren Nachweis im Einzelnen aber hier zu weit führen würde, zumal sie kein erhebliches Re^
sultat gewähren.
4694. Derselbe fordert den Herzog Heinrich von Sachsen auf, das Vogteirecht über die Klöster Kemnade
und Fischbeck, welches er bisher von dem Könige zu Lehen trug, zu resigniiren, und dasselbe
künftig von der Abtei Corvey zu Lehen zu empfangen. Mart. et Durand Coli, ampliss.. T. H.
p. 207.
4692. Derselbe sendet die Bischöfe Bucco von Worms und Anselm von Havelberg, und den Abt Wibald
von Corvey an den Papst Eugenius, um demselben die Wahl und bevorstehende Krönung sei-
nes Sohnes Heinrich zum König anzuzeigen und wegen des bevorstehenden Kreuzzuges zu unter-
handeln. Mart. et Durand CoU. ampliss. T. H. p. 204. — Über Wibalds Reise nach Rom vgl.
auch Annal. Corb. L c. p. 44.
4693. März 30. Abt Wibald, mit den Bischöfen von Worms und Havelberg vom König an den Papst
gesendet, trifil mit diesem in Dijon zusammen. Der Papst empfängt ihn zwar, als königlichen
Gesandten und aus alter Bekanntschaft, sehr ehrenvoll, weigert sich aber, ihn als Abt von Cor-
vey anzuerkennen, weü die Translation einer Person von einer Kirche zur andern nicht ohne
päpstliche Genehmigung geschehen könne, und fordert einen ausführlichen Bericht über die
ganze Wahlverhandlung, Wibaldi ep. 1. c. p. 340. — um den letzteren zu veranlassen, schreibt
Wibald an den Convent zu Corvey. L. c. p. 499.
4694. AprU 4. Werner, Bischof zu Münster, Zeuge in einer Urkunde König Conrads IIL für das Marien-
Stift zu Aachen. D. Aquisgr. Kai. April. 4447, a. R. IX. Lacomblet Urkundenb. L S. 244.
4695. Mai 3. Gerold, Abt zu Werden, schenkt zu seiner Memorie den Brüdern zu Werden Güter zu Cot-
telbeke, Jenkila, Werdinghuson, Horrestede, Cothuservelde, Bogge, Liereke und Berge. FacC
a. 4447, V. Non. Maj. regn. Imp. Henrico IIL — In einem Nachtrage werden noch viele Renten
aus Gütern im Yest Recklinghausen, in der Grafschaft Mark u. s. w. genannt, welche derselbe
Abt dem Kloster Werden gegeben hatte. Aus dem liber priviL Werth. maj. foL 29. künftig in
den Nachträgen zu Seiberts Urkundenb.
Digitized by V^OOQIC
/
22 "4t.
4606. Der Prior und die übrigen ITdnche zu Corvey berichten dem Papst Eogenius die» in Gegenwart
und mit Rathe des Bischöfe Bernhard von Paderborn, geschehene Wahl des Abtes Wibald, rüh-
men dessen Verdienste nnd bitten um seine Bestätigung. S. d. Schaten A. P. I. p. 534. Marl
et Durand Coli, amphss. T. II. p. 200. Pertz Scriptor. T. III. p. 42. not. — In derselben Ange-
legenheit schrieb auch König Conrad III. zu Gunsten Wibalds an den Papst; Mart et Dur. I. c.
p. 498.; — und Graf Hermann (von Winzenburg, nach p. 235.) legte für die Rechtmässigkeit
der Wahl Wibalds ein Zeugniss ab. Ibid. p. 203.
4696b.Jun. 40. Fer. UI. Pentecostes.) Die mit vorstehendem Schreiben abgesandten BevoUmächtigteD des
Kapitels zu Corvey, Walter, Prior daselbst, und Heinrich, Propst zu Eresburg, treffen bei dem
Papste zu Saint- Denis ein. Wibaldi ep. 1. c. p. 344. — Bericht des Propstes Heinrich über
diese Reise. Ibid. p. 208.
4697. „ 47. Papst Eugenius III. bestätigt die Besitzungen des Klosters S. Heriberts zu Deutz (in Tai-
tio), worunter in Westfalen der Hof und die Kapelle zu Westhoven, die Kirche und der Hof za
Hatnecke, die Kirche nnd der Hof zu Heringen, der Hof und die Kapelle zu Pelechem, der
Hof zu Ardei, die Kirchen zu Unna, Boine, Bürge, Birtine, Affelterbeche, Demo, Daden, Kirch-
helle, Buron, Waldorp und Wattenscheid. D. Meldis XV. Kai. JuL 4447, pontif. a. UL Lacomblet
ürkundenb. I. S. 244.
4698. „ 22. Die Wahl Wibalds zum Abte von Corvey wird von dem Papste zu Meanx (Meldis) ia
einer grossen Versammlung bestätigt, und die Corvey'schen Abgesandten hierauf entlassen. Wi-
baldi ep. 1. c. p. 344.
4699. Noch vor der Rückkehr der Corvey'schen Gesandten hatte sich Wibald, zur Erfüllung der ihm von
dem Papste gestellten Bedingung, an den Feldzug gegen die heidnischen Luticier jenseits der
Elbe angeschlossen, wo er der Belagerung des Schlosses Dunin beiwohnte. Während dieser
Zeit überfällt der abgesetzte Abt Heinrich das Kloster Corvey, das jedoch kräftig vertheidigt
wird. — Vorher hatte derselbe bei dem Abt Hillin zu Haldensleben, einem gewesenen Conven-
tualen zu Corvey, Aufnahme und Schutz gefunden. Als dieser Abt, auf einer Fahrt nach Jeru-
salem, seinen Tod auf dem Meere fand, suchte Heinrich sich in dessen Abtei einzudrängen,
wurde jedoch von Friedrich, dem Vogle des Klosters, vertrieben. Wibaldi ep. 1. c. p. 3<i —
Der abgesetzte Abt Heinrich und seine Schwester, die abgesetzte Äbtissinn von Kemnade, die
später in Gesike wider Äbttissinn warde, machten auch in den folgenden Jahren dem Abte Wi-
bald und dem Stifte Corvey viele Noth, wovon in Wibalds Briefwechsel häufig die Rede ist
Hier kann jedoch dieser Händel , ohne zu grosse Weitläuftigkeit, und der mangelnden Zeitbestim-
mung wegen, ohne zu grosse Unbequemlichkeit, nicht im Einzelnen gedacht werden. Hehreres
davon enthält der schon öfter allegirte Brief Wibalds an den Bischof von Hildesheim, I. c. p.
304—316.
4700. August 44. Arnold, Erzbischof zu Cöln, genehmigt, dass sein Ministerial Radolf sein Lehngnt zu
Bovenchusen an die Kirche zu Scheda überlässt Act. Sosacii XIX. KaL Septembr. 4447, Conr.
R. a. X. pontif. a. X. Unter den Zeugen befinden sich die Pröpste üdelrich zu Soest und Werner
zu Minden; Adalbert, Dechant zu Soest; Graf Otto von Rineck und sein Sohn Otto; Graf Otto
von Ravensberg; Heinrich von Volmudstein; u. a. m. Seibertz Drkundenb. I. S. 62.
4704. September 8. (In nativitate b. Mariae.) Abt Wibald kehrt aus dem Feldzuge gegen die Slaven (wo
er der Kirche zu Corvey die von Kaiser Lothar an dieselbe geschenkte Regio Ruiana wieder
zu gewinnen, jedoch vergebens, hoffte) nach Corvey zurück, und findet dort, in Folge der Un-
ternehmungen des abgesetzten Abtes Heinrich, einen sehr verwirrten Zustand. Wibaldi ep. L c.
p. 34.2. — Unter dem, ohne nähere Bezeichnung genannten Kaiser Lotbar ist offenbar kein an-
derer, als der nächstvorhei^egangene K. Lothar vo» Sadisea au verstehen.
Digitized byL^OOQlC
1141. 23
4702. Oktober 17. König Conrad IIL bestätigt dem Abte Lambert zu Werden die Privilegien seines Stif-
tes, besonders das SchifEaihrtsrecht. Act. Niumego XVI. KaL Novembr. 4447, a. R. X. Unter
den Zeugen ist Werner, Bischof zu Münster, Lacomblet Urkundenb. I. S. 245.
4703. Arnold l, Erzbischof zu Cöln, schenkt dem Stifte Werden, auf Bitten des dortigen Abtes Lambert,
den Noval-Zehenten zu Wagenheim im Kirchspiel Friemersheim. A. 4447, Lacomblet Urkundenb.
L S. 248,
4704. Bernhard, Bischof zu Paderborn, bestätigt dem Kloster S. Petri und Pauli daselbst die demselbeE
von einem Cerocensualen der Kirche zu Curbeke geschenkten Güter zu Everenscenghusen und
Auenhusen. A. 4147, Conr. R. a. X. Bisher ungedruckt, (CCLX.)
4705. Philipp, Bischof zu Osnabrück, entscheidet den Streit wegen der Parochial- Grenzen zwischen der
Dom- und Johannis-Kirche zu Osnabrück. A. 4447. Moser 0. G. IL S. 286. s. W. VUL S. 80.
(CCLXI.)
4706. Heinrich, Herzog zu Sachsen, resignirt dem Köm'g Conrad die Vogtei des Klosters Kemnade, und
empfängt dieselbe, nachdem dieser sie dem Abt Wibold übertragen, von letzterem wieder zu
Lehen. Act. Bruneswich a. 4147, Conr. R. a. X. Schaten A. P, L p. 537. Falke C. Tr. Corb.
p. 909. (CCLXII.)
4707. Derselbe schenkt der Kirche zu Wildeshausen sein Gut Cachesem und den Hof zu Goldenstide. Act
Bruneswich a. 4147, Conr. R. a. X. Moser O. G. lU. S. 224. s. W. VlIL S. 144.; mit der falschen
Jahrzahl 1197; richtiger: Zeitschr. f. vaterL Gesch. u. Alterthumsk. VI. S. 234.
4708. Vereinbarung des Abtes Wibald, des Kapitels und der Ministerialen der Kirche zu Corvey, betref-
fend die Erstattung der zu Bedürfnissen des Stifts verwendeten Kirchenscbätze. A. 4147, Wie-
boldi abb. L Mart. et Durand Coli, ampliss. T. II. p. 475. Kindlinger M. B. 11. ürk. S. 475.
(CCLXin.)
4709. Udelricus, Propst zu Soest, ist Zeuge in einer Urkunde Erzbischof Arnolds /. zu Cöln, für das Stift
Mariae ad gradus daselbst. Act. Colon, in publice conventn, a. 4447. Lacomblet Urkundenb. L
S. 248.
(4U7— 4453.)
4710. Papst Eugenius beauftragt, auf Bitten des Abtes Wibald und der Mönche zu Corvey, den Bischof
Anselm zu Havelberg, dem Stifte Corvey zum Besitz der von Poppe von Blankenbnrg ihm un-
rechtmässig vorenthaltenen Güter zu Croppenstedt und Groningen zu verhelfen. S. d. Mart. et
Durand Coli, ampliss. T. IL p. 211. und daraus Riedel Nov. Cod. dipL Brandenb. DI. S. 81.
4741. Derselbe befiehlt dem Canonicus Reinher zu Havelberg, dem Stifte Corvey die 20 mansos tu Ccofi*
penstede, die er demselben unrechtmässig entzogen, wieder einzuräumen. S. d. Mart. et Durand
1. c. p. 212. und daraus Riedel a. a. 0.
4712. Wibald, Abt zu Corvey, bittet den Papst Eugenius um einen Befdil an den Biächof von Minden,
wonach dieser seine Diöcesanen Thiderich von Rekelingen und dessen Söhne R^imbert und
Thiderich, unter Androhung der Excommunication anhalten soll, von ihren AngriflEm auf Güter
der Kirche zu Kaminade abzustehen und dafür Ersatz zu leisten. S. d. Mart et Durand 1. c.
p. 414. — Das päpstliche Mandat ist auch erfolgt. L. c. p. 437. — Diese und die beiden voi^
hergehenden Urkunden sind nach der Regieningszeit des Papstes bestimmt, der 4453 starb«
4743. Derselbe verwendet sich bei dem Erzbischof Heinrich zu Mainz für die Trennung der Ehe Yolkwins
von Schwalenberg. S. d. Mart. et Durand 1. c. p; 468. Falke C Tr. Corb. p. 222. ~ Erzbischof
Heinrich L, der 4442 zur Regierung kam, wurde 4453 abgesetzt.
Digitized by
Google
^ 114T — il48.
(1U7— i158.)
1744. Wicbold, Abt zu Gorvey, beurkundet, dass sein Ministerial Conrad von Nathesungen zwei Mühlen
zu Horhusen, zu Gunsten des Conventes zu Gorvey aufgelassen, und demselben eine Hove za
Nathesungen, nebst andern Gütern, zu seiner Memorie geschenkt hat S. d. Falke C. Tr. Corb.
p. 657. mit dem Datum: Act. Corbeiae III. Kai. Mart. 1153, prael. Wib. a. YII. ob willkürEch
ergänzt, oder nach einer andern Ausfertigung, wofür die Quelle verloren gegangen? — (CQLXIV.)
1715. Derselbe bestimmt die Rechte derjenigen Personen, welche sein Ministerial Conrad von Kaminata
der Eigenhörigkeit entlassen und der Kapelle S. Dionysii bei Kaminata wachszinsig gemacht hat.
S. d. Wigand Gesch. v. Corvey, S. 230. (CCLXV.) — Die Zeit dieser und der vor. ürk. ist nor
nach der Regierungszeit des Abtes Wibald zu bestimmen.
(1147—1162.)
1716. Philipp, Bischof zu Osnabrück, gibt der Johannis- Kirche daselbst den Mitgebrauch der Engheter
und Vener Mark zurück. S. d. Stüve Gesch. d. Stadt Osnabrück I. S. 124. (CCLXVI.) — Der
Dompropst Alvericus und der Domdechant Tiemmo, die als Zeugen genannt sind, kommen zwi-
schen den oben genannten Jahren urkundlich vor.
1148.
1717. Die irdischen Überreste des gewesenen Grafen Godefrid von Kappenberg, welche bisher in dem
Kloster Ilbenstadt in der Wetterau geruhet, wurden von seinem Bruder Otto für das Kloster
Kappenberg in Anspruch genommen; da aber die Mönche zu Ilbenstadt sich dieser Forderung
widersetzten, so vereinigte man sich endlich wegen einer Theilung, wonach der obere Theil
des Körpers in Ilbenstadt bleiben, der untere aber nach Kappenberg abgeliefert werden sollte,
wo derselbe am 12. Februar (prid. Id. Febr.) 1148 ankam. Yita Godefr. in AA. SS. Januar.
T. I. pag. 854.
1718. März 30. Papst Eugenius HI. nimmt das Kloster Helmwardeshausen, auf Bitten des dortigen Abtes
Conrad, in seinen Schutz und bestätigt ihm die freie Wahl des Abtes und des Vogtes. D. Remis
in. Kai. April, s. a. Schaten A. P. I. p. 542. — Die Synode zu JKheims fand, wie andere voll-
ständig datirte Urkunden desselben Papstes beweisen, im Jahre 1148, und zwar, wie der Abt
Wibald, der auch auf derselben gegenwärtig war, angibt, medianle Quadragesima statt Wib.
ep. 1. c. p. 312. — Vorher halte sich der Papst in Trier aufgehalten, wo Wibald auch schon
bei ihm war. L. c.
1719. April 5. Derselbe billigt die von seinem Legaten, dem bereits verstorbenen Kardinal Thomas,
geschehene Absetzung des vormaligen Abtes Heinrich zu Corvey. D.Remis, Non. April s. a
Mart. et Durand Coli, ampliss. T. IL p. 241.
1720. „ „ Derselbe beauftragt den Erzbischof von Bremen und die Bischöfe zu Minden und Verden,
für die Wiedererstattung der Güter des Klosters Kaminata, welche die von dem papstL Legaten
und Kardinal Thomas abgesetzte Äbtissinn Judith, nach ihrer Absetzung noch veräussert hatte,
zu sorgen. D. eod. Mart et Durand 1. c. p. 240.
1721. Oktober 8. Anniversarium Abt Heinrichs II. zu Corvey. Drei der jüngeren, dem abgesetzten Abt
Heinrich L anhangende und mit der gegenwärtigen Ordnung unzufriedene Mönche, weigern sich,
an der Feier desselben Theil zu nehmen, und verursachen dadurch Unruhen, welche Abt Wibald
d^i Mönchen zu Stablo bekannt macht, mit der Verwarnung, die widerspenstigen Mönche, wenn
sie vielleicht dorthin kommen sollten, nicht aufzunehmen. Wibaldi ep. L c. p. 274.
>'4722. Heinrich, Herzog zu Sachsen, und Wemker, Bischof zu Münster, unternehmen einen neuen Kriege
''^^ zug gegen die Slaven. Chron. S. Pantal. L c. p. 934. t OOölP
igi ize y ^
1148. 26
4723. Wemher, Bischof zu Münster, befreit die Kirche zu Bozenzel von den Archidiaconal- Abgaben,
unter der Bedingang, dass daselbst jährlich nur eine Synode, ohne Kosten des Pfarrers und der
Parochianen, gehalten werden soll. A. 4U8. Niesert M. ü. S. 2. B. S. i70,
4724. WibaU, Abt zu Corvey, verpachtet Güter zu Meretha an Conrad de Orto, für 4 Mark Silbers,
welche er jährlich am Tage Jacobi zu Koiforde an den Kämmerer oder einen Boten des Klo-
sters bezahlen soll Act. ap. Anlon in praesentia Heriberti Traject. Episc. a. 1148. Mart et Du-
rand Coli, ampliss. T. IL p. 289. — Die Urkunde, obgleich Wibald den Titel eines Abtes von
Corvey fuhrt, scheint sich doch auf das Kloster Stablo zu beziehen.
4725. Derselbe ordnet das streitige Yerhältniss der zur Custodie des Stifts Corvey gehörigen Zehenten zu
Niem und Heflike, worüber der Propst Beinher zu Eresburg und Graf Elver von Horhusen in
Streit waren, dahin, dass jeder dieser beiden berechtigt sein soll, die Hälfte der gedachten
Zehenten jährlich am Abend Jacobi von dem Custos zu Corvey mit 30 Schillingen zu lösen;
nach dem Tode des Grafen Elver 'soll aber dessen Hälfte frei zur Verfügung des Custos zu
Corvey zurückfallen. S. d. Mart. et Durand Coli, ampliss. T. U. p. 320. — Die Sache, die noch
zur Zeit des Abtes Heinrich II. begonnen hatte, währte, der Urkunde zu Folge, in das dritte
Jahr; die Entscheidung muss also wohl dem zweiten Jahre Wibalds, 4148, angehören.
4726. Lambert, Abt zu Werden, beurkundet, vor dem Gerichte zu Cruizberg, von dem Herrn Heinrich
von Kastere den Hof Angere gekauft zu haben. Act. eo tempore et anno, quo Hierosolimam
expeditionem universitas Christianorum majore principio quam fine reddidit mirabilem; a. 1148,
in placito palatini comitis Herimanui. Lacomblet Urkundenb. L S. 249.
4727. Conrad, Abt zu Paderborn, beurkundet, dass einige freie Leute aus der Stadt Beilethe sich dem
Altare der Apostel Petrus und Paulus im Kloster zu Paderborn zu eigen gegeben, unter der
Bedingung, dass jede grossjährige Manns- oder Frauensperson jährlich 2 Pfennige schwerer
Münze (duorum nummorum gravioris monetae censum) an gedachten Altar entrichten, beim To-
desfalle eines Mannes das beste Stück Vieh, bei dem einer Frau aber das beste Kleidungsstück
an den Custos der Kirche abgeliefert, für dieHeirath aber nichts gegeben werden soll. A. 4148.
— Die Urkimde ist, jedoch nicht ganz vollständig, in einer Erneuerung des Abtes Albert ent-
halten, deren Datum erloschen ist. Überhaupt ist die Charte so beschädigt, dass eine wörtlich
getreue und vollständige Abschrift nicht mehr gegeben werden kann. Auch das Siegel ist ver-
loren gegangen.
4728. Baldemn, Abt zu Liesbom, bestimmt, mit Einwilligung der Brüder und Ministerialen des Klosters,
so wie des Vogtes Everwin, die Bechte einer eigenhörigen Familie. Act. Lisberne a. 1148,
Conr. B. a. X. Bisher ungedruckt. (CCLXVII.)
4729. Beatrix, Äbtissinn zu Herse, gibt dem Kloster Gerdine, um der Armuth desselben abzuhelfen, 45
Hoven, nehmlich 42 im Walde Osninc, 2 zu Hechusen und eine zu Wiggrimissen. A. 4148,
Conr. B. a. XI. Wigands Archiv IV. S. 73. V. S. 328. (CCLXVUI.)
(4448—4453.)
4730. Papst Eugenius befiehlt dem Abte Wibald zu Corvey, den Canonicus Godebold zu Minden, bei
Strafe der Excommunication, zur Herausgabe der Kirche zu Hemeringen und anderes, was er
einem gewissen Everard unrechtmässig entzogen, anzuhalten. D. Albani X Kai. Jul. s. a. Mart
et Durand Coli, ampliss. T. IL p. 435. — Das Jahr ist nicht genauer zu bestimmen, als dass
die Urkunde in die letzten Jahre des Papstes gehören muss, die derselbe, nach seiner Rück-
kehr aus Frankreich, in Italien zubrachte. — Dass Wibald diesen Auftrag vollzog, ergibt sich
aus dessen Briefen, 1. c. p. 435. (Nr. 252.) und dem endlich durch seine Vermittlung zwischen
den streitenden Parteien geschlossenen Vergleiche, 1. c. p. 466. u. 467. (Nr^jl^^g^^^j^J^OOQlC
Regeita hist. V^estfal. IL 4 ^
26 1149.
1U9.
4731. Januar 4. Papst Eugenitis verbietet dem Abt Wibald und dem Kapitel za Corvey die Wiederauf-
nahme des abgesetzten Abtes Heinrich. D. Viterb. Kai. Januajr. s. a. Mart. et Durand ColL am-
pliss. T. IL p. 293. — Da die Urkunde nicht lange nach den früheren ähnlichen Verhandlungeo
(Nr. 4719.) ausgestellt sein möchte , so kann sie nicht füglich in ein anderes als dieses Jahr
gesetzt werden.
4732. Februar 8. Theoderich, Graf der Stadt Höxter, war von Reinher de Porta der iaitwissenschaft an
einem, gegen den Abt zu Corvey verübten Pferdediebstahl angeklagt und deshalb zum Zwei-
kampfe gefordert worden, wozu er sich auch, um sich von dem allgemeinen Hasse zu reinigen,
verstanden hatte. Ihre Standesgenossen (Gondomestici) hielten dies jedoch für unzulässig, und
auf deren Bitte setzte der Abt Wibald ein aus acht seiner Ministerialen bestehendes Schieds-
gericht nieder, nach dessen Ausspruche Theoderich durch einen auf die Reliquien des heiL Vi-
tus abgelegten Eidschwur seine Unschuld bewähren und 12 Bürgen stellen musste, nichts Feind-
seliges gegen den Abt wissentlich zu unternehmen; worauf der Abt ihn wieder in seine Gnade
aufnahm. Act. Corbeiae VI. Id. Februar. 4149, praelationis Wibaldi abb. in Corb. eccl III. Un-
ter den Anwesenden waren die Grafen Adelbert von Everstein und Widikind von Swalenberg.
Mart. et Durand Coli ampliss. T. IL p. 330.
4733. August 21. Bernhard, Bischof zu Paderborn, und Wibald, Abt zu Stablo, gegenwärtig bei einer
von König Conrad IlL ertheilten Rechts -Entscheidung in einer Jurisdictions- Angelegenheit des
Klosters S. Remigii. Pertz. Leg. T. II. p. 564. (Wahrscheinlich zu Frankfurth, wo der König
am 24. Aug. d. J. eine Urkunde ausstellte. Vgl. Böhmer Reg. S. 120. Nr. 2283.) — Ahi Wäald,
vom König, nach dessen Rückkehr vom Kreuzzuge, nach Frankfurth berufen, wo er zu Folge
der vorigen Angabe, und der in seinen Briefen enthaltenen Nachrichten, auch eintraf, kam spä-
ter, auf des Königs Aufforderung, mit grossem Gefolge nach Bamberg, wo er gegen 10 Wochen
zubrachte. Wibald. ep. 1. c. p. 442.
/734. September 16. Die nach Kappenberg abgelieferten Überreste des heil. Godefrid (s. Nr. 1747.)
werden daselbst, durch den Bischof Werner von Münster, mit grosser Feierlichkeit in einem
besonders dazu erbauten Sacrarium niedergelegt AA. SS. 1. s. c.
4735. Arnold, Erzbischof zu Göln, bewilligt den Eingesessenen des Kirchspiels Bremen (im Herzogthnm
Westfalen) das Recht der freien Wahl ihres Pfarrers, nachdem der Propst und das Kapitel der
Kirche S. Georgii, welcher diese Pfarrei vormals ihcorporirt gewesen, darauf Verzicht gethan
haben. A. 1149. Kindlinger Volmest. IL S. 9. Seiberte Urkundenb. I. S. 64. — Die Einwohner
des Kirchspiels werden in dieser Urkunde cives genannt.
4736. Bernhard, Bischof zu Paderborn, beurkundet die Stiftung eines Nonnenklosters BenedicUner-Ordens
zu Wilbodessen und dessen Ausstattung mit den von verschiedenen Personen dazu geschenkten
Gütern. Act. apud Swalenberg in Monasterio S. Mariae, a. 1149, Cour. R. a, XII. Episc. a. XXII.
Schalen A, P. I. p. 543. Der Abdruck ist jedoch unzuverlässig, und das Original leider nicht
mehr nachzuweisen. Vgl. jedoch Nr. 1855.
1737. FhiUpp, Bischof zu Osnabrück, bestimmt die Grenzen der Parochien Lengerich und Ladbergen. Act.
in Ossenbrugge a. 1149. Moser 0. G. IL S. 288. s. W. VIII. S. 82. (CCLXIX.)
1738. Derselbe gibt der Johannis- Kirche zu Osnabrück mehrere Zehenten, die ihm von deren bisherigen
Innhabem zu diesem Behufe resignirt worden. D. Osemb. a. 1149. Moser s. W. VIII. S. 315.;
unvollständig. (CCLXX.)
4739. Wibold, Abt zu Corvey, bestätigt dem Propste Hedenrich zu Groningen mehrere von andern wider-
rechtlich in Besitz genommene Güter. D. Corb. a. 1149, ord. in Corb. a. IV. Mart et Durand
CoU. ampliss. T. U. p. 370.; fehlerhaft. (GCLXXI.)
Digitized by L^OOQ IC
1150 — 1151. 27
4150.
4740. König Conrad IIL bestätigt, auf Bitten des Abtes Wibold zn Corvey, und auf Grund der Entschei-
dung der Fürsten und Ministerialen des Reichs, die Entscheidung der Corvey'schen Ministerialen
gegen die Anmassungen, welche sich die dortigen Drosten und Schenken, besonders Rabano
und sein Bruder Liudolf, in der Verwaltung der Lebensmittel erlaubt haben. AcLSpirae a. 4150,
Conr. R. a. Xll. Wib. abb. a. IIL Schaten A. P. I. p. 545. Mart. et Durand Coli, ampliss. T. II.
p. 607. (CCLXXII.) — Der Aufenthalt des Königs in Speyer fällt in den Februar d. J.
4741. Derselbe bestätigt dem Abte Wicbold zu Corvey und dessen Nachfolgern die Bergwerke zu Eres-
burg. D. ap. Wyrtzeburg a. 1150. Schaten A. P. I. p. 547., mit dem falschen Ausstellungsorte
Wizzeburg; und hiernach Seibertz Urkundenb. L S. 67. (CCLXXIII.) — Der König befand sich
sowohl im Julius als im December d. J. in Würzburg.
4742. December 1. Philipp, Bischof zu Osnabrück, beurkundet, dass Graf Heinrich von Tekeneburg und
seine Brüder Otto, Thiderich und Gerhard, der Kirche zu Osnabrück den Hof zu Wersen und
mehrere andere Güter geschenkt haben, und vermehrt ihnen dafür ihre Lehen, unter andern
mit den Lehengütern des Pfalzgrafen Otto von Rinecke. D. Osnabr. Kai. Dec. 1150. Jung Hist.
Comit. Benthem. Cod. dipl. p. 11. Moser O.G. IL S.289. s.W. VIII. S.83.; fehlerhaft. (CCLXXIV.)
4743. Werner, Bischof zu Münster, bestätigt einen Vertrag zwischen der Kirche zu Kappenberg und dem
bischöflichen Ministerialen Ruthard, wegen der Ablösung des Zehenten von dem Kappenbergi- ^
sehen Gute zu Lenclere. A. 1150. Niesert M. U. S. 2. B. S. 475., mit der falschen Jahrzahl
4151. (CCLXXV.)
4744. Lambert, Abt zu Werden, beurkundet, von einem Edlen Ruoric dessen väterliches Erbe zu Bud-
berg, nehmlich die halbe Kirche daselbst mit allem Zubehör, für 90 Mark Silbers, welche dem-
selben durch die Hand des Grafen Herimann von Hardenberg ausgezahlt worden, erkauft, und
seinem Vetter Gerhard, um dessen Einwilligung zu erlangen, ein Talent zu Lehen gegeben zu
haben. Act. in loco Horna, in placito comilis Adolfi de Saphenberg, a. 1150. Lacomblet Urkun-
den!). L S. 252,
4745. Jutta, Äbtissinn zu Hervord, beurkundet die Erbfolge in mehreren, der Kirche zu Hervord zuste-
henden Ministerialen -Gütern. S. d. Bisher ungedruckt. (CCLXXVI.) — Die, aller Zeitangaben
ermangelnde, der Form nach aber der Mitte des 42. Jahrhunderts angehörige Urkunde, kann
nur muthmasslich hieher gesetzt werden, da auch Anfang und Ende der Regierung dieser Äb-
tissinn nicht mit Bestimmtheit anzugeben sind«
4151.
4746. König Conrad 111, nimmt das Kloster Liesbom, und das Kloster S. Marien zu Münster, mit ihren,
im Gebiet Remagen gelegenen Besitzungen, in seinen Schutz. A. 4151. Kindlinger Volmest. IL
S. 13. (CCLXXVIL) — Die aufgeführten Zeugen machen es wahrscheinlich, dass die Urkunde
in Cöln oder Soest ausgestellt ist, und der dortige Aufenthalt des Königs muss in die zweite
Hälfte des April oder die erste des Mai fallen; denn Ostern, 8. April, war derselbe in Speyer,
und am 17. Mai (vgl. die folg. ürk.) in Nim wegen.
4747. Mai 47. Auf Verwendung Wibalds, Abtes zu Stablo und Corvey, bestätigt König Conrad HL die
Privilegien des Klosters Vazor (Walciodorensis). Unter den Zeugen befinden sich die Bischöfe
Werner von Münster und Philipp von Osnabrück, so wie der Abt Wibald selbst. Act in palatio
Noviomagi XVI. Kai. Jun. 4151, R. a. XIV. Martene et Durand Coli, ampliss. T. IL p. 456. -
4748. König Conrad HL ladet den Abt Wibald ein, auf Maria Geburt (8. September) nach Nürnberg zu
kommen, um von dort aus eine Gesandtschaft an den Papst anzutreten. S. d. Mart. et Dur.
I. c. p. 438. j
4* DigitizedbyC^OOgle
28 ii51.
4749. August 9. (VigHia LaurenciL) ^'Vlbald reist von Corvey ab nach Stablo. — Von hier aus beantwortet
er das vorhergehende Schreiben dos Königs, und lehnt die ihm angetragene Reise ab, wegen
der grossen Kosten, die ihm die Fehde Thiderichs von Rikelingen und andere Unruhen in Nie-
darsachsen verursacht haben. Mart. et Dur. 1. c. p. 441. — In einem, auf dieselbe Angelegen-
heit bezüglichen Briefe an den königlichen Kanzler, Propst Arnold zu Cöln, zählt Wibald die
grossen Kosten auf, die er schon in Angelegenheiten des Königs verwendet L. c. p. 442. —
Nach den folgenden Briefen (Nr. 262 — 265.; 1. c. p. 443. sq.) liess indessen der König von sei-
ner Forderung nicht nach, lud vielmehr den Abt Wibald auf Michaelis (29. Sept.) nach Regens-
burg ein, und versprach, ihm die Kosten zu vergüten; worauf Wibald, nach wiederholter Yor-
gtellung der Schwierigkeiten, doch endlich auf des Königs Verlangen einging. Die Einladung
3iach Regensburg wurde indessen abgeändert, und Wibald vielmehr von dem Könige auf den
achten Tag nach Maria Geburt (45. Sept.) nach Würzburg eingeladen (Pertz Leg. T. II. p. 87.),
wo wir beide auch im September (vgl. Nr. 1752.) wirklich 6nden.
4750. September 3. Wicbold, Abt zu Corvey, schenkt dem Convente daselbst, zu seiner Memorie, und
zar Feier des Festes des heil Remaclus, den Berg des heil. Michaels mit der Kirche und an-
derem Zubehör. Act. Corb. in Capitulo, die S. Remacli 1451, praelat. Wib. abb. Corb. a. VI.
PauUini Bist. Visbecc. p. 65. Martene et Durand Coli, ampliss. T. II. p. 610. (CCLXXYIIL)
4761. „ . . Vor der Abreise des Abtes Wibald von Corvey auf den Reichstag und zu der ihm
aufgetragenen Gesandtschaft nach Rom, kam, durch Vermittelong des Dompropstes Werner und
des Magister Conrad von Minden, eine Sühne zwischen dem Bischof von Minden und dem Stifte
Corvey zu Stande, worin der Bischof die Einverleibung der Güter des Klosters Kemnade in das
Stift Corvey anerkannte. Diese Sühne wurde auch in Paderborn, vor dem dortigen Bischof
Bernhard, bestätigt. Wibaldi ep. ap. Mart. et Dur. I. c. p. 446.
4752. „ . . Auf Bitten des Abtes Wibald zu Stablo und Corvey, «qui Imperio nostro diu mul-
tumque domi ac militiae deservivit,» bestätigt König Conrad HL die Besitzungen des Klosters
Floreff. Wibald ist auch unter den Zeugen wieder genannt. D. Wirciburch a. 1151, R. XIV.
Hiraei Opp. T. IV. p. 205. — Dass der Reichstag zu Würzburg im September (medio meuse
Septembri) statt fand, sagt König Conrad III. in seinem Schreiben an den Papst; Mart et Dur.
Coli, ampliss. T. 11 p. 499.; und an die italienischen Städte; Pertz. Leg. T. II. p. 87. — Von
einem, auf diesem Reichstage beschlossenen Kriegszuge nach Sicilien und Apulien berichtet Wi-
bald in einem Briefe an den Byzantinischen Kaiser Manuel, 1. c. p. 496.; wo auch die anwesen-
den Bischöfe u. A. genannt werden, unter denen sich aber keiner aus Westfalen befindet.
4753. „ . . König Conrad IIL bezeugt dem Bischof Heinrich zu Minden seine Zufriedenheit we-
gen der, obgleich spät erfolgten, Aussöhnung mit dem Abte von Corvey, und fordert ihn auf,
demselben gegen die Friedensstörungen Thiderichs von Rikelingen zu helfen. S. d. Mart et
Dur. 1. c. p. 448.
4754. Von Würzburg aus, unternahm Wibald die Gesandtschaftsreise an den Papst, in Beziehung auf des
Königs Conrad bevorstehenden Römerzug. Vgl. des Königs desfallsiges Schreiben an den Papst»
1. c. p. 499., und des Papstes, den Empfang .der Gesandten anzeigende Antwort, ibid. p. 503.
4755. November 13. Die Bischöfe Heinrich von Minden und Bernhard von Paderborn sind Zeugen in
einer Urkunde König Conrads HL für das Kloster Gratia Dei an der Saale. Act. in Castro AI-
denburch, Id. Novembr. 1151. Original im K'önigl. Geheimen Staats -Archive zu Berlin. Lude-
wig Reliq. Mss. T. XI. p. 539-, mit dem falschen Datum II. Id. Novembr. 1150.
4756. Wemher, Bischof zu Münster, bestätigt dem Kloster S. Marien daselbst die zur Zeit der Äbtissinn
Hathewigis erworbenen Güter zu Wurme, Unkenthorpe u. a. m. A. 4151. Niesert M. U. S. 2. B.
S. 172. (CCLXXIX.)
Digitized by L^OOQ IC
1151 — lisa. 29
4757. Derselbe bestätigt die Besitzungen des Klosters Asbeke* A. 1451. Bisher nngedmckt. (CCLXXX.)
4758. Derselbe schenkt dem Kloster Asbeke die Höfe zu Billerbeke, Buren und Alnon, und eine Hove zu
Beckehem. Act. in Legden, s. d. Bisher angedruckt. (GCLXXXI.)
4759. Derselbe beurkundet, dass Amelong von Schibbroke einen Zehenten im Kirchspiel Willeberge, mit
dem er belehnt war, zu Gunsten des Klosters Asbeke resignirt hat. S. d. Bisher ungednickt.
(CCLXXXn.) — Die Übereinstimmung der Zeugen macht es wahrscheinlich, dass diese beidea
undatirten Urkunden mit der vorhergehenden gleichzeitig sind.
4760. December 7. Wemher, Bischof zu Münster, stirbt. Todestag nach dem Necrol. eccl. maj. Honaster.
Andere setzen den 1. December. — Sein Nachfolger war Friedrich, ein Canonicus derselben ^
Kirche. Chron. S. Pantal. 1. c. p. 934., das aber irrig den Tod des Bischofs Wernher in das
Jahr 1150 setzt.
4764. Gerhardus Bunnensis praepositus, Fridericus frater ejus postea Monasteriensis episcopus, Zeugen in *
einer Urkunde des Abtes Nicolaus von Siegburg. S. d. Laoomblet Urkundenb. I. S. 253. — Im
August 1149 war des Abtes Nicolaus Vorgänger Guno noch am Leben; die beurkundete Hand-
lung kann also nicht vor 1150 vorgegangen sein; die Erwähnung, dass Friedrich nachher Bischof
von Münster geworden (die natürlich nur daraus zu erklären ist, dass die Urkunde einige Zeit
nach der Handlung ausgefertigt wurde), lässt aber vermuthen, dass die Sache kurz vor jener
Beförderung, also im Jahre 1151, geschah.
(i454_4456.)
1762. Die unter dem Erzbischof Hermann von Göln geschehene Aufnahme von zwei freigeborenen Perso-
nen in das Wachszinsrecht des Hofes zu Hagen, wird in Gegenwart Erzbischof Arnolds H. er«
neuert. S. d. v. Steinen Westfäl. Gesch. St. 22. S. 1526. — Die Zeit ist nur nach den Regirangs?
Jahren des ErzbischoCs zu bestimmen.
1152.
4763. Januar 9. Papst Eugenxus fordert, auf die Beschwerde des Abtes Wibald von Corvey, den Erz*
bischof Hartwig zu Bremen auf, seine Parochianen Odiko, Ricbert, Theder, Rainer und Her-
mann, zur Herausgabe der, in seinem Bisthum gelegenen, von der abgesetzten Äbtissinn Judith
unrechtmässig veräusserten Güter des Klosters Kaminata anzuhalten, und keine Eingriffe in die
Corvey'sche Fischerei zu Hokwar zu gestatten. D. Signiae Y. Id. Januar, s. a. Mart et Dur. Coli,
ampliss. T. H. p. 505.
4764. „ „ Derselbe fordert den Erzbischof Heinrich zu Mainz auf, zum Besten des Abtes Wibald
und der Kirche zu Corvey, für die Rückgabe des von einigen seiner Parochianen widerrechtlich
in Besitz genommenen Gutes Ostoph zu sorgen. D. eod. L. ciL p. 506.
4765. „ „ Derselbe fordert den Bischof Bernard zu Paderborn auf, seinen Parochianen Widikind
(von Schwalenberg) , welcher den Kirchhof des Klosters Corvey gewaltsam überfallen, für 400
Mark Wachs geraubt und die Kapelle am Eingange des Kirchhofs entweiht hat, zum Ersatz des
verübten Schadens, bei Strafe des Bannes, anzuhalten. D. eod. L. c. p. 506.
4766. „ „ Derselbe fordert den Bischof Ulrich zu Halberstadt auf, für die Zurückgabe der von eini-
gen seiner Parochianen, zum Nachtheil des Stifts Corvey, widerrechtlich in Beschlag genomme-
nen Zehenten zu Groningen zu sorgen. D. eod. L. c, p. 507.
4767. „ „ Derselbe fordert den Bischof Hermann zu Utrecht auf, die in seiner Diöcese gelegenen
Besitzungen des Stiftes Corvey, namentlich die Kirche zu Linewert und das Gut zu Merthen,
gegen widerrechtliche Angriffe zu schützen. D. eod. L. c. p. 507.
4768. n n Derselbe ermahnt den Herzog Heinrich von Sachsen, dem Abte Wibald zn Corvey zur j
Digitized byCjiÖOQlC
30 ii5>-
Wiederbesitznahme und Erhaltung der seiner Kirche zuständigen Güter zu verhelfen. D« eod«
L c. p. 508.
4769. Januar 9. Derselbe fordert, auf die Beschwerde des Abtes Wibald zu Corvey, den Bischof zu
Verden auf, seinen Bruder Hungold und andere seiner Parochianen zur Erstattung der unrecht-
mässig in Besitz genommenen GMtcr des Klosters Kaminata anzuhalten. D. eod. L. c. p. 508.
4770. „ „ Derselbe bezeugt dem Bischof zu Minden seine Zufriedenheit wegen seiner Aussöhnung
mit dem Abte Wibald zu Corvey, und fordert ihn auf, diejenigen seiner Parochianen, welche
noch im unrechtmässigen Besitz von Gütern des Klosters Kaminata sind, zur Erstattung dersel-
ben anzuhalten. D. eod. L c. p. 509. — Dass die hier aufgezählten päpstlichen Urkunden in
das Jahr 4152 gehören, leuchtet daraus ein, weil sie sich auf Wibalds Anwesenheit in Rom be^
ziehen, die, wie wir aus dem Vorhergehenden wissen, gegen das Ende des Jahres 4454 statt
fand.
4771. Abt Wibald zeigt dem Prior und den Brüdern zu Corvey an, dass er von seiner Gesandtschaft nach
Rom, nach glücklicher Ausführung seiner Aufträge, nach Cöln zurückgekommen und sich von
hier auf einige Zeit nach Stablo begeben, nachdem er schon unterwegs in Speyer durch die
Nachricht von dem Tode des Königs sehr erschreckt und betrübt worden, für welchen erdaxm
einen feierlichen Trauergottesdienst anordnet Wibaldi ep. 1, c. p. 514.; vgl. p. 545. — Der Tod
König Conrads III. erfolgte bekanntlich am 15. Februar 1152.
4772. März 9. (Sonntag Laetare.) Krönung des neugewählten Königs Friedrichs L zu Aachen, welcher
auch der Abt Wibald beiwohnt. Wibaldi ep. 344 et 348.; 1. c. p. 514 u. 518., wo verschie-
dene besondere Umstände berichtet werden.
^4773. „ „ An demselben Tage, an welchem Friedrich L zu Aachen, durch den Erzbischof Arnold
/ von Cöln, mit Assistenz anderer Bischöfe, zum König gekrönt wurde, in derselben Kirche und
von denselben Bischöfen, empfing auch der neu gewählte Bischof Friedrich IL von Münster die
Bischofsweihe. Otto Frising. de reb. gest Frid. I. Imp. lib. IL cap. 3.
4774. „ „ Friedrich, Bischof zu Münster, ist Zeuge bei König Friedrichs L Bestätigung der Besitzun-
gen und Privilegien der Abtei Stablo. D. Aquisgr. YII. Id. Mart. 4452. Miraei Opp. T. I. p. 698.
4775. „ 30. Ostern, welches König Friedrich L zu Cöln feiert. — Von hier reist er darauf durch West-
falen nach Sachsen. Otto Frising. 1. c. cap. 4» — In die Zeit dieser Reise gehören die nächst-
folgenden undatirten Angaben.
i776. Aufenthalt des Königs zu Dortmund (in burgo Tremonia), wo dem Erzbischof Arnold U. von Cöln
das Recht zuerkannt wird, die von seinen Vorgängern veräusserten Tafelgüter zurückzufordern.
Vgl. die Urkunde König Friedrichs I. vom folgenden Jahre, bei Lacomblet Urkundenb. L 8. 258.
4777. König Friedrich L nimmt das Kloster Liesbom und das Kloster S. Marien zu Münster, mit ihren im
Gebiet Remagen gelegenen Besitzungen, in seinen Schutz. D. Sosatiae a. 4452, Fretherici R.
a. L Kindlinger Volmest. II. S. 16.
4778. König Friedrichs I. Aufenthalt in Paderborn, erwiesen durch eine Urkunde desselben für die Kirche
S. Remigii, wobei Bischof Bernhard von Paderborn unter den Zeugen. D. Paderbornae a. 4452,
R. a. L Miraei Opp. T. I. p. 537.
4779. Mai 48. König Friedrich I. bestätigt die Privilegien des Stiftes Corvey. D. in Curia Mersburch,
XV. Kai. Jun. 4452, R. a. L Schaten A. P. I. p. 554« Mart. et Durand Coli.' ampliss. T. n. p. 486.
(CCLXXXin.)
4780. JuL 43. (IIL Id.) Heinrich, Bischof zu Minden, weiht, auf Verlangen des Abtes Wicbold von Cor-
vey, die durch einen Todesfall verunreinigte Kirche des Klosters Kemnade aufs neue. Lerbec^
Chron. 1. c. p. 477. — Der Bischof von Minden halte vorher, wegen des Streites, in welchem
er mit dem Stifte Corvey begriffen war, die Em weihung der Kirche lange ^frweji^e^^^Wi-
Digitized by
ii5a. 34
baldi ep. 153, 154, 155, 168, 172, 173; 1. c. p. 347. sqq. worin von dieser Sache weidäuftig
gehandelt wird. Wibald hatte sich deshalb an den Papst gewandt; ep. 228., 1. c. p. 414«; der
dem Bischof von Minden die jahrelange Einstellung des Gottesdienstes zu Kemnade ernsdich ver-
wies, zumal der Todesfall in der Kirche nicht durch böswilligen Mord, sondern nur durch einen
unglücklichen Zufall, und zwar ohne Blutvergiessen statt gefunden habe, und eine neue Einwei-
hung der Kirche deshalb eigentlich nicht einmal nöthig sei; 1. c. p« 437.; ep. 254. — Alle an-
geführte Schreiben sind undatirt
4781. Jul. 25. Jacobi-Fest, welches Abt Wibald in Minden feiert, und zugleich gewisse Streitigkeiten
zwischen dem Bischof und dem Domkapitel daselbst durch seine Vermittelung beilegt Wibaldi
ep, 365., 1. c. p. 535. — In Folge dieses Besuches verwendet sich Wibald bei dem Erzbischof
von Cöln für den Bischof von Minden, in der vor jenem gegen letzteren angebrachten Klage.
Ein Geistlicher Namens Vortlev war nehmlich von Unterthanen des Bischofs von Minden schwer
verwundet und geblendet worden, und der Bischof wurde beschuldigt, dass dies mit seinem
Vorwissen geschehen sei. Vgl. die Briefe des Erzbischofs Arnold von Cöln, in Wibaldi ep. 1. c.
p. 528., 532.; ep. 358., 362. — Wibald, ep. cit., vertheLdigt den Bischof gegen diese Beschul-
digung, und berichtet, dass er vielmehr die Missethäter excommunicirt habe.
4782. September 16. Wibald, Abt zu Corvey, beurkundet, dass Bischof Bernhard zu Paderborn von dem
Propst und Convente zu Eresburg ein Haus zu Frankenhausen nebst einigen dazu gehörigen
Äckern gekauft hat. D. Corbeiae XVI. Kai. Octobr. 1152. Wigands Archiv 3. B. 3. H. S. 16.
4783. „ 29. Derselbe verleiht dem Canonicus Hermann zu Bonn die Villication zu Castiniacum.
D. in festiv. S. Michaelis 1152. Mart. et Duraild Coli, ampliss. T. II. p. 546.
4784. December 29. Philipp, Bischof zu Osnabrück, und Wibald, Abt zu Stablo, sind Zeugen bei König
Friedrichs L Bestätigung der Privilegien des Bisthums Cambray. D. Treveris IV. Kai. Januar.
1153, R. a. I. (also nach unserer Zeitrechnung 1152). Miraei Opp. T. I. p. 182. — Es mag bei
dieser Gelegenheit bemerkt werden, dass in den Urkunden Friedrichs I. sich alle Zeitrechnungs-
arten finden, und deshalb die richtige Zeitbestimmung derselben oft schwierig ist.
4785. Arnold IL, Erzbischof zu Cqln, beurkundet, dass sein Vorgänger, Erzbischof Friedrich, von den
Gütern, welche Graf Lutpolt von Werfe der Kirche zu Cöln geschenkt, den Hof Hemerde an
die Kirche zu Sigeberg gegeben, dass darauf die Landleute dortiger Gegend den zu diesem Hofe
gehörigen Wald als gemeine Mark behandelt, derselbe jedoch, auf die Klage des Abtes zu Si-
geberg, habito omnium consensu frigidae aquae judicio, der Kirche zu Sigeberg als Eigenthum
zurückgegeben worden. Act. apud Susaciam a. 1152. Unter den Zeugen sind, ausser dem
Propst Udalricus zu Soest, folgende, der Ortsnamen wegen, zu bemerken: Rutkerus de Susacia.
Herimannus de Boinen. Heinrious de Tadelen. Heinricus de Hachene. Ludewicus de Mendene.
Heinricus de Volmodesteine. Widecho de Hemerde. Herimannus de Lunere. Gerhardus de Mede-
lere. Lacomblet Urkundenb. I. S. 257.
4786. Friedrich IL, Bischof zu Münster, vergleicht sich mit dem Edlen Godescalc, wegen des Schlosses
Lon, des Lisner Waldes und des Gerichts über die Kirchspiele Lon, Wintherswick, Aladnon,
Versnevelde, Selehem und Hengelo, welche derselbe, seit dem Tode des Bischofs Wemher,
sich widerrechtlich angemasst. A. 1152. Kindlinger M. B. 2. B. Urk. S. 181. (CCLXXXIV.)
1787. Derselbe bestätigt die Stiftung und die Güter des Klosters Hohenholte. A. 1152. Niesert M. U. S«
2. B. S. 178. (CCLXXXV.)
4788. Auf Bitten des Ritters Hugo von Bueren, welcher der Zeitlichkeit zu entsagen sich entschlossen,
überweist Gertrudis, die Wittwe des Grafen Otto von Benthem, ihm und seinen Genossen die
sogenannte Wietmersch, zwischen Baclo und Loen, zu einer geistlichen Niederlassung, und ein
Mönch aus dem Kloster S. PauU zu Utrecht, Namens Hillebrandus, wird daselbst zum ersten Abt
Digitized by L^OOQ IC
32 1152—1158.
erwählt Vgl. die historische Einleitung zu Bischof Friedrichs II. zu Münster Bestätigung des
y Klosters Wietmarschen, Cod. dipL Nr. CCXCVII. — Der hier als Graf von Bentheim genannte
Otto ist kein anderer als der Pfalzgraf Otto von Rineck, dessen früheren Lehensverhältnisses za
dem Bischof von Osnabrück oben (Nr. 4742.) gedacht wurde. Vgl Jung Eist. Comit. Benthem.
Lib. III. cap. 4. — Der einzige Sohn dieses Ehepaares, ebenfalls Otto genannt und unter dem
Namen von Rinedc bekannt, war, noch bei des Vaters Leben, nach einem unglücklichen Kriege
mit dem Bischof von Utrecht, und nach seiner Befreiung aus der, in Folge desselben, ihm wie-
derfahrenen Gefangenschaft, in einer Fehde mit dem Pfalzgrafen Herrmann von Staleck, entwe-
der unmittelbar getödtet, oder doch gefangen worden und im Gefängnisse gestorben. Vgl. Jung
1. c. lib. III. cap. 2. Aus den Verhandlungen wegen der Stiftung des Klosters Wietmarschen
ergibt sich übrigens, dass die Gräfinn Gertrudis, nach ihres Gatten und Sohnes Tode, der Graf-
schaft Bentheim allein vorstand.
4789. Heinrich, Herzog zu Sachsen, bestätigt die von einer gewissen Osterlint gestiftete und dem Kloster
Sceitha (Scheda) übergebene Kapelle in Biverna (in der Bevor). A. H62. Unter den Zeugen
befinden sich die Priester Werner' und Arnold zu Soest, die Grafen Otto von Ravensberg mid
Heinrich von Arnsberg, v. Steinen Kappenb. S. 89.
4790. Der Thurm der Martini- Kirche zu Minden, wegen der darunter befindlichen Kapelle derlhurm des
heil. Nicolaus genannt, wird erbaut. Lerbeck. Chron. 1. c. p. 476.
4453.
4794. Januar 40. Papst Eugenius DL bestätigt die Privilegien nnd Güter des Klosters Kappenberg.
D. Laterani IV. Non. Januar. 4452, pontif. a. VHI. Niesert M. ü. S. 2. B, S. 483. (CCLXXXVI.) —
Dass der Papst, wie auch sonst öfter, sich der das Jahr mit d. 25. März anfangenden Zeitrech-
nung bedient hat, die Urkunde also in das Jahr 4453 zu setzen ist, erhellet theils aus dem an-
gegebenen 8. Pontifikatjahre , welches den 4. Mai 4452 beginnt, theils aus der Erwähnung des
Bischofs Friedrich von Münster, der im Januar 4452 noch nicht erwählt war.
4792. „ 27. Wibald, Abt zu Corvey, Zeuge in König Friedrichs L Urkunde für das Kloster S. Fidis
zu Schietstadt. D. Hoenburch VI. KaL Febr. 4453, R. a. I. Würdtwein N. Subsid. dipL T. VIL
p. 460.
4793. „ 30. Derselbe, Zeuge in K. Friedrichs L Urkunde für die Abtei Altorf. D. Colmere ID. Kai.
Febr. 4453, R. a. L Würdtwein 1, c. p. 462. Schoepflin Alsat. diplom. T. L p. 238.
4794. März 23. Wibald, Abt zu Stablo, Zeuge bei König FnedncÄ^ /. Vertrag mit dem Papst jFugrentu« ///.
D. Constantiae X. Kai April. 4452, R. a. I. Orig. Guelf. T. 11. p. 573. — Dass die Urkunde nach
der das Jahr mit d. 25. März anfangenden Zeitrechnung zu bestimmen, und daher in das Jahr
4453 zu setzen ist, erhellet schon daraus, dass der König im März 4452 sich in den Niederrhein-
Gegenden aufhielt (vgl. Nr. 4772 — 75). Freilich hatte aber schon am 9. März 4453 sein zwei-
tes Regierungsjahr begonnen.
4795. Mai 23. Papst Eugenius IIL bewilligt dem Kloster Kappenberg und dem Nonnenkloster zu Wesel
die Zehentfreiheit für ihre Güter. D. Viterbi X. Kai. Jun. 4453. Bisher ungedruckt. (CCLXXXVIL)
4796. „ 27. Philipp, Bischof zu Osnabrück, bestätigt einen Vertrag zwischen Wilhelm von Holte und
Sifrid von Hufe, wegen der Zehentlöse des Hauses Hufe. Act in Osnaburg. VL Kai. Jun. 4453.
Moser S. W. VIII. S. 346., fehlerhaft. (CCLXXXVIII.)
4797. Jun. 7. (in feste Pentecostes.) Königlicher Hof zu Worms, bei welchem Graf Godefrid von Arns-
berg von einem, zur Zeit des vorigen Königs Conrad III. zu Gunsten des Erzbischofs Arnold
von Cöln gethanen Ausspruche, dass die erzbischöflichen Tafelgüter nicht als Lehen veräussert
werden dürfen, Zeugniss ablegt. Vgl. die folgende Urkunde.
Digitized by V^OOQlC
1158. 33
4798. Jon. 44. König Friedrich L erklärt, nach dem Beispiele seines Vorgängers Conrad m., alle Ver-
äusserungen bischöflicher Tafelgüter für ungilUg, und ermächtigt den Erzbischof Arnold II. zu
Cöln, die von seinen Vorgängern, namentlich dem Erzbischof Friedrich, veräusserten Güter, un-
ter andern in Westfalen die Höfe Homede, Anrust, u. a. zurück zu fordern. D. in urbe Wor-
matia XVIII. Kai. Jul. 4153, R. a. IL Unter den Zeugen befinden sich: Odalricus, Propst zu
Soest, und Heinrich von Volmudestein. Schannat Vindem. II. p. 113. Orig. Guelf. HL p. 430.
Seibertz Urkundenb. I. S. 67. Lacomblet Urkundenb. I. S. 258.
4799. „ „ Godefrid, Graf von Arriisperge, Odalrich, Propst zu Suosaz, und Heinrich von Volmude-
stein, Zeugen bei K. Friedrichs L Bestätigung der Vogtei zu Woringen für Erzbischof Arnold IL
zu Cöln. D. ut pr. Schannat Vindem. II. p. 115. Lacomblet Urkundenb. L S. 259.
4800. Jul. . . Heinrich, Bischof zu Minden, der sich wegen der, durch seine Leute verübten Blendung
des Cölnischen Geistlichen Vortlev (vgl. Nr. 1781.) nicht genügend reinigen konnte, und deshalb
viele Widerwärtigkeiten auszustehen hatte, legt, vor zwei Kardinälen, sein Bischofsamt nieder,
und der Dompropst Werner wird an seine Stelle gewählt. Chron. S. Pantal 1. c. p. 935. —
Letzterer gehört, nach Mooyers handschriftl. mitgeth. Bemerkung, in die Familie der Edlen von
Bückeburg.
4801. November 1. Werner, Bischof zu Minden, weiht (im ersten Jahre seiner Ordination, und im zwei-
ten Jahre E. Friedrichs L) das, im Jahre 1148 durch die Grafen von Hallermunt, zur Ehre des
Heil. Vitus, gegründete Benedictiner- Kloster Schinna. Lerbeck. Chron. L c. p. 176., wo die
Jahrzahl 1150 ein Schreib- oder Druckfehler sein muss.
4802. Bernhard, Bischof zu Paderborn, gibt dem Kloster Hersuithehusen das von dem Paderbomer Dom-
kapitel eingetauschte Gut Kyveninghusen am Osning. A. 1153, Frid. R. a. L Episc. a. XXV.
Schaten A. P. L p. 554. (CCLXXXIX.)
4803. Derselbe bestätigt dem Kloster Gehrden Güter daselbst und zu Sedeshem, und fügt die Zehenten
derselben hinzu. A. 4153, Frid. R. a. H. Episc. a. XXVI. Kindlinger M. B. 3. B. 4. Abth, UrL
S. 43. (CCXC.)
4804. Heinrich, Herzog zu Baiem und Sachsen, bestätigt die Schenkung des Dorfes Hampenhusen an das
Kloster Gehrden. A. 1153, Frid. R. a. U. Schaten A. P. L p. 554. Orig. GuellL IV. p. 528.
(CCXa.)
4805. Robert, Prior, und der Convent des Klosters Wilbadessen, nehmen eine Familie in Wachszinsrecht
auf. A. 1153. Bisher ungedruckt. (CCXCH.)
4806. F. (Friedrich), Bischof zu Münster, weiht, im Auftrage des Erzbischofs A. (Arnold U.) zu Cöb, die
Johanniter-Ordens-Kirche zu Dusburk. S. d. Lacomblet Urkundenb. L S. 268. — Der in der
Urkunde bezeichnete Papst A. kann entweder Anastasius IV. (1153 — 54)oder Adrian IV. (1154 — 59)
sein; Erzbischof Arnold aber starb 1156.
(i453_4i70.)
4807. Werner, Bischof zu Minden, beurkundet die Schenkungen des Edlen Mirabilis an die Domkirche
und an die Kirche S. Mauricü zu Minden. S. d. Spilcker Beitr. I. S. 160. (COtOIL) — Von
dem hier genannten Mirabilis s. Lerbeck. Chr. I. c. p. 177. — Die Urkunde kann übrigens, so
wie die nächstfolgenden, nur nach der Regierungszeit des Bischofs Werner bestimmt werden.
4808. Derselbe beurkundet, dass der Edle Mirabilis, nach Absterben seiner Kinder und Brüder, mit Ein-
willigung seiner Schwestern Gerburg und Hildeswith und seines Schwagers Conrad, seine Güter
zu Broke und an vielen andern genannten Orten der Domkirche zu Minden geschenkt, und cU%Tp
Regeita bist. Wettfal. U. 5 O
/
34 1153-^1154.
Übei^be im Gerichte des Grafen Bernhard von Wilepe, im Gaa Langingeii, an dem Orte No-
bike bei Hachen, vor vielen Edlen des Landes Engem, bewirkt hat, wogegen der Bischof ihm
und seinem Verwandten Thiederich auf Lebenszeit den Genuss einer Präbende anweist. S. d«
Unter den in grosser Anzahl genannten Zeugen geistl. und weltl, Standes befinden sich: der
Dompropst Thietmar; Anno, Propst zu S. Martini; Bernhard, Graf von Wilepe, und sein Sohn
Eilbert; Graf Burchard von Luken; Widekindus advocatus; Herimann von Buckeburch; Evo co-
mes civitatis; u. a. m. Würdtwein Subsid, dipl. T. VI. p. 340.
4809. Derselbe beurkundet, dass zur Zeit seines Vorgängers Widelo, eine edle Frau, Reinnildis oder Maria
genannt, mit Einwilligung ihrer Tochter, welche später Äbtissinn zu Wunstorp geworden, der
Kirche zu Minden den bischöflichen Hof zu Holthusen bei Scalkeberg gegeben, denselben aber
auf ihre und ihrer Tochter Lebenszeit zu Lehen erhalten; da aber der Bischof diesen Hof selbst
zu besitzen wünscht, um, wegen der Nähe bei der Stadt (Minden), sich zuweilen daselbst auf-
halten zu können, so überlässt er der gedachten Äbtissinn dafür auf Lebenszeit gewisse Prästa-
tionen zu Wunstorp und Runneberg. S. d. Unter den Zeugen befinden sich: der Dompropst
Godebold; der Dechant Robert; Anno, Propst zu S. Martini; Hardinann, Propst zu Hameln; Her-
mann, Dechant zu S. Martini; Godefrid von Buckeburg; u. a. m. Würdtwein Subsid. dipL T.
VL p. 337.
4810. Desselben Fratemitäts- Vertrag mit dem Kloster Hamersleben. S. d. Bisher ungednickt. (GGXCIV.)
4454.
4844. Februar 7. Papst Anastasius bewilligt dem Abte Wibald zu Corvey, auf dessen Lebenszeit, den
Gebrauch des Ringes. D. Lateran. VH. Id. Februar, s. a. (worüber aber kein Zweifel sein kann,
da in die kurze Regierungszeit dieses Papstes nur der Februar dieses einen Jahres fällt.) Hart
et Durand Coli, ampliss. T. H. p. 572.
4842. Jun. 47. König Friedrichs L Aufenthalt in Dortmund, erwiesen durch eine Urkunde desselben für
den Herzog Godefrid von Brabant, wobei die Grafen Heinnch von Tekeneburg und Heinrich
von Arnsberg unter den Zeugen. D. Tremon. XV. KaL Jul. 4454, R. a« UL Miraei Opp. T. ü.
p. 970.
4843. Friedrich, Bischof zu Münster, schenkt das ihm heimgefallene Lehengut zu Smithincdorp der nen
geweihten Kapelle zu Werne. A. 4454, sub Anastasio papa. Niesert M. U. S. 2. B. S. 496.
(CCXCV.)
4844. Derselbe bestätigt dem Kloster Asbeck den von dem Edlen Eppo geschenkten Vorsthof, und alle
anderen Güter. A. 4454, Frid. R. a. HL Episc. a. HL Bisher ungedruckt (CCXCVI.)
4845. Derselbe stiftet, gemeinschaftlich mit der Gräfinn Gertrudis von Benthem, das Kloster Wietmersch.
A. 4454, Anastasii p. L Frid. R. HI. Jung Bist. Comit. Benth. Cod. dipL p. 49. (CCXCVH.)
4846. Bernhard, Bischof zu Paderborn, entscheidet einen Streit des Klosters S. Petri und Pauli daselbst
mit Bertold von Nitha, Güter zu Atlon betreffend. A. 4454; Frid. R. a. U. Kindlinger M. B. 3. B.
4. Abth. ürk. S. 49. (CCXCVIIL)
4817. Theobald, Propst zu Xanten, bestätigt den, von dem Stifte Kappenberg mit dem verstorbenen Ca-
nonicus Ludolf zu Xanten geschlossenen Vergleich, wegen der Zehentlöse des Hofes Stikelenwic.
A. 4454. Niesert M. U. S. 2. B. S. 192. (CCXCIX.)
4818. Baihemgis, Äbtissinn zu Essen, verleiht zwei Canonissinnen ihres Stifts auf Lebenszeit die Einkünfte
eines ihr resignirten Lehengutes in pago Paffendorp. A. 4454. Wigands Archiv 4. B. 2. St S. 95.
4849. Godefrid, Graf von Amesberg, Zeuge in einem Privilegium Erzbischof Arnolds IL zu Cöln, für das
Stift S. Pantaleon daselbst. A. 4454. Lacomblet ürkundenb. L S. 263. g ^^^i^
Digitized by V^OOQIC
1154 — 1155* 35
^820. Gerhard, Propst zu Soest, nnd Heinrich von Volmatsteine, Zengen bei einem von Erzb. Arnold IL
zu Cöln aufgerichteten Vergleiche zwischen den Kirchen zu Mikeheim und Mofendorph. A. 1154,
Lacomblet Urkundenb. L S. 263.
4155.
4821. Februar 9. Wicbold, Abt zu Corvey, schenkt dem Hospitale zu Groningen einen Antheil des Wal-
des genannt Hakel. Act. Corbeie V. Id, Februar. H55, praelat a. XL Mart. et Durand Coli,
ampliss. T. II. p. 620., mit der Jahrzahl 1456. (CCC.) — Auffallend ist die Angabe des eilften
Prälatur-Jahres Wibalds, da, nach seinem wirklichen Amtsantritt in Corvey, höchstens das neunte
gezählt werden könnte; ein Irrthum, in dem, wie sich weiterhin zeigen wird, diese Urkunde
nicht allein steht, der also keineswegs als ein blosser Schreibfehler zu betrachten ist.
4822. „ 25. Papst Adrian IV, bestätigt die Privilegien und Besitzungen des Stifts Corvey, D. Rom.
V. Kai. Mart 1154, pontif. a. I. Schaten A. P. I. p. 556. Mart. et Durand Coli ampliss. T. IL
p. 616., mit der Jahrzahl 1155. (CCCI.) — Dass die Jahrzahl 1154 im Originale nach der, das
Jahr mit d. 25. März anfangenden Zeitrechnung bestimmt, also das Jahr 1155 zu verstehen ist,
erhellet schon daher, dass Adrian IV. erst im December 1154 seine Regierung antrat.
4823. Wicbold, Abt zu Corvey, bestimmt die Leistungen eines, der Kirche zu Corvey übergebenen Altar^
hörigen. A. 4455, praeL XL Spilcker Beitr. II. ürk. S. 47., mit der Jahrzahl 4457. (CCCII.) —
Da die Urkunde in Corvey ausgestellt ist, so muss sie m eine frühere Zeit dieses Jahres, vor
Wibalds Reise nach Italien, gehören.
4824. Mai 5. Bernhard, Bischof zu Paderborn, beurkundet die Stiftung und Ausstattung des Klosters Her-
suithehusen (Hardehausen). Fact. in capitolio Patherbumensi, die ascens. Domini 4455, Frid. R.
a. IV. Unter den Zeugen: der Dompropst Bernard; der Dechant Almar; Ecbert, Propst zu St,
Petri; Yolcwinus advocatus und sein Bruder Widekind; Thietmar von Büren; Wemo von Stur-
methe; Ludolf von Osdagessen; Conrad Stapele u. A. Schaten A. P. L p. 560.
4825. „ 47. Papst Adrian IV. bestätigt die Privilegien des Stifts Hervord. D. Sutrii XVL Kai. Jun.
4155, pontif. a. L Schaten A. P. L p* 558., mit der falschen Jahrzahl 4454. Mart. et Durand
Coli, ampliss. T. IL p. 649., auszüglich, mit 4455. (CCCIII.)
4826. Jun. 44. Derselbe nimmt, auf Bitten des Bischofs Bernhard zu Paderborn, das von diesem gestif-
tete Kloster Herswithehusen, welchem der Abt Velbert vorsteht, in seinen Schutz und befreit
es von dem Noval- Zehenten. D. apud civitatem Castelle III. Id. Jun. 4455, pontif. a. L Schaten
A. P. L p. 562.
-4827. WibaM, Abt zu Corvey und Stablo, und Heinrich, Graf von Tikeneburg, Zeugen in Kaiser Frier-
drichs L Privilegium für die Abtei Knechtsteden. Act. in territorio Tyburtino, a. 4450, Frid. a.
R. IV* Imp. L Ledebur N. Archiv III. S. 423. Lacomblet Urkundenb. L S. 266. — Auf das Datum
dieser Urkunde ist daraus zu schliessen, dass Papst Adriansx IV. Urkunde gleiches Inhalts in ter-
ritorio Tusculano H. Non. Jul. (6. Jul.) ausgestellt ist. Friedrichs L Kaiserkröuung hatte am 48.
Jun. zu Rom stattgefunden.
4828. Jul. 44. Papst Adrian IV bestätigt dem Abte Wibald zu Corvey das Schutzrecht des Stiftes Her-
vord. Dat. in territorio Tusculano, V. Id. Jul. s. a. (das aber, nach dem Zusammenhange der
Umstände, kein anderes als 4455 sein kann). Bisher ungedruckt (CCCIV.)
4829. „ „ Derselbe beauftragt den Erzbischof Wichmann zu Magdeburg, auf die Klage des Abtes V\^i-
bald zu Corvey, wegen der, von dem Bischof Philipp zu Osnabrück ihm vorenthaltenen Ze-
henten, beide Parteien zu vernehmen und die Sache rechtlich zu entscheiden. D. ut pr. Mart.
et Durand Coli, ampliss. T. IL p. 578.
4830. „ 45. Derselbe incorporirt dem Stifte Corvey das im Geistlichen und V^Teltlichen sehr herab-
^^DigitizedbyL^OOgle
36 1155.
gekommene Kloster Werbe. D. in lernt. Tusc. Id. Jol. s. a. Hart, et Durand CoU. ampliss. T. fl.
p. 6<9. (CCCV.)
4831. Derselbe benachrichtigt den Erzbischof zu Mainz, dass er das Kloster Werbe dem Abt Wibald zu
Corvey übergeben, und beauftragt ihn, letzteren gegen die Beunruhigungen des Grafen Bobbo»
der sich die Advokatie des Klosters Werben anmasst, zu schützen. S. d. aber ohne Zweifel
bald nach der vor. Urk. ausgefertigt Mart et Dur. Coli, ampliss. T. II. p. 620.
1832. Wibald, Abt zu Corvey und Stablo, wird von Kaiser Friedrich L, von Ancona aus, als Gesandter
nach Constantinopel geschickt. Otto Frising. de gest. Frid. I. Imp. lib. II. cap. 23. — Die Ab-
reise muss zu Anfange des August geschehen sein.
4833. Oktober 29. Gozwin, Graf von Tekeneburg, Zeuge in K. Friedrichs L Schutzbriefe für das Kloster
Lochgarten. D. Wirzeburc IV. Kai. Novembr. 4155, R. a. Y. Hansseimann diplom. Beweis S.
369. — Da ein Graf Goswin von T. sonst nicht bekannt ist, so dürfte auf einen Irrthum im
Namen zu schliessen sein.
4834. Kaiser Friedrich L nimmt, auf Bitten des Bischöfe Bernhard zu Paderborn, das Kloster Hersuide-
husen in seinen Schutz. A. 1155, R. V. Imp. I. Schaten A. P. I. p. 563.
4835. Otto, Propst zu Kappenberg, schenkt dem Hause Kappenberg die von ihm aus eigenen Mitteln er-
kauften Weinberge zu Remagen. A. 1155. Bisher ungedruckt; nur auszüglich bei Niesert H.
U. S. 2. B. S. 202. (CCCVI.)
4836. Gegen das Ende dieses Jahres scheint der Abt Wibald von seiner Gesandtschaftsreise (Nr. 4832.)
zurückgekehrt, und, wahrscheinlich wegen des unruhigen Zustandes seines Stifts Corvey, früher
hieher, als an den kaiserlichen Hof gegangen zu sein. Dies ist aus dem Briefe zu schliessen,
worinn er dem Kaiser, den er noch nicht von Angesicht wieder gesehen, anzeigt, dass der Papst
die Untersuchung und Entscheidung seines Streites mit dem Bischof von Osnabrück, die von
letzterem ihm entzogenen Nordliindischen Zehenten betreffend, dem Erzbischof von Magdeburg
aufgetragen, dieser auch bereits beide Parteien auf den 21. Januar nach Merseburg voi^eladen
habe, und den Kaiser um Verwendung bei dem Erzbischof, Behufs einer für die Kirche zu Cor-
vey günstigen Entscheidung, bittet. In demselben Schreiben klagt Wibald dem Kaiser, dass
Widekind von Schwalenberg den Grafen Thiderich von Höxter, welcher dem Kaiser auf seinem
Römerzuge treu gedient, in Ausübung seines richterlichen Amtes und innerhalb der Kloster-
mauern, erschlagen, und der Graf von Tekeneburg Güter des Stifts Corvey und des dasigen
Hospitals gewaltsam an sich gezogen habe. Mart. et Durand Coli, ampliss. T. U. p. 577. — Das
Vorladungsschreiben des Erzbischofs von Magdeburg nebst andern darauf bezüglichen Briefschaf-
ten, worinn jedoch der Termin auf X. Kai. Februar, also den 23. Januar angesetzt ist, ebd«
p. 579. sq., und das Empfehlungsschreiben des Kaisers an den Erzbischof Wichmann zu Magde-
burg, zu Gunsten des Stifts Corvey, ebd. p. 581. — Dagegen verwendet sich Bischof Friedrich
zu Münster bei dem Erzbischof von Magdeburg für den Bischof von Osnabrück; ebd. p. 583.
(4455_H59.)
4937. Friedrich IL, Bischof zu Münster, entscheidet einen Streit zwischen dem Domkapitel und dem Ka-
/ pitel des alten Domes daselbst, die Obedienz Mesehem und die S. Clemens -Kapelle betreffend.
S. d. Wilkens Gesch. d. St. Münster S. 81. (CCCYII.) — Da die beiden unter deu Zeugen ge-
nannten Pröpste, Reinold am Domstifte und Udo am alten Dome, erst seit 1155 vorkommen kön-
nen, indem in den Urkunden von 1154 ihre Vorgänger Heinrich und Engelbert noch genannt
werden, 1159 aber Reinold Erzbischof zu Cöln und Udo an dessen Stelle Dompropst wurde,
so ist hiemach die Zeit der Urkunde zu bestimmen.
4838. Derselbe bestätigt einen von dem Kloster Asbeck mit Heinrich von Ulflon geschlossenen Verdeich
Digitized by L^OOQ IC
iiS6. 37
wegen der Zehentlöse ans des ersteren Hofe Stokhem im Kirchspiel Coesfeld. S. d. Bisher
nngedruckt. (CCCVIII.) — Wegen des unter den Zeugen genannten Propstes am alten Dome,
Udo, kann auch diese Urkunde, wie die von, nur zwischen die obigen Jahre gehören.
1456.
4839. Januar . . Philipp, Bischof zu Osnabrück, in BegriflF, auf die Ladung des Erzbischofs von Magde-
burg, sich nach Merseburg zu begeben, kommt, von dem Bischof von Minden begleitet, nach
Hildesheim, wo er erkrankt und dadurch an der Fortsetzung der Reise gehindert wird. Schrei-
ben des Bischofs Werner von Minden an den Erzb. Wichmann, b. Mart. et Dur. 1. c, p. 582.;
und des Bischofs Bruno von Hildesheim in derselben Angelegenheit, ebd. p. 584. — Auf dem
Tage zu Merseburg weigert sich Wibald, die Entschuldigung des Bischofs von Osnabrück anzu-
nehmen, und appellirt an den Papst. Bericht des Erzbischofs Wichmann an den Papst Adrian,
ebd. p. 584.
1840. April 15. Osterfest, welches der Kaiser in Münster feiert. Albert. Stad. Chron. in Collect. Kulpis. _^
p. 288.
1841. Bald daraufkam der Kaiser, der am 1. Mai einen Convent in Halberstadt hielt (Alb. Stad. 1. c),
wahrscheinlich auf der Reise dahin, nach Osnabrück, wo das Domkapitel ihn persönlich um
seine Verwendung in dem Zehentstreite mit Corvey bat. Vgl. das Schreiben des Kaisers, MarL
et Dur. 1. c. p. 599.
1842. Mai 19. Heinrich, der resignirte Bischof von Minden, stirbt. Necrol. eccl. Mind. u. a.
1843. Wibald, Abt zu Corvey, klagt dem Kaiser Friedrich, dass die Brüder Volkwin und Widekind (von
Schwalenberg) die Stadt Höxter mit bewaffneter Macht unversehens überfallen und eingenom-
men, drei Tage daselbst verweUt, die. umliegende Gegend verwüstet und für mehr als 900 Mark
Schaden gethan, ausserdem von den besseren Gefangenen 253 Mark erpresst und die Vestungs-
werke zerstört haben, da sie doch Schirmvögte desselben Ortes gewesen und keine Klage ge-
gen die Stadt gehabt; und bittet um gebührende Bestrafung dieser Übelthat S. d. Mart et
Durand Coli, ampliss. T. H. p. 529. Grupen Orig. Pyrmont. S. 56. Falke C. Tr. Corb. p. 221.,
irrig zum Jahre 1152, wohin das Schreiben, schon wegen des, Friedrich I. beigelegten Impe-
rator-Titels, nicht gehören kann. Da Wibald auf dem Reichslage zu Würzburg (s. nachher)
einen Bescheid in dieser Sache erhielt, so musste das Klageschreiben nothwendig diesem vor-
hergehen. — Nach einer Mittheilung des kaiserlichen Notarius Heinrich an Wibald, Mart et Dur.
1. c. p. 539., wurden Volkwin und Widekind auf den Bartholomäus -Tag (24. August) vor den
Kaiser nach Worms geladen.
1844. Jun. . . Reichstag zu Würzburg, welchem auch der Abt Wibald von Corvey beiwohnt. Otto Fri-
sing. 1. c. cap. 29. Dieser stellt die Sache so vor, als ob Wibald unmittelbar von seiner Ge-
sandtschaftsreise nach Würzburg gekommen sei, was jedoch, nach dem Vorbeigegangenen, sich
anders verhalten muss. Nach Ebendemselben fallt der Aufenthalt des Kaisers in Würzburg in
die Woche nach Pfingsten (10. Jun. u. f.), womit auch die hier ausgestellten Urkunden überein-
stimmen. — Auf diesem Reichstage erhielt Wibald, auf seine Klage gegen die Brüder von Schwa-
lenberg, ein Fürsten -ürtheil, die Wiederherstellung der zerstörten Vestungswerke betreffend;
nach dessen Schreiben an den Bischof Bernhard zu Paderborn, Mart. et Dur. L c. p. 530.
1845. Jul. 1. (Octava Johannis Bapt.) Kaiserlicher Hoftag zu Bamberg, wo der Kaiser, auf Ansuchen des
Domkapitels zu Osnabrück (s. Nr. 1841.), mit dem Abte Wibald in der bekannten Zehent-
Streitsache unterhandelt. — Der Kaiser benachrichtigt das Domkapitel, dass er sich zwar von
der Gerechtigkeit der Sache des Abtes von Corvey überzeugt, diesen jedoch vermocht habe,
von seiner Appellation an den päpstlichen Stuhl abzustehen, und ermahnt das Domkapitel, sich
Digitized byCjiOOQlC
38 iiS6.
mit dem Stifte Corvey gütlich zu vergleichen, widrigenfaDs er die Sache selbst za entscheiden
gedenke. Mart et Dm*. L c. p. 599. — Dies ist das letzte Docament, worinn des laogwierigen
Zehentstreites zwischen Osnabrück und Corvey Erwähnung geschieht, ohne dass sich ein klarer
Ausgang herausstellt. Wahrscheinlich ist die Sache, bei Wibalds bald nachher erfolgtem Tode
und der hierauf im Stifte Corvey eingetretenen Unordnung, liegen geblieben und später in Ver-
gessenheit gerathen.
4846. Jul. 25. Heinrich, Herzog von Baiem und Sachsen, beurkundet, von den Brüdern von Amelungs-
born das Gut Hethvelde, theils für Geld, theils für andere Besitzungen zu Erdeshusen, wieder
an sich gelöst zu haben. Act. Bruneswich VIII. Kai. Aug. 1156. Unter den Zeugen: Bernhard,
Bischof zu Paderborn; Reinaldus Cancellarius; Adolf, Graf zu Schowenburg; Volkwin und Wide-
kind von Schwalenberg, u. a. m. Falke C. Tr. Corb. p. 223.
4847. September 47. Kaiser Friedrich L nimmt, zu Bhren des verstorbenen Erzbischofs Arnold IL zu
Cöln, dessen Schwester Hadewig, Äbtissinn zu Essen, und dessen Bruder Burkard von Wide in
seinen Schutz. D. Ratisbon. XV. Kai. Octobr. 4456, a. R. V. Imp. II. Kremer Beitr. II. S. 222.
Lacomblet Urkundenb. I. S. 269.
(1456 — 4459.)
4848. Reinaids, Dompropstes zu Münster, Constitution, die Verbesserung der Domkapitularischen Präben-
/ den durch Innebehalten der Einkünfte verstorbener Kapitularen betreffend. S. d. Wilkens Gesch.
der St. Münster S. 80. (CCCIX.) — Da Reinald auf dem Siegel dieser Urkunde sich kaiserlicher
Kanzler nennt, als wlcher aber seit 4456 in Urkunden vorkommt*), und 4459 Erzbischof von
Cöln wurde, so muss die Urkunde zwischen die obigen Jahre gehören.
In folgenden kaiserlichen Urkunden erscheint Reinald* als kaiserlicher Kanzler: a) Tice Amoldl Mognntini
Archiepiscopi et Archicancellarii : in einer Urkunde für das Kloster Hildewardeshansen , d. in Castro Buomene*
bare VI. Idus Maji 1156, a. R. V. Imp. I. Orig. Guelf. III. p. 463.; in einer Urk. für das fiisthum Verdun,
d. Golumbariae XVI. Kai. Sept. 1156, a. R. IV. Imp. II. Mabillon de Re dipl. Supplem. p. 100.; in der be-
rühmten UriLunde, worion der Kaiser dem H. Hein rieh t. Sachsen das Henogthum Baiern suruckgibt und das
neue Henogthum Oesterreich errichtet, d. Ratisp. XV. Kai. Octob. 1156, a. R. V. Imp. II. Miraei Opp. T. I.
p. 539.; Orig. Guclf. III. p. 460.; Herrgott Geneal. Habsb. II. p. 281.; Olenschlager G. Bulle Urk. S. 24.; in
der oben angef. Urk. t. gleichem Datum (I<lr. 1S47.); in einer Urk. fiir das Stift S. Emmeram, d. Ulm. Non.
Februar. 1157, a. R. V. Imp. II. Liber Prohat. p. 150.; in mehreren Urkunden fiir die Kirche su Hamburg,
d. Frankenrort XVIL Kai. April. 1157, a. R. VI. Imp. III. Liudenbrog. Scr. R. Sept. p. ISl. sq. und einer
Urk. y. gl. Dat. für die Kirche xu Nordhausen, Ajrrmann SjH. Anecd. p. 291. (wo jedoch, nach den angege-
benen RegiruDgsjahren , auch wohl das Jahr 1158 gemeint sein könnte); in einer Urk. die Main-Zölle betref-
fend, d. Worm. VIII. Id. April. 1157, a. R. V. Irap. II. Boehmer Cod. dipl. Moenofrancof. I. p. 15.; in e.
Urk. für ein Kloster bei Boppard, d. Colon. XVII. Kai. Maj. 1157, a. R. V. Imp. II. Günther Cod. dipL
Bheno-MoseH. I. S. 359.; in einer Urk. für die Marien -Kirche su Antwerpen, d. in ÜOTiom. Palat III. Non.
Jun. 1157, a. R. VI. Imp. II. Miraei Opp. T. I. p. 184.; Mieris groot Charterb. I. p. 104.; in e. Urk. für
das Kloster Reichenberg, d. Goslar. VII. Kai. Jul. 1157, a. R. VI. Imp. III. Heioecc. Antiq. Goslar, p. 159.;
in der Urkunde, worion der Kaiser dem H. Heinrich t. Sachsen die Schlösser Hartesberg, Scartfelt u. a. gibt,
d. Goslar. Kai. Januar. 1157 (womit aber 1158 gemeint ist), a. R. VI. Imp. III. Orig. Guelf. III. p. 4M.,
a. der Urk. t. gl. Dat. über die Grafschaft und den Forst im Liesgau, ibid. p. 468.; in e. Urk. fiir daa
Kloster Pfeffers, d. Ulm. VII. Id. Febr. 1158, a. R. VI. Imp. III. Herrgott Geneal. Habsb. II. p. 180.; in e.
Urk. das Kloster Neuburg betr. d. Hagenoae III. Kai. Mart. 1158, a. R. VI. Imp. Ol. Schocpflin AJast.
dipl. I. p. 246.; Würdtwein N. Subsid. IV. p. 361.; in swei Urkunden für das Enstift Bremen, d. in Verd«
8. Suiberti X. Kai. Maj. 1158, a. R. VI. Imp. III. Lindenbrog. 1. c p. 185, 186.; in der Urk. woiinn dem
Erab. ▼. Trier die Silbergruben in seiner Diöcese verliehen werden, d. Sjnseche VI. Kai. Maj. 1158, a. B«
VIL Imp. IIL Günther Cod. dipl. Rheno-Mosdll. I. S. 364.; in e. Urk. für das Bisthnm Freiaingen, d. An*
Digitized by VjOOQIC
1156 — 1158. 39
(4156—1171.)
4849. Otto, Stifter und dritter Propst der Kirche zu Kappenberg, widmet gewisse, von ihm besonders
gesammelte Einkünfte zur Feier der beiden Feste des Apostels Johannes, und schenkt der Kirche
verschiedene Kostbarkeiten. S. d. Bisher ungedruckt. (CCCX.) — Da Propst Otto'I., der Vor-
gänger des obigen Otto, 1156 starb, und 1172 des letzteren Nachfolger Hermann zum erstenmal
erwähnt wird, so kann diese und die folgende Urkunde nur zwischen die obigen Jahre gesetzt
werden.
4850. Derselbe widmet eine Hove zu Wetmere zur Beleuchtung im Dormitorium der Laienbrüder. S. d.
Erneuerte Ausfertigung, mit Hinzufugung späterer Schenkungen fdr das Infirmitorium der Laien-
brüder zu Kappenberg, vom Jahre 1205, Bisher ungedruckt. (CCCXI.)
1157.
4851. Harz 2S. Bernhard, Bischof zu Paderborn, gibt dem Kloster Helmwardeshausen anderthalb Hoven
nebst zwei Hofstaten zu Haldingen, und überlässt demselben den Noval- Zehenten von dessen
urbar zu machendem Lande. D. Y, Kai. April. 1157. Schaten A. P. L p. 566.
4852. Hai 5. (in Rogationibus.) Placitum zu Corvey, wo Herzog Heinrich von Sachsen die Klage des
Abtes von Corvey gegen Widikind von Schwalenberg, auf Verwendung des Bischofs von Pader-
born, so wie Volkwins, des Bruders jenes Widikind, und anderer Freunde desselben, dahin ent-
scheidet, dass Widikind, binnen hier und Jacobi, das deutsche Land diesseits des Rheins mei-
den und ohne Erlaubniss des Herzogs nie zurückkehren, zuvor aber dem Abt von Corvey den
zugefügten Schaden vergüten, und der Wittwe und den Kindern des von ihm ermordeten Gra-
fen Thiderich von Höxter Genugthuung leisten soll« Zugleich erklärt der Herzog das von ihm
zu Lehen gehende Schloss Desenberg, gleich andern Lehen Widikinds, für heimgefallen. Bericht
des Herzogs an den Kaiser, b. Hart et Durand Coli, ampliss. T. H. p. 588. Falcke C. Tr. Corb.
p. 564. — Das bei Falcke a. a. O. u. Grupen Orig. Pyrm. S. 57. befindliche Schreiben des
Herzogs an den Abt Wibald, in derselben Angelegenheit, kann selbstredend nur durch einen
Schreibfehler oder sonstigen Lrrthum die Jahrzahl 1167 führen, da in diesem Jahre der Abt
längst gestorben, und von der Sache nicht mehr die Rede war.
4158.
4853. Januar 1. Graf Otto von Ravensberg, Zeuge in der Urkunde, worinn Kaiser Friedrich L dem Her-
zog Heinrich von Baiern und Sachsen die Schlösser Hartesburg, Scartfeld u. a. gibt. D. Goslar.
Kai. Januar. 1157 (womit aber, nach unserer Zeitrechnung 1158 gemeint ist), a. R. YL Imp. lü.
Orig. Guelf. T. HL p. 466.; — und in einer andern Urkunde, worinn der Kaiser demselben Her-
zog die Grafschaft im Lisgau und den Forst im Harzgebirge bestätigt. D. eod. Samml. ungedr.
Urk. zur Niedersächs. Gesch. 5. St. S. 29. Orig. Guelf. 1. c. p. 468. — In der letzteren Urkunde
erscheint auch Ludolf von Dassele, mit dem Zusätze: fratcr Cancellarü (nehmlich des damaligen
Münster'schen Dompropstes und nachmaligen Cöbischen Erzbischofs Reinold). Wenn hierdurch
die gewöhnliche Annahme von Reinolds Abstammung aus dem Hause Dassel eine Bestätigung
zu erhalten scheint, so ist es doch auffallend, dass er sich eines, von dem bekannten Dassel-
gast. XVlIf. Kai. Jnl. 1158 , a. R. VIL Imp. III. Meicbelbeck HUt. FreUing. I. p. 837. b) Tica Stephan! Vlen-
nensis Archiep. et Archicaoc. ia einer Urkunde das Schloss Ba£frtmont betreffend, d. in Monte Barri XVIII.
Kai. Decembr. 1157, a. R. VI. Imp. IIL Schoepflin Alsat. dipl. I. p. 243.; u. a« m. denn dies Verzeicfanies
soll keineswegs für Tollständig gelten, — Ia späteren von ihm recognoscirten Urkunden erscheint er ab Ar-
chicanceUarios Italiae. ^. .^. |
Digitized by
mt er au Ar-
\j00gle
40 ^^9S.
sehen Wappen ganz verschiedenen Siegels bedient (Vgl. die Abbildung desselben, nach der
Nr. 4848. erwähnten Urkunde.)
4854. Januar 9. Bernhard, Bischof zu Paderborn, beurkundet einen Vertrag, wodurch der Abt Conrad
zu Helmwardeshausen dem unter der Aufsicht des Abtes Conrad zu Paderborn stehenden Klo-
ster Wilbodessen Güter zu Ikinhusun verkauft. D. V. Id. Januar. 4158, Frid. a. R. VI. Imp. IIL
Bisher ungedruckt. (CCCXII.)
4855. April 43. Desselben erneuerte Stiftungs- und Dotations- Urkunde des Klosters VTilbodessen. D. Id.
April. 4458, Frid. a. R. VI. Imp. HI. Episc. a. XXVIU. Bisher ungedruckt. (CCCXIII.)
4856. „ 48. Arnold, Erzbischof zu Mainz, bestätigt den Tausch, vermöge dessen das Kloster Ame-
lungsborn von der Kirche zu Grene den Zehenten zu Erdishusen ertauscht D. Uelgenstadt XIV.
Kai. Maji 4458. Auszug b. Falcke C. Tr. Corb. p. 894.
4837. „ 22. Die Bischöfe Friedrich von Münster und Philipp von Osnabrück, die Grafen Simon von
Tekeneburg, Otto und sein Bruder H. von Ravensberg, Zeugen in zwei Urkunden Kaiser Frie-
drichs I. für das Erzstift Bremen. D. in Verda S. Swiberti X. Kai. Maj. 4458, a. R. VI. Imp. IIL
Lindenbrog. Scr. R. Septentr. p. 485, 486.
4858. „ 26. Gerhard, Propst zu Soest, Zeuge in Kaiser Friedrichs L Urkunde für das Kloster auf
der Insel Rolandswerth. D. in regia villa Sinzeche a. 4458, R. VI. Imp. HI. Günther Cod. dipL
Rheno -MoselL I. S. 362. — Eine ebendaselbst ausgestellte Urkunde für das Erzstift Trier bat
das vollständige Datum VI. Kai. Maj.
4859. Jul. 44. Bernhard, Bischof zu Paderborn, beurkundet, dass von ihm Graf Otto von Ravensbei^
von diesem der Edle Folcquin, Vogt der Kirche zu Paderborn, und von diesem wieder Wem-
her von Berentorp, den Zehenten zu Hubikesheym zu Lehen gehabt, welchen der Abt Ufo za
Flectorp abgelöst; und bestätigt den deshalb geschlossenen Vertrag. Act. n. Non. JuL 4458.
Zeitschr. f. vaterl. Gesch. u. Alterthumsk. VIII. S. 56.
4860. „ 49. Wibald, Abt zu Corvey und Stablo, stirbt auf der Rückreise von einer abermaligen Ge-
sandtschaft nach Konstantinopel im Verdachte der Vergiftung. Todestag und Jahr nach AnnaL
mouaster. StabuL, da die Corvey'schen Nachrichten, merkwürdig genug, nichts davon melden.
Seine Leiche, zuerst an dem Orte seines Todes (Butellia in Paphlagonien) beigesetzt, wurde im
folgenden Jahre, auf Veranlassung seines Bruders und Nachfolgers in Stablo, Erlebold, nach
Stablo gebracht und dort ehrenvoll bestattet. Annal. monast. Stabul. — Der Griechische Kaiser
suchte sich nachher durch eine eigene Gesandtschaft von dem Verdachte, der wegen VtTibalds
Tode auf ihm ruhte, zu reinigen. Radevic de gest. Frid. I. Imp. lib. II. cap. 22. — Im Stift
Corvey scheint nach V\^ibalds Tode eine grosse Unordnung eingetreten zu sein, indem die Nach-
richten für viele Jahre ganz schweigen, und sogar die Zeitrechnung in Verwirrung ist Jüngere
Nachrichten schreiben V\^ibald eine vierzehnjährige Regierung zu, was zwar unrichtig ist, aber
doch mit der Bezeichnung des Jahres 4455 als seines cilften Regirungsjahres (Nr. 4824., 4823.)
merkwürdig übereinstimmt, so wie andererseits die, den Stablo'schen Nachrichten widerspre-
chende, Angabe des Jahres 4460 als seines Todesjahres, sich auf jene zu gründen scheint —
Ganz irrig ist es, wenn Peter Visselbeck, oder vielleicht der unter dessen Namen versteckte
Paullini selbst, Wibald erst am 40. November 4474 an einer Lungenentzündung sterben lässt
(PeU Visselbeccii Chron. Huxar. in Paullini Rer. et Antiq. Germ. Syntagm. p. 25.), da der fol-
gende Abt Conrad schon 4476 das sechzehnte Jahr seiner Prälatur zählt. Wenn aber der letz-
tere hiemach nicht vor 4460 zur Regierung gekommen sein kann, so muss entweder nach Wibalds
Tode ein zweijähriges Interregnum statt gefunden haben, oder der Name seines nächsten Nach-
folgers ganz verloren gegangen sein.
Digitized by V^OOQIC
ii58-.ii60. 41
4861. Bernhard, Bischof za Paderborn, beurkundet die Erwerbung der Zehenten zu Gehrden, Siddessen
und Hampenhusen für das Kloster Gehrden. Act. a. 1158, Episc. XXX. Bisher ungedruckt.
(CCCXIV.)
1862. Derselbe eignet dem Kloster Gehrden ein Gut zu Esneberg. A. 1158, Episc. XXX. Bisher unge-
druckt. (CCCXV.)
1863. Derselbe eignet dem Kloster Gehrden Güter zu Hostheim, Frodenhusen, Dallessen und Boddenhusen.
A. 1158, Episc. XXX. Kindlinger M. B. III. 1. Abth. ürk. S. 49. (CCCXVI.)
1864. Derselbe bestätigt dem Kloster Gehrden Güter zu Osterhusen und Ekhusen. A. 1158, Frid. Imp. V.
Episc. XXX. Kindlinger M. B. III. 1. Abth. ürk. S. 52. CCCXVII.)
1865. Heinricus de Westphalia, ein Ministerial der Kirche S. Pantaleons zu Göln, ist Zeuge in einer Ur- ^-^^
künde des dortigen Abtes WoJbero. A. 1158. Lacomblet Urkundenb. I. S. 273. — Ist derselbe
vielleicht identisch mit dem, aus vielen Urkunden bekannten, Heinrich von Yolmodestein? Letz-
terer erscheint unter andern auch in diesem Jahre, in einer Urkunde Erzb. Friedrichs IL zu
Cöln, für die Abtei Knechtsteden. Lacomblet Urkundenb. I. S. 272.
1159.
1866. Philipp, Bischof zu Osnabrück, trennt die Kirche zu Cappeln von der bisherigen Mutterkirche zu
Emstike, und bewilligt den Eingesessenen daselbst das Wahlrecht ihres eigenen Pfarrers. A. 1159.
Unter den Zeugen: der Dompropst Albericus; der Dechant Timme; Gerhard, Propst der kleinem
Kirche (S. Johannis). Moser 0. G. H. S. 291 ; s. W. VIR. S. 85.
(ii59_ii64.)
1867. Papst Victor IV. empfiehlt das, dem Stifle Corvey incorporirte Kloster Werbe dem Schutze des Erz-
bischofs von Mainz. D. Bisunliae III. Id. Septbr. s. a. Wigands Archiv DI. 2. St. S. 4. — Papst
Victor, bekanntlich in zwiespaltiger Wahl 1159 gewählt, starb am 20. April 1164.
1868. Wernher, Bischof zu Minden, vom Papst Victor und Kaiser Friedrich nach Italien berufen, verpfän-
det, Behufs der nöthigen Reisekosten, den Zehenten zu Oulhusen an die Kirche S. Martini zu
Minden. S. d. Bisher ungedruckt. (CCCXVIU.) — Die Urkunde ist nach der Zeit des darin
genannten Papstes Victor zu bestimmen; auch starb 1164 der unter den Zeugen erscheinende
Graf Adolf. Vgl. Nr. 1903.
1160.
1869. Bernhard, Bischof zu Paderborn, schenkt dem Abte Wycbold zu Flieztorp den aus dessen Sündern
bisher erhobenen Zehenten. A. 1160. Unter den Zeugen: Sifrid, Propst zu Paderborn; Almar,
Dechant, Evergisus (der nachmalige Bischof), Canonicus daselbst; Conrad, Abt zu Paderborn;
Graf Otto; der Vogt Volcquin; u. a. m. Zeitschr. f. vaterl. Gesch. u. A. K. VIII. S. 57.
1870. Derselbe schenkt dem Kloster Herwidehusen (Hardehausen) ein Wohnhaus und drei Salzhänser zu
Saltkotten, ein Haus zu Paderborn an der Strasse die vom Markte zur Stadt führt, einen Theil
des Feldes genannt Druc, an dem Wege von Apenhusen nach Golstede, und den dritten Theil
seiner wilden Pferde (indomitarum equarum mearum). A. 1160. Unter den Zeugen: der Dom-
propst Sifrid; Ludolf, der Bruder des Bischofs. Schaten A. P. I. p. 568.
1871. Jul. 16. Bernhard, Bischof zu Paderborn, stirbt. Gobel. Pers. 1. c. p. 270. Todestag nach Necrol.
Abdingh. Bustorf. u. Heris. Andere nennen d. 19. oder 20. Jul.
1872. Friedrich IL, Bischof zu Münster, verleiht dem Stifte Kappenberg das Archidiaconat der Kirche zu ^
Alen. A. 1160. Niesert M. U. S. U. S. 204. (CCCXIX.)
RegeiU hiil. Westfal. II. 6 /^^ 1
Digitized by V^OOQIC
42 1160 — 1161.
4873. Derselbe eignet dem Kloster Asbeck das Haus Hubrecbtinchof nnd bestätigt die Schenkang einer
Ware im Walde Wirs. A. 1160. Niesert M. ü. S. lY. S. 113. (CCCXX.)
1874. Evergis, Bischof zu Paderborn, bestätigt das von seinem Vorgänger, dem Bischof Bernhard, gestif-
tete Kloster Hersethehusen und dessen Besitzungen. A. 1160. Unter den Zeugen: der Dom-
propst Sifrid und der Dechant Alcmar. Schalen A. P. I. p. 571.
4875. fhiUpp, Bischof zu Osnabrück, bestätigt dem Domkapitel daselbst den Zehenten des Hofes Buclo
und des dazu gehörigen Hauses Plochus, und beurkundet, dass ein gewisser Menword, welcher
denselben in Anspruch genommen, nach gerichtlicher Erklärung, nur 4 Schillinge jährlich am
Feste Crispini und Crispiniani zu fordern habe. A. 1160. Die unter den Zeugen vorkommenden
Grafen Otto und Heinrich (von Ravensberg) werden Principes genannt, und die Nobiles, Her-
mann von der Lippe, Wilhelm von Holte, Cono von Thefholt u. A. von ihnen unterschieden.
Moser O. G. H. S. 292. s. W. VIII. S. 86.
1876. Derselbe verbindet mit der Propstei der Johannis-Kirche zu Osnabrück die Decanie und Kirche zu
Speuge, und die Decanien einiger anderer Kirchen. A. 1160. Moser 0. G. H. S. 293. s. W.
vra. S. 87. (CCCXXI.)
1877. Derselbe beurkundet die dem Kloster Gertrudenberg geschenkten Zehenten. A. 4160. Moser O. G.
H. S. 293. s. W. Yin. S. 87. (CCCXXI.)
4878. Derselbe befreit das Kloster Gertrudenberg von aller weltlichen Gerichtsbarkeit und bewilligt ihm
die freie Wahl des Vogtes. A. 4160, Frid. Imp. VIU. Moser 0. G. U. S. 297. s. W. VHL S. 90.
(CCCXXm.)
4879. Wilhelm, Abt zu Werden, beurkundet, dass sein Ministerial Heinrich von Bardensceide sich ver-
pflichtet hat, von einer Hove daselbst, genannt Bodenlen, mit welcher die Kapelle S. Nicolai
auf dem Markte zu Werden bewidmet worden, letzterer jährUch 2 Schillinge zu entrichten. A.
4460. Lacomblet Urkundenb. I. S. 277.
4880. Heinrich, Herzog zu Sachsen, gibt dem Kloster Hersuidehusen ein Gut zu Hodagessen tauschweise
für zwei Hoven zu Rosbeke, in Gegenwart und mit Einwilligung Volcwins von Swalenberg, wel-
cher jenes Gut bisher zu Lehen hatte. Fact. in Treise. S. d. Unter den Anwesenden ist der
Abt Daniel zu Hersuidehusen. Wigand Fehmgericht S. 222. — Die undatirte und aller Merk-
maale zur Zeitbestimmung entbehrende Urkunde kann muthmasslich hieher gesetzt werden, da
sie mit Nr. 1870 in einigem Zusammenhange steht.
4161.
4881. ReifuM, Erzbischof zu Cöln, beurkundet die Wiedereinlösung der Güter zu Anruchte, Menethen und
Hage, welche dem Grafen Herimann von Molenarken verpfändet gewesen waren. Act in pa-
latio ap. Coloniam, a. 1161. Kremer akad. Beitr. U. S. 223. und daraus im Auszuge Seibertz
Urkundenb. I. S. 71.
4882. Friedrich, Bischof zu Münster, eignet dem Stifte Kappenberg einen Hof zu Herebedde, welchen
/ einer der von dem Propst Otto an das Bisthum Münster überlassenen Eigenhörigen, ebenfalls
Otto genannt, demselben käuflich aufgelassen hat Act in placito apud Bachveit a. 1161. Bis-
her ungedruckt. (CCCXXIV.) — Niesert M. U. S. H. S. 210. gibt eine, angeblich von Kindlinger
aus dem Original abgeschriebene Urkunde, welche, anstatt des Hofes Herebedde, curtim in Cu-
rede aho nomine Dikhues nennt, übrigens aber, abgesehen von manchen Lese- oder Schreib-
fehlem, wörtlich mit unserer Urkunde übereinstimmt Ein mit der Angabe bei Niesert überein-
stimmendes Original- Document ist indessen weder in Münster noch in Kappenberg vorhanden.
Digitized by
Google
1162 — lies. 43
4162.
4883. Jan. 3. Friedrich, Bischof za Münster, Zeuge in einer Urkunde Kaiser Friedrichs L für das Bis-
thum Passau. D. ante portas civit Mediolan. tempore vastationis, III. Non. Jun. 4464, a. R. X.
Imp. Vn. Hund Metrop. Salisb. I. p. 372. — Obgleich bei dieser und den folgenden, theils die
Jahrzahl 4464, theils 4462 führenden Urkunden, die Regierungsjahre mehr für 4464 sprechen,
so zeigt doch die Erwähnung der Zerstörung von ]üfailand, dass sie in das Jahr 4462 gehören
müssen, in welchem diese Begebenheit statt fand. Vgl. Raumer Hohenstaufen (2. A.) 2. B. S.
443 ff.
4884. „ 20. Derselbe, Zeuge bei Kaiser Friedrichs L Bestätigung der Privilegien des Bisthums Bran-
denburg. D. Laudae in palatio Imperatoris, XII. Kai. JuL 4461, a. R. X. Imp, VII. Gercken
Fragm. March. II. S. 4. Stiftshist. v. Brandenb. S. 354.
4885. Kaiser Fridrich L bestätigt die Privilegien und Besitzungen des Stifts Kappenberg. Unter den Zeu-
gen, die Bischöfe Friedrich von Münster, Guarnerus von Minden und Hevirgisus von Paderborn.
D. Laudae in generali concilio, a. 4462, R. X. Imp. VII. Annal. ord. Praemonstr. T. I. p. 373»
und daraus Niesert M. U. S. II. S. 206, mit der Jahrzahl 4161. Kindlinger M. B. II. Urk. S. 191,
mit 1162. (CCCXXV.)
1886. Die Bischöfe Friedrich von Münster und Wernher von Minden, Zeugen in einer Urkunde K. Frie-
drichs L (ur das Kloster Wigoldsbehr bei Odenheim. D. Laudae in generali concilio ibidem in
tertia Mediolan. vaslatione congregato, a. 1161, R. X. imp. VII. Schoepflin Alsat. dipl. L p. 249.
1887. Evergisus, Bischof zu Paderborn, beurkundet die Schenkungen des Edlen Erpo an das Kloster SS.
Petri und Pauli daselbst. A. 1162, Frid. a. R. XL Imp. VIIL Episc. a. III. Bisher ungedruckt.
(CCCXXVi.)
1888. /%t7ijpp/ Bischof zu Osnabrück, eignet der Johannis-Kirche daselbst einen Zehenten zu Mulen. D.
in Osemb. 1162. Mosers s. W. VIIL S. 317, mit der Jahrzahl 1163. (CCCXXVIL)
1889. Bertholdus, Dechant, und das Kapitel der Kirche zu Soest beurkunden, dass Gerhard, Canonicus
daselbst, der Kirche ein von ihm angekauftes Gut zu Bekesethe geschenkt hat, von dessen Ein-
künften 6 Schillinge bei seinem Anniversarium theils an die Stiftsgeistlichen, theils an die Schü-
ler vertheilt, theils zu Lichtem verwendet werden sollen. A. 1162. Copiar. Sosat vormals im
Besitz des Dr. Gehrken. Bisher ungedr. Künftig in d. Nachtr. zu Seibertz Urkundenb.
1890. Adelbert, Gr^f von Everstein, gibt dem Kloster Heimarshausen den Zehenten in Weddikesson, wel-
chen er von Mainz zu Lehen trag. 1162. So angeführt b. SpUcker Beitr. II. UrL S. 20.
1163.
1891. April 18. Friedrich, Bischof zu Münster« Zeuge in Kaiser Friedrichs L Schutzbriefe für das S. Ru-
perts-Kloster. D. Mogqnt. XIV. Kai. Maji 1163, a. R. XI. Imp. VIII. Guden. Cod. dipl. T. L p. 245.
1892. Oktober 18. Bei dem durch Herzog Heinrich von Baiem und Sachsen aufgerichteten Friedens-
schlüsse zwischen den deutschen und Gothländischen Kaufleuten, sind unter den Zeugen: Graf
Friedrich von Arnesberg, Graf Heinrich von Ravenesberg und Graf Atholf (von Altena oder von
Schauenburg?). Dat. in Ertineburch XV. KaL Nov. 1163. Sartorius Gesch. d. Urspr. d. deutschen
Hanse, 2. Bd. S. 6. Urkundenb. d. Stadt Lübeck L S. 4.
1893. Friedrieh, Bischof zu Münster, bestätigt dem Kloster Liesbom eine Zehentlöse zu MuIenbecL A. 1163« -
Bisher ungedruckt. (CCCXXVffl.) ^
1893 b. Derselbe vergleicht sich mit dem Kloster Asbeck wegen eines V\^aldes, einer Zehentlöse u. a. m«
A. 1163. Bisher ungedruckt. (CCCXXVUIb.)
1894. Evergisus, Bischof zu Paderborn, verordnet die Urbarmachung des zu seinem Hause Heristelle ge-
®* DigitizedbyC^OOgle
44 1168 — 1165.
hörigen Waldes und bestimmt die Rechte des daraus zu ge-winnenden Landes. A. 1463, episc.
IV. Wigand Archiv U. S. 144. (CCCXXIX.)
4895. Heinrich, Herzog zu Baiem und Sachsen, bestätigt dem Kloster Flechtorp den Zehenten daselbst^
welchen es, zu Folge der Urkunden des Bischofs Bernhard von Paderborn und des Abtes Folc-
mar von Corvey, durch Tausch erworben. Zeugen: die Bischöfe Evergis von Paderborn und
Wemher von Minden; die Aebte Conrad zu Corvey und Conrad zu Paderborn; Graf Otto und
sein Bruder Heinrich von Ravensberg; Graf Heinrich und sein Bruder Friedrich von Amesberg;
Graf Folcwin und sein Bruder Wedekind von Swalenberg; Graf Adelbert von Everstein« Act in
conventu Hanovere a. 4463. Lamey Gesch. v. Ravensb. ürL S. 44.
4896. Theoderich, Graf zu Cleve, bestätigt dem von den Grafen Godefrid und Otto von Kappenberg ge-
stifteten Nonnenkloster zu Wesel die Gemeinschaft an dem Denmierwalde und andere Rechte.
A. 4463. Miraei Opp. T. lU. p. 324. Teschenmacher Cod. dipl. p. 33. v. Steinen Kappenb. S. 87.
Niesert M. U. S. H. S. 243, aus Miraeus; aUe Abdrücke überaus fehlerhaft. (CCGXXX.) — Die
Urkunde scheint Wiederholung einer älteren, von den im Eingange genannten Aeltem des Gra-
fen, Arnold und Ida, ausgestellten Urkunde zu sein, bei deren Abfassung die beiden Grafen
von Kappenberg noch am Leben waren; denn keine andern können die firatres sein, die in der
Urkunde mehrmals genannt werden.
4897. Sifrid, Priester zu Herse, stiftet daselbst, mit Genehmigung der Äbtissinn Regelind, eine Memorie,
mit 4 Hoven zu Lovenna. A. 4463. Wigands Archiv V. S. 329. (CCCXXXI.)
4898. Graf Adolf \on Schowinburg, Zeuge bei Erzbischofs flar/tütgf zu Hamburg Bestätigung der Canonical-
Präbenden in der Kirche zu Lübeck. A. 4463. Leverkus Urkundenb. d. Bisth. Lübeck, I S. 5.
4899. Heinrich, Graf von Ratzeburg, fuhrt Kolonisten aus Westfalen in das Land der Polaber. Helmold.
ap. Leibnit. Scr. R. Br. T. H. p. 614.
4464.
4900. Jnl. 4. Graf Atholf von Scowenburch, Zeuge in Herzog Heinrichs von Sachsen Urkunde über die
Stiftung der Canonical -Präbenden in der Kirche zu Lübeck, und in dessen Befreiung der Dom-
herren zu Lübeck von bürgeriichen Lasten. Dat. ap. Fardiam lY. Id. Jul.4464, Frid. Imp. a.R.
Xn. Imp. IX. Leverkus Urkundenb. d. Bisthums Lübeck, I. S. 8. u. 40.
4904. Hathewigis, Äbtissin zu Essen, bekennt dass eine Freie, Helemburgis, um ein Gut in Yorsthusen zu
erlangen, sich mit ihren Töchtern dem Stift Essen zu Wachszinsrecht übergeben. A. 4464. Kind-
linger Hörigk. S. 238. Lacomblel Urkundenb. L S. 284.
4902. Dieselbe beurkundet einen Vergleich zwischen der Stifts -Küsterinn Elisabeth und einem gewissen
Hermann, wegen einer Hove zu Balte, deren Besitz dem letztere», gegen einen an die Stifts-
Küsterinn zu entrichtenden Zins, belassen wird. S. d. Westphalia 3. Jahrg. S. 324. — Die undat.
UrL wird, der Äbtissinn Hathewigis wegen, hier eingereihet. Für die a. a. O. muthmasslich
angenommene Jahrzahl 4470 ist kein Grund nachgewiesen.
4903. Die Leiche des in einer Schlacht gegen die Slaven gebliebenen Nordalbingischen Grafen Adolf (von
Schauenburg) wird nach Minden gebracht. Helmold. 1. c. p. 622.
4465.
4904. August 47. Evergisus, Bischof zu Paderborn, gibt dem Kloster Helmwardeshausen den Noval—
Zehenten zu Mulessen. D. XVL Kai. Septembr. 4465. Bisher ungedruckt. (CCCXXXII.)
4905. „ 34. ReinM, Erzbiscbof zu Cöln, beurkundet und bestätigt die Rechte der Stadt Medebach.
Digitized byC^OOQlC
1165 — 1166. 45
D. Colon. IL Kai. Septemb. 4465, Rainaldi pontif. a. VQ. Kindlinger M. B. 3. B. 4. AbOu ürk.
S. 54 (fehlerhaft). Seiberlz ürkundenb. I. S. 73 *).
4906. Oktober 2. Reinold, Erzbischof (Electus) zu Cöln, wird (nachdem er in demselben Jahre, in Sab-
bato quatuor temporum, zu Würzburg, nebsl einigen andern erwählten Bischöfen, erst die Prie-
sterweihe empfangen), zu Cöln, durch den Bischof Philipp von Osnabrück, in Gegenwart des
Kaisers und der Kaiserinn, zum Bischof geweiht. Godefridi AnnaL ap. Freher. T. I. p. 337.
4907. Decemb. 29. Die Bischöfe Evergisfos von Paderborn und Garnerius von Minden, Zeugen in einer
Urkunde Kaiser Friedricks I. für die Abtei de Bona Spe (Bonne-esperance, in Hennegau). D.
Aquisgrani in palaU imper. IV. Kai. Januar. 4166, a. R. Xu. imp. X. (es ist aber ohne Zweifel
das Jahr 4165 unserer Zeitrechnung gemeint.) Miraei Opp. T. III. p. 346.
4908. Friedrich, Bischof zu Münster, bestätigt die Privilegien und verschiedene Besitzungen des Klosters
Liesborn. A. 1165, Frid. R. XIV. Imp. XUI. Bisher ungedrucht. (CCCXXXIII.)
4909. LkUgardis, Äbtissinn zu Hervord, nimmt eine Eigenhörige, durch Wechsel, in das Wachszinsrecht
ihrer Kirche auf. Bisher ungedruckt. (CCCXXXIV.)
4910. Grosser Brand in Paderborn, wodurch der östliche Theil der Stadt bis zum Markte, mit der Markt-
kirche und dem Kloster Abdinghof, zerstört wird. Gobelin. Pers. L c. p. 270.
4941. Die Kirche S. Martini zu Minden, mit allen dazu gehörigen Häusern brennt ab. Lerbeck Chron. 1.
c. p. 169.
4942. Das Kloster Neuen-Heerse brennt ab. Chron. Mont. ser. ad h. a. — Die Äbüssinn Hogardis stellte
einen Theil desselben, zum Seelenheil ihres Bruders Lambertus, auf ihre Kosten wieder her.
Necrol. Heris. ad XVI. KaL Mart., ap. StruncL p. 374.
4466.
4943. OUo, Graf von Ravensberg, widmet sein GutFlarsheim mit allen dazu gehörenden Rechten (welche
vollständig aufgezählt werden) zu einem Nonnenkloster Augustiner- Ordens. Act. a. 4166, in
diebus Reynoldi Colon. Archiep. praesente Philippe postmodum successore ejus. Ausserdem be-
finden sich noch unter den Zeugen: die Pfarrer Heinrich zuFlarsheim, Hesel zu Recklinghausen,
und Moyses zu Olfen. Kindlinger M. B. II. Urk. S. 202. — Der, den folgenden Erzb. Philipp
betreffende Zusatz beweist dass die Urkunde erst lange Zeit nach der Handlung ausgefertigt
wurde.
4914. August 4. Reinold, Erzbischof zu Cöln, bestätigt die Stiftung des Klosters Vlarsheim. D. Colon, in
festivitate b. Petri ad vincula 1166, Frid. R. a XIV. Imp. XI. Lamey Gesch. v. Ravensb. Urk.
S. 42., fehlerhaft. (CCCXXXV.)
494S. „ „ Derselbe verordnet die Urbarmachung des Waldes Altholt bei' Soest und verfügt übör
die Benutzung des dadurch gewonn^en Bodens. Act. Colon, in ecd. S. Petri, in Kai. Augusti
4166. Kindlinger M. B. II. Urk. S. 496. Seibertz Ürkundenb. I. S. 76., mit dem Datum: VIH. Id.
Jul. und andern Abweichungen, nach einer verschiedenen Ausfertigung. (CCCXXXVI.)
4916. Der Erzbischof von Cöln, die Bischöfe von Paderborn, Minden und Münster, und Herzog Heinrich
von Sachsen belagern die Stadt Arnsberg, weil Graf Heinrich von Arnsberg seinen Bruder Hein-
rich den Jüngern ins Gefängniss geworfen hatte, worin er gestorben war. Arnsberg wurde ero-
bert und zerstört, und der Graf vertrieben, später aber durch den Erzbischof von Cöln, dem
er seine Besitzungen zu Lehen auftrug, wieder eingesetzt. GobeL Pers. 1. c. p« 274.
Nach der too Sartorias, Gesch. d. ürspr. d. deoUch. Hanse » IL S. 7. Not. ausgesprochenen Vermothong wäre in
dieser Urkunde, statt RotUi Muüa (Rügen) zu lesen. . T
Digitized by V^OOQlC
46 1166 — 1167.
4917. Kaiser Friedrich I. bestätigt einen Vertrag zwischen dem Bischof Godefrid von Utrecht und dem
Grafen Florentius von Holland , worin die Grafschaft Friesland beiden gemeinschaftlich zugespro-
chen wird, und der Graf von Holland sich zugleich verbindlich madit, dem Bischof das Schloss
Bentheim erobern zu helfen. A. 1166. Heda Hist. Episc. Ultraj. p. 171., und daraus Jung Hist.
Comit. Benthem. Cod. dipl. p. 23. — Der Vertrag, in Beziehang auf die Grafschaft Bentheiai,
welche der Graf von Holland, zum Nachtheil seines jüngeren Bruders Otto, dem Bischof ero-
bern helfen wollte, um sie von diesem zu Lehen zu empfangen, kam nicht zur Ausfuhrung, und
beide Brüder wurden mit einander ausgesöhnt. Das Datum dieser Urkunde ist übrigens unsi*
eher. Vgl Nr. 2018.
1918. Reinald, Erzbischof zu Cöln, beurkundet, dass er einen Theil der zu seinem Hofe Gelmen gehöri-
gen Länderei, wegen zu weiter Entfernung von demselben, davon getrennt und in einzelnen
Stücken vererbt hat. Act. SosaU in eccl. S. Walburgis, a. 1166, Frid. R. XIV. Imp. XI. Haeber-
lin Anal. med. aevi p. 201., u. daraus Seibertz Urkundenb. I. S. 71.
1919. Derselbe verkauft dem Ritter Helmwicus von Holthusen einen V\^ald genannt Broil bei Burgelon,
um von dem Kaufgelde ein verkauftes Gut zu Gladbach zu bezahlen. A. 1166, Frid. R. XIV.
Imp. XI. Seibertz Urkundenb. I. S. 79.
1920. Heinrich, Herzog von Baiern und Sachsen, schenkt dem Kloster Amelungsbom einen Hof zu Adel-
loldesheim. Unter den Zeugen: Volcwin und sein Bruder V\^idekind von Schwalenburg. A. 1166.
Falke C. Tr. Corb. p. 223.
1921. Franco, Abt zu Liesbom, beurkundet das Recht der zu semer Kammer hörigen Leute. A. 1166.
Kindlinger Hörigk. S. 240. (CCCXXXVII.)
1922. Conrad, Abt des Klosters S. Marien bei Swalenberg, verkauft dem Abte Ufo zu Flietorp einen Hof
zu Urthorp. Unter den Zeugen: Evergisus, Bischof zu Paderborn; Conrad, Abt daselbst; der
Vogt Folquin von Swalenberg und sein Bruder V^Tidikind. A. 1166. Zeitschr. f. vaterL Gesch. o.
Alterthumsk. VIIL S. 58.
1923. Graf Everard von Altina und sein Bruder Graf Engilbert, auch Heinrich von Folmudestene, Zeugen
bei Erzb. Reinaids zu Cöln Bestätigung der Besitzungen der Abtei Altenberg. D. Colon, a. 1166,
Frid. R. XIV. Imp. XI , pontif. Rein. a. L Lacomblet Urkundenb. I. S. 294. — Seit seiner bischöf-
lichen Consecration (vgl. Nr. 1906) fängt Reinold die Zahl seiner Pontifikatjahre wieder von 4.
zu zählen an.
1924. Den Einwohnern des Kirchspiels Hoienchusen wird die Freiheit vom Zolle auf dem Harkte der
Stadt Soest, vor dem dortigen Stadtrichter Hildegerus, bestätigt. S. d. Seibertz Urkundenb. L
S. 80. — Diese undatirte, älteste städtische Urkunde wird am schicklichsten hieher gesetzt, da
der genannte Stadtrichter und der unter den Zeugen erscheinende Münzmeister Hescelinus auch
in andern Urkunden dieses Jahres vorkommen.
1167.
1925. Februar 10. Wernher, Bischof zu Minden, schenkt dem Kloster Obernkirchen ein Haus zu Haboi^
gehusen nebst andern .Gütern, und den Archidiaconalbann über die Kirchen zu Obemkirchea
und Velden. D. Mind. IV. Id. Februar. 1167. Spilcker Beitr. L S. 166. Westphalia 1826, SU
37, S. 302. (CCCXXXVra.)
1926. „ 19. Reinald, Erzbischof zu Cöln, entscheidet die Klage des Stifts S. Nariae ad gradus
gegen die Einwohner zu V^Tenengeren, Dalehusen, Oiberge und Mikelenbeke, wegen des Zehen-
ten, dahin, dass der Kornzehente von ihnen jähriich mit 5 Talenten Dortmundischer Münze ab-
gelöst, der kleine Zehente aber besonders jähriich bezahlt werden soll, auch der Zehente za
Aldendorpe vorbehalten wird. Unter den Zeugen: Everardus de Altena, advocatus Werdinensis
Digitized by vijOOQlC
Si67 — 1168. 47
ecclesiae; Heinrich von Volmudistein (der auch noch in einigen andern Urkunden dieses Jahres
erscheint). D. Colon. XI. Kai. Mart. 4166, Frid. R. a. XV. Imp. XII. Niesert M. U. S. 11. S. 216,
der den Vertrag irrthümlich dem Stifte Kappenberg zuschreibt; Lacomblet Urkundenb. I. S. 284.
— Die Jahrzahl ist nach der Cölnischen Zeitrechnung zu verstehen, womit auch die Regierungs-
jahre übereinstimmen.
4927. Jul. 28. Evergisits, Bischof zu Paderborn, eignet dem Kloster Helmwardeshausen ein Gut zu We-
tersen. D. V. Kai. Aug. 1167. Bisher ungedruckt. (CCCXXXIX.)
4928. „ 29. (Octava Mariae Magdalenae.) Der Edle Mirabüis (vgl. Nr. 1807.) stirbt. — Er wurde in
der Domkirche zu Minden vor dem Altare der heil. Maria begraben. Lerbeck. Chr. 1. c. p. 178.
4929. August 1. Arnold, der Sohn des Grafen Everard von Altina, Zeuge bei Kaiser Friedrichs L Schen-
kung des königlichen Hofes Andernach an den Erzbischof von Cöln. D. Romae ap. S. Petrum,
Kai. Aug. 1167, a. R. XV. Imp. XIII. Lacomblet Urkundenb. I. S. 296. Kindlinger M. B. III. 1.
Abth. Urk. S. 61. Günther Cod. dipl. I. S. 391. Beide letztere irrig mit HL Kai. Aug.
4930. Heinrich, Herzog zu Sachsen und Baiem, eignet dem Kloster Obemkirchen ein Gut zu Velden, wel-
ches Volquin von Swalenberg vorher zu Lehen hatte. Unter den Zeugen: der Dompropst Thiet-
mar und der Propst Anno zu Minden; Volquin, Graf von Swalenberg; Hermann von Stromberg;
u. a. m. A. 1167. Spilcker Beitr. L S. 172. Vgl. V^edekinds Noten L S. 282.
4168.
4931. Februar 1. Heinrich, Herzog zu Baiern und Sachsen, schenkt bei seiner Vermählung mit Hachtil-
dis, der Tochter des Königs von England, der Kirche zu Minden den Hof Lothe. Unter den
Zeugen: V^Ternher, Bischof zu Minden; Otto und Heinrich, Grafen von Ravensberg. D. Mindae
Kai. Febr. 1168. Orig. Guelf. HI. p. 504. Würdtwein Subsid. dipl. VL p. 345. — Bei derselben
Gelegenheit schenkte Herzog Heinrich der Kirche zu Minden, in welcher seine Ehe eingesegnet
wurde, auch einen Arm des heil. Gorgonius. Erdmann. Chron. Osnabr. 1. c. p. 210.
4932. Jun. 28. Wemher, Bischof zu Minden, Zeuge in einer Schenkungs- Urkunde Koiiser Friedrichs L für
den Grafen Engelbert von Berg. D. Wirzeburg IV. Kai. Jul. 1168. Lacomblet Urkundenb. I. S. 297.
4933. Oktober 1. Fhilipp, Erzbischof zu Cöln, bestätigt dem Kloster Vliegetorph die von seinem Vorgän-
ger, Erzb. Reinald, demselben geschenkten zwei Hoven zu Lengeveit nebst einer Hove zu
Latervelt. Unter den Zeugen sind die Bischöfe Philipp von Osnabrück, Friedrich von Münster,
Evergisus von Paderborn, V^emer von Minden; Graf Everhard von Altena; Heinrich von Vol-
mendistein; u. A. D. Colon. Kai. Octob. 1168, Frid. a. R. XVL Imp. XIV. Kindlinger Volmest U.
S. 21. Seibertz Urkundenb. L S. 82. — Bei Kindlinger fuhrt der Erzb., durch einen Fehler der
Abschrift, den ganz unerklärlichen Titel: totius Westphaliae archicancellarius; woftir Seibertz
richtiger Italiae liest.
4934. December 29. Friedrich, Bischof zu Münster, stirbt. — Er liegt unter dem Thurme, vor dem Al-
tare des heil. Petrus begraben. Necrol. eocL cath. Monaster. Andere geben seinen Todestag -
auf d. 30. oder 31. December an.
4935. In dieses Jahr Tällt die Stiftung des Klosters Scheda; nach einer Bemerkung bei Strunck ms. p. 374«
(1468—4491.)
4936. Philipp, Erzbischof zu Cöln^ theilt die Stadt Soest in sechs Parochien, und bestimmt den Umfang
des Kirchspiels S. PetrL S. d. Seibertz Urkundenb. I. S. 134. (CCCXL aus einer bessern Ab-
schrift, wegen der besondem Wichtigkeit der Urkunde, neu abgedr.) «— Diese und die folg.
UrL sind nur nach der Regirungszeit des Erzb, Philipp bestimmt, ^
Digitized byL^OOQlC
48 1168 — 1169.
4937. Derselbe schenkt, um den guten Vorsatz seines Vorgängers, des Erzb. Reinald, auszuführen, dem
von letzterem gestifteten Kloster S. V\^alburgis zu Soest, Güter zu Witmarenchusen, Anedoppen,
Ebbechusen, Husen, Lerke, Wiggerenchusen, Eiden, Bruchusen, Hare, Cuddenbeke, HUdewarenc-
husen, Heppen, ein Salzhaus zu Sassendorp, u. a. m. Unter den Zeugen: Graf Heinrich von
Amesberg; Conrad von Rudenberg. S. d. Wigands Archiv I. 2. St. S. 93. Seiberte ürkundenb-
I. S. 111.
1938. Derselbe beurkundet, dass er die Stiftskirche zuMeschede aufs neue eingeweiht hat, und bestimnat
die Feier ihres Kirchweihfestes. S. d. Seibertz ürkundenb. I. S. 135.
1939. Verzeichniss der von dem Erzbischof Philipp für das Erzstift Cöln erworbenen Güter. Ledebor
Vlotho S. 109., und im Auszuge, so viel die Güter in Westfalen betrifft, Seibertz Urkuifdenb. L
S. 136.
1169.
1940. Hai 19. Graf Everard von Altena, Zeuge in einer Urkunde des Erzb. IhiUpp von Cöln, für die
Marien-Kirche zu Ressa. D. Numagiae XIV. Kai. Jun. 1169. Lacomblet Ürkundenb. I. S. 301.
1941. „ . . Heinrich von Volmuntsteine, Ministerial der Kirche zu Cöln, Zeuge in einer Urkunde des
Erzb. Philipp für die Stadt Cöb. Act. in palatio Coloniensi, mense Majo 1169. Lacomblet ür-
kundenb. I. S. 302.
1942. November 13. Philipp y Erzbischof zu Cöb, bestätigt einen Vergleich zwischen Themo von Soest
und Wegolin von Tiunen, wegen eines Zehenten zu Hostinen (Ostünnen). D. Sosat. Id. Novembr.
1169. Wigands Archiv VI. S. 169. (CCCXU.)
1943. Ludwig, Bischof zu Münster, entscheidet den Streit zwischen den Domherren daselbst, und den
/ ausserhalb der Mauern der inneren Stadt (d. h. der Dom -Immunität) wohnenden Bürgern, dahin,
^ dass der Abhang von der Mauer bis in die Mitte des die Dom-Immunität umgebenden Grabens,
den Domherren, und zwar zu jeder einzelnen Curie der angrenzende, ausserhalb der Mauer
gelegene Theil des Abhanges, eigenthümUch zugehören soll D. in civitate Monasterii, a. 4169«
Niesert M. ü. B. 2. Abth. S. 447. (CCCXUI.)
1944. Hermann, Bischof zu Hildesheim, bestätigt dem Kloster Amelungsbom die Rechte und Nutzungen
der Salzwerke bei Hemmendorp, welche Graf Beringer, der sie bisher zu Lehen hatte, dem
Kloster zum Besten resignirt hat. D. in civit. Hildeshemensi, a. 1169. Auszug b. Falke C. Tr.
Corb. p. 888.
(4169 — 1173.)
4945. Ludwig y Bischof zu Münster, und Graf Heinrich von Arnisberg, Zeugen in einer Urkunde des Erzb.
Philipp zu Cöln, für die Kirche zu Rees. S. d. Lacomblet ürkundenb. I. S. 313. — Die Zeit wird
durch die Regirungsjahre des Bischofs Ludwig bestimmt.
1946. Zur Zeit Bischof Ludwigs L zu Münster vnirde der schon vom B. Burchard gefasste Entschluss, dem
heil. Liudger eine Kirche zu bauen, wieder aufgenommen. Der Platz, welchen B. Burchard
dazu bestimmt und der Aufsicht eines Canonicus Helmward übergeben hatte, war von letzterem
verpfändet worden und endlich an einen Bürger Hymricus gekommen. Von diesem löste ihn
B. Ludwig, auf Bitten der übrigen Bürger, zwar wieder ein, vertauschte ihn aber gegen einen
besseren Platz. — In den Wundergeschichten, welche damals zur Sprache kamen, werden un-
ter andern die Orte Rene, Thelget, Buren, Aldensele, Belehem (bei Osnabrück), Rinkerode und
Lmgen genannt (denn so müssen ohne Zweifel die unverständlichen Namen Ririxerode und Liri-
gan gelesen werden). Scriptor de mirac. S. Liudg. ap. Pertz. Scriptor. T. H. p. 425.
Digitized by
Google
1170. 49
H70.
4947. Jannar 3. Ludioig, Bischof zu Münster, Zeuge in einer Urkunde Kaiser Friedrichs L für das Stift
Fulda. D. ap. Frankenefurt V. Non. Januar. 4<70, a. R. XVII. Imp. XV. Schannat Bist. Fuld. Cod.
prob. p. 193.
4948. Februar 3. Philipp, Bischof zu Osnabrück, bestätigt das durch Ludolf, mit Einwilligung seiner
Söhne, Brüder und sonstigen Verwandten, worunter Bischof Bernhard (von Paderborn), auf sei-
nem Gute Osethc gestiftete Nonnenkloster, dessen Vogtei in der Familie des gedachten Ludolf
bleiben soll. Unter den Zeugen: der Dompropst Arnold; der Dechant Thiethard; Gerhard, Propst
zu S. Johannis. D. Osembr. III. Non. Februar. 4170, Moser 0. G, II. S. 302. s. W. VIII. S. 94.*)
1949. Jun. 21. Ludioig, Bischof zu Münster, Zeuge bei K. Friedrichs I, Bestätigung eines von dem Klo-
ster Ichtershausen geschlossenen Gütertausches. D. Erpesfort XI. Kai. Jul. 1170. Schumacher
verm. Nachr. 5. Samml. S. 41. Wenck Hess. Landesgesch. IL Urkundenb. S. 502.
4950. November 10. (vigilia Martini episc.) Werner, Bischof zu Minden, stirbt. Necrol. eccl. Mind. Eben
so Lerbeck Chron. 1. c. p. 177. — Von seinen Regirungshandlungen wird, ausser den schon
berichteten, erwähnt, dass er zuerst, nach Auflösung des gemeinsamen Lebens, die Ganonical-
Präbenden eingetheilt, vier Vicarien gestiftet, und aus dem Hofe Gelenbeke eine Prästation an
die Canonici zu S. Martini auf das Fest der heil. Maria Magdalena verordnet. Lerbeck. Chr. 1. c.
4951. Philipp, Erzbischof zu Cöln, bestätigt den Vergleich des Stiftes Kappenberg mit dem Propste zu
Xanten, wegen der Ablösung des aus dem Hofe Stikelwic an die Kirche zu Hamwinkel zu ent-
richtenden Zehenten. A. 1170. Niesert M. U. S. IL S. 222. (CCCXLIIL)
1952. Derselbe stiftet das Nonnenkloster Bredelar an einem von Godschalk von Padberg dazu angetausch-
ten Orte. A. 1170. Seibertz Urkundenb. L S. 83.
1953. Derselbe entscheidet einen Erbschaftsstreit zwischen Richenza, der Wittwe des Edlen Rabodo, und
des letzteren Schwestern. A. 1170. Wigands Archiv VI. S. 171. Seibertz Urkundenb. L S. 85.
4954. Ludwig, Bischof zu Münster, bestätigt dem Stifte Kappenberg die Kirchen zu Alen und V^Teme sammt
ihren Decanien. A. 4170. Wigands Archiv VI. S. 220. (CCCXLIV.)
4955. Derselbe eignet dem Kloster Liesborn ein Haus zu Gronhorst A. 1170. Kindlinger M. B. IlL 1. Abth...
Urk. S. 64., zwar angeblich aus dem Originale, aber unvollständig und fehlerhaft. (CCCXLV.)
4956. Derselbe bestätigt die Schenkung eines Hauses zu Wellethe an das Kloster Asbeck. A. 4470. Bis-
her ungedruckt. (CCCXLVII.)
4957. Philipp, Bischof zu Osnabrück, bestätigt die Schenkung einer Hove zu Haverbeke an das Kloster
Asbeck. A. 4170. Bisher ungedruckt. CCCCXLVII.)
1958. Derselbe beurkundet, dass die Kapelle zu Lagberge (Ladbergen), mit Einwilligung der Kirche zu
Münster, welcher das Grundeigenthum daselbst zusteht, zu einer Pfarrkirche erhoben, und ihr
ein Theil der angrenzenden Parochie Leggerike (Lengerich) nebst gewissen Einkünften, mit Ein-^
willigung des dortigen, von der Äblissinn Jutta zu Hervord ernannten Pfarrers Heinrich, zuge-
legt worden, und entscheidet den, zur Zeit des folgenden, ebenfalls Heinrich genannten Pfar-
rers, und der Äbtissinn Luigardis entstandenen Streit, mit Bestätigung der Parochialgrenzen von
Lagberge, doch unter Anerkennung gewisser Verpflichtungen gegen die Kirche zu Lengerich.
Act. Osanbruge in generali synodo, a. 1170. Moser O. G. H. S. 303. s. W. VIII. S. 95-
1959. Conrad, Abt zu Helmwardeshausen, beurkundet, wie sein Kloster verschiedene Güter zu Winithe
und an andern Orten an der Leine dadurch erworben, dass die Innhaber derselben sich dem
Kloster als Hörige oder Lehensleute ergeben. A. 1170. Wigand Femgericht S. 223., und ün
Auszuge Kindlinger M. B. III. 1. Abth. S. 66.
*) In dem leUlen Abdruck ist Zeile 10., statt ^, xu lesen: pio; S. 95. Z. 8., ^^^ f^'^rff^^f^^^^il^P^Q
fiegesta hist. Westfal. II. 7 O
50 1170 — 1172.
4960. Simon, Graf zu Tekeneburg und Vogt der Kirche zu Osnabrück, stiftet, gemeinschaftlich mit seiner
Matter Eilica, ein Nonnenkloster auf seinem Gute Esno (Essen bei Quakenbrück). A. 4470.
Sudendorf Beitr. z. Gesch. d. L. Osnabrück, S. 57. — Das Kloster wurde in der Folge nach
Malgarten verlegt. L. c.
1171.
4961. Jun. 5. ludmg, Bischof zu Münster, Zeuge bei einer Schenkung des Bischofs Udo von Naumburg
an das Kloster Bosau. D. Non. Jun. 1170. Schoettgen et Kreysig Diplomatar. T. III. p. 430.
Dass die hier angegebene Jahrzahl 1170 nicht die richtige sein kann, sondern 1171 heissen
muss, geht, nach der richtigen Bemerkung von Schultes Director. S. 221., daraus hervor, weil
der unter den Zeugen genannte Bischof Martin von Meissen, dessen Vorgänger Gerung erst im
November 1170 starb, noch nicht im Jun. dcss. J. als solcher auftreten konnte.
1962. August 3. Heinrich, Herzog zu Baiern und Sachsen, eignet dem Kloster Obemkirchen ein Gut zu
Velden. D. Ferdae III. Non. Aug. 1171. Bisher ungedruckt. (CCCXLVIII.)
4963. Septbr. 9. Die Grafen Heinrich von Ravensberg und Otto von Bentheim, Zeugen in Herzog Hein-
richs zu Sachsen Dotations-Urkunde des Bisthums Schwerin. Act. in dedicatione ejusd. eccL
V. Id. Septembr. 1170. Lisch Meklenb ürk. HI. S. 32.
4964. Novembr. 23. Kaiser Friedrich L verleiht den Bürgern zu Osnabrück das Recht, nicht vor aus-
wärtige Gerichte gefordert zu werden. D. Goslar. IX. Kai. Decembr. 1171. Moser O. G. U.
S. 306. 8. W. VIII. S. 98. (CCCXLIX.)
4965. Ludtoig, Bischof zu Münster, überlässt dem Stifte Kappenberg den Zehenten des Hauses Dichus zu
Curethe gegen eine jährliche Löse von 3 Schillingen. A. 1171. Bisher ungedruckt. (CCCL.)
4966. Evergisus, Bischof zu Paderborn, erlaubt dem Abte Conrad zu Helmwardeshausen die Bestimmung
der Pfarrkirche, zu welcher die Bewohner seines Neubruchlandes im Langenthai eingepfarrt
werden sollen. A. 1171. Bisher ungedruckt. (CCCLI.)
4967. Phiüpp, Bischof zu Osnabrück, gibt dem Kloster Iburg den Zehenten von 8 Häusern zu Hiltere.
D. in Osnabr. a. 1171. Unter den Zeugen sind die bei Nr. 1948. genannten Geistlichen u. A.,
dann Adolf von Blankana, Vogt des Klosters Iburg; Wilhehn von Holte u. a. m. Moser O. G.
n. S. 305. 8. W. VIII. S. 97.
4968. Theoderich, ein Sohn des Markgrafen Adelbert (von Brandenburg), schenkt dem Kloster Obem-
kirchen ein Gut zu Velden. D. in Wirbene a. 1171. Bisher ungedruckt. (CCQ-II.)
1969. Hunoldf Propst des Klosters Volchardinchausen (bei Landau im Waldeckischen), nimmt eine bisher
freie Frau Namens Mechtildis in das Wachszinsrecht seiner Kirche auf, und bestimmt deren Ver-
pflichtungen. A. 1171. Varnhagen Waldeck. Laudesgesch. Urkundenb. S. 8.
(<ni— 1185.)
4970. Anno, Bischof zu Minden, gibt zu seines Vaters Otto, seiner Mutter, seiner Geschwister und seinem
eignen Seelenheil, der Kirche S. Martini zu Minden ein Gut zu Dhugentorp und eine Hove zu
Domhem. S. d. Bisher ungedruckt. (CCCLIII ) — Die Zeit ist nach den Regierungsjahren des
Bischofs Anno zu bestimmen.
1971. Urkundliche Nachricht über die Schenkungen des Edlen Mirabilis an die Kirche zu Minden (vgl
Nr. 1807.) und über die, nach dem Tode des Bischofs Werner erfolgte Verhandlung wegen der
Lehengüter desselben. S. d. aber aus der Zeit des Bischofs Anno. Bisher ungedruckt. (CCCLIV.)
— Vgl. Nr. 2004.
1172.
1972. Februar 4. Ludwig, Bischof zu Münster, bestätigt die von dem dortigen Canonicus Bernhard von
/ Ibenburen gemachte Schenkung einiger Äcker zu Nutlon au das Kloster S.
Digitized by '
1172 -.11T3. 5i
D. Greven Kai. Febr. 4172. Niesert H. U. S. ü. S. 227., mit dem falschen Datam DI. Kai. Febr.
(CCCLV.)
4973. Jun. 4. Philipp, Erzbischof zu Cöln, beurkundet die Rechte der Wachszinsigen der Kirche S. Petri
zu Medebach. D. Susat. Kai. Jun. 4472. Seibertz ürkundenb. I. S. 87.
4974. Ludwig, Bischof zu Münster, bestätigt dem Stifte Kappenberg eine von dem vorigen Bischof Frie-
drich geschenkte Hove zu Alt -Metlere. A. 4472. Bisher ungedruckt. (CCCLVI.) — Propst Her* ^^
mann zu Kappenberg* wird in dieser Urkunde zum erstenmal genannt.
4975. Derselbe eignet dem Kloster Liesborn einen Hof zu Waltorpe nebst zwei Hoven zu Richelincthorpe«.
Act. Monasterii a. 4472. Niesert M. ü. S. IV. S. 446. (CCCLVII.)
4976. Philipp, Bischof zu Osnabrück, beurkundet, dass Gerhard, Propst der S. Johannis- Kirche, dem Ka-
pitel derselben ein Haus zu Wisenbike zurückgegeben hat. A. 4472. Moser s. W. YIU. S. 319.,
unvollständig. (CCCLVIII.)
4977. Wichmann, Erzbischof zu Magdeburg, ordnet die Verhältnisse zwischen dem Propst und dem Ka-
pitel der Kirche zu Engern. Act. in civit. Magdeburg a. 4472. Bisher ungedruckt. (CCCLIX,)
4978. Gebeno, Abt des Klosters S. Lamberti, nimmt des Stifts Engern Güter zu Odenheim in Erbpacht,
gegen eine jährliche V\^ein- Lieferung. A. 4472. Bisher ungedruckt. (CCCLX.)
4979. Anno, Bischof zu Minden, weiht das Kloster S. Godehardi zu Hildesheim und die Kirche zu Hon-
rode. Lerbeck Chr. 1. c. p. 479.
4473.
4980. Februar 27. Philipp, Erzbischof zu Cöln, bestätigt das von dem Grafen Heinrich von Arnsberg
gestiftete Kloster Wedinghausen und hebt die Kirche aus dem Decanat -Verbände. Unter den
Zeugen: Uffo, Abt zu Grascaph; Albert, Dechant zu Soest; Graf Arnold und sein Bruder Frie-
drich von Altana; Conrad von Ruthenberg; Bernhard von der Lippe. D. Sosat HL Kai. Mart.
4473. Wigands Archiv VI. S. 473. Seibertz ürkundenb. L S. 88.
4984. Mai 4. Kaiser Friedrich L bestätigt die Verträge, wodurch Graf Heinrich von Tekeneburg an Bi-
schof Friedrich H. und nachmals Graf Symon an Bischof Ludwig von Münster, die Vogtei über
die Güter des Bischofs und Domkapitels zu Münster käuflich überlassen haben. D. Goslar. IV.
Non. Maji 4473, a. R. XXII. imp. XIX. Kindlinger Samml. merkw. Nachr. S. 442. Niesert M.
ü. B. 4. Abth. S. 357. Wilkens Gesch. d. Stadt Münster S. 83. (CCCLXl.)
4982. „ 9. Everhard, Graf von Altena, Zeuge bei Kaiser Friedrichs L Bestätigung des Klosters Sieg-
burg. D. ap. Syntzige VIL Id. Maji 4473. Miraei Opp. T. IL p. 4477. Kremer akad. Beitr. III.
Urk. S. 47.
4983. Jul. 45. Philipp, Bischof zu Osnabrück, stirbt. Todestag nach NecroL Osnabr. — Ausser andern
bereits erwähnten Handlungen, wird ihm die Stiftung des Klosters Quernheim zugeschrieben.
Erdmann Chron. 1. c. p. 214. — Sein Nachfolger Arnold gehört wahrscheinlich in die Familie
der Grafen von Altena.
4984. August 44. Evergisus, Bischof zu Paderborn, bestätigt Wemo's von Brach Schenkung seiner Güter
an den Orten Berninghusen, Rinxslinchusen, Theneshem, Brach, Bist, Luitmartessen, Walderinc-
torp, Hestene, Wimininctorp und Wernessen, an das Kloster Gehrden, nebst einigen andern
Schenkungen. D. ap. Patherburne XIX. Kai. Septbr. 4473. Schaten A. P. I. p. 585. (CCCLXH.)
— Die Urkunde zeigt zugleich die Anwesenheit des Herzogs Heinrich von Sachsen, des Abtes
von Corvey und vieler Grafen und Edlen, zu Paderborn. — Über die Lage einiger der ange-
gebenen Orte spricht Clostermeyer kril. Beleucht. S. 44. Anm. 5.
4985. Philipp, Erzbischof zu Cöln, beurkundet einen, zwischen dem Stifte Kappenberg und dem Nonnen-
kloster zu Neuss geschlossenen Vergleich, wodurch letzteres, gegen Erwerbung eines Hauses zu
Digitized byC^OOQlC
/
52 "75.
Remagen, auf den Zehenten ans dem Hause Cassela verzichtet. A. 1173. Niesert M* U. S. II.
S. 233. (CCCLXin.) — Herimann, der vierte Propst des Stiftes Kappenberg, hat, nach Aussage
der Urkunde, den bereits von seinem Vorgänger Otto, zur Zeit Erzbischof Arnolds IL geschlos-
senen Vertrag schriftlich erneuern lassen.
4986. Derselbe bestätigt dem Kloster Liesborn den Kauf des Zehenteu von dessen Hofe zu Northwalde
im Gebiete von Soest, welchen bisher die Kirche 2u Soest besass. A. 4473. Bisher ungedruckt.
(CCCLXIVO
4987. Derselbe nimmt das von seinem Vorgänger Arnold IL und dessen Schwester Hadewigis, Äbtissinn
zu Essen, von ihren Erbgütern gestiftete Kloster zu Riudorph in seinen Schutz und bestätigt des-
sen Güter. Act. in generali synodo a. 1173, Frid. R. XXH. imp. XIX. Lacomblet Urkundenb.
I S. 311.
4988. Ludung, Bischof zu Münster, gibt der zu seiner Zeit im südlichen Theile der Stadt Münster gegrün-
deten Kirche S. Ludgeri eine Hove zu Wargebeke. A. 1173. Wilkens Gesch. d. Stadt Münster
S. 87. (CCCLXV.)
4989. Derselbe incorporirt dem Kloster Asbeck die Kirche zuLegden. S. d. Bisher ungedruckt. (CCCLXVI.)
— Die Urkunde, welche das Eigenthümliche hat, dass der Bischof sich des längst ungebräuch-
/^ lieh gewordenen Namens von Mimigardevord noch einmal bedient, kann nur in dieses Jahr ge-
hören, da der unter den Zeugen genannte Domdechant Engelbert zuerst 1173, und 1172 noch
sein Vorgänger Albert vorkommt, später aber der Bischof selbst nicht mehr am Leben war.
4990. Evergisus, Bischof zu Paderborn, eignet der Kirche S. Petri und Andrea daselbst ein Gut zu Dor^
nede. A. 1173- Bisher ungedruckt. (CCCLXVn.)
4994. Derselbe eignet dem Kloster Marienmünster den Hof Botveit. Act. in synodo Patherbumensi a. 4173.
Bisher ungedruckt. (CCCLXVIII.)
4992. Gertrudis, Äbtissinn der Kirche S. Marien zu Münster, beurkundet die Memorien-Stiftung des Prie-
sters Heribertus daselbst. A. 1173. Niesert M. ü. S. H. S. 230. (CCCLXIX.)
4993. Otto, Abt der Kirche S. Alexandri zu Graischap, welcher von Walterus pellifer ein Lehengut zu
Wauboldenchusen in Francia mit einem dazu gehörigen Gute zu Berchusen (jetzt Wemlinghausen
und Berghausen im Vi^ittgensteinischen), desgleichen von Erkenbert ein Allod zu Eckentorf ge-
kauft hat, schenkt diese Güter seinem Kloster. S. d. (Nach Seibertz, um 1173.) Noch unge-
ddruckt; künftig in d. Nachtr. zu Seibertz Urkundenb.
499*. December 26. Ludtvig, Bischof zu Münster, stirbt. Godefridi Chron. ap. Freher. T. L p. 341.,
nach welchem der Tod des Bischofs an einem gefährlichen epidemischen Husten erfolgte. Todes-
tag nach Necrol. Eccl. maj. Monaster. Dasselbe bemerkt, dass seine Memorie vor dem Weih-
/ nachtsfeste gefeiert werde; daher mag es kommen, dass Einige den 22. December als seinen
Todestag angeben. — Er gab dem Domkapitel das Münzrecht und die Einkünfte von den soge-
nannten Schläge -Pfenningen (obventiones monetae quae dicuntur Slegerpennynge). Necrol. cit. —
Dass er die vorher amtsweise ausgethanen bischöflichen Höfe Lon, Haltern, Dülmen, Bülerbeck,
Warendorf, Beckum, Alen und Werne unter seine unmittelbare Verwaltung zurücknahm, erfah-
ren vrir aus einer, gehörigen Orts näher nachzuweisenden Urkunde Bischof Otto's L vom Jahre
4217. — Dass Hermann von Katzenelnbogen sein unmittelbarer Nachfolger war (cui Imperator
Hermannum fratrem comitis de Kazinelinboge substituit), sagt ausdrücklich Godefr. Chron. L c,
wodurch das Dasein des von späteren Chronisten erdichteten Bischofs Godschalk eben so be-
stimmt ausgeschlossen wird, wie durch die schon im nächsten Jahre auftretenden Urkunden
Hermanns H., die für einen Bischof zwischen diesem und Ludwig L kernen Raum lassen«
Digitized by
(^oogle
11T4. 53
1174.
1995. Februar 24. Graf E. von Altena und sein Sohn Graf A. verhüllen sich für den Grafen Engelbert
von Berg, als derselbe von dem (Thüringischen) Grafen Heinrich Raspe das Schloss Windeck
zu Lehen empfangen. Act. in sollempni curia Aquisgrani VI. Kai. Mart. 1174. Lacomblet Ur-
kundenb. I. S. 314.
1996. Mai 9. Arnold, Graf von Altena (Alzena), wird genannt in einer Urkunde Kaiser Friedrichs I, für
das Kloster Siegberg. D. ap. Sinceche VIL Id. Maji 1174, a. R. XXIII. imp. XX. Lacomblet
ürkundenb. I. S. 315.
1997. „ 29. Philipp, Erzbischof zu Cöln, bestätigt das von seinem Ministerial Sigenand gestiftete Kloster
Olinghausen. D. Sosat. IV. Kai. Jun. 1174,, Frid. R. XXIL imp. XX. Unter den Zeugen: Albert^
Dechant zu Soests Heinrich, Graf von Arnsberg; Rabodo von der Mark. Seibertz Ürkundenb. I.
S. 93.
1998. Derselbe vergleicht sich mit dem Kapitel der Kirche zu Soest wegen der sogenannten alten Kirche.
A. 1174. Unter den Geistlichen zu Soest werden genannt: der Propst Bernhard, der Dechant
Albert, Johannes Scholarum magister; unter den Zeugen: GrafEverhard von Altena, Graf Engel-
bert sein Bruder, und Arnold sein Sohn. Seibertz Ürkundenb. L S. 90.
1999. Derselbe bestätigt die von dem Kapitel der Kirche zu Soest getroffene Verfugung wegen des Wal-
des Bokholt, und schenkt derselben den ihm daran zustehenden Zehenten. A. 1174. Kindlinger
Volmest. IL S. 24., und daraus im Ausz. Seiberte Ürkundenb. I. S. 92. (CCCLXX.)
2000. Derselbe bestätigt die Schenkung des Hofes Alvendinchusen, aus der Erbschaft Rabodo*s von Hege-
ninchusen, an das Kloster Scheda. A. 1174. Wigands Archiv VI. S. 175. Seibertz Ürkundenb.
L S. 91.
2001. Bermann, Bischof zu Münster, bestätigt dem Stifte Kappenberg ein Gut zu Bork und die Zehent- ^
löse desselben. A. 1174. Bisher ungedruckt (CCCLXXI.)
2002. Derselbe überlässt dem Kloster Asbeck einen ihm benachbarten bischöflichen Hof, durch welchen
es oft belästigt worden. A. 1714. Bisher ungedruckt. (CCCLXXU.)
(ii74_4i85.)
2003. Hermann, Bischof zu Münster, gibt, durch Vermittelung des Ei*zbischofs Wichmann zu Magdeburg,
das der Mühle zu Rodenburg gegenüber liegende Ufer, den Werder bei der Mühle u. a. m., zu
seiner Kapelle gehörig, dem Kloster S. Marien zu Magdeburg tauschweise für eine halbe Hufe
in dem Dorfe Cikeriz, mit Einwilligung des Grafen Hoier von Mannsfeld, als Vogtes dieser Gü-
ter. S. d. Ludewig Reliq. Mss. T. IL p. 384. — Erzb. Wichmann reg. v. 1152—1194; Bischof
Hermann 1174 — 1203; Markgraf Theoderich, der nebst seinem Bruder Dedo in der Urkunde
genannt wird, starb 1185; die Urkunde gehört also zwischen die obigen Jahre.
2004. Zur Zeit des Bischofs Anno zu Minden wird der Streit zwischen dem Domkapitel zu Minden und
dem Stift auf dem Werder, wegen der Güter des Edlen Mirabilis, der bis an den päpstlichen
Stuhl gediehen war, in päpstlichem Auftrage, durch die Bischöfe von Münster und Osnabrück
und einige andere Geistliche, dahin entschieden, dass das Kloster auf dem Werder den Hof
Brok und die Kirche zu Gelenberg behält. Lerbeck Chr. 1. c. p, 178., 179. — Die Entschei-
dung wegen der Lehensleute des Edlen Mirabilis betreflFend, vgl die Urkunde CCCLIV. — Da
Bischof Hermann von Münster, als bei der Entscheidung betheiligt, ausdrücklich genannt wird,
80 kann dieselbe nur zwischen dessen Regierungsantritt und dem Tode des Bischöfe Anno, also
zwischen den obigen Jahren, stattgefunden haben.
Digitized byL^OOQlC
54 1175 — ilT6.
4175.
y
2005. AsKM, Bischof zu Minden, macht zn Anfange dieses Jahrs eine Pilgerreise nach S. Jacob (Gompo-
stell in Spanien), und schliesst auf derselben Fratemitäts- Verträge mit verschiedenen französi-
schen Klöstern. Der früheste derselben ist ausgestellt Y. Id. Januar. 4174 (nach der die Jahr-
zahl mit dem 25. März wechselnden Zeitrechnung; also 9. Jan. 1175); die übrigen s. d. Bisher
ungedruckt. (CCCLXXIII.)
2005 b. Februar 21. Derselbe schliesst einen Fraternitäts- Vertrag mit der Kirche S. Jacobs zu Compo-
stella; d. IX. Kai. Mart. 1174 (nach derselben Zeitrechnung wie d. v.). Würdtwein Subsid. dipL
T. X. p. 9.
2006. Jul. 12. Hofesrechte des, dem Kloster Liesborn zuständigen Hofes Hüninckhof. D. in professo Mar-
garetae 1175. Dem von Balthasar von Büren, als Vogte dieses Hofes, im Jahre 1467 ausge-
stellten Reverse in deutscher Übersetzung eingerückt. Kindlinger Hörigk. S. 605.
2007. PMlipp, Erzbischof zu Cöln, bestätigt einen Tausch zwischen den Klöstern Odingen und Scheda,
wodurch ersteres eine Hofe zu Ennest, letzteres aber eine Hove zu Birincdorp erhält. A. 4475.
Seibertz ürkundenb. I. S. 95.
2008. Hermann, Bischof zu Münster, incorporirt dem Stifte Kappenberg die Kirche zu Bork, und beslä-
/ tigt ihm einen Zehenten zu Blotincdorp. A. 4175. Bisher ungedruckt. (CCCLXXIV.)
2009. Derselbe bestätigt dem Stifte Kappenberg den von seinem Vorgänger, Bischof Friedrich, ihm ge-
schenkten Zehenten zu Lenclar, und die Zehentlöse zu Cohus und Holtburgethorp. A. 4175.
Niesert M. ü. S. H. S. 236. (CCCLXXV.)
2010. Arnold, Bischof zu Osnabrück, bestätigt die Privilegien und die innerhalb seiner Diöcese gelegenen
Besitzungen des Klosters Ciaholt. A. 1175. Annal. ord. Praemonstr. T. I. p. 398., und daraus
im Auszug (ohne Datum), Niesert M. ü. S. V. S. 11.
2011. AtheOiog, Bischof zu Hildesheim, bestätigt dem Kloster Amelungsbom eine Salzquelle zu Swalen-
husen, und gibt ihm dazu den Zehenten und ein Salzhaus, so wie ein anderes Salzhaus, wel-
ches Graf Beringer von Poppenburg, der es von dem Bischöfe zu Lehen hatte, diesem resignirt
hat, nachdem es zuvor ihm selbst von Hermann von Wulvingen resignirt worden. A. 1175.
Auszug b. Falke C. Tr. Corb. p. 888.
2012. Heinrich, Graf von Arnsberg, bestätigt seines Ministerialen Godefrid von Perreclo Schenkung eines
Hauses zu Sendenhorst an das Kloster Liesbom. D. Arnesberche a. 1175. Wigands Archiv VL
S. 176. (CCCLXXVI.)
2^13. Heinrich, Graf von Ravensberg, Zeuge in Herzog Heinrichs zu Sachsen Dotations- Urkunde der Ka-
pelle S. Johannes des Evangelisten zu Lübeck. A. 1175. Leverkus Ürkundenb. des Bisth. Lü>
beck S. 15., Nr. XI.
(4475_4n8.)
2014. Kaiser Friedrichs L Privilegium wegen der Freiheit der Personen und Häuser der Geistlichen des
Bisthums Minden. Act in palacio apud Cremonam, s. d. aber zur Zeit des Bischofs Aimo. Bis-
her ungedruckt. (CCCLXXVII.) — Während der oben angegebenen Jahre war der Kaiser in
Italien; sein Aufenthalt in Cremona ist nicht näher nachzuweisen.
1176.
2045. März 25. Conrad, Abt zu Corvey, incorporirt der Kirche zu Eresberg die Kirche des heil. Magnus
zu Horhusen. Act. Corb. die annunc. domin. 1176, Conr. abb. XVI. Falke C. Tr. Corb. p. 515.,
u. daraus im Ausz. Seibertz ürkundenb. I. S. 97. (CCCLXXVIII.)
Digitized by L^OOQ IC
llTd — tlTT. 56
2016. Hai 4. Anno, Bischof zu Minden, bestätigt und vermehrt die Stiftungen seines Vorgängers Wemher
für das Kloster Obernkirchen. Act. Kai. Maji 4176. Spilcker Beitr. I. S. 475. Westphalia 1826
S. 304. (CCCLXXIX.)
2017. „ 27. Conrad, Abt zu Corvey, bestimmt die Bechte des Hofes zu Haversford. Act Corb. VI.
Kai. Jun. 1176, Conr. abb. XVI. Kindlinger Hörigk. S. 243. Wigand Gesch. v. Corv. D. S. 225.
(CCCLXXX.)
2018. Septemb. 26. Sophia, die Tochter der Gräflnn Gertrudis von Bentheim (vgl. Nr. 1788.) und Wittwe
des Grafen Theoderich von Holland, stirbt auf einer Wallfahrt nach Jerusalem. Strunck Mscpt.
p. 382., e vet. chron. Benlhem. Vgl. Jung Hist. Comit. Benthem. lib. HI. cap. 2., §. 5. — Von
ihren Söhnen erbte der älteste, Florentius, die Grafschaft Holland, der zweite, Otio, die Graf-,.- '
Schaft Bentheim, deren Besitz ihm der erstere vergebens streitig zu machen suchte. Dass beide
schon bei der Mutter Lebzeiten sich im Besitz dieser Länder befanden, würde aus der oben
Nr. 1917. angef. Urkunde erhellen, wenn nicht möglicher Weise die Jahrzahl derselben falsch
wäre, und sie vielmehr in dieses Jahr (1176) gehören möchte. Unter den übrigen Kindern der
Sophia befanden sich Baldmn und Theoderich, welche in der Folge, beide nach einander, Bi-
schöfe zu Utrecht wurden. Jung 1. c. §. 6.
2019. Philipp, Erzbischof zu Cöln, bestätigt die Verwendung eines Zehenten zu Stockheim zur Verbesse-
rung der Präbendeu bei der CoUegiatkirche zu Soest. Unter den Zeugen: Bernardus major in
Monasterio Praepositus; Adolf von Altena, Cauonicus an der Domkirche zu Cöln; Graf Heinrich
von Arnisberg; Graf Arnold von Altena und sein Bruder Friedrich; Beiner von Froisbreth; Con-
rad von Budenberg; Everard von Ardei, u. a. m. A. 1176, Frid. B. XXVI. imp. XXIV. Kind-
linger Volmest, IL S. 27. Bichtiger künftig in d. Nachtr. zu Seibertz Urkundenb.
2020. Derselbe bestätigt die Scheokung einer Hove und einer Zehentlöse durch Sigenand von Batthusen
an das Kloster zu Udlenhusen (Olinghausen) , und die Übertragung der Vogtei dieses Klosters
an Beiner von Froisbret. A. 1176, Frid. B. XXV. Unter den Zeugen: Graf Heinrich von Arns-
berg; Conrad von Buthenberg; die Ministerialen Heinrich von Vohnutstein und seine Brüder Ge-
rard und Gozwin. Seibertz Urkundenb. L S. 96.
2021. Hermann, Bischof zu Münster, schenkt dem, im Bau begriffenen Marien -Magdalenen- Hospital zu ^
Münster eine Kornrente aus dem Zehenten zu Winterswik. A. 1176. Niesert M. ü. S. U. S. 238.
(CCCLXXXn.)
2022. Derselbe bestätigt den von seinem Ministerialen Cäsarius von Kappenberg geschlossenen Verkasf ^
des Hauses Mersch bei Werne an das Süft Kappenberg, und erlässt demselben den Zehenten
für eine Beute von zwei Schillingen. A. 1176. Bisher ungedruckt. (CCCLXXXII.)
2023. Derselbe schenkt dem Stifte Kappenberg eine Zehentlöse aus dem Hofe Nette. A. 1176. Bisher
ungedruckt. (CCCLXXXUL) ^
2024. Derselbe bestätigt und schenkt dem Kloster Liesborn Zehenten an verschiedenen Orten. A. 1176.
Bisher ungedruckt. (CCCLXXXIV.)
2025. Statut des Domkapitels zu Münster, die bei der Option der Obedienzen zu befolgende Ordnung ^
betreffend, nebst Angabe der damals bestehenden 1i Obedienzen« A. 1176. Niesert -M. U. B.
1. Abth. S. 264. (CCCLXXX V.)
1177.
2026. Jul. 20. Arnold, Bischof zu Osnabrück, Zeuge in einer Urkunde Kaiser Friedrichs L für die Kirche
zu Aquileja. D. in territorio Veneto, XIH. Kai. Aug. 1177, a. R. XXVL imp. XXIV. Dumont
Corps dipl. T. L P. L p. 64.
2027. August 3. Papst Alexander III. bestätigt die Rechte und Diöcesan- Grenzen der ^'f^^^^sP^^p
56 iil^^.
brücL D, Venetiis in rivo alto III. Non. Aüg, s. a. Moser 0. G. 11. S. 309. s. W. VIIL S. 404. —
Die Urkunde gehört ohne Zweird in dieses Jahr, weil, zu Folge anderer Urkunden, der Papst
um diese Zeit sich in Venedig aufhielt, auch der Bischof von Osnabrück damals selbst in Ita-
lien war.
2028. Während der Erzbischof von Cöln in Italien ist, bekriegen sich in Westfalen dessen Anhänger, an
deren Spitze die Grafen von Altena, und die Anhänger des Heraogs von Sachsen, an deren
y"^ Spitze Bernhard von der Lippe« — Der Bischof von Münster, der auch bei dem Kaiser in Ita-
lien war, ergreift nach seiner Rückkehr die Waffen gegen diejenigen, welche während seiner
Abwesenheit sein Bisthum angefallen hatten, und zerstört, in Verbindung mit dem Grafen von
Tekeneburg und Bernhard von der Lippe, die Schlösser Ahaus und Diepenau. — Bernhard von
der Lippe besetzt, für den Herzog Heinrich von Sachsen, das Schloss Lewenberg, welches nach-
her zu Streitigkeiten zwischen ihm und dem Grafen Hermann von Ravensberg Ursache gibt
Gobelin. Pers. 1. c. p. 272.
2029. Hiilipp, Erzbischof zu Cöln, vererbt den zu seinem Hofe zu Soest gehörigen Wald Bakholt, Behufe
der Urbarmachung desselben, an den Schultheissen Hermann zu Soest und an Hildeger, gegen
einen jährlichen Zins von 40 Schillingen Soester Münze, und zu demselben Rechte, wie andere
Erbzinsgüter (censuales mansi) desselben Hofes, A. 1177, Frid. R. XXVL imp. XXIV. Unter den
Zeugeq: Albert, Dechant zu Soest; Heinrich, Graf von Arnsberg; Arnold, Graf von Altena, und
sein Bruder Friedrich; Reiner von Froisbret; Conrad von Rudenberg; die Ministerialen: Heinrich
von Volmudistein, Rutger von Rudenberg, u. a. m. Haeberlin Analect. med. aevi p. 223., und
im Auszuge, Seibertz Urkundenb« I. S. 99.
2030. Derselbe bestätigt der Patroklus-Kirche zu Soest die von ihr erkauften Äcker zu Merinkhusen,
nebst der Gerichtsbarkeit über die freien Leute dieses Ortes, welche der Freigraf Heinrich Mun-
zun zu diesem Ende resignirt hat. A. 1177, Frid. R. XXVI. imp. XXIV. Kindlinger Vohnest. IL
S. 31., u. im Ausz. Seibertz Urkundenb, I. S. 103. (CCCLXXXVI.)
2031. Derselbe befreit das der Patroklus-Kirche 2u Soest gehörige Gut zu Vrilenchusen von den ihm
daran zustehenden Abgaben. A. 1177. Unter den Zeugen: Bernard, Dompropst zu Münster;
Adolf von Altena, Canonicus an der Domkirche zu Cöln; Heinrich, Graf von Arnsberg; Arnold,
Graf von Altena und sein Bruder Friedrich. Copiar. eccl. Sosat. im Besitz des D. Gehrken zu
Paderborn; künftig in d. Nachtr. zu Seibertz Urkundenb.
2032. Hermann, Bischof zu Münster, bestätigt die von seinem Ministerialen Siguin geschehene Schenkung
/ des Hofes Heithe mit der Kapelle daselbst und andern Zubehörungen, an das Domkapitel zu
Münster. A. 1177. Niesert M. U. B. 1. Abth. S. 268. Wilkens Gesch. d. Stadt Münster S. 89.
(CCCLXXXVII.)
/ 2033. Derselbe stiftet das, der Gollegiat -Kirche zu Mauritz vor Münster noch fehlende Dekanat, und be-
stimmt dessen Einkünfte. A. 1177. Wilkens Gesch. v. Steint S. 30. (CCCLXXXVIH.)
2034. Derselbe bewilligt dem Stifte Kappenberg die Zehentfreiheit für die, auf dem zum Hofe in Werne
gehörigen Gute Sellant zu bauenden Häuser, und andere Freiheiten. A. 1177. Bisher unge-
druckt. (CCCLXXXIX.)
2035. Derselbe beurkundet einen Vergleich zwischen dem Kloster Liesborn und den Söhnen des Ministe-
rialen Gerwin, wodurch ersterem ein Haus zu Ostwich zuerkannt wird, und eignet demselben
verschiedene Zehenten. A. 1177. Bisher ungedruckt. (CCCXC.)
2036. Bernhard, Propst, Engelbert, Dechant, und das ganze Kapitel der Kirche zu Münster, geben dem
Ministerialen Siguin. und seiner Ehefrau, welche ihre Güter dem Domkapitel übertragen haben,
eine lebenslängliche Präbende, und versprechen künftig ihre Memorie zu feiern. A. 1177. Nie-
«r. H. D. B. 1. Ah*. S. m. (Tgl. Nr. 203J.) ^^^^^^^ ^^ L,OOgle
itlT — llTS. 57
2037. Evergisus, Bischof zu Paderborn, beurkundet die Schenkung verschiedener Güter zuListegen, Wa-
tervelde u. a. 0. an das Kloster Wilbodessen. A. 1177. Bisher ungedruckt. (CCCXCI.)
2038. Derselbe bestätigt dem Kloster Gehrden die Zehenten zu Valhusen, Osterhusen und Hekeldessen.
A. 1177. Schalen A. P. 1. p. 590. Falke C. Tr. Corb. p. 231. (CCCXCII.)
2039. Arnold, Bischof zu Osnabrück, stiftet ein Hospital mit einer Kapelle (S. Viti) zu Osnabrück an der
Hase. D. in Osnabr. a. 1177. Moser s. W. YIH. S. 319. (CCCXCIU.)
2040. Derselbe bestätigt die Stiftung des Klosters Osede und insbesondere dessen neuere Erwerbungen,
namentlich dass der Schenk Everhard den Zehenten eines Hauses zu Osde , Godescalc von Thif-
holte das Eigenthum desselben Hauses, und der Richter Balduin einen Zehenten zu Vollen in
Friesland, dem Kloster theils geschenkt Iheils verkauft haben. D. Osnabr. a. 1177, Frid. R.
XXIV. imp. XXII. Episc. a. IL Unter den Zeugen: Giseler, Propst zu S. Johannis; Thidhard, Dom-
dechant zu Osnabrück; Ludolf, der Stifter und Vogt des Klosters Osede, und sein Sohn Wide-
kin; Bernhard von Horstmar; Rutcher von Thifholt; u. a. m. Moser O. G. H. S. 306. s. W. VIII.
S. 99*).
2041. Aleydis, Äbtissinn zu Meschede, belehnt die Kanoniker der neugestifteten Kirche zu Kustelberg mit
einer in den Hof Stockhusen gehörigen wüsten Hove an der Ruhr, gegen eine Abgabe von 2
Denarien in gedachten Hof. A. 1177. Unter den Zeugen: die Pröpstinn Hadewigis, die Dechan-
tinn Jutta, der Dechant Widekind; Heinrich, Graf von Arnsberg; Conrad von Ruthenberg. Sei-
bertz Urkundenb. I. S. 100.
1178.
2042. Jun. 19, Papst Alexander III. bestätigt die Rechte und Besitzungen des Erzstifts Cöln, namentlich
dessen Grafschaften und andere Güter in Westfalen. D. Laterani XIII. Kai. Jul. 1178, pontif.
a. XIX. Seibertz Urkundenb. I. S. 101.
2043. „ 21. Philipp, Erzbischof zu Cöln, widmet den bei der alten Kirche S. Petri zu Soest gelegenen
Palast oder Thurm, mit Emwilligung des Propstes Bernhard zu Soest und anderer Vornehmen-
und Ministerialen, zu einem Hospitale. Act. ap. Susatum d. XXI. Jun. 1178. Unter den Zeugen:
die Bischöfe Hermann von Münster und Arnold von Osnabrück; der Propst Bernhard und der
Dechant Albert zu Soest; Graf Heinrich von Thüringen; die Grafen Heinrich von Arnsberg, Si-
mon von Tekeneburg, Hermann von Ravensberg, Arnold von Altena und dessen Bruder Frie-
drich; Conrad von Rudenberg; Godescalc von Padberg, u. a. m. Haeberlin Anal. med. aevi
p. 499., u. im Ausz. Seibertz Urkundenb. 1. S. 104.
2044. August 4. Hermann, Bischof zu Münster, weiht den Hauptaltar in der Kirche des Klosters Werslo,
Bisthums Utrecht, zur Ehre des heil. Remigius, praesulatus sui anno V. Strunck Mscpt. p. 378.,
aus einer Werslo'schen Handschrift.
2045. September 28. Evergims, Bischof zu Paderborn, stirbt. Gobel. Pers. 1. c. p. 272. Todestag nach
Necrol. Bustorf. u. Heris. Das Necrol. Abdinghof. gibt d. 29., das von Marienmünster d. 27. Sep-
tember an.
2046. Philipp, Erzbischof zu Cöln, verbindet sich mit dem Bischof Odelrich zu Halberstadt gegen die Be-
drückungen und übergriffe des Herzogs Heinrich von Sachsen. Act. ap. Casle a. 1178. Zeugen,
ausser mehreren höheren Geistlichen des Erzstifts Cöln: die Grafen Gerhard von Geldern, Engel-
bert von Berg, Heinrich von Sayn und sein Bruder Everhard, Arnold von Altena und sein Bru-
*) In dem zuletzt gedachten Abdrucke ist Zeile 8., anstatt: et devotione, zu lesen: ex dev, ; Z. 25., nach: beredem,
non einzuschalten. ^
ReguU hUt. Wetlfal. II. 8 Digitized by ^OOglC
294C
58 1178 — ilT9.
der Friedrich; Reiner von Froysberg ; die Ministerialen: Heinrich von Formudisten (sie) und seine
I Brüder Gerbard und Goswin, Goswin von Altena, Gerhard von Herne u. a. m. Wigands Archiv
VI. S. 287., nach einer ungenauen Abschrift.
I 2047. Fehde des Erzbischofs von Cöln gegen den Herzog von Sachsen. Erzbischof Phib'pp dringt mit einer
ansehnlichen Mannschaft bis an die Weser vor, zerstört Höxter, verheert das Land bis nach
Hameln, und erobert einige Schlösser. Herzog Heinrich führt darüber Klage bei dem Kaiser,
welcher beiden einen Tag zur Verantwortung nach Worms ansetzt. Godefr. Annal. ap. Freher.
T. I. p. 343. Arnold. Lubec. Chron. Slav. ap. Leibn. T. U. p. 644. Gobelin. Pers. 1. c. p. 272.
2Q48. Hermann, Bischof zu Münster, überträgt gewisse, zum bischöflichen Hofe zu Münster gehörige Gü-
ter, dem Kloster S. Marien daselbst zu Wicbilethsrechte. A. 1178. Niesert M. U. S. H. S. 240.
(CCCXCIV.)
2049. Derselbe eignet dem Stifte Kappenberg einen Zehenten zu Hassele, und bestätigt einen zwischen
^ demselben Stift und Liutbert von Beveren geschlossenen Vergleich wegen des Zehenten zu Sor-
beke. A. 1178. Bisher ungedruckt. (CCCXCV.)
2050. Derselbe beurkundet, dass Franco von Weteringen, vor dem Gerichte des Grafen Bernhard von
Dülmen, seinen Hof Ebbinchove im Kirchspiel Scopingen, dem Kloster Asbeck, seine Besitzungen
im Kirchspiel Thetten, der Kirche S. Ludgeri zu Münster, und seine Besitzungen zu Langenhorst
nebst andern Gütern an verschiedenen Orten, dem von ihm gestifteten Nonnenkloster zu Langen-
horst, unter der Bedingung, dass die zu diesen Gütern Eigenhörigen Wachszinsige der gedachten
Kirchen werden sollen, geschenkt hat. A. 1178. Niesert M. ü. S. IV. S. 120. (CCCXCVL)
2051. Derselbe eignet dem Kloster Asbeck ein Haus zu Were, nebst Zehenten zu Rene und Hanewic und
einer Ware im Walde Wirs. A. 1178. Niesert M. ü. S. IV. S. 118. (CCCXCVH.)
'^ 2052. Arnold, Bischof zu Osnabrück, beurkundet, dass das Kloster Gertrudenberg von Rikezo, dem Bru-
der Suethers und Balduins, ein Haus zu Honburen mit dem Zehenten erkauft hat, und dieser
Kauf in dem Gerichte des Dincgrafen Heinrich von Cappel bestätigt worden ist. Moser O. G. H.
S. 320., mit der falschen, wahrscheinlich nur nach irriger Muthmassung angenommenen Jahr-
zahl 1185; dess. s. W. VIII. S. 111., mit der, zwar im Originale beGndlichen, aber augenschein-
lich auf einem Schreibfehler beruhenden Jahrzahl 1158; denn 1158 regirle der Bischof Arnold
noch nicht, 1185 aber waren schon längst der Dompropst Lentfrid und der Dechant Joseph im
Amte, während in der vorlieg. ürk. der Propst Arnold und der Dechant Thihard (vgl. Nr. 2040.)
genannt werden. (CCCXCVIII.)
2053. Heinrich, Herzog zu Baiern und Sachsen, beurkundet, dass Franco, Vicedominus des Stifts Münster,
mit Genehmigung des Herzogs, als obersten Richters, mit Beifall aller Grafen und Baronen, und
mit Einwilligung seiner Erben, sein Gut Langenhorst dem Dienste Grottes gewidmet hat, um
darauf ein Kloster zu bauen. S. d. Niesert M. U. S. IV. S. 131. — Mit Beziehung auf Nr. 2050.
ist die Urkunde wahrscheinlich in dieses Jahr zu setzen.
2054. Simon, Propst der Kirche S. Gereons zu Cöln, ordnet die Zehentlöse der Kappenbergischen Güter
zu Meitlar und Bikenkhusen. A. 1178. Bisher ungedruckt. (CCCXCIX.)
1179.
2056. Januar 13. Reichstag zu Worms, zur Beilegung der Streitigkeiten zwischen dem Erzbischof von
Cöln und dem Herzog von Sachsen. Der Herzog bleibt aus, es werden aber viele Klagen ge-
gen ihn angebracht. Godefr. Annal. 1. c. p. 344. Arnold. Lubec. 1. c^ p. 644.
2056. März 9. Philipp, Erzbischof zu Cöln, bestätigt die Übertragung einer Hove an der Ruhr, von der
Äblissinn Aleydis zu Meschcde, und einer benachbarten Hove von der Kirche zu Hilevelden, an
das Kloster Kustelberg, und schenkt diesem zugleich den Novalzehenten von denselben Hoven.
Digitized by L^OOQ IC
iiT9. 59
Dat. Sosatiae Angrorum oppido VII. Id. Marl. <179. Unter den Zeugen: Bernhard, Propst, Al-
bert, Dechant, und Gerhard, Pfarrer zu Soest; Albert, Pfarrer zu Werl; Thietvvard, Pfarrer zu
Meschede; Graf Heinrich von Arnsberg und sein Sohn Heinrich; Conrad von Ruttenberg; z^ei
Heinriche von Arnsberg; Hermann, villicus zu Soest. Seibertz Ürkundenb. I. S. <05.
2057. „ 12. Derselbe beurkundet einen Tausch zwischen den Klöstern Olenchusen und Odingen, wo-
durch ersteres eine Hove zu Olenchusen erwirbt und dafür eine Hove zu Bredenbeke abtritt,
welche dem Odingischen Hofe Geveren zugelegt wird. Die Verhandlung geschah, von Seiten
des Klosters Odingen, durch die Äbtissinn Adeleidis, den Grafen Heinrich von Arnsberg als Vogt
der Kirche, den Unter -Vogt Pilegrinus, und den Villicus Friedrich zu Geveren; von Seiten des
Klosters Olinghausen durch den Propst Tiderich und den Grafen Reiner (von Froitsbrecht) als
Vogt. Unter den Zeugen erscheinen: der Propst Bernhard zu Soest; Godescalc, Pfarrer zu Ku-
stelberg; Conrad von Ruthenberg; Everhard von Arthey; Wicbold von Welver; die Ministerialen:
Hermann, Schultheiss zu Soest; Bernard von Lon, Osdag von dem Berge, Volmar von der Rure,
Thietmar von Meldicke, Gerbert von Vrilincthorp u. a. m. Seibertz Ürkundenb. I. S. 107.
2058. April 6. Hermann, Bischof zu Münster, Zeuge in Kaiser Friedrichs 1. Urkunde für das Kloster Ma-
rienthal. D. Hagenowe VIIL Id. April. 4179, a. R. XXVIII. imp. XXV. Schoepflin Alsat. dipl. If
p. 270.
2059. „ 11. Die Bischöfe Hermann von Münster und Arnold von Osnabrück, Zeugen bei K. Frie-
drichs L Bestätigung der Verpfändung des Hofes Lautershoven von dem Erzb. Philipp von Cöln,
an den Grafen Engelbert von Berg. D. Selse III. Id. April. (1179, denn in diesem Jahre feierte
der Kaiser daselbst Ostern). Lacorablet Ürkundenb. I. S. 328.
2060. „ » Dieselben, Zeugen bei K. Friedrichs L Bestätigung der Verpfändung der Höfe Helede und
Elbervelde von dem Erzb. Philipp zu Cöln an den Grafen Engelbert von Berg. S. d. aber wahr-
scheinlich mit der vor. Urk. gleichzeitig. Lacomblet 1. c.
2061. Jul. 1. Die Bischöfe Hermann von Münster, Arnold von Osnabrück und Anno von Minden, Zeugen
bei K. Friedrichs L Bestätigung der Besitzungen und Rechte des Bisthums Brandenburg. Act. in
curia sollempni Magdeburgi celebrata Kai. Jul, 1179, a. R. XXVIII. imp. XXV. Eccard. Hist.
geneal. princ. Saxon. p. 79. Gercken Sliftshist. v. Brandenb. S. 366.
2062. Auf demselben Reichstage wurden auch die zu Worms (s. Nr. 2055.) unerledigt gebliebenen Be-
schwerden gegen den Herzog von Sachsen, jedoch, wegen seines Ausbleibens, abermals frucht-
los, wieder vorgenommen, wodurch die Klagen gegen den Herzog noch vermehrt wurden. —
Ein persönliches Gespräch zwischen dem Kaiser und dem Herzog, zu Haldensleben, lief eben
so fruchtlos ab. Godefr. Annal. 1. c. p. 344. Arnold. Lubec. 1. c. p. 644.
2063. August 12. Fhilifp, Erzbischof zu Cöln, eignet dem Kloster Olenchusen den Zehenten zu Olenc-
husen, welchen der bisherige Inhaber desselben, Luthfrid von Muche, seinem Lehensherrn Con-
rad von Ruthenberg, und dieser dem Erzbischof als Oberlehensherrn aufgekündigt, und der Vogt
des Klosters, Reiner von Froisbret, nebst dem Untervogte Hildeger, in Empfang genommen hat.
D. Susat. prid. Id. Aug. 1179. Unter den Zeugen: Arnold, Bischof von Osnabrück; Bernhard,
Propst, und Albert, Dechant zu Soest; Heinrich, Graf von Arnsberg, und sein Sohn Heinrich;
Hermann, Graf von Ravensberg. Seibertz Ürkundenb. I. S. 108.
2064. n • • Reichstag zu Goslar, wo der Herzog von Sachsen, dessen Sache hier verhandelt werden
sollte, abermals nicht erscheint, und von den versammelten Fürsten entschieden wird, dass ein
Fürst, der auf dreimalige Vorladung sich nicht eingestellt, und so das Gericht verachtet habe,
geächtet und aller seiner liehen verlustig erklärt zu werden verdiene. Dennoch setzt der Kai-
ser noch einen vierten Reichstag zu Würzburg an. Arnold. Lub. 1. c,
2065. Gunzelin, Graf von Schwerin, ein Anhänger des Herzogs Heinrich von Sachsen, befehdet den Gra-j
8 * Digitized by V^OOQlC
y
y
60 1179 — 1180.
fen Simon von Tekeneburg und den Sohn des Grafen von Arnsberg im Gebiete des Bischofs
von Osnabrück. In einer grossen Schlacht wird der Graf von Tekeneburg geschlagen und mit
vielen Tausenden der Seinigen gefangen. Gobel. Pers. 1. c. p. 273., der sich jedoch wahrscheinlich
hier eine Verwechselung mit einer späteren Begebenheit zu Schulden kommen lässL Vgl. Nr. 2085.
2066. Bernhard von der Lippe und Wittekiud von Rheda bekriegen die Stadt Soest und verheeren die
umliegende Gegend. Gobel. Pers. 1. c.
2067. Oktober 28. (Simonis et Judae). Von dem die Stadt Soest bekriegenden Heere wird Medebach
verbrannt. Gobel. Pers. 1. c.
2068. Der Erzbischof von Cöln führt aufs neue ein starkes Heer nach Sachsen, das jedoch, ohne bedeu-
tenden Widerstand gefunden und eine Schlacht geliefert zu haben, zurückkehrt. Godefr. Annal.
et Gobel. Pers. 11. cc.
2069. Philipp, Erzbischof zu Cöln, bestätigt die von dem Stifte b. Mariae in gradibus zu Cöln erworbenen
Renten zu Unna, Camen, Hcmerde, Dortmund, Durstvelde, Delewich, Bileheim, Ervete, Soest
und Weningere. A. H79. Lacomblet Crkundenb. I. S. 330.
2070. Derselbe entscheidet einen Parochialstrcit zwischen dem Pfarrer zu Hustene und dem Kloster Ulinc-
husen, mit Zustimmung des Propstes Conrad zu S. Severin in Cöln, in dessen Decanie jene
Kirche liegt, und des Dechanten Albert, als Verwalters dieser Decanie. A. 1179. Unter den
Zeugen: Arnold, Bischof zu Osnabrück; Sifrid, erwählter Bischof (Electus) zu Paderborn; Ger-
hard, Pfarrer zu Soest; Heinrich, Graf von Arnsberg; Arnold, Graf zu Altena; Reiner, Graf zu
Frottesbrath; Conrad von Rulhenberg; Everhard von Ardey; die Ministerialen Heinrich von Vol-
mudestein, Godeschalk von Padberg, u. a. m. Kindlinger Volmest. H. S. 36. Seibertz Urkunden-
buch I. S. 109.
2071. Hermann, Bischof zu Münster, gibt dem Domkapitel daselbst zu seiner und seines Vorgängers, Bi-
schof Ludwigs Memorie, 5 Mark jährl. Einkünfte aus der Münze. A. 1179. Niesert M. U. B.
i. Abth. S. 273. (CCCC.)
2072. Derselbe bestätigt dem Kloster Asbeck das Recht der freien Wahl seines Vogtes. A. 1179. In zwei
verschiedenen Ausfertigungen. Bisher ungedruckt. (CCCCF. und CCCCII.)
2073. Derselbe gibt dem Kloster Asbeck den bischöflichen Hof zu Asbeck mit Zubehör im Kirchspiel Leg-
den tauschweise für den Ilof Ebbinchovo und eine Hove zu Middelwic. A. 1179. Niesert
M. U. S. IV. S. 128. (CCCCllI.)
2074. Derselbe schenkt dem Kloster Asbeck den Hof Ebbenkoven. A. 1179. Niesert M. U. S. IV. S. 126.
(CCCCIV.)
2075. Sifrid, Bischof zu Paderborn, vergleicht sich mit dem Ritter Poppe wegen eines, von diesem der
Kirche zu Paderborn zu Lehen aufgetragenen Gutes. A. 1179. Bisher ungedruckt. (CCCCV.)
2076. Anno, Bischof zu Minden, bestätigt und vermehrt die Privilegien und Güter des Klosters Obern-
kirchen. A. 1179. Spilcker Beitr. I. S. 177. Westphalia 1826, S. 366. (CCCC VI.)
2077. Lentfrid, Propst, Walo, Dechant, und das ganze Kapitel der Dorakirche zu Osnabrück, beurkunden,
dass ihnen ein Bürger zu Osnabrück den Zehenten zu Ulenberge, und nach dessen Tode seine
Ehefrau Eylica ein Haus in der Stadt Osnabrück gegeben, wofür ihr und ihrem Sohne Heinrich
eine Dorapräbende verliehen wird. S. d. Moser 0. G. H. S. 322. s. W. VIII. S. 113. — Wegen
des Dechanten Walo kann die Urkunde nur in dieses Jahr gehören, da wir 1178 noch den De-
chanten Thihard, 1180 aber schon den Dechanten Joseph finden.
1180.
2078. Januar 3. Dortmund ist unter den Städten, in welchen nach Kaiser Friedrichs I. Verordnung die
Bürger zu Worms, und deren Bürger gegenseitig in Worms Zollfreiheit geniessen solleiL JD|apud
gegenseitig in Worms Zollfreiheit gemessen solleiLJDjapu
igi ize y ^
1180. Q\
civitatem Ai^entinensem, III. Non. Januar. 4180, a. R. XXXIII. Boehmer Cod. dipl. Moenofran-
cofurt. L S. 17. .
2079. Januar 13. (Octava Epiphaniae.) Reichstag zu Würzburg, wo Herzog Heinrich von Sachsen, wegen
abermaligen Ausbleibens, nun wirklich zum Verlust seiner Reichslehen verurtheilt wird. Arnold.
Lubec. 1. c. Olton. de S. Blas. Chron. cap. 24. Chron. mont. ser. ad h. a.
2080. April. 2. (Media Quadrages.) Reichstag zu Gelnhausen, wo, in Folge der Verurtheilung des Herzogs
Heinrich, zur Vertheilung der von ihm verwirkten Reichslehen geschritten wird. Godefr. Annal. l.-'^'''^
c. p, 344. Arnold. Lubec. 1. c. Otto de S. Blas. I. c. Chron. mont. ser. ad h. a. Gobelin. Pers. 1.
c. p. 273. — Das Herzogthum in Westfalen und Engern (denn die übrigen Verordnungen ge-
hören nicht hieher) wurde bei dieser Gelegenheit getheilt, und für den Bereich der Diöcesen
Cöln und Paderborn, dem Erzbischof von Cöln verliehen. (Vgl. Nr. 2081.) Dass das Herzogthum
über den andern Theil Westfalens, also über die Diöcesen Münster, Osnabrück und Minden, dem
Grafen Bernhard von Anhalt verliehen wurde, geht zwar aus der folgenden Urkunde hervor,
wie denn auch Bernhard den Titel eines Herzogs von Engern und Westfalen führt; es scheint
aber bei dem blossen Titel geblieben zu sein, denn wir finden kein Beispiel, dass er herzog-
liche Rechte in diesen Ländern ausübte, vielmehr belehren uns spätere urkundliche Zeugnisse,
dass die Bischöfe selbst die herzoglichen Rechte in ihren Diöcesen erhielten.
2081. „ 13. Kaiser Friedrich 1. belehnt den Erzbischof Philipp von Cöln mit dem Herzogihum West-
falen und Engern, soweit sich dasselbe über die Diöcesen Cöln und Paderborn erstreckt. D. in
solemni curia in Gelenhusin, Id. April 1180, a. R. XXIX. imp. XXVI. Gelenius de adrair. magnit.
Colon, p. 73. Schaten A. P. I. p. 595. Orig. Guelf. HI. p. 101. Olenschlager G. B. ürk. S. 67.
Pertz. Leg. T. II. p. 163. Seibertz ürkundenb. L S. 112., aus Gelenius, mit Anzeige einiger an-
derer Abdrücke und Handschriften; Lacomblet Ürkundenb. L S. 331., mit Benutzung des noch
vorhandenen, wiewohl schadhaften Originals. Ausser diesem rauss aber ehemals noch eine an-
dere Original -Ausfertigung vorhanden gewesen sein, nach welcher die Abschrift in dem Cölni-
schen grossen Kopialbuche (Liber coriaceus) gefertigt ist; denn diese zeigt nicht nur Abwei-
chungen von Lacomblets Texte, die nicht füglich für blosse Lesefehler gelten können, sondern
der Schreiber fand auch sein Original (schon im 14. Jahrhundert) beinahe zur Hälfte ganz ver-
dorben und unlesbar, was mit dem von Lacomblet benutzten keineswegs in solchem Grade der
Fall war. — (CCCCVII., da diese, obwohl oft gedruckte Urkunde, doch, ihrer besonderen Be-
deutung wegen, in unserer Sammlung nicht fehlen durfte.)
2082. „ . . Arnold, Bischof zu Osnabrück, Zeuge bei K. Friedrichs L Bestätigung eines Vertrags zwi-
schen dem Erzbischof Philipp von Cöln, dessen Domkapitel und dem Bischof Rudolf von Lüttich.
D. Gelinhusin a. 1180, R. XXIX. imp. XXVI. Lacomblet ürkundenb. I. S. 332.
2083. Jul. 27. Bei einem Vertrage des Erzbischofs Philipp mit der Stadt Cöln sind Bernhard, Propst zu
Soest, Heinrich von Volmudistein und Gerhard von Herne Zeugen. D. Colon. VI. Kai. Aug. 1180.
Lacomblet ürkundenb. I. S. 333.
2084. Krieg gegen den entsetzten Herzog Heinrich, worin letzterer im Ganzen glücklich ist. Der Erz-
bischof von Magdeburg belagert Haldensleben, wo Bernhard von der Lippe für den Herzog Hein-
rich den Befehl führt, und durch Anzünden des Torfmoores die Arbeiten der Belagerer vereitelt.
Gobelin. Pers. 1. c. p. 273. — Der Herzog fällt inzwischen mit einem grossen Heere, wobei die
Grafen Adolf von Schauenburg, Bernhard von Ratzeburg, Bernhard von Welpe, Gunzelin von
Schwerin, Ludolf und Wilbrand von Hallermund, in Westfalen ein, wo die Grafen Simon von
Tekeneburg, Hermann von Ravensberg, Heinrich von Arnsberg, Widekind von Schwalenberg u. a.
ihm gegenüberstehen und bei Osnabrück sich lagern. Albort. Stad. 1. c. p. 295. Arnold. Lubec.
1. c. p. 645. zu 1181. Comeri Chron. ap. Eccard. Corp. liist. med. aevi T. IL p. 757., ehen.so.T^
• DigitizedbyVJJÖOQlC
62 1180.
2085. August 4. (Circa vincula Petri.) Grosse Schlacht in campo Halreveld, in welcher die Westfalen ge-
schlagen und viele derselben gefangen genommen werden. Albert. Stad. 1. c, der Zeit und Ort
der Schlacht genau angibt; et al. Scr. sup. eil. — Wegen der Verfügung über die Gefangenen
gerieth der Herzog mit dem Grafen von Schauenburg und andern seiner Verbündeten in Zwie-
spalt. — Unter den Gefangenen befand sich auch Graf Simon von Tekeneburg, den der Herzog
wieder frei Hess und dadurch auf seine Seite brachte. Corneri Chron. 1. c. et al. Scr. s. c. —
Wenn die von Gobelinus Persona berichtete frühere Gefangenschaft des Grafen von Tekeneburg
(s. Nr. 2065,) richtig ist, so müsste derselbe in der Zwischenzeit wieder frei geworden sein; in-
dessen scheint Gobelinus zwei verschiedene Ereignisse zu vermengen. Auch weicht er von den
andern Schriftstellern darin ab, dass er die Befreiung des Grafen von Tekeneburg erst im fol-
genden Jahre, bei der Aussöhnung des Herzogs mit dem Kaiser, gleichzeitig mit der Freilassung
der übrigen Gefangenen, geschehen lässt. L c. p. 273.
2086. „ 10. Philipp, Erzbischof zu Cöln, befreit das Stift Corvey, zur Erstattung des im Sächsischen
Kriege erlittenen Schadens, von dem Zolle zu Neuss. D. in expeditione Saxonica prope Bru-
niswich, IV. Id. Aug. 1180. Schaten A. P. I. p. 597. Orig. Guelf. lU. p. 554. (CCCCVin.)
2087. „ 18. Hermann, Graf von Ravensberg, Heinrich, Graf von Arnsberg, und Adolf, Graf von
Schauenburg (der, früher mit Herzog Heinrich verbündet, sich in Folge des Nr. 2085 erwähn-
ten Streites von ihm getrennt hatte), sind Zeugen bei Kaiser Friedrichs L Bestätigung des Ver-
gleiches zwischen dem Erzbischof Philipp und der Stadt Cöln. D. in territorio Halverstadensi
XV. KbI. Septembr. 1180, a. R. XXIX. imp. XXVII. Lacomblet ürkundenb. I. S. 335.
2088. Novemb. 17. Arnold, Bischof zu Osnabrück, und Adolf, Graf von Schauenburg, Zeugen in der Ur-
kunde, worin K. Fnedrich L dem Erzstift Bremen das Schloss Stade verleiht D. apud Herbs-
fordiam in solemni curia XVI. Kai. Decembr. 1180, a. R. XXIX. imp. XXVII. Lindenbrog. Scr.
Rer. septentr. p. 193. Orig. Guelf. III. p. 552. — Böhmer Reg. S. 141. will diese Urkunde auf
d. 17. Decemb. 1181 setzen; es hindert jedoch nichts, anzunehmen dass auch im November
1180 ein Reichstag zu Erfurlh statt gefunden habe.
2089. Hermann, Bischof zu Münster, beurkundet die Schenkung eines Hofes zu Darveld, nebst Gütern zu
/^ Hewen und Tungerlo, an das Kloster Asbeck. A. 1180. Niesert M. U. S. IV. S. 135. (CCCCIX.)
2090. Theoderich, Graf von Wirben, schenkt dem Kloster Obernkirchen das Schloss Bukeburg, nebst der
Kapelle und anderm Zubehör. Act. in Castro Wirbcne a. 1180. Bisher ungedruckt. (CCCCX.,
und ein darauf bezügliches Schreiben desselben , CCCCXI.)
2094. Anno, Bischof zu Minden, beurkundet die Schenkung des Schlosses Bukeburg und anderer Güter an
das Kloster Obemkirchen, und die deshalb geleisteten Versicherungen. Act. in civit. Minda a.
1180. Würdtwein Subsid. dipl. VI. p. 350. Vgl. Spilcker Beitr. I. S. 170. (CCCCXII.)
2092. Arnold, Bischof zu Osnabrück, eignet dem Kloster Oesede die Zehenten zu Garthusen und Wer-
vengen, welche der Dompropst Lentfrid für dasselbe erkauft hat. A. 1180. Moser s. \V. VIII.
S. 321.
2093. Simon, Graf zu Tekeneburg, schenkt dem Kloster Gertrudenberg ein Haus zu Damme, unter Be-
stätigung des Bischofs Arnold zu Osnabrück. D. Osenbr. a. 1180. Moser 0. G. II. S. 309. S.W.
VUI. S. 101. (CCCCXIII.)
(1180 — 1191.)
2094. Vertrag zwischen der Kirche zu Enger und Werner von Brake, wegen eines Waldes zu Regenste-
nehusen. S. d. Bisher ungedruckt. (CCCCXIV.) — Die Zeit ist muthmasslich nach der Lebens-
zeit der unter den Zeugen genannten und sonst historisch bekannten Personen bestinunt.
Digitized byi^^OOQlC
1181. 63
4181.
2095. Fortsetzung des Krieges gegen den geächteten Herzog Heinrich von Sachsen, der sich immer mehr
zu des letzteren Nachtheil wendet. Scr. sup. cit. — In Lübeck, welches der Kaiser vom August
bis zum Oktober belagert, steht auf der Seite des Herzogs Graf Simon von Tekeneburg. Cor-
neri Chron. 1. c, p. 761., nach irriger Zeitrechnung zum Jahre 1182.
2096. November 13. Hermann, Bischof zu Münster, Zeuge in einer Urkunde Kaiser Friedrichs L für das
Kloster Pegau. D. in Castro Aldenburc Id. Nov. 1181, a. R. XXX. imp. XXYIII. Bünau, Leben
Friedr. I. S. 432. Mencken Scr. R. G. IIL p. 1027. Ludewig Reliq. Mss. IL p. 199., mit der Jahr-
zahl 1180.
2097. „ 18. Papst Lucius IIL bestätigt die Privilegien und Güter des Stifts Kappenberg, ver-
bietet aber, Schwestern in dasselbe auCzunehmen. D. Rom. XIV. KaL Decemb. 1181, pontif ^^
a. I. Bisher ungedruckt. (CCCCXV.)
2098. „ 22. Die Bischöfe Hermann von Münster und Anno von Minden, und Abt Conrad von
Corvev, Zeugen in einer Urkunde Kaiser Friedrichs L für das Kloster Hamersleben. D. Erphurd. ^
X. Kai. Decembr. 1181, a. R. XXX. imp. XXVIIL Leuckfeld Walkenried IL S. 211.
2099. „ 30. Kaiser Friedrich L bestätigt die Güter des Klosters Obernkirchen, und verleiht dem
Orte Obernkirchen Marktrecht, D. Erffurd. IL Kai. Dec. 1181, a. R. XXX. imp. XXVIIL Bisher
ungedruckt. (CCCCXVI.)
2100. Decemb. 1. Anno, Bischof zu Minden, Zeuge in der Urkunde, worin Kaiser Friedrich L dem Bis-
thum Hildesheim das Schloss Homburg gibt. D. in curia Erfordiae celebrata, Kai. Decembr.
1181, a. R. XXX. imp. XXVIIL Orig. Guelf. IIL p. 547.
2101. Auf diesem Reichstage zu Erfurth erfolgte die Unterwerfung des Herzogs Heinrich unter den Kaiser,
mit welcher der Sächsische Krieg beendigt wurde. Arnold. Lub. 1. c. p. 652., nach unrichtiger
Zeitrechnung zu 1182; et al. Scr.
2102. PhiHpj), Erzbischof zu Cöln, schlichtet, als erwählter Schiedsrichter, einen Streit zwischen der Kir-
che zu Minden und dem Bruder Fordivus, welcher, ohngeachtet er von der Kirche zu Minden,
für eine von dem Papst ihm angewiesene Rente von 10 Mark, mit einer Summe von 50 Mark
abgefunden worden, doch später noch Anforderungen an die Kirche gemacht hatte; so dass ge-
dachter Fordivus von dem Minden'schen Canonicus und Magister Herimann noch 10 Mark erhal-
ten soll, wofür er sich aufs neue eidlich verpflichtet, die Kirche in Frieden zu lassen. Act. Colon,
a. 1181. Falke C. Tr. Corb. p. 851.
2103. Hermann, Bischof zu Münster, stiftet eine Messe zur Ehre der heil. Maria, am Altare des heil. Ser- .-^
vatius im alten Dome zu Münster. A. 1181. Niesert M. U. S. IL S. 243. Wilkens Gesch. d. Stadt ^^^
Münster S. 92. (CCCCXVII.) — Die Urkunde ist für die Geschichte der Stadt Münster von Wich-
tigkeit, indem sie schon einer Parochie S. Ägidii gedenkt, also die Zeit der Stiftung mehrerer
Parochien in der Stadt angibt.
2104. Derselbe eignet dem Kloster Langenhorst den Hof Elshove, wofür ihm zwei andere Güter zu Le-
hen aufgetragen werden. A. 1181. Niesert M. ü. S. IV. S. 138. (CCCCXVm.)
2105. Anno, Bischof zu Minden, bestätigt die von seinem Vorgänger Wernher beschlossene Übertragung
des bischöflichen Bannes zu Obernkirchen und über mehrere Kapellen an das Kloster Ohem-
kirchen, A. 1181. Zwei verschiedene Ausfertigungen. Bisher ungedruckt. (CCCCXIX. und CCCCXX.)
2106. Otto, Markgraf zu Brandenburg, genehmigt die von seinem Bruder Theoderich, Grafen zu Werben,
geschehene Schenkung der Kapelle zu Bückeburg mit ihrem Zubehör an das Kloster Obem-
kirchen. A. 1181. Bisher ungedruckt. (CCCCXXI.)
2107. Sifrid, Erzbischof zu Bremen, genehmigt dieselbe Schenkung. S. d. Bisher ungedruckt. (CCCCXXII.)
Digitized by L^OOQ IC
64 1181 — 1182.
— Eine andere Ausfertigung, zu welcher die uns vorliegende der erste Entwurf zu sein scheint,
mit der Jahrzahl 1181, bei Spilcker Beitr. I. S. 187.
2408. Bernhard, Herzog zu Engern und Westfalen, genehmigt dieselbe Schenkung. S. d. Bisher ungedruckt.
(CCCCXXIII.) — Eine weitläufligere Ausfertigung b. Spilcker Beitr. I. S. 185.
2109. Heinrich, Graf von Arnsberg, schenkt dem Kloster Liesborn eine eigenhörige Familie. A. 1181. Kind-
linger M. B. III. 1. Abth. Urk. S. 70., und im Auszuge, Seibertz ürkundenb. I. S. 115. (CCCCXXIV.)
(1181—1183.)
2110. November 2. Papst Lucius III. bestätigt die Schenkungen des Edlen Mirabilis an die Kirche S.
Mauricii zu Minden. D. Lalerani IV. Non. Novembr. s. a. Spilcker Beitr. I. S. 188. (CCCCXXV.)
2111. Das Domkapitel zu Minden verkauft das Gut Herdissen im Walde Bukiburg an das Kloster Obem-
kirchen. S. d. Bisher ungedruckt. (CCCCXXVl.)
2112. Anno, Bischof zu Minden, bestätigt den Tausch zwischen dem Dompropste daselbst und dem Propste
zu Obemkirchen, wodurch das Gut Herdissem an das Stift Obernkirchen kömmt. S. d., aber zur
Zeit des Papstes Lucius HI. Bisher ungedruckt. (CCCCXXVH.) — Die Regierungszeit des genann-
ten Papstes erstreckt sich vom 6. September 1181 bis zum 25. Nov. 1185, wonach die Zeit
dieser und der vorigen Urkunden zu bestimmen ist.
1182.
2113. März 2. Papst Lucius HL bevollmächtigt das Domkapitel zu Osnabrück, seine in Laienhände gera-
thenen Zehenten ohne Widerrede zurückzukaufen. D. Laterani VL Non. Mart. s. a. Moser O. G.
II. S. 310. s- W. VIII. S. 102. — Diese und die folgenden Urkunden passen am Besten in die-
ses Jahr, zumal die Urkunden des Papstes von späteren Jahren meist an anderen. Orten aus-
gestellt sind.
2114. ,> 3. Derselbe untersagt dem Bischof von Osnabrück, die aus Laicuhänden zurückgekauften
oder künftig wieder zu erwerbenden Zehenten aufs neue in Laienhände zu veräussem. D. Late-
ran. V. Non. Mart. s. a. Moser 0. G. H. S. 311. s. W. VIH. S. 103.
2115. „ jf Derselbe bewilligt der Kirche zu Osnabrück das Recht des Begräbnisses aller derjenigen,
welche dasselbe dort erwählen, mit Ausnahme der Excommunicirten. D. Lateran. V. Non. Mart.
s. a. Moser O. G. IL S. 311. s. W. VIIL S. 103. Nr. LXXIL
2116. „ 7. Derselbe bestätigt die Rechte und Besitzungen des Erzstifts Cöln, besonders dessen Güter
in Westfalen, und darunter namentlich die Schlösser Arnsberg, SafFenberg, Pirremont mit dem
AUod Ozendorp, Hachgene, Mark mit dem AUod Rabodo*s, das Allod Walthers von Dulberg,
das Allod Hemcnchusen, u. a. m. D. Anagii Non. Mart. s. a. Gelenius de admir. magnit. Colon.
p. 73. Seibertz Ürkundenb. I. S. 117. — Nach Innhalt und Ausstellungsort passt die Urk. am
Besten in dieses Jahr.
/2in. Mai 27. Hermann, Bischof zu Münster, und Otto, Graf zu Bentheim, Zeugen bei Kaiser FnedncÄÄ /.
/' Bestätigung der Privilegien der Stadt Speyer. D. Mogunt, in solemni curia, VL Kai. Jun. 1182,
a. R. XXXL imp. XXVHI. Würdtwein N. Subsid. X. p. 127.
2118. „ 31. Hermann, Bischof zu Münster, Zeuge bei K. Friedrichs L Bestätigung der Besitzungen des
Klosters S. Maximin. D. Mogunt. in sol. cur. IL Kai. Jun. 1182. Hontheim Hist. Trevir. I. p, 612.
— Desgleichen in einem Privilegium desselben für die Kirche zu Worms. D. eod. Pertz. Leg.
T. IL p. 165.
2419. Hermann, Bischof zu Münster, beurkundet, dass er, auf Bitten seines Verwandten, des Grafen Poppo
/' (von Henneberg), zwei von diesem gestiftete Kapellen bei dem Kloster Vesra, am 19. und 20.
August, geweihet habe. A. 1182. Grüner Opusc. T. H. p. 294. (CCCCXXVHL) — Die Verwandt-
Digitized by L^OOQ IC
1182-- 1183. 65
Schaft des Bischofs mit dem Grafen von Henneberg, welche ihm Gelegenheit gab, in einer, von
seinem Wohnsitze so weil entfernten Gegend, diese Einweihung vorzunehmen, kam daher, dass
des Bischofs Vater, Graf Heinrich von Katzenelnbogen, mit einer Tochter des Grafen Gottwald
von Henneberg vermählt war. Vgl. v. Schultes Henneb. Gesch. 1. Th. S. 39.
2120. Septemb. 9. Philipp, Erzbischof zu Cöln, bestätigt dem Kloster Liesborn ein Haus zu Nortwalde.
Act. Sosat, V. Id. Septembr. 1182. Wigands Archiv VI. S. 178. (CCCCXXIX.)
2121. „ 10. Arnold und Friedrich, Grafen von* Altena, Zeugen in einer Urkunde des Erzbischofs
Philipp zu Cöln, betreflFend die Vogtei des Stifts Vilich. D. Colon. IV. Id. Septembr. 1182. La-
comblet Urkundcnb. I. S. 3i0.
2122. Novemb. 20. Philipp, Erzbischof zu Cöln, schenkt dem Kloster Wedinghausen den Rottzehenten in
der ganzen Pfarrei desselben. Unter den Zeugen: Graf Heinrich (von Arnsberg), auf dessen
Bitten die Handlung geschehen ist; Godefrid, dessen Sohn; Graf Reiner; Heinrich der Schwarze;
Heinrich Monzun. D. Susat. XII. Kai. Decembr. 1182. Wigands Archiv VI. S. 177. Seibertz
ürkundenb. I. S. 116. .
2123. Decemb. 12. Anno, Bischof zu Minden, bestätigt die dem Kloster Lammspringe (im Hildesheimi-
schen) von Herzog Heinrich (zu Sachsen) und Markgrafen Adelbert (von Brandenburg) gemach-
ten Schenkungen in seiner Diöcese. D. Lubbicke II. Id. Decembr. 1182. Unter den Zeugen:
Thitmar, Propst, Remward, Dechant, Volcraar, Cellerarius, Hermann, Scholasticus der Dom-
kirche zu Minden; Heinrich, Propst zu Obernkirchen; der Vogt Widekind; Rembert und Lu-
deger von Slon; Mauritius, Graf zu Aldenburg. Ledebur Archiv VIH. S. 52.
2124. Hermann, Bischof zu Münster, eignet dem Stifte Kappenberg eine Kornrente aus dessen Hofe Cu-
rethe. A. 1182. Bisher ungedruckt. (CCCCXXX.)
2125. Arnold, Bischof zu Osnabrück, beurkundet, dass das Kloster Oesethe vier Häuser daselbst, welche
Graf Simon von Tekeneburg erblich besass und dessen Ministerial Burchard von ihm zu Lehen
hatte, von letzterem gekauft, und der Graf, mit Einwilligung seines Sohnes Johann, auf sein Lc-
henrecht verzichtet hat, worauf diese Handlung, im Gerichtsbezirke des Grafen Hermann von
Ravensberg, von dessen Stellvertreter Giselbert von Bessenthorp, im Felde zu Osethe bei der
kleinen Linde, bestätigt worden ist. D. Osnabr. a. 1182, episc. a. IX. Unter den Zeugen be-
jfinden sich: der Dompropst Lentfrid und der Domdechant Joseph zu Osnabrück; Theoderich,
Propst zu Osethe; Arnold, Propst, und Constantin, Dechant zu S. Johannis; die Edlen: Ludolf
von Osethe, Vogt des Klosters, und sein Sohn Widekin; Wilhelm von Holte, Gumpert von Erth-
burg, Gerard von Hulenvelde, Theoderich ter Line, Wenemar von Thidehem, Hermann von Lo-
ten; die Ministerialen: Giselbert von Thorne, Heinrich von Thrihusen, Gerard von Gosinchem
u. a. m. Moser s. W. VUI. S. 322.
1183.
2126. Februar 27. Papst Lucius IlL bestätigt die Privilegien und Besitzungen des Klosters S. Petri und
PauU zu Paderborn. D. Velletri HI. Kai Mart. 1182, pontif. a. IL Bisher ungedruckt. (CCCCXXXI.)
— Das zweite Pontificatjahr des Papstes beginnt d. 6. September 1182, die Urkunde gehört
also, nach unserer Zeitrechnung,- in das Jahr 1183, indem erst mit dem 25. März die Jahrzahl
wechselt.
2127. „ „ Derselbe nimmt das Kloster Willcbadessen in seinen Schutz und bestätigt dessen Be-
sitzungen und Rechte. D. ut pr. Schaten A. P. I. p. 601., wo die Jahrzahl 1183, obgleich nach
unsern Begriffen richtig, wahrscheinlich eine willkürhche Verbesserung ist.
2128. Mai 30. Derselbe bestätigt die Besitzungen des Stiftes SS. Petri et Andreae zu Paderborn, nament- i
lieh die Pfarrei über die Orte Aspethera, Hildelinckhusen, Hassurchensen, Hohensile und Asbech- .
Regesta bist. Wesifal. II. 9Digitized by V^OOglC
66 1183 — 1184.
tinchusen. D. Velletri III. Kai. Jun. s. a. (aber 1483, weil, zu Folge anderer Urkunden, der
Papst in diesem Jahre sich an dem genannten Orte aufhielt). Schaten A. P. I. p. 602.
21^. Jun. 25. Hermann, Bischof zu Münster, ist gegenwärtig bei dem Friedensschlüsse Kaiser Friedrichs I.
/ y'^ und seines Sohnes Heinrichs VI. mit den verbündeten Lombardischen Städten. D. ap. Constan-
''^•^ tiam in solemni curia, VII. Kai. Jul. 1183, a. R. XXXII. imp. XXK. V(^ürdtwein N. Subsid. XII.
p. 26. Pertz Leg. T. IL p. 175.
2130. Jul. 10. Arnold und Friedrick, Grafen von Altena, Zeugen in einer Urkunde des Erzbischofs /W/ijop
zu Cöln für das Stift Vilich. D. Colon. VI. Id. Jul. 1183, Frid. R. XXXIL imp. XXIX. praesul.
a. XIV. Lacomblet Urkundenb. I. S. 3i4.
2131. Novemb. 11. Arnold, Bischof zu Osnabrück, bestätigt die von Thitmar, Custos der Domkirche zu
Osnabrück, und einer Frau Adelheid, dem Kloster Osethe gemachte Schenkung dreier Hofstä-
ten in Engetere. D. III. Id. Novembr. 1183, episc. a. X. Unter den Zeugen: der Dompropst
Lantfrid; Theoderich, Propst zu Osethe; der Edle Ludolf, Vogt zu Osethe, u. a. m. Moser
O. G. IL S. 312. s. W. VIIL S. 104.
^132. Hermann, Bischof zu Münster, bestätigt die Verordnung seines Vorgängers Ludwig, wegen des Gra-
y"" bens um die Domfreiheit. A. 1183. Niesert M. U. B. 2. Abth. S. 450. (CCCCXXXII.)
2133. Derselbe widmet die von Lubert von Hoenthorp resignirten Zehenten zu Coterthorp zu einem im-
merwährenden Licht in der Domkirche. A. 1183. Niesert M. U. B. 1. Abth. S. 274., mit un-
richtig geschriebenen Namen. (CCCCXXXIII.)
, 2134. Derselbe eignet der Kirche S. Pauli (dem alten Dome) zu Münster den Zehenten des Hofes Bierolf.
-^ A. 1183. Bisher ungedruckt. (CCCCXXXIV.)
2135. Derselbe bewilligt den Äckern zu Idenbroke, welche dem Kloster Langenhorst und dem Hospitale
zu Münster zustehen, die Zehentfreiheit. A. 1183. Bisher ungedruckt. (CCCCXXXV.)
2136. Anno, Bischof zu Minden, schenkt der Domkirche zu Osnabrück, auf Verwendung des dortigen Bi-
schofs Arnold und des Dompropstes Lantfrid, den bisher zu seinem Hofe Ruthorp gehörigen Ze-
henten der in seiner Diöcese gelegenen, aber dem Domkapitel zu Osnabrück zugehörigen villa
Pedincthorp. A. 1183. Zeugen: der Dompropst Thetmar und der Dechant Remwort zu Minden;
Heinrich, Propst zu Obernkirchen; Thiethard, Rector zu Minden; Ludiger von Slon, Hartbert von
Mandeslo, Alexander von Lutbeke, Eilwart von Echolt, Meinwerth von Berchusen, Jofreth von
Oldenthorp, Volkmar von Beruinchusen, Thiethard und Arnolt von Ilolthusen, Wulfram, villicus
des gedachten Hofes, und andere Ministerialen der Kirche zu Minden. Moser 0. G. IL S. 313.
s. W. VIIL S. 105., wo aber Pedincthorp, für Pendincthorp , zu lesen.
2137. Wenzo, Abt zu Liesborn, beurkundet die Rechte gewisser Eigenhöriger seines Klosters. A. 1483.
Niesert M. U. S. IV. S. 141. (CCCCXXXVI.)
(1183—1196.)
2438. Ritter Udo von Altena gibt dem Stifte Werden Eigenhörige der Kapelle zu Remelinkrode in Wachs-
zinsrecht. S. d., aber zur Zeit des Abtes Heribert L, also innerhalb der oben angegebenen
Jahre; denn der zugleich genannte Prior Herbertus ist wahrscheinlich der nachmalige Abt Heri-
bert U. (4196—4228). Bisher ungedruckt. (CCCCXXXVll.)
4184.
2439. April 2. Philipp, Erzbischof zu Cöln, beurkundet, dass er in Sachsen ein Allod Udistorp erkauft,
auf dem Grunde desselben, zu besserer Vertheidigung seines Herzogthums in Westfalen, ein
Schloss gebaut und Petersberg genannt, und weil dasselbe innerhalb der Grafschaft Widekinds,
des Bruders Volquins von Permunt gelegen, diesem Widekind die Hälfte davon zu Lehen gese-
Digitized by V^OOQlC
1184. 67
ben, wofür derselbe sein Allod zu Lovenhaasen dem Erzstift Cöln zu Lehen aufgetragen. D.
Colon. IV. Non. April. 1184. Unter den Zeugen: Bernhard, Propst zu Soest; die Grafen Heinrich
von Arnsberg, Arnold und Friedrich von Altena, und Hermann von Ravensberg; die Edlen Wi-
dekind von Waldecge, Bernhard von der Lippe und Widekind von Reden; die Ministerialen
Heinrich und Gerhard von Volraodistene, u. a. m, Grupen Orig. Pyrmont, S. 19., mit dem fal-
schen Datum die nona April, 4183, und vielen andern Fehlern; und hiernach Orig. Guelf. T. UI.
p. 539.; richtiger, nach dem Originale, Varnhagen WaldecL Gesch. Urk. S. 10.
2140. Mai 10. Arnold, Bischof zu Osnabrück, beurkundet, dass Graf Simon von Tekeneburg, das ihm und
seinen Vorfahren, als Zubehör des Schlosses Bardenburg, früher als Eigenthum, hernach als Le-
hen zuständige Haus Bardenhusen, dem Kloster Osethe geschenkt, und die Gräfinn Eylika die-
sem eine Hove zu Brinken hinzugefügt hat. D. VI. Id. Maji 1184. Unter den Zeugen: der Dom-
propst Lantfrid; der Dechant Joseph; Arnold, Propst zu S. Johannis; Theoderich, Propst zu
Osethe; der Edle Widekind, Vogt zu Osethe; VPilhelm von Holle; Bernhard von Metelen; Ger-
hard von Hulevelde, u. a. m. Moser O. G. H.. S. 315. s. Vi, VHL S. 107.
2141. August 6. Derselbe spricht den Stiftsgeisllichen zu Wildeshausen den Zehenten dieses Ortes für
ihren besondern Gehrauch zu, mit der Bestimmung, dass zuforderst der Aufwand für die beiden
Stiftsgeisllichen, welche die Synoden zu Osnabrück besuchen, davon bestritten werden soll.
D. VlIL Id. August 1183. Unter den Zeugen: der Dompropst Lentfrid; der Dechant Joseph;
der Canonicus Hermann, Archidiaconus zu Wildeshausen, u. a. m, Moser O. G. U. S. 318. s, W.
VlIL S. 109. Zeitschr. f vaterl. Gesch, u. Alterthumsk. VL S. 231.
2142. Oktober 22. Papst Lucius IIL verordnet, dass die von den Geistlichen der Kirche zu Osnabrück
aufgerichteten Testamente nicht angefochten werden sollen. D. Veron. XI. Kai. Novembr. s. a.
(aber 1184, weil, zu Folge anderer Urkunden, der Papst in diesem Jahre sich zu Verona auf-
hielt). Moser 0, G. II. S. 317. s. W. VIH. S. 109. (CCCCXXXXVUI,)
2143. „ 29. Derselbe bestätigt dem Abte Conrad zu Corvey die einzeln genannten Besitzungen
und Privilegien seiner Kirche, insbesondere auch des Klosters Eresburg. D. Veron. IV. Kai.
Novembr. 1184, pontif. a. IV. Falke C. Tr. Corb. p. 741, u. 773., und im Auszuge, Seibertz ür-
kundenb. I. S. 118. wo, nach einem Auszuge in Kindlingers Hdschr. auch zwei, bei Falke nicht
befindliche Stellen, namentlich die genauere Grenzbestimmung der Eresburger Zehenten, mitge-
theilt sind. Obgleich hiernach ein vollständiger Abdruck dieser Urkunde noch nicht existirt,
so konnte ein solcher doch auch hier nicht gegeben werden, da das Original aus dem Archive,
wahrscheinlich schon seit langer Zeit, spurlos verschwunden, und eben so wenig eine andere
zuverlässige Quelle für die ganze Urkunde aufzufinden ist.
2144. Philipp, Erzbischof zu Cöln, beurkundet, dass Graf Simon von Tekeneburg dem Kloster Olinghausen
Güter daselbst, vor dem Freigrafen Arnold von Wiclo, zu Grambeke, geeignet hat. A. 1184.
Kindlinger Volmest. IL S. 40., u. im Ausz. Seibertz Urkundenb. I. S. 118. (CCCCXL.)
2145. Hermann, Bischof zu Münster, bestätigt die von seinem Vorgänger Burchard gestifteten Präbenden
im alten Dome. A. 1184. Niesert M. U. B. 1. Abth. S. 327. Wilkens Gesch. d. Stadt Münster
S. 97. (CCCCXLI.)
2146. Derselbe bestätigt die von seinem Ministerialen Wolfhard gemachte Schenkung eines Hofraumes an
die neu gestiftete Kirche S. Ägidii zu Münster. A. 1184. Wilkens Gesch. der Stadt Münster.
S. 95. (CCCCXLII.)
2147. Derselbe bestimmt die Einkünfte des S. Marien -Magdalenen- Hospitals in der Stadt Münster. A. 4184.
Niesert M. U. S. IL S. 248. Wükens Gesch. d. Stadt Münster S. 99. (CCCCXLIII.)
2148. Derselbe hebt die gegenseitigen Forderungen des bischöflichen Hofes und der Kirche zu Alen gegen
einander auf A. 1184. Kindhnger M. B. U. Urk. S. 209. (CCCCXLIV.)
9*
Digitized by
Google
68 1184 — 1185.
2149. Derselbe bestätigt einen Vertrag des Stifts Kappenberg mit Thietmar von Dülmen, wodarch erste-
res den Zehenten zu Wetmere gegen einen Zebenten zu Sepperothe eintauscht. A. 1184. Bisher
ungedruckt. (CCCCXLV.)
2150. Derselbe schenkt dem Kloster Asbeck zwei Höfe, beide genannt Isinchof, den einen zu Legden,
den andern zu Scagehorne. A. 1184. Niesert M. U. S. IV. S. 143. (CCCCXLVI.)
2151. Derselbe gibt dem Viccdominus Franco die Freiheit, die von ihm an die Domkirche zu Münster
geschenkten Güter, zum Besten des Klosters Langenhorst, wieder an sich zu lösen. A. 1184.
Bisher ungedruckt. (CCCCXLVII.)
2152. Derselbe bestätigt einen Vergleich des Klosters Nutio mit Johann von Dülmen, wodurch dasselbe
den Zehenten des Hauses Baken erlangt, so wie den Erwerb einiger Güter für das gcdacht^^.
<" Kloster. A. 1184. Bisher ungedruckt. (CCCCXLVHl.)
2153. Sifrid, Bischof zu Paderborn, beurkundet die von dem Erzbischof Conrad von Mainz, zu Paderborn,
in Gegenwart des Bischofs Hermann von Münster u. A. ausgesprochene Entscheidung eines Strei-
tes zwischen den Klöstern Herse und Gehrden, gewisse Güter betreffend. A. 1184. Bisher un-
gedruckt. (CCCCXLIX.) — Schalen A. P. I. p. 605. gibt eine, angeblich von dem Erzbischof
von Mainz ausgestellte, wahrscheinlich aber der unsrigen von ihm selbst nachgebUdete, auch mit
derselben, zahlreiche Fehler abgerechnet, fast wörtlich übereinstimmende Urkunde, nach wel-
cher der Auszug in Wigands Arch. IV. 1. S. 76. gemacht ist.
2154. Derselbe bestätigt dem Kloster Hersuiteshausen die Verleihungen seiner Vorgänger Bernhard und
Evergis, und vermehrt dieselben. D. in capitulo Paderbomensi a. 1184. Auszag b. Schaten A.
P. I. p. 606.
2155. Arnold, Bischof zu Osnabrück, eignet dem Kloster Osethe einen Zehenten zu Güterslo, welchen
Ludolf, der Vogt des Klosters Osethe, zu diesem Ende resignirt hat. A. 1184. Moser s. W. VHI.
S. 326.
2156. Bernhard, Propst, Albert, Dechant, und das Kapitel der Kirche zu Soest, beurkunden, dass Johan-
nes, Propst zu Seflich und Canonicus zu Soest, mittels eines Hauses in Soest, in opposito tri-
bunalis ecclesiae S. Patrocli, welches zwei dasigen Bürgern in Erbzins gegeben wird, seine Me-
morie gestiftet hat. A. 1184. Copiar. Sosat. im Besitz des D. Gehrken zu Paderborn; künftig
in d. Nachtr. zu Seibertz ürkundenb.
1185.
2157. Februar 15. (Crastino Valentini.) Anno, Bischof zu Minden, stirbt. Lerbeck. Chron. I. c. p. 180.,
wo aber das Todesjahr unrichtig 1180, auch im Widerspruche mit der eben daselbst bemerk-
ten Regirungszeit von 14 Jahren und einem Monat, angegeben wird. Todestag ebenso im Necrol.
Mind. u. Visbecc. Andere geben den 14. Februar, als den Tag Valentini selbst an.
2158. März 5. Philipp, Erzbischof zu Cöln, beurkundet, dass seine Nichte Adelheid, Gräfinn von Schauen -
bürg, mit Einwilligung ihrer Mutter Salome, des Erzbischofs Schwester, der Kirche S. Marien
zu Lücke 18 Hoven und eine Mühle zu Odelem geschenkt hat. Act. ap. Pyerremont HI. Non.
Martü 1185. Unter den Zeugen: Pilegrim, Dechant zu Soest; Adolf, Graf von Schauenburg; Lu-
dolf und Wilbrand, Grafen von Hallermunt; Widekind von Swalenberg und sein Sohn Widekind ;
Ludolf von Dassel; Bernhard von der Lippe; Simon, Graf von Tekeneburg; Widekind von Re-
then; Hermann, Thimo, Brunstein und Hildeger von Soest. Grupen Orig. Pyrmont. S. 22.
2159. „ 25. Wenzo, Abt zu Liesborn, beurkundet, dass ein, von dem Ritter Conrad von Batenhorst
in Anspruch genommener Mann, durch die Probe des glühenden Eisens, sich und seine Ge-
schwister als Eigenhörige des Klosters Liesborn erwiesen habe. D. Widenbrugge in annunc.
Mariae 1185, Frid. R. a XXXIV. Moser in Weddigens Magazin 1. B. S. 124.
Digitized by L^OOQ IC
1185. 69
2160. August 15. Der neu gewählte Bischof zu Minden, Detmar (vorher Dompropst daselbst), wird ge-
weiht. Catal Episc. Mind. in Kindlingeri Mss. T. XLIV.
2161. September , . Hermann, Bischof zu Münster, Zeuge bei Godefrids, Herzogs zu Lothringen, Resig-
nation des Reichslehngutes Tiliz zu Gunsten der Kirche zu Aachen. D, in curia Leodii celebr.
mense Septembri 1185. Ledebur Archiv X. S. 230. Lacomblet ürkundenb. I. S. 347.
2162. Oktober 25. Derselbe, Zeuge bei König Heinrichs VI Eignung des vorged. Gutes an die Kirche
zu Aachen. D. Aquisgr. VIII. Kai. Novembr. 1185. Ledebur a. a. 0. S. 231. Lacomblet ürkun-
' denb. L S. 348.
2163. December 15. Hermann, Abt zu Kappenberg, Zeuge in einer Urkunde des Erzbischofs Philipp zu
Cöln für das Kloster Meer. D. Colon. XVIIL Kai. Januar. 1185, Frid. R. a. XXXIIL imp. XXXL
Lacomblet Ürkundenb. L S. 349.
2164. Hermann, Bischof zu Münster, bestätigt dem Stifte Kappenberg die vertragsmässige Zehentlöse aus
dessen Hofe Alstede. A. 1185. Niesert M. ü. S. IL S. 253. (CCCCL.)
2165. Derselbe beurkundet die Stiftung und Ausstattung des Klosters Marienfeld. A. 1185. Schaten A. P. L ,-
p. 608. Falke C. Tr. Corb. p. 227. (CCCCLI.)
2166. Derselbe bestätigt dem Kloster Marienfeld die, theils von Widekind, Vogt zu Rethe, theils von dem
Kloster Freckenhorst an dasselbe vertauschten Güter zu Hundinken, Rehe und Bellethe. S. d.;
vermuthlich aber bald nach der Stiftung. Kindhnger M. B. IIL 1. Abth. Urk. S. 111. (CCCCLU.)
2167. Sifrid, Bischof zu Paderborn, bestätigt dem Stifte Corvey die von seinem Vorgänger demselben
überlassenenNoval-Zehenten, und gibt ihm die Zehenten zu Albachtissen und Bodekissen, tausch-
weise für ein Gut zu Ossenthorp. A. 1185. Schaten A. P. L p. 610. (CCCCLIII.)
2168. Derselbe bestätigt dem Stift Ileerse den Meierhof Meinkeressen, welchen die dortige Äbtissinn Re-
gelind von der Wittwe Regenhards von Hachusen erkauft hat. A. 1185. Wigands Archiv V. S. 331.
2169. Conrad, Abt zu Corvey, beurkundet, dass er dem Bischof Sifrid zu Paderborn, für die Zehenten
zu Albachtissen und Bodikessen, ein Gut zu Osseudorp gegeben. A. 1185. Schaten A. P. I.
p. 611. (CCCCLIV.)
2170. Rikezo von Sledese verwandelt, zu Gunsten des Klosters Gertrudenberg, den Zehenten des Hauses
Honburen in eine feste Rente; mit Bestätigung des Bischofs Arnold von Osnabrück. A. 1185.
Moser 0. G. H. S. 319. s. W. VIIL S. 110. (CCCCLV.)
2171. Heinrich, Graf von Arnisberg, Zeuge in einer Urkunde des Erzbischofs Philipp zu Cöln, wegen der
Vogtei zu Lechenich. A. 1185, praesul. XVIL Lacomblet Ürkundenb. L S. 352.
2172. Godefrid, Graf zu Arnsberg, Sohn des Grafen Heinrich, Stifters der Kirche zu Wedenkhoven, wel-
cher seinem noch lebenden Vater, mit Einwilligung aller Edlen und Ministerialen, im Erbe ge-
folgt ist, schenkt dem Kloster Scheida den Mitgebrauch aller Weiden des Hofes Wikke und die
Fischerei auf der Ruhr, von der Brücke zu Egtesen, wo er im Jahr 1185 gegen den Grafen
Engelbert (von Berg) und vier andere Grafen siegreich gefochten, bis zum Appeldersbusche bei
BerdinkhovQn; im ersten Jahre des gedachten Sieges. Zeugen: Everhard von Ardei, Vogt der
gedachten Kirche; Herimann von Rudenberg; Rudolf von Ervete; Rudolf von Burbenne; Emund
von Wikke, und die ganze Genossenschaft (familia) des gedachten Hofes. Wigands Archiv VL
S. 183. Seibertz Ürkundenb. L S. 122.
(4485 — 1200.)
2173. Theoderich, Graf zu Cleve, bestätigt dem Abt Hermann zu Kappenberg und seinem Stifte die Freiheit
von dem Zolle zu Wesel. S. d. Kindlinger M. B. HL 1. Abth. Urk. S. 110. — Die Urkunde muss
zwischen die obigen Jahre gehören, da seit 1185 (in den oben Nr. 2163» u. 2165. bemerkten
/
Digitized by
Google
70 1185 — 1186.
Urkanden) Hermann unter dem Titel eines Abtes vorkommt, und 4200, so viel bekannt, der
Graf Theoderich starb.
24T>.
(H 85 — 1203.)
Hermann, Abt zu Kappenberg, beurkundet, dass Bischof Hermann von Münster in der Kapelle zu
Kappenberg den Aitar des beil. Paulus geweiht, und denselben mit Zehenten beschenkt hat.
S. d. Bisher ungedruckt. (CCCCLVI.) — Da seit 1185 der Abt Hermann unter diesem Titel vor-
kommt, 1203 aber der Bischof Hermann starb, so gehört die Urkunde zwischen die angegebe-
nen Jahre.
2175. Derselbe beurkundet, dass Wicbold von Welver seine, gegen das Stift Kappenberg, wegen desHo-
^ fes zu Yelmede erhobenen Ansprüche widerrufen hat. S. d. Bisher ungedruckt. (CCCCLYII.)
(1185—1206.)
2176. Thetmar, Bischof zu Minden, bewilligt der resignirten Äbtissinn des Martini -Klosters daselbst, zur
Entschädigung, eine doppelte Präbende und andere Vortheile. S. d. Bisher ungedruckt. (CCCCLVHI.)
— Die Zeit dieser und der folg. Urk. ist nach den Regirungsjahren des Bischofs bestimmt
2177. Derselbe bestätigt die Stiftungen seiner Vorgänger Wernher und Anno für das Kloster Obernkirchen«
S. d. Bisher ungedruckt. (CCCCLIX.)
1186.
2178. Sifrid, Bischof zu Paderborn, beurkundet die Beilegung eines Streites zwischen dem Kloster Gehr-
den und Hermann von Siddessen, wegen gewisser, von des letzteren Bruder Goswin, jenem ge-
schenkten Güter. A. 1186. Bisher ungedruckt. (CCCCLX.)
2179. Dereelbe überlässt den Ertrag des Zehenten zu Adeloldessen dem Pfarrer zu Aldendorp, einem
Mönche des Klosters Amelungsborn. Zeugen: Albert, Graf von Everstein; Widekind von Swa-
lenberg; Widekind von Waldeck; Conrad von Schauenburg; Bodo und Bertold von Homburg;
Amelung, Graf von Paderborn. A. 1186. Auszug b. Falke C. Tr. Corb. p. 889.
2480. Derselbe bewilligt dem Kloster Amelungsborn den Zehenten zu Adeloldessen, welchen der zeitige
Pfarrer zu Aldendorp zu fordern hat, mit anderthalb Mark Silbers abzulösen. A. 1186. Unter
den Zeugen: Heinrich, Abt zu S. Petri und Pauli in Paderborn; Altmann, Dompropst, Volberl,
Dechant, Bernhard, Propst zu S, Petri und Andrea, Heinrich, Scholasticus, Lambert, Cellerarius,
Theoderich, Custos, und andere Canonici der Domkirche daselbst; Albert, Graf von Everstein,
und die übrigen in d. vor. Urk. angef. Herren ; Werner von Brakel, u. A. Falke C. Tr. Corb. p. 226.
2181. Februar 40. Sifrid, Bischof zu Paderborn, stirbt: Todestag nach dem Necrol. von Marienmünster.
Necrol. Heris. gibt d. 12. Febr. an. — Sein Nachfolger Bernhard IL, welcher vorher als Cano-
nicus zu Münster vorkommt, war ein geborener Herr von Ibbenbüren. Vgl. die Urk. Nro.
CCCCLXXXVU. *)
2182. März 40. Philipp, Erzbischof zu Cöln, bestätigt des Grafen Heinrich von Arnsberg Schenkung der
Höfe zu Marsfeld, Rumbeke und Evenho, und des Berges Ekholt, an das Kloster Wedinghausen.
Da der Tod des Bischofs Sifrid nothwendig in dieses lahr, in welchem sein Nachfolger schon auftritt (vgl. Nr. 2184),
fallen muss, so ergibt sieb hieraus schon die Unrichtigi^eit der bei Kindlinger Volmest. II. S. 43. gedr. Urkunde
Erzb. Philipps zu Cöln, die Eignung eines Hofes zu Nutenen an die CoUegiat-Kirche zu Soest enthaltend, d. Colon.
XVH. Kai. April. 1187, in welcher Bischof Sifrid Ton Paderborn als Zeuge Torkommt. Da das angebliche Original
steh nicht mehr findet, so ist die Sache nicht au&uklären^ wir haben daher diese Urkunde ganz aus den Begesten
weggelassen.
Digitized by L^OOQ IC
1186. 71
D. Sasat. VI. Id. Mart. 1185. Unter den Zeugen: Bernhard, Propst zu Soest; Heinrich und Go-
defrid, Söhne des Grafen Heinrich von Arnsberg; Hermann, Graf von Ravensberg ; Arnold, Graf
von Altena; Reyner von Froyzepraht; Hermann von Rudenberg; Heinrich niger von Arnsberg;
Elias von Büren und seine Brüder Bertold und Thietmar; Everhard von Ardey, Rudolf von Er-
vethe, u. a. m. Wigands Archiv VI. S. 181., und im Auszuge, Seibertz Urkundenb. I. S. 120. —
Die Jahrzahl ist, wie schon Lamey Gesch. v. Ravensb. Urk. S. 14. richtig bemerkt hat, nach der
Cölnischen Zeitrechnung zu verstehen, so dass, nach der unsrigen, die Urk. in das J. 1186 gehört.
2183. „ 13. Derselbe verspricht dem Grafen Heinrich von Arnsberg und dessen Erben das erste, der
Cölnischen Kirche auf der rechten Rheinseite sich eröffnende Lehen von 25 Mark Ertrag, zur
Entschädigung dafür, dass er auf ein, ihm vorher verliehenes Lehen, auf welches Bernhard. von
der Lippe Ansprüche gemacht, verzichtet. D. Susat. III. Id. Mart. 1185. Unter den Zeugen:
Bernhard, Propst, und Piligrim, Dechant zu Soest; Hermann, Graf von Ravensberg; Arnold, Graf
von Altena; und mehrere der in d. vor. Urk. genannten Herreu; ausserdem Heinrich von Vol-
medesteine und sein Bruder Godscalk von Rathberg, u. a. m. Orig. Guelf. IIL p. 556. Lamcy
Gesch. V. Ravensb. Urk. S. 14. Vgl. Wigands Archiv VI. S. 73. — Von der Jahrzahl gilt auch
hier das bei d. vor. Urk. bemerkte.
2184. April 1. Bernhard, Bischof zu Paderborn, bestätigt die Schenkungen seines Vorgängers Bernhards I.
an das Kloster Marienmünster. D. Paderborn. Kai. April. 1186. Wigands Archiv L Hft. 4. S. 96.
(CCCCLXI.)
2185. „ 10. Heinrich von Arnsberg, Ritter, genannt der Schwarze, verkauft dem Kloster Wedinghau-
sen eine Hove zu Massen. D. Susat IV. Id. April. 1186. Unter den Zeugen: Heinrich, Graf von
Arnsberg; Arnold, Graf von Altena; Hermann von Rudenberg; Everhard von Ardey, u. a. m.
Wigands Archiv VL S. 185., und im Ausz. Seibertz Urkundenb. L S. 123. Die vorliegende Ori-
ginal-Urkunde ist hinsichtlich ihrer Echtheit äusserst verdächtig, indem weder Schrift noch Sie-
gel, noch auch die formelle Fassung der Urkunde selbst, mit den bekannten Eigenschaften un-
verfälschter Original -Urkunden des 12. Jahrhunderts übereinkommen, vielmehr als einer weit
jüngeren Zeit angehörig erscheinen.
2186. „ 22. Philipp, Erzbischof zu Cöln, beurkundet, dass Gerhard. Theoderich und Heinrich, Ge-
brüder von Hagne, zu ihrem und ihrer Altern Seelenheil, der Kirche zu Siegberg ein Gut ge-
nannt Gottenchof zu Swelme geschenkt haben, welches der Abt zu Siegberg an Heinrich von
Volmodistein , für 36 Mark, zu Lehen gegeben, und für letzteres Geld Weinberge zu Gulse ge-
kauft. D. Colon. X. Kai. Maji 1186. Lacomblet Urkundenb. L S. 352.
2187. Jul. 19. Derselbe beurkundet die Rechte der Höfe Gelmen, Hattorp, Osinchusen, Borgelen und
Elfendehusen (bei Soest). D. Susat XIV. Kai. August. 1186. Unter den Zeugen: Graf Hermann
von Ravensberg; Graf Heinrich von Arnsberg; Graf Werner von Widegenstein ; Adolf von Dasle;
Everhard von Ardey; Heinrich von Volmustene. Seibertz Urkundenb. I. S. 124.
2188. Novemb. 3. Hermann, Bischof zu Münster, gibt dem Kloster Marienfeld die Kapelle zu Wadenhart
D. HI. Nou. Novembr. 1186. Bisher ungedruckt (CCCCLXII.)
2189. Philipp, Erzbischof zu Cöln, vergleicht die Streitigkeiten zwischen dem Kloster Liesbom und dem
Ritter Adolf von Bettinghausen, und beurkundet die Rechte des Hofes Bettinghausen, welche der
Urkunde in deutscher Sprache (in vulgari teutunicali, propter minus intelligentes latinum)
einverleibt sind. A. 1186. Unter den Zeugen: Otto, Dechant zu Meschede ; Graf Engelbert (von
Berg); Arnold und Friedrich, Grafen von Altena (denn so ist, für Arnsberg, zu lesen). Niesert
M. U. S. IV. S. 155. Seibertz Urkundenb. L S. 126.
2190. Derselbe befreit das Kloster Liesbom, zur Erstattung des im Kriege gegen den Herzog von Sachsen
erlittenen Schadens, von dem Zolle zu Neuss. A. 1166. Niesert M. U. S. H. 255. (CCCCLXIII.
Digitized by V^^OO''
72 1186.
21J9<. Hermann, Bischof zu Münster, nimmt das S. Marien -Magdalenen-Hospital zu Münster in seinen Schutz
^y und befreit es von allen bürgerlichen Lasten. A. 4186. Niesert M. ü. S. II. S. 255. (CCCCLXIV.)
2<92. Derselbe eignet dem Stifte Kappenberg einen Zehenten zu Hassela, und vertauscht demselben einen
Zehenten zu Varnhuvel, gegen Zehenten zu Aldendorp und Visbech im Kirchspiel Seprode. A.
4186. Bisher ungedruckt. (CCCCLXV.)
2193. Derselbe bewilligt dem Kloster Liesborn die Ablösung eines, aus dessen Hove zu Elenhusen, in den
bischöflichen Hof zu Bekehem zu entrichtenden Zehenten. A. 1186. Bisher ungedruckt. (CCCCLXYI.)
2194. Thietmar, Bischof zu Minden, bestimmt die Lehensabgabe, welche der Propst des Klosters Obern-
kirchen , von einem Gute zu Heilcvelde , an das Domkapitel zu Minden und an das Kloster Möl-
lenbeck entrichten soll. A. 1186. Bisher ungedruckt. (CCCCLXVIL)
2195. Arnold, Bischof zu Osnabrück, beurkundet, dass sein Rechtsstreit mit dem Grafen Simon von Teke-
neburg, nachdem er gegen letzteren durch päpstliche und kaiserliche Crtheile geschützt wor-
den, durch Vermittelung des Bischofs Thidmar von Minden dahin entschieden sei, dass der Graf,
anstatt einer ihm zuerkannten Geldbusse von 100 Mark, dem Bischof von Osnabrück einen Hof
zu Damme verpfändet, welcher, wenn die Einlösung nicht in bestimmter Frist erfolgt, ihm erb-
lich zufallen soll; unter gleicher Bedingung verpfändet der Graf, für 60 Mark, welche er der
Kirche zu Osnabrück verschuldet, einen Hof zu Berge; wegen des Burglehens zu Iburg wird
bestimmt, dass der Graf dem Bischof in Friedenszeiten mit 5 Rittern und 5 Knechten, im Kriege
aber mit der doppelten Zahl daselbst dienen, auch die nöthigen Wächter bestellen, sich aber
des Schlosses nicht zu seinen eigenen Fehden bedienen soll. A. 1186. Unter den Zeugen:
Thidmar, Bischof zu Minden, und seine Kapellanen Magister Hermann und Ludolf; Widekin,
dessen Vogt; Lentfrid, Dompropst zu Osnabrück; Conrad, Abt zu Iburg; Arnold, Propst der klei-
neren Kirche (d. h. S. Johannis, zu Osnabrück); edle Lchensleute des Bischofs von Osnabrück:
Rudolf von Stenforthe, Bernhard von der Lippe, Widekin vonRethen; Wilhelm von Holte, Hein-
rich von Blankena und sein Bruder Rabodo, Widekin von Osdc, Bernhard von Metelen, Ger-
hard von Hulcnvelde, Suether von Linen, Friedrich und Arnold von Glane, Hermann von Dik-
hus, Nicolaus von Throten; und eine grosse Anzahl Ministerialen. Moser 0. G. II. S. 323. s. W.
VIIL S. 114.*)
2197. Propst, Dechant und Kapitel der Domkirche zu Osnabrück, welche ein. nach des vorigen Kolonen
Hartwichs Tode an dessen Tochter Heilewigis verpachtetes Haus zu Slagforde, wegen vernach-
lässigter Kultur, wieder einziehen wollten, verpachten dasselbe, nachdem die gedachte Heilewi-
gis um Gnade gebeten, dieser aufs neue, und bestimmen die Rechte, Prästationen und Erbfolge-
Ordnung dieses Gutes. A. 1186, Arnoldi episc. XIII. Unter den Zeugen befindet sich Rikezo
Rector civitatis. Moser 0. G. H. S. 328. s. W. YIU. S. 118.
(1186 — 1203.)
2198. Bernhards IL, Bischofs zu Paderborn, Lehenbrief für die Brüder B. u. T. von Büren, mit der Be-
willigung, auf ihrem Grunde eine Stadt zu bauen, und Bestimmung ihrer Rechte. S. d. Schalen
A. P. I. p. 633., zum Jahre 1195. (CCCCLXVm.)
In dem letzten Abdrucke, S. 114. Z. 10., statt graTiuimani , 1. graTissimas; Z. 18., st. ... in, 1. .. . ino; S. 115.
Z. 9., St. Justaico, 1. Justacio; Z. 27., st. si, 1. sicut; S. 116. Z. 12., st. redimendo, 1. redimendi; Z. 22., st. di-
stinctione, 1. diffinitione; Z. 3T., st. Lotbere, 1. Löchere; Z. 38., st. Evcrhardus, 1. Everardus; S. 117. Z. 9., st.
partis, 1. porte; Z. 24., st. bis, 1. hiis; S. 118. Z. 4., st. Dikbus, 1. Dichus; Z. 7., st. Aatlhorp, I. Asthorp: Z.H.,
•t. 'Wilhelmus, 1. 'Wilbelmas Froidin; st. Helmaric, 1. Helmerec. ; Z. 12. ist Judex Ton Luiko durch ein Punkt zu
trennen, und letzterer I^ame Luicko (ricbtiger wabrscheinlicb Liueko) zu lesen.
Digitized byC^OOQlC
1186 — 118T. 73
2198. Desselben Vergleich mit den Brüdern B. und T. von Büren, ihre Lehen und andere Streitigkeiten
betrefiFend. S. d. Bisher ungedruckt. (CCCCLXIX.)
2199. Desselben Vertrag mit den Edlen B. und H. von der Lippe, wegen des Schlosses Valkenberg. S. d.
Schaten A. P. L p. 614., mit willkürlich ausgeschriebenen Namen, welche das Original nur durch
die Anfangsbuchstaben andeutet. (CCCCLXX.) — Diese drei Urkunden konnten nur nach den
Regierungsjahren Bischof Bernhards II. bestimmt werden. Wenn der zum Jahre 1195 anzufüh-
rende Lehensvertrag der Brüder von Büren echt ist (wogegen freilich, da ein Original oder eine
sonstige ältere Quelle nicht nachzuweisen, und Schaten von dem Verdachte einer willkürlichen
Nachbildung älterer Urkunden nicht frei ist, Bedenken erhoben werden können), so dürften die
beiden ersten Urkunden nicht später als 1195 anzusetzen sein.
1187.
2200. April 6. (VIIL Id.) Hermann, Bischof zu Münster, nimmt Theü an der Einweihung der neu erbau- ^
ten Kirche SS. Udalrici et Afrae zu Augsburg. Chron. August, ap. Freher. T. I. p. 514.
2201. Jul. 15. Gosschalk, Edler von Percmont, eignet dem Kloster Marienmünster ein Gut zu Winethen.
D. Id. Jul. 1187. Bisher ungedruckt. (CCCCLXXI.)
2202. „ 31. Arnold und Friedrich, Grafen von Althena, Zeugen in einer Urkunde des Erzbischofs Phi-
lipp zu Cöln, für das Kloster Gre veröde. D. Colon. II. Kai. Aug. 1187, praesul. a. XIX. La-
comblet Urkundenb. 1. S. 353.
2203. Die Bischöfe Hermann von Münster, Ditmar von Minden und Arnold von Osnabrück, Zeugen bei
Erzbischof Philipps zu Cöln Bestätigung der Besitzungen des Klosters Steinfeld. D. in synodo ^^^"^
Coloniensi, in praesentia priorum et totius cleri etc. 1187, Frid. Imp. a. R. XXXVL Annal. Prae-
monstr. T. IL p. 523., und hiernach im Ausz. Günther Cod. dipl. I. S. 454. — Das Datum der
vor. Urk. scheint die Zeit der hier gedachten Synode anzudeuten.
2204. August 21. Kaiser Friedrich L bestätigt die Privilegien des Stifts Kappenberg, und befreit dasselbe,
sowie das ihm untergebene Kloster zu Wesel, von dem Zolle zu Kaiserswerth. D. Wormat. XIL
Kai. Sept. 1187, a. R. XXXVI. imp. XXXIV. Kindlinger Samml. merkw. Nachr. S.150. (CCCCLXXII.)
2205. September . . Bernhard, Bischof zu Paderborn, beurkundet, dass der Abt Nicolaus und der Con-
vent des Klosters Hardehausen von den Brüdern Otto und Adolf von Wiedenbrück, mit Geneh-
migung ihrer Erben, des Paderbornischen Domherrn Diderich und dessen Bruders Burchard von
Herkendorpe, ein Gut in Bunessen gekauft haben. D. in capitulo Patherburnensi, mense Sep-
tembri 1187, episc. a. I. Schaten A. P. L p. 617. Kindlinger M. B. IlL 1. Abth. Urk. S. 77. Spil-
cker Beitr. I. Urk. 22. — Im Datum scheint ein Fehler zu stecken, da das erste Bisthumsjahr
zu dem angegebenen Monate nicht mehr passt.
2206. Philipp, Erzbischof zu Cöln, bewilligt dem Kloster Olinghausen die Zehentfreiheit für dessen Haus
Wethmarsledhede, gegen eine jährliche Abgabe von 30 Denarien. Act Colon, a. 1187. Seibertz
Urkundenb. L S. 129.
2207. Hermann, Bischof zu Münster, welcher die Kirche S. Martini zu Münster mit fünf Präbendon gestif-
tet und dem Propste derselben ein Archidiaconat übertragen hat, gibt derselben Kirche 4 Mark ^'^
aus einem Zehenten aus der Stadt Münster, welchen er von Suether von Thingethe erkauft hat.
A. 1187. Nach einer Urkunde Bischof Otto's L vom Jahre 1217.
2208. Derselbe gibt dem Stifte Kappenberg eine Hove zu Ostwich nebst verschiedenen Renten tausch- ^
weise für die Mühle zu Lünen, und eignet demselben einen Zehenten aus dem Hofe Alstede.
A. 1187, Niesert M. U. S. IL S. 265. (CCCCLXXIII.)
2209. Tetmar, Bischof zu Minden, verkauft dem Stifte S. Martini daselbst ein Haus zu Owelhusen. A. 1187.
Bisher ungedruckt. (CCCCLXXIV.)
Regesta bist. Westfal. IL
j[0 Digitized by CjOOQIC
7A 1187 — 1188.
2210. Arnold, Bischof zu Osnabrück, beurkundet, dass das Kloster Osethe den Zehenten zu Laie von den
Rittern Giselbrath von Yisbike, Heinrich von Trihusen und Giselbrath von Thorne erkauft hat,
nachdem diese ihn dem Grafen Simon von Tekeneburg, so wie letzterer dem Bischof resignirt
haben; und eignet denselben dem Kloster. Act. in Osethe a. 1187. Unter den Zeugen: der
Dompropst Lentfrid und der Dechant Joseph zu Osnabrück; Godefrid, Pfarrer zu Dissen; die
Freien: Bernhard von Metein und Alexander von Westerwinkel ; und mehrere Ministerialen. Mo-
ser O. G. II. S. 330. s. W. YIII. S. 120.; wo in der vorletzten Zeile, unter den Zeugen, fürRu-
bodo, Rabodo zu lesen ist.
2211. Derselbe trennt die Dörfer Siemmemühlen und Holthusen von der Kirche zu Damme, mit Einwilli-
gung des dortigen Pfarrers Thielmar und seines Vicarius Heinrich, und bewilligt ihnen zu der
Kirche zu Steinvelde, welche sie auf ihre Kosten erbaut haben, einen Priester, welcher allezeit
von den Eingesessenen gewählt, und von dem Pfarrer der Mutterkirche investirt werden soll.
A. 1187. Unter den Zeugen: der Dechant Joseph, der Gustos Thietmar, an der Domkirche; der
Propst Arnold, der Dechant Constantin, der Scholasticus Rotger, an der Johannis- Kirche zu Os-
nabrück. Moser O. G. II. S. 331. s. W. VIII. S. 121.
2212. Simon, Graf von Tekeneburg, beurkundet, dass sein Ministerial Burchard dem Kloster OsedeLehen-
und Erbgüter für 104 Mark verkauft, und für 50 Mark des Kaufpreises, Widekind von Osede,
welcher dem Kloster so viel verschuldete, ihm seine Güter in der Twente verpfändet hat; weil
aber gedachter Burchard seine Lehenspflicht nicht erfüllte, Widekind dagegen, um nach Jerusa-
lem zu ziehen, seine Güter verkaufen wollte, und hierüber Streit entstand, so erklärt der Graf,
dass Burchard auf alle Ansprüche an das Kloster feierlich verzichtet habe. Act. Herebrugken
in banno impcriali, s. d. Unter den Zeugen: Friedrich, Propst zu Clarholt; Bernhard, Propst zu
S. Petri und Andrea in Paderborn; Widekind von Osede; Ludolf von Stenforde; Theoderich und
Wicbold, Brüder von Saitesberge; Bernhard Schenk von Tekeneburg, u. a. m. Moser 0. G. 11.
S. 337. s. W. VIII. S. 127.
2213. Derselbe eignet dem Kloster Osede die Güter, welche Burchard von Osede vorher von ihm zu
Lehen hatte, nebst dem Hofe zu Bardinchusen, und befreit dieselben von allen Leistungen an
die Vögte. S. d. Moser s. W. VIII. S. "326. — Da wir den Grafen von Tekeneburg in diesem
Jahre in Verbindung mit dem Kloster Osede finden (s. Nr. 2210.), so dürften auch diese beiden
Urkunden am schicklichsten hieb er zu setzen sein, die übrigens unter sich gleichzeitig sind, wie
sowohl der Innhalt, als die zum Theil gleichen Personen der Zeugen schliessen lassen.
«
1188.
2214. März 23. König Heinrich VL schenkt den bei dem königlichen Hofe zu Dortmund gelegenen, so-
genannten Koningeskamp zu dem daselbst zu erbauenden Kloster. D. Spirae X. Kai. April. 1489.
Bisher ungedruckt. (CCCCLXXV.)
2215. April 1. Derselbe erinnert die Bischöfe zu Minden, Paderborn und Osnabrück, so vrie die Grafen
und Edlen dieser Länder, dass, wie alle Silbergruben, so auch die neulich im Bisthum Minden
entdeckten, zu den kaiserlichen Regalien gehören, daher sich niemand derselben anmassen, viel-
mehr der königliche Gesandte darüber Verfügung treffen soll. D. ap. Nonnensteine (XIL) Kai.
April, s. a. Schaten A. P. L p. 621. — Das Jahr ist ohne Zweifel 1188, wie aus der folg. Nach-
richt hervorgeht; der Tag (21. März) scheint aber bei Schaten unrichtig angegeben, da hiernach
die vorherg. Urk. zwischen diese und die folgende fallen würde, was, wegen des Ausstellungs-
ortes, unwahrscheinlich ist. Sie ist daher, nach Wahrscheinlichkeit, mit der folgenden auf glei-
chen Tag gesetzt.
Digitized by
Google
1188, 75
2215 b. April 4. Derselbe überlässt die Silbergraben bei Dehemuhl und Krukenberge dem Bischof Detmar
von Minden dergestalt, dass dieser zwei Drittheile, das Reich aber ein Drittheil ihres Ertrages
einziehen soll D. ap. Nonnenstene, Kai. April. 4488. Lerbeck. Chr. 1. c. p. 180, Die Urkunde
selbst hat sich nicht erhallen.
2246. „ 6. Bernhard IL, Bischof zu Paderborn, bewilligt, auf Bitten Widekinds, Vogtes der Kirche
zu Paderborn, den Bürgern zu Curbike das Recht der Stadt Soest. Act. VIII. Id. April., in Coena
Domini, 4488. Gesch. u. Beschreib, der Kirche S. Kilian zu Corbach v. L. Curtze u. F. v. Rheins
(Arolsen 4844), S. 403. Der Abdruck scheint aber sehr fehlerhaft zu sein.
2247. Jul. 7. Philipp, Erzbischof zu Cöln, erlässt dem Kloster Walburgis zu Soest die von einigen, zu sei-
nem Hofe Gelmen gehörigen Gütern zu zahlende Rente, und eignet demselben diese Güter. .D.
Colon. Non. Jul. 4488, praesul. a. XX. Wigands Archiv VI. S. 479., mit der falschen Jahrzahl
4483; und im Ausz. Seibertz Urkundenb I. S. 430. (CCCCLXXVI.)
2248. Decemb. 4. Bernhard, Bischof zu Paderborn, beurkundet, dass Conrad von Sconenberich sein Gut
zu Tavenhusen dem Domkapitel zu Paderborn, für 40 Mark, welche letzterem von Bernhard,
Propst zu S. Petri und Andrea daselbst vermacht worden, verkauft hat. D. Kai. Decembr. 4488.
Bisher ungedruckt. (CCCCLXXVIl.)
2249. Hermann y Bischof zu Münster, bestätigt dem Stifte S. Mauritz das sogenannte Praedium antiquum
(das alte Feld), auf dessen Grunde die Kirche und die Stiftsgebäude erbaut sind. A. 4488. Nie-
sert M. ü. B. 4. Abth. S. 336. Wilkens Gesch. d. Stadt Münster S. 402. (CCCCLXXVIII.) — Den
damaligen Propst zu S. Mauritz, Hermann, nennt der Bischof seinen Verwandten (cognatum).
2220. Derselbe eignet dem Stifte Kappenberg den Zehenten aus einem Hause zu Ostwich und einem Hause
am Berge, und bestätigt ihm den Zehenten zu Bork. A. 4488. Bisher ungedruckt. (CCCCLXXIX.)
2224. Derselbe eignet dem Kloster Marienfeld den Hof zu Wadenhart, nebst Häusern zu Bukinken und
Thornphorne, und Zehenten zu Everinchusen und Dichusen. A. 4488. Niesert M. ü. S. U. S. 268.
(CCCCLXXX.)
2222. Derselbe bestätigt den Verkauf des Hauses Biginkhof an das Kloster Clarholt, und eignet demselben
einige dabei gelegene Äcker. A. 4488. Bisher ungedruckt. (CCCCLXXXI.)
2223. Derselbe verordnet, dass in das Kloster Asbeck nicht über 40 Personen aufgenommen werden sol-
len. A. 4480. Bisher ungedruckt. (CCCCLXXXII.)
2224. Derselbe beurkundet den Verkauf des Hofes Graz an das Kloster Asbeck. A. 4480. Niesert M.
ü. S. IV. S. 459. (CCCCLXXXUI.)
2225. Bernhard, Bischof zu Paderborn, bestätigt dem Kloster Marienfeld die Zehenten zu Stapellage und
Hursten, wie auch den Hof zu Stapellage mit der Kirche, welche Graf Widekind von Sw^len-
berg dem Kloster gegeben. A. 4488. Kindlinger M. B. III. 4. Abth. Urk. S. 79. (CCCCLXX^IV.)
2226. Ihitmar, Bischof zu Minden, bestätigt den Verkauf der Kirche zu Sulbicke, durch den Grafen Lu-
dolf von Dasle, an das Kloster Obernkirchen. A. 4488. Bisher ungedruckt. (CCCCLXXXV.)
2227. Arnold, Bischof zu Osnabrück, schenkt dem Domkapitel daselbst die Zehenten zu Weslorpe und
Scirenbeke. A. 4488. Moser 0. G. II. S. 332. s. W. VIII. S. 422. (CCCCLXXXVI.)
2228 Derselbe beurkundet, dass Johann von Honhorst, bei der Aufnahme seiner Tochter Amelradis in das
Kloster Osede, diesem den Zehenten über die Häuser Vugovore, Bergeshovet und Risenbike ge-
schenkt hat. A. 4488. Unter den Zeugen: der Propst Lentfrith und der Custos Thetmar. Moser
0. G. II. S. 333. s. W. VIII. S. 423.
2229. Verzeichniss der Besitzungen des Grafen Heinrich von Dalen, vom Jahre 4488. Auszugsweise bei
Kindlinger M. B. HI. 4. Abth. ürk. S. 84.
10*
Digitized by
Google
76 1189.
4189.
2230. Graf Widekind und Hermann von Waldeck üben Gewaltthätigkeiten im Bisthum Paderborn aus, wo-
bei ihnen ein kleines Schloss (muniliuncula) Brobeke zur Stütze dient, welches aber Bischof
Bernhard erobert und zerstört. Gobelin. Pers. 1. c. p. 274.
2231. Januar 14. Bernhard, Bischof zu Paderborn, schenkt das Schloss und die Mühle zu Ibbenbüren
nebst allem Zubehör an die Kirche zu Paderborn, um den Grafen Simon von Tekenebui^ damit
zu belehnen. D. XIX. Kai. Februar. 1189. Niesert M. U. S. II. S. 259. (CCCCLXXXVII.)
2232. „ 19. Arnold, Bischof zu Osnabrück, beurkundet die Güterschenkungen des Edlen Wicbold
von Horstmar an die Kirche zu Osnabrück. D. ap. Lithlage, XIV. Kai. Februar. 1189. Moser
0. G. IL 335. s. W. Vm. S. 125. (CCCCLXXXVIII.)
2233. Febr. 2. König Heinrich VI. nimmt die Mühlen des Stifts Kappenberg an der Lippe in seinen
/" Schutz. D. Monast. IV. Non. Febr. 1189. Niesert M. ü. S. H. S. 273. (CCCCLXXXIX.)
2234. „ 10. Papst Clemens III. bestätigt, auf Bitten des Münster sehen Vicedominus Franco, dem von
diesem gestifteten Nonnenkloster Langenhorst die freie Wahl seines Vogtes. D. Laterani IV. Id.
Februar, pontif. a. II. Niesert M. U. S. IV. S. 219. — Papst Clemens III. war am 19. December
1187 erwählt; der angegebene Tag fällt also in das Jahr 1189.
2235. April 4. Widekind von Waldeck verpfändet, vor seiner Reise nach Jerusalem, die Advokatie der
Kirche zu Paderborn nebst ihrem Zubehör und andern Gütern an den Bischof von Paderborn.
Fact. Paderburn. IL Non. April, fer. II. post Palm. a. 1189. (Die Handlung wurde an einigen
folgenden Tagen noch fortgesetzt.) Schaten A. P. I. p. 619. Falke C. Tr. Corb. p. 219. Vam-
hagen Waldeck. Gesch. Urk. S. 13. (CCCCXC.) — Widekind starb auf dieser Reise. Gobel. Pers.
1. c. p. 274.
2236. Hermann, Bischof zu Münster, von Kaiser Friedrich L, vor der Eröffnung seines Kreuzzuges, als
Gesandter nach Constantinopel geschickt, wird dort widerrechtlich eingekerkert. Nach einem
Schreiben des Kaisers, bei Heda Hist. ültraj. p. 179.
2237. Mai 27. Kaiser Friedrich I. beurkundet und bestätigt, dass Erzbischof Philipp zu Cöln die drei erz-
bischöflichen Höfe Heldene, Swelme und Elvervelde dem Grafen Engelbert von Berg, für 600
Mark ablöslich, zu Lehen gegeben. D. ap. Brezberc in introitu Ungariae, VI. Kai. Jon. 4189«
Lacotoblet Urkundenb. I. S. 362.
2238. Decemb. 15. Conrad, Abt zu Corvey, stirbt. Todestag nach d. Necrol. von Marienmünster.
2239. Philipp, Erzbischof zu Cöln, bestätigt den Vortrag, welchen das Stift S. Gereons zu Cöln mit seinen
Zehentpflichtigen zu Derne, Methlere, Curlare und Hudinchusen, wegen der Zehentlöse, geschlos-
sen hat. A. 1189. Kindlingcr Volmcst. IL S. 50. (CCCCXCI.)
2240. Hermann, Bischof zu Münster, eignet einem Altar in der Ludgeri-Kirche zu Münster einen Zehenten
/ im Kirchspiel Thetten. A. 1189. Bisher ungedruckt. (CCCCXCII.)
2241. Derselbe eignet dem Stifte Kappenberg Zehenlen aus den Höfen üdenchof im Kirchspiel Seprode
und Widelinchof im Ksp. Dülmen, zum Behuf des Lichtes bei den Schwestern. D. Capenberg,
a. 1189. Niesert M. ü. S. n. S. 271. (CCCCXCIII.)
2242. Derselbe beurkundet, wie das Schutzrecht des Klosters Hohenholte, welches der Stifter desselben
dem Abte des heil. Nicasius zu Rheims übertragen hatte, auf das Bisthum Münster übergegan-
gen, und bestätigt dessen Besitzungen. A. 1189. Kindlinger M. B. IIL 1. Abth. S. 89. (CCCCXCiV.)
2243. Derselbe eignet dem Kloster Liesborn einen Zehenten in den Kirchspielen Lippborg und Liesbom,
und eine Hove zu Rasnuwele. A. 1189. Bisher ungedruckt. (CCCCXCV.)
2244. Derselbe beurkundet die Güterschenkung des Vogtes Widekind von Rethe und seiner Mutter an das
Kloster Marienfeld. A. 1189. Kindlinger M. B. HL 1. Abth. S. 91. CCCCCXCVI.) — Die Urkunde
ist merkwürdig für die Grenzbestimmung zwischen Westfalen und Engern.
Digitized by V^OOQlC
1189 — 1190. 77
2245. Arnold, Bischof zu Osnabrück, bestätigt die Privilegien des Klosters Gertrudenberg. A. 1189. Moser
O. G. II. S. 333. s. W. VIII. S. 123. (CCCCXCVII.)
2246. Derselbe eignet dem Kloster Gertrudenberg das Ländchen Broil und einige Äcker. A. 1189. Moser
0. G. U. S. 333. s. W. VIII. S. 123. (CCCCXCVIII.)
2247. AdeBiog, Bischof zu Ilildesheim, eignet dem Kloster Marienmünster ein Gut zu Brockhausen bei
Schwalenberg. A. 1189. Bisher ungedruckt. (CCCCXCIX.)
2248. Verschiedene an die S. Marien-Kirche zu Münster geschenkte Renten werden zu Wein für die Com-
municanten, und für das Hospital bestimmt. A. 1189. Niesert M. U. S. II. S. 64. Wilkens
Umgeb. d. Stadt Münster S. 46. (D.)
2249. Bestimmung der Rechte eines an die Kirche zu Enger geschenkten Gutes zu Otaghusen. A. 1189.
Bisher ungedruckt. (DI.)
1190.
2250. Februar 1. Godefrid, Graf von Amesberg, Zeuge in einer Urkunde König Heinrichs VI. für das
Kloster Eberbach. D. ap. Wimpinam Kai. Febr. 1190, a. R. XX. V^^enck Hess. Laiidesgesch.
n. ürk. S. 120.
2251. März 25. König Heinrich HL verspricht dem Erzbischof Philipp zu Cöln, in der Cölnischen Erz-
diöcese nur zwei königliche Münzstäten, nehmlich zu Dusburch und Dortmund, zu halten, und
daselbst nur nach dem alten Herkommen münzen, auch das Cölnische Münzzeichen nicht nach-
bilden zu lassen. D. Frankenvurt VIH. Kai. April. 1190, a. R. XXI. Unter den Zeugen: Bernard,
Dompropst zu Münster. Lacomblet Urkundenb. I. S. 365.
2252. April 25. Derselbe befreit das Stift Corvey von dem Zolle zu Kaiserswerih. D. Frankenvort VIII.
Kai. Maji 1190. Schalen A. P. I. p. 623. (DIL)
2253. Philipp, Erzbischof zu Cöln, eignet dem Kloster Wedinghauscn die bisher von ihm zu Lehen gehen-
den Zchenten zu Marsfeld und Wände, deren ersteren Hermann von Rudenberg, den anderen
Everhard von Ardey zu diesem Behufe resignirt hat, und fügt den Noval- Zehenten hinzu. A.
1190. Kindlinger Volmest. IL S. 55.; und im Auszuge Seibertz Urkundenb. L S. 131.
2254. Hermann, Bischof zu Münster, eignet dem Kloster Liesborn Zehenten zu Lembeke, Bruche und ^ -
Structhorpe. A. 1190. Bisher ungedruckt. (DIU.)
2255. Thietmar, Bischof zu Minden, bestätigt eine, bei dem Kloster Obernkirchen, zum Besten unvermö-
gender Geistliclien, gemachte Stiftung. A. 1190, pontif. V. Bisher ungedruckt. (DIV.)
2256. Widikind, Abt zu Corvey, beurkundet, wie er das Schenken-Amt von den Personen, welche es zu
Lehen trugen, aber zum Nachtheil des Stifts sehr misbrauchten , wieder zurückgekauft. A. 1190,
praelat. L Falke C. Tr. Corb. p. 701. (DV.)
2257. Hogardis, Äbtissinn zu Herse, überträgt dem Kloster Gehrden eine Mühle zu Dallessen und eine
Hove zu Osterhusen. A. 1190, Frid. Imp. XXXIX. Bisher ungedruckt. (DVI.)
(1190 — 1192.)
2258. Hermann, Bischof zu Münster, beurkundet, wie er die Stadt Münster, die vorher nur eine Paro-
chie gebildet, in mehrere getheilt, und dem Pfarrer zu S. Lamberti, Ernestus, von jeder der
übrigen eine lebenslängliche Rente vorbehalten, welche derselbe dem Pfarrer der Ludgeri-
Kirche, gegen die Verpflichtung eines Anniversariums, erlässt. S. d. Bisher ungedruckt. (DVII.) —
Die Urkunde kann nur zwischen die oben gedachten Jahre gehören, da unter den Zeugen der
Dompropst Bernhard, der Domdechant Franco, und Theoderich, Propst zu S. Ludgeri, vorkom-
men; im Jahre 1189 aber erscheint Franco noch als Vicedomiuus, und 1192 wird Hermann als
Dompropst, und Heinrich als Propst zu S. Ludgeri genannt. # OOqIp
igi ize y _ ^
78 1190 — 1191.
(i 190— 4205.)
2259. Widikind, Abt zu Corvey, bestimmt gewisse Einkünfte zur Wiederherstellang des Sarges des heil-
Vitus und der Klostergebäude überhaupt. S. d. Bisher ungedruckt. (DVIII.) — Diese und die
folgenden Urkunden wurden nur nach den Regirungsjahren des Abtes Widikind bestimmt, der
obwohl erst 1191 geweiht, doch 1190 als das erste Jahr seiner Prälatur bezeichnet (s. Nr. 2256.) ;
da die Angaben der verschiedenen anderen Stiflspersonen doch zu einer genaueren Jahresbe-
stimmung nicht genügen.
2260. Derselbe schenkt an seinen Convent einen Weinberg zu Bilenberg. S. d. Bisher ungedruckt (DK.)
2261. Derselbe beurkundet einen mit dem Bischof von Paderborn geschlossenen Tausch, Zehenten aus
dem Gute Sirikessen betrefifend. S. d. Bisher ungedruckt. (DX.)
2262. Derselbe beurkundet die Schenkung von Gütern zu Liuri an das Hospital des Stifts Corvey. S. d.
Bisher ungedruckt. (DXI.)
2263. Derselbe bestätigt eine von ihm, als Propste zu Groningen, gemachte Schenkung verschiedener von
ihm erworbener Güter an die Brüder daselbst. S. d. Bisher ungedruckt. (DXII.)
2264. Derselbe gibt dem Ritter Bernhard von Börsen und seinen Brüdern das Amt und Gericht zu Lotten.
S. d. Diepenbrock Gesch. des Amtes Meppen, S. 632. (DXIll.)
2265. Derselbe verfügt über die von dem Propste Reinmar an die Kirche zu Corvey vermachten Wein-
berge. S. d. Bisher ungedruckt. (DXIV.)
2266. Derselbe gibt dem Kloster Amelungsborn eine Hove in Areloldessen. Auszug b. Falke C. Tr. Corb.
p. 889., wo aber die Jahrzahl 1186 noth wendig falsch sein muss, da 1186 der Abt Conrad
noch lebte.
4191.
/ 2267. Januar 18. König Heinrich VL gibt dem Bischof Hermann von Münster 300 Mark, um dafür ein
Allod anzukauren, welches Rudolf von Steinvord zu Lehen empfangen soll. D. Laudae XV. Kai.
Febr. 1191. Niesert M. ü. S. V. S. 13.
2268. Jul. 21. (Die Praxedis.) Widikind, Abt zu Corvey, wird, nachdem er die Exemtions-Privilegien
seiner Kirche nachgewiesen, von dem Erzbischof Wichmann zu Magdeburg, in der Kirche des
Klosters Goltesgnade bei Calbe a. d. Saale, geweiht. — Die hieher gehörigen Briefe (DXV. und
DXVI.) geben zwar die Jahrzahl nicht an; diese ist jedoch daraus zu schliessen, dass die Feier-
lichkeit auf einen Sonntag angesetzt war, und der Tag Praxedis, an welchem sie statt fand,
1191 auf einen Sonntag fiel, wie denn auch die dabei anwesenden Bischöfe Alexius von Bran-
denburg, und Thiderich von Meissen erst seit 1190 als solche erscheinen.
2269. August 10. Philipp, Erzbischof zu Cöln, beurkundet die bei der Einweihung der Kirche zu Miste,
von dem Paderbornischen Dompropst Sifrid und andern frommen Leuten an dieselbe gemachten
Güterschenkungen. D. die S. Laurentü 1191. Unter den Zeugen: Everhard, Graf von Altena;
Heinrich von Volmestein (der hier, ganz ungewöhnlich , doch vielleicht fehlerhaft, comes genannt
wird); Godschalk von Padberg; Renard von Sydinghusen; Ernst von Rutenberg. v. Steinen
Westfäl. Gesch. 22. St. S. 1636. Seibertz Urkundenb. I. S. 131.
2270. Septemb. 28. Derselbe beurkundet die, bei Gelegenheit der Einweihung eines neuen Kirchhofes
zu Miste, von den Markgenossen*) daselbst an die dortige Kirche gemachte Schenkung eines
Waldes genannt Rischney, u. a. m. D. in profesto Michaelis 1191. Unter den Zeugen: Harwi-
<^) Markenothen, wie Seibeits richtig, anstatt des bei Stcioen ▼orkommeDdeD , uoTeraläadlicheD Wortes Harkertben, liest.
1191 --1192. 79
cus, Abt zu Graveschaft; Arnold, Graf von Altena; Heinrich und Gerhard, Brüder von Volme-
stein; Godschalk von Padberg. v. Steinen Westf. Gesch. 22, St. S. 1637. Seiberte ürkundenb*
I. S. 133.
2271. December 15. Arnold, Bischof zu Osnabrück, welcher dem Kreuzheere nach Asien gefolgt war,
stirbt daselbst, bei der Belagerung von Accon, an der Pest. Todestag nach Necrol. Osnabr.
Wegen des Jahres und der Art seines Todes vgl. die bei Moser 0. G. IL S. 55. angeführten
Beweisstellen.
2272. Hermann, Bischof zu Münster, bestätigt, dass Alexander, Pfarrer zu Werne, das Haus des Kolonen ^^
seines Pfarrhofes von seiner eignen Wohnung getrennt und auf ein anderes Grundstück verlegt
hat, und bestätigt die Freiheiten desselben. A. 1191, Henr. irap. I. Unter den Zeugen: Her-
mann, Propst zu S. Mauritz; Conradus Pincerna; Ludolf Valkener. Kindlinger M. B. HL 1. Abth.
S. 93. Niesen M. ü. S. H. S. 275.
2273. Bernhard, Bischof zu Paderborn, bestätigt den von dem Abte des Klosters S. Petri und Pauli zu
Paderborn, Heinrich, geschehenen Ankauf des Hofes Lare, und schenkt dazu den Zehenten aus
diesem Hofe, unter der Verpflichtung einer für ihn zu begehenden Memorienfeier. A. 1191,
episc. ordin. IV. Unter den Zeugen: Der Dompropst Altmann; der Domdechant Folbert; Gode-
schalk, Propst zu Northeim; Bemard, Propst zu S. Petri und Pauli; Widekind von Osede; der
Graf Amelung. Auszug b. Schaten A. P. I. p. 625.
2274. Widekind, Abt zu Corvey, beurkundet die Verpflichtungen einer der Kirche zu Eresberg wachs-
zinsigen Hove zu Urdorp. Act. Corbeiae, praelat. a. II. Bisher ungedruckt. (DXVIl.) — Da
Abt Widekind 1190 das erste Jahr seiner Prälatur rechnet, so muss das zweite nothwendig in
1191 fallen.
2275. Robert, Dechant, und das Kapitel zu Enger, beurkunden die Rechte der von Burchard von Behilka
an diese Kirche geschenkten Eigenhörigen. A. 1191. Bisher ungedruckt. (DXVUI.)
2276. Alheydis, Äbtissinn zu Meschethe, überlässt dem Kloster Wedinchausen einige zu ihrem Hofe En-
drepe gehörige Äcker, mit Einwilligung des villicus Everhard und sämmtlichcr Hofeshörigen
(totius familiae), unter der Bedingung einer, an den villicus des gedachten Hofes zu entrichten-
den jährlichen Rente von 8 Denarien. A. 1191. Von Seiten des Klosters Wedinchausen wird
der Abt Arnold, aus dem Kloster Meschede, ausser der Äbtissinn, die Pröpstinn Mechtild ge-
nannt. Seibertz Urkundenb. I. S. 137.
2277. Gerhard, Propst und Gustos zu Werden, gibt dem Abte Arnold zu Arnsberg (d. i. Wedinchausen)
Güter zu Embere (Ober- und Nieder-Eimer) zu Erbzius- Lehen. S. d. Seibertz Urkundenb.
I. S. 138. — Da der Abt Arnold in der vor. Urk. zum erstenmal erscheint, so wird die vorlie-
gende am schicklichsten hier angeschlossen,
(1191—1197.)
2278. Hermann, Bischof zu Münster, Zeuge bei der Verpfändung des Hofes Partenheim, durch den Erz- y^
bischof Johann von Trier, an Wernher von Bolanden. S. d. Günther Cod. dipl. I. S. 497. —
Die Urkunde, in welcher Heinrich VI. als Imperator genannt wird, muss hiemach zwischen die
obigen Jahre gehören.
1192.
2279. März 4. Herrmann, Bischof zu Münster, Zeuge in einer Schenkungs-Ürkunde Kaiser Heinrichs VI.
für das Bisthum Strassburg. D. Hagenowe IV. Non. Marcii 1192, a. R. XXIIL imp« L Wtirdl-
wein N. Subsid. T. X. p. 156,
Digitized by
Google
\
80 1192.
2280. Mai 30. Papst Cölestin IlL bestätigt dem Kapitel der kleineren Kirche (d. i. SS. Pelri et Andreae,
oder Bussdorf) zu Paderborn den Besitz des von dem Propste B. demselben geschenkten Gutes
zu Hengeldere, das Nachjahr für verstorbene Stifts-Geistliche, die freie Wahl des Propstes, und
die Theilnahmc an der Bischofsvvahl mit dem Domkapitel. D. Rom. III. Kai. Jun. ponlif. a. II.
Schaten A. P. I. p. 626. — Die Pontifikatjahre Papst Cölcstins III. beginnen vom 13. April U91.
2281. „ „ Derselbe bestätigt die Besitzungen und Privilegien des Klosters Fischbeck. D. eod. Paul-
0 lini Hist. Visbecc. p. 73.
2282. „ 31. (Octava Pentecostes.) Als der neue Erzbischof von Cöln, Bruno, durch den Erzbischof
von Trier und den Bischof von Verdun consccrirt wird, verweigern die Bischöfe von Münster
und Utrecht, obgleich zu Cöln anwesend, ihre Theilnahme, w^eil sie behaupten, dass die Ordi-
nation des Erzbischofs ihnen, als seinen Suöraganen, gebühre. Godefr. ap. Freher. T. I. p. 358.
2283. Jun. 13. Papst Cölestin IIL bestätigt die Besitzungen und Privilegien des Klosters Helmwardeshau-
sen. D. Rom. Id. Jun. 1192, pontif. a. II. Wenck Hess. Landesgesch. II. Urkundenb. S. 121.
2284. August 29, Hermann, Bischof zu Münster, Zeuge in Kaiser Heinrichs VI. Pri\alegio, die Heirathen
zwischen den Ministerialen des Reichs und denen der Kirche 'zu Mainz betreffend. D. Wormal.
IV. Kai. Septembr. 4192, a. R. XXII. imp. II. Guden. Cod. dipl. T. I. p. 312.
2285. Septemb. 24. Derselbe, Zeuge bei K. Heinrichs VL Steuerbefreiung für die Stadt Conslanz. D.
ap. Leodium VIII. Kai. Octob. 1192, a. R. XXIII. imp. IL Dümge Reg. Bad. S. 150.
2286. October 21. Kaiser Heinrich VL bewilligt dem Abte Widekind zu Corvey und seinen Nachfolgern
die im Gebiete der dortigen Kirche befindlichen Gold-, Silber- und andere Metall -Gruben und
Goldwäschen. D. Northusen XII. Kai. Nov. 1192, a. Imp. III. Martene et Durand Vet Script,
ampliss. Coli. T. I. p. 1002. (DXIX.)
2287. Novemb. 4. Derselbe gibt dem Bischof Bernhard II. von Paderborn, für das Schloss Plesse und
das Gut zu Oldingehusen, den Berg Desenberg und alle Güter, welche Graf Sifrid von Bome-
neburg im Bisthum Paderborn besessen. D. Mulehusen II. Non. Novemb. 1192, a. R. XXIIL
imp. m. Schmincke Monum. Hass. II. S. 663. Wigands Archiv I. Hft. 2. S. 111. Vgl. Wenck
Hess. Landesgesch. II. S. 749. (DXX.)
2288. Bellum grave in Westfalia inter Comites terrae illius. Godefr. ap. Freher. I. p. 358. — Die Bege-
benheit scheint in den Herbst dieses Jahres zu fallen.
2289. Bruno, Erzbischof zu Cöln, bestätigt dem Kloster Liesborn die Zollfreiheit zu Neuss und die Frei-
heit des Verkehrs im Herzogthum Westfalen, S. d. Bisher ungedruckt. (DXXI.) — Da Erzb.
Bruno in diesem Jahre gew^eiht wurde, und schon zu Anfange des folgenden abging, so ist die
Urkunde am sichersten hieher zu setzen.
2290. Hermann, Bischof zu Münster, bestimmt die. Rechte und Verpflichtungen der auf dem Grunde der
Pfarrgüter zu Werne wohnenden Wachszinsigcn. A. 1192. Kindlinger M. B. IIL 1. Abth. S. 93.
(DXXII.)
2291. Derselbe eignet dem Stifte Kappenberg den Zehenten zu Alten -Bure. A. 1192. Bisher ungedruckt.
(DXXni.)
2292. Derselbe bestätigt die wiederholte Schenkung eines Hauses zu Ichtertune an das Kloster Asbeck.
A. 1192. Niesert M. U. S. IV. S. 161. (DXXIV.)
2293. Derselbe ist Zeuge bei dem Verkaufe eines Gutes zu Alsteidon an das Kloster zu den heil. Märty-
rern vor Cöb. A. 1192. (Die Urkunde ist aber erst 1193 ausgefertigt.) Lacomblet Urkundenb.
LS. 381.
2294. Sifrid, Abt zu Flechtorp, beurkundet, dass Alexander und seine Angehörigen sich mit dem Kloster
wegen eines vieljährigen Zehentstreites gesühnt, auf das Lehen des Hofes Herlinchihuson ver-
. ziehtet, und zu ihrer Memorie dem Kloster 20 Mark gegeben haben, weichender Abt zur Ein-
Digitized by V^OOQlC
z'
1192 — 1193. 81
lösung des Hofes Roiherinchnsen verwendet. A. H92. Zeitschr. f. vaterl. Gesch. u. Alterthumsk.
VI. & 59.
2295 Heinrich, Graf von Arnsberg, und seine Söhne Heinrich und Godefrid; Graf Arnold von Altena und
Graf Friedrich sein Bruder; Heinrich von Volmulstein und sein Bruder Gerhard; Herimann, Schult-
heiss zu Soest, und seine Söhne Albert und Herimann; Godescalk von Padberg und sein Sohn
Godescalk; Zeugen in einer Urkunde des Erzbischofs Bruno zu Cöln, die Wachszinsigen der
Domkirche daselbst betreffend. A. 4192, Lacomblet ürkundenb. I. S. 373.
(1192 — 4203.)
2296. Hermann, Bischof zu Münster, eignet dem Kloster Clarholt ein Haus im Kirchspiel Qarholt, welches
Udelrich von Stromberg und dessen Brüder bisher zu Lehen gehabt. S. d. Bisher ungedruckt.
(DXXV.) — Da der genannte Bischof Gerhard von Osnabrück 1192 zur Regierung kam, und
Bischof Hermann 1203 starb, so gehört die Urkunde zwischen die obigen Jahre.
1193.
2297. Bruno, Erzbischöf zu Cöln, bestätigt die Freiheiten, Rechte und Besitzungen des, zur Zeit seines
Vorgängers Philipp, von dem Grafen Heinrich von Arnsberg gestifteten Klosters Wedinchaüsen.
A. 1193, praesul. I. Unter den Zeugen: Bernhard, Propst, Pilegrim, Dechant, Willehelm, Gustos,
Winand, Magister scholarum zu Soest; Heinrich, Graf von Arnsberg, und seine Söhne Heinrich
und Godefrid; Arnold, Graf von Altena; Bernhard von der Lippe; Heiuricus niger von Arnsberg;
Everhard von Arthey; Heinrich von Volmutstein; Conrad und Ecbert von Allagen. Kindünger
Volraest. n. S. 73. Seibertz Ürkundenb. L S. 139.
2298. Derselbe genehmigt die Übertragung des Hauses Udenhusen an das Nonnenkloster Rumbeke, und
die Verwandlung des Zehenten aus demselben in eine Rente von 3 SchUlingen. A. 1193, prae-
sul. L Unter den Zeugen, ausser den bei der vor. Urk. Genannten: Hermann von Ruthenberg;
Godescalk von Pathberg; Wilhelm von Ole. Seibertz Ürkundenb. L S. 141.
2299. März 14. (Sonntag Judica.) Der an die Stelle des resignirten Erzbischofs Bruno zu Cöln gewählte
Erzbischof Adolf (bisher Dompropst daselbst), wird, nachdem er am vorhergegangenen Sabbato
Sitientes (13. März) zum Priester geweiht worden, von dem Bischof Hermann von Münster, unter
Theilnahme des Erzbischofs von Mainz und des Bischofs von Minden, zum Bischof consecrirt.
Godefr. ap. Freher. L p. 359. — Bei diesem, so früh im Jahre erfolgenden Amts- Antritt des
Erzb. Adolf, ist es auffallend, dass die beiden vorherg. Urk. seines Vorgängers noch die Jahr-
zahl 1193 führen, da doch in den ersten Monaten des Jahres, nach der Cölnischen Zeitrech-
nung, die Jahrzahl noch nicht gewechselt hatte; und es könnte daher die Vermuthung entstehen,
die Consecration Adolfs möge wohl erst im Jahre 1194 unserer Zeitrechnung stattgefunden ha-
ben. Allein 1) fängt Godefrid in seiner Chronik das Jahr mit Weihnachten an; 2) fiel im Jahre
1194 der Sonntag Judica am 27. März, konnte also, auch nach der Cölnischen Zeitrechnung,
nicht mehr die Jahrzahl 1193 führen; und 3) zählt Adolf in einer Urk. von 1194 schon das
zweite Jahr seiner Regierung, deren Antritt also nothwendig in das Jahr 1193 fallen muss. Es
hat daher in der Datirung der vorherg. Urk. des Erzb. Bruno, und derer des Erzb. Adolf, worin
derselbe 1194 noch das erste Jahr seiner Regierung angibt, eine Abweichung von dem sonstigen
Gebrauche der Cölnischen Kirche statt gefunden.
2300. „ 29. Hermann, Graf von Ravensberg, Zeuge in einer Schenkungs- Urkunde Kaiser Heinrichs VI.
für das Hospital zu Sachsenhausen. D. ap. Spiram IV. Kai. April. 1193, a. R. XX. imp. lil.
Boehmer Cod. dipl. Moeno-Francof L S. 18.
2301. Juni 28. Simon, Graf von Tekeneburg, Zeuge bei Kaiser Heinrichs VI. Vertrage mit den Grafen
Regcsta bist. Wclfal. II. 11 Digitized by L^OOglC
82 ii9S.
von Hostaden und Are, wegen des Schlosses Are. D. ap. Wormatiam IV. Kai. Jul. 4493, a. R.
XXIV. imp. III. Lacomblet Urkundenb. I. S. 376.
2302. Novemb. 4. Adolfs, Grafen von Altena und zu Mark, Stadtrechts-Privilegium lur die auf dem
Grunde des Hofes Mark neu zu gründende Stadt (die nachmalige Stadt Hamm). Dat. in Marcha
a. HCCXIII. (sie) in capite Novembris, Celcstino summo pontifice existente, v. Steinen WestTäl.
Gesch. 27. St. S. 639. Westphalia II. Jahrg. 4. Quart. S. 47. Zeitschr. f. Archivk. I. S, 465.
(DXXVI; da die besondere Wichtigkeit dieser Urkunde ihre Aufnahme in das ürkundenbuch
unumgänglich erscheinen Hess. Bei diesem Abdruck ist auch eine kritische Beleuchtung der
Urkunde gegeben, und die Ursache angezeigt, weshalb sie ihren Platz hier erhalten hat)
2303. „ 25. Hermann, Bischof zu Münster, und Hermann, Graf von Ravensberg, Zeugen in einer
Urkunde Kaiser Heinrichs VI. für das Stift zu Kaiserswerth. D. ap. Werdam VII. Kai. Decembr.
'^ 4493, a. R. XXV. imp. III. Lamey Gesch. v. Ravensb. Urk. S. 46. Lacomblet Urkundenb. I. S. 377.
2304. Decemb. 42. Kaiser Heinrich VI. bestätigt den Vertrag zwischen dem Bischof Bernhard von Pader-
born und Hermann von Waldeck, wodurch letzterer der Advokatie des Bisthums Paderborn und
den damit verbundenen Gütern entsagt. D. Franckenvurt II. Id. Decemb. 4493. Schaten A. P.
I. p. 627. Falcke C. Tr. Corb. p. 224. (DXXVII.)
2305. Conrad, Erzbischof zu Mainz, erlaubt allen Lehensleuten und Ministerialen der Kirche zu Mainz,
dem Kloster Hersuithehausen Güter ungehindert zu verkaufen oder zu schenken. A. 4493. Bis-
her ungedruckt (DXXVIU.)
2306. Hermann, Bischof zu Münster, nimmt von der neu geordneten Archidiaconat-Eintheilung seiner Diö-
cese, die Decanien der Kirchen zu Alen und Werne aus, und bestätigt dieselben dem Stifte
Kappenberg. A. 4493. Niesert M. U. S. IL S. 280. (DXXIX.)
2307. Derselbe bestätigt einen Tausch des Stifts Kappenberg mit dem Bischof Arnold von Osnabrück,
wodurch jenes ein Stück Landes zu Langeren , für eine Hove zu Steinvorde erhält ; und eignet
demselben Zehenten zu Bekethorp. A. 4493. Kindlinger Volmest IL S. 70. (DXXX.)
2308. Derselbe eignet dem Kloster Liesbom einen Zehenten zu Scihtbroke im Kirchspiel Nordwalde.
A. 4493. Bisher ungedruckt (DXXXI.)
2309. Derselbe bestätigt einen Vertrag zwischen der Äbtissinn G. zu Freckenhorst und dem Vogte ihres
Stiftes, Bernhard von der Lippe, worin letzterer auf die Belehnung der Ministerialen verzichtet
A. 4493. Niesert M. U. B. 4. Abth. S. 361. (DXXXII.)
2340. Derselbe eignet dem Kloster Langenhorst einen Zehenten im Kirchspiel Wetheringen, welchen Bern-
hard von der Lippe vorher zu Lehen gehabt A. 4493. Bisher ungedruckt (DXXXIÜ.)
2344. Derselbe gibt dem Kloster Metein den Noval- Zehenten in dem dortigen Kirchspiele. A. 4193. —
Mit den Bestätigungen der Bischöfe Ludolf und Otto U. Niesert M. U. S. IL S. 277. (DXXXIV.)
2312. Gerhard, Bischof zu Osnabrück, belehnt die Brüder H. und H. von Waldeck mit einem Lehen,
welches ihre Vorfahren bereits erhalten haben, jedoch mit Vorbehalt der Ansprüche des Grafen
O. von Bentheim. A. 4493. Unter den Zeugen: der Dompropst Lentfrid; der Domdechant Jo-
seph; Wilhehn, Propst, und Rutger, Dechant zu S. Johannis (welche Kirche hier eccl. subca-
thedralis heisst); Graf Simon von Tekeneburg; Heinrich von Blanckena und sein Bruder Rabodo;
Wilhelm von Holte. Moser 0. G. ffl. S. 249. s. W. VIIL S. 439. Jung Hist Comit Benthem.
Cod. dipl. p. 27.
2343. Gertrudis, Äbtissinn zu Freckenhorst, entlässt ihren Eigenhörigen Everhard von Sunkeren aus der
Hörigkeit und gibt ihm das Recht eines Ministerialen ihrer Kirche, nachdem er einen andern
Mann für sich in Eigenthumsrecht gestellt hat S. d. Westphalia IIL Jahrg. S. 440. — Da die
Äbtissin Gertrudis in diesem Jahre (s. Nr. 2309.) erwähnt wird, so lässt diese Urkunde sich am
schicklichsten hieher ordnen.
Digitized by L^OOQ IC
1193 — 1194. 83
(< 193 — 1203.)
2314. Hermann, Bischof zu Münster, beurkundet, dass Friedrich von Erlo einen Zehenten zu Aldenthorpe
an die Kirche S. Ägidii zu Münster verpfändet. S. d. Bisher ungedruckt, (DXXXV.) — Der un- ^
ter den Zeugen genannte Dompropst Hermann (früher Propst zu S. Mauritz) kommt in jener
Eigenschaft seit 1193 vor, und 1203 starb der Bischof.
(1193 — 1208.)
2315. Adolf, Erzbischof zu Cöln, entscheidet einen im Collegiatstifte zu Soest entstandenen Streit wegen
der Theilung einiger Präbenden. S. d. Noch ungedruckt. Künftig in d. Nachtr. zu Seibertz
Urkundenbuch.
2316. Derselbe beurkundet, wie eine Frau Namens Petronilla dem Kloster Olinghausen Eigenhörige ge-
schenkt hat. D. Susat. V. Kai. Oclobr. s. a. Noch ungedruckt. Künftig in d. Nachtr. zu Seibertz
Urkundenbuch.
2317. Derselbe beurkundet, dass Conrad von Allagen dem Kloster Olinghausen ein Gut zu Allagen ge-
schenkt hat. S. d. Noch ungedruckt. Künftig in d. Nachtr. zu Seibertz Urkundenb«
2318. Derselbe eignet dem Kloster Olinghausen ein zum Hofe Wiclon gehöriges Holz, welches Arnold von
Wiclon seinem Lehensherrn Genitasius von Arthey, und dieser dem .Erzbischof aufgekündigt hat;
und ertheilt ihm die Zehentfreiheit, im Falle dieses Holz urbar gemacht werden sollte. S. d.
Seibertz Urkundenb. 1. S. 169.
2319. Derselbe verleiht dem Kloster Olinghausen seine eigene geistliche Jurisdiction. S. d. Seibertz Ur-
kundenb. I. S. 171.
2320. Derselbe befreit des neugeslifteten Klosters Rumbeck Güter zu Berewich von allen Lasten. S. d.
Seibertz Urkundenb. L S. 170. — Diese und die vorherg. Urkunden sind nach den Regierungs-
jahren des Erzbischofs Adolf bestimmt.
1194.
2321. April 18. Hermann, Bischof von Münster, Zeuge bei Kaiser Heinrichs VI. Zollbefreiung für die"
Bürger zu Aachen. D. Aquis XIV. Kai. Maji 1194. Lacomblet Urkundenb. L S. 379.
2322.. Jul. 7. Adolf, Erzbischof zu Cöln, gibt auf einem allgemeinen Pro vinzial- Gerichtstage dem Kloster
Marienfeld die demselben durch Heinrich von Swalenberg gewaltthätig entzogenen Güter zu
Stapellage zurück. Act. in Patherburna Non. Jul. 1194. Falke C. Tr. Corb. p. 227. Kindlinger
M. B. n. Urk. S. 212. Niesert M. U. S. IV. S. 164. (DXXXVI.)
2323. Derselbe bestätigt seines Bruders, des Grafen Friedrich von Altena, Verkauf des Hofes Lohusen an
das Stift Kappenberg. A. 1194, ordin. a. I. Kindlinger Volmest H. S. 77. (DXXXVII.)
2324. Derselbe legt einen langen Streit zwischen dem Abte Sifrid zu Flietorp (Flechtorf) und Godescalk
von Padberg dahin bei, dass das Kloster die von dem vormaligen Erzbischof Reinakl ihm ge-
schenkten Häuser zu Latervelde und Lengevelde, desgleichen Güter zu Winemerinchusen und
ein Haus zu Givehardinchusen behalten, auf ein anderes Haus zu Lengevelde aber verzichten
soll. A. 1194, Henr. imp. VL Archiep. I. Unter den Zeugen: Hartwicus, Abt zu Grascap;
Heinrich von Volmodesteyn und sein Bruder Gerhard. Zeitschr. f. vaterl. Gesch. u. A. K. VIII. S. 60.
2325. Derselbe nimmt, auf Bitten des Abtes Sifrid zu Flietorp, dieses Kloster in seinen Schutz und bestä-
tigt dessen Besitzungen an den Orten Vlietorp, Roterkusen, Mulnhusen, Nieder- und Ober-
Gambeke, Holthusen, Lengeveld, Wynnemarinkusen, Reymrekke, Herlichinchusen, Mezinchusen,
Berdinchusen, Ratlara, Latervelde, Givehardinkusen, Urdorp, Langevorde, Hoite, Wertole, Sut-
Digitized byC^OOQlC
84 119 4.
wik, Marda, Treivere, Assapa, Hulikessen, Holthusen, Adorp, Vassenbeke, Kothusen , Berndorpe,
Ostirhusen, Lelmere, Oslheim, Nortwik, Tydiakusen, Tulon, Desbeke, Walberninchusen, Lellen-
beke, Ellenloe, Endripe, Esbeke, EbbinkuscD, Hardradesscn, Scerve und Sassendorpe. A. 4494,
archicp. II. Unter den Zeugen: Hermann, Propst zu Soest; Hartwicus, Abt zu Graschap ; Arnold
und Friedrich, des' Erzbischofs Brüder, Grafen von Altana; Heremann, Graf von Waltecke. Zeit-
' Schrift f. vaterl. Gesch. u. A. K. VIII. S. 62.
2326. Berr^ard, Bischof zu Paderborn, beurkundet, dass Bernhard von der Lippe ein, der Kirche S. Mar-
tini zu Minden widerrechtlich entzogenes Gut zu Milse, zurückgegeben. A. 4194, pontif. VI.
Bisher ungedruckt. (DXXXVIII.)
2327. Gerhard, Bischof zu Osnabrück, schenkt das ihm erblich angefallene Haus Malenstede, mit Einwilli-
gung seiner Brüder, Otto*s, Canonicus zu Bremen, und Heinrichs, Grafen zu Aldenburg, an die
Kirche zu Wildeshausen. A. 4194. Unter den Zeugen: Hathebrand, Dechant zu' Wildeshausen;
Menrad, Abt zu Rarsteden; Alard von Sparesche, Hermann von Cotenbeke, Erich von Elmelo,
Gerlag von Tuschenau, Gerhard von Büren, Albert von Ritbeke, Johann von Wildeshausen, Ma-
charius und Erpo von Lutten, Nithard und AlberQ von Stumpenhusen. Moser 0« G. IIL S, 220.
. s. W. Vm. S. 140. (fehlerhaft.) Zeitschr. f. vateri. Gesch. u. A. K. VI. S. 233. (richtiger.)
2328. Seinrich, Graf von Aldenburg, bestätigt die Schenkung des Hauses Malenstede an die Kirche zu
Wildeshausen. A. 1194. Zeugen wie in d. vor. Urk. Zeitschr. f. vaterl. Gesch. u. A. K. VL S. 234.
2329. Hermann, Dompropst zu Münster, eignet dem Altar SS. Mariae et Catharinae unter dem südlichen
Thurme der Domkirche zu Münster einen Zehenten zu Mikelencbeke. A. 4194. Bisher unge-
druckt. (DXXXIX.)
2330. Engelbert, Abt zu Liesbom, verwechselt den ihm eigenhörigen vülicus des Hofes Wanbeke, gegen
einen bisher freien Mann, an den Abt Heinrich zu S. Pauli in Paderborn. A. 4194. Bisher un-
gedruckt. (DXL.)
2331. Bernhard von der Lippe legt die Regirung seiner Besitzungen nieder, übergibt dieselbe seinem
Sohne Hermann, und tritt, mit Einwilligung seiner Gattinn Helewigis, in den geistlichen Stand.
Vgl. die folg. Urk. — Piderit Chron. Lipp. S. 406. setzt diese Veränderung in das Jahr 1492;
da aber, in den oben Nr. 2322 und 2326 angef. Urkunden, Bernhard noch als regirender Herr
erscheint, so kann sein Eintritt in den geistlichen Stand nicht früher als in diesem Jahre gesche-
hen sein. Die Nr. 2326. berichtete Handlung diente wahrscheinlich zur Vorbereitung auf den-
selben. — Bernhard hatte, ausser seinem Regierungsnachfolger Hermann, den wir urkundlich
seit 4196 selbstständig erblicken, noch 4 Söhne, die sämmtlich in den geistlichen Stand traten
und darin zu höheren Würden gelangten, indem Gerhard Erzbischof zu Bremen, Otto zu Utrecht
und Bernhard zu Paderborn Bischöfe, und Dieterich Propst zu Deventer wurden. Bernhard der
Ältere selbst ging, nach einem vorbereitenden Aufenthalt im Kloster Marienfeld, nach Livland,
wo er in der Folge Abt und Bischof, und als letzterer von seinem eignen Sohne, dem Bischof
von Utrecht, consecrirt wurde, so wie er selbst nachher einen andern seiner Söhne zum Erz-
bischof von Bremen, und dieser wieder den dritten Bruder zum Bischof von Paderborn weihte.
Chron. Mont ser. ed. Mader. p. 434., wo aber irrig gesagt wird, er sei zuerst Abt von Marien-
feld geworden. Vgl. Piderit Chron. Lipp. S. 364. u. f. Schalen A. P. I. p. 631.
2332. Derselbe beurkundet, gleichzeitig mit der Resignation seiner bisherigen Besitzungen, die Rechte der
von ihm gegründeten St^dt zur Lippe. S. d. Bisher ungedruckt. (DXLI.) — Hinsichtlich der
Ausstellungszeit gilt das vorher Bemerkte.
2333. In das verlassene Kloster Kemnade werden Nonnen aus dem Kloster Gehrden in der Diöcese Pa-
derborn verpflanzt. Lerbeck. Chron. 1. c. p. 172.
Digitized by
Google
1195. 83
1195.
2334. Jul. 31. Kaiser Heinrich VL gibt, auf die Vorstellung des Bischofs Bernhard von Paderborn, dass
der mit diesem geschlossene Tauschvertrag (vgl. Nn 2287.) der Kirche zum Nachtheil gereiche,
dem Bischof das Schloss Plesse zurück, behält aber dafür das im Bisthum Paderborn gelegene
Gut des Grafen Sifrid. D. apud Latam II. Kai. Aug. 1195. Schaten A. P. I. p. 633. Vgl. Wenck
Hess. Landesgesch. II. S. 749.
2335. August 24. Derselbe entscheidet einen Streit zwischen dem Dom-Scholasticus Wilhelm zu Minden
und dessen Amtleuten dahin, dass letztere die schuldigen Prästationen entrichten, oder durch
das Gottesurtheil des glühenden Eisens beweisen sollen, dass sie dazu nicht schuldig sind. D.
Hagenowe IX. Kai. Septembr. 1195. Würdtwein Subsid. T. X. p. 10. (DXLII.)
2336. Oktober 20. Hermann, Bischof zu Münster, und Otto, Graf von Bentheim, Zeugen in einer Urkunde
Kaiser Heinrichs VI für den Grafen Theoderich von Holland. D. Mogunt XIII. Kai. Novembr. "^
1195, a. R. XXIV. imp. IV. Mieris Charterb. I. p. 129.
2337. „ 27. Hermann, Bischof zu Münster, Zeuge in einer Urkunde Kaiser Heinrichs VL für das
Kloster Pforta. D. Gelinhusen VI. Kai. Nov. 1195, a. R. XXVI. imp. V. R. Sicil. I. Schultes Di- '
rector. II. S. 570.
2338. December 7. Derselbe, Zeuge bei Kaiser Heinrichs VL Bestätigung der Privilegien des Klosters
Ichtershausen. D. Wormat. VII. Id. Decembr. 1195, a. R. XXVI. imp. V. Schumacher verm.
Nachr. 5. Samml. S. 45.
2339. „ „ Derselbe, Zeuge in einer Urkunde desselben Kaisers für das Kloster Georgenthal. D. .•
ut pr. Thuring. sacra p. 478. Gotha diplom, II. S. 250., ohne Ausstellungsort und Datum.
2340. Adolf, Erzbischof zu Cöln, beurkundet, dass Graf Hermann von Waldeck, gegen eine von dem Abte
Sifrid zu Flietorp (Flechtorf) erhaltene Summe von 26 Mark , vor den Richtern der Stadt Soest,
nehmlich dem Vogte Everhard und dem Schultheissen Hermann, die Vogtei des gedachten Klo-
sters resignirt hat. A. 1195. Unter den Zeugen: Hartwycus, Abt zu Grascap; Adolf, Abt zu
Hasungen; Heinrich, Graf von Arnsberg; Godescalk von Pirremunt; Heinrich von Volmotstene
und Gerhard sein Bruder. Zeitschr. f. vaterl. Gesch. u. A. K. VIII. S. 65.
2341. Hermann, Bischof zu Münster, schenkt dem Kloster S. Marien daselbst den Zehenten von dem Ro- /'
delande genannt Nutbrake. A. 1195. Niesert M. U. S. II. S. 290. (DXLIII.)
2342. Derselbe befreit die Leute des Stifts Kappenberg von dem Zoll in seiner ganzen Diöcese, nament-
lich zu Werne und Lünen. A. 1195. Annal. Qrd. Praemonstr. T. L p. 375., und hieraus Nie-
sert M. U. S. IL S. 288. Kindlinger M. B. III. 1. Abth. Urk. S. 97., der Angabe nach aus dem
Originale, das sich aber verloren hat.
2343. Derselbe verleiht der Äbtissinn zu Nutlon das Archidiaconat der dortigen Kirche. A. 1195. West-
phalia lU. Jahrg. S. 370. Niesert M. U. S. U. S. 283. (DXLIV.)
2344. Hermann, Bischof zu Mimigardevord {sic)^ schenkt dem Kloster Varlar die Kapelle S. Jacobi zu
Coesfeld, mit dem Grunde, worauf sie erbaut ist, und dem Kirchhofe. A. 1195. Niesert M.
U. S. IL S. 292. — Der in jener Zeit ganz ungewöhnliche und von Hermann IL, so viel be-
kannt, sonst nie gebrauchte Name Mimigardevord, macht die Urkunde sehr verdächtig.
2345. Gerhard, Bischof zu Osnabrück, beurkundet, dass Reinfrid von Bilinctorpe den Zehenten aus des
Klosters Osethe Hofe Bardinchusen, den er selbst von Gerhard von Kelvere, dieser von dem
Grafen Hermann von Ravensberg, und letzterer von dem Bischof zu Lehen hatte, mit Geneh-
migung aller Betheiligten, vor dem Synodal -Gerichte des Archidiaconus Tyderich zu Wester-
Osethe, an das gedachte Kloster verkauft hat. A. 1195. Unter den Zeugen: der Dompropst
Lenifridi V^icbert Ledebur; u. a. Moser 0. G. lU. S. 222. s. V^. VIIL S. 142. 't
Digitized by VjOOQIC
86 1195 — 1196.
2346. Derselbe beurkundet einen Tausch -Vertrag, wodurch das Kloster Osede das Gut Engethere, unter
Zugabe von 26 Mark, an Heinrich von Boke und dessen Bruder Apollonius gibt, und dafür Ze-
heuten zu Wokkestorp und Hekkegin erhält. A. 4195. Unter den Zeugen: Heinrich, Pfarrer zu
Capella; Graf Symon (von Tekeneburg); u. a. Moser s. W, VHI. S. 327.
2347. Widikind, Abt zu Corvey, beurkundet, wie der Provisor des dortigen Krankenhauses, Adelbert,
eine eigenhörigo Familie dem Altare S. Ägidii wachszinsig gemacht hat. A. H95, praelat. VI.
Bisher ungedruckt. (DXLV.)
2348. Derselbe gibt dem neugestifteten Kloster zu Godelov essen (nachmals Schaken genannt), zwei Mark
Renten daselbst, welche bisher der Kammer des Conventes zu Corvey zugehörten. A. 1495.
Schalen A. P. I. p. 636. Falke C. Tr. Corb. p. 302. (DXLVl.)
2349. Engelbert, Abt zu Liesborn, bestätigt einen Vertrag, Äcker bei Cleike betreffend. A. 4195. Bisher
ungedruckt. (DXLVII.)
2350. Die Grafen Friedrich und Arnold von Allhena, welche schon bei früheren, in derselben Charte auf-
gezählten, gleichartigen Güter -Erwerbungen des Stifts zu den heil. Märtyrern von der Stadt
Cöln, in den Jahren 1185 und 1192, Zeugen gewesen, sind abermals Zeugen bei desselben Stifts
Erwerbung eines Antheils an einem Allode zu Alsteiden und deren Bestätigung durch den Erz-
bischof Adolf zu Cöln. A. 1195. Lacomblet ürkundenb. I. S. 381.
2351. Arnold, Graf von Alzena, und sein Bruder Friedrich, und Heinrich, Graf von Arnsberg, Zeugen in
einer Urkunde des Erzbischofs Adolf zu Cöln, für das Kloster Knechtsteden. A. 1195. Ledebur
N. Archiv III. S. 133. Lacomblet ürkundenb. I. S. 384., Nr. 551.
2352. Arnold, Graf von Alcena, und sein Bruder Friedrich, und Godeschalk von Pyremont> Zeugen in
einer andern Urkunde des Erzb. Adolf zu Cöln, für das Kloster Knechtsteden. A. 1195. Ledebur
Archiv XI. S. 154. Lacomblet a. a. 0. Nr. 552.
2353. Berthold und Thetmar, edle Herrn von Büren, erneuem ihren Lehensvertrag mit dem Bischof Bern-
hard zu Paderborn. AcL apud Silikensothe a. 1195. Schaten A. P. L p. 634. Vgl. Nr. 2197., 2198.,
und die Bemerkung bei Nr. 2199.
(1195 — 1216.)
2354. Gerhard, Bischof zu Osnabrück, belehnt die Kirche zu Wildeshausen mit dem Zehenten zu Grat
S. d. Zeitschr. f. vaterl. Gesch. u. A. K. VI. S. 235.
2355. Heinrich, Herzog zu Sachsen und Pfalzgraf, übergibt der Kirche zu Wildeshausen das schon von
seinem Vater, Herzog Heinrich,« derselben verliehene Gut zu Goldenstede, bestätigt derselben
die von ihr erworbenen Höfe zu Wildeshausen, und verspricht, sie bei den Zehenten zu Grat
und Kneten zu schützen. S. d. Zeitschr. f. vaterl. G. u. A. K. VI. S. 236. — Bischof Gerhard
regirte von 1192 bis 1216; Herzog Heinrich aber gelangte erst 1195, durch den Tod seines
Vaters, Heinrichs des Löwen, zur Regirung; erst nach dem letzteren Jahre können also diese
beiden Urkunden ausgefertigt sein.
1196.
2356. März 6. Otto, Graf von Bentheim, Zeuge in einer Urkunde Kaiser Heinrichs VI. für das Bisthum
Utrecht. D. Geilenhusen prid. Non. Mart. 1196, a. R. XXV. imp. V. R. Sic. H. Heda Hist Ultraj.
p. 177., mit der falschen, Jahrzahl 1190. Miraei Opp. T. L p. 289. Mieris Charterb. L p. 131.
2357. „ 7. Papst Cölestin HL bestätigt die Privilegien und Besitzungen des Stifts Kappenberg. D. La-
teran. Non. Mart. 1196, pontif. a. VI. Niesert M. U. S. IL S. 294. (DXLVHI.)
2358. „ ,> Derselbe nimmt das Kloster Wedinghausen in seinen Schutz und bestätigt dessen Güter
Digitized by L^OOQ IC
1196. 87
und i^rivilegien. D. eod. Wigands Archiv VI. S. 186.*) und im Ausz. Seibertz Urkundenb. I.
S. U2.
2359. Mai. 3. Gardolf, Bischof zu Halberstadt, und andere vom päpstlichen Stuhle delegirte Richter, ent-
scheiden einen Streit zwischeix dem Erzbischof von Cöln und dem Kapitel zu Soest, wegen der
Wahl des Propstes, welche dem Kapitel zuerkannt, so wie demselben von dem Erzbischof auch
die Kirche zu Brilon übergeben wird. D. Quernhamelen V. Non. Maji 1196. Der neugewählte
Propst ist Everhard von Volmotstein. Unter den Zeugen: Wernher, Dompropst zu Minden. Sei-
bertz Urkundenb. I. S. 144.
2360. Jun. 1. Hermann, Bischof zu Münster, Zeuge in einer Urkunde Kaiser Heinrichs VL, fiir den Her-
zog Heinrich von Lothringen. D. ap. Bopardum Kai. Jun. 1196, a. R. XXVI. imp. VI. R. Sic. II.
Mfraei Opp. T. I. p. 193.
2361. Conrad, Erzbischof zu Mainz, nimmt das von dem Edlen Egelolf auf seinem Erbe gestiftete Augu-
stiner-Nonnenkloster Berich in seinen Schutz. A. 1196. V\^enck Hess. Landesgesch. IL Urkun-
denb. S. 124. Varnhagen W^aldeck. Gesch. Urk. S. 26.
2362. Arnold, Erzbischof zu Cöln, bestätigt dem Kapitel der Kirche zu Soest das Recht der freien Wahl
des Propstes. A. 1196. Seibertz Urkundenb. L S. 145.
2363. Derselbe hebt das Nonnenkloster Bredelar, wegen des ungeziemenden Lebens der Nonnen, auf,
und errichtet an dessen Stelle ein Cistercienser- Mönchskloster, welchem Godescalk von Padberg
Güter zu Grimlinghausen und Suitherinchausen schenkt. A. 1196, ordin. HL Unter den Zeugen:
Gerhard fsicj, Bischof zu Paderborn; Hermann, Chorbischof zu Cöln; Everhard von Volmotstene;
Pilegrim, Dechant zu Soest; Graf Wilhelm von Jülich; Graf Symon von Tekenebui'g; Graf Wer-
ner von Widegenstein ; Hermann von Waldeke und sein Bruder Heinrich; Gerbert von Patberg;
u. a. Kindlinger Volmest. IL S. 81. Seibertz Urkundenb. L S. 147.
2364. Derselbe bestätigt einen Vergleich des Klosters Olinghausen mit Egbert von Herdringen, wodurch
der Zehente, welchen letzterer von dem Kloster zu fordern hatte» in eine Rente von 9 SchU-
lingen verwandelt wird, und wozu Everhard Sluc, als Lehensherr, so wie des letzteren Lehens-
herren Hermann von Rudenberg und dessen Bruder Heinrich von Stromberg ihre Einwilligung
gegeben. A. 1196. Unter den Zeugen: Pilegrin, Dechant, "Wilhelm, Custos, und Radolf, Scho-
lasticus zu Soest; Graf Arnold (von Altena) und sein Bruder Friedrich; Hermann von Waldeke;
Everhard von Ardey und sein Bruder Jonathas; Dithmar von Büren und sein Bruder Berthold;
Conrad von Hacnen; die Ministerialen: Heinrich von Volmudestein, Godeschalk von Pathberg,
Conrad von Allagen, Herebord von Suanbule, u. a. Kindlinger Volmest D. S. 84. Seibertz Ur-
kundenb. L S. 149.
2365. Hermann, Bischof zu Münster, entscheidet die Streitigkeiten zwischen der Äbtissinn Gerthrudis zu
Freckenhorst und dem Vogte dieses Stiftes, Hermann von der Lippe, wegen der Rechte über
die Eigenhörigen des Stiftes. A, 1196. Kindlinger Hörigk, S. 248. Niesert M. U. B. 1. Abth.
S. 364. (DXLIX.)
2366. Derselbe beurkundet, dass ein, auf Befehl des Grafen Simon von Tekeneburg geblendeter Mann,
Namens Albert, die von jenem als Busse erhaltenen Güter, der Kirche zu Nutlon zum Behuf
eines Hospitales gewidmet hat. A. 1196. Wilkens Gesch. v. Steint S. 32. (DL.)
*) Dieser Abdruck ist nicht nach dem Originale , sondern nach einer Abschrift in Kindlinger« Handschriften gemacht,
und zeigt daher manche Abweichungen von dem Original -Texte, die jedoch nicht von grosser Erheblichkeit sind.
Die formellen Eigenschaften dieser Urkunde sind übrigens ganz wie bei der nächstvorhergehenden ; namentlich stimmt
der (im Abdrucke ganz verstümmelte) Schluss mit den Unterschriften mit jener überein, nur dass unter den Kar-
dinal-Priestern Guido fehlt. Hier mag aach bemerkt werden, dass bei dem zweiten Kardinal - Priester , nicht tt.
pastor et, sondern tt. pastoris, zu lesen ist. t
Digitized by V^OOQlC
88 1196.
2367. Derselbe bestimmt die Lehenspflichten, welche Gerwin, wegen eines Zehenten von einem Hause
zu Oienchusen, seinem Lehensherren Lutbert von Beveren zu leisten hat. A. 4196. Kindlinger
M. B. m. 4. Abth. Ulk. S. 102. (DLL)
2368. Bernhard, Bischof zu Paderborn, eignet der Kirche SS. Petri et Andreae daselbst das Gut Thome-
the. A. 1196, episc. VIII. Bisher ungedruckt. (DLII.)
2369. Derselbe eignet dem Abte Hoyko zu Amelungsborn Güter zu Ellersen, welche Graf Albert von
Everstein, der sie bisher zu Lehen hatte, dem Kloster geschenkt, und dem Bischof dafür Güter
zu Edingehusen und Iloleberninghusen zu Lehen aufgetragen. A. 1196. Unter den Zeugen:
Heinrich, Abt zu Paderborn; Godschalk, Propst, Velbert, Dechant^ Heinrich, Scholasticus, Lam-
bert, Cellerarius, Theoderich, Gustos der Domkirche daselbst; Graf Amelung; Werner Stapel,
u. a. Spilcker Bcitr. U. Urk. S. 24.
2370. Thelmar, Bischof zu Minden, beurkundet, dass der dortige Canonicus Heinrich von Landesberg,
sein Bruder und Vettern, ihre Güter im Bisthum Minden ihm zu Lehen aufgetragen haben, und
gibt ihnen eine Rente von 6 Talenten, so lange bis er ihnen Lehengüter von gleichem Ertrag
anweisen wird. A. 1196. Falke C. Tr. Corb. p. 851. (DLIÜ.)
2371. Gerhard, Bischof von Osnabrück, bestätigt einen Tausch zwischen dem Kloster Osethe und Werner
Unru, wodurch ersteres Zehenten in der Gegend von Güterslo, zu Ovenwide und Norlhorn,
abtritt, und dafür einen Zehenten zu Hiddeshusen erhält. A. 1196. Unter den Zeugen: der
Dompropst Lantfrid; Sifrid, Propst zu Quernheim; Conrad, Abt zu Iburg; Propst Otto, der Bru-
der des Bischofs; Wulfhelm, Pfarrer zu Schildesche; Graf Heinrich von Stumpenhosen; Graf
Lambert von Borge; u. a. Moser O. G. III. S. 223. s. W. VUI. S. 143.
2372. Widikind, Abt zu Corvey, gibt dem Kloster Cappel den Zehenten von 9 Hoven zu Asleburne (Has-
selborn bei Marsberg) in Pacht. A. 1196, praelat. VIL Bisher ungedruckt. (DLIV.)
, 2373. Hermann, Abt zu Kappenberg, bestimmt die Rechte einiger Wachszinsigen der von seiner Mutter
^ gestifteten Kirche zu Mere. A. 1196. Bisher ungedruckt. (DLV.)
2374. Derselbe entscheidet einen Streit zwischen den Klöstern Wedinghausen und Rumbeck, wegen eines
/ Waldes an der Rurabeke, dahin, dass ersteres auf seinen Antheil verzichtet und dagegen den
Hof Grevele erhält; zugleich beurkundet er das Aufsichtsrecht des Abtes zu Arnsberg über das
Nonnenkloster Rumbeck. A. 1196. Unter den Zeugen: Graf Godefrid von Anisberg; Christian,
Abt, und Arnold, gewesener Abt (zu Arnsberg, oder Wedinghausen). Seibertzürkundenb. L S. 148.
2375. Derselbe, Zeuge bei einer Schenkung Ottos von Wickrath an das Kloster Mere. A. 1196. Lacom-
blet Urkundenb. L S. 385.
2376. Der Kardinal und päpstliche Legat Johannes nimmt die Besitzungen des Klosters Marienfeld in den
/ Schutz der Römischen Kirche, und bestätigt demselben den Hof zu Stapcllage. D. ap. Corbe-
iam, a. 1196. Bisher ungedruckt. (DLVI.)
2377. Friedrich, Propst zu Clarholt, gibt dem Kloster Marienfeld, für Äcker bei Huttinchusen , andere zu
Middelsaten. A. 1196. Bisher ungedruckt. (DLVIL, und die Urkunde des Abtes von Marienfcld
über denselben Tausch, DLVflI.)
2378. Heinrich, Pfalzgraf am Rhein und Herzog zu Sachsen, eignet der Kirche zu Wildeshausen die zu
seinem Hofe Hoyerinchusen gehörigen Äcker zu Heydeshusen, welche der Vogt Rodolf früher
zu Lehen hatte. A. 1196. Unter den Zeugen: der Dechant Hathebrand zu Wildeshausen. Zeit-
schr. f. vaterl. Gesch. u. .A. K. VI. S. 236.
2379. Wemher, der Sohn des Stifters des Klosters Langenhorst, welcher nach dessen Tode die Sorge
für die äusseren Angelegenheiten des Klosters übernommen, schenkt diesem ein Haus zu Wil-
mondesberg, zur Zeit der Priorissinn Gerbergis, S. d. NiesertM. U. S. IV. S. 133., wo die Urkunde
irrig dem Kloster Asbeck beigelegt wird. — Da der Stifter des Klosters Langenhorst, derDom-
Digitized by VjOOQIC
1196-^1197. 89
dechant Franco, in diesem Jahre (ürk. Nr. DXLIX.) zum letztenmale genannt wird, so hat die,
wahrscheinlich bald nach dessen Tode ausgefertigle Urkunde, ihren Platz hier erhalten. Nieserts
Annahme, um 1180, widerlegt sich von selbst, durch die eignen Angaben der Urkunde hinsieht-
hch des Todes des so viel später noch lebenden Franco.
2380. Arnold Wolf und seine Söhne Tiderich und Everhard von Gudenberg, auch Hermann von Oster-
hausen, geben dem Kloster zu Aroldessen den Zehenten aus dem Hofe Munchosen und zwei
Gütern zu Wengerinchosen, gegen eine jährliche Rente von zwei schweren Schillingen. S. d.
Varnhagen Waldeck. Gesch. Urk. S. 29. — Da der Mit -Aussteller Everhard von Gudenberg in
der oben Nr. 2361 angeführten Urkunde als Zeuge vorkommt, so schien die vorlieg. Urk. hier
ihre schickliche Stelle zu finden.
1197.
2381. März 12. Hermann, Bischof zu Münster, hebt die villa Coesfeld aus dem Vogteigericht aus, und
verleiht ihr dieselben Rechte und Freiheiten, welche die Bürgerschaft zu Münster besitzt. D. IV.
Id. Marcii 1196. Kindlinger M. B. HI. 1. Abth. Urk. S.104. NiesertM.U.B. 2. Abth. S. 471. (DLIX.)
2382. Jordanis, Abt zu Varlar, genehmigt die vom Bischof Hermann den Bürgern zu Coesfeld ertheilten
Freiheiten. S. d. aber ohne Zweifel mit der vor. Urk. gleichzeitig. Niesert a. a. O. S. 474. (DLX.)
2383. Derselbe bewilligt den von der Bürgerschaft gewählten Schoppen zu Coesfeld die Stadtregierung,
gegen eine jährliche Abgabe einer Mark. S. d., aber ohne Zweifel mit den vor. Urkunden gleich-
zeitig. Niesert a. a. O. S. 475. (DLXI.)
2384. April 4. Albert, Graf von Everstein, schenkt dem Kloster Amelungsbom die Forsten zu Holenberg
und Nienhagen, und verkauft ihm die Zehenten derselben, nachdem er letztere dem Bischof von
Minden resignirt und dafür Güter zu Hastenbeke und Nortosen zu Lehen aufgetragen; ferner
verkauft er demselben Kloster Güter zu Eltersen, die er dem Bischof von Paderborn resignirt;
vertauscht ihm die Güter Lintfrids gegen eine Mühle zu Biveren; und schenkt ihm einen bei
dem Kloster gelegenen Wald bis zum Dorfe Negenbornen, und zwei Hoven zu Ostessen. Act.
Minden in solemni synodo, cui praesedit Thitmarus episc, IV. Non. AprU. 1197; et consumm.
II. Non. ejusd. in eccl. B. M. V. (zu Amelungsborn) in Gegenwart des Abtes Hoyco. Spilcker
Beitr. IL S. 25.
2385. Mai 9. Bei sehr trockner Witterung verheert eine Feuersbrunst beinahe die ganze Stadt Münster
sammt ihren Kirchen, mit Ausnahme der Ludgeri- Kirche. Strunck. not. crit. mscpt. p. 401.,^
aus einem alten Codex des Stifts Überwasser. — Nach Niesert M. U. S. IL S. 62. (wo Non.
Maji, also d. 7. Mai, angegeben ist) soll auch die Servatii- Kapelle erhalten worden sein; auch
wird hinzugefügt, dass viele Menschen dabei ums Leben gekommen.
2386. „ 28. Kaiser Hänrtch VL bestätigt die der villa Coesfeld verliehenen Freiheiten. D. apud Mo-
gonciam V. Kai. Jun. 1197. Niesert M. U. B. 2. Abth. S. 476. (DLXII.)
2387. Jul. 27. Papst Cölestin HL nimmt das Kloster Amelungsborn, auf Bitten des dortigen Abtes Hoiko,
in päpstlichen Schutz und bestätigt dessen Privilegien und Besitzungen. D. Laterani VI. Kai.
Aug. 1197, pontif a. VII. Falke C. Tr. Corb. p. 854.
2388. Adolf, Erzbischof zu Cöln, eignet dem Kloster Rumbeke den Hof Odenhusen, welchen bisher Ever-
hard und Jonalhas von Arthei von ihm, und Arnold von Wiglon von diesen zu Lehen hatte,
desgleichen den Zehenten desselben Hofes, welchen Hermann von Ruthenberg zu Lehen hatte,
nachdem die bisherigen Inhaber auf diese Güter verzichtet. A. 1197. Unter den Zeugen: Graf
Arnold von Altana und sein Bruder Graf Friedrich; Hermann Niger von Arnsberg. Seiberlz Ur-
kundenb. L S. 151.
2389. Hermann, Bischof zu Münster, verwandelt den Zehenlen von einem Hofe auf der Geist in eine
Regcia bist. Wetifai. II. 12 Digitized by LjOOQIC'
90 1197 — 1198.
feste Rente, wofür dessen Inhaber Everhard Rufus ihm eine Hove zu Wolkincthorp zu Lehen
aufträgt. A. 4197. Bisher ungedruckt. (DLXill.)
2390. Derselbe beurkundet, dass Everhard von Quenethorpe das Haus Edo*s zu Bocholt an das Kloster
Asbeck vor dem Grafen - Gerichte verkauft hat. A. 1197. Niesert M. ü. S. IV. S. 69. (DLXIV.)
2391. Derselbe eignet dem Kloster Langenhorst einen Zehenten zu Thinge im Kirchspiel Schopingen
A. 1197. Bisher ungedruckt. (DLXV.)
2392. Bernhard, Bischof zu Paderborn, eignet dem Kloster Gehrden Güter zu Luitharsten, Rotwardessen,
Nedem, Reilessen und Ykenrade. A. 1197, episc. X. Bisher ungedruckt. CDLXVI.)
2393. Ihetmar, Bischof zu Minden, beurkundet, dass Graf Albert von Everstein, mit Einwilligung seines
Sohnes Albert, fünf Hoven seines Erbgutes, nehmlich drei zu Hastenbeke und zwei zu Norl-
hofen, dem Kloster Amelungsborn geschenkt, der dortige Abt Hoiko aber diese Hoven ihm (dem
Bischof) überlassen, und er dieselben dem Grafen wieder zu Lehen gereicht, dem Kloster aber
dafür die Zehenten der Dörfer Holenberg und Nienhagen, welche der Graf bisher zu Lehen
hatte, zu Eigenthum gegeben. A. 1197. Falke C. Tr. Corb. p. 854.
2394. Gerhard, Bischof zu Osnabrück, beurkundet die Verpfändung eines Zehenten zu Uphosen an das
Johannis-Stift zu Osnabrück. A. 1197. Moser s. W. VIIL S. 328.; unvollständig. (DLXVIL)
2395. Widikind, Abt zu Corvey, beurkundet, dass der Propst Heinrich zu Kemnade einen von der dor-
tigen Kirche veräusserten Hof zu Heigen zurückgekauft hat A. 1197» praelat. YUI. Wigands
Gesch. v. Corvey 2. Abth. S. 224. (DLXVIII.)
2396. Godschalk, Dompropst zu Paderborn, schenkt die Kirche, den Hof und die Mühle zu Unkincthorp
nebst einem Gute zu Havikesbroke dem Kloster Marienfeld, und zwar vor dem Gerichte des
Freigrafen Lambertus Herebrukke bei Mattenheim, weil das Gericht, unter welchem die Güter
eigentlich gelegen sind, wegen der Excommunication des Freigrafen Suether, schon seit drei
Jahren nicht verwaltet wurde. A. 1197. Der Abt zu Marienfeld heisst Florentius. Unter den
Zeugen ist Bernhard von der Lippe. Kindlinger M. B. III. 1. Abth. Urk. S. 107.
2397. Das Kloster Amelungsborn gibt an Rudolf, Herrn von Dalem, die Güter und Einkünfte der Salinen
zu Heraendorf, mit dem Zehenten daselbst, frei vom Vogteirechte und noch 10 Mark, und er-
hält dafür Güter zu Ludershem und Eschershusen. A. 1197. Falke C. Tr. Corb. p.. 889.
2398. Arnold und Friedrich, Grafen von Althena, Zeugen in Urkunden Erzbischof Adolfs zu Cöln für das
Kloster Capellen. A. 1197. Lacomblet ürkundenb. I. S. 388. u. 389.
2399. Dieselben, Zeugen in einer Urkunde desselben Erzbischofs für das Kloster Vusnicht. A. 1197. La-
comblet Ürkundenb. L S. 390. — Der Erzbischof nennt in dieser Urkunde die beiden Grafen
seine Brüder.
2400.i4moW, Graf von Altena, und Friedrich, sein Bruder; Heinrich von Volmundestein und Gerbard sein
' Bruder; Zeugen in einer Urkunde Erzb. Adolfs zu Cöln, für das Kloster Dunwald. — A. 1197.
Lacomblet Ürkundenb. I. S. 390.
1198.
2401. Januar 22. Adolf, Erzbischof zu Cöln, beurkundet, dass sein Vorgänger, Erzb. Philipp, des Land-
grafen Ludwig von Thüringen sämmtliche AUodien zu beiden Seiten des Rheins, vom Walde
Osnicke an, nehmlich das Schloss Bilstein, das Schloss Widhe und beide Schlösser Windecke
mit Zubehör, für 3500 Mark erkauft, alsdann dessen Nachfolger, Erzb. Bruno, einen Theü des
Kaufpreises an den Grafen Dieterich von Landsberg, als Gemahl der Tochter und Erbinn des
Landgrafen, Jutta,- bezahlt, er selbst (der Aussteller) aber den Rest der Kaufsumme abgetragen,
worauf ihm die gedachten Allodien feierlich übergeben, von ihm aber dem gedachten Grafen
Dietrich und seiner Gemahlinn Jutta wieder zu Lehen gereicht worden. D. Cdon. XLK^-Febr.
Digitized by V^OOQlC
1198. 9J
1197 (nach der Cölnischen Zeitrechnung; also nach der unsrigen 1198). Unter den Zeugen: Ar-
nold und Friedrich, Grafen von Altena. Kremer akad. Beitr. III. Beil. S. 63. Lacomblet ürkun-
denb. I. S. 385. — Des Grafen Friedrich von Altena geschieht hier zum letztenmal Erwähnung;
er ist also wahrscheinlich bald nachher gestorben, da in den folgenden Urkunden Graf Arnold
allein erscheint.
2402. März 1. (Sonntag Oculi.) Die Erzbischöfe von Trier und Cöln halten, wegen der zwiespaltigen
Königswahl , einen Convent zu Cöln. — Da gleichzeitig die Dstsächsischen Fürsten^ dagegen einen
solchen zu Erfurth veranstalten, so wird Bischof Hermann von Münster von jenen an diese ab-
geschickt, um sie zu einer gemeiuschafllichen Verhandlung einzuladen; er erfahrt aber, dassvon y/
letzteren bereits der Herzog Philipp von Schwaben zum König gewählt worden. Jene halten
darauf einen andern Wahltag zu Andernach, wo von ihnen — weil Herzog Berthold von Zärin-
gen die Wahl ablehnt — Otto, der Sohn Heinrichs des Löwen, gewählt wird. Godefr. ap.
Freher. T. I. p. 363. Chron. Ursperg. p. 306. et al. Scr. — Bei der Wahl Ottos waren unter
andern Bischof Bernhard von Paderborn, Bischof Thietmar von Minden und Abt Widikind von
Corvev zugegen, und unterschrieben den darüber an den Papst erstatteten Bericht. Pertz. Leg.
T. IL p. 204.
2403. April 15. Simon, Graf von Tekeneburg, und Arnold, Graf von Altena, Zeugen in einer Urkunde des
Erzbischofs Adolf zu Cöln, für das Stift Kaiserswerth. D. Aquisgrani a. 1198. Lacomblet Ur-
kundenb. L S. 391. — Der in der Urk. nicht angegebene Tag ist aus der, an demselben (XVH.
Kai. Maji) ausgestellten Genehmigung des Dechanten Udo zu schliessen.
2404. Mai 12. Papst Innocentius II f. bestätigt die Güter und Privilegien des Klosters Marienfeld. D. Rom.
IV. Non. Maji 1198, pontif. a. I. Niesert M. U. S. IV. S. 146., ohne Datum. (DLXIX.)
2405. „ 28. Versammlung der, dem König Philipp anhangenden Fürsten und Edlen zu Speyer, zu Folge
des Berichts derselben an den Papst, in welchem auch die Bischöfe von Münster und Osna-
brück unter denjenigen aufgezählt werden, welche dem König Philipp Treue gelobt haben. D.
Spirae V. Kai. Jun. s. a. Schalen A. P. L p. 644. Boczek Cod. dipl. Morav. T. L p. 351., zum
Jahre 1199; irrthümlich, da die Wahl Philipps bekanntlich 1198 statt fand und der Bericht nicht
lange nach derselben abgefasst sein kann.
2406. Jul. 4. Adolf, Erzbischof zu Cöln, erneuert das Bündniss seiner Kirche mit dem Stifte Corvey. D.
ap. Aquis, IV. Non. Jul. 1198, die coronationis Ottonis quarti Rom. Regis. Schalen A. P. L p.
642. Falke C. Tr. Corb. p. 226. Kindlinger Volmest. IL S. 93, (DLXX.) — Böhmer Reg. S. 159.,
glaubt, statt Non., Id. Jul. lesen, und die Krönung Otto's IV. sonach auf d. 12. JuL setzen zu
müssen, weil der 4. ein Sonnabend gewesen; dieser Grund scheint indessen, der deutlichen An-
gabe der Original -Urkunde gegenüber, doch nicht ausreichend.
2407. König Otto IV. verpflichtet sich gegen den Erzbischof Adolf zu Cöln, alle, der Cölnischen Kirche
durch seine Vorfahren entzogene Güter zurückzugeben und sie dabei zu schützen. Unter andern
wird, mit Widerrufung eines, zwischen Kaiser Friedrich L und Erzb. Philipp geschlossenen Tau-
sches, das Allodium Sareveld an Cöln zurückgegeben, wogegen der Kaiser die Abteien Hervord
und Vrethen zurücknimmt*); der neue Zoll zu Werden soll zum Besten der Cölnischen Unter-
thanen beschränkt werden; den Bürgern zu Cöln, Soest u. a. werden ihre Privilegien bestätigt;
die von Kaiser Friedrich eingeführte Einziehung des Nachlasses geistlicher Fürsten und anderer
Personen soll aufhören u. s. w. S. d. aber wahrscheinlich am Tage der Krönung. Unter den
Zeugen: die Bischöfe Thietmar von Minden und Bernhard von Paderborn; die Grafen Simon von
*) Dieter Vertrags- Artikel scheint, wie Kindlioger a. a. O. Not. a) bemerkt, nicht zur Vollsiehung gekommen sn sein.
Digitized by '
'lUlUCU SU «VIU.
\j00gle
92 ii98.
Tekeneburg und Arnold von Altena; Heinrich und Gerhard von Volmutsteine ; u. a. Schalen A.
P. I. p. 641. Kindlinger Volmest. IL S. 96. Lacomblet ürkundenb. I. S. 392.
2408. Jul. 13. Derselbe spricht das Stift Werden, auf Ansuchen des dortigen Abtes Heribert, von einer,
durch die vorigen Kaiser Friedrich und Heinrich ungebührlich erhobenen Steuer frei, und bestä-
tigt das Münzrecht zu Werden und Lüdinghausen. Act. (wahrscheinlich Colon.) d. XIIL Jul. 1198,
a. R. I. Unter den Zeugen: Thidmar, Bischof zu Minden; Widekind, Abt zu Corvey; die Grafen
Simon von Tekeneburg und Arnold von Altena; Heinrich und Gerard von Volmudslene; u. a.
Chron. Gottwic. I. p. 402., mit Abbildung; Kremer akad. Beitr. H. S. 247. Lacomblet Urkunden-
buch L S. 393.
2409. August 9. Derselbe belehnt den Abt Widekind zu Corvey mit dem Forste Soligo und dem Wild-
banne daselbst, und bestätigt die Besitzungen des Stiftes Corvey. D. Aquisgrani d. IX. Aug.
1198, a. R. L Schalen A. P. L p. 646. Falke C. Tr. Corb. p. 225. Orig. Guelf. HL p. 757.
(DLXXL)
2410. Adolf, Erzbischof zu Cöln, beurkundet, dass sein Vater, Graf Everhard, und sein Grossvater, Graf
Adolf, obgleich sie Vögte zu Kappenberg geheissen, doch aus dieser Vogtei keinen Vorlheil ge-
zogen; eben so sei sein (des Erzbischofs) Bruder, Graf Friedrich, und dessen Sohn, Graf Adolf
von der Mark, nicht durch Erbrecht, sondern durch freie Wahl in dieser Würde gefolgt, wie
letzterer öffentlich, in Gegenwart des Erzbischofs und einer grossen Versammlung eriLlärt, auch
Kaiser Friedrich und dessen Sohn Heinrich dem Stifte Kappenberg diese freie Wahl bestätigt
haben. S. d. Niesert M. ü. S. H. S. 286. — Da Graf Friedrich in diesem Jahre zum letztenmal
genannt wird, so dürfte auch diese, wahrscheinlich bald nach dessen Tode ausgefertigte Urkun-
de in dasselbe gehören.
2411. Hermann, Bischof zu Münster, eignet dem Kloster Clarholt einen Hof zu Cudincthorpei A. 1198.
Bisher ungedruckt. (DLXXH.)
2412. Widikind, Abt zu Corvey, beurkundet den Erwerb der Mühle zu Brenkhausen für das Stift Corvey.
A. 1198, praelat. IX. Bisher ungedruckt. (DLXXHL)
2413. Derselbe beurkundet die Rechte eines an die Infirmarie des Klosters Corvey überwiesenen Wachs-
zinsigen. A. 1198, praelat. IX. Wigand Gesch. v. Corvey S. 234. (DLXXIV.)
2414. Derselbe beurkundet einen Tausch zwischen dem Abte Conrad zu Godelovessen und Helias von
Brunenchüsen, wodurch erslerer Güter zu Schaken für solche zu Godelovessen erwirbt. S. d.
Bisher ungedruckt. (DLXXV.) — Da der in dieser Urkunde genannte Camerarius Johannes
in diesem Jahre, und zwar in der nächstvorherg. ürk. zum erstenmal vorkommt, so schien der-
selben hier ihr Platz zu gebühren.
2415. Godefrid, Graf zu Arnsberg, gibt dem Stifte Kappenberg tauschweise einen bei dem Kloster gele-
genen Wald für einen andern in der Nähe des Hofes Bryheim. A. 1198. Wigands Archiv IV.
S. 190. (DLXXVI.)
2416. Hermann, Abt zu Kappenberg, beurkundet den vorstehenden Tausch mit dem Grafen von Arnsberg,
wegen eines Waldes. A. 1198. Bisher ungedruckt. (DLXXVIl.)
2417. Simon, Graf zu Tekeneburg, bestätigt seine, zur Zeit des Bischofs Arnold von Osnabrück, mit Ein-
willigung seiner Gemahlinn Oda und seines damals noch lebenden Sohnes Johannes, dem Kloster
Osede gemachten Schenkungen, mit Zustimmung seiner Söhne Otto, Heinrich und Adolf, wel-
cher letztere dem geistlichen Stande bestimmt war. A. 1198, zur Zeit des Bischofs Gerhard von
Osnabrück. Unter den Zeugen: Rabodo, Kapellan zu Brochlerbeck; Tiderich und Wicbold, Brü-
der von Saitesberge; Jacob von Wallinghornen; Rudolf von Langen; Alexander von Rene. Mo-
ser 0, G. m. S. 225. s. W. Vin. S. 145.
Digitized by
Google
1198—1200. 93
(1198—1216.)
2418. Papst Innocentius IIL bewilligt dem Abte zu Corvey den Gebrauch des bischöflichen Ringes. Ori-
ginal-Urkunde im Königl. Provinzial- Archive zu Münster; sehr verdorben, und das Datum nicht
mehr zu lesen. Da ein Abt von Corvey nicht genannt ist, so kann die Zeit nur nach den Re-
girungsjahren des Papstes angegeben werden.
1199.
2419. Januar . . Simon, Graf von Tekeneburg, Ludolf von Steinvord, Bernhard von Horstmar, Ludolf
von Asbeck und sein Bruder Baldewin, Zeugen in einer Urkunde König Otto's IV. für die Stadt
Braunschweig. D. ap. Bruneswic mense Januario 1199, a. R. I. Orig. Guelf. HI. p. 160.
2420. Adolf, Erzbischof zu Cöln, welchem der Abt und die Brüder des Klosters Vlitorp (Flechtorf) geklagt,
dass ein Edler Henricus Niger auf dem Gute Werthole sich die Vogteirechte anmasse, beurkun-
det, dass dem gedachten Kloster in der Wahl der Vögte völlige Freiheit zustehe. D. Sosatis
a. 1199, archiep. a. VII. Zeitschr. f. vaterl. Gesch. u. A. K. VIII. S. 66.
2421. Hermann Bischof zu Münster, eignet dem Kloster Clarholz ein Haus zu Sandendorpe. A. 1199, ^
episc. XXVI. Bisher ungedruckt. (DLXXVIII.)
2422. Derselbe eignet dem Kloster Clarholz Zehenten zu Aldendorpe, Cudwic und Holthem. A. 1199.
Bisher ungedruckt. (DLXXIX.)
2423. Derselbe eignet dem Kloster Liesborn das bei der villa Bekehem gelegene Gut Walewic, behält
sich aber die Advocatie vor. A. 1199; anno post mortem Heinrici imp. IL, nullo adhuc rege
post eum in imperium conßrmato. Bisher ungedruckt. (DLXXX.) — Aus dem Zusatz bei dem
Datum ist zu schliessen, dass Bischof Hermann sich damals von der Partei des Königs Philipp
zurückgezogen, aber noch nicht an den K. Otto angeschlossen hatte, sondern sich neutral verhielt.
2424. Derselbe bestätigt einen Vergleich zwischen dem Kloster Langenhorst und Hermann von Münster,
wegen des Zehenten aus dem Hofe zu UfFenhem. A. 1199. Niesert M. U. S. IV. S. 171. (DLXXXL)
2423. Gerhard, Propst zu Xanten, bestätigt den zwischen dem Stifte Kappenberg und dem Pfarrer zu •
Hamwinkel geschlossenen Vertrag wegen der Zehentlöse des Hofes Lohusen. A. 1199. Bisher
ungedruckt. (DLXXXU.)
2426. Adolf, Erzbischof zu Cöln, bestätigt denselben Vertrag. A. 1199. Bisher ungedruckt. (DLXXXIII.)
1200.
2427. Hermann, Bischof zu Münster, bestätigt die Besitzungen des Klosters Hohenholte. A. 1200. Niesert
M. U. S. n. S. 300. (DLXXXIV.)
2428. Derselbe bestätigt den Vertrag wegen einer Zehentlöse, zwischen Heinrich von Spork und Suether
von Dinkethe. A. 1200, pontif. XXVI. Bisher ungedruckt. (DLXXXV.) — Diese beiden Urkunden
gehören ohne Zweifel in den Anfang dieses Jahres, da sie bei dem Datum den Zusatz haben:
Neutro (nullo) in imper. conßrmato; während wir bald nachher den Bischof Hermann in Beglei-
tung und im Dienste des Königs Otto, diesen also von ihm anerkannt finden.
2429. Januar 19. Gerhard, Bischof zu Osnabrück, H. Graf von Ravensberg, und Bernhard von Horstmar,
Zeugen bei König Philipps Rückgabe der Grafschaft Stade an das Erzstift Bremen. D. Hildesheim
XIV. Kai. Febr. 1199, a. R. IL Orig. Guelf. HL p. 622. — Die Angabe des zweiten Regirungs-
jahres lässt schliessen, dass die Jahrzahl nach einer Zeitrechnung bestimmt ist, nach welcher
dieselbe erst später wechselte.
2430. Februar 3. König Otto IV, verzichtet, für sich und seine Brüder, Heinrich, Pfalzgrafen am Rhein,
und Wilhelm, zu Gunsten des Erzstifts Cöln, auf alle von dem vormaligen Herzogthume seines
/
Digitized byC^OOQlC
94 12 00.
Vaters (Heinrichs des Löwen) an den vorigen Erzbischof zu Cöln, Philipp, übergegangene Lehen-
und Allodial- Güter, und stellt für die Gewährleistung dieses Verzichtes Bürgen, welche zur Si-
cherheit theils ihre von dem Pfalzgrafen Heinrich zu Lehen gehenden Güter verpfänden , theils
sich verpflichten, auf Erfordern, in Cöln Einlager zu halten. D. ap. Wirzenburch IlL Non. Febr.
4200, per manum Herimanni Monaster. Episc. imperialis anlae Cancellarii. Unter den Zeugen,
ausser dem Bischof von Münster: die Grafen Simon von Tekeneburg und Godefrid von Arnsberg;
Hermann von der Lippe ; Godescalk von Pirremunt. Orig. Guelf. III. p. 762. Seibertz Urkundenb.
L S. 152. Lacomblet Urkundenb. L S. 396.
2431. Jul 22. Adolf, Erzbischof zu Cöln, belehnt seinen Bruder, den Grafen Arnold von Althena, nach-
dem derselbe ihm seinen Antheil des Hauses Althena zu Lehen aufgetragen, auch mit einem
Hofe zu Hagen. D. XI. Kai. Aug. 1200. Kindlinger M. B. H. Urk. S. 239. (DLXXXVI.)
2432. „ 28. (Fer. VI. post festum Jacobi.) Zur Beilegung des Streites zwischen den beiden Gegenköni-
gen veranstaltet der Erzbischof Conrad von Mainz eine gemeinschaflliche Zusammenkunft zwi-
schen Andernach urd Coblenz, welcher, von Seiten des Königs Otto, unter andern die Bischöfe
von Münster und Paderborn und der Abt von Corvey beiwohnen; die aber unverrichtetersache
auseinander geht. Schalen A, P. I. p. 650., aus handschriftl. Quellen.
2433. August 20. Adolf, Erzbischof zu Cöln, bestätigt die von den Grafen Godefrid und Heinrich von
Arnsberg geschehene Incorporation der Pfarrkirche zu Werl in das Kloster Wedinghausen. D.
Colon. XIII. Kai. Septembr. 1200, pontif. a. VI. Unter den Zeugen: Everhard und Jonathas von
Ardei, Hermann von Rüthenberg, Heinrich niger von Arnsberg, Rudolf von Erwethe. Wigands
Archiv VL S. 191. Seibertz Urkundenb. 1. S. 153.
2434. Septemb. 29. Derselbe gibt dem Grafen Godefrid von Arnsberg, für die Dienste, welche er dem
Erzstifte Cöln in dem Kriege wegen der streitigen Königswahl geleistet, die Hälfte der Einkünfte
aus der neu angelegten Stadt Rüden, welcher zugleich das Soestische Stadtrecht bewilligt wird.
D. apud Susatum III. Kai. Octobr. 1200, pontif. a. VIL Unter den Zeugen: Graf Arnold von
Altena; Gerhard der Ältere von Volmutstein; Bertold von Pirremunt, Marschall; Rudolf von Er-
vethe und sein Sohn Rudolf, u. a. Wigands Archiv VL S. 193. Seibertz Urkundenb. I. S. 154,
2435. Decemb. 1. Der Ritter Adam von Aspe schenkt eine Zehentlöse, welche das Kloster Cappel ihm
zu entrichten hat, an die Kirche zu Marsberg. D. in Kai. Decembr. 1200. Bisher ungedruckt
(DLXXXVII.)
2436. Adolf, Erzbischof zu Cöln, beurkundet, dass Graf JElermann von Ravcnsberg und dessen Sohn Otto
auf die Vogtei des Klosters Flarsheim verzichtet, und dass, nach ihrem Verlangen, diese Voglei
nie als Lehen, sondern nur als ein persönliches Amt verliehen werden soll. A. 1200. Ledebur
Vlotho S. 114. (DLXXXVUI.)
2^37. Hermann, Bischof zu Münster und Reichs-Kanzler, beurkundet einen Vertrag zwischen dem Kloster
/ Marienfeld und den Söhnen des verstorbenen Grafen Friedrich von Allana, worinn ersteres auf
^ die Güter von Unkincthorp und Havikisbroke verzichtet. S. d. Bisher ungednickt. (DLXXXIX)
— Da wir in diesem Jahre den Bischof Hermann in der Eigenschaft eines Kanzlers bei Otto IV.
finden (s. Nr. 2430.), so scheint auch diese Urkunde in dasselbe Jahr zu gehören.
2438. Bernhard, Bischof zu Paderborn, bestätigt den, von der Äbtissinn Sophia zu Heerse für das dortige
Stift geschehenen Ankauf eines Hofes in Alten-Heerse , von den Brüdern Heinrich und Degenhard
von Erkelen. A. 1200, pontif. XII. Wigands Archiv V. S. 333.
2439. Thetmar, Bischof zu Minden, bestätigt des Grafen Bernhard von Popenburg Verkauf der Kirche zu
Meinhusen und eines Hofes daselbst an das Kloster Obemkirchen. A. 1200. Bisher ungedruckt.
(DXC.)
2440. Johannes, Propst zu Fritzlar und Lübeck, in Berücksichtigung der besonderen Treue des nunmehr
Digitized byC^OOQlC
1200. 95
verstorbenen Stifters des Klosters Beriche, Egelolf, und des dortigen Propstes Hermann, belehnt
dieses Kloster mit dem Zehenten zu Ervenrode. A. 1200. unter den Zeugen ist Arnold von
Gudenberg. (Vgl. Nr. 2380.) Varnhagen Waldeck. Gesch. ürk. S. 30.
2441. Sophia, Äbtissinn zu Budeken, genehmigt den Verkauf einiger, von ihrem Kloster zu Amtlehen ge-
hender Äcker in Grimelinchusen au das Kloster Bredenlare, und überträgt diesem ihr Recht an
denselben. A. 1200. Bisher ungedruckt. (DXCI.)
2442. Mechteldis, Pröpstinn, Margareta, Decaninn, und der ganze Convent zu Meschede, beurkunden die
herkömmliche Zehentlöse des Hofes zu Ostwich. A. 1200,. zur Zeit des Erzbischofs Adolf zu
Cöln, welcher zugleich, in Ermangelung einer Äbtissinn, das Kloster regirte. Seibertz Urkunden-
buch I. S. 156.
2443. Heiliwigis, Äbtissinn zu Schildesche, beurkundet, dass ihrer Kirche, durch den Grafen Adolf von
Schauenburg, die Häuser Blackinhage, Barcholte und Eke zu eigen gegeben worden. A. 1200.
Bisher ungedruckt. (DXCH.)
2444. Simon, Graf von Tykkelenburg, Zeuge in einer Urkunde des Erzbischofs Adolf zu Cöln, für das
Kloster Heisterbach. A. 1200. Lacomblet Urkundenb. I. S. 399.
(1200—1202.)
2445. Thetmar, Bischof zu Minden, beurkundet, dass er von dem Stifle Hildesheim Güter in Borcholte
gekauft, und dass ihm Simon, Priester zu Nenthorpe, Geld dazu gegeben, wofür er ihm V/^
Hoven zu Wenemessen und einen Hof zu Nenthorpe abtritt Unter den Zeugen: W^ernherus
Praepositus major; Ludolfus Dapifer; Ludolfus Pincerna; Frithericus de Lon; Henricus de Borch-
sile; Meinhardus de Stromberch. S. d. Hodenberg Hoyer Urkundenbuch VI. Abth. Kl. Nenn-
dorf Nr; 1. Die Urk. kann nicht vor 1200 ausgestellt sein, weil in der nächstfolgenden, mit
dieser zusammenhangenden , sich die Zahl MCC. als Überrest des unvollständigen Datums findet;
und nicht nach 1202, weil schon 1203 nicht mehr Ludolfus, sondern Henricus als Pincerna ,
vorkommt.
2446. Derselbe bestätigt des Priesters Simon zu Nenthorpe Stiftung eines Nonnenklosters daselbst, und in-
corporirt diesem die Kirche zu Holthusen. Act. a. MCC . . . Unter den Zeugen: Wernherus
summus Praepositus, Lefhardus Decanus, Otto Custos, Hildeboldus Cellerarius, W^illerus Scola-
sticus (zu Minden); Heinricus de Volmerechusen; Heinricus de Landesberge; Godefridus de West«
valia. Hodenberg 1. c. Nr. 2.
2447. Derselbe bestätigt seines Ministerialen Egilhard Schenkung eines Erbes zu Vredegestorpe an die Kir-
che zu Nenthorpe. S. d. Unter den Zeugen: der Dompropst Wernher; die Priester Ludolfus
de Mannesie, Ludolfus de Alethen, Meinwercus de Runneberg; Comes Bernhardus de Wilipia;
Heinricus de Bocsile; Meinhardus de Stromberc. Hodenberg 1. c. Nr. 3.
2448. Derselbe überweist dem Kloster der heil. Maria und des heil. Martin zu Nienthorpe den Zehenten
zu Linesburch, welchen Tiderich von Sconnula resignirt hat. S. d. Unter den Zeugen: der Dom-
propst Wernher; der Dechant Lefhardus; Fridericus de La; Heinricus de Bocsile; Conradus de
Suthere; Conradus de Scowenburg; Tidericus de Hulevelde. Hodenburg 1. c. Nr. 4.
(Unbestimmte Zeit.)
2449. Ordnung der Administration der Präbenden in der Kirche zu Hervord. S. d. Falke C. Tr. Corb.
p. 757., aus einer Handschrift des 13. Jahrhunderts. ^Es heisst aber im Eingange: Sicut anti-
quorum institutio constituit observari; und da hiernach die Ordnung wohl noch aus dem 12.
Jahrh. herrührt, so ist sie füglich am Schlüsse der Urkunden dieses Jahrhunderts aufzustellen.
Digitized by LjOOQIC
Nachweisung
1. der abgebildeten Siegel.
1. Siegel Werners, Bischofs xu Münster; 1137; zu der Urkunde Nr. CCXXV. gehörig.
2. Siegel desselben; 1151; su der Urk. Nr. CCLXXIX.
3. Siegel Balduina, Abtes lu Liesborn; 1148; zu Nr. CCLXVII.
4. Kleineres Siegel Friedrich* IL, Bischofs su Münster; 1165; zn Nr. CCGXXXIil. — Von dem grösseren Siegel desselben fand
sich kein Tollstandigcs Exemplar vor.
5. Siegel Reinaids, Dompropstes zu Münster und kaiserlichen Kanzlers; zu Nr. GCCIX.
6. Siegel des Bischofs Evergisus zu Paderborn; 1162; zu Nr. CCCXXVI.
r Siegel Hermanns IL, Bischofs zu Münster; 1178; zu Nr. CCCXCIV.
8. Siegel desselben; 1190; zu Nr. DIU. — Das Siegel dieses Bischofs kommt noch in drei anderen Formen vor, die aber Ton
den abgebildeten nur unbedeutende Abweichungen zeigen.
9. Siegel PFidekinds, Abtes zu Corvej; 1196; zu Nr. DL VI.
2. der abgebildeten Monogramme deutscher Kaiser mid Könige.
1. König Conrads IIL; 1147; Urk. Nr. CCLIX.
2. König Friedrichs /./ 1152; Urk. Nr. CCLXXXIII.
3. Desselben, als Kaiser; 1162; Urk. Nr. CCCXXV.
4. Desselben; 1187; Urk. Nr. CCCCLXXII.
5. KaUcr Heinrichs fZy 1192; Urk. Nr. DXX.
6. König Otto's ir,; 1198; Urk. Nr. DLXXI.
Digitized by
Google
1.
Digitized by V^OOQ IC
Digitized by
Google
Digitized by
Google
1.
4.
Difitized by
Google
Digitized by
Google !V.i
i
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Oigitized by
Google
2044 086 109 394